1

หนวยท 13 การเขาถงและผลกระทบดานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม อาจารย ดร.นงรตน อสโร ชอ อาจารย ดร.นงรตน อสโร วฒ License de sciences de la terre et de l’univers, Université de Montpellier II Maî trise de sciences de l’environnement, Université de Montpellier II Doctorat de chimie de pollution atmosphé rique et physique

de l’environnement, Université de Paris VII ต าแหนง นกวเคราะหนโยบายและแผนช านาญการ กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม หนวยทเขยน หนวยท 13

2

แผนการสอนประจ าหนวย ชดวชา การพฒนามนษยในบรบทโลก หนวยท 13 การเขาถงและผลกระทบดานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม ตอนท 13.1 ความรทวไปเกยวกบการเขาถงและผลกระทบดานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม 13.2 พฒนาการของการพฒนามนษยดานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม 13.3 ปญหาจากการพฒนามนษยทมตอทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม และแนวทางแกไข แนวคด

1. แนวคดวาดวยการนยามความหมายของทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม รวมถงการใชประโยชนจากทรพยากรธรรมชาตเพอตอบสนองความตองการของมนษยทสงผลกระทบตอสงแวดลอม อนมสาเหตมาจากการเพมจ านวนประชากร การขยายตวทางเศรษฐกจ และความกาวหนาทางเทคโนโลยทท าใหสามารถน าทรพยากรธรรมชาตมาใชไดมากและงายดายขน

2. ตลอดหวงเวลาการพฒนามนษยไดใชทรพยากรธรรมชาตมอยอยางจ ากดและไดท าลายสงแวดลอมในวงกวาง โดยเฉพาะตงแตยคปฎวตอตสาหกรรมเปนตนมาสงผลใหทรพยากรธรรมชาตรอยหรอและเกดปญหาสงแวดลอมขนมากมาย ทงในระดบทองถนทแตกตางกนไปตามบรบทของพนท และในระดบสากลทอาจกลายเปนวกฤตของมนษยชาตในอนาคต นานาประเทศจงไดพฒนาความรวมมอดานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม รวมถงสงเสรมแนวทางการพฒนาทย งยน เพออนรกษ ปองกน และฟนฟทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมควบคไปกบการพฒนาเศรษฐกจและสงคม

วตถประสงค เมอศกษาหนวยท 13 จบแลว นกศกษาสามารถ

1. อธบายความส าคญของทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมตอการพฒนามนษยได 2. อธบายแนวทางความรวมมอเพอแกไขปญหาดานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมได 3. อธบายผลกระทบจากการพฒนามนษยทมตอทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมได

3

กจกรรมระหวางเรยน

1. ท าแบบประเมนผลตนเองกอนเรยนหนวยท 13 2. ศกษาเอกสารการสอนตอนท 13.1 – 13.3 3. ปฏบตตามกจกรรมทไดรบมอบหมายในเอกสารการสอน 4. ฟงเทปเสยงประกอบชดวชา (ถาม) 5. ฟงรายการวทยากระจายเสยง (ถาม) 6. ชมรายการวทยโทรทศน (ถาม) 7. เขารบบรการสอนเสรม (ถาม) 8. ท าแบบประเมนผลตนเองหลงเรยนหนวยท 13

สอการสอน

1. เอกสารการสอน 2. แบบฝกปฏบต 3. รายการสอนทางวทยกระจายเสยง (ถาม) 4. รายการสอนทางวทยโทรทศน (ถาม) 5. การสอนเสรม (ถาม)

การประเมนผล 1. ประเมนผลจากแบบประเมนผลตนเองกอนเรยนและหลงเรยน 2. ประเมนผลจากกจกรรมและแนวตอบทายเรอง 3. ประเมนผลจากการสอบไลประจ าภาคการศกษา

เมออานแผนการสอนแลว ขอใหท าแบบประเมนผลตนเองกอนเรยน หนวยท 13 ในแบบฝกปฏบต แลวจงศกษาเอกสารการสอนตอไป

4

ตอนท 13.1 ความรทวไปเกยวกบการเขาถงและผลกระทบดานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม โปรดอานหวเรอง แนวคด และวตถประสงคของตอนท 13.1 แลวจงศกษารายละเอยดตอไป

หวเรอง 13.1.1 ความหมายของทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม 13.1.2 การใชประโยชนจากทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมและผลกระทบทเกดขน แนวคด

1. “ทรพยากรธรรมชาต” หมายถง สงตางๆ ทเกดขนเองตามธรรมชาตและมนษยสามารถน าไปใชประโยชนได สวนค าวา “สงแวดลอม” นน หากพจารณาโดยใชมนษยเปนจดศนยกลางจะหมายถงสงตาง ๆ ทอยรอบตวมนษย ซงเกดขนโดยธรรมชาตและสงทมนษยไดสรางขน ดงนน ทรพยากรธรรมชาตจงเปนสวนหนงของสงแวดลอมและมความสมพนธเชอมโยงกนอยางลกซง

2. มนษยใชประโยชนจากทรพยากรธรรมชาตในการตอบสนองความตองการของตนเองตลอดชวงอายขย การเพมจ านวนประชากรกอรปกบความตองการขยายฐานอ านาจการพฒนาทางเศรษฐกจและสงคม ตลอดจนความกาวหนาทางวทยาศาสตรและเทคโนโลยท าใหทรพยากรธรรมชาตถกน ามาใชมากขนและงายดายขน เปนผลใหทรพยากรธรรมชาตรอยหรอและเกดปญหาสงแวดลอมเสอมโทรม โดยเฉพาะทรพยากรหลกทจ าเปนตอการด ารงคชวตของมนษย เชน ทรพยากรดน ทรพยากรน า ทรพยากรอากาศ และทรพยากรพลงงาน

วตถประสงค เมอศกษาตอนท 13.1 จบแลว นกศกษาสามารถ

1. อธบายความหมายของทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมได 2. อธบายการใชประโยชนจากทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม และผลกระทบทเกดขนได

5

เรองท 13.1.1 ความหมายของทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม

การทมนษยสามารถจะด ารงชวตอยไดนนจะตองอาศยปจจยหลายประการดวยกน กลาวคอตองกนอาหารซงไดจากพชหรอสตว ตองหายใจเพอใชออกซเจนทมอยในอากาศ ตองใชน าเพอดมกนและช าระลางสงสกปรก ตองมเครองนงหมเพอปองกนความรอนหรอหนาวของอากาศ และตองมทอยอาศยเพอปองกนแดดฝนและอนตรายตางๆ รวมถงเมอเกดการเจบปวยกจ าเปนตองมยารกษาหรอบรรเทาใหสามารถด ารงชวตตอไปได ถงแมวาในยคสมยนจะเกดการพฒนาจนมนษยจะสามารถผลตอาหารและยารกษาโรคขนเองไดจ านวนมากโดยไมจ าเปนตองหาสมนไพรและของปาหรอลาสตวมาเปนอาหาร แตพชสวนพชไร พชสมนไพรและจลนทรยทเปนประโยชน หรอแมแตผกผลไมทใชเลยงปศสตวกตองอาศยแสงแดด ดน น า และธาตอาหารตางๆ จากธรรมชาต เพอการเจรญเตบโตจนมนษยน ามาใชประโยชนได ดงนน จงกลาวไดวาปจจยส าคญตอการด ารงชวตลวนไดมาจากธรรมชาตแทบทงสน และจากการทสงเหลานมประโยชนและมคณคาตอชวตมนษยนเอง เราจงรจกและเรยกกนโดยทวไปวา “ทรพยากรธรรมชาต” ซงในทางปฏบตนนค าวาทรพยากรธรรมชาตและค าวาสงแวดลอมมกถกเขาใจวาเปนค าทใชแทนกนได เนองจากสงแวดลอมหมายรวมถง สงทมนษยสรางขนและสงทเกดขนเองตามธรรมชาต ดงนน แทจรงแลวทรพยากรธรรมชาตจงเปนเพยงสวนหนงของสงแวดลอมเทานน โดยสงแวดลอมทเกดขนเองตามธรรมชาตใดๆ กตามแมจะไมเคยมประโยชนตอมนษยทงในอดตและปจจบน แตเมอเกดการพฒนาระบบความคด วทยาศาสตรและเทคโนโลย กอาจเออประโยชนตอมนษยและถอเปนทรพยากรธรรมชาตทส าคญไดในอนาคต ในทนจงขอนยามความหมายและแบงประเภทของทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมไวดงจะกลาวตอไป

ทรพยากรธรรมชาต (Natural Resources) ทรพยากรธรรมชาต หมายถง สงตางๆ ทเกดขนเองตามธรรมชาตและมนษยสามารถน าไปใชประโยชน

ได1 กลาวคอเปนสงธรรมชาตทเออประโยชนตอการด ารงชวตของมนษยไดทงในทางตรงหรอทางออม เชน ทรพยากรปาไมเออประโยชนใหมนษยน าผลผลตจากปามาเปนทอยอาศย ยารกษาโรค เครองนงหมและเชอเพลง ทรพยากรน าเออใหมนษยใชประโยชนในการอปโภคบรโภคและท าเกษตรกรรม เปนตนดงนน จงสามารถแบงประเภทของทรพยากรธรรมชาตตามลกษณะทน ามาใชไดเปน 2 ประเภทหลก คอ

1 สารานกรมไทยส าหรบเยาวชนฯ เลมท 19 เรองท 1 การจดการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม.

6

1. ทรพยากรธรรมชาตประเภทใชแลวไมหมดสนไป สามารถเกดขนทดแทนใหมได (Renewable Resources) เชน แสงแดด ลม น า อากาศ ฯลฯ ซงบางครงสามารถคงอยสภาพเดมโดยไมมการเปลยนแปลงใดๆ แตบางครงอาจพบคณลกษณะบางอยางทเปลยนแปลงไปเนองจากถกใชในทางทผด เชน การปลกพชชนดเดยวกนซ าซากในทเดมยอมท าใหดนเสอมคณภาพ การปนเปอนสารพษในแหลงน า การเกดแกสและฝ นละอองในอากาศ เปนตน

2. ทรพยากรธรรมชาตประเภทใชแลวหมดสนไป (Non-renewable Resources) เปนทรพยากรทมอยอยางจ ากด การเกดขนใหมทดแทนตองใชเวลานานจนไมสามารถเกดขนไดทนตอความตองการการใชงาน ท าใหทรพยากรประเภทนอาจหมดไปจากโลกได ซงสามารถแบงยอยไดเปน 2 กลม ไดแก กลมทรพยากรทน าไปใชประโยชนแลวหมดสนไปโดยไมสามารถสรางขนใหมหรอทดแทนใหเหมอนเดมได เชน แรธาต ถานหน ปโตรเลยม ฯลฯ และกลมทรพยากรทมอยอยางจ ากดแตสามารถรกษาใหคงสภาพหรอเกดขนทดแทนไดทนตอการใชงานหากมการจดการแนวทางการใชประโยชนอยางเหมาะสม เชน ดน ปาไม สตวปา น าบาดาล ฯลฯ

สงแวดลอม (Environment) สงแวดลอม หมายถง สงตางๆ ทมลกษณะทางกายภาพ และชวภาพทอยรอบตวมนษย ซงเกดขนโดย

ธรรมชาตและสงทมนษยไดท าขน2 โดยค าวา “สง” นนหมายรวมถงสงทมชวตและไมมชวต ทงทเกดตามธรรมชาตและมนษยสรางขน ทงทเปนรปธรรมและนามธรรม ดงนน ทกอยางทอยโดยรอบศนยกลางทเราสนใจ ไมวาจะอยในลกษณะของของแขง ของเหลว หรอกาซ ไปจนถงวฒนธรรม ความเชอ หรอกฎหมาย ฯลฯ กคอสงแวดลอมทงสน เชน หากกลาวถง “สงแวดลอมปาไม” กจะมปาไมเปนศนยกลางทเราสนใจ และในกรณนสงแวดลอมกคอทกสงโดยรอบปาไม ทงสงคมพชและสตวในปา แหลงน า แหลงดนและแรธาต เปนตน ทงน สามารถจ าแนกประเภทของสงแวดลอมตามลกษณะการเกดไดเปน 2 ประเภท คอ

1. สงแวดลอมทเกดขนเองตามธรรมชาต (Natural Environment) ซงสวนใหญมกมความสมพนธเชงซอนซงกนและกน เมอสงหนงถกท าลายหรอท าใหเปลยนแปลงไปจงมกสงผลกระทบตอสงอนๆไมวาโดยทางตรงหรอทางออม สามารถจ าแนกสงแวดลอมประเภทนออกไดเปน 2 กลม ไดแก กลมสงแวดลอมทมชวตทเกดขนเองตามธรรมชาต หรอ สงแวดลอมธรรมชาตทางชวภาพ (Biotic-Environment) ไดแก คน สตว พช จลนทรย และกลมสงแวดลอมทไมมชวตทเกดขนเองตามธรรมชาต หรอสงแวดลอมธรรมชาตทางกายภาพ (Natural Physical Environment) ไดแก อากาศ แรธาต น า แสงแดด ดน ลม ฯลฯ ซงโดยทวไปแลวจะเออประโยชนใหสงแวดลอมทมชวตด ารงชวตอยได

2 พระราชบญญตสงเสรมและรกษาคณภาพสงแวดลอมแหงชาต พ.ศ. 2535

7

2. สงแวดลอมทมนษยสรางขน (Man-made Environment) เพอตอบสนองความตองการของตนเอง ซงสามารถจ าแนกออกไดเปน 2 กลม ไดแก กลมสงแวดลอมทางกายภาพทมนษยสรางขน (Man-made Physical Environment) ทสามารถมองเหนและจบตองได เชน บานเรอน อาคาร เครองจกร อาหาร ยารกษาโรค เครองอ านวยความสะดวก ฯลฯ และกลมสงแวดลอมทางสงคม (Social Environment) ซงเปนสงแวดลอมนามธรรมทมนษยสรางขนโดยอาศยจนตนาการและความคดเพอน ามาแสดงออกเปนพฤตกรรม มความเกยวของกบความเปนอยของมนษยในดานการใชชวตในสงคม รวมถงพฤตกรรม จารตประเพณ และวฒนธรรมทถอปฏบตกนมาชานาน เชน กฏหมาย ประเพณทางศาสนา เปนตน

จากค านยามดงกลาวมาขางตน ถงแมวา “ทรพยากรธรรมชาต” และ “สงแวดลอม” จะมความหมายแตกตางกน แตกมความสมพนธเชอมโยงกนอยางลกซง จงขนอยกบผใชวาตองการจะเนนการพจารณาในแงมมใด และอาจกลาวโดยสรปไดวา ทรพยากรธรรมชาตมนยยะของการใชประโยชน และสงแวดลอมมนยยะของระบบความสมพนธเชงซอนกบสงตางๆ โดยรอบ จงไมแปลกทเรามกจะใชทงสองค านรวมกน “ทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม” ซงมนษยไดมววฒนาการความสามารถในการใชประโยชนจากทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมบนพนฐานการววฒนาการของเทคโนโลย (Evolution of Technology) ทแบงออกไดเปน 5 ยคหลก ไดแก

1) ยคหน (Stone age) เปนยคแรกของมนษยทมการเรยนรการใชทรพยากรจากหนซงพบไดงายจากสภาพแวดลอมลอมตวมนษย มาประยกตใชเปนเครองมอ เชน อาวธทใชในการตอสหรอเครองใชภายในครวเรอนชนดตางๆ เพอการด ารงอยของมนษย

2) ยคทองสมฤทธ (Bronze age) ไดเรมขนเมอประมาณ 3,000 ปกอนครสตศกราช และสนสดเมอประมาณ 1,000 ปกอนครสตศกราช ซงมนษยไดเรยนรในการน าเอาทรพยากรแรธาตตางๆ ซงพบไดยากขนตองมการคนหาเพมเตมนอกจากสภาพแวดลอมลอมตวปกตของมนษยมาใชประโยชนในชวตประจ าวน การตอส รวมถงเปนเครองประดบ

3) ยคเหลก (Iron age) เปนยคทมการพฒนาเปลยนแปลงของเทคโนโลยมากขนเรอยๆ มการน าเอาเหลกเขามาใชเปนเครองมอ วสด อปกรณ และอาวธยทโธปกรณแทนทองสมฤทธโดยใชเตาเผาซงมประสทธภาพสงในการหลอมโลหะจนท าใหเหลกกลายเปนวตถดบส าคญทใชในการผลตเครองมอเครองใชตางๆ กนอยางแพรหลายในชวง 500 ป กอนครสตศกราช นอกจากนไดมการน าซเมนตและคอนกรตโดยมเหลกเปนโครงสรางมากอนสรางตกอาคารตางๆ ในยคนอตสาหกรรมการท าเหมองแรไดมการพฒนามากขนดวย ซงท าใหเพมอตราเรงการใชทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมขนอกมากภายใตศกยภาพการท างานของมนษย

4) ยคการปฏวตอตสาหกรรม (Industrial Revolution) ทเทคโนโลยเจรญรดหนามากโดยเฉพาะดานพลงงาน สามารถใชพลงงานไอน าเพอขบเคลอนการท างานของเครองจกรกลและสรางเครองก าเนดไฟฟา มการ

8

สงสมองคความรการถลงแรท าใหเกดโลหะวทยาอนเปนฐานรากของการพฒนาเศรษฐกจและสงคมในยคนน มการเขาถงและน าทรพยากรธรรมชาตมาใชงานเพมมากขนดวยเครองจกรกล เกดการกอสรางโครงสรางพนฐานอยางแพรหลาย รวมทงการพฒนาระบบการสอสาร ระบบคมนาคม และความรดานเคมสงทอ

5) ยคครสตศตวรรษท 20 (The 20th Century) ทถอวาเปนยคทองทางดานวทยาศาสตรและเทคโนโลยเนองจากมการพฒนาระบบประมวลผลอจฉรยะมาใชเพอเพมประสทธภาพของเครองจกรกล กอรปกบอตราการเพมจ านวนประชากรและอายเฉลยของมนษยทเพมสงขน เปนผลใหทรพยากรธรรมชาตถกน ามาใชตอบสนองความตองการอนไรขดจ ากดของมนษยทวความเขมขนมากขน

กจกรรม 13.1.1 มนษยมความสมพนธกบทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมอยางไร จงอธบายมาพอเขาใจ

แนวตอบกจกรรม 13.1.1 มนษยเปนสวนหนงของสงแวดลอมและอาจถอไดวามนษยเองกเปนทรพยากรธรรมชาตชนดหนงเนองจากมการพฒนาระบบทางเศรษฐกจและสงคมทเออประโยชนตอการด ารงชวตของมนษยดวยกนเอง ทงน มนษยไดใชประโยชนจากทรพยากรธรรมชาตในการด ารงชวต ทงใชเปนแหลงทมาของวตถดบและผลตผล เปนทรองรบกจกรรมตาง ๆ เพอชวยเกอกลใหชวตด ารงอยได และสามารถท าใหคณภาพชวตของมนษยดขน

9

เรองท 13.1.2 การใชประโยชนจากทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมและผลกระทบทเกดขน

มนษยไมสามารถหลกเลยงการใชทรพยากรธรรมชาตได และมความตองการใชอยตลอดเวลาทงในการอปโภคและบรโภคเพอการตอบสนองความตองการทงทางรางกายและจตใจ การรวมกลมของมนษยและการเพมจ านวนประชากรสะทอนใหเหนถงความตองการและปรมาณการใชทรพยากรธรรมชาตทเพมสงขน ตลอดจนการเรยนรและพฒนาวทยาศาสตรและเทคโนโลยผานหวงเวลาอนยาวนานท าใหมนษยสามารถน าทรพยากรธรรมชาตมาใชประโยชนไดอยางงายดาย เปนผลใหทรพยากรธรรมชาตรอยหรอจนมแนวโนมวาทรพยากรธรรมชาตบางชนดอาจสญสนไปในอนาคต และยงสงผลกระทบใหเกดปญหาสงแวดลอมเสอมโทรมททวความรนแรงขนจนถงขนวกฤตในหลายพนท และแนนอนวาเมอสงแวดลอมเสอมโทรมกยอมท าใหคณภาพของทรพยากรธรรมชาตตางๆ รวมถงคณภาพชวตของมนษยทมความสมพนธเชงซอนซงกนและกนในสงแวดลอมนนเสอมโทรมตามไปดวย วฏจกรทงหมดนจงท าใหมนษยสนใจเรองราวของทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมมากขน ดงนน จงขอยกตวอยางตวอยางรปแบบของทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมพนฐานทมนษยน ามาใชประโยชนใหไดเหนภาพรวมโดยสงเขป ไดแก ทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมทางดน ทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมทางน า ทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมทางอากาศ และทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมทางพลงงาน

1. ทรพยากรดน ทรพยากรดนมความส าคญมากเนองจากเปนแหลงก าเนดของทรพยากรธรรมชาตอน ๆ เชน ปาไม สตว

ปา สนแร ฯลฯ จงถอไดวาดนเปนทรพยากรพนฐานทมความส าคญและเกยวของใกลชดกบมนษยมาโดยตลอด เนองจากทกคนตองอาศยทรพยากรดนในการยงชพไมวาจะเปนทางตรงหรอทางออมใหไดมาซงปจจยสทจ าเปนตอการด ารงชวต อนไดแก อาหาร เครองนงหม ยารกษาโรค และทอยอาศย เมอจ านวนประชากรเพมขนยงท าใหดนกลายเปนทรพยากรทมความส าคญตอเศรษฐกจ โดยเฉพาะประเทศไทยซงยงคงตองใชทดนเพอการเกษตรอนเปนอาชพพนฐานและพบอตราสวนการใชประโยชนทดนเปลยนแปลงไปตลอดเวลา ดงแสดงในตารางท 13.1

10

ตารางท 13.1 สภาพการใชทดนของประเทศไทยในชวง พ.ศ.2549-2556

เนอท (ไร) รอยละ เนอท (ไร) รอยละ เนอท (ไร) รอยละ

พนทชมชนและสงปลกสราง 14,842,513 4.63 15,111,800 4.71 16,521,933 5.15

พนทเกษตรกรรม 168,882,202 52.66 171,585,556 53.51 174,306,042 54.36

นาขาว 79,469,819 24.78 79,960,276 24.94 77,107,350 24.04

พชไร 39,992,291 12.47 38,679,371 12.06 40,712,712 12.70

ไมยนตน 29,837,842 9,30 32,464,276 10.12 36,432,545 11.36

ไมผล 12,773,584 3.98 12,526,963 3.91 11,225,594 3.50

พชไรหมนเวยน 2,818,185 0.88 3,607,916 1.12 4,040,856 1.26

สถานทเพาะเลยงสตวนา 2,677,627 0.84 2,694,372 0.84 2,904,827 0.91

พนทเกษตรกรรมอนๆ 1,317,854 0.41 1,652,382 0.52 1,882,158 0.59

พนทปาไม 117,502,287 36.64 113,170,136 35.29 109,260,949 34.06

พนทแหลงนา 7,933,415 2.47 8,812,352 2.75 8,982,751 2.80

พนทเบดเตลด 11,531,470 3.60 12,017,043 3.74 11,625,212 3.63

รวม 320,696,887 100.00 320,696,887 100.00 320,696,887 100.00

พ.ศ. 2549-2550 พ.ศ. 2551-2552 พ.ศ. 2553-2556ประเภทการใชทดน

ทมา: ยทธศาสตรกรมพฒนาทดนในชวงแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 12 (พ.ศ. 2560 – 2564)

การเรงพฒนาทางสงคมและเศรษฐกจของมนษยในชวงทผานมาสงผลใหเกดการขยายตวทางดาน

อตสาหกรรมอยางรวดเรว ท าใหพนทเพาะปลกเพอยงชพแบบธรรมดากลายเปนพนทเกษตรกรรมเพอสนบสนนอตสาหกรรมการเกษตรและปศสตว เกดการบกรกพนทปาไมและการใชสารเคมเพอเพมผลผลตจนท าใหคณภาพดนเสอมโทรม เกดสารพษปนเปอนในดนและชะลางไปปนเปอนในสงแวดลอมอนๆ โดยรอบ ทงแหลงน าผวดน น าใตดน ตลอดจนพชและสตวทเปนอาหารของมนษย ประกอบกบการขยายฐานการผลตของประเทศพฒนาแลวไปยงประเทศก าลงพฒนาหรอประเทศดอยพฒนา ทท าใหภาครฐมนโยบายสงเสรมกจการอตสาหกรรมในภมภาคตางๆ จนเกดปญหาการใชพนททมความเหมาะสมกบเกษตรกรรมไปเปนพนทเพออตสาหกรรมมากมาย รวมทงพนทเกษตรกรรมใกลเคยงกอาจไดรบผลกระทบจากมลพษอตสาหกรรมทปลอยออกมา นอกจากนทดนเพอเกษตรกรรมยงอาจไดรบผลกระทบจากกจกรรมทใหผลตอบแทนทางเศรษฐกจมากกวา เชน การเลยงกงกลาด าในพนทแหลงน าจดภาคกลางของประเทศไทยและในเขตเกษตรกรรมทใชน าจด

11

ทกอใหเกดผลกระทบดานสงแวดลอมและความขดแยงในสงคมมากมาย เนองจากสวนใหญไมมระบบการจดการทเหมาะสมจงมการระบายน าเลยงกงสพนทขางเคยงซงเปนพนทปลกขาว ท าใหผลตผลนาขาวเสยหาย และเมอผลผลตกงลดลงกจะทงรางนากงเพอไปหาพนทผลตใหม ซงดนในพนทนากงทงรางนนไมสามารถท าการเพาะปลกพชชนดใดไดอก เปนตน นอกจากนเมอระบบเศรษฐกจและสงคมของมนษยขยายตวมากขน ยงมการปรบเปลยนการใชทดนทมความอดมสมบรณเหมาะสมกบการเกษตรและพนทปาไมไปเปนโครงการจดสรรทดนขนาดใหญ เชน บานจดสรร แหลงทองเทยว สนามกอลฟ นคมอตสาหกรรม ฯลฯ อกดวย

สถานการณปญหาของทรพยากรดนแบงไดเปน 2 ประเภทหลก ไดแก การชะลางพงทะลายของดน (Soil erosion) และการเสอมโทรมของดน (Soil degradation) ซงพบวาผลจากการชะลางพงทลายของดนในชวง 50 ปทผานมา ท าใหทดนท ากนกวารอยละ 30 ทวโลก ไมสามารถใหผลผลตใดได และรอยละ 60 ของดนทถกชะลางพงทลายจะไหลลงสแหลงน าผวดนอนเปนผลใหแหลงน าตนเขนเสยงตออทกภยและเกดการปนเปอนสารพษปนเปอนแหลงน าจากปยเคมและยาฆาแมลง3 นอกจากน ความเสอมโทรมของทรพยากรดนยงเปนกญแจส าคญในการชวดสงแวดลอมโลก โดยใน ค.ศ. 1997 องคการสงแวดลอมแหงสหประชาชาต (UNEP) ประเมนไววาทวโลกมพนททมความเสอมโทรมของทรพยากรดนประมาณ 1.9 พนลานเฮคตาร โดยอยในภมภาคเอเชยแปซฟกถง 850 ลานเฮคตาร ซงคดเปนรอยละ 24 ของพนททงภมภาค และใน ค.ศ. 2008 ยงมรายงานวาความเสอมโทรมของทรพยากรดนสงผลใหรอยละ 38 ของทดนเกษตรกรรมทวโลกขาดความชมชนและสารอาหาร4

2. ทรพยากรน า ทรพยากรน าบนโลกเกดขนหมนเวยนเปนวฏจกรของน า (Water cycle หรอ Hydrologic cycle)

กลาวคอ เมอพลงงานแสงอาทตยทสองมายงโลกจะท าใหพชเกดการคายน า (Evapotranspiration) และท าใหน าบนพนผวโลกไมวาจะในมหาสมทร ทะเล แมน า หวย หนอง คลอง บง ระเหยเปลยนสถานะเปนแกสหรอไอน าลอยขนสบรรยากาศ (Evaporation) เมอลอยตวสงขนอณหภมจะลดลงท าใหไอน าควบแนนเปนละอองน าเลกๆ รวมตวกนเปนเมฆ (Condensation) และเมอหยดน าเลกๆ ในเมฆรวมตวกนจนมขนาดใหญจนมน าหนกพอทจะชนะแรงตานทานอากาศกจะตกลงมากลายเปนฝนหรอหมะ (Precipitation) หมะทตกคางอยบนยอดเขาพอกพนกนเปนธารน าแขง ซงเมอหมะหรอธารน าแขงละลาย (Snowmelt) กจะเพมปรมาณน าใหแกแมน า สวนน าฝนทตกลงถงพนรวมตวเปนล าธาร หวย หนอง คลอง บง หรอไหลบารวมกนเปนแมน าแลวไหลไปรวมกนเปน

3 David Pimentel. (2006). “Soil erosion: A food and environmental threat” The journal of the environment, development and sustainability, Vol. 8, p. 223. 4 International assent of agricultural science and technology for development. www.grida.no/resources/6338, 2008.

12

มหาสมทร (Runoff) และอกสวนหนงจะซมลงในชนดนและแทรกซมตามรอยแตกของหน (Infilation) ท าใหเกดน าใตดน หมนเวยนเชนนเปนวฏจกรของน าตามภาพท 13.1

ภาพท 13.1 วฏจกรน า

ภาพรวมของปรมาณน าทงหมดทมอยบนโลก เปนน าเคมในทะเลและมหาสมทร ประมาณรอยละ 97 หรอ 1.321 พนลานลกบาศกกโลเมตร เปนน าจดประมาณรอยละ 3 หรอ 37,800,000 ลกบาศกกโลเมตร5 และถาเราแบงน าจดรอยละ 3 นออกเปน 100 สวน จะพบวา 68.7 สวนถกกกเกบในรปแบบของน าแขงและหมะ อก 30.1 สวนเปนน าใตดน อก 0.9 สวนเปนความชนในดนและบรรยากาศ ดงนนจงเหลอน าจดเพยง 0.3 สวนเทานนทเปนน าผวดนทมนษยสามารถน ามาใชประโยชนได6

น าจด (Freshwater) เปนปจจยส าคญในการด ารงชวตของมนษย เราใชน าเพอประโยชนในดานตางๆ ทงในดานการอปโภคบรโภค ดานเกษตรกรรม และดานอตสาหกรรม ซงความตองการใชน าในกจกรรมตางๆ ยอมแตกตางกนออกไปทงในมตของปรมาณและคณภาพ โดยแผนยทธศาสตรการบรหารจดการทรพยากรน าของประเทศไทยทแบงประเภทความตองการการใชน าไว 4 ประเภท ไดแก

5 Christopherson. (2000). 6 USGS, (2016).

13

1. น าเพอการเกษตร ซงมปรมาณการใชน ามากกวารอยละ 70 ของปรมาณการใชน าทงหมด โดยแบงออกเปนการใชน าในพนทเกษตรกรรมในเขตชลประทาน และการใชน าในพนทเกษตรกรรมนอกเขตชลประทาน

2. น าเพออปโภคบรโภคและการทองเทยว ซงมปรมาณการใชน าเพมสงขนทกปเนองจากจ านวนประชากรทเพมขน กอรปกบการพฒนาระบบสงคมและเศรษฐกจทท าใหเกดการขยายตวของเมอง ซงโดยทวไปแลวสงคมเมองจะมอตราการใชน าอปโภคบรโภค/คน/วน มากกวาสงคมชนบทเนองจากมระบบสาธารณปโภคทมศกยภาพมากกวา ประกอบกบธรกจภาคบรการทเจรญเตบโตขนยงดงดดนกทองเทยวจ านวนมากใหหลงไหลเขามากนดมใชทรพยากรน าทมอย

3. น าเพออตสาหกรรม ทมแนวโนมเพมสงขนตลอดเวลาเนองจากการขยายตวทางเศรษฐกจททกประเทศตางมงเนนการลงทนภาคอตสาหกรรมเพอเพมผลผลตมวลรวมในประเทศ (Growth Domestic Product: GDP) ซงตางตองใชน าในกระบวนการผลต ลางของเสย หลอเครองจกร และระบายความรอน ฯลฯ และ 4) น าเพอรกษาระบบนเวศ หมายถงความตองการน าในฤดแลงเพอรกษาระบบนเวศใหสมดล ซงถอวาเปนปรมาณน าจดทตองรกษาไวในธรรมชาตเพอการด ารงชวตของมนษยในมตของการรกษาความชมชนในดน รกษาสมดลของวฏจกรน าในธรรมชาต ตลอดจนรกษาไวเพอไมใหเกดผลกระทบในทางลบตอความหลากหลายทางชวภาพในธรรมชาต

การเพมขนของประชากรประกอบกบการขยายตวของภาคเศรษฐกจและสงคมท าใหมความตองการใชน าเพมมากขน ในขณะทปาตนน าถกบกรกท าลายอยางตอเนองท าใหความสามารถในการเกบกกน าหรอการชะลอน าตามธรรมชาตลดลงและเกดปญหาการชะลางพงทลายของดน นอกจากน ยงมการระบายน าเสยทงจากภาคเกษตรกรรม ภาคอตสาหกรรม และชมชนลงสแหลงน า สงผลใหเกดปญหาดานคณภาพน า ประกอบกบการเปลยนแปลงของสภาพภมอากาศทท าใหเกดปญหาน าทวมในฤดฝนและขาดแคลนน าในฤดแลงมแนวโนมทวความรนแรงเพมขน และเกดภยพบตดงกลาวในความถทเพมขนทกป ในขณะทประชากรราว 1,100 ลานคนทวโลกไมสามารถเขาถงน าจดเพอการอปโภคบรโภคได และยงพบประชากรราว 2,400 ลานคน ทประสบปญหาสขอนามยและตกอยในภาวะเสยงตอโรคทเกดจากคณภาพน าเสอมโทรมเปนสอในการแพรกระจาย

3. ทรพยากรอากาศ ทรพยากรอากาศเปนทรพยากรธรรมชาตทใชไดไมมวนหมดและมความส าคญตอทกสรรพสงบนโลก

ใบน เนองจากประกอบดวยกาซทจ าเปนตอกระบวนการหายใจและกระบวนการสงเคราะหแสงทท าใหทงมนษย สตวและพชมชวตอยได ทงยงชวยปรบอณหภมของโลกใหมความเหมาะสม ปองกนอนตรายจากรงสของดวงอาทตย และชวยเผาไหมวตถทตกมาจากฟาหรออกกาบาตใหกลายเปนอนภาคเลก ๆ จนไมเปนอนตราย

14

ตอสงมชวตบนโลก นอกจากน อากาศและชนบรรยากาศยงมอทธพลตอการเกด ปรมาณ และคณภาพของทรพยากรอน เชน ปาไมและแรธาต ตลอดจนการเกดลมและฝนซงสงผลตอการควบคมวฏจกรน า และมนษยยงใชประโยชนจากอากาศและชนบรรยากาศในดานการคมนาคมขนสงและการตดตอสอสารอกดวย

กระบวนการและกจกรรมตางๆ ทเกดขนบนโลกลวนแตมการปลดปลอยสงแปลกปลอมสอากาศ และปรมาณสงแปลกปลอมดงกลาวไดเพมสงขนและสะสมในอากาศจนสามารถสงผลกระทบตอสงมชวต โดยเฉพาะอยางยงในชวงหลงการปฏวตอตสาหกรรมทเกดการเปลยนแปลงจากเศรษฐกจแบบพงพาเกษตรกรรมไปเปนเศรษฐกจแบบพงพาอตสาหกรรมการผลต ท าใหเกดการไหลบาของประชากรจากชนบทเขาสเมองขนานใหญ และกอใหเกดการขยายตวของจ านวนประชากรอยางรวดเรว เมออากาศมสงแปลกปลอมหรอสารปนเปอนในปรมาณทกอใหเกดอนตรายตอสงมชวตและมนษย เราจะเรยกปรากฏการณนวา “มลพษทางอากาศ” (air pollution) เชน กรณประเทศไทยพบปญหามลพษหมอกควน (haze pollution) เปนปญหาหลกบรเวณพนทภาคเหนอในฤดหนาวกอนเขาสฤดรอนเพราะเปนชวงอากาศนง ชนของอากาศเยนมความหนาแนนสงกวา มความชนนอยกวา เกดสภาพความกดอากาศสงท าใหฝ นละอองขนาดเลกไมถกพดพาขนไปในชนบรรยากาศระดบสงได แตจะวนเวยนอยในทประชาชนอยอาศย สงผลกระทบตอสขภาพและเศรษฐกจของประชาชนโดยมสาเหตหลกมาจากการเกดไฟปาจ านวนหลายครงทงภายในประเทศและจากประเทศเพอนบาน การเผาเศษวสดเหลอทงทางเกษตรเพอเตรยมพนทส าหรบการเพาะปลกในชวงฤดฝน การเผาพนทเพอประโยชนตอการเกบเหดเผาะและผกหวาน การเผาขยะชมชน และการกอไฟใหความอบอนในครวเรอน เปนตน ซงจะเหนไดวาแทจรงแลวตวการส าคญทท าใหมลพษหมอกควนรนแรงขนกคอสงคมมนษยนนเอง ทงน มลพษหมอกควนกลายเปนปญหาระหวางชาตในภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใตซงประสบปญหาไฟปาและการแพรกระจายของหมอกควนในระยะไกลจนขามเขามาในเขตประเทศใกลเคยงอกดวย

ผลกระทบโดยตรงจากการพฒนามนษยนบตงแตยคการปฏวตอตสาหกรรมราว ค.ศ. 1980 ทมการปลดปลอยกาซคารบอนไดออกไซดและกาซเรอนกระจกสะสมอยในชนบรรยากาศมาเปนระยะเวลานานจนถงปจจบน ท าใหอณหภมเฉลยของโลกมแนวโนมเพมสงขนซงจะสงผลใหเกดสภาพภมอากาศทเปลยนแปลงไปจากเดมอนจะสงผลกระทบในทางลบตอวถชวตของมนษยชาต ระบบนเวศนและสงมชวตบนโลกใบน ขณะทประชากรโลกเพมขนอยางรวดเรวแตแผนดนทรองรบประชากรมอยเทาเดม ไมเพยงจะกอใหเกดปญหาความแออดของประชากรตอหนวยพนท ยงกอใหเกดปญหาการขาดแคลนพลงงานและทรพยากรธรรมชาตทเสอมถอย จากการตดไมท าลายปา ท าลายสมดลธรรมชาตอนเปนแหลงผลตกาซออกซเจนและยงเปนตวชวยในการดดซบกาซเรอนกระจก เนองจากปรมาณความตองการใชพลงงานเพมสงขนตามจ านวนของประชากรโลก ประกอบกบการขยายตวทางเศรษฐกจและอตสาหกรรม ท าใหความตองการใชพลงงานในทกดานเพมสงขนอยางรวดเรว ซงนนกหมายถงการเพมขนของกาซเรอนกระจกในชนบรรยากาศ ท าใหโลกรอนมากยงขนสงผล

15

กระทบตอสภาพภมอากาศ และโอกาสทภยธรรมชาตจะเกดขนในมมตางๆ ของโลก7 ซงประเทศไทยนบไดวาเปนประเทศทมความลอแหลมอยางสงตอความแปรปรวนและการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ (Climate variability and change) เนองจากการด ารงชวตของประชาชนและการพฒนาประเทศในภาพรวม ตองพงพาทรพยากรธรรมชาตและผลผลตทมความลอแหลมสงตอความแปรปรวนและการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ เชน ทรพยากรน า ผลผลตทางการเกษตร ตลอดจนทรพยากรชายฝง ทงนประเดนส าคญทสงเกตไดอยางชดเจนในปจจบนคอ ประเทศไทยก าลงเผชญกบสภาวะความรนแรงของลมฟาอากาศและสภาพภมอากาศ ในรปแบบของภาวะภยแลงและน าทวม ตลอดจนสภาวะความรนแรงของอณหภมและคลนความรอน ทนบวนจะทวความรนแรงและมความถของการเกดบอยครงขน สงผลใหเกดความเสยหายตอชวต ทรพยสน สภาพเศรษฐกจและสงคมของประเทศ นบเปนมลคามหาศาลในแตละป โดยพบวาในชวง 30 ปทผานมา ไดเกดภาวะภยแลงและอทกภยทรนแรงในประเทศไทยมากกวา 50 ครง คดเปนมลคาทางเศรษฐกจมากถงหลายพนลานบาท ความเสยหายทเกดขนนบวาเปนปจจยเสยงทส าคญตอการแกไขปญหาความยากจนและการพฒนาของประเทศ ภาวะภยแลงและอทกภยทเกดขนในหลายพนทเปนตวอยางทชดเจนของผลกระทบจากสภาวะความรนแรงของสภาพภมอากาศตอการพฒนาทางดานเศรษฐกจและสงคม ตลอดจนสขภาพและความเปนอยของประชาชนโดยรวม8

4. ทรพยากรพลงงาน ตลอดหวงเวลาการพฒนามนษยไดใชความพยายามและความรทางวทยาศาสตรและเทคโนโลยให

สามารถน าพลงงานจากสงทใหพลงงานหรอสงทมพลงงานสะสมอย เรยกวา “แหลงพลงงาน” มาใชประโยชน ซงจ าแนกไดเปน 2 ประเภท คอ 1) แหลงพลงงานสนเปลอง (Non-renewable energy resources) เชน น ามนดบ กาซธรรมชาต ถานหน ทใชแลวหมดไปเพราะมปรมาณจ ากดและไมสามารถหามาทดแทนไดทนการใช แหลงพลงงานเหลานโดยปกตจะอยใตดน หากไมขดขนมาใชตอนนกสามารถเกบไวใชไดในอนาคต จงอาจเรยกอกอยางหนงวาแหลงพลงงานส ารอง และ 2) แหลงพลงงานหมนเวยน (Renewable energy resources) เชน แสงอาทตย ลม น า ชวมวล ซงเปนแหลงพลงงานทใชไดไมหมดเพราะสามารถหามาทดแทนไดทนตอการใชงาน เชน ปลกปาเอาไมมาท าฟน หรอปลอยน าจากเขอนมาปนไฟแลวไหลลงทะเลกลายเปนไอและเปนฝนตกลงมาสโลกอก หรอแสงอาทตยทไดรบจากดวงอาทตยอยางไมมวนหมดสน แตเมอพจารณาการน าพลงงานจากแหลงพลงงานตางๆ มาใชในปจจบน จะพบวาแหลงพลงงานทมนษยใชมากทสดมกเปนแหลงพลงงานสนเปลอง ซงพลงงานเหลานกอใหเกดปญหาดานมลพษมากมาย และนบวนแหลงพลงงานเหลานมแตจะหมด

7 IPCC, (2001). 8 แสงจนทร. (2551).

16

ไปเรอยๆ จงตองมการพฒนาเสาะหาแหลงพลงงานอนเพอใหมพลงงานเพยงพอตอความตองการ เชน แสงอาทตย น า ชวมวล ดงนนแหลงพลงงานหมนเวยนจงมอกชอหนงคอ แหลงพลงงานทดแทน การผลตพลงงานเพอตอบสนองความตองการของมนษยสงผลกระทบตอคณภาพสงแวดลอมและระบบนเวศอยางหลกเลยงไมได โดยสามารถสรปผลกระทบจากการผลตและใชพลงงานไดโดยสงเขปดงน

1) การผลตน ามนและกาซธรรมชาต มกพบปญหาผลกระทบสงแวดลอมบรเวณพนทขดเจาะ เชน น าโคลน เศษหน ดนทราย รวมทงการปนเปอนของน ามนดบในพนทโครงการขดเจาะน ามนและบรเวณใกลเคยง และการพบตะกอนขนขนรวมถงน าเกลอเขมขนทะลกจากหลมเจาะกาซธรรมชาตออกมาสทะเล นอกจากน ผลกระทบตอระบบนเวศทเกดขนอาจมาจากวสดทใชหลอลนในการขด (Drilling fluid) การระบายน าเคมทมความเคมสงมากจากหลมเจาะ และมสารบางประเภททเปนพษปะปนออกมาดวย

2) การผลตพลงงานไฟฟาดวยเชอเพลงประเภทตางๆ สงผลกระทบตอสงแวดลอมตางกนออกไป เชน การใชกาซธรรมชาตผลตไฟฟากอใหเกดปญหามลพษทางอากาศนอยมากเมอเทยบกบเชอเพลงประเภทอนๆ แตการผลตไฟฟาประเภทนจะตองใชน าเพอหลอเยนและควบแนนไอน า ซงน าหลอเยนจะถกปลอยลงแหลงน าและมผลตออณหภมของน าในแหลงน าและสงผลกระทบตอระบบนเวศแหลงน า สวนการผลตไฟฟาดวยถานหนจะเกดกาซพษจากการเผาไหมซงเปนสาเหตของปญหาฝนกรด ทงยงมผลกระทบจากเหมองถานหน เชน เกดน าเสยจากบอเหมอง น ากระดางเพราะมปรมาณซลเฟตและสารแขวนลอยสง เกดฝ นละอองฟงกระจายทวไปรอบๆ บรเวณเหมองถานหน เกดปญหาตอระบบนเวศเนองจากตองขดหนาดนทงซงท าใหระบบนเวศเสยสมดลย ปลกพชไมได มการท าลายพนทปาไมเพอท าเหมอง

3) การผลตไฟฟาจากพลงงานทดแทนประเภทตางๆ แมวาจะกอใหเกดมลพษนอยกวาการใชเชอเพลง แตยงคงตองค านงถงผลกระทบตอระบบนเวศอยางหลกเลยงไมได เชน การผลตไฟฟาจากพลงงานน าจะตองสญเสยพนทปาเปนจ านวนมากในการสรางเขอนหรออางเกบน า ท าใหตองอพยพประชาชนออกจากพนท สตวปาขาดทอยอาศยและบางชนดอาจเสยงตอการสญพนธไปในทสด รวมถงแรธาตและทรพยากรใตดนในพนทจะถกทงใหจมอยใตน าโดยไมสามารถน าขนมาใชประโยชนอนใดได การผลตไฟฟาดวยพลงงานลมสงผลตอทศนยภาพเนองจากตองใชกงหนขนาดใหญ เมอใบพดกงหนท างานจะเกดเสยงดงกลายเปนมลพษทางเสยงทรบกวนประชาชนทอาศยในพนทบรเวณใกลเคยงและรบกวนคลนวทยโทรทศนในรศม 1-2 กโลเมตร และยงสงผลตอระบบนเวศเนองจากกงหนลมขนาดใหญจะรบกวนใหสงมชวตอพยพยายถนออกนอกพนท สวนการผลตไฟฟาดวยพลงงานความรอนใตพภพนนจะตองค านงถงผลกระทบทเกดจากสารเคมอนตรายปนเปอนน าบาดาลหรอน าผวดน การระเหยของกาซอนตรายทสงผลตอระบบทางเดนหายใจ การเกดความรอนตกคางในอากาศจากไอน ารอนทใชผลตกระแสไฟฟาทจะท าใหระบบนเวศบรเวณใกลเคยงตองเปลยนสภาพ และการทรดตวของแผนดนหากมการตงโรงไฟฟาขนาดใหญในพนทแหลงพลงงานความรอนใตพภพ เปนตน

17

4) การใชพลงงานในภาคคมนาคมขนสง ซงอาจกลาวไดวาการขนสงมความสมพนธเกยวของกบระบบเศรษฐกจ การเมอง สงคม และสงแวดลอมของประเทศเปนอยางยง เพราะการพฒนาระบบการขนสงยอมมสวนผลกระทบตอการพฒนาระบบอนๆ ของประเทศดวย การพฒนาระบบการขนสงทดยอมท าใหเกดการเคลอนยายผลผลตจากภาคชนบทสตวเมอง ท าใหคนชนบทมรายไดดขนแตกสงผลกระทบใหประชาชนในชนบทในชนบทเปลยนการด ารงชวตทแตกตางไปจากเดม ทงนเพราะสามารถจดซอสงอปโภคบรโภคจากตวเมองไดสะดวกขน การเปลยนระบบการผลตในชนบท จากการผลตเพอบรโภค ไปสการผลตเพอขาย ตองใชทดน น าและยาฆาแมลงมากขนกวาเดม รวมถงการพฒนาเสนทางคมนาคมผานพนทปาซงตางกสงผลกระทบตอสงแวดลอมทงสน สวนพลงงานทใชในการคมนาคมขนสง คอ น ามนเบนซน น ามนดเซล กาซปโตรเลยมเหลว และกาซธรรมชาต ทใชเปนเชอเพลงเผาไหมในการสนดาปเครองยนตซงท าใหเกดการปลดปลอยมลพษสอากาศ เชน สารตะกวจากน ามนเบนซน กาซคารบอนไดออกไซด กาซคารบอนมอนนอกไซด ออกไซดของไนโตรเจน ไฮโดรคารบอน ควนเสย และฝ นละออง

5) การใชพลงงานในภาคอตสาหกรรม ซงคดเปนสดสวนการใชเชอเพลงและไฟฟาสงมากเมอเทยบกบกจกรรมอนๆ ของมนษย ท าใหตองเพมการส ารวจแหลงพลงงานและการผลตพลงงานเพอตอบสนองความตองการตามอตราการเจรญเตบโตทางสงคมและเศรษฐกจ ซงสงผลกระทบตอคณภาพชวตและสงแวดลอมดงทกลาวมาในขอ 1) 2) และ 3) นอกจากน มลพษทเกดขนจากภาคอตสาหกรรมยงเปนภยคกคามอยางมาก เชน ปญหาสารพษปนเปอนในดน น า และอากาศ ปญหามลพษจากเสยงและความสนสะเทอน ปญหาน าทงสแหลงน าจากโรงงานอตสาหกรรม ปญหาขยะและกากของเสยอนตราย ปญหาฝ นละอองและกาซพษ และปญหาการปลดปลอยกาซเรอนกระจกจากกระบวนการผลตและใชเชอเพลงในภาคอตสาหกรรมทท าใหเกดภาวะโลกรอนและการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ เปนตน

กจกรรม 13.1.2 การใชประโยชนจากทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมสงผลกระทบอะไรบาง จงอธบายพอเขาใจ

แนวตอบกจกรรม 13.1.2 การใชประโยชนจากทรพยากรดนท าใหเกดปญหาคณภาพดนเสอมโทรม เกดสารพษปนเปอนในดนและชะลางไปปนเปอนสงแวดลอมอนๆ โดยรอบ มการใชทดนผดประเภท เชน ใชทดนทเหมาะสมกบการเกษตรหรอพนทปาไมไปเปนโครงการจดสรรทดนขนาดใหญหรอประกอบกจการอตสาหกรรม นอกจากน ยงเกดปญหาการชะลางพงทลายของดนไหลลงสแหลงน าผวดนอนเปนผลใหแหลงน าตนเขนเสยงตออทกภยและเกดการปนเปอนสารพษปนเปอนแหลงน าจากปยเคมและยาฆาแมลง

18

การใชประโยชนจากทรพยากรน าท าใหเกดปญหาภาวะขาดแคลนน าเนองจากปรมาณน าจดบนโลกมอยอยางจ ากด นอกจากน ยงมการระบายน าเสยทงจากภาคเกษตรกรรม อตสาหกรรม และชมชนลงสแหลงน า สงผลใหเกดปญหาดานคณภาพน า ประกอบกบการเปลยนแปลงของสภาพภมอากาศทท าใหเกดปญหาน าทวมในฤดฝนและขาดแคลนน าในฤดแลงมแนวโนมทวความรนแรงเพมขนและบอยครงขน การใชประโยชนจากทรพยากรอากาศท าใหเกดปญหามลพษทางอากาศ โดยเฉพาะการปลดปลอยกาซเรอนกระจกสชนบรรยากาศอนเปนสาเหตท าใหอณหภมเฉลยของโลกมแนวโนมเพมสงขน สงผลใหเกดสภาพภมอากาศทเปลยนแปลงไปจากเดม เกดผลกระทบในทางลบตอวถชวตของมนษยชาต ระบบนเวศและสงมชวต การใชประโยชนจากทรพยากรพลงงานท าใหเกดปญหามลพษปนเปอนจากการผลตและใชพลงงาน เชน น ามนดบและสารพษปนเปอนในพนทขดเจาะน ามนและกาซธรรมชาต มลพษทางอากาศและทางน าจากการผลตไฟฟา การสญเสยพนทปาและระบบนเวศจากโครงการผลตไฟฟาพลงงานน าหรอมลภาวะทางเสยงและทศนวสยจากการผลตไฟฟาจากพลงงานลม มลพษทางอากาศจากการใชพลงงานในภาคคมนาคมขนสง และสารพษปนเปอนในดน น า และอากาศจากการใชพลงงานในภาคอตสาหกรรม เปนตน

19

ตอนท 13.2 พฒนาการของการพฒนามนษยดานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม โปรดอานหวเรอง แนวคด และวตถประสงคของตอนท 13.2 แลวจงศกษารายละเอยดตอไป

หวเรอง 13.2.1 กรอบความรวมมอดานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมในระดบสากล 13.2.2 กรอบความรวมมอดานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมในระดบอาเซยน 13.2.3 กรอบแนวคดการพฒนาทย งยน แนวคด

1. การเพมขนอยางตอเนองของจ านวนประชากรโลกและความกาวหนาทางวทยาศาสตรและเทคโนโลยเพอใชประโยชนจากทรพยากรธรรมชาตในการพฒนามนษยในมตทางสงคมและเศรษฐกจ ท าใหทรพยากรธรรมชาตรอยหรอและสงแวดลอมเสอมโทรมทสงผลกระทบเปนวงกวางทวโลก ท าใหนานาประเทศตองรวมมอกนปองกนและแกไขปญหา เกดเปนขอตกลงความรวมมอระดบสากลขนมากมาย ดวยเลงเหนแลววาทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมเปนพนฐานแหงความมนคงของมนษย

2. แมกระทงการรวมกลมประชาคมเศรษฐกจอาเซยนทมงเนนการพฒนาเพอเพมความสามารถในการแขงขนทางการคาในตลาดโลกยงมอาจละเลยการพฒนาดานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมได เพราะนอกจากจะตองมการจดการใหสอดคลองกบบรบทความรวมมอระดบสากลแลว อาเซยนมความจ าเปนอยางยงทจะตองรกษาฐานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมอนเปนจดเดนของภมภาค

3. การน าแนวคดการพฒนาทย งยนซงค านงถงมตดานสงคม เศรษฐกจ และสงแวดลอมควบคกนไป จงเปนแนวทางการพฒนาทไดรบการยอมรบและน าไปประยกตใชกนอยางแพรหลาย

วตถประสงค เมอศกษาตอนท 13.2 จบแลว นกศกษาสามารถ

1. อธบายแนวคดความรวมมอดานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมในระดบสากลได 2. อธบายแนวคดความรวมมอดานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมในระดบอาเซยนได

20

3. อธบายแนวคดการพฒนาทย งยนได

เรองท 13.2.1 กรอบความรวมมอดานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมในระดบสากล จากการเพมขนอยางตอเนองของจ านวนประชากรโลกและความกาวหนาทางวทยาศาสตรและเทคโนโลยทอ านวยความสะดวกใหมนษยใชประโยชนจากทรพยากรธรรมชาตเพอตอบสนองความตองการในมตทางสงคมและเศรษฐกจ น ามาสความไมสมดลของทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม และความเสอมโทรมของทรพยากรธรรมชาต ซงปญหาตางๆ เหลานเปนปญหาทสงผลกระทบเปนวงกวางทวโลก ดงนน เพอใหสามรถปองกน และแกไขปญหาสงแวดลอมอยางย งยน นานาประเทศจะตองหาแนวทางแกไขรวมกนอยางจรงจง จงเปนทมาของสนธสญญา ความรวมมอ และขอตกลงระหวางประเทศระดบสากลหลากหลายรปแบบ ดงจะกลาวตอไป

1. อนสญญาวาดวยพนทชมน า/อนสญญาแรมซาร อนสญญาแรมซาร (Ramsar Convention) หรออนสญญาวาดวยพนทชมน าเกดขนจากการทประเทศ

ตางๆ ไดตระหนกถงความส าคญของบรเวณพนทชมน า (wetlands) ซงก าลงถกคกคามน าไปสการประชม เพอรบรองอนสญญาฯ ทเมองแรมซาร ประเทศอหราน ใน ค.ศ. 1971 อนสญญานมวตถประสงคหลกในการอนรกษและยบย งการสญหายของพนทชมน าในโลก และสนบสนนใหมการใชประโยชนจากพนทชมน าอยางชาญฉลาด ประเทศทเขารวมในขอตกลงจะตองคดเลอกพนทชมน าทมความส าคญระดบชาตหรอนานาชาตอยางนอย 1 แหง บรรจในทะเบยนพนทชมน าทมความส าคญระหวางประเทศ ซงพจารณาจากเกณฑทก าหนดขนในขอตกลงของอนสญญา ก าหนดและวางแผนในการใชประโยชนจากพนทชมน าทกแหงในประเทศ ไมวาจะขนทะเบยนหรอไมกตาม ซงในขณะนมพนทชมน า (Ramsar Sites) ในทะเบยนทงสน 2,290 แหงใน 169 ประเทศ รวมเปนพนทกวา 1,400 ลานไร ซงการเปนภาคอนสญญาแรมซารจะท าใหมการอนรกษและยบย งการสญเสยของพนทชมน าในแตละภมภาคของโลก ลดปญหาความขดแยงในการอนรกษและการใชประโยชนพนทชมน าระหวางประเทศตลอดจนสงมชวตในพนท โดยเฉพาะฝงนกน าทอพยพตามฤดกาลไปอยในประเทศตางๆ เนองจากอนสญญาฯ ระบวาภาคจะตองรวมมอในการจดการพนทชมน าและสงมชวตในพนททใชรวมกน และระบหนาทใหภาคค านงถงการอนรกษพนทชมน าโดยการก าหนดแผนการใชทดนและแผนการจดการระดบชาต ซงการด าเนนการตามแผนน จะเปนการสงเสรมการใชประโยชนอยางฉลาดตลอดจนท าใหมพนทชมน าทตองสงวนรกษาไว

21

ประเทศไทยไดเขาเปนภาคอนสญญาแรมซารเปนล าดบท 110 และมพนทชมน าทอยในทะเบยนรายนามพนทชมน าทมความส าคญระหวางประเทศของอนสญญาวาดวยพนทชมน ารวมทงสน 14 แหง โดยอยในพนทอนรกษ เชน อทยานแหงชาต เขตหามลาสตวปา จ านวน 9 แหง และอยในพนทชมชนและ/หรอทสาธารณะอก 5 แหง ไดแก พรควนขเสยน บงโขงหลง ดอนหอยหลอด ปากแมน ากระบ หนองบงคาย พรโตะแดง หาดเจาไหม-หมเกาะลบง-ปากน าตรง แหลมสน-ปากแมน ากระบร-ปากคลองกะเปอร หมเกาะอางทอง อาวพงงา เขาสามรอยยอด กดทง เกาะกระ และเกาะพระทอง

2. อนสญญาวาดวยความหลากหลายทางชวภาพ อนสญญาวาดวยความหลากหลายทางชวภาพ (Convention on Biological Diversity: CBD) เปนความ

ตกลงดานสงแวดลอมระหวางประเทศทมเจตนารมณใหรฐบาลทกประเทศเครงครดตอการรกษาวนยสงแวดลอม แมในภาวะทมความตองการทจะพฒนาเศรษฐกจของประเทศสง โดยอนสญญาฯ มวตถประสงคหลก 3 ประการคอ 1) เพออนรกษความหลากหลายทางชวภาพ 2) เพอใชประโยชนความหลากหลายทางชวภาพอยางย งยน และ 3) เพอแบงปนผลประโยชนทไดจากการใชทรพยากรพนธกรรมอยางเทาเทยมและยตธรรม เนอหาของอนสญญาวาดวยความหลากหลายทางชวภาพมลกษณะเปนกรอบนโยบายทกวาง เพอใหแตละประเทศน าไปจดท านโยบาย มาตรการ และแผนการด าเนนงานขนเอง และไดจดเตรยมกลไกการเงนภายใต “กองทนสงแวดลอมโลก” ไวเพอสนบสนนการด าเนนงานของประเทศก าลงพฒนาใหสมฤทธผลตามวตถประสงคของอนสญญาฯ ทงนไดมการก าหนดพนธกรณทประเทศภาคสมาชกตองปฏบตตามไว ดงน

- ด าเนนการใหมากทสดเทาทเปนไปไดและเหมาะสมเพออนรกษความหลากหลายทางชวภาพในถนทอยอาศยตามธรรมชาต อนไดแก การจดตงระบบพนทคมครองหรอพนทซงตองการมาตรการพเศษ เพอสงวนรกษาความหลากหลายทางชวภาพและก าหนดมาตรการเฉพาะเรอง

- อนรกษนอกถนทอยอาศยตามธรรมชาต โดยวางมาตรการบ ารงและฟนฟชนดพนธทใกลจะสญพนธ และน ากลบเขาสถนทอยอาศยตามธรรมชาตเดมอยางย งยน

- ผสานการอนรกษกบการใชประโยชนทรพยากรชวภาพอยางย งยนเขากบนโยบาย/แผนของชาต - สนบสนนชมชนทองถนในการจดท าและปฏบตตามมาตรการแกไขฟนฟในพนทเสอมโทรม - สงเสรมความรวมมอระหวางรฐและเอกชนในการพฒนาวธใชประโยชนทรพยากรชวภาพอยางย งยน - ก าหนดสรางเงอนไขเพออ านวยแกการเขาถงทรพยากรพนธกรรมหากเปนการใชประโยชนอยาง

เหมาะสมตอสงแวดลอม และวางกลไกในการตอรองผลประโยชนบนเงอนไขการตกลงรวมกนระหวางผใหและผขอใชพนธกรรม โดยใหประเทศซงเปนผใหทรพยากรพนธกรรมไดรบถายทอดเทคโนโลยซงใชทรพยากรพนธกรรมนนจากประเทศผรบ ทงน บนพนฐานแหงความยตธรรมและความเสมอภาค

22

ส าหรบประเทศไทย หลงจากทไดลงนามใหการรบรองอนสญญาฯ ในระหวางการประชมสหประชาชาตวาดวยสงแวดลอมและการพฒนา เมอวนท 12 มถนายน ค.ศ. 1992 ณ เมองรโอ เดอ จาเนโร สหพนธสาธารณรฐบราซล ไดมการจดตงคณะอนกรรมการอนสญญาวาดวยความหลากหลายทางชวภาพขนภายใตคณะกรรมการสงแวดลอมแหงชาต เพอพจารณาวตถประสงคและพนธกรณของอนสญญาฯ ควบคไปกบกฎหมาย หลกของประเทศและบทบาทหนาทของหนวยงานตางๆ ในการอนรกษและใชประโยชนทรพยากรชวภาพของประเทศ และด าเนนการตางๆ ทสอดคลองกบพนธกรณของอนสญญาฯ เพอเปนการเตรยมการเขาเปนภาคอนสญญาฯ ซงประเทศไทยไดใหสตยาบนตออนสญญาฯ เมอวนท 31 ตลาคม พ.ศ. 2546 และมผลบงคบใชเมอวนท 29 มกราคม พ.ศ. 2547 สงผลใหประเทศไทยเปนประเทศภาคอนสญญาฯ ในล าดบท 188

3. สนธสญญาระหวางประเทศวาดวยทรพยากรพนธกรรมพชเพออาหารและการเกษตร สนธสญญาระหวางประเทศวาดวยทรพยากรพนธกรรมพชเพออาหารและการเกษตร (International

Treaty on Plant Genetic Resources for Food and Agricultural: ITPGR) แตเดมมสถานะเปน “ขอปฏบตระหวางประเทศวาดวยทรพยากรพนธกรรมพช (International Undertaking on Plant Genetic Resources: IUPGR)” ทไมไดมผลผกพนทางกฎหมาย ซงจดท าขนใน ค.ศ. 1983 โดยองคการอาหารและเกษตรแหงสหประชาชาต (FAO) โดยมวตถประสงคเพอใหมการใชประโยชน สงวน ประเมนคา และด ารงไวซงทรพยากรพชทมประโยชนตอเศรษฐกจ สงคม โดยเฉพาะดานการเกษตร เพอการปรบปรงพนธพช และการศกษาทางวทยาศาสตร ซงมหลกการส าคญทก าหนดไว คอ ทรพยากรพนธกรรมพชเปน “มรดกรวมกนของมนษยชาต” ทบคคลใดจะหวงกนเปนเจาของไมได โดยทรพยากรพนธกรรมพชมความหมายรวมถง พชปา พชดงเดม พชทมอยตามธรรมชาต และพชทเกดจากการพฒนาปรบปรงพนธดวยเทคโนโลยสมยใหม แตทงนการอนญาตใหเขาถงทรพยากรพนธกรรมพชน จ ากดอยเฉพาะวตถประสงค 3 ประการ คอ เพอการศกษาทางวทยาศาสตรเพอการปรบปรงพนธพช หรอเพอการอนรกษพนธกรรมพช และตองอยบนพนฐานหลกการ “จดท าขอก าหนดทเหนชอบรวมกน” แตประเทศพฒนาแลวหลายประเทศปฏเสธทจะลงนามเขารวม เพราะเหนวาพนธพชทปรบปรงใหมเปนทรพยสนทางปญญา ไมใช “มรดกรวมกนของมนษยชาต”

ประเทศไทยลงนามรบรองสนธสญญาระหวางประเทศวาดวยทรพยากรพนธกรรมพชเพออาหารและการเกษตร เมอวนท 4 พฤศจกายน พ.ศ. 2545 แตยงไมไดใหสตยาบนเขาเปนภาค โดยมกระทรวงเกษตรและสหกรณ ท าหนาทเปนหนวยงานประสานงานหลก พจารณาประโยชนและผลกระทบตอการเขารวมเปนภาคสนธสญญาฯ รวมทงวเคราะหขอด-ขอเสย และพจารณาความพรอมทางกฎหมาย และการใหความรความเขาใจตอสาธารณชน เพอเตรยมความพรอม กอนน าเสนอคณะรฐมนตรและรฐสภาพจารณาเหนชอบการใหสตยาบนตอสนธสญญาดงกลาว อยางไรกตาม ไดเกดการวจารณในวงกวางถงผลกระทบดานลบทจะเกดขนกบประเทศ

23

ไทยหากเขารวมเปนภาคอนสญญาฯ เชน 1) ตองมการเปลยนแปลงกฏหมายของไทยในการก ากบดแลการเขาถงและการแบงปนผลประโยชนจากการใชพนธกรรมพชซงเปนสมบตสาธารณะและอยภายใตการจดการและควบคมของรฐบาลไทย 2) ท าใหประเทศไทยสญเสยรายไดทจะเกดขนจากการแบงปนผลประโยชน จากการใชทรพยากรพนธกรรมพชดงกลาวคลายกบเปนการยอมรบเชงหลกการทจะใหมการฉกฉวยทรพยากรพนธกรรมพชไปพฒนาเพอแสวงหาสทธเดดขาดในทรพยสนทางปญญาได และ 3) เปนการลดทอนอ านาจอธปไตย (Sovereignty) ของประเทศไทยในการก ากบดแลทรพยากรพนธกรรมพชนอกถนทอยตามธรรมชาตทอยในประเทศไทย เพราะตองปฏบตตามหลกเกณฑเงอนไขทสนธสญญาก าหนดไว โดยเฉพาะการน าระบบพหภาคฯ มาใชแทนท พ.ร.บ.คมครองพนธพช พ.ศ. 2542 เปนตน

4. อนสญญาบาเซลวาดวยการเคลอนยายขามแดนของของเสยอนตรายและการก าจด อนสญญาบาเซลวาดวยการเคลอนยายขามแดนของของเสยอนตรายและการก าจด (Basel Convention

on the Control of Transboundary Movement of Hazardous Waste and their Disposal: BASEL) มเจตนารมณในการคมครองสขภาพอนามยของมนษยและสงแวดลอมจากของเสยอนตรายและการปองกนอนตรายจากสงแวดลอมในประเทศก าลงพฒนา โดยมวตถประสงค 3 ประการ คอ 1) เพอลดการเคลอนยายของเสยอนตรายขามแดนใหนอยทสด 2) เพอก าจดของเสยอนตรายทแหลงก าเนดใหไดมากทสด และ 3) เพอลดการกอก าเนนของเสยอนตรายทงในเชงปรมาณและความเปนอนตราย

อนสญญาบาเซลฯ ประกอบดวยมาตรการดานกฎหมายในการควบคมการเคลอนยายของของเสย และเครองมอหรอกลไกการจดการของเสยอนตรายใหอยในระดบสากล โดยมเครองมอและกลไกการจดการของเสยอนตรายทค านงถงสงแวดลอม (Environmentally Sound Management) ไดแก การพฒนาและใชเทคโนโลยทค านงถงสงแวดลอมซงกอใหเกดของเสยนอยทสด การปรบปรงเทคโนโลยการก าจด การถายทอดเทคโนโลยและระบบการจดการของเสยอนตราย และการพฒนาแนวทางและ/หรอหลกปฏบตทางวชาการทเหมาะสม ทงนประเทศภาคตองรวมมอกบนานาชาตในการจดใหมขอมลและมความสอดคลองกนในดานมาตรฐานทางวชาการและทางปฏบตส าหรบการจดการทเพยงพอของของเสยอนตรายและของเสยอน ตดตามตรวจสอบผลกระทบของการจดการของเสยอนตรายและของเสยอน ตดตามตรวจสอบผลกระทบของการจดการของเสยอนตราย พฒนาและใชเทคโนโลยทค านงถงสงแวดลอมซงกอใหเกดของเสยนอยและปรบปรงเทคโนโลยทใชอยโดยมงทจะก าจดการเกดของเสยอนตรายและของเสยอนใหมากทสดเทาทจะปฏบตได ศกษาผลกระทบดานเศรษฐกจสงคมและสงแวดลอมในการรบเอาเทคโนโลยใหมหรอทไดปรบปรงมาใช ถายทอดเทคโนโลยและระบบการจดการของเสยอนตรายและของเสยอนโดยค านงถงสงแวดลอม และพฒนาแนวทางและ/หรอหลกปฏบตทางวชาการทเหมาะสม รวมทงตองแจงอบตเหตทเกดขนระหวางการเคลอนยายขามแดนของเสยอนตราย

24

หรอของเสยอนเพอรอการก าจด และตองสงรายงานประจ าปผานส านกเลขาธการไปยงทประชมภาค ประกอบดวยขอมลตางๆ เชน ของเสยทควบคมในการเคลอนยายขามแดน ขนตอนการควบคมการเคลอนยายขามแดนของของเสย การลดและ/หรอการก าจดการเกดของเสยอนตรายและของเสยอน ผลกระทบตอสขภาพอนามยและสงแวดลอม สถานทก าจดและน าของเสยกลบมาใชประโยชนภายในประเทศ ปรมาณการสงออกและน าเขาของของเสยอนตรายและของเสยอน ปรมาณของเสยอนตรายและของเสยอนทเกดขน และอบตเหตทเกดขนจากการเคลอนยายขามแดนและการก าจดของเสยอนตรายและของเสยอน เปนตน และภาคตองพจารณาจดตงกองทนหมนเวยนเพอชวยเหลอในลกษณะชวคราว ในสถานการณฉกเฉนเพอลดความเสยหายใหต าทสดจากอบตเหตทจะเกดขนจากการเคลอนยายขามแดน

ประเทศไทยใหสตยาบนเปนภาคสมาชกอนสญญาฯ เมอวนท 24 พฤศจกายน พ.ศ. 2540 และมผลบงคบใชเมอวนท 22 กมภาพนธ พ.ศ. 2541 เปนตนมา โดยมกรมควบคมมลพษ กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม ท าหนาทเปนศนยประสานงาน (Focal Point) ของอนสญญาฯ

5. อนสญญาสหประชาชาตวาดวยการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ อนสญญาสหประชาชาตวาดวยการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ (United Nations Framework

Convention on Climate Change: UNFCCC หรอ FCCC) มวตถประสงค “เพอให บรรลถงการรกษาระดบความเขมขนของกาซเรอนกระจกในบรรยากาศใหคงท อยในระดบทปลอดภยจากการแทรกแซงของมนษยทเปนอนตรายตอระบบภมอากาศ การรกษาระดบดงกลาวตองด าเนนการในระยะเวลาเพยงพอทจะใหระบบนเวศปรบตว โดยไมคกคามตอการผลตอาหารของ มนษยและการพฒนาทางเศรษฐกจเปนไปอยางย งยน” ภายใตหลกการส าคญ 5 ประการ คอ

1) ประเทศภาคควรจะปกปองระบบภมอากาศเพอประโยชนของมนษยชาตทงในปจจบนและอนาคตบนหลกการของความเทาเทยม (Equity) การรบผดชอบรวมกนในระดบทแตกตางกน (Common but differentiated responsibilities) และความสามารถของแตละประเทศ (Capabilities) นอกจากนประเทศอตสาหกรรมตองเปนผน าในการตอสกบปญหาการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ

2) ความตองการของประเทศก าลงพฒนาทมสภาวะเปราะบางตอผลกระทบทอาจเกดขนจากการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศควรจะไดรบการพจารณาอยางเตมท

3) ประเทศภาคควรมมาตรการปองกนไวกอน (Precautionary) เพอคาดการณ ปกปอง หรอลดสาเหตของการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ และลดผลกระทบทอาจเกดขน โดยนโยบายและมาตรการตางๆ ในการรบมอกบปญหาการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศควรจะมความคมคาในการลงทน (Cost-effective) เพอใหเกดประโยชนตอโลกโดยมคาใชจายต าสด

25

4) ประเทศภาคควรจะใหการสงเสรมการพฒนาทย งยน โดยนโยบายและมาตรการตางๆ ทจะปกปองการเปลยนแปลงระบบภมอากาศจากการกระท าของมนษยนน ควรจะเปนมาตรการทเหมาะสมตอสภาวการณของแตละประเทศ

5) ประเทศภาคควรจะมความรวมมอในการสงเสรมการสนบสนนทางการเงนและการเปดกวางของระบบเศรษฐกจระหวางประเทศซงจะน าไปสการเจรญเตบโตและการพฒนาทางเศรษฐกจอยางย งยน โดยเฉพาะประเทศก าลงพฒนา

ดงนน สามารถกลาวไดวาอนสญญาสหประชาชาตวาดวยการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศเปนอนสญญา “กรอบการท างาน” ทจ าเปนตองมวธการทางกฎหมายในการสนบสนน เชน พธสารตางๆ เพอใหบรรลเปาหมาย โดยมเปาหมายแบบไมผกมด ซงเรยกรองใหประเทศอตสาหกรรมลดการปลอยกาซเรอนกระจกใหเหลอเทากบระดบของ ค.ศ. 1990 ใหไดภายใน ค.ศ. 2000 แตจากทไดประเมนผลการด าเนนงานใน ค.ศ. 1995 พบวาเปาหมายโดยสมครใจนไมเพยงพอทจะใหอนสญญาฯ บรรลวตถประสงคได ดงนนประเทศภาคสมาชกอนสญญากรอบการท างานแหงสหประชาชาตไดจดตงกระบวนการในการเจรจาเพอพธสารทมเปาหมายผกมดและก าหนดเวลา “ในฐานะเปนเรองเรงดวน” ซงเปนทมาของ พธสารเกยวโต ซงไดรบความเหนพองในเดอนธนวาคม ค.ศ. 1997 และในทสดมผลบงคบใชในวนท 16 กมภาพนธ ค.ศ. 2005

6. พธสารเกยวโต พธสารเกยวโต (Kyoto Protocol) เปนขอตกลงระหวางประเทศทเชอมโยงกบอนสญญาสหประชาชาต

วาดวยการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศซงก าหนดใหประเทศภาคลดการปลอยกาซเรอนกระจกตามเปาหมายโดยมผลผกพนตามกฎหมายส าหรบประเทศพฒนาแลวใหลดปรมาณการปลอยกาซเรอนกระจกของโดยรวมแลวไมนอยกวารอยละ 5 จากระดบการปลอยโดยรวมใน ค.ศ. 1990 ภายในชวง ค.ศ. 2008-2012 โดยปรมาณการลดการปลอยกาซเรอนกระจกจะแตกตางกนไปในแตละประเทศเนองจากประเทศพฒนาแลวเปนสาเหตส าคญของการปลอยกาซเรอนกระจกปรมาณสงสชนบรรยากาศ ซงเปนผลมาจากการท าอตสาหกรรมกวา 150 ป พธสารเกยวโตจงไดเพมเปาหมายลดการปลอยกาซเรอนกระจกใหกบกลมประเทศพฒนาแลว ภายใตหลกการ “ความรบผดชอบรวมกนในระดบทแตกตางกน” และมการก าหนดชนดกาซเรอนกระจกทอยภายใตพธสารฯ 6 ชนดคอ คารบอนไดออกไซด (CO2) มเทน (CH4) ไนตรสออกไซด (N2O) ไฮโดรฟลออโรคารบอน (HFCs) เปอรฟลออโรคารบอน (PCFs) และซลเฟอรเฮกซาฟลโอไรด (SF6) โดยการลดกาซเหลานใหคดเทยบเปนปรมาณกาซคารบอนไดออกไซด สวนประเทศก าลงพฒนาและประเทศดอยพฒนานนจะไมมพนธกรณผกพนในการลดกาซเรอนกระจกแตจะเปนการกระท าโดยความสมครใจ ซงการลดกาซเรอนกระจกภายใตพธสารเกยว

26

โตนอกจากจะก าหนดใหประเทศภาคท าตามเปาหมายลดการปลดปลอยกาซเรอนกระจกแลว ยงไดเสนอวธเพมเตมในการบรรลเปาหมายดวยกลไกทางการตลาด 3 อยาง หรอทเรยกวา กลไกภายใตพธสารเกยวโต ไดแก

1) กลไกการซอขายสทธการปลอยกาซเรอนกระจกระหวางประเทศ (Emission Trading) ซงอนญาตใหประเทศพฒนาแลวสามารถซอหรอขายปรมาณกาซเรอนกระจกทไดรบการจดสรร ทเรยกวา Assigned Amount Unit (AAU) ดวยกนเองไดเพอใหบรรลเปาหมายตามพนธกรณ ทงนปรมาณ AAU ทซอตองเปนสวนทเสรมจากปรมาณกาซเรอนกระจกทลดจากการด าเนนการในประเทศ

2) กลไกการพฒนาทสะอาด (Clean Development Mechanism) ทอนญาตใหประเทศพฒนาแลวสามารถด าเนนการรวมกบประเทศก าลงพฒนาเพอใหเกดการลงทนเพอใหเกดการลงทนของประเทศพฒนาแลวในประเทศก าลงพฒนา ในการด าเนนกจกรรมทมสวนรวมในการลดปรมาณการปลอยกาซเรอนกระจก และสงเสรมใหเกดการพฒนาอยาย งยน ทงนเพอสรางแรงจงใจใหกบประเทศพฒนาแลวสามารถลดปรมาณกาซเรอนกระจกไดโดยมตนทนในการลดทต าลง และสงเสรมใหประเทศก าลงพฒนาไดมสวนรวมในการแกไขปญหาภาวะโลกรอนโดยสรางแรงจงใจใหประเทศก าลงพฒนาหนมาใชเทคโนโลยสะอาดเพมมากขน อนจะสงผลใหการปลอยกาซเรอนกระจกลดลง ซงหากไมมแรงจงใจจากกลไกการพฒนาทสะอาดแลว ประเทศก าลงพฒนาจะยงคงใชเทคโนโลยแบบเดมทมตนทนต าและมการปลอยกาซเรอนกระจกในปรมาณมาก โดยแรงจงใจทกลาวถงคอ CERs ทผด าเนนโครงการจะไดรบ และสามารถน าไปขายใหกบประเทศอตสาหกรรมไดนนเอง สวนประเทศเจาบาน จะไดรบผลประโยชนคอ การพฒนาอยางย งยน

3) กลไกการด าเนนงานรวมกน (Joint Implementation) เปนการด าเนนการรวมกนระหวางประเทศในกลมภาคผนวกท I ดวยกนเองเพอลดการปลอยกาซเรอนกระจกเพมเตมจากมาตรการทจะเกดขนอยแลวในสภาวะธรกจปกต โดยปรมาณกาซเรอนกระจกทลดไดเรยกวา Emission Reduction Units (ERUs)

พธสารเกยวโตไดรบการลงนามรบรองทเมองเกยวโต ประเทศญปน เมอวนท 11 ธนวาคม ค.ศ. 1997 และมผลบงคบใชเมอวนท 16 กมภาพนธ ค.ศ. 2005 ระยะผกพนชวงแรกเรมขนใน ค.ศ. 2008 และสนสดลงใน ค.ศ. 2012 อยางไรกด ในการประชมภาคอนสญญาสหประชาชาตวาดวยการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ ครงท 18 ใน ค.ศ. 2012 ณ กรงโดฮา รฐกาตาร ไดรบรองรางขอตดสนใจใหมการแกไขพธสารเกยวโตเพอเรมพนธกรณชวงทสอง (second commitment period) ของพธสารฯ ตงแตวนท 1 มกราคม ค.ศ. 2013 – 31 ธนวาคม ค.ศ. 2019 (ระยะเวลา 8 ป) ทงนประเทศไทยไดลงนามในพธสารเกยวโต เมอวนท 2 กมภาพนธ ค.ศ. 1999 (พ.ศ. 2542) และไดใหสตยาบนเมอวนท 28 สงหาคม ค.ศ. 2002 (พ.ศ. 2545) อยางไรกตาม ประเทศไทยในฐานะภาคในกลมประเทศก าลงพฒนาในกลมจงไมมพนธกรณในการลดปรมาณการปลอยกาซเรอนกระจก แตประเทศไทยไดน ากลไกการพฒนาทสะอาด (Clean Development Mechanism: CDM) ซงเปนกลไกภายใตพธสารเกยวโตมาด าเนนงาน โดยมองคการบรหารจดการกาซเรอนกระจก (องคกรมหาชน) หรอ อบก. ท าหนาทเปน

27

Designated National Authority of Clean Development Mechanism (DNA-CDM) office ท าหนาทวเคราะห กลนกรองโครงการกลไกการพฒนาทสะอาด Clean Development Mechanism (CDM) และใหความเหนแกคณะกรรมการบรหารองคการกาซเรอนกระจกวา โครงการตางๆ ทด าเนนงานในประเทศไทยควรจะไดรบความเหนชอบ และออกหนงสอรบรองโครงการ (Letter of Approval: LoA) ใหกบผพฒนาโครงการหรอไม ซงโครงการดงกลาวจะตองเปนไปตามหลกเกณฑการพฒนาทย งยน (Sustainable Development Criteria: SD Criteria) ทงดานสงแวดลอม เศรษฐกจ และสงคม ทประเทศไทยก าหนดขนเพอใหเกดประโยชนทงดานสงแวดลอม การลงทน การพฒนาเศรษฐกจ และสงคม แกชมชน ทองถนทโครงการตงอย

6. ขอตกลงปารส ในการประชมภาคอนสญญาสหประชาชาตวาดวยการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ ครงท 21 ในเดอน

ธนวาคม ค.ศ. 2015 (พ.ศ. 2558) ซงเปนทรจกกนในชอ the 2015 Paris Climate Conference มเปาหมายส าคญ คอ เปนการประชมทครบก าหนดทภาคจะตองตกลงกนใหไดมาซงขอตกลงใหมทจะมาแทนทพธสารเกยวโตซงหมดอายไปแลวเมอ ค.ศ. 2012 (พ.ศ. 2555) และส าหรบขอตกลงใหมทจะมาแทนทพธสารเกยวโตและจะถกก าหนดขนนจะมผลผกพนและมผลบงคบใชกบทกภาค โดยจะสามารถเรมด าเนนการไดภายใน ค.ศ. 2020 (พ.ศ.2563) และในการประชมครงน ทประชมไดบรรลขอตกลงรวมกนทชอวา "ขอตกลงปารส" (Paris Agreement) ทจะจ ากดการเพมขนของอณหภมโลกเฉลยไมใหเกน 2 องศาเซลเซยสจากยคปฏวตอตสาหกรรม และจะจ ากดไมใหเกน 1.5 องศาเซลเซยส หากเปนไปได เพอจ ากดปรมาณของกาซเรอนกระจกทปลอยออกมาจากกจกรรมของมนษยใหอยในระดบสมดลระหวางการปลดปลอยและการเกบกก นนคอระดบเดยวกบทตนไม ดน และมหาสมทรสามารถดดซบไดตามธรรมชาต ภายในครงหลงของศตวรรษน หรอในชวงตงแต ค.ศ. 2050 ถง ค.ศ. 2100 (พ.ศ. 2593–พ.ศ. 2643) โดยแตละประเทศจะทบทวนเปาหมายลดปรมาณการปลอยกาซคารบอนไดออกไซดทกๆ 5 ปหลงจากทขอตกลงฉบบนเรมมผลบงคบใชใน พ.ศ. 2563 โดยประเทศพฒนาแลวตกลงจะใหเงนสนบสนนประเทศก าลงพฒนานบจาก ค.ศ. 2020 (พ.ศ. 2563) เปนตนไปปละ 1 แสนลานดอลลารสหรฐฯ (แตไมมขอผกมดทางกฎหมาย) ในการด าเนนงานเรองการพฒนาและถายทอดเทคโนโลยเพอเพมขดความสามารถของประเทศก าลงพฒนาในการรบมอและปองกนผลกระทบจากการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ และการเสรมสรางความสามารถในการปรบตวเพมขน

ภายหลงจากการประชมกนทกรงปารสขางตน ประเทศตางๆ ไดมารวมตวกนอกครงหนงเมอวนท 22 เมษายน ค.ศ. 2016 (พ.ศ. 2559) ในพธลงนามความตกลงอยางเปนทางการ ซงไทยไดรวมลงนามกบประเทศตางๆ จ านวนมากกวา 180 ประเทศดวย และตอมา พล.อ.ประยทธ จนทรโอชา นายกรฐมนตร ซงเขารวมการประชมสมชชาสหประชาชาตสมยสามญ ครงท 71 ทนครนวยอรก สหรฐอเมรกา ไดมอบสตยาบนสารเขาเปน

28

ภาคความตกลงปารสของไทยใหกบนายบน คมน (Ban Ki-moon) เลขาธการสหประชาชาตแลวระหวางการเขารวมกจกรรม High-level Event on the Ratification of the Paris Agreement ณ ส านกงานใหญสหประชาชาต โดยรฐบาลไทยไดก าหนดเปาหมายการลดการปลอยกาซเรอนกระจกลงรอยละ 20-25 ภายใน ค.ศ. 2030 ผานการด าเนนการในสาขาตางๆ อาท พลงงาน ขนสง และปาไม ทงน เมอวนท 5 ตลาคม ค.ศ. 2016 (พ.ศ. 2559) ไดมประเทศตางๆ เขารวมเปนภาคความตกลงปารสแลวมากกวา 55 ประเทศ9 และคดเปนระดบการปลอยกาซเรอนกระจกรวมกนเกนกวารอยละ 55 ของโลก อนเปนเงอนไขสองประการทความตกลงก าหนด สงผลใหความตกลงปารสมผลใชบงคบภายใน 30 วน คอ วนท 4 พฤศจกายน ในปเดยวกน

ขอตกลงปารสเปนตราสารกฎหมายทรบรองภายใตกรอบอนสญญา UNFCCC ฉบบลาสด ตอจากพธสารเกยวโต เพอก าหนดกฎกตการะหวางประเทศทมความมงมนมากยงขนส าหรบการมสวนรวมของประเทศภาคสมาชกในการแกไขปญหาการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ โดยมงเสรมสรางการตอบสนองตอภยคกคามจากการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศระดบโลก ในบรบทของการพฒนาทย งยนและความพยายามในการขจดความยากจน ประกอบดวยองคประกอบหลก คอ การด าเนนงานดานการลดกาซเรอนกระจก (Mitigation) การปรบตวตอผลกระทบจากการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ (Adaptation) การรบมอกบความสญเสยและความเสยหาย (Loss and damage) และการยกระดบการใหการสนบสนนดานการเงน การพฒนาและถายทอดเทคโนโลย และการเสรมสรางศกยภาพ (Means of Implementation: Finance, Technology development and transfer, and capacity-building) พรอมทงวางกรอบเพอรบรองความโปรงใสของการด าเนนงานและการสนบสนน (Transparency of action and support) และก าหนดใหมการทบทวนสถานการณและการด าเนนงานระดบโลก (Global Stocktake) เปนระยะ เพอประเมนความกาวหนาตอการบรรลวตถประสงคและเปาหมายระยะยาวของความตกลงน ทงน ประเทศภาคสมาชกแตละประเทศตองจดท า แจง และจดใหมการมสวนรวมทประเทศก าหนด (Nationally determined contributions: NDCs) อยางตอเนอง โดยแจงทกๆ 5 ป ซงจะแสดงถงความกาวหนาทเพมขน และสะทอนใหเหนถงความพยายามทเปนไปไดสงสด โดยประเทศพฒนาแลวยงคงความเปนผน าในการจดท าเปาหมายลดการปลอยกาซเรอนกระจกทลดไดจรงและครอบคลมทกภาคเศรษฐกจ (economy-wide absolute emission reduction targets) สวนประเทศก าลงพฒนากควรตองยกระดบความพยายามในการลดกาซเรอนกระจกและไดรบการสงเสรมเพอมงสการจดท าเปาหมายการลดหรอจ ากดการปลอยกาซเรอนกระจกทครอบคลมทกภาคเศรษฐกจ (economy-wide emission reduction or limitation targets) ในอนาคตทแตกตางกนไปตามสถานการณของแตละประเทศ

9 สามารถตรวจสอบสถานะปจจบนของประเทศท เขารวมเปนภาคความตกลงปารสไดท http://unfccc.int/paris_ agreement/items/9485.php

29

กจกรรม 13.2.1 กรอบความรวมมอดานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมระดบสากลในเรองใดทนกศกษาคดวามความส าคญมากทสด เพราะเหตใด อธบายเหตผลประกอบมาพอเขาใจ

แนวตอบกจกรรม 13.2.1 กรอบความรวมมอดานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมระดบสากลทมความส าคญมากในปจจบนคอเรองการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ เพราะอณหภมโลกทเพมสงขนจากกจกรรมของมนษยทปลดปลอยกาซเรอนกระจกสะสมในชนบรรยากาศมาเปนเวลานาน โดยเฉพาะอยางยงนบตงแตยคปฏวตอตสาหกรรม สงผลกระทบตอระบบนเวศโดยรวมในทกพนทบนโลก พนทบางสวนจมหายไปเนองจากระดบน าทะเลทเพมสงขน เกดภยพบตธรรมชาตบอยครงและรนแรงขนสรางความเสยหายตอระบบสงคมและเศรษฐกจอยางมหาศาล นานาประเทศจงจ าเปนตองรวมมอกนลดการปลอยกาซเรอนกระจกเพอรกษาอณหภมโลกไมใหเพมสงขนไปกวาทจะรบได เกดเปนอนสญญาสหประชาชาตวาดวยการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ และพยายามสรางกลไกบงคบทางกฎหมายภายใตพธสารเกยวโตและขอตกลงปารส

30

เรองท 13.2.2 กรอบความรวมมอดานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมในระดบอาเซยน

อาเซยนตระหนกถงปญหาดานสงแวดลอมในภมภาคเปนอยางด จงไดเรงพฒนาความรวมมอดานสงแวดลอมอยางตอเนอง นบตงแตการรเรม “โครงการสงแวดลอมอนภมภาคอาเซยนระยะท 1” (ASEAN Sub-Regional Environment Programme: ASEP I) ขนเมอ ค.ศ. 1977 ภายใตการสนบสนนจาก “โครงการสงแวดลอมสหประชาชาต” (United Nations Environment Programme: UNEP) เพอศกษาถงมมมองและชองวางของโครงการดานสงแวดลอมทแตละประเทศอาเซยนก าลงด าเนนการอยในขณะนน และในปถดมาอาเซยนไดตง "กลมผเชยวชาญดานสงแวดลอมอาเซยน (ASEAN Expert Group on the Environment: AEGE) ขน เพอดแลความรวมมอดานสงแวดลอม ศกษาปญหา ตลอดจนใหค าแนะน าตออาเซยนในประเดนทเกยวของกบสงแวดลอม โดยมการจดประชมครงแรกขนเมอเดอนธนวาคม ค.ศ. 1978 ณ กรงจาการตา ประเทศอนโดนเซย กลมผเชยวชาญดงกลาวไดยกระดบขนเปน “คณะเจาหนาทอาวโสดานสงแวดลอมอาเซยน” (ASEAN Senior Officials on the Environment: ASOEN) ใน ค.ศ. 1989 และไดด าเนนงานตอเนองมาจนถงปจจบน ถอเปนกลไกทมบทบาทอยางมากในการศกษาปญหาสงแวดลอม การกลนกรองพจารณาความรวมมอตางๆ ตลอดจนการใหค าแนะน าเชงนโยบายตอทประชมรฐมนตรดานสงแวดลอมของอาเซยน ภายใตกลไกความรวมมอระดบสงสดในดานสงแวดลอมของอาเซยนในปจจบนคอ “การประชมรฐมนตรอาเซยนดานสงแวดลอม” (ASEAN Ministerial Meeting on the Environment: AMME) ซงจดขนครงแรกเมอ ค.ศ. 1981 และมก าหนดจดประชมอยางเปนทางการอยางนอยทกๆ 3 ป และภายหลงจาก ค.ศ. 1994 เปนตนมาไดก าหนดใหมการจดการประชมอยางไมเปนทางการขนดวยเกอบทกป เพอรวมกนก าหนดกรอบและแนวทางการจดการดานสงแวดลอมของอาเซยน รวมทงรวมตดตามความคบหนาของกลไกและความรวมมอดานสงแวดลอมของอาเซยนดวย นอกจากน เมอปญหามลพษหมอกควนขามแดนในอาเซยนทวความรนแรงขนอยางมากในชวง ค.ศ. 1997–ค.ศ. 1998 ไดมการประชมรฐมนตรอาเซยนวาดวยปญหาหมอกควน” (ASEAN Ministerial Meeting on Haza: AMMH) ขนทประเทศสงคโปร เพอรวมกนหาแนวทางบรรเทาปญหามลพษหมอกควนขนเปนครงแรก และด าเนนการประชมประจ าปอยางตอเนอง เกดเปน “ความตกลงอาเซยนวาดวยมลพษจากหมอกควนขาม

31

แดน” (ASEAN Agreement on Transboundary Haze Pollution: AATHP) ซงมวตถประสงคเพอปองกนและลดมลพษจากหมอกควนขามแดนอนเกดจากไฟปาเปนส าคญ

จากกระแสโลกาภวตนและแนวโนมการท าขอตกลงการรวมกลมทางเศรษฐกจในภมภาคตางๆ ทเพมมากขน ท าใหอาเซยนตองเรงแสดงบทบาทการรวมกลมดวยความมนคงมากขนกวาแตกอน และปรบปรงการด าเนนงานใหทนกระแสความเปลยนแปลง โดยเฉพาะการแขงขนทางการคาและการแขงขนเพอดงดดการลงทน ซงน ามาสการเกดเปนประเทศเศรษฐกจใหม การจดตงประชาคมเศรษฐกจอาเซยน (AEC) จงเปนปจจยส าคญทชวยเสรมสรางความแขงแกรงทางเศรษฐกจและเพมความสามารถในการแขงขนของอาเซยนในตลาดโลก เนองจากสามารถเคลอนยายปจจยการผลตระหวางประเทศสมาชก ทงในดานการคาสนคา การบรการ การลงทน เงนทน และแรงงาน โดยสงเหลานเกดขนเพอลดอปสรรคทางดานการคา การลงทนใหเหลอนอยทสด สามารถขบเคลอนไปสการพฒนา และมาตรฐานการครองชพไปในระดบเดยวกน ลดชองวางความเหลอมล าทางสงคมใหนอยลงได10 อยางไรกตามการเปดประชาคมอาเซยน ในป ค.ศ. 2015 ถอเปนการเปลยนแปลงครงส าคญในภมภาค ซงจะเปนทงปจจยเสยงและความทาทายของการจดการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมของภมภาค

ภายใตประชาคมเศรษฐกจอาเซยนการเปดเสรทางเศรษฐกจ เพอใหภมภาคอาเซยนกลายเปนตลาดและฐานการผลตเดยวกนจะกระตนใหมการเคลอนยาย ปจจยการผลตตางๆ ระหวางประเทศสมาชกและการเตบโตของภาคการผลตในอตราทเพมขน อนจะเรงใหเกดการใชประโยชนจากทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมของภมภาค เชน การเปลยนแปลงพนทปาไมพนทอนมาใชในการเกษตรการท าการประมงชายฝงในพนทปาชายเลน การเรงส ารวจและขดเจาะปโตรเลยม เปนตน นอกจากนดวยความแตกตางของระดบการพฒนาและระบอบการปกครองของประเทศในอาเซยนท าในบางพนทอาจมการประกอบการทขาดจรยธรรมและการรบผดชอบตอผลกระทบตอชมชนและสงแวดลอม ดงนน การเพมประสทธภาพของความรวมมอกลไกและมาตรการทเหมาะสมเพอจดการกบปญหาทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมของภมภาคจงเปนประเดนทอาเซยนไมอาจละเลยได โดยเฉพาะปญหาความสมดลของการใชทดน เพอการเกษตรกบการรกษาพนทปาไม การรกษาความหลากหลายทางชวภาพ การบรหารจดการน าส าหรบการเกษตรเพออาหารและพลงงาน มลพษขามแดน รวมถงการลดปรมาณกาซเรอนกระจกและมลภาวะทางอากาศ11 ทงนการทอาเซยนจะมงสการพฒนาทย งยนไดนน จ าเปนทจะตองปกปองทรพยากรทางธรรมชาตเพอการพฒนาดานเศรษฐกจและสงคม ตลอดจนวางแนวทางบรหารจดการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม ค านงถงการอนรกษดน น า แรธาต พลงงาน ความหลากหลายทางชวภาพ ปาไม ทรพยากรชายฝงและทรพยากรทางทะเล และจ าเปนตองแสดงออกในการมสวนรวมกบความพยายามของโลกในการจดการแกปญหาสงแวดลอมโลก เชน การเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ เปนตน

10 กรมเจรจาการคาระหวางประเทศ. (2555). 11 ส านกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต. (2556).

32

ประเดนการด าเนนงานดานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมของอาเซยน กลไกบรการจดการดานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมระหวางประเทศในอาเซยน มจดก าเนดจาก ASEAN Charter อนเปนธรรมนญสงสด ซงไดก าหนดโครงสรางองคกรไวใน Article 9 ASEAN Community Councils ประกอบดวย 3 คณะมนตร คอ 1) ASEAN Political Security Community Councils 2) ASEAN Economic Community Councils และ 3) ASEAN Socio-Cultural Community Councils ทงนคณะมนตรทมขอบเขตความรบผดชอบประเดนสงแวดลอม คอ ASEAN Socio Cultural Community Councils ซงไดก าหนดประเดนและขอบเขตการด าเนนงานดานสงแวดลอมของอาเซยนทมงไปสการพฒนาอยางย งยน โดยใหความส าคญกบ 11 ประเดนหลก และมการมอบหมายใหแตละประเทศเปนผน าหรอประธาน ไดแก สงแวดลอมระดบโลก สงแวดลอมและมลพษขามพรมแดน การศกษาและการมสวนรวมดานสงแวดลอม เทคโนโลยทเปนมตรตอสงแวดลอม การจดการสงแวดลอมเมองและธรรมาภบาล การปรบประสานนโยบายและฐานขอมลดานสงแวดลอม สงแวดลอมทางทะเลและชายฝง การจดการทรพยากรธรรมชาตอยางย งยนและความหลากหลายทางชวภาพ ทรพยากรน า การเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ และการจดการปาไมอยางย งยน12

กรอบความรวมมอดานทรพยากรปาไมของอาเซยน ภมภาคอาเซยนมสดสวนพนทปาไมประมาณรอยละ 42.7 ประกอบดวย ปาเขตรอน ปาดบชน ปาดบ

แลง ปาสน ปาชายเลน ปาฝนเขตรอน ซงมความอดมสมบรณและมผลผลตจากปาทมมลคาทางเศรษฐกจหลายชนด องคการอาหารและการเกษตรแหงสหประชาชาต (Food and Agriculture Organization of the United Nations: FAO) ไดรายงานวาอตราการท าลายปาในภมภาคอาเซยนเฉลยอยในระดบ 3.7 เฮกตารตอปและเพมสงขนเรอยๆ โดยการตดไมทาลายปาถอเปนตวแปรส าคญทสดในการปลอยกาซเรอนกระจกในประเทศทก าลงพฒนาตามรายงานของคณะกรรมการระหวางรฐบาลวาดวยการเปลยนแปลงภาพภมอากาศ (Inter-governmental Panel on Climate Change: IPCC) และองคการสงแวดลอมโลก (World Nature Organization: WNO) ทไดบงชวาความเปลยนแปลงของพนดนและการตดไมในประเทศทก าลงพฒนาได ปลอยกาซคารบอนไดออกไซดประมาณ 1.7 ลานตนตอป ซงสงเปนอนดบท 4 ของการปลอยกาซเรอนกระจกของโลก

เพอแกไขปญหาเรองปาไมและสภาพภมอากาศดงกลาว ผน าของประเทศสมาชกอาเซยนไดเขารวมการประชมสดยอดอาเซยน ครงท 13 เมอเดอนพฤศจกายน ค.ศ. 2007 และไดลงนามในปฏญญาวาดวยความย งยนของสงแวดลอมอาเซยนเพอรวมกนปฏบตการในระดบนานาชาตเพอสรางความเขาใจเพมจานวนปาทปกคลม

12 Letchumanan. (2010). ASEAN Secretariat, 2013.

33

เหนอภมภาคอาเซยนและลดผลกระทบในการเปลยนแปลงของสภาพภมอากาศรวมถงประเดนอนทเกยวของโดยเฉพาะเรองการปลอยกาซเรอนกระจก นอกจากน ยงจดใหมการประชมเจาหนาทอาวโสดานปาไมของอาเซยน (ASEAN Senior Officials on Forestry: ASOF) เปนประจ าทกป เพอใหประเทศสมาชกสงเสรมการใชเครอขายแลกเปลยนความรดานปาไมและสภาพภมอากาศในภมภาค เกดเปน “เครอขายกลางของอาเซยนดานปาไมและการเปลยนแปลงของสภาพภมอากาศ” (ASEAN Regional Knowledge Network on Forests and Climate Change: FCC) ทมการแลกเปลยนความรประสบการณ ผเชยวชาญและองคกรหรอหนวยงานทมหนาทเกยวของกบการจดการปาไมและการเปลยนแปลงของสภาพภมอากาศ เชน การลดการปลดปลอยกาซเรอนกระจกจากการตดไมท าลายปาและทาใหปาไมเสอมโทรมในประเทศก าลงพฒนา (Reducing Emissions from Deforestation and Forest Degradation: REDD) และการพฒนาโครงการกลไกการพฒนาทสะอาดภาคปาไม (Afforestation/ Reforestation Clean Development Mechanism: A/R CDM)

กรอบความรวมมอดานทรพยากรน าของอาเซยน เพอเปนหลกประกนวามการเขาถงทรพยากรน าอยางเทาเทยมและมปรมาณน าทมคณภาพในระดบท

ยอมรบไดอยางเพยงพอ พมพเขยวประชาคมสงคม-วฒนธรรมอาเซยนสงเสรมความรวมมอในภมภาคในการจดการทรพยากรน าอยางบรณาการ ดวยการตระหนกถงความส าคญของทรพยากรน าจด อาเซยนไดจดตงคณะท างานอาเซยนวาดวยการจดการทรพยากรน าใน ค.ศ.2002 ตามมาดวยการลงนามในแผนยทธศาสตรระยะยาวอาเซยนเพอการจดการทรพยากรน าใน ค.ศ.2003 โดยรฐมนตรสงแวดลอมอาเซยน อาเซยนไดมมตรบรองแผนยทธศาสตรอาเซยนเพอการปฏบตการในการจดการทรพยากรน าใน ค.ศ. 2005 อนมวตถประสงคเพอสนบสนนความย งยนของทรพยากรน าใหเปนหลกประกนวามการเขาถงทรพยากรน าอยางเทาเทยมและมปรมาณน าทมคณภาพในระดบทยอมรบไดอยางเพยงพอ ทงน แผนยทธศาสตรดงกลาวประกอบไปดวยประเดนหลก 4 ขอ คอ 1) อปสงค อปทานและการจดสรรน า 2) คณภาพน าและสขาภบาล 3) การเปลยนแปลงภมอากาศและเหตการณทรนแรงสดขว 4) การบรหารและเสรมสรางศกยภาพ ซงไดถกแปลงไปสแนวคดความรวมมอในการจดท าโครงการ จ านวน 10 โครงการ ไดแก เวทการเรยนรเรองการจดการอปสงคน า คมอยทธศาสตรระดบประเทศในการจดการน าแบบบรณาการของอาเซยน ระบบการจ าแนกแมน า การจดการขอมลน าอาเซยนและการออกแบบระบบรายงาน ความเสยงและผลกระทบจากเหตความรนแรงสดขวในประเทศสมาชกอาเซยน การแบงปนและแลกเปลยนความร การแลกเปลยนขอมลขาวสารและสรางความตระหนก แผนการใชประโยชนทดนแบบบรณาการ การเพมความตระหนกในระยะยาว-ความรและการมสวนรวมของชมชนในการจดการทรพยากรน าอยางบรณาการ และการศกษาเรองสขอนามยและการจดการมลภาวะ ซงในปจจบนมโครงการจ านวน 5 โครงการ ทผานการรบรองมตและน าไปสการปฏบตแลว คอ

34

1. การประชมเชงปฏบตการเรองแนวทางทมอย แผนปฏบตการและยทธศาสตรทเกยวกบการจดการทรพยากรน าแบบบรณาการ (ด าเนนการโดยมาเลเซย เมอ พ.ศ. 2009)

2. เวทการเรยนรเรองการจดการอปสงคน าในภาคเมอง (ด าเนนการโดยสงคโปร เมอ พ.ศ. 2009) 3. เวทการเรยนรเรองการจดการอปสงคทรพยากรน าเพอการชลประทาน (ด าเนนการโดยประเทศไทย

เมอ พ.ศ. 2011) 4. ความเสยงและผลกระทบจากเหตการณน าทวมอยางรนแรงในรฐสมาชกอาเซยน (ด าเนนการโดย

อนโดนเซย เมอ พ.ศ. 2010) 5. ความเสยงและผลกระทบจากภาวะแหงแลงอยางรนแรงในรฐสมาชกอาเซยน (ด าเนนการโดย

ประเทศไทย เมอ พ.ศ. 2010) นอกจากนยงมองคกรรวมมอระหวางรฐบาลของประเทศสมาชกในลมน าโขงตอนลาง จ านวน 4

ประเทศ คอ กมพชา ลาว ไทย และเวยดนาม ทมชอวา “คณะกรรมาธการแมน าโขง (Mekong River Commission: MRC)” ทจดตงขนภายใตขอตกลงความรวมมอในการพฒนากลมลมน าโขงอยางย งยน ค.ศ. 1995 (Agreement on the Cooperation for the Sustainable Development of the Mekong River Basin) ซงเปนสนธสญญาทก าหนดสทธและหนาททเกยวกบการใชน าจากแมน าโขง ทมผลผกพนประเทศภาคสมาชกปจจบน กรอบความรวมมอทส าคญของ MRC ตงอยบนหลกการ 4 ประการ คอ ใชน าอยางสมเหตสมผลและเปนธรรม ใชแมน าโขงใหเกดประโยชนสงสด ลดปญหาความยากจน รกษาสมดลของระบบนเวศ โดยประเดนและขอบเขตการด าเนนงานดานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมของ MRC คณะกรรมาธการแมน าโขงมภารกจสนบสนนกระบวนการ วางแผนระดบลมน า (Basinwide Planning Process) ภายใตหลกการของการบรหารจดการทรพยากรน าแบบบรณาการ (Integrated Water Resources Management: IWRM) โดยมประเดนหลกในการด าเนนงานจ านวน 9 ประเดน คอ การเกษตรและการชลประทาน การวางแผนลมน า การเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ คณภาพสงแวดลอม การประมง อทกภยและภยแลง คณภาพประชากร การขนสงทางน า การพฒนาพลงน า

กรอบความรวมมอดานการลดการปลดปลอยกาซเรอนกระจกของอาเซยน ในชวงทศวรรษทผานมา อาเซยนตางยกระดบการพฒนาเศรษฐกจใหกาวหนาทดเทยมกบภมภาคอน

ซงเหนไดจากนโยบายทกาวกระโดดของหลายประเทศ อาท มาเลเซยไดมวสยทศนวา “จะตองเปนประเทศอตสหกรรมทพฒนาแลวใน ค.ศ. 2020” ส าหรบอาเซยนใหม ไดแก กมพชา ลาว เมยนมา และเวยดนาม (กลมประเทศ CLMV) กมนโยบายเปดประเทศมากยงขนเพอกระตนเศรษฐกจและโครงสรางพนฐานโดยการดงดดการลงทนจากตางประเทศ การเรงพฒนาเศรษฐกจของอาเซยนจะสงผลใหเกดการขยายและเพมฐานการผลตใน

35

ภมภาคกอใหเกดปญหามลพษและเกดการปลอยกาซเรอนกระจกในปรมาณทมากขน จงคาดการณไดวาภมภาคอาเซยนจะเปนแหลงก าเนดมลพษทส าคญของโลกในอนาคต

ผน าอาเซยนใหความส าคญกบปญหาสงแวดลอมโลกวาดวยการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศมานานกวาทศวรรษ และไดกลาวถอยแถลงอยางเปนทางการในการประชมสมชชารฐภาคอนสญญาสหประชาชาตวาดวยการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศตงแต ค.ศ. 2007 เปนตนมาวาภาวะโลกรอนจากกาซเรอนกระจกทมนษยเปนผท าใหเกดขน อนเปนสาเหตของการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศนน เปนภยคกคามอยางรายแรงตอมนษยชาตและการพฒนาทย งยนซงสงผลกระทบอยางยงตอภมภาคเอเชย ในขณะเดยวกนประเทศสมาชกอาเซยนกไดปรบเปลยนนโยบายการพฒนาเศรษฐกจของประเทศจาก Brown Economy เปน Green Economy หรอ “เศรษฐกจสเขยว” เพอขบเคลอนการพฒนาทมงสการเตบโตทางเศรษฐกจและสงคมอยางย งยนและเปนมตรตอสงแวดลอม โดยมการใชทรพยากรอยางมประสทธภาพ กอใหเกดของเสยและกาซเรอนกระจกในปรมาณนอยทสด ทงน ประเทศสมาชกอาเซยนจงไดมการตงเปาหมายระดบชาตเพอลดการปลอยกาซเรอนกระจกตามขดความสามารถของตน อาท อนโดนเซยตงเปาหมายลดการปลอยกาซเรอนกระจกรอยละ 26 ภายใน ค.ศ. 2020 สาธารณรฐประชาธปไตยประชาชนลาวตงเปาหมายเพมพนทปารอยละ 70 ภายใน ค.ศ. 2020 มาเลเซยตงเปาหมายลดการปลอยกาซเรอนกระจกรอยละ 40 จากภาคพลงงาน และเพมการใชพลงงานทดแทนรอยละ 11 ภายใน ค.ศ. 2020 สงคโปรตงเปาหมายลดการปลอยกาซเรอนกระจกรอยละ 16 ภายใน พ.ศ. 2564 ประเทศไทยและเวยดนามตงเปาหมายลดการปลอยกาซเรอนกระจกรอยละ 7-20 ภายใน ค.ศ. 2020 ซงแสดงใหเหนไดวาภมภาคอาเซยนซงเปนประเทศก าลงพฒนา และไมไดเปนผปลอยกาซเรอนกระจกเปนอนดบตนๆ ของโลก มความปรารถนาทจะลดสาเหตของการเกดโลกรอน และเพมขดความสามารถของประเทศในการปรบตวเพอรบมอกบการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ13

ส าหรบการกาวเขาส AEC จะสงผลทงดานบวกและดานลบ โดยผลดานบวกจะกอใหเกดการพฒนาเศรษฐกจ รวมทงเกดการเชอมโยงโครงสรางพนฐานและพลงงานของภมภาค ขณะทผลดานลบโดยเฉพาะอยางยงทเกยวของกบภาวะโลกรอน อาจกอใหเกดการเพมการปลอยกาซเรอนกระจกจากภาคอตสาหกรรมทมแนวโนมขยายตวมากขน เพมการปลอยกาซเรอนกระจกจากการเชอมโยงโครงสรางพนฐานและเครอขายดานพลงงาน นอกจากนนโยบายการเชอมโยงพลงงานในภมภาคอาจท าใหแรงขบเคลอนในการพฒนาพลงงานทางเลอกอนๆ ลดลง เพราะพลงงานฟอสซลมตนทนถกกวา เปนตน ถงจดนหลายทานคงพอมองภาพชดเจนขนวา ปญหาโลกรอนเปนสงทอยรอบตวเรา และไมสามารถหลกเลยงได จงเปนความทาทายทประชาคมอาเซยนจะรวมกนแสวงหาแนวทาง หรอมาตรการในการจดการกบปญหารวมกน โดยอาศยความรวมมอในระดบภมภาค เพอพฒนานโยบาย กฎระเบยบ และมาตรฐานการด าเนนงานเพอลดภาวะโลกรอน อาท การจดท าแผนแมบท

13 องคการบรหารจดการกาซเรอนกระจก (องคการมหาชน). (2560).

36

สงคมคารบอนต าและเปนมตรกบสงแวดลอมของภมภาครวมกน การจดท า Regional benchmarking ดานพลงงานทสะอาด การจดท ามาตรฐานประสทธภาพพลงงานรวมกน (Harmonized Standard) เพอลดการกดกนทางการคาและเปนมาตรฐานเดยวกนของภมภาค การรวมกนพฒนาเทคโนโลยทเปนมตรกบสงแวดลอมในบรบทของอาเซยน การรวมกนพฒนากลไกการตลาดเพอสนบสนนใหประชาชนเขาถงสนคาและบรการทเปนมตรกบสงแวดลอมทงในประเทศและภมภาค เปนตน ซงแนวทางดงกลาวจะชวยเสรมสรางใหประชาคมอาเซยนเตบโตอยางเปนมตรกบสงแวดลอม (Green Growth) และมขดความสามารถในการรบมอกบสถานการณโลกรอนในอนาคตไดดยงขน

กรอบความรวมมอดานทรพยากรทางพลงงานของอาเซยน พลงงานนบเปนปจจยเกอหนนทชวยสงเสรมคณภาพชวตและผลกดนใหเกดการขยายตวทางเศรษฐกจ

การใชพลงงานจงถอเปนเปนตวชวดทางออมดานเศรษฐกจยงตวเลขประชากรมากขนกยงมการใชพลงงานมากขน ดงนนจงมความจ าเปนทอาเซยนจะตองสงเสรมการลงทนเกยวกบโครงสรางพนฐานดานพลงงาน (Energy infrastructure investments) เพอสรางความมนคงดานการจดหาและการใชพลงงานในภมภาคการมพลงงาน ทเพยงพอและมราคาทสามารถซอหาไดมสวนส าคญในการชวยลดปญหาความยากจน พฒนาสวสดการทางสงคม ใหแกประชาชนและชวยยกระดบมาตรฐานการครองชพ

จากขอมลของการไฟฟาฝายผลต (กฟผ.) ในการสมมนา เรอง “ประชาคมอาเซยนกบการเชอมโยงระบบพลงงาน” ซงจดโดยคณะกรรมาธการพลงงานวฒสภา เมอวนท 25 มกราคม พ.ศ. 2555 แสดงใหเหนวาในภมภาคอาเซยนอดมไปดวยแหลงพลงงานอยมากมายและมหลายชนด โดยประเทศสมาชกในอนภมภาคลมแมน าโขง (GMS) มแหลงพลงงานทเหมอนกนและแตกตางชนดกนไป เชน ทางตอนเหนอของอาเซยน ไดแก ประเทศเมยนมาร ลาว และเวยดนามตอนเหนอมแหลงน ามากจงมศกยภาพในการน าน ามาผลตไฟฟา สวนทางตอนกลางและตอนใตของอาเซยนมแหลงกาซธรรมชาตในไทย (ในอาวไทย) กมพชา มาเลเซย บรไน อนโดนเซย และมแหลงถานหนในไทย มาเลเซย อนโดนเซย เปนตน ในดานความรวมมอดานพลงงานนประเทศไทยและประเทศสมาชกในอาเซยนไดมความรวมมอกนในพลงงานทส าคญๆ 2 ชนด คอ ดานไฟฟา และกาซธรรมชาต

อาเซยนมความรวมมอทางดานพลงงานมาตงแต ค.ศ. 1976 มการจดตงหนวยงานทดแลดานการพฒนาปโตรเลยมและการใชอยางมประสทธภาพ และยงมหนวยงานทจะพฒนาเครอขายการสงกระแสไฟฟา หากแตความรวมมอดานพลงงานของอาเซยนทค านงถงสงแวดลอมมากขนใน ค.ศ. 1995 มการจดท าแผนปฏบตการวาดวยความรวมมอดานพลงงาน (Plan of Action on Energy Cooperation: PAEC) ซงมการวางแผนทละ 5 ป โดยวางกรอบแนวทางความรวมมอใน 7 สาขา ไดแก 1) การเชอมโยงระบบสายสงไฟฟาของอาเซยน (ASEAN

37

Power Grid: APG) 2) การเชอมโยงทอสงกาซธรรมชาตของอาเซยน (Trans-ASEAN Gas Pipeline: TAGP) 3) การพฒนาเทคโนโลยทสามารถน าถานหนมาใชเปนพลงงานอยางไมมมลพษ 4) การพฒนาพลงงานทดแทนและพลงงานทกลบมาใชใหมไดทสะอาดและเปนมตรกบสงแวดลอม (Renewable Energy: RE) 5) การสงเสรมใหเกดการใชพลงงานอยางมประสทธภาพและการอนรกษพลงงาน (Energy Efficiency and Conservation: EE&C) 6) นโยบายและการวางแผนพลงงานภมภาค และ 7) พลงงานนวเคลยร ดงนนจงกลาวไดวาการทอาเซยนพยายามใหความส าคญกบการใชเทคโนโลยดานพลงงานทเปนมตรกบสงแวดลอม สนบสนนพลงงานสะอาดและพลงงานทดแทน และสงเสรมการใชพลงงานอยางมประสทธภาพเพอการอนรกษพลงงานนน เปนการตระหนกถงผลกระทบจากการใชทรพยากรพลงงานทมตอทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม

กจกรรม 13.2.2 เพราะเหตใดอาเซยนจงมความรวมมอดานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม ยกตวอยางประกอบและอธบายแนวคดมาพอเขาใจ

แนวตอบกจกรรม 13.2.2 ประชาคมเศรษฐกจอาเซยนมงเนนการเปดเสรทางเศรษฐกจเพอเพมความสามารถในการแขงขนในตลาดโลกใหกบภมภาคอาเซยนทประเทศสมาชกจะใชกลไกตลาดและฐานการผลตเดยวกน ซงจะกระตนใหมการเคลอนยายปจจยการผลตตาง ๆ ระหวางประเทศสมาชกและการเตบโตของภาคการผลตในอตราทเพมขน เปนผลใหมการการใชประโยชนจากทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมของภมภาคเพมสงขน จงจ าเปนตองใหความส าคญในการรกษาฐานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมของภมภาคใหมความมนคงและย งยนควบคไปกบการพฒนาทางเศรษฐกจและสงคมของอาเซยน เชน การพฒนาทรพยากรปาไม ทรพยากรน า ทรพยากรพลงงาน และการลดการปลดปลอยกาซเรอนกระจก ซงนอกจากจะสรางความมนคงใหกบภมภาคแลวยงสอดคลองกบแนวโนมการมสวนรวมในความพยายามของโลกเพอจดการแกปญหาสงแวดลอมโลกอกดวย

38

เรองท 13.2.3 กรอบแนวคดการพฒนาทยงยน

ภายหลงสงครามโลกครงท 2 ทสรางความเสยหายอยางรนแรงในทกภมภาคทวโลก กลมประเทศพนธมตรผชนะสงครามไดประชมเจรจารวมกนหลายครงภายใตหลกการส าคญๆเพอยตสงครามและสรางสนตภาพแกโลก อนเปนทมาของการจดตงองคการสหประชาชาต (United Nations Organizations หรอ UN) ใน ค.ศ. 1945 ซงมวตถประสงคเพอกอใหเกดรวมมอกนของกฎหมายระหวางประเทศ ความมนคงระหวางประเทศ การพฒนาเศรษฐกจ การเปลยนแปลงทางสงคม สทธมนษยชน และการบรรลสนตภาพโลก ตอมาใน ค.ศ. 1966

ไดเกดโครงการพฒนาแหงสหประชาชาต (United Nations Development Programme: UNDP) เพอเปนหนวยงานส าคญในการประสานงานความชวยเหลอในดานการพฒนาของสหประชาชาต สนบสนนการเปลยนและเชอมโยงประเทศตางๆ ดวยความร ประสบการณ และทรพยากร เพอพฒนาคณภาพชวตของประชาชน โดยการใหค าแนะน าจากผเชยวชาญ การฝกอบรม และการสนบสนนตางๆ แกประเทศก าลงพฒนา และมงเนนใหความชวยเหลอประเทศดอยพฒนา รวมถงสงเสรมความรวมมอดานเทคนคและการลงทนระหวางประเทศตางๆ ดวยหลกการด าเนนการแบบสากลและเปนกลางในทางการเมอง ตามเปาหมายการพฒนาทส าคญๆของสหประชาชาต

แนวคดเรองการพฒนาอยางย งยน (sustainable development) เขามามบทบาทในกระแสการพฒนาของสงคมโลก เมอองคการสหประชาชาตไดจดใหมการประชมสดยอด เรองสงแวดลอมของมนษย (United Nations Conference on the Human Environment: UNCHE) ณ กรงสตอกโฮลม ประเทศสวเดน ใน ค.ศ. 1972 ทเรยกรองใหทวโลกค านงถงผลกระทบจากการใชทรพยากรอยางฟมเฟอยจนเกนขดจ ากด อนเปนจดก าเนดของการจดตงโครงการสงแวดลอมแหงสหประชาชาต (United Nations Environment Programme: UNEP) เพอเปนศนยกลางในการประสานงานและเรงรดใหมการพฒนาสงแวดลอม โดยความรวมมอกบองคการอนๆ ของสหประชาชาต รฐบาลองคการเอกชน และองคการระหวางรฐบาล ชวยเหลอประเทศสมาชกใหมการพฒนาทย งยน มความกาวหนาทางเศรษฐกจ โดยไมท าลายทรพยากรธรรมชาต ชวยจดสรรสงแวดลอมใหเหมาะสมแกการมชวตทมคณภาพ และใน ค.ศ. 1983 องคการสหประชาชาตไดจดตงคณะกรรมาธการโลกวาดวยสงแวดลอมและการพฒนา (World Commission on Environment and Development) ขน เพอท าการศกษาในเรองการสรางความสมดลระหวางสงแวดลอมกบการพฒนา และจดท าวาระแหงโลกเพอการเปลยนแปลงโดยท าการศกษาทบทวนปญหาส าคญทางดานสงแวดลอม เศรษฐกจและสงคมและน าเสนอในเวทสาธารณะไปทวโลกเพอใหการจดการสงแวดลอมมประสทธภาพตอแนวทางการพฒนาอยางย งยน กลาวคอการพฒนาเศรษฐกจและสงคมตองควบคกนไปกบการดแลสงแวดลอม อก 4 ปตอมาคอใน ค.ศ.1987 ในรายงานชอวา “อนาคตของเรารวมกน (Our

39

Common Future)” หรอทเรยกกนวา รายงานบรนดแลนด หรอ รายงานบรนทลนด (Brundtland Report) ตามชอของประธานคณะกรรมาธการ คอ นาง โกร ฮารเลม บรนทลนด (Gro Harlem Brundtland) นายกรฐมนตรนอรเวยในขณะนน ไดเรยกรองใหชาวโลกเปลยนแปลงวถการด าเนนชวตทฟมเฟอย เปลยนแปลงวธการพฒนาใหเปนการพฒนาทไมท าลายสงแวดลอม และค านงถงขอจ ากดของทรพยากรธรรมชาต และเหนวามนษยชาตสามารถท าใหเกดการพฒนาอยางย งยนขนมาได

การพฒนาทย งยนไดรบความส าคญมากยงขน เมอสหประชาชาตไดจดใหมการประชมสดยอดระดบโลกวาดวยสงแวดลอมและการพฒนา (The United Nations Conference on Environment and Development: UNCED) ทกรงรโอ เดอ จาเนโร ประเทศบราซล เมอ ค.ศ. 1992 ผลการประชมน ผแทนของ 178 ประเทศรวมทงประเทศไทย ไดมการลงนามรบรองเอกสารส าคญ 5 ฉบบ ดงน 1) ปฏญญารโอวาดวยสงแวดลอมและการพฒนา (The Rio Declaration on Environment and Development) 2) ค าแถลงในเรองหลกการเกยวกบปาไม (Deforestation) 3) กรอบอนสญญาสหประชาชาตวาดวยการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ (UN Framework Convention on Climate Change) 4) อนสญญาวาดวยความหลากหลายทางชวภาพ (Convention on Biological Diversity) และ 5) แผนปฏบตการ 21 ซงถอเปนแผนแมบทของโลกทประเทศสมาชกตองตระหนกถงปญหาดานสงแวดลอมและเหนความส าคญทจะตองรวมกนพทกษสงแวดลอม เพอสรางการพฒนาทย งยนใหเกดขนในโลก โดยในรายงานบรนดแลนดไดใหค าจ ากดความค าวา การพฒนาทย งยนไววา เปนการพฒนาทตอบสนองความจ าเปนของคนปจจบนโดยไมลดขดความสามารถในการตอบสนองความจ าเปนของคนยคตอไป ซงกลาวโดยสรปได 5 ประเดน คอ

1. การพฒนาจะตองถกจ ากดโดยความสามารถทางเทคโนโลยและองคกรทางสงคม และขดความสามารถของชวมณฑล (Biosphere) ในการดดซบผลกระทบของกจกรรมตางๆ ของมนษยนน คอ มนษยจะมงการพฒนาจนเกดความเสยหายตอสงแวดลอมไมได เทคโนโลยและองคกรทางสงคมอาจถกใชเปนเครองมอในการพฒนา แตตองเปนเครองมอในการควบคมมใหการพฒนาเปนอนตรายตอสงแวดลอม

2. การพฒนาตองสามารถตอบสนองความจ าเปนขนพนฐานของมนษยโดยเฉพาะอยางยงคนจนทตองมคณภาพชวตทดขนใหสมศกดศรของความเปนมนษย และการพฒนานตองเปดโอกาสใหแกทกคนในการหวงทจะมชวตทดขนใหเปนจรงได

3. เพอใหทกคนในสงคมมสวนรวมรบผดชอบในสงคมอยางยตธรรม พลเมองทกคนของประเทศจะตองมสวนรวมอยางมประสทธผลและทดเทยมกนในระดบประเทศ และประชาธปไตยควรมบทบาทมากขนในการตดสนใจเกยวกบกจกรรมระหวางประเทศ

4. วถชวตทมงคงจะตองอยภายในขอบเขตนเวศ โดยเฉพาะอยางยงประเทศตะวนตกและชนชนผน าประเทศก าลงพฒนาควรลดการอปโภคบรโภคลง

40

5. ขนาดของประชากร และการเพมของประชากร ตองสอดคลองกบศกยภาพทางการผลตของระบบนเวศ โดยเฉพาะอยางยงในประเทศทก าลงพฒนาทจะตองมจ านวนประชากรไมใหเกนความสามารถในการเลยงดประชากรใหอยดกนดและไมอดตาย

ดงนนอาจกลาวไดวาการพฒนาทย งยนเปนกระบวนการเปลยนแปลงเพอใหการใชทรพยากรธรรมชาต ในมตของการลงทน ทศทางของการพฒนาทางเทคโนโลยและการเปลยนแปลงของสถาบนมนษยสอดคลองกบความจ าเปนในอนาคตและในปจจบน ซงถอเปนการสรางความยตธรรมส าหรบคนในยคเดยวกน (Intrageneration) และส าหรบคนตางยค (Intergeneration) โดยมมาตรการทจ าเปน ไดแก แนวทางสมบรณแบบและการมสวนรวมของประชากร ทศทางใหมของความสมพนธระหวางประเทศทมโลกเปนหนงเดยวกน การเปลยนแปลงตองไมเปนอนตรายตอระบบธรรมชาต และปญหาสงแวดลอมเปนปญหาทไมเคารพตอพรมแดนระหวางประเทศ เจาของหรออดมการณทางการเมอง ทงน ปญหาเกยวกบความยตธรรมและผลประโยชนรวมกนของมนษยตองแกไขดวยการใหการศกษาเกยวกบสงแวดลอม การพฒนาสถาบนทางสงคมและการบงคบใชกฎหมายเพอใหเกดความย งยนทางสงแวดลอม

การพฒนามนษยในบรบทของเปาหมายการพฒนาทยงยน (SDGs) จากการยอมรบแผนปฏบตการ 21 (Agenda 21) ส าหรบทศวรรษ 1990 และครสตศตวรรษท 21 เพอเปน

แผนแมบทของโลกส าหรบการด าเนนงานทจะท าใหเกดการพฒนาอยางย งยนทงในดานสงคม เศรษฐกจ และสงแวดลอม ในเวลาตอมาองคการสหประชาชาตไดจดท าเปาหมายการพฒนาแหงสหสวรรษ (Millennium Development Goals: MDGs) ครอบคลมระยะเวลา 15 ป (ค.ศ. 2000-ค.ศ. 2015) จ านวน 8 เปาหมาย คอ 1) ขจดความยากจนและความหวโหย 2) ใหเดกทกคนไดรบการศกษาระดบประถมศกษา 3) สงเสรมความเทาเทยมกนทางเพศและบทบาทสตร 4) ลดอตราการตายของเดก 5) พฒนาสขภาพของสตรมครรภ 6) ตอสกบโรคเอดส มาลาเรย และโรคส าคญอนๆ 7) รกษาและจดการสงแวดลอมอยางย งยน และ 8) สงเสรมการเปนหนสวนเพอการพฒนาในประชาคมโลก ซงการด าเนนงานเพอบรรลเปาหมายการพฒนาแหงสหสวรรษของประเทศตางๆ ไดรบการสนบสนนจากองคการสหประชาตผานโครงการพฒนาแหงสหประชาชาต (UNDP) เปนส าคญ และไดมการจดท ารายงานวาดวยเรองการพฒนามนษย (Human Development Report) ขนเปนประจ าทกป

เมอเปาหมายการพฒนาแหงสหสวรรษทง 8 ขอ สนสดลงใน ค.ศ. 2015 และพบวาประสบความส าเรจเปนอยางดในหลายประเทศ ดงนนเพอใหเกดความตอเนองของการพฒนา องคการสหประชาชาตจงไดก าหนดเปาหมายการพฒนาขนใหมโดยอาศยกรอบความคดทมองการพฒนาเปนมตของเศรษฐกจ สงคม และสงแวดลอม ใหมความเชอมโยงกน เรยกวาเปาหมายการพฒนาทย งยน หรอ Sustainable Development Goals:

41

SDGs) ซงจะใชเปนทศทางการพฒนาตงแตเดอนกนยายน ค.ศ. 2015 ถงเดอนสงหาคม พ.ศ. 2030 ครอบคลมระยะเวลา 15 ป โดยประกอบไปดวย 17 เปาหมาย คอ

1. “No Poverty” ขจดความยากจนในทกรปแบบ ทกท 2. “Zero Hunger” ขจดความหวโหย บรรลเปาความมนคงทางอาหารและโภชนาการทดขน และ

สงเสรมเกษตรกรรมย งยน 3. “Health and Well-being” ท าใหแนใจถงการมสขภาวะในการด ารงชวต และสงเสรมความเปนอยทด

ของทกคนในทกชวงอาย 4. “Quality Education” ท าใหแนใจถงการไดรบการศกษาทไดคณภาพอยางเทาเทยมและทวถง และ

สงเสรมโอกาสในการเรยนรตลอดชวตแกทกคน 5. “Gender Equality” บรรลถงความเทาเทยมทางเพศ และเสรมสรางพลงใหแกสตรและเดกหญงทกคน 6. “Clean Water and Sanitation” ท าใหแนใจวาเรองน าและการสขาภบาลไดรบการจดการอยางย งยน

และมสภาพพรอมใชส าหรบทกคน 7. “Affordable and Clean energy” ท าใหแนใจวาทกคนสามารถเขาถงพลงงานททนสมย ย งยน เชอถอ

ได ตามก าลงซอของตน 8. “Decent Jobs and Economic Growth” สงเสรมการเจรญเตบโตทางเศรษฐกจทย งยนและทวถงให

เปนไปอยางย งยน สงเสรมศกยภาพการมงานท าและการจางงานเตมท และงานทมคณคาส าหรบทกคน 9. “Industry Innovation and Infrastructure” พฒนาโครงสรางพนฐานทพรอมรบการเปลยนแปลง

สงเสรมการปรบตวใหเปนอตสาหกรรมอยางย งยนและทวถง และสนบสนนนวตกรรม 10. “Reduced Inequalities” ลดความเหลอมล าทงภายในและระหวางประเทศ 11. “Sustainable Cities and Communities” ท าใหเมองและการตงถนฐานของมนษยมความปลอดภย

ทวถง พรอมรบการเปลยนแปลงและย งยน 12. “Responsible Consumption and Production” ท าใหแนใจถงการมแบบแผนการผลตและการบรโภค

ทย งยน 13. “Climate Action” ด าเนนการอยางเรงดวนเพอตอสกบการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศและ

ผลกระทบทเกดขน 14. “Life under Water” อนรกษและใชประโยชนจากมหาสมทร ทะเล และทรพยากรทางทะเลส าหรบ

การพฒนาทย งยน ใหเปนไปอยางย งยน

42

15. “Life on Land” พทกษ บรณะ และสงเสรมการใชประโยชนทย งยนของระบบนเวศบนบก จดการปาไมอยางย งยน ตอสกบการแปรสภาพเปนทะเลทราย หยดย งและฟนฟความเสอมโทรมของทดน และหยดย งการสญเสยความหลากหลายทางชวภาพ

16. “Peace and Justice, Strong Institution” สงเสรมใหสงคมมความเปนปกตสข ไมแบงแยก เพอการพฒนาทย งยน มการเขาถงความยตธรรมโดยถวนหนา และสรางใหเกดสถาบนอนเปนทพงของสวนรวม มประสทธผล และเปนทยอมรบในทกระดบ และ

17. “Partnership for the Goals” เสรมสรางความเขมแขงในวธการปฏบตใหเกดผล และสรางพลงแหงการเปนหนสวนความรวมมอระดบสากลตอการพฒนาทย งยน

จะเหนไดวาเปาหมายการพฒนาทย งยนในสวนทเกยวของโดยตรงกบทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม ไดแก เปาหมายท 6, 12, 13. 14 และ 15 ตามล าดบ อยางไรกดเปาหมายการพฒนาทย งยน (Sustainable Development Goals: SDGs) ซงเปนชดเปาหมายการพฒนาขององการสหประชาชาตทครอบคลมแทบทกมตทเกยวของกบคณภาพชวตของมนษย ทจะตองพยายามบรรลเปาหมายดงกลาวใหไดภายใน ค.ศ. 2030 และการทจะทราบวาสถานะของเปาหมายทงในระดบโลกและของแตละประเทศเปนอยางไร บรรลเปาหมายหรอไม จ าเปนตองมตวชวด (Indicators) มาเปนเครองบงชสถานะ ดงนนจากทไดก าหนดเปาหมายทงหมด 17 ขอนน ไดก าหนดเปาประสงครวม จ านวน 169 เปาประสงค และตวชวดรวมทงหมด 241 ตวชวดกระจายอยในแตละเปาประสงค กลาวคอทกเปาประสงคจะมตวชวดอยางนอย 1 ตว บางขออาจมมากกวานน ตวชวดส าหรบบางเปาประสงคอาจจะไมเกยวกบประเทศไทย ชดตวชวดของบางเปาประสงคอาจดแคบ ไมครอบคลมกได ซงสวนนเปนเรองของแตละประเทศทจะพฒนาตวชวดใหสอดคลองกบบรบทของประเทศนนๆ และครอบคลมประเดนทเกยวของ ส าหรบประเทศไทยนน ส านกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต (สศช.) และส านกงานสถตแหงชาต ไดรวมกนรวบรวมสถตทกอยางทภาครฐมอยเพอตรวจสอบวา ปจจบนสถานะดานขอมลทางสถตของประเทศไทยมความพรอมเพยงใด และจะปรบปรงใหครอบคลมเพอใหการเกบขอมลเกยวกบเปาหมายการพฒนาทย งยน (SDGs) มประสทธภาพเพมขนไดอยางไร ทงนประเทศไทยใหความส าคญกบการพฒนาทย งยนอยางเดนชด โดนไดน าเปาหมายการพฒนาทย งยนของสหประชาชาตมาผกโยงกบยทธศาสตรชาต 20 ป แผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตฉบบท 12 และก าหนดอยในรฐธรรมนญ ตามมาตรา 65 ทก าหนดใหยทธศาสตรตองมการบรรจเปาหมายการพฒนาทย งยนเขาไปดวย และไดมการก าหนดความรบผดชอบของหนวยงานภาครฐอยางบรณาการส าหรบเปาหมายการพฒนาทย งยนแตละเปาหมายไวอยางชดเจน

43

รปแบบของแนวคดการพฒนาทยงยน ในทางการเมองการปกครองสามารถจ าแนกแนวคดการพฒนาทย งยนออกเปน 4 ระดบ14 ไดแก 1. The Treadmill Approach คอ การพฒนาทย งยนในรปแบบสายพานนมความเชอมนในความสามารถ

ของมนษย วทยาศาสตรและเทคโนโลย โดยเชอในอสรภาพของมนษยและความสามารถในการแกปญหาทางสงแวดลอมดวยเทคโนโลย ทท าใหมนษยมความสามารถในการควบคมธรรมชาตใหเปนไปตามทตองการ และเชอวาความเจรญกาวหนาของมนษยเกดจากการเตบโตทย งยนซงสามารถวดไดดวยผลตภณฑประชาชาตมวลรวม (Gross National Product: GNP) สวนปญหาสงแวดลอมทเกดขนสามารถแกไขไดภายหลงเสมอ แตในบางครงแนวคดนอาจขดกบปจจยทางเศรษฐกจ สงคมและการเมองในประเดนของความเหลอมล าทางสงคมและการเอารดเอาเปรยบผดอยโอกาส คนจน หรอเกษตรกรมากจนเกนไป และอาจสรางปญหาการท าลายความหลากหลายทางชวภาพ

2. Weak Sustainable Development คอ การพฒนาทย งยนแบบออนทมการน าประเดนดานสงแวดลอมมาผสมกบการเตบโตแบบทนนยม โดยเนนการเตบโตทางเศรษฐกจและรวมสงแวดลอมในคาใชจายของการเตบโต ดงนน สงแวดลอมในทนจงถอเปนทรพยากรทสามารถวดไดและสามารถแลกเปลยนกบผลก าไรทเกดขนได การพฒนาทย งยนแบบนจงเปนการเตบโตทางเศรษฐกจอยางมประสทธภาพภายใตสภาวะการคงตวของทรพยากร ดงนนมาตรการทางการจดการสงแวดลอมตางๆ ของธนาคารโลก (World Bank) หรอสหประชาชาตจงจดอยในการพฒนาทย งยนแบบออน ไดแก (Environment Impact Assessment: EIA), Benefit/Cost Analysis, มาตรการทางเศรษฐศาสตรส าหรบสงแวดลอม, แนวคดของประเทศทางเหนอหรอประเทศทพฒนาแลว, การจดการสงแวดลอมทเนนบรบททางการเมองและสงคมระดบชาตโดยไมฟงเสยงประชาชนหรอคานยมทองถน เปนตน อาจกลาวไดวาเปนแนวทางทมมนษยและเทคโนโลยเปนศนยกลางเชนกน แตยงผสมผสานสงแวดลอมมาเปนสวนหนงของการเตบโตทางเศรษฐกจบาง

3. Strong Sustainable Development คอ การพฒนาทย งยนแบบเขมขน เปนแนวคดทมงเนนการปกปองสงแวดลอมเพอใชเปนเงอนไขการพฒนาทางเศรษฐกจ โดยตองมการอนรกษขดความสามารถในการผลตของตนทนทางสงแวดลอม รกษาและเพมเตมปรมาณทรพยสนตนทนทางสงแวดลอมโดยเฉพาะทมคาส าหรบการอนรกษหรอสามารถปรบปรงใหดขนได และมมาตรการควบคมตลาดโดยการแทรกแซงโดยรฐหรอความรวมมอของชมชนทองถน ซงอาจกลาวไดวาเปนแนวคดทท าใหระบบนเวศทนสมย (Ecological modernization) เพราะเปนผลดตอการพฒนาและสงแวดลอม มแนวคดทางเศรษฐศาสตรและการเมองเปนสงคมนยมมากกวาเสรนยมหรอทนนยมแตยงยอมรบเครองมอทางการตลาดและเศรษฐศาสตรเปนแนวทางในการแกปญหาสงแวดลอม และมการกระจายอ านาจใหแกทองถนและชมชนมากขน ในการแกไขปญหาสงแวดลอมตองแกไข 14 The politics of sustainable development. (1997).

44

ทตนเหตและไมปลอยใหไปกอปญหาใหคนอนตอไป การไมแกปญหาในปจจบนจะกลายเปนภาระของคนยคตอไป จงตองใชหลกการปองกนไวกอน (Principle of Precaution) นนคอตองมการศกษาหาแนวทางปองกนกอนการด าเนนงาน ซงหลกฐานทางวทยาศาสตรมผลตอการตดสนใจ

4. The Ideal Model คอ ตนแบบการพฒนาทย งยนโดยสมบรณ เปนแนวคดของนกนเวศวทยาทตองการเปลยนโครงสรางสงคม ระบบเศรษฐกจและการเมองอยางสนเชงในทางทศนคตทมตอธรรมชาต มนษยตองยอมรบคณคาในตวเอง (Intrinsic Value) ของสงมชวตและไมมชวตทงหมดในธรรมชาต ไมวาจะเปนประโยชนตอมนษยหรอไม นนคอมนษยตองคนใหแกธรรมชาตเทาๆ กบทมนษยเอามาจากระบบนเวศ การเตบโตหรอการพฒนาตองวดดวยคณภาพมากกวาปรมาณ เชน คณภาพชวตแทนมาตรฐานความเปนอย เปนตน

แนวคดทหลากหลายดงกลาว แมวาจะท าใหความหมายของค าวาการพฒนาทย งยนปรากฏตางกนไดในหลากหลายรปแบบ แตยงคงอยภายใตหลกการส าคญทเหมอนกน คอ เปนการพฒนาทด าเนนไปโดยค านงถงขดจ ากดของทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมและสนองความตองการในปจจบนโดยไมสงผลเสยตอความตองการในอนาคต ดงนนจงอาจกลาวโดยสรปถงการพฒนาทย งยนมลกษณะส าคญในมตของสงแวดลอม เศรษฐกจ และสงคมไดดงน15

ดานสงแวดลอม (1) การด ารงรกษาความหลากหลายทางชวภาพ การสญเสยความหลากหลายทางชวภาพเปนประเดนท

ส าคญมากของการพฒนาทย งยน มการประเมนวาอตราการสญพนธของสงมชวตบนโลกในขณะนเทากบ 100 ชนด/วน ซงเปนอตราทรวดเรวอยางทไมเคยมมากอน สาเหตส าคญมาจากกจกรรมของมนษยทท าใหสภาพแวดลอมไมเอออ านวยตอการด ารงชวตของพชและสตว ซงในทสดกจะสงผลกระทบตอความอยดมสขของมนษยดวย ดวยเหตททรพยากรชวภาพเปนสงทมคณคาสงสดของระบบนเวศ หนวยพนธกรรมของสงมชวตทมพฒนาการนบลานๆ ป คอขมความรและคลงขอมลทยงไมเปดเผย ซงจะเปนประโยชนตอการพฒนาและการด ารงชวตของมนษยในอนาคตอยางมหาศาล เปนทมาของความกาวหนาทางการเกษตร ยารกษาโรค และระบบชวตอนๆ จงนบเปนเปาหมายทส าคญทสดของการพฒนาทย งยน

(2) ผลผลตจากทรพยากรธรรมชาตคงความอดมสมบรณและเปนฐานการผลตตอไปในระยะยาว การใชประโยชนจากทรพยากรธรรมชาต เชน ประมง ดน น า ปาไม พลงงาน ฯลฯ ในอตราทเกนพอด จะท าลายวฏจกรแหงการเกดทดแทนและการฟนตวของระบบนเวศ ท าใหประโยชนทางเศรษฐกจทสงคมจะไดรบในระยะยาวตองสญเสยไปดวย ดงนนจงตองมการศกษาและก าหนดระดบของการใชทรพยากรธรรมชาตและปรมาณผลผลตทควรเกบเกยวในอตราทพอเหมาะ เพอรกษาความอดมสมบรณใหตอเนองในระยะยาว

15 ส านกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต. เอกสารประกอบการประชมประจ าป 2546 การพฒนาท ยงยน

45

(3) ระบบนเวศสามารถท าหนาทไดอยางย งยนและสงแวดลอมไดรบการปกปองใหยนยาวส าหรบคนรนหลงตลอดไป เนองจากท าหนาทเกอกลการด ารงอยของสงมชวตตางๆ ในโลก เปนทมาของ อากาศ น า พลงงาน อาหาร แหลงเพาะปลก และฐานทรพยากรเพอการผลต อกทงเปนแหลงก าจด ดดซบของเสยจากการผลต รวมทง ยงมคณคาอนๆ ซงไมสามารถวดเปนมลคาได เชน ความงดงามของธรรมชาต อนเปนทมาของการทองเทยวและรายไดจ านวนมหาศาลทใชในการขบเคลอนระบบเศรษฐกจ ดงนนการพฒนาทย งยน จ าเปนตองเขาใจถงขดจ ากดและความสามารถในการดดซบของระบบนเวศ ตลอดจนผลประโยชนระยะยาวของสงคม จงขนอยกบการตระหนกรถงขอจ ากดดงกลาว และไมรกรานธรรมชาตอยางไรขอบเขต จนระบบโดยรวมเสยสมดลและพงทลายลง

ดานเศรษฐกจ (1) การเจรญเตบโตของเศรษฐกจอยางมเสถยรภาพของระบบเศรษฐกจทนและเศรษฐกจชมชน ซง

จะตองเออประโยชนและไมท าลายกน เนองจากเศรษฐกจทนมความส าคญในแงของมลคาการลงทน แตเศรษฐกจชมชนทแมจะมมลคานอยกวาแตมความเกยวพนกบการด ารงชวตของคนจ านวนมากกวา จงจ าเปนตองผสานและดแลเศรษฐกจทงสองระบบเพอรกษาดลยภาพ และท าใหเศรษฐกจชมชนไมถกท าลายโดยระบบทน เพอสรางระบบเศรษฐกจของประเทศทมเสถยรภาพ เขมแขง สามารถพงตนเอง และแขงขนไดในกระแสโลกาภวตน

(2) ความสมดลระหวางการผลตและการอนรกษ (Green Productivity) คอ มงเนนผลตสนคาและบรการทสรางรายไดและกอใหเกดมลคาเพม โดยการเลอกสรรการลงทนและกระบวนการผลตทไมท าลายทรพยากรธรรมชาตและสงผลกระทบตอสงแวดลอม รวมทงสรางใหเกดความพอเพยงและทวถงอยางมคณภาพ ตลอดจนการใชประโยชนอยางคมคาของปจจยพนฐานทเกยวเนองกบทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม เพอเออตอการผลตและการบรโภคทสามารถปรบเปลยนไดตามสถานการณ และความตองการทงในและนอกประเทศอยางตอเนอง

(3) สามารถแกไขปญหาความยากจน และมการกระจายรายไดทเปนธรรม เปาหมายการพฒนาทย งยนไมอาจบรรลได หากไมสามารถแกไขปญหาความยากจนและการกระจายรายไดใหลลวง ความยากจนและความไมเปนธรรม น ามาซงความขดแยงทางสงคม การท าลายทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม และปญหาอนๆ อกนานปการ รวมทงการด าเนนยทธศาสตรการแกไขปญหาความยากจน และด าเนนมาตรการทเปนรปธรรม เพอจดสรรกระจายผลประโยชนจากการพฒนาใหแกกลมตางๆ อยางทวถง และลดจ านวนคนยากจนลง จงเปนภารกจส าคญของการพฒนาทย งยน

46

ดานสงคม (1) ความเขมแขงของชมชน ความย งยนของสงคมฐานลาง จะท าใหสงคมทงหมดย งยนได ชมชนเปน

รากฐานทส าคญ ปจเจกบคคลและหนวยระดบครอบครวจะสามารถแสดงศกยภาพและพลงไดอยางแทจรง โดยผานโครงสรางการรวมกลม เกดการบรณาการปจจยตางๆ ของการผลตวถชวต วฒนธรรม สงแวดลอม และภมปญญา ทจะเกดการเรยนรรวมกนและเกดการขบเคลอนการบรณาการในระดบชมชนจงเปนรากฐานทสรางความเขมแขงและความย งยน

(2) การด ารงอยของสถาบนทางสงคม และความหลากหลายทางวฒนธรรมและภมปญญาทองถน ความย งยนของสงคมเกดขนจากความหลากหลาย และเครอขายความเชอมโยงของสถาบนทางสงคม วฒนธรรม วถชวต และภมปญญา ซงถอเปนทนทางสงคมทมคาของประเทศเปนรากฐานในการสรางสงคมทมภมตานทาน มศกยภาพทจะเตบโตอยางมเอกลกษณและมพลวตรสามารถเผชญกบการเปลยนแปลงของกระแสโลกาภวตนอยางรเทาทน ทนทางสงคมเหลาน ตองคนหารวบรวม และด ารงรกษาไว มใหสญหายไปภายใตกระบวนการพฒนาสมยใหม และจ าเปนตอง มการศกษาตอยอด และสงเสรมการน าไปใชประโยชนในการพฒนา

(3) การมสวนรวมของประชาสงคม การมสวนรวมของประชาสงคมเปนหลกการหนงของการพฒนาทย งยน รปแบบการมสวนรวม คอ การเขาถงขอมลขาวสาร การเขาถงกระบวนการตดสนใจ และการเขาถงกระบวนการยตธรรม การทประชาชนมโอกาสเขารวมในกระบวนการทางการเมองและเศรษฐกจของประเทศมากขน จะน าไปสสถานการณททกฝายไดรบประโยชน กระบวนการมสวนรวมทแทจรงจะชวยลดความขดแยง รวมทงท าใหการตอรองและการชดเชยผลประโยชนระหวางผมสวนไดเสยมความเปนธรรมและยอมรบได ซงจะท าใหกระบวนการพฒนาเคลอนไปขางหนาไดอยางราบรน

กจกรรม 13.2.3 แนวคดทส าคญของการพฒนาทย งยนคออะไร จงอธบายมาพอเขาใจ

แนวตอบกจกรรม 13.2.3 การพฒนาทย งยน มแนวคดทส าคญสรปได 3 ประการ คอ 1. เปนเรองของการพฒนาเพอตอบสนองความตองการของสงคมภายใตขอจ ากดทางสภาพแวดลอมท

ไมสงผลกระทบตอขดความสามารถในการสนองความตองการทจ าเปนของคนในรนตอไป 2. ค านงถงมตดานเศรษฐกจ สงคม และสงแวดลอม ทมความเชอมโยงกน เชน การขจดความยากจน

จ าเปนตองค านงถงการพทกษสงแวดลอมและความเปนธรรมทางสงคมประกอบกน

47

3. มงหมายทจะบรรลถงสถานะแหงความย งยนของสงคมโลกโดยรวม ไมใชเพอความย งยนหรอความสามารถในการอยรอดขององคกรใดองคกรหนง ซงหมายรวมถง วถการบรโภคอยางย งยน และแหลงทรพยากรทย งยน

48

ตอนท 13.3 ปญหาจากการพฒนามนษยทมตอทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม และแนวทางแกไข โปรดอานหวเรอง แนวคด และวตถประสงคของตอนท 13.3 แลวจงศกษารายละเอยดตอไป

หวเรอง 13.3.1 ปญหาดานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม 13.3.2 แนวทางแกไขปญหาดานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม แนวคด

1. แมวาปจจบนนมนษยจะตระหนกถงความส าคญของทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมในบรบทของการพฒนาทย งยน แตดเหมอนวาปญหาดานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมนนไดเกดขนแลวทวทกมมโลก

2. การแกไขปญหาดานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมตองอาศยแนวทางการปกปอง การฟนฟแกไข และการอนรกษ เปนพนฐานส าคญในการสรางความร ความตระหนก และการมสวนรวมของทกภาคสวน ตลอดจนก าหนดแนวนโยบายระดบประเทศควบคไปกบการเจรญเตบโตดานเศรษฐกจและสงคม เพอสรางคณภาพชวตทดใหกบประชาชนอยางเสมอภาค

วตถประสงค เมอศกษาตอนท 13.3 จบแลว นกศกษาสามารถ

1. อธบายปญหาดานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมทส าคญได 2. อธบายแนวทางแกปญหาดานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมทส าคญได

49

เรองท 13.3.1 ปญหาดานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม

การววฒนาการของเทคโนโลยท าใหเพมศกยภาพการเขาถงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมของมนษยใหสงขนอยางตอเนองและรวดเรว จงท าใหเกดการตกตวงใชประโยชนจากทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมของแตละประเทศทมากเกนขนาด และขาดความระมดระวงในการใช เปนสาเหตใหเกดความเสอมโทรมของทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม จนกลายเปนปญหาสงแวดลอมทยอนกลบมาสงผลกระทบตอชวต และความเปนอยประชาชน ซงผลกระทบดงกลาวไมไดเกดขนเฉพาะประเทศใดประเทศหนง หรอจดใดจดหนงของโลกเทานน แตสงผลกระทบตอสงมชวตทวโลกเปนวงกวาง ดงนน ในบทนจะกลาวถงผลกระทบตางๆ จากการพฒนามนษยทมตอทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมในระดบโลกและภมภาคตางๆ ของโลก

ปญหาดานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมระดบโลก ปจจบนปญหาทรพยากรธรรมชาตเปนปญหาทเกดขนในแตละทองถน เนองจากสาเหตทางธรรมชาต

และสาเหตจากกจกรรมโดยมนษย ไมวาจะเปนปญหาการใชดน การใชน า อากาศเสย และการใชประโยชนปาไม เนองจากการเตบโตของจ านวนประชากรทเพมขนอยางรวดเรว สงผลใหความตองการอปโภคและบรโภคเพมมากขนรวมถงสภาพสงแวดลอมทเปลยนแปลงไป ท าใหทรพยากรทมอยไมเพยงพอตอความตองการโดยเฉพาะทรพยากรน าจดซงมเพยงรอยละ 3 ของน าจดทงหมดบนโลก แบงออกเปนน าแขงขวโลกรอยละ 79 และน าใตดนรอยละ 29 เทานน ดวยเหตน จงมตวแทนจากทกภาคสวน ไมวาจะเปนนกวชาการ ภาครฐ หรอแมแตภาคอตสาหกรรม ทพยายามแสดงใหเหนถงปญหาผานบทความ และสอสงพมพตาง ๆ เพอเพมความตระหนกและใสใจทางดานสงแวดลอม ทงน ปจจบนผลกระทบตอสงแวดลอมทยอนกลบมาสงผลกระทบตอชวต และความเปนอยของมนษยในระดบโลกคงหนไมพนการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ (Climate change) ซงเปนผลพวงมาจากการพฒนามนษยมาอยางตอเนองจนกระตนใหอณหภมของโลกเพมสงขนจนสงผลใหสภาพภมอากาศโลกเปลยนแปลงไปจากเดม ดงน 1. อณหภมโลกเพมสงขน เปนททราบกนดวากาซเรอนกระจกคอ กาซทเปนองคประกอบของบรรยากาศโลกหอหมโลกไวเสมอนเรอนกระจก กาซเหลานมความจ าเปนตอการรกษาอณหภมของโลกใหคงท ซงอาจแบงเปนกาซเรอนกระจกตามธรรมชาตและกาซเรอนกระจกจากภาคอตสาหกรรม โดยองคประกอบทส าคญของกาซเรอนกระจก ไดแก คารบอนไดออกไซด (CO2) มเทน (CH4) ไนตรสออกไซด (N2O) ซเอฟซ (CFCs) ไฮโดรฟลโรคารบอนคารบอน (HFCs) เพอรฟลโรคารบอน (PFCs) และซลเฟอรเฮกซาฟลออรไรด

50

(SF6) ซงโดยทวไปกาซเรอนกระจกจะชวยรกษาอณหภมเฉลยของโลกใหอยในระดบทคงท แตกจกรรมของมนษยทปลอยกาซเรอนกระจกมากเกนไป เชน การเผาไหมของเชอเพลงฟอสซลและการตดไมท าลายปาสงผลใหเกด “ภาวะโลกรอน (Global Warming)” ได ซงมการบนทกหลกฐานการเพมขนของอณหภมโลกไวอยางชดเจนจากการวดความเปลยนแปลงของอณหภมบนพนผวของผนดนและมหาสมทรของหนวยงาน Climatic Research Unit และ National Oceanic and Atmospheric Administration ไดเกบขอมลสถตการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศตงแต ค.ศ. 1888–ค.ศ. 2015 ซงพบวา โลกมอณหภมเฉลยเพมขนอยางมนยยะส าคญ 1 องศาเซลเซยส ซงในชวง ค.ศ. 2011–ค.ศ. 2015 เปนชวงทรอนทสดทเคยไดท าการบนทกไวในประวตศาสตร โดยเกดปรากฏการณคลนความรอนทคราชวตผคนไปจ านวนมากใน ค.ศ. 2015 ซงเปนปทรอนทสดเทาทเคยบนทกมา สอดคลองกบการบนทกขอมลความเขมขนของกาซคารบอนไดออกไซดในบรรยากาศของหนวยงาน National Oceanic and Atmospheric Administration (NOAA), Earth System Research Laboratory, Global Monitoring Division สหรฐอเมรกา ทพบคาความเขมขนของกาซคารบอนไดออกไซดสงขนอยางมนยยะส าคญเกน 300 สวนในหนงลานสวนตงแต ค.ศ. 1950 (ในชวงยคปฏวตอตสาหกรรมครงท 2) และในเดอนธนวาคม ค.ศ. 2015 โลกของเรามคาความเขมขนของกาซคารบอนไดออกไซดมากกวา 401.62 สวนในลานสวน ซงการเพมขนของอณหภมโลกนสงผลกระทบตอมนษยในดานตางๆ มากมาย เชน เกดความแหงแลงเพมขน ผลผลตทางการเกษตรลดลง เกดภยพบตธรรมชาตบอยครงและรนแรงขน หวงโซอาหารและระบบนเวศถกท าลาย เกดภาวะการขาดแคลนน าจดเพออปโภคบรโภคและใชประกอบกจการเกษตรกรรมและอตสาหกรรม เกดโรคอบตใหมทคราชวตผคน เปนตน 2. ความรอนในมหาสมทรและปรากฏการณทะเลกรด มหาสมทรของเรามความสามารถในการกกเกบและปลดปลอยความรอนชวงเวลาอยางสม าเสมอ จงท าหนาทในการควบคมเสถยรภาพของระบบสภาพภมอากาศของโลกแตละปและทศวรรษ เชน รปแบบปรากฏการณทางดานสภาพภมอากาศอยางปรากฏการณเอลนโน (El Niño) และความผนผวนของรปแบบสภาพภมอากาศในคาบสมทรแปซฟก (The Pacific Decadal Oscillation: PDO) ซงจะมการเปลยนแปลงทกๆ 20-30 ป ความรอนและรปแบบการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศในระยะสนดงกลาว สงผลกระทบโดยตรงตอสภาพภมอากาศในภมภาคตาง ๆ พายไซโคลนในเขตรอนชน และสงมชวตใตทะเล รวมไปทงแนวปะการง และการประมงของมนษย โดยทวไปแลวมหาสมทรจะมคา pH เปนดางเลกนอย ปรากฏการณทะเลกรดท าใหน าทะเลในมหาสมทรมความเปนกรดมากขนจากสาเหตหลก 2 ประการ ไดแก 1) เกดจากการปรมาณกาซคารบอนไดออกไซดทเพมสงในชนบรรยากาศอยางรวดเรวท าละลายกบน าทะเลในมหาสมทร ท าใหคาความเปนกรด-ดางในมหาสมทรมสภาพเปนกรดมากขน และ 2) อณหภมทเพมสงขนท าใหน าทะเลดดซบกาซคารบอนไดออกไซดไดนอยลง และกาซคารบอนไดออกไซดทถกดดซบในน าทะเลระดบลกจะลอยตวขนมาท าใหน าทะเลทระดบผวน ามความเขมขนของกาซ

51

คารบอนไดออกไซดสงยงขน และสงผลกระทบโดยตรงตอแนวปะการงและสตวน าโดยตรง ซงปรากฏการณทะเลกรดน สงผลกระทบตอการผกรอนโดยตรงตอโครงรางแขง (Skeleton) ในสวนทแขงแรงทสดทมแคลเซยมคารบอเนตเปนองคประกอบหลกของปะการงทก าลงเจรญเตบโต ประกอบกบการกดเซาะของคลนและกระแสน าโดยตรง ท าใหแนวปะการงซงเปนแหลงทอยอาศยของสตวน าและพชตางๆ ถกท าลาย โดยเฉพาะเตาทะเลและสตวไมมกระดกสนหลง ไดแก ปลาหมก หอย กง แมงกะพรน และปลงทะเล เปนตน และเมอแพลงตอนและสตวน าเหลาน ไมมแนวปะการงใหขยายพนธแลว ยอมสงผลกระทบตอระบบหวงโซอาหาร และการลดลงของประชากรสตวน าในทะเลนน สงผลกระทบตอการประมงของมนษยโดยตรง 3. ระดบน าทะเลทสงขน นบตงแต พ.ศ. 2393 ระดบน าทะเลไดเพมสงขนอยางเหนไดชด และระหวางครสตศตวรรษท 20 ระดบน าทะเลไดเพมสงขนประมาณ 15-20 เซนตเมตร (ประมาณ 1.5-2.0 มลลเมตร/ป) ระดบน าทะเลทเพมสงขนเกดจากสาเหตของการขยายตวของความรอนในมหาสมทร การละลายของภเขาน าแขงกลาเซยรและกอนน าแขง และการลดลงของภเขาน าแขงทวปกรนแลนดและแผนน าแขงแอนตารกตกตะวนตก การขยายตวของความรอนในมหาสมทรสงผลใหเกดการเพมขนของระดบน าทะเล ตลอดครสตศตวรรษท 21 ซงจากการประเมนของคณะกรรมการระหวางรฐบาลวาดวยการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ (IPCC) ไดคาดการณวา การขยายตวของความรอนในมหาสมทรจะสงผลใหระดบน าทะเลเพมสงขนประมาณ 17-28 เซนตเมตร (บวกลบรอยละ 50) นอกจากนการละลายของภเขาน าแขงกลาเซยรและกอนน าแขงจะสงอทธพลตอการเพมของระดบน าทะเล ซงมการคาดการณไววาภายหลงของกลางครสตศตวรรษท 20 การละลายของภเขาน าแขงดงกลาวสงผลตอการเพมขนของระดบน าทะเลถง 2.5 เซนตเมตร และยงมการคาดการณวาในอนาคตระดบน าทะเลจะเพมสงขน 10-12 เซนตเมตรจากการละลายของภเขาน าแขงกลาเซยรและกอนน าแขง อกทงการลดลงของภเขาน าแขงทวปกรนแลนด และแผนน าแขงแอนตารกตกตะวนตก ทมการละลายอยางตอเนองมาหลายศตวรรษจะท าใหระดบน าทะเลเพมสงขนประมาณ 7 เมตร ซงการเพมขนของระดบน าทะเลจะสงผลกระทบในทางลบมากมาย เชน การเปลยนแปลงของระบบนเวศทางทะเลและชายฝง เกดน าทวมใกลชายฝงและเกดพายทรนแรงขนสรางความเสยหาย การกดเซาะชายฝง น าอปโภคบรโภคทถกน าทะเลปนเปอน พนทใกลพนทชมน าและแนวเกาะทถกน าทวม และการเพมขนของความเคมทปากแมน า นอกจากนเมองและหมบานตามชายฝงทอยในระดบต าจะไดรบผลกระทบดวย ยงไปกวานนทรพยากรทส าคญยงตอประชากรบนเกาะและตามชายฝง เชน ชายหาด น าจด การประมง แนวปะการงและเกาะหนปะการง และถนทอยของสตวปา กก าลงตกอยในภาวะเสยงอกดวย

52

ปญหาดานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมในทวปอเมรกา 1. อเมรกาเหนอ มปญหาการใชทดนและทรพยากรธรรมชาต อาท การตดไมท าลายปา การเกษตรทผด

วธและการขยายตวของพนทการขยายตวของเขตเมองและพนทอตสาหกรรมสตวทะเลลดลง ปญหามลพษทางอากาศ อาท ฝนกรด สารเคมและของเสยจากโรงงานอตสาหกรรมปญหามลพษทางน า โดยสาเหตหลกทเกดมลพษทางน าในทวปอเมรกาเหนอ คอ การเพมของจ านวนประชากร ท าใหมการปลอยน าเสยมากขน เกดความตองการในการใชพลงงานเชอเพลงประเภทน ามนและกาซธรรมชาตมากขน การใชสารเคมในพนทการเกษตรท าใหดนชะลางสารเคมลงสแหลงน าและน าเสยจากโรงงานอตสาหกรรมซงมสารเคมอนตราย สงผลใหประชาชนไดรบสารพษจากน าเสยและเกดปญหาสขภาพตามมา ปญหาจากการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศของโลก ปญหาคราบน ามนในอาวเมกซโกทเกดจากการรวไหลของน ามนดบจากแทนขดเจาะกลางทะเลในอาวเมกซโก สงผลกระทบตอระบบนเวศชายฝงทะเลและสตวน าหลายชนด อกทงยงสงผลตอการท าประมงและเพาะเลยงสตวน าในอาวเมกซโก และท าใหราคาน ามนสงขนอยางรวดเรวจากการทรฐบาลประกาศใหแทนขดเจาะทวอาวเมกซโกหยดท าการขดเจาะ

สาเหตหลกของปญหาของทวปอเมรกาเหนอทสงผลกระทบตอการใชทรพยากรรวมกนทางสงคม ไดแก ความเจรญกาวหนาทางเทคโนโลยสงคมททนสมยและเศรษฐกจทเจรญเตบโตอยางรวดเรวของประเทศสหรฐอเมรกาท าใหประชากรจากทวปอนเขามาอยอาศยและประกอบอาชพการเขามาของชาวตางถนท าใหเกดการผสมผสานทางดานสงคมและวฒนธรรม การเพมขนของประชากรไดสงผลเสยตอสงแวดลอมและสงคมมาก เนองจากประชากรบางสวนเปนผมรายไดนอย ขาดการศกษาทดและอยในชมชนแออดจงท าใหเกดปญหาอาชญากรรม อกทงยงกอใหเกดปญหาน าเนาเสย อากาศเสย และขยะเปนพษ ซงการรวมกลมรณรงคสงแวดลอมของชาวอเมรกนสวนใหญจะแสดงออกเปนกลมอนรกษสงแวดลอมกลมตาง ๆ กลมทส าคญ คอ กลมกรนพซ (Greenpeace) จากการส ารวจใน ค.ศ. 2011 พบวามชาวอเมรกนกวารอยละ 67 เปนกลมผบรโภคทจะซอสนคาทค านงถงสงแวดลอมเปนหลก เรยกวา “green consumers” ชาวอเมรกนสวนใหญมความใสใจตอปญหาสงแวดลอมมากขน นอกจากนยงมแนวคดการบรหารจดการอาคารในลกษณะอาคารเขยว (Green building) แนวคดเรองอาคารเขยว โดยเซอร นอรแมน ฟอสเตอร (Sir Norman Foster) และเรนโซ เปยโน (Renzo Piano) เปนแนวคดเพอพฒนาอาคารทก าลงเพมจ านวนมากขนในเขตเมองใหอยรวมกบสงแวดลอมและไมท าลายสงแวดลอม รวมถงมการใชไฟฟาทเกดจากพลงงานทดแทน แนวคดนไดรบการยอมรบและความนยมในทวปอเมรกาเหนอ โดยเฉพาะในสหรฐอเมรกาและประเทศแคนาดาโดยในประเทศสหรฐอเมรกามการตงองคกรเอกชนเพอดแลและก าหนดเกณฑมาตรฐานของอาคาร คอ US Green Building Council (USGBC) และใชเกณฑทเรยกวา Leadership in Energy and Environmental Design (LEED) และตอมาแคนาดาและเมกซโกกไดกอตงองคกรขนดแลอาคารเขยวเชนกน สวนการแกปญหาการใชทรพยากรทดนมงเนนการเกษตรอนทรยการท า

53

การเกษตรดวยการใชพชดดแปลงพนธกรรมไดรบความนยมมากขนในทวปอเมรกาเหนอโดยเฉพาะสหรฐอเมรกาซงมมากทสดในรฐแคลฟอรเนย และแคนาดา เปนตน

2. อเมรกาใต มปญหาสงแวดลอมในทวปอเมรกาใต ไดแก การตดไมท าลายปา การขยายตวของเขตเมองและอตสาหกรรม มลพษในดนและการกรอนของหนาดนการเปลยนแปลงของภมอากาศ โดยชมชนแออดจากการเจรญเตบโตของสงคมและเศรษฐกจ ท าใหประชากรอพยพเขาสเขตเมองเพมขน ซงจ านวนประชากรทเพมขนอยางรวดเรวในเขตเมอง ท าใหเกดการขยายตวของเขตเมอง สรางปญหาใหกบสงคม คอ การเกดพนทชมชนแออด ซงมกมผลตามมา ไดแก การขาดแคลนระบบสาธารณปโภคทดปญหาสขภาพ ภาวะน าทวม และปญหาอาชญากรรม ปญหาเสนทางคมนาคมในเขตปาฝน ในประเทศบราซลมการขยายตวของพนทการเกษตร และเพอเชอมตอพนททขยายตวขนกบระบบคมนาคมขนสงใหสะดวกขนจงมการสรางเสนทางคมนาคมสาย Trans-Amazonian Highway ซงทางสวนใหญมสภาพไมด รฐบาลจงปรบปรงถนนสายนดวยการลาดพนผวถนนดวยกรวดผสมยางมะตอย การพฒนาถนนสายนมผลโดยตรงตอพนทปาแอมะซอน ซงท าใหพนทปาถกท าลายมากขนและการใชทรพยากรทดนจากกจกรรมการเกษตรนน ประสบปญหาการเปลยนแปลงของสภาพอากาศ การเกดมลพษในดนและการพงทลายของหนาดนท าใหระบบการเกษตรไดประสบกบปญหาตางๆ อยางรนแรง เกษตรกรจงเปลยนการเพาะปลกพชเปนแบบดดแปลงพนธกรรมมากขน

ปญหาทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมในทวปยโรป ยโรปเปนทวปทมความหลากหลายทงทางธรรมชาต และวฒนธรรม ทางธรรมชาตนนทวปยโรปตดตอ

กบทะเลมหาสมทรถง 3 ดาน มชายฝงทะเลทยาวและเวาแหวงมากตามแนวชายฝงทเวงอาว คาบสมทร และเกาะแกงมากมาย นอกจากเปนผนแผนดนใหญของทวปยโรปไดรบความชมชนจากทะเลและมหาสมทรแลว ทวปยโรปยงมชายฝงทะเลทเปนแหลงทองเทยวทมชอเสยงของโลกอกดวย ลกษณะทางสงคมและสภาพวฒนธรรมโดยทวไปของยโรปเปนสงคมทมความเจรญกาวหนาทางดานวทยาการตางๆ โดยเฉพาะดานวทยาศาสตรและเทคโนโลย สงผลใหเกดปญหาสงแวดลอมในดานตางๆ เชน มลภาวะทางน า มลภาวะทางอากาศ มลภาวะทางขยะและสารเคม มลภาวะทางดานคมนาคม การเปลยนแปลงภมอากาศของโลก

เนองจากยโรปเปนทวปทมโรงงานอตสาหกรรมจ านวนมาก ทงเปนพนททมประชากรอาศยอยหนาแนน มระบบการคมนาคมทกาวหนา สงผลใหเกดฝนกรด ซงมาจากควนของโรงงานอตสาหกรรมโรงไฟฟาทใชถานหนเปนเชอเพลง มลพษทางอากาศยงคงเปนอนตรายตอสขภาพสงแวดลอมในยโรป และท าใหมผเสยชวตกอนวยอนควรกวา 430,000 คน หนวยงานสงแวดลอมยโรป หรอ EEA ระบวา มลพษทางอากาศยงคงเปนอนตรายตอสขภาพสงแวดลอมในยโรป และท าใหมผเสยชวตกอนวยอนควรกวา 430,000 คน โดยฝ นละออง รวมถง โอโซนระดบพนดน และไนโตรเจนไดออกไซด เปนสาเหตใหเกดปญหาระบบหายใจ โรค

54

หลอดเลอดหวใจ มะเรง และท าใหประชาชนมชวตสนลง ปญหามลพษในทะเลเมดเตอรเรเนยน ท าใหชายหาดประสบปญหามลพษทางขยะมลฝอย เปนตน ประเทศในทวปยโรปหลายประเทศก าลงประสบกบปญหาความแหงแลงทเรมทวความรนแรงขนเรอยๆ โดยเฉพาะอยางยงประเทศยโรปตอนใต เชน สเปน และโปรตเกส ประสบกบปญหาไฟปาทรนแรงอยางแสนสาหสในปทผานมา และนกวทยาศาสตรยงคงคาดการณวาปญหาดงกลาวจะยงคงด าเนนตอไปและอาจเพมระดบความรนแรงขนเรอยๆ

ในดานการปองกนแกไขปญหาสงแวดลอมนน สหภาพยโรป (European Union: EU) ไดออกนโยบายดานสงแวดลอมมากวา 30 ป แลว โดยมงเนนการคมครองสงแวดลอมอยางรอบดาน ทงในดานกายภาพเชน น า ดน อากาศ ในดานทเปนนโยบาย เชน การคมครองความหลากหลายทางชวภาพ การรกษาสงแวดลอมในอตสาหกรรมการผลตอยางย งยน เปนตน และมแผนปฏบตการเปนกลไกด าเนนนโยบาย และไดก าหนดหวขอส าคญทจะใหความส าคญในล าดบตน 1) การเปลยนแปลงสภาวะอากาศ (climate change) 2) ธรรมชาตและความหลากหลายทางชวภาพ (nature and biodiversity) 3) สงแวดลอมและสขภาพ และคณภาพชวต (Environment, health, and quality of life) 4) ทรพยากรธรรมชาตและของเสย (Natural resources and waste)

รฐบาลแหงสหภาพยโรปใหความส าคญตอการอนรกษและฟนฟสงแวดลอมเพอการพฒนาทย งยน โดยไดมการบญญตกฎระเบยบทเขมงวดเพมเตมหลายฉบบเกยวกบมาตรฐานสงแวดลอมของสนคาทน าเขามาจ าหนายในสหภาพยโรปในชวงทศวรรษทผานมา ทอาจมผลกระทบตอกลมผผลตและสงออกสนคาไปยงตลาดสหภาพยโรป โดยเฉพาะอยางยง 1) ระเบยบวาดวยการจ ากดการใชสารอนตรายบางประเภทในเครองใชไฟฟาและอเลกทรอนกส (Restriction of the Use of Certain Hazardous Substances in Electrical and Electronic Equipment: RoHS) และ 2) ระเบยบวาดวยเศษเหลอทงของเครองใชไฟฟาและอเลกทรอนกส (Waste from Electrical and Electronic Equipment: WEEE) ซงเรมมผลใชบงคบตงแตเดอนกมภาพนธ ค.ศ. 2003

ความเคลอนไหวเพอการรกษาสงแวดลอมดงกลาวเปนผลสบเนองมาจากรายงานการศกษาขององคการเพอความรวมมอทางเศรษฐกจและการพฒนา (Organisation for Economic Co-operation and Development: OECD) ทระบวาในชวง ค.ศ. 1990-ค.ศ. 1995 ปรมาณเศษเหลอทงของเครองใชไฟฟาและอเลกทรอนกสในสหภาพยโรปเพมขนเฉลยรอยละ 10 ตอป โดย OECD ยงไดคาดการณวาจะเพมขนอกถงรอยละ 45 ในชวง ค.ศ. 1995-ค.ศ. 2020 นอกจากน รอยละ 67 ของเศษเหลอทงดงกลาวถกน าไปเผาหรอฝงกลบซงกอใหเกดมลพษตอสงแวดลอม ท าใหเกดการปลอยกาซคารบอนไดออกไซดและกาซมเทนในปรมาณสง และยงกอใหเกดการปนเปอนของสารเคมอนตรายในแหลงน าและดนในบรเวณใกลเคยง ดงนนRoHS และ WEEE จงเปนกฎระเบยบทมวตถประสงคเพอรกษาและปรบปรงคณภาพสงแวดลอมทตนเหต โดยระเบยบ RoHS เนนการลดปรมาณสารอนตรายในผลตภณฑเครองใชไฟฟาและอเลกทรอนกส 6 ประเภท ไดแก ตะกว ปรอท แคดเมยม โครเมยม โพลโบรมเนตไบฟนล และโพลโบรมเนตไดฟนลอเธอร ในขณะทระเบยบ WEEE เนนการสงเสรม

55

การปรบปรงการออกแบบผลตภณฑใหน ากลบมาใชใหมได ดวยการสนบสนนใหผผลตและผน าเขาผลตภณฑเขามามสวนรวมรบผดชอบคาใชจายโดยตรงในการก าจดเศษเหลอทงของเครองใชไฟฟาและอเลกทรอนกส

ปญหาดานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมในทวปเอเชย ทวปเอเชยมลกษณะเดนคอ มภมประเทศทเปนภเขาสงอยเกอบใจกลางทวป ภเขาดงกลาวท าหนาท

เหมอนหลงคาโลกเพราะเปนจดรวมของเทอกเขาส าคญ ๆ ในทวปเอเชยจดรวมส าคญ ไดแก ปามรนอต ยนนานนอต และอามเนยนนอต เทอกเขาสงๆ ของทวปเอเชยวางแนวแยกยายไปทกทศทกทางจากหลงคาโลก เชน เทอกเขาหมาลย ลกษณะภมประเทศดงกลาวขางตนท าใหบรเวณใจกลางทวปเอเชยกลายเปนแหลงตนก าเนดของแมน าสายส าคญ ทมรปแบบการไหลออกไปทกทศโดยรอบหลงคาโลก บทบาทของลมน าเหลาน คอ พดพาเอาตะกอนมาทบถมทราบอนกวางใหญไพศาล กลายเปนแหลงเกษตรกรรมและทอยอาศยส าคญ ๆ ของชาวเอเชย โดยเฉพาะทราบดนดอนสามเหลยมปากแมน า จงกลายเปนแหลงทมประชากรอาศยอยหนาแนนทสด ซงทวปเอเชยเปนทวปใหญมความแตกตางกนมากในแตละพนท ขณะเดยวกนกเปนอกทวปหนงทไดรบผลกระทบจากการเปลยนแปลงทางธรรมชาต สงผลใหมการเปลยนแปลงทางประชากร เศรษฐกจ สงคมและวฒนธรรมขนในประเทศตางๆ และผลจากการเปลยนแปลงประการหนงกคอ การกอเกดสงแวดลอมใหมทางสงคมขนมา เชน การถมทะเลสรางเปนเมอง การท าลายพนทปาเพอท าไรเพาะปลกขนาดใหญ ปจจบนประเทศตางๆ ในทวปเอเชยตางกตระหนกถงปญหาสงแวดลอม โดยเฉพาะปญหาภาวะโลกรอน และการเสอมโทรมของทรพยากร จงมความพยายามทจะก าหนดมาตรการตางๆ เพอแกปญหาดงกลาว รวมทงการปลกจตส านกของประชากรในประเทศใหรคณคาของทรพยากรและสงแวดลอม เพอใหรวมมอกนแกปญหาและกอใหเกดการพฒนาทมความสมดลและย งยน

ปญหาขยะพลาสตกเปนหนงในปญหาทท าลายสงแวดลอมในทวปเอเชย ในยคทมการใชพลาสตกทวไปนน มขยะพลาสตกเปนปรมาณมากมายทวมทนตามททงขยะในประเทศตางๆ ในเอเชย และไหลหลดไปอยในทะเลและเปนอนตรายตอสตวและพชในน า นกอนรกษสงแวดลอมและผประกอบกจการตางๆ ก าลงพยายามด าเนนงานในการแปรรปพลาสตกใหกลบสสภาพสารประกอบเดม คอ น ามน และพบวาบรเวณตอนเหนอของมหาสมทรแปซฟก มขยะพลาสตกสมอยมากมายกายกองเปนบรเวณกวางขวางใหญโตขนาดราวครงหนงของพนทรฐเทกซส หรอราว 1 ใน 4 ของพนทประเทศไทย คดเปนน าหนกรวมแลวราว 300 ลานตน และก าลงเปนอนตรายอยางยงตอสงมชวตในทะเล นอกจากนน กระแสน าในมหาสมทรยงมขยะจากบรเวณตอนเหนอของเอเชย และตอนเหนอของทวปอเมรกาอกดวย ในดานการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศของโลกกสรางผลกระทบในทวปเอเชย เหนไดจากศกยภาพในการใหผลผลตของพชในเกอบทกประเทศในเอเชยมแนวโนมลดลง ซงเกดจากการเพมขนของอณหภม สงผลท าใหเกดการระบาดของโรคพชและการขาดน ามากขนและถขน

56

ในเขตเอเชยกลาง เอเชยตะวนออก เอเชยใต และเอเชยตะวนออกเฉยงใต การเปลยนแปลงในระบบนเวศบก (terrestrial ecosystem) และระบบนเวศมหาสมทร (marine ecosystems) เรมปรากฏชดขน การเพมขนของอณหภมจะท าใหระดบน าทะเลสงขน มพายหมนรนแรงขน (intense cyclonic variability) คลนและลมในทะเลสงมากขน ท าใหเกดภยพบตตอพนทชายฝงในเขตเอเชยตะวนตก เอเชยใต และเอเชยตะวนออกเฉยงใตมากยงขน

ส าหรบทวปเอเชยนน การอนรกษทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมเปนการใชทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมใหเกดประโยชนสงสด และท าใหเกดความเสยหายแกทรพยากรเหลานนนอยทสด มวธการหลากหลาย ไดแก การถนอมรกษา การใชวสดอนทดแทน การหมนเวยนกลบมาใชใหม การปรบปรงใหมคณภาพดยงขน การส ารวจหาแหลงทรพยากรใหม และการประดษฐของเทยมขนใชทดแทนซงในแตละภมภาคกมแนวทางในกาอนรกษทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมแตกตางกนออกไป ในภมภาคเอเชยตะวนออก โดยเฉพาะทประเทศเกาหลใตมนโยบายทเกยวกบการขยายตวและการพฒนาเศรษฐกจทเปนมตรกบสงแวดลอม โดยมสาระส าคญคอ ลดการปลอยกาซเรอนกระจก การลดการพงพาน ามนและเพมการพงพาตนเองในดานพลงงาน และการปรบตวเพอเผชญกบการเปลยนแปลงของสภาพอากาศ ขณะเดยวกนประเทศญปนและประเทศจนกมการหาแหลงทรพยากรใหมมาทดแทนทรพยากรเดมทก าลงจะหมดไป ในภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใต ไดใหความรวมมอกบประเทศอนเดยในการพฒนาโครงการความรวมมอดานการจดการภยพบตกบประชาคมอาเซยน การจดตงเครอขายการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศในภมภาคตะวนออกเฉยงใต การสงเสรมการพฒนาพลงงานทสะอาด รวมถงการตงกองทนสเขยวเพอแกไขปญหาโลกรอน ในประเทศลาวมการออกกฎหมายและเพมบทลงโทษแกกจการเหมองแรขนาดเลกทใชสารหน ปรอท และไซยาไนซทสงผลเสยตอสงแวดลอม ขณะทในประเทศกมพชาไดจดท าระบบบ าบดน าเสย เพอแกไขปญหามลพษทางน าใหแกแมน าสายตางๆ

ประเทศตางๆ ในทวปเอเชยตางไดสมครเขาเปนภาคสมาชกขอตกระหวางประเทศตามทตนสนใจ หลงจากนนกจะตองไปจดท าแผนอนรกษทรพกรธรรมชาตและสงแวดลอมใหสอดคลองกบขอตกลงตางๆ ทประเทศตนเปนสมาชก ทงน แนวทางทหลายประเทศในทวปเอเชยพยายามใชในการแกไขปญหาทรพยากร ธรรมชาตและสงแวดลอม คอ ก าหนดมาตรการตางๆ ออกมาเพอลดหรอระงบการท าลายทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม หาทางฟนฟทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมทถกท าลายไป รณรงคใหความรแกประชาชนรวมถงชมชนทองถนใหเขามามสวนรวม ตลอดจนรวมมอกบประเทศตาง ๆ ในการอนรกษและแกไขปญหาทรพยากร ธรรมชาตและสงแวดลอม ตวอยางเชน ญปนไดก าหนดแผนดานพลงานเพอลดการปลอยกาซเรอนกระจก โดยมกรอบการด าเนนงานเปน 3 ระยะ คอ ระยะสน (พ.ศ. 2551–พ.ศ. 2555) ระยะปานกลาง (พ.ศ. 2556–พ.ศ. 2566) และระยะยาว (ตงเปาหมายไวท พ.ศ. 2593) โดยมมาตรการลดการพงพาเชอเพลงฟอสซล สงเสรมการใชเชอเพลงสะอาด เชน แกสธรรมชาต นวเคลยร และใชพลงงานจากน า ลม และแสงแดด รวมทง

57

รวมมอกบนานาชาตในการพฒนาและแลกเปลยนเทคโนโลยเพอลดการปลอยกาซเรอนกระจก สมาชกอาเชยนรวม 10 ชาตไดรวมลงนามในปฏญญาวาดวยการพฒนาทย งยนทางสงแวดลอมตงแต พ.ศ. 2550 ซงอาเซยนจะด าเนนงานอยางเปนรปธรรมเพอสงเสรมการปกปองสงแวดลอมอยางย งยน ปรบปรงความรวมมอเพอแกปญหามลพษขามพรมแดนในภมภาค ตอตานการตดไมท าลายปา สงเสรมการปลกตนไมกวา 10 ลานเฮกตาร เปนตน

ปญหาทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมในทวปแอฟรกา แอฟรกาเปนทวปทมพนทและจ านวนประชากรมากเปนอนดบ 2 ของโลก และมความหลากหลายทาง

ธรรมชาตมากมาย การเผชญกบปญหาการเมองและสงครามในอดตทท าใหภมภาคนยากจนและดอยพฒนา แมวาปจจบนสถานการณจะดขนและประชาชนมแนวโนมทค านงการการพฒนาแตปญหาความยากจน ดอยการศกษา และจ านวนประชากรทเพมขนอยางรวดเรวในภมภาคนกอใหเกดปญหาสงแวดลอมทส าคญตามมา ไดแก การตดไมท าลายปา ความแหงแลง การชะลางพงทลายของดน การสญเสยความหลากหลายทางชวภาพ และมลพษ

การตดไมท าลายปาเพอตงถนฐาน ลาสตว หาของปา ท าการเกษตรและเลยงสตวแบบรอนเร ตลอดจนการใชไมเปนพลงงานในด ารงชวตประจ าวนของประชากรสวนใหญในทวปน รวมถงการสงออกไมมคาและท าลายพนทปาเพอหาแหลงแรในประเทศก าลงพฒนาของภมภาคและการลกลอบคาไมและสตวปาผดกฎหมาย ท าใหพนทปาของแอฟรกาลดจ านวนลงอยางรวดเรว เกดความแหงแลงในภมภาคมากขน สงผลกระทบตอความหลากหลายทางชวภาพ กลาวคอ พนธพชและสตวกวา 1.5 ลานชนด ในพนทปาของแอฟรกาก าลงถกคกคาม บางชนดอยในภาวะเสยงตอการสญพนธ16 และการแผวถางปาเพอใชไมและท าการเกษตรอยางแพรหลายยงท าใหคณภาพดนเสอมโทรมและเกดการชะลางพงทลายของดนตามมา ยงท าใหคณภาพชวตและสภาพเศรษฐกจเสอมถอยเนองจากผลผลตตกต า เกดภาวะขาดแคลนน าและอาหารเพมขน ทงน องคการอาหารและการเกษตรแหงสหประชาชาต (FAO) ยงไดประมาณการณไววาพนทปาของแอฟรกาตองสญเสยไปปละประมาณ 11 ลานเฮกแตร จากการท าเกษตรกรรม ปศสตว การเผาปาทควบคมไมไดและการใชไมและถานเพอเปนเชอเพลงในการประกอบอาหาร ท าใหมการปลดปลอยกาซคารบอนไดออกไซดจ านวนมากสชนบรรยากาศ นอกจากน พลงงานไฟฟาทใชในครวเรอนสวนใหญของภมภาคไดมาจากการเผาไหมเชอเพลงและน ามนดเซลของเครองก าเนดไฟฟาและจ านวนโรงงานอตสาหกรรมทเพมขนในหลายพนทท าใหปญหามลพษทางอากาศกลายเปนปญหาสงแวดลอมทส าคญของภมภาค

16 Hillstrom & Hillstrom. (2003). The Worlds environments. a continental overview of environmental issues. pp. 85-86.

58

แมวาประเทศตางๆ ในทวปแอฟรกามแนวโนมใหความส าคญกบปญหาทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมมากขน ดงจะเหนไดจากการรวมลงนามความรวมมอภายใตอนสญญาและขอตกลงดานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมระดบสากลตางๆ แตประเทศสวนใหญของภมภาคนยงยากจนจงตองอาศยเงนทนจากภายนอกในการจดการแกไขปญหาซงเปนไปไดไมงายนก อยางไรกด บางประเทศไดมการตรากฎหมายเพอการอนรกษทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม และมการประกาศเปนเขตอทยานแหงชาต เขตรกษาพนธสตวปา และการอนรกษปาไม จงชวยท าใหมระบบการจดการทรพยากรธรรมชาต และสงแวดลอมทมประสทธภาพมากขน นอกจากน ยงใหความส าคญกบการแกปญหาภยแลงดวยการสรางเขอนขนาดใหญ เพอกกเกบน าไวใชอปโภคบรโภคและท าการเกษตร ปองกนน าทวม และการผลตไฟฟาแทนพลงงานเชอเพลง เชน การสรางเขอนอสวานกนแมน าไนลในประเทศอยปตทท าใหเกดทะเลสาบขนาดใหญทเรยกวา ทะเลสาบนสเชอร ซงกลายเปนแหลงประมงน าจดทส าคญของอยปต และการสรางเขอนคารบากนแมน าแซมบซระหวางประเทศแซมเบยและซมบบเว นอกจากนยงมการใชเทคโนโลยชวภาพเขามาชวยในการปลกพชทนแลง ตลอดจนมความพยายามทจะใหประชากรแอฟรกาอยรวมกบสงแวดลอมไดอยางมประสทธภาพมากขนเพอไมใหมการใชทรพยากรธรรมชาตเกนความเหมาะสมโดยการใหการศกษาทถกตองอกดวย

กจกรรม 13.3.1 ปญหาดานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมทสงผลกระทบระดบโลกคออะไร อธบายมาพอเขาใจ

แนวตอบกจกรรม 13.3.1 ปญหาดานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมส าคญทสงผลกระทบระดบโลกในปจจบน คอ การเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ ซงมสาเหตมาจากปรมาณกาซเรอนกระจกในชนบรรยากาศทเพมสงขนมากจากกจกรรมตางๆ ของมนษย โดยเฉพาะตงแตยคปฏวตอตสาหกรรมเปนตนมา ประกอบกบพนทปาไมซงเปนแหลงดดซบกาซคารบอนไดออกไซดลดจ านวนลงอยางมาก ท าใหอณหภมของโลกเพมสงขน มหาสมทรมความรอนและเกดภาวะทะเลกรด ตลอดจนระดบน าทะเลทเพมสงขน สงผลกระทบดานลบตอมนษยชาตในดานตางๆ เชน เกดความแหงแลงเพมขน ผลผลตทางการเกษตรลดลง เกดภยพบตธรรมชาตบอยครงและรนแรงขน ประเทศหมเกาะหรอเมองและหมบานตามชายฝงทอยในระดบต าจมหายไปในทะเลเนองจากระดบน าทะเลทสงขน หวงโซอาหารและระบบนเวศรวมถงความหลากหลายทางชวภาพถกท าลาย เกดภาวะการขาดแคลนน าจดเพออปโภคบรโภคและใชประกอบกจการเกษตรกรรมและอตสาหกรรม เกดโรคอบตใหมทคราชวตผคน เปนตน

59

เรองท 13.3.2 แนวทางแกไขปญหาดานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม ปญหาดานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมสงผลกระทบตอมนษยและสงมชวตทกชนดบนโลก ทงยงเปนขดจ ากดของการพฒนามนษยในมตทางเศรษฐกจและสงคมเนองจากทรพยากรธรรมชาตทรอยหรอและสถานการณมลพษในสงแวดลอม จงจ าเปนอยางยงทจะตองมการวางแนวทางบรหารจดการ ซงสามารถแบงออกเปน 3 ระดบ ไดแก การปองกน มวตถประสงคเพอคมครองทรพยากรธรรมชาตใหอยในระดบสมดล โดยใหทรพยากรทสามารถเกดขนใหมไดทนตอการน าไปใชประโยชนและควบคมใหทรพยากรทมแนวโนมเพมขนอยางรวดเรวใหอยในระดบทเหมาะสมเพอไมใหสงแวดลอมอนๆ ในระบบนเวศเสยสมดล ซงสามารถท าไดโดยการก าหนดมาตรการตาง ๆ ตงแตการใชกฎหมาย การประชาสมพนธใหความรและความเขาใจแกประชาชนในการใชทรพยากรอยางเหมาะสม เพอใหมทรพยากรเกดขนหมนเวยนส าหรบใชงานไดอยางย งยนสบไป การฟนฟแกไข มวตถประสงคเพอการแกไขปรบปรงหรอบ าบดฟนฟสภาพของทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมทเสอมโทรมหรอเสยสภาพสมดลใหกลบมาอยในสภาพทดขนและเหมาะสมส าหรบการใชประโยชนตอไป ซงจ าเปนจะตองอาศยองคความรวชาการและความรวมมออยางบรณาการเปนขนเปนตอนในหวงเวลาหนงเพอปดกนไมใหมการรบกวนระบบสงแวดลอม การอนรกษ มวตถประสงคเพอใหเกดการใชทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมอยางชาญฉลาดและเหมาะสม โดยใชใหนอยและเกดประโยชนสงสด รวมถงมระยะเวลาในการใชใหยาวนานทสดและกอใหเกดผลเสยหายตอสงแวดลอมนอยทสด ซงสามารถท าไดหลายวธทงทางตรงและทางออม17 ดงน

การอนรกษทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมโดยทางตรง ซงปฏบตไดในระดบบคคล องคกร และระดบประเทศ ทส าคญ ไดแก

1. การใชอยางประหยด คอ การใชเทาทมความจ าเปน เพอใหมทรพยากรไวใชไดนานและเกดประโยชนอยางคมคามากทสด

2. การน ากลบมาใชซ าอก สงของบางอยางเมอมการใชแลวครงหนงสามารถทจะน ามาใชซ าไดอก หรอสามารถทจะน ามาใชไดใหมโดยผานกระบวนการตางๆ เชน การน ากระดาษทใชแลวไปผานกระบวนการตางๆ เพอท าเปนกระดาษแขง เปนตน ซงเปนการลดปรมาณการใชทรพยากรและการท าลายสงแวดลอมได 17 http://easyweb.mnre.go.th/ewt/cict_demo/ewt_news.php?nid=155&filename=index

60

3. การบรณซอมแซม สงของบางอยางเมอใชเปนเวลานานอาจเกดการช ารดได เพราะฉะนนถามการบรณะซอมแซม ท าใหสามารถยดอายการใชงานตอไปไดอก

4. การบ าบดและการฟนฟ เปนวธการทจะชวยลดความเสอมโทรมของทรพยากรดวยการบ าบดกอน เชน การบ าบดน าเสยจากบานเรอนหรอโรงงานอตสาหกรรมกอนทจะปลอยลงสแหลงน าสาธารณะ สวนการฟนฟเปนการรอฟนธรรมชาตใหกลบสสภาพเดม เชน การปลกปาชายเลน เพอฟนฟความสมดลของปาชายเลนใหกลบมาอดมสมบรณ เปนตน

5. การใชสงอนทดแทน เปนวธการทจะชวยใหมการใชทรพยากรธรรมชาตนอยลงและไมท าลายสงแวดลอม เชน การใชถงผาแทนถงพลาสตก การใชใบตองแทนโฟม การใชพลงงานแสงแดดแทนแรเชอเพลง การใชปยชวภาพแทนปยเคม เปนตน

6. การเฝาระวงดแลและปองกน เปนวธการทจะไมใหทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมถกท าลาย เชน การเฝาระวงการทงขยะ สงปฏกลลงแมน า คคลอง การจดท าแนวปองกนไฟปา เปนตน

7. การเกบกกทรพยากร เปนการรวบรวมและการเกบกกทรพยากรทมแนวโนมจะเกดการขาดแคลนในบางชวงเวลาไว เพอใหสามารถน ามาใชในกจกรรมทเหมาะสมไดอยางมประสทธภาพสงสด เชน การเกบกกทรพยากรน าทมมากในฤดน าหลากไว เพอน ามาใชในฤดแลงทขาดแคลนน า ซงการเกบกกน ามาใชในฤดแลงจะท าใหสามารถน าน ามาใชประโยชนไดมากกวา เมอเทยบกบการใชน าในฤดน าหลากหรอในชวงทมน ามาก หรอการเกบผลผลตทางการเกษตร เชน ขาว ไวเปนเสบยงอาหารในชวงเวลาอนๆ ทไมใชฤดเกบเกยว เปนตน

8. การพฒนา เปนการพฒนาปรบปรงสงทเปนอยใหดขน การเรงหรอเพมประสทธภาพใหไดผลผลตทดขน การพฒนาทรพยากรจะตองมการน าเทคโนโลยทกาวหนามาใชควบคกบกระบวนการพฒนาทกขนตอน ทงยงรวมถงการพฒนาเทคนควธทท าใหใชทรพยากรในปรมาณนอยแตไดผลผลตทเพมมากขน และมประสทธภาพสงขนดวย

9. การสงวน เปนการเกบสงวนทรพยากรไวไมใหมการน ามาใชงานเนองจากทรพยากรนนก าลงจะหมดหรอสญสนไป ทรพยากรบางชนดเมอสงวนไปในระยะเวลาหนงแลวอาจจะท าใหเกดการเพมขนจนสามารถน ามาใชใหมได ซงเมอถงเวลาดงกลาวอาจมการอนญาตใหน าทรพยากรมาใชได โดยมกฎเกณฑหรอมาตรการตาง ๆ ควบคม เชน การสงวนพนธสตวปา เปนตน

10. การแบงเขต เปนการจดแบงกลมหรอประเภทของทรพยากรเพอใหสามารถด าเนนการอนรกษไดผลดขน การด าเนนการนอาจมการแบงพนทควบคมเพอใหมสภาวะทเหมาะสมส าหรบการเปลยนแปลงของทรพยากร เชน การจดพนทเปนปาอนรกษหรออทยานซงจะท าใหสภาพดน พช สตว และปาไมมสภาพทเหมาะสมในการขยายพนธ ด ารงพนธ และเจรญเตบโต นอกจากนการแบงเขตยงชวยใหสามารถ

61

ก าหนดมาตรการด าเนนการตางๆ ไดเหมาะสมกบแตละพนทดวย พนททมการจดการแบงเขตควบคม ไดแก พนทเขตตนน า เขตวนอทยาน อทยานแหงชาต เขตปาสงวน เขตหามลาและเขตรกษาพนธสตวปา เปนตน

การอนรกษทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมโดยทางออม สามารถท าไดหลายวธดงน 1. การพฒนาคณภาพประชาชน โดนสนบสนนการศกษาดานการอนรกษทรพยกรธรรมชาต

และสงแวดลอมทถกตองตามหลกวชา ซงสามารถท าไดทกระดบอาย ทงในระบบโรงเรยนและสถาบนการศกษาตางๆ และนอกระบบโรงเรยนผานสอสารมวลชนตางๆ เพอใหประชาชนเกดความตระหนกถงความส าคญและความจ าเปนในการอนรกษ เกดความรกความหวงแหน และใหความรวมมออยางจรงจง

2. การใชมาตรการทางสงคมและกฎหมาย การจดตงกลม ชมชน ชมรม สมาคม มลนธหรอองคกรไมแสวงหาผลก าไร เพอการอนรกษทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมตางๆ ตลอดจนการใหความรวมมอทงทางดานพลงกาย พลงใจ พลงความคด ดวยจตส านกในความมคณคาของสงแวดลอมและทรพยากรทมตอตวเรา

3. สงเสรมใหประชาชนในทองถนไดมสวนรวมในการอนรกษ ชวยกนดแลรกษาใหคงสภาพเดม ไมใหเกดความเสอมโทรม เพอประโยชนในการด ารงชวตในทองถนของตน การประสานงานเพอสรางความรความเขาใจ และความตระหนกระหวางหนวยงานของรฐ องคกรปกครองสวนทองถนกบประชาชน ใหมบทบาทหนาทในการปกปอง คมครอง ฟนฟการใชทรพยากรอยางคมคาและเกดประโยชนสงสด

4. สงเสรมการศกษาวจย คนหาวธการและพฒนาเทคโนโลย มาใชในการจดการกบทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมใหเกดประโยชนสงสด เชน การใชความรทางเทคโนโลยสารสนเทศมาจดการวางแผนพฒนา การพฒนาอปกรณเครองมอเครองใชใหมการประหยดพลงงานมากขน การคนควาวจยวธการจดการ การปรบปรง พฒนาสงแวดลอมใหมประสทธภาพและย งยน เปนตน

5. การก าหนดนโยบายและวางแนวทางของรฐบาล ในการอนรกษและพฒนาสงแวดลอมทงในระยะสนและระยะยาว เพอเปนหลกการใหหนวยงานและเจาหนาทของรฐทเกยวของยดถอและน าไปปฏบต รวมทงการเผยแพรขาวสารดานการอนรกษทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม ทงทางตรงและทางออม

การพฒนาทยงยนดานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมของประเทศไทย หลกปรชญาเศรษฐกจพอเพยงในพระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดชเปนรากฐานส าคญในการพฒนาประเทศไทยอยางย งยน ซงพระองคทรงชแนะแนวทางการด ารงอยและการปฏบตตนในทางทควรจะเปนโดยมพนฐานมาจากวถชวตดงเดมของสงคมไทย สามารถน ามาประยกตใชไดตลอดเวลาและเปนการมองโลกเชงระบบทมการเปลยนแปลงอยเสมอ มงเนนการรอดพนจากภยและวกฤต เพอความมนคงและความย งยนของการพฒนา โดยความพอเพยงนนประกอบดวยคณลกษณะ 3 ประการ ไดแก ความพอประมาณ ความม

62

เหตผล และการมภมคมกนทดในตวเอง ทตงอยบนเงอนไขของความรและคณธรรม ซงประชาชนทกระดบและภาครฐสามารถน าไปประยกตใชในการปฏบตตนและการบรหารประเทศ เพอการพฒนาทสมดลและย งยน พรอมรบความเปลยนแปลงในทกดาน ทงดานเศรษฐกจ สงคม และสงแวดลอม

ภายใตบรบทโลกดานการพฒนาทย งยนขององคการสหประชาตทก าหนดเปาหมายการพฒนาในชวง ค.ศ. 2015–ค.ศ. 2030 ดงทกลาวไปแลวในเรองท 13.2.3 และแนวทางการแกไขปญหาดานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมทง 3 ระดบ (ปองกน ฟนฟแกไข และอนรกษ) ทไดกลาวไปขางตน ประเทศไทยไดจดท า (ราง) กรอบยทธศาสตรชาต ระยะ 20 ป (พ.ศ. 2560–พ.ศ. 2579)18 ทมวสยทศนวา “ประเทศมความมนคง มงคง ย งยน เปนประเทศพฒนