บทท 1 บทน ำ

ควำมเปนมำและควำมส ำคญของปญหำ โรคปอดอดกนเรอรง (Chronic Obstructive Pulmonary Disease: COPD) เปนกลมโรค ทเกดจากความผดปกตของระบบทางเดนหายใจมการอดกนของหลอดลมตอการไหลเวยน ของอากาศอยางถาวรทไมสามารถแกไขใหกลบมาเปนปกตได (American Thoracic Society, & European Respiratory Society, 2004) ท าใหเกดเปนภาวะเรอรงรกษาไมหายขาด จงเปนสาเหตส าคญของอตราการเจบปวย และอตราการตายของประชากรทวโลก จากสถตขององคการอนามยโลกไดประมาณการมผทเปนโรคปอดอดกนเรอรงอยกวา 65 ลานคนทวโลก ปจจบนเปนสาเหตของการเสยชวตอนดบท 5 ของโลก และอาจเปนสาเหตการตายอนดบท 3 ของประชากรโลกในป ค.ศ. 2030 (World Health Organization [WHO], 2008) ในประเทศไทยพบวา โรคของระบบทางเดนหายใจเปนกลมสาเหตของการเจบปวยและการตายในอนดบท 5 จาก 10 อนดบแรก ของประเทศ และคดเปนอตราการตายรอยละ 41.2 ตอประชากรแสนราย (ส านกนโยบายและยทธศาสตร, 2553) จากสถตผทเปนโรคปอดอดกนเรอรงของโรงพยาบาลสมทรปราการตงแตป พ.ศ. 2551 - 2553 มผทเปนโรคปอดอดกนเรอรงมารบบรการจ านวน 850, 924 และ 987 รายตามล าดบ และนอกจากนภายหลงจ าหนายออกจากโรงพยาบาลพบวา มการมารบบรการทหองอบตเหตและฉกเฉนดวยอาการหายใจล าบากรอยละ 30 และกลบเขารกษาซ ารอยละ 23 (เวชสถตโรงพยาบาลสมทรปราการ, 2553) จากสถตดงกลาวชใหเหนวาโรคปอดอดกนเรอรงจงยงคงเปนปญหาทส าคญของระบบสาธารณสขทยงคงตองไดรบการแกไขปญหาอยางตอเนอง โรคปอดอดกนเรอรง (COPD) เปนโรคทเกดจากความผดปกตของระบบทางเดนหายใจ เนองจากมการเปลยนแปลงภายในหลอดลมหรอในเนอปอด ท าใหความเรวของลมทเปาออกจากปอดลดลง และตองใชเวลาในการเปาลมออกใหหมดจากปอดนานขน ลกษณะทส าคญของโรคปอดอดกนเรอรงคอ มการตบแคบของทางเดนหายใจ ท าใหเกดการหดเกรงของหลอดลม จนเกด ความเปลยนแปลงของหลอดลมหรอเนอปอด ท าใหการระบายอาการลดลง เปนผลท าใหเกดภาวะพรองออกซเจนของรางกาย (สมาคมอายรเวชชแหงประเทศไทย, 2548) ท าใหผทเปนโรคปอด อดกนเรอรงมอาการหายใจล าบากเกดขน จากพยาธสภาพของโรคดงกลาวขางตน สงผลกระทบกบผทเปนโรคปอดอดกนทงดานรางกาย จตใจ สงคม และเศรษฐกจตอเนองกนไป โดยเฉพาะอยางยง การทไมสามารถทจะปฏบตกจกรรมตาง ๆ ไดอยางปกต จ าเปนตองพงพาบคคลอนมากขน ท าใหรสกทอแท หมดหวง ความม

2

คณคาในตนเองลดนอยลง เกดภาวะวตกกงวลและ/ หรอซมเศรา เมอเกดภาวะหายใจล าบากเกดขน ท าใหเกดความวตกกงวลตามมา ถาระดบความรนแรงของอาการทเกดขนมากขน ยงท าใหม ความวตกกงวลสงขน จนไมสามารถควบคมอาการได และจากการทตองเผชญกบอาการทตองเจบปวยอยบอย ๆ ท าใหไมสามารถทจะประกอบอาชพไดอยางปกตตองหยดงานบอยครงเปนภาระตอครอบครวมากขน เศรษฐกจในครอบครวลดลง (อมพรพรรณ ธรานตร, 2542) ตองแยกตวออกจากสงคมมปฏสมพนธกบผอนนอยลง ซงสอดคลองกบการศกษาของ Xiaolian, Chaiwan, Panuthai, and Yijuan (2002) ทพบวา ผทเปนโรคปอดอดกนเรอรงจะรสกสญเสยการท างาน ดานตาง ๆ เชน การออกก าลงกาย การท างานตาง ๆ ภายในบาน การปฏบตกจวตรประจ าวน การเขาสงคม สงผลกระทบทางดานจตใจ เกดความวตกกงวล และตองการความชวยเหลอ จากผลกระทบ ทกลาวมาแลวขางตน ท าใหเหนวาสาเหตทส าคญคอ อาการทเกดขนทงทางดานรางกาย และทางดานจตใจ จากการทบทวนงานวจยทเกยวของกบอาการทพบบอยในผทเปนโรคปอดอดกนเรอรงสามารถแยกออกไดเปน 2 ดาน คอ อาการดานรางกาย และอาการดานจตใจ อาการดานรางกายไดแก อาการหายใจล าบาก อาการเหนอยลา และอาการนอนไมหลบ สวนอาการทางดานจตใจ ไดแก ความวตกกงวลและภาวะซมเศรา (พทธชนก วถธรรมศกด, 2553) โดยอาการหายใจล าบาก เปนอาการทพบบอยในผทเปนโรคปอดอดกนเรอรง อาการหายใจล าบากเปนการรบรถง ความยากล าบากในการหายใจ และรสกตองออกแรงมากกวาปกต สญเสยความสามารถในการท ากจกรรมและหนาททเคยท าไดตามปกต เนองจากการทตองประสบกบอาการหายใจล าบากบอยครง จงท าใหลดกจกรรมทตองออกแรง เพอทจะลดอาการทจะเกดขน สงผลท าใหสมรรถภาพการท างานของกลามเนอตาง ๆ ของรางกายท างานไดลดลง เกดความออนลาไดมากขน (Sassi - Dambron, Eakin, Ries, & Kaplan, 1995) กลาวคอ ทกครงทเกดอาการหายใจล าบากจะเกดอาการเหนอยลา รวมดวย (Gift, 1989) อาการเหนอยลาเปนอาการทางดานรางกายทพบไดบอยรองลงมาจากอาการหายใจล าบาก อาจมาไดจากหลายสาเหต เชน สาเหตดานรางกายจากการทมภาวะขาดออกซเจนเรอรง การหายใจจงตองใชพลงงานคอนขางมากท าใหรางกายจะตองใชพลงงานเพมมากขน และมการดงพลงงานทสะสมมาใชจงท าใหเกดอาการเหนอยลา ออนเพลย เหนอยงาย หรอหมดแรงได (Piper et al., 1998) จากการศกษาของ อรญญา ชดชอบ (2551) พบวา สาเหตหนงของการเหนอยลาเกดจากการทนอนหลบพกผอนไมเพยงพอ พบไดถงรอยละ 40.66 สอดคลองกบการศกษาของ Kapelle, Larson, Patel, Covey, and Berry (2006) พบวา ความเหนอยลาจะขนอยกบสถานการณนน ๆ และมผลตอการนอนหลบพกผอน และความเหนอยลามความสมพนธกบอาการหายใจล าบากในระดบสง

