บทท 8 โรคพยาธไกพนเมอง

หลกวธการสขาภบาลทควรปฏบตตอไกพนเมอง

ในการเลยงไกพนเมอง ผทเลยงควรยดหลก "กนไวดกวาแก" เพราะปญหาโรคเปนปญหาส าคญทจะท าใหผทเลยงไกพนเมองไมประสบผลส าเรจ และมการสญเสยเปนจ านวนมากในปหนง ๆ จงตองมการจดการสขาภบาลทด และการใหวคซนปองกนโรค ดงน

1. การสขาภบาลการเลยงไกพนเมองทด ควรปฏบตดงน 1.1 ตองดแลท าความสะอาดโรงเรอนและภาชนะตาง ๆ ดวยน ายาฆาเชอโรค พยายามอยา

ปลอยใหโรงเรอนชนแฉะ 1.2 สรางโรงเรอนใหอากาศถายเทไดสะดวก 1.3 ก าจดแหลงน าสกปรกรอบ ๆ บรเวณโรงเรอนและบรเวณใกลเคยง 1.4 อาหารไกตองมคณภาพ อาหารทกนไมหมดใหทง อยาปลอยใหเนาบดเสย 1.5 มน าสะอาดใหไกกนตลอดเวลา 1.6 ถามไกพนเมองปวยจ านวนไมมากใหใชวธก าจด โดยท าการเผาหรอฝงเสยใหเรยบรอย

อยาพยายามทจะรกษา จะชวยปองกนโรคหรอตดวงจรโรคได แตถาคดวาสามารถรกษาได คมคาทจะรกษา กควรรกษา

1.7 อยาทงซากไกพนเมองทเปนโรคลงแหลงน าเปนอนขาด เพราะเชอโรคจะแพรระบาด ไดงายยงขน

1.8 ไกพนเมองทเพงซอมาใหม ควรแยกเลยงไวตางหากประมาณ 15 วน หากไมพบโรค จงน ามาเลยงรวมในบรเวณเดยวกนได

1.9 เมอมโรคระบาดไกพนเมองเกดขน ผทเลยงไกพนเมองทไมสามารถดแลหรอปองกน รกษาเองได ควรปรกษาผร

2. การใหวคซนปองกนโรคระบาดไกพนเมอง ควรปฏบตดงน การเลยงไกพนเมองแมวาจะมการสขาภบาลทด แตโดยปกตสงแวดลอมจะมเชอโรคอยเสมอซง

สามารถท าใหไกพนเมองเปนโรคไดทกเวลา ดงนน ผเลยงไกพนเมองจงตองสรางความตานทานโรคโดยการใหวคซนปองกนโรค ซงควรใหตงแตไกพนเมองอายยงนอยและสม าเสมอตามตารางท 8.1 การใหวคซนจะใหผลดทสดตอเมอ

2.1 สขภาพของไกพนเมองแขงแรง ไมเปนโรค 2.2 วคซนทใชมคณภาพด 2.3 เครองมอทใชกบวคซนสะอาด และผานการตมฆาเชอโรคแลว

82

2.4 ใหวคซนไกพนเมองครบตามขนาด (โดส) ทก าหนด 2.5 ใหวคซนอยางสม าเสมอและพยายามใหวคซนไกพนเมองทมสขภาพดทกตวในฝง

เดยวกน 2.6 การใหวคซนแตละชนดควรเวนระยะหางกนประมาณ 5-7 วน

ตารางท 8.1 การใหวคซนปองกนโรคระบาดไกพนเมอง

วคซน อายไกพนเมอง วธใหวคซน ขนาดวคซน ระยะคมโรค

นวคาสเซล (ครงท 1 สเตรนเอฟ.)

1-3 วน หยอดจมกหรอตา 1-2 หยด 3 เดอน

ฝดาษ (ครงท 1) 7 วน แทงปก 1-2 ครง 1-2 ป

นวคาสเซล

(ครงท 2 สเตรนเอฟ.) 21 วน หยอดจมกหรอตา 1-2 หยด 3 เดอน

นวคาสเซล (สเตรนเอม.พ.)

2-3 เดอน แทงปก 1-2 ครง 6 เดอน

อหวาต

2-3 เดอน ฉดเขากลามเนอ 1 ซ.ซ 3 เดอน

หลอดลมอกเสบ (ครงท 1)

14 วน หยอดจมกหรอตา 1-2 หยด 3 เดอน

หลอดลมอกเสบ (ครงท 2)

28 วน หยอดจมกหรอตา 1-2 หยด 3 เดอน

ทมา: สพร. (ม.ป.ป.)

83

โรคระบาดไกพนเมองทส าคญและวธปองกนรกษา 1. โรคนวคาสเซล (โรคหา) (Newcastle disease) สาเหต เกดจากเชอพารามกโซไวรส (Paramyxo virus type 1) ซงแบงตามความรนแรงและกลม

อาการทแสดงออกได 5 ชนด ดงน 1.1 ชนดรนแรงมากและแสดงอาการทล าไส (Viserotropic velogenic virus) เปนชนดท

แสดงอาการรนแรงมาก โดยแสดงอาการมจดเลอดออกทบรเวณล าไสใหเหน 1.2 ชนดรนแรงมากและแสดงอาการทางระบบประสาท (Neurotropic velogenic virus)

เปนชนดทแสดงอาการทางระบบทางเดนหายใจและระบบประสาทรวมดวย โรคนวคาสเซลทเกดจากเชอสเตรนนจะมอตราการตายสงมาก

1.3 ชนดรนแรงปานกลาง (Mesogenic virus) เปนชนดทแสดงอาการกบระบบทางเดน หายใจและอาจมอาการทางประสาทรวมดวยแตจะมอตราการตายต า

1.4 ชนดไมรนแรงและแสดงอาการกบระบบทางเดนหายใจ (Lentogenic respiratory virus) เปนชนดทแสดงอาการกบระบบทางเดนหายใจเพยงเลกนอยหรอไมแสดงอาการใหเหนชดเจนนก

1.5 ชนดไมรนแรงและแสดงอาการกบระบบทางเดนอาหาร (Asymptomatic enteric virus) เปนชนดทเกดกบระบบทางเดนอาหารแตไมแสดงอาการใหเหนเดนชดนก

โดยทวไป โรคนวคาสเซลสามารถเปนไดกบสตวปกทกชนด แตพบวาจะไมคอยแสดงอาการให

เหนเดนชดนกในสตวปกจ าพวก เปดและหาน แตจะแสดงอาการเดนชดและรนแรงมากถาเกดกบสตวปกจ าพวกไก

การตดตอ ตดตอไดโดยทาง ลม น า อาหาร เครองมอเครองใช เสอผา นก หน และโดยการสมผสโดยตรงกบสตวทปวย

ระยะฟกตว เมอไกไดรบเชอนเขาไปจะมระยะฟกตวประมาณ 2–4 วน ในลกไก และอาจนานถง 2 สปดาหในไกใหญ

โรคนวคาสเซล หรอทชาวบานเรยกวา "โรคหา" ถาไกพนเมองเปนโรคนแลว ไกพนเมองจะม อาการทางระบบหายใจและระบบประสาท คอ ไกจะหายใจล าบาก น ามกไหล หายใจดง ชกกระตก คอบดเบยว ขาปกเปนอนพาต เดนเปนวงกลม เบออาหาร ไกจะถายมลเหลวเปนน าสเขยว และภายใน 2-4 วน ไกพนเมองอาจจะตายหมด เปนไดทงไกพนเมองตวเลกและตวใหญ (ภาพท 8.1)

การปองกน ใชวคซน สเตรนเอฟ. หยอดจมกหรอตาลกไกพนเมองทมอาย 1-3 วน (ภาพท 8.2) ท าวคซน เสตรนเอฟ. ซ าอกเมอไกพนเมองมอาย 21 วน สามารถปองกนโรคได 3 เดอน เมอไกพนเมองมอาย 2-3 เดอน ใชวคซนสเตรนเอม.พ. แทงผนงปก 1-2 ครง (ภาพท 8.3) จะปองกนโรคได 6 เดอน

84

ภาพท 8.1 ไกปวยเปนโรคนวคาสเซล ทมา: บรษท สงเสรมการเกษตร (ม.ป.ป.)

ภาพท 8.2 ใหวคซนนวคาสเซลลกไกดวยการหยอดจมก ทมา: ตนสาน หรรศรสาธต (2557)

85

ภาพท 8.3 การใหวคซนนวคาสเซลโดยการแทงปก ทมา: บลอคสปอตดอทคอม (2554)

2. โรคหลอดลมอกเสบตดตอ (Infectious bronchitis) สาเหต เกดจากเชอไวรสโคโรนา (Corona virus) ทอยใน Family Coronaviridae การตดตอ โรคนตดตอไดทางอากาศ ไกปวยเปนพาหะและโดยมสงน าพาอน ๆ ระยะฟกตว ประมาณ 18–36 ชวโมง โรคหลอดลมอกเสบตดตอ ถาไกพนเมองเปนโรคนแลว ไกพนเมองจะมอาการทางระบบหายใจ

หายใจไมสะดวก อาปากหายใจ หายใจเสยงดงน ามกไหล ตาแฉะ (ภาพท 8.4-8.5) การปองกน ท าวคซนหลอดลมอกเสบตดตอโดยหยอดจมกหรอตา 1-2 หยดในลกไกพนเมองเมอ

มอาย 14 วน และท าวคซนหลอดลมอกเสบตดตอซ าอกเมอลกไกพนเมองมอาย 28 วน สามารถปองกนโรคได 3 เดอน

ขอควรระวง หามใชวคซนปองกนโรคหลอดลมอกเสบตดตอพรอมกบวคซนปองกนนวคาสเซล ควรใชวคซนชนดนหางกนไมนอยกวา 1 อาทตย

86

ภาพท 8.4 ไกปวยเปนโรคหลอดลมอกเสบตดตอ รปรางไขผดปกต ทมา: ประภากร ธาราฉาย (ม.ป.ป.)

ภาพท 8.5 ไกปวยเปนโรคหลอดลมอกเสบตดตอ มหนองขนตดอยทหลอดลม ทมา: ประภากร ธาราฉาย (ม.ป.ป.)

87

3. โรคฝดาษ (Fowl pox) สาเหต เกดจากเชอไวรส Borreliota avium เปนเชออยใน Genus Avipox, Family Poxviridae การตดตอ จาการสมผสโดยตรงกบไกปวยและมยงเปนพาหะทส าคญ พบวาไกมกเปนโรคน

บรเวณทยงกด เชน หงอน เหนยง หนา รอบตา รจมก ขา นว และหนาแขง ฯลฯ โรคฝดาษ ถาไกพนเมองเปนโรคนแลว ไกพนเมองจะมเมดขนตามใบหนาหรอหงอน บางครงพบ

เมดสเหลองในบรเวณปากและลน ไกพนเมองจะเจบปากและลน กนอาหารไมได ถาเกดมโรคแทรกกจะตายไปในทสด (ภาพท 8.6)

วธปองกน ท าวคซนฝดาษไกโดยการแทงผนงปก 1-2 ครง กบลกไกพนเมองทมอาย 7 วน สามารถปองกนโรคได 1 ป

การรกษา ไมมการรกษาโดยตรง

ภาพท 8.6 ไกปวยเปนโรคฝดาษ ทมา: ประภากร ธาราฉาย (มปป.)

4. โรคอหวาตสตวปก (Fowl cholera) สาเหต เกดจากเชอแบคทเรย Pasteurella multocida การตดตอ โรคนตดตอไดจากการสมผสมล น ามก ของสตวปวยโดยตรงหรออาจตดตอโดยทางน า

และอาหาร

88

ระยะฟกตว ประมาณ 2–9 วน โรคอหวาต จะพบมากในชวงหนาแลง-หนาฝน ในไกพนเมองทมอายเกน 2 เดอนขนไป ถาเปน

ขนรนแรง ไกพนเมองจะตายโดยไมทราบสาเหต ถาเปนชนดธรรมดา ไกพนเมองจะแสดงอาการตวรอนจด หายใจไมสะดวก หงอนเหนยงเปลยนเปนสด าคล า หวน าตลอดเวลา ทองรวง ถายมลเหลวสคอนขางเหลอง (ภาพท 8.7)

การปองกน ท าวคซนอหวาตไก โดยฉดเขากลามเนอ 1 ซ.ซ. กบไกพนเมองทมอาย 2 เดอน การรกษา ชวยไดโดยการใชยาปฏชวนะหรอซลฟาควนอกซาลนละลายน าใหกน

ภาพท 8.7 ไกปวยเปนโรคอหวาตสตวปก ทแสดงอาการเหนยงบวม (ซาย) มจดบรเวณตบ (ขวาบน)

และปอดมลกษณะแขงผดปกต (ขวาลาง) ทมา: ประภากร ธาราฉาย (ม.ป.ป.)

โรคพยาธไกพนเมองทส าคญและวธปองกนรกษา

1. พยาธภายนอกไก พยาธภายนอกไกมหลายชนด เชน ไร เหา และหมด ถาไกพนเมองเปนโรคนแลว พยาธเหลาน

จะคอยรบกวนไกพนเมองตลอดเวลาท าใหผลผลตลดลง โดยเฉพาะไกพนเมองตวเมยจะท าใหไขลดลง ฉะนนจงควรก าจดโรคนเสย วธการควบคมและก าจด มดงน

1.1 กอนน าไกพนเมองเขาขงในโรงเรอน ควรท าความสะอาดอปกรณตาง ๆ เชน รางน า รางอาหาร โรงเรอนเลยงไกพนเมอง โดยการพนน ายาฆาเชอโรค เชน มาลาไธออนและโรทโนน

89

1.2 ควรเปลยนวสดปฟนโรงเรอนบอย ๆ เชน แกลบปพนควรจะเปลยนใหมเมอพบตวไร และตองไมชน เพราะบรเวณพนโรงเรอนมกจะมไรไกพนเมองอาศยอยมาก เพอความมนใจกอนใชแกลบใหมปโรงเรอนควรผงลมใหแหงและฉดยาฆาไรกอน

1.3 ในขณะทเลยงไกพนเมอง เมอพบวามไร เหา และหมดเกดขนกบไกพนเมอง ควรรบ ก าจดทนทโดยใชยาตามค าแนะน าทฉลากยา หรอใชสมนไพร เชน โลตน หรอยาฉนละลายน า น าไกพนเมองมาจมฆาพยาธกได 1.4 ในไกทเลยงในโรงเรอนใหจดท าทเกลอกฝน เปนกลองสเหลยม ลก 1 คบ ใชยาฉนต าใหปนเปนแปง ผสมปนขาวหรอขเถาโรยในกลองใหไกคลกเลน 2. พยาธตาไก พยาธตา เปนพยาธตวกลมพบใตหนงตาของไกและสตวปกอน ๆ มลกษณะคลายเสนดาย ล าตวยาวประมาณ 8-20 มลลเมตร และพบบอยในไกพนเมอง ไกตดพยาธนโดยการกนแมลงสาบซงเปนพาหะ อาการ ถามพยาธเปนจ านวนมากในตา จะท าใหไกระคายเคอง ท าใหรบกวนการมองเหนของไก ไกกระพรบตาบอย ๆ น าตาไหล น ามกไหล ตาอกเสบ และไกอาจจะเอาหวถกบปก (ภาพท 8.8-8.9) การรกษา ยกหนงตาขนเพอใหเหนตวพยาธแลวหยดกลโซล 5 เปอรเซนต หรอน ามะเกลอดบคน 1-2 หยด เพอฆาพยาธ หลงจากนนลางตาดวยน าสะอาดเพอชะลางพยาธทตาย รวมทงน ายากลโซลหรอน ามะเกลอดบทเหลออยออกไป ภายใน 2-3 วน ตาจะคอย ๆ ดขน ถาหากวาพยาธไมท าลายตามากเกนไป

ภาพท 8.8 พยาธตาไก ทมา: รกบานเกดดอทคอม (2552)

90

ภาพท 8.9 พยาธตาไก ทมา: บรษท เซนทรลลส จ ากด (2553)

3. พยาธภายใน พยาธตวกลม พยาธเสนดาย เปนพยาธทพบไดบอยในไกพนเมอง ลกษณะ เหมอนพยาธทพบในสตวทวไป (ภาพท 8.10-8.11) อาการ ถาไกพนเมองเปนโรคนแลว พยาธเหลานจะรบกวนไกพนเมอง ท าใหแคระแกรน

เจรญเตบโตชา และไขลด บางครงไกพนเมองอาจตายได การรกษา โดยใชยาเปปเปอราซน ไดไฮโดรคลอไรด ผสมกบอาหารใหไกกนทก 1-2 เดอน

91

ภาพท 8.10 พยาธเสนดายในไก ทมา: Poultry Industry (2007)

ภาพท 8.11 พยาธตวกลมในไก ทมา: บรษท เซนทรลลส จ ากด (2553)

92

พยาธตวแบน พบไดในไกพนเมองทเลยงแบบปลอยพน

ลกษณะ เหมอนพยาธตวแบบหรอตวตดทวไป (ภาพท 8.12)

การรกษา การรกษาโดยการถายพยาธมกจะไมไดผล อาจทดลองใชยาแมนโซนน ขนาด 100

มลลกรมตอน าหนกตว 1 กโลกรม ผสมในน าดมหรออาหารใหกนตดตอกน 4 วน หรอยามเบนดาโซล 30 มลลกรมตอน าหนกตว 1 กโลกรม ผสมอาหารใหไกกนเพยงครงเดยว

การปองกน พยาธตวแบนในไกเนนการควบคม โดยการก าจดแมลงปกแขง มด ไสเดอนดน หอย

และทาก ซงเปนพาหนะของพยาธนใหหมดไปจากบรเวณทเลยงไก รกษาความสะอาดคอกหรอเลาไกอยาใหเปนทอาศยของพาหะเหลานน

ภาพท 8.12 พยาธตวแบนหรอตวตดในไก ทมา: บรษท เซนทรลลส จ ากด (2553)