3

(r = .74, p < .001) ซงอาการหายใจล าบาก อารมณซมเศรา และคณภาพการนอนหลบ สามารถท านายความแปรปรวนในความรสกความเหนอยลา ไดมากถงรอยละ 42 ดงนนความเหนอยลา จงเปนปญหาทกอใหเกดความไมสขสบายอยางมาก ทงยงสงผลกระทบตอการปฏบตกจกรรม ในการดแลตนเอง ท าใหแบบแผนการด าเนนชวตเปลยนแปลงไป สมรรถภาพในการท างาน ของรางกายลดลง (อรญญา ชดชอบ, 2551) อาการทางดานรางกายทพบบอยอกอาการหนง คอ อาการนอนไมหลบ ซงหมายถง การทคณภาพของการนอนหลบนนไมดหรอไมเพยงพอสาเหตทพบบอย คอ มภาวะหายใจล าบากเกดขน จากพยาธสภาพของโรคทท าใหทางเดนอากาศหายใจถกอดกน การหดคนตวของปอดเสยไปจากการท าลายใยยดหยนของปอดและหลอดลม ท าใหหลอดลมมการตบแคบงายตองผาน แรงตานทเพมขนในหลอดลม จงตองหายใจออกดวยแรงตานทสงขน ท าใหมความยากล าบาก ในการหายใจ (อมพรพรรณ ธรานตร, 2542) จากการศกษาของ Reishtein (2005) ถงการนอนหลบกบอาการหายใจล าบากในผทเปนโรคปอดอดกนเรอรงจ านวน 100 ราย พบวา มอาการนอนหลบยากขนสมพนธกบอาการหายใจล าบากทเพมขนถงรอยละ 53 อกสาเหตหนงทส าคญ คอ อาการทองอด แนนทอง จากการรบประทานอาหาร เชน อาหารประเภทถว กะหล าปล หวหอม พรกไทย ท าใหเกดปรมาณของคารบอนไดออกไซดเพมมากขน จากการใชออกซเจนชวยในการเผาผลาญ จงมอาการอดอดแนนทอง เนองจากการมแกสในกระเพาะอาหารมาก (อมพรพรรณ ธรานตร, 2542) จากการทนอนหลบไมเพยงพอสงผลกระทบตอจตใจและอารมณ ท าให เกดความวตกกงวล และภาวะซมเศรา สงผลใหอาการของโรครนแรงมากขน ไมสามารถควบคมอาการของโรคได (เบญจมาศ อนทรโภคา, 2542) ภาวะซมเศรา และความวตกกงวล เปนสงทตามมาหลงจากเกดอาการหายใจล าบาก ซงเปนอาการทเกดขนทางดานจตใจ คอ เปนการตอบสนองสภาวะอารมณทรนแรง เชน ความวตกกงวลอารมณโกรธและกลว อาจชกน าใหเกดอาการก าเรบเฉยบพลนของโรคจากการเพมการใชพลงงานของรางกาย สงผลใหความตองการการระบายอากาศ และการแลกเปลยนกาซเพมขนท าใหกลามเนอทใชในการหายใจตองรบภาระมากขน เปนการสงเสรมการเขาสวงจรอาการหายใจล าบากผทเปนโรคปอดอดกนเรอรงมกเปนผมอารมณซมเศราเครยดและวตกกงวลงายโดยพบวา อบตการณของการเกดอารมณซมเศรามระดบความรนแรงมาก ถงรอยละ 57 และรอยละ 18 มอารมณซมเศราอยางรนแรงทางคลนก Brenes (2003) เมอมอาการหายใจล าบากทรนแรง และมความวตกกงวลมากขนกมกจะสงผลท าใหคณภาพชวตของผทเปนโรคปอดอดกนเรอรงลดลง จากการศกษาภาวะซมเศราของ จอม สวรรณโณ (2541) พบวา อาการหายใจล าบากสามารถท านายภาวะซมเศรา ไดรอยละ 10 การปฏบตกจวตรประจ าวนสามารถท านายภาวะซมเศรา รอยละ 9สมรรถนะการท างานของปอดสามารถท านายภาวะซมเศรา รอยละ 6

4

นอกจากนจากการทบทวนวรรณกรรมเกยวของกบอาการทเกดขนกบผทเปนโรคปอด อดกนเรอรงพบวา ไดมการศกษาวจยในผทเปนโรคปอดอดกนเรอรงไวอยางกวางขวางทงปจจยทมความสมพนธหรอท านายอาการทเกดขนในผทเปนโรคปอดอดกนเรอรงและการศกษาเกยวกบโปรแกรมการจดการอาการ เพอใหผทเปนโรคปอดอดกนเรอรงสามารถจดการกบอาการทเกดขนไดอยางมประสทธภาพ เชน การจดการอาการหายใจล าบากของ จนทรจรา วรช (2544) โดยการใหความร การออกก าลงกาย การหายใจแบบเปาปาก และการดแลทางดานจตสงคมผลลพธทได คอ ผทเปนโรคปอดอดกนเรอรงมอาการหายใจล าบากนอยกวากอนการศกษาและลดจ านวนครง ของการเขารบการรกษาซ าในโรงพยาบาลได การจดการกบอาการเหนอยลาของ อรญญา ชดชอบ (2551) พบวา สาเหตทท าใหเกดความเหนอยลา คอ การหายใจล าบาก การออกก าลงมากเกนไป และการพกผอนไมเพยงพอ ซงจะสงผลกระทบตอการปฏบตหนาท และจากการศกษาของ อภญญา คชมาตย (2552) ศกษาในเรองผลของการนวดไทยประยกตตอการลดอาการเหนอยลาในผทเปน โรคปอดอดกนเรอรงพบวา กลมตวอยางทไดรบการนวดไทยประยกต มอตราการหายใจนอยกวากลมทไดรบการพยาบาลตามปกตอยางมนยส าคญทางสถต (p < 0.05) อยางไรกตามผลของโปรแกรมตาง ๆ ขางตนนนไมสามารถจดการอาการไดในระยะยาว สอดคลองกบการศกษาของ Sassi - Dambron et al. (1995) ทศกษาเรองการฟนฟสมรรถนะภาพปอดเพอลดอาการหายใจล าบากในผทเปนโรคปอดอดกนเรอรงพบวา หลงจากทไดรบโปรแกรมผทเปนโรคปอดอดกนเรอรง รสกวาตนเองมสมรรถภาพปอดดขนแตไมสามารถลดอาการหายใจล าบากทเกดขนได จงท าใหผทเปนโรคปอดอดกนเรอรงสวนใหญยงคงตองเผชญกบอาการทเกดขนอยางตอเนอง ทงนอาจเนองมาจาก อาการตาง ๆ ทเกดนนไมไดมเพยงอาการเดยว แตเกดขนรวมกนมากกวาสองอาการขนไปหรอเมอเกดอาการขนอาจกระตนใหเกดอาการอนตามมาดวยเชนกน จงสงผลใหผทเปนปอดอดกน ไมสามารถทจะจดการกบอาการทเกดขนไดอยางมประสทธภาพ จากทกลาวมาขางตนจะเหนไดวาอาการทเกดขนไมไดมเพยงอาการใดอาการหนงเทานน ซงสอดคลองกบความหมายของกลมอาการ ตามแนวคดทฤษฎอาการไมพงประสงค (Theory of unpleasant symptoms) ของ Lenz, Pugh, Milligan, Gift, and Suppe (1997) ทใหกลาววา อาการ เปนการรบรของบคคลของการเปลยนแปลงจากการท าหนาท โดยอาการสามารถเกดขนพรอมกนไดหลายอาการหรอเกดเพยงหนงอาการกได แตเมอมอาการหนงเกดขนจะเปนตวกระตนใหเกดอาการอนตามมา ปจจบนเรยกวากลมอาการ (Symptom cluster, Symptom group) ซงจากการศกษาของ พทธชนก วถธรรมศกด (2553) เรองความสมพนธระหวางกลมอาการกบการปฏบตหนาท ของผทเปนโรคปอดอดกนเรอรงพบวา ผทเปนโรคปอดอดกนเรอรง สามารถรบรถงอาการหายใจล าบาก คดเปนรอยละ 100 และอาการทรองลงมา คอ อาการออนเพลย ซมเศรา นอนไมหลบ และความวตกกงวล คดเปนรอยละ 96.9, 92.3, 90.8, และ 90.8 ตามล าดบ และสามารถจ าแนก

5

กลมอาการได 2 กลมอาการคอ 1) กลมอาการทางดานรางกาย และ 2) กลมอาการทางดานจตใจ โดยกลมอาการทางดานรางกายประกอบดวย อาการหายใจล าบาก อาการเหนอยลา และอาการ นอนไมหลบ กลมอาการท 2 ประกอบดวย อาการวตกกงวล และอาการซมเศรา ซงอาการทเกดขนสงผลกระทบซงกนและกน ท าใหอาการแตละอาการยงทวความรนแรงเพมมาก (Gift, 1989; Lenz et al., 1997) ท าใหผทเปนโรคปอดอดกนเรอรงยงมความทกขทรมานกบอาการทเกดขน อาการ แตละอาการจะประกอบดวย 4 มต คอ ความรนแรง (Intensity) เวลา (Timing) คณภาพ (Quality) และความทกขทรมาน (Distress) ในแตละมตของอาการทเกดขนจะมความแตกตางกนตามการรบรของแตละบคคล (Lenz et al., 1997) นอกจากน (Lenz et al., 1997) ไดกลาวถงปจจยไวในทฤษฎอาการไมพงประสงควาปจจยทมอทธพลตออาการ (Influencing factors) ประกอบดวย 3 ปจจย ไดแก ปจจยทางดานสรรวทยา (Physiologic factors) ดานจตใจ (Psychological factors) และดานสถานการณ (Situation factors) วาเปนสงทมอทธพลตอประสบการณ มความสมพนธกบอาการหรอกลมอาการทเกดขน ซงปจจยทางดานสรรวทยาจะเกยวของกบระบบโครงสรางของรางกาย ระยะการด าเนนโรค ระดบความรนแรงของโรค ปจจยทางดานจตใจ จะประกอบดวย อารมณความรสก และความคด เชน ความรสกวตกกงวล และซมเศรา สวนปจจยดานสถานการณนนจะเกยวของกบสงคม และสงแวดลอมทางกายภาพรอบ ๆ ตวของผปวย ไดแก การสนบสนนทางสงคม ซงประสบการณอาการมความสมพนธกบประสบการณพนฐานของแตละบคคลจะชวยท าใหผทเปนโรคปอดอดกนเรอรงนนสามารถตอสหรอจดการกบอาการทเกดขนได และปจจยแตละดานนนยงมอทธพล ตออาการทงมตความรนแรง เวลา ความทกขทรมาน และคณภาพของอาการ (Lenz et al., 1997) จากการทบทวนงานวจยทผานมาพบวามผทศกษาเกยวกบปจจยในดานตาง ๆ ทมความสมพนธกบอาการในผทเปนโรคปอดอดกนเรอรงอยางกวางขวาง เชน ปจจยทางดานสรรวทยาทมความสมพนธกบอาการในผทเปนโรคปอดอดกนเรอรงไดแก ระดบความรนแรง ของโรค และโรครวม ซงระดบความรนแรงของโรคหมายถง ทตางกน มผลตอการรายงาน ความรนแรงของอาการหายใจล าบากทแตกตางกนดวย ผทมระดบความรนแรงของโรคสง จะเกดอาการหายใจล าบากบอยกวาผทมระดบความรนแรงของโรคทนอยกวา (Denyes, 1980; Janson-Bjerklie, Carrieri, & Hudes, 1986) และจะสงผลใหผปวยมขอจ ากดในการท ากจกรรมตาง ๆ เพมมากขน (Jadwiga & Wedzicha, 2002) จากพยาธสภาพของโรคทมภาวะหายใจล าบากอยแลว เมอระดบความรนแรงของโรคเพมมากขน ท าใหรางกายตองการออกซเจนมากขนมาก จงสงผลใหเกดภาวะหายใจล าบากมากยงขน สอดคลองกบการศกษาของ Marino, Sirey, Raue, and Alexopoulos (2008) เกยวกบความรนแรงของโรคปอดอดกนเรอรงของผปวยโรคปอดอดกนเรอรงทพบวา ความรนแรงของโรคปอดอดกนเรอรงในระดบ 3 - 4 (COPD in GOLD Stage) จะลดระดบ

6

คะแนนความสามารถทางดานรางกายลง (p < .05) ถาระดบความรนแรงของโรคมากขนจะท าใหเกดอาการตาง ๆ ไดบอยขนตามมา ดงนนผทมอาการเกดขนบอยจงสามารถรบรระดบความรนแรงของโรคสงดวย (จก สวรรณโน, 2548) ปจจยดานรางกายอกปจจยหนงคอโรครวมซงหมายถงของโรคอนทเกดขนรวมกบ โรคปอดอดกนเรอรง เนองจากผทเปนโรคปอดอดกนเรอรงสวนใหญเปนกลมผสงอาย ซงอาจมโอกาสทจะมโรคอนมากกวาหนงโรค จะท าใหมผลตออาการตาง ๆ ทจะเกดขนได ซงในผทเปนโรคปอดอดกนเรอรงพบไดรอยละ 84 อาจมเพยงโรคเดยวหรอมากกวา (Ferrer, Alonso, & Morera, 1997) โรครวมทเกดขนในผทเปนโรคปอดอดกนเรอรงนน สวนใหญเปนผลมาจากการสบบหร เชน มะเรงจากการสบบหร และโรคหลอดเลอดหวใจ นอกจากนยงพบวามโรครวมจากสาเหตอน เชน ไขมนในเลอดสง โรคอวน และความดนโลหตสง เปนตน ซงสงผลกระทบตอภาวะสขภาพ สงคมและเศรษฐกจและยงเปนสาเหตการตายทส าคญในผทเปนโรคปอดอดกนเรอรง (Bakkos, Kostikas, & Loukides, 2010; Chatila,Thomashow, Minal, Criner, & Make, 2008; Fabbrl, Luppi, & Rabe, 2008; Sin, Anthonisen, Soriano, & Agusti, 2006) และจากการศกษาของ สทธชย เชอสวรรณ (2551) ยงพบวา ผทเปนโรคปอดอดกนเรอรงจะมความวตกกงวล และภาวะซมเศรา เปนโรครวมทส าคญ เนองจากตองปรบตวอาการทเปลยนแปลงจากอาการทเปลยนแปลงจากระดบเลกนอยถงรนแรงมาก รอยละ 4 - 35 (Fabbrl et al., 2008; Patil, Krishnan, Lechtzin, & Diette, 2003) ส าหรบปจจยดานจตใจ ไดแก การรบรภาวะสขภาพ ซงการรบรภาวะสขภาพ คอ การรบรหรอการแสดงออกถงความรสกนกคด ความเขาใจของผทเปนโรคปอดอดกนเรอรงตอภาวะสขภาพโดยรวมของตนเอง ซงท าใหบคคลสามารถปฏบตหนาท และด าเนนชวตไดตาม ความตองการของตน (ศรพร ขมภลขต, 2539) รวมทงสภาวะทางดานอารมณทบอกถงความสามารถเผชญ ปญหาตาง ๆ ทเกดขนได (Orem, 1991) สวนปจจยทางดานสถานการณ คอ การสนบสนนทางสงคมซงหมายถง การมปฏสมพนธและการไดรบความชวยเหลอจากสมาชก ในสงคมพบวา ผทเปนโรคปอดอดกนเรอรงขณะมอาการหายใจล าบากตองการการสนบสนน ทางสงคมโดยรวมอยในระดบมาก สงทตองการการสนบสนนทางสงคมอยางมากรายดานคอ ดานอารมณ ดานการยอมรบ ยกยองเหนคณคา และดานการเงน สงของ แรงงานหรอบรการ (ดษฎ อาจผดงกล, 2550) ซงจากการวจยดงกลาวจะเหนไดวาเมอผทเปนโรคปอดอดกนเรอรงมอาการหายใจล าบาก ซงเปนภาวะฉกเฉนทไมสามารถควบคมไดท าใหมขอจ ากดในการปฏบตกจกรรม ตาง ๆ ไมสามารถชวยเหลอตวเองไดอยางเตมศกยภาพ สงผลใหเกดความวตกกงวล กลว ซมเศรา ออนลา จงตองการการสนบสนนทางสงคมอยางมาก ถาความตองการดงกลาวไมไดรบ การตอบสนองจะสงผลใหผทเปนโรคปอดอดกนเรอรงเกดความเครยด เกดผลเสยตอภาวะสขภาพ

7

ของรางกาย และจตใจ ท าใหมอารมณฉนเฉยว ไมใหความรวมมอในการรกษา (Mohta, 2003) สอดคลองกบการศกษาของ ดวงรตน วฒนกจไกลเลศ, คดนางค นาคสวสด, วรรณ สตยววฒน และชชน ชวพนผล (2553) เรองภาวะซมเศราและปจจยทมอทธพลตอภาวะซมเศราในผสงอายทเปนโรคปอดอดกนเรอรงพบวา ปจจยทท านายภาวะซมเศราไดอยางมนยส าคญ คอการสนบสนน ทางสงคม (p < .0001) และการศกษาของ รตตนนท เหมวชยวฒน (2552) พบวา ภายหลงทไดรบโปรแกรมฟนฟสมรรถภาพปอดรวมกบการสนบสนนของครอบครว กลมตวอยางมอาการหายใจล าบากลดลงอยางมนยส าคญทางสถต (p = 0.001) และยงพบวา ความถในการเขารบการรกษาทหองฉกเฉน และจ านวนครงทตองรกษาในโรงพยาบาลลดลงรอยละ 76.67 และรอยละ 46.67 ตอปตามล าดบ หลงจากทเขารวมโปรแกรมไปแลว 1 ป จะเหนไดวา ปจจยทงสามกลมปจจยทกลาวมาขางตนมอทธพลตอการเกดอาการของผทเปนโรคปอดอดกนเรอรงแทบทงสน แตเนองจากอาการตาง ๆ ในผทเปนโรคปอดอดกนเรอรงประสบอยไมไดเกดขนเพยงอาการใดอาการหนง แตมหลายอาการทเกดขนรวมกน เชน อาการหายใจล าบาก อาการออนเพลย อาการนอนไมหลบ อาการวตกกงวล และอาการซมเศรา (พทธชนก วถธรรมศกด, 2553; Kapelle et al., 2006) และมความสมพนธซงกนและกนเรยกวากลมอาการจงท าใหผทเปนโรคปอดอดกนเรอรงไมสามารถจดการอาการทเกดขนไดส าเรจและไมมประสทธภาพเทาทควร ซงจากการศกษาทผานมานนมงเนนศกษาเพอจดการอาการเพยงอาการใดอาการหนงการศกษากลมอาการในผทเปนโรคปอดอดกนเรอรง จงยงมจ ากด ดงนนผวจยสนใจทจะศกษา กลมอาการทเกดขนในผทเปนโรคปอดอดกนเรอรง และศกษาวาปจจยใดบางทมความสมพนธ กบกลมอาการ เพอจะน าไปเปนแนวทางในการวางแผนการพยาบาลในการจดการกลมอาการส าหรบผทเปนโรคปอดอดกนไดอยางถกตองและเหมาะสมตอไป

วตถประสงคของกำรวจย 1. เพอศกษากลมอาการในผทเปนโรคปอดอดกนเรอรง 2. เพอศกษาปจจยทมความสมพนธกบกลมอาการในผทเปนโรคปอดอดกนเรอรง ไดแก ระดบความรนแรงของโรค โรครวม การรบรภาวะสขภาพ และการสนบสนนทางสงคม

ค ำถำมกำรวจย ระดบความรนแรงของโรค โรครวม การรบรภาวะสขภาพ และการสนบสนนทางสงคม มความสมพนธกบกลมอาการในผทเปนโรคปอดอดกนเรอรงหรอไม อยางไร

8

สมมตฐำนกำรวจยและเหตผลสนบสนน สมมตฐานการวจย คอ ระดบความรนแรงของโรค โรครวม การรบรภาวะสขภาพ และการสนบสนนทางสงคม มความสมพนธกบกลมอาการในผทเปนโรคปอดอดกนเรอรง ในการศกษาครงน ผวจยก าหนดสมมตฐานจากการทบทวนวรรณกรรมทเกยวของ และทฤษฎอาการไมพงประสงค ซงอาการทพบบอยในผทเปนโรคปอดอดกนเรอรงนนพบวาสามารถแยกไดเปน 2 ดาน คอ อาการทางดานรางกาย และอาการทางดานจตใจ อาการทางดานรางกาย ไดแก อาการหายใจล าบาก อาการเหนอยลา และอาการนอนไมหลบ สวนอาการทางดานจตใจ ไดแก อาการวตกกงวล และอาการซมเศรา สอดคลองกบแนวคดทฤษฎอาการไมพงประสงค (Theory of unpleasant symptoms) ของ Lenz et al. (1997) ทกลาววา อาการสามารถเกดขน พรอมกนไดหลายอาการหรอเกดเพยงหนงอาการกได แตเมอมอาการใดอาการหนงเกดขนจะเปนตวกระตนใหเกดอาการอนตามมา ปจจบนเรยกวากลมอาการ (Symptom cluster, Symptom group) การศกษาของ พทธชนก วถธรรมศกด (2553) เรองความสมพนธระหวางกลมอาการกบการปฏบตหนาทของผทเปนโรคปอดอดกนเรอรง พบจ านวนสองกลมอาการคอ กลมอาการทางดานรางกาย และกลมอาการทางดานจตใจ โดยกลมอาการทางดานรางกาย ประกอบดวย อาการหายใจล าบาก อาการเหนอยลา และอาการนอนไมหลบ กลมอาการทางจตใจประกอบดวย อาการวตกกงวล และอาการซมเศรา อาการทเกดขนสงผลกระทบซงกนและกน นอกจากนทฤษฎอาการไมพงประสงคของ Lenz et al. (1997) ยงกลาวถงปจจยทมอทธพลตออาการ ประกอบดวย 3 ปจจย ไดแกปจจยทางดานสรรวทยา (Physiologic factors) ดานจตใจ (Psychological factors) และดานสถานการณ (Situation factors) จากการทบทวนงานวจยทผานมาพบวา ปจจยทางดานสรรวทยาทมความสมพนธกบอาการในผทเปนโรคปอดอดกนเรอรงไดแก ระดบความรนแรงของโรค และโรครวม ซงระดบความรนแรงของโรคทตางกน มผลตอ การรายงานความรนแรงของอาการหายใจล าบากทแตกตางกนดวย สวนโรครวม เนองจากผทเปนโรคปอดอดกนเรอรงสวนใหญเปนกลมผสงอาย ซงอาจมโอกาสทจะมโรคอนมากกวาหนงโรคจะท าใหมผลตออาการตาง ๆ ทจะเกดขนได (Ferrer et al., 1997; Kawakami, Jamami, Sampaio, & Costa, 2004) ส าหรบปจจยดานจตใจ ไดแก การรบรภาวะสขภาพ การรบรภาวะสขภาพคอ การรบร หรอการแสดงออกถงความรสก ความเขาใจ ของผทเปนโรคปอดอดกนเรอรงตอภาวะสขภาพ โดยรวมของตนเอง ซงท าใหบคคลสามารถปฏบตหนาท และด าเนนชวตไดตามความตองการ ของตน (ศรพร ขมภลขต, 2539) ปจจยทางดานสถานการณ คอ การสนบสนนทางสงคม พบวา ผทเปนโรคปอดอดกนเรอรงขณะมอาการหายใจล าบากตองการการสนบสนนทางสงคมโดยรวม

9

อยในระดบมาก สอดคลองกบการศกษาของ ดวงรตน วฒนกจไกลเลศ และคณะ (2553) ซงศกษาปจจยทมอทธพลตอภาวะซมเศราในผสงอายทเปนโรคปอดอดกนเรอรงพบวา ปจจยทท านายภาวะซมเศราไดอยางมนยส าคญ คอการสนบสนนทางสงคม (p < .0001) จะเหนไดวา ปจจยทงสามกลมปจจยทกลาวมาขางตนมอทธพลตอการเกดอาการของผทเปนโรคปอดอดกนเรอรงแทบทงสน แตเนองจากอาการตาง ๆ ในผทเปนโรคปอดอดกนเรอรงประสบอยไมไดเกดขนเพยงอาการใดอาการหนง แตมหลายอาการทเกดขนรวมกน ซงการศกษายงมอยอยางจ ากด ผวจยจงสนใจศกษาปจจยทมความสมพนธกบกลมอาการในผทเปนโรคปอดอดกนเรอรง โดยปจจยทเลอกมาศกษาไดแก ระดบความรนแรงของโรค โรครวม การรบรภาวะสขภาพ และการสนบสนนทางสงคม

ขอบเขตกำรวจย การวจยครงนมวตถประสงคเพอศกษาปจจยทมความสมพนธกบกลมอาการในผทเปนโรคปอดอดกนเรอรง ประชากรทศกษาคอ ผทไดรบการวนจฉยวาเปนโรคปอดอดกนเรอรง

อยางนอย 1 เดอนขนไปในโรงพยาบาลของรฐ จงหวดสมทรปราการระหวางเดอนธนวาคม พ.ศ. 2554 ถง มถนายน พ.ศ. 2555 กลมตวอยางคอ ผทไดรบการวนจฉยวาเปนโรคปอดอดกนเรอรงอยางนอย 1 ขนไป

ทมารบการตรวจรกษาทแผนกผปวยนอก โรงพยาบาลสมทรปราการโรงพยาบาลบางบอ โรงพยาบาลบางจาก และโรงพยาบาลพระสมทรเจดยสวาทยานนท จ านวน 123 ราย เกบขอมลระหวางเดอนธนวาคม พ.ศ. 2554 ถง มถนายน พ.ศ. 2555 ตวแปรทศกษาครงน ประกอบดวยตวแปรตนและตวแปรตาม ดงน ตวแปรตน ไดแก ระดบความรนแรงของโรค โรครวม การรบรภาวะสขภาพ การสนบสนนทางสงคม ตวแปรตาม ไดแก กลมอาการในผทเปนโรคปอดอดกนเรอรง

กรอบแนวคดกำรวจย ในการศกษาครงนผวจยใชทฤษฎอาการไมพงประสงค (Theory of Unplesant Symptoms: TOUS) ของ Lenz et al. (1997) เปนกรอบแนวคดการวจยซงทฤษฎอาการไมพงประสงคประกอบดวยองคประกอบส าคญ 3 ประการ ไดแก อาการ เปนจดเนนส าคญของทฤษฏ ซงอธบายถงประสบการณการเกดอาการ (Symptom experience) วาเปนการรบรของบคคลถง การเปลยนแปลงของการท าหนาทตามปกต อาการมกเกดขนรวมกนมากกวา 1 อาการเสมอ อาการ

10

ทเกดขนมกมความสมพนธซงกนและกน ท าใหเกดผลลพธทางลบตอผปวย ซงอาการแตละอาการ ประกอบดวย 4 มต คอ ความรนแรง (Intensity) เวลา (Timing) ความทกขทรมาน (Distress) คณภาพ (Quality) โดยปจจยทมผลตออาการ (Influencing factors) เปนสงทมอทธพล ตอประสบการณอาการประกอบดวยปจจยดานสรรวทยา (Physiologic factors) ปจจยดานจตใจ (Psychological factor) ปจจยดานสถานการณ (Situation factors) ปจจยทง 3 ดาน มความสมพนธ ซงกนและกน และมอทธพลตอประสบการณอาการในทกมต สวนผลลพธทตามมา (Consequences) คอ การปฏบตหนาท (Performance) เปนผลจากอาการ และสงผลยอนไปประสบการณอาการและปจจยทมอทธพลตออาการ ประกอบดวย 2 องคประกอบหลกคอ การปฏบตหนาทดานรางกาย (Functional performance) และการปฏบตหนาท ดานกระบวนการคด (Cognitive performance) จากการทบทวนวรรณกรรมและทฤษฎทเกยวของผวจยจงสนใจศกษาปจจยทม ความสมพนธกบการเกดกลมอาการในผทเปนโรคปอดอดกนเรอรง โดยตวแปรตนทตองการศกษาคอ ปจจยทางดานสรรวทยา ไดแก ระดบความรนแรงของโรค โรครวม ปจจยทางจตใจ ไดแก การรบรสภาวะสขภาพ ปจจยดานสถานการณ ไดแก การสนบสนนทางสงคม และกลมอาการ

ในผทเปนโรคปอดอดกนเรอรงเปนตวแปรตาม ดงกรอบแนวคดการวจยในภาพท 1 ตวแปรตน ตวแปรตำม ภาพท 1 กรอบแนวคดการวจย

ระดบความรนแรงของโรค

การรบรภาวะสขภาพ

กลมอาการท n ในผทเปน

โรคปอดอดกนเรอรง

การสนบสนนทางสงคม

โรครวม

กลมอาการท 1 ในผทเปน

โรคปอดอดกนเรอรง

กลมอาการท 2 ในผทเปน

โรคปอดอดกนเรอรง

11

นยำมศพทเฉพำะ ผทเปนโรคปอดอดกนเรอรง (Chronic obstructive pulmonary disease persons) หมายถง บคคลทไดรบการวนจฉยจากแพทยวาเปนโรคปอดอดกนเรอรงทงเพศชาย และเพศหญง ทมารบการตรวจรกษาทแผนกผปวยนอก ณ โรงพยาบาลของจงหวดสมทรปราการ กลมอำกำร (Symptoms cluster) หมายถงการรบรของผทเปนโรคปอดอดกนเรอรง ถงความถระดบความรนแรง และความทกขทรมาน ของอาการทพบบอย ซงเกดรวมกนมากกวาหนงอาการ โดยแตละอาการมความหมายดงน 1. อาการหายใจล าบาก (Dyspnea) หมายถง การรบรถงความถ ระดบความรนแรง และความทกขทรมานของความยากล าบากในการหายใจ และความรสกทตองออกแรงในการหายใจมากกวาปกตหรอตองใชแรงในการหายใจเพมโดยการใชกลามเนอชวยในการหายใจในผทเปนโรคปอดอดกนเรอรง 2. อาการออนเพลย (Fatigue) หมายถง การรบรถงความถ ระดบความรนแรง และ ความทกขทรมานของความเหนอยลา ออนเพลยในผทเปนโรคปอดอดกนเรอรง วารสกออนเพลย ไมสขสบาย อดโรย ขาดพลงงานจนหมดแรง 3. อาการนอนไมหลบ (Insomnia) หมายถง การรบรถงความถ ระดบความรนแรง และความทกขทรมานของการนอนหลบยาก ตนระหวางชวงระยะเวลาการนอนหลบบอย ๆ ตนตวงายขณะนอนหลบ หรอนอนหลบไมเพยงพอในผทเปนโรคปอดอดกนเรอรง ทงสามอาการดงกลาวขางตน ประเมนโดยใชแบบประเมนอาการหายใจล าบาก อาการเหนอยลา และอาการนอนไมหลบ ในผทเปนโรคปอดอดกนเรอรงของ พทธชนก วถธรรมศกด (2553) ซงแปลเปนภาษาไทย และประยกตบางสวน มาจากแบบประเมน The Memorial Symptom Assessment Scale (MSAS) 4. อาการวตกกงวล (Anxiety) หมายถง การรบรถงความถ ระดบความรนแรง และความทกขทรมานของความตงเครยด ไมสบายใจ รสกเหมอนถกคกคาม ซงเกดจากความรสกไมมนคง ไมแนนอน หรอรสกกลวในสภาวะหรอเหตการณทคาดวาจะเกดขนกบตนเองในอนาคต ในผทเปนโรคปอดอดกนเรอรง โดยประเมนจากแบบประเมน Hospital Anxiety and Depression Scale (HADS) ของ Zigmond and Snaith (1983 อางถงใน ธนา นลชยโกวทย, จกรกฤษณ สขยง และชชวาล ศลปกจ, 2539) ในสวนของความวตกกงวล 5. ภาวะซมเศรา (Depression) หมายถง การรบรถงความถ ระดบความรนแรง และ ความทกขทรมานของอารมณเศรา เบอหนาย หดห หอเหยวใจ และไมมอารมณสนกเพลดเพลน

12

หรอหมดอาลยตายอยาก ในผทเปนโรคปอดอดกนเรอรงประเมนโดยใชแบบประเมน Hospital Anxity and Depression scale (HADS) ของ Zigmond and Snaith (1983 อางถงใน ธนา นลชยโกวทย และคณะ, 2539) ในสวนของภาวะซมเศรา ระดบควำมรนแรงของโรค (Severity) หมายถง ความสามารถในการปฏบตกจกรรม ของผทเปนโรคปอดอดกนเรอรง โดยใชเกณฑของสมาคมโรคปอดแหงสหรฐอเมรกา (American Lung Association, 2004) ไดแบงความรนแรงของโรคโดยใชความสามารถในการท ากจกรรม การปฏบตกจวตรประจ าวนความสมพนธระหวางอาการเหนอยหอบของผทเปนโรคปอดอดกนเรอรงไว 5 ระดบ ดงน ระดบท 1 ไมมขอจ ากดใด ๆ สามารถปฏบตกจกรรมไดตามปกต โดยไมมอาการ หอบเหนอย ไมมขอจ ากดในการท ากจกรรม ไมมอาการหายใจล าบากเวลาขนบนได ระดบท 2 มขอจ ากดในการปฏบตกจกรรมเลกนอย คอยงสามารถท างานไดแตไมสามารถท างานหนก หรอยงยากได เดนบนพนราบได แตไมกระฉบกระเฉง เทาคนปกตวยเดยวกน จะมอาการหอบเหนอย ขนตกสง 1 ชนหรอเหนอยกวาเดนขนทสงหรอบนได ระดบท 3 มขอจ ากดในการปฏบตกจกรรมชดเจนขน ไมสามารถปฏบตท างานหนก หรองานทยงยากไดตามปกต แตดแลตนเองได ไมสามารถเดนบนพนราบไดเทาคนวยเดยวกน มอาการเหนอยหอบเมอขนตกสง 1 ชน แตยงสามารถเดนทางราบไกลกวา 90 เมตร ไดโดย ไมเหนอย ระดบท 4 มขอจ ากดในการท ากจกรรมมากขน ไมสามารถท างานได เคลอนไหวไดจ ากด แตยงสามารถปฏบตกจวตรประจ าวนได เดนสองสามกาว หรอลกนงกจะเหนอยหอบมาก เหนอยเมอเดนในทราบเกน 90 เมตร ระดบท 5 ไมสามารถชวยตนเองในการปฏบตกจวตรประจ าวนไดอยางมาก เคลอนไหวไดในขอบเขตทจ ากด เมอเดนสองสามกาว หรอลกนง มอาการเหนอยหอบเมอพดหรอแตงตว โรครวม (Comobidity) หมายถง ระดบความรนแรงของโรคอนทเกดขนรวมกบ โรคปอดอดกนเรอรง และมผลตออาการของผทเปนโรคปอดอดกนเรอรง โดยใชแบบประเมน โรครวม Charlson Comorbidity Index (CCI) ของ จอม สวรรณโณ, เรวด เพชรศราสณฑ, จก สวรรณโท, วงรตน ใสสข และอรณศร จนทรประดษฐ (2552) ซงประยกตมาจากแบบประเมน โรครวมของ Charlson, Pompei, and Ales (1987) โดยประเมนจากประวตการรกษาของผปวย ประกอบกบการสอบถามผปวยโดยตรง กำรรบรภำวะสขภำพ (Health perception status) หมายถง การแสดงออกถงความรสกและความคดเหนตอภาพรวมของสขภาพทงทางรางกายจตใจของผทเปนโรคปอดอดกนเรอรงทมตอสขภาพของตนเองในปจจบนวาอยในภาวะสขภาพดหรอเจบปวยเพยงใด ประเมนไดโดยใชแบบ

13

ประเมนการรบรภาวะสขภาพในผทเปนโรคปอดอดกนเรอรงทผวจยประยกตจากแบบประเมนคณภาพชวต SF - 12 เวอรชน 2 ของ Ware (1996) ฉบบภาษาไทย กำรสนบสนนทำงสงคม (Social support) หมายถง การรบรของผทเปนโรคปอดอดกนเรอรงในการมปฏสมพนธ และการไดรบความชวยเหลอจากสมาชกในสงคม ในดานความรกใครผกพน ความรสกใกลชดสนทสนม ดานการเปนสวนหนงของสงคมและมคณคาในตนเอง โดยใชแบบประเมนการสนบสนนทางสงคมแบบพหมต ซงประยกตมาจากแบบประเมน (Multi- dimension Scale Perceived Social Support: MSPSS) สรางโดย Zimet, Dahlem, Zimet, and Farley (1988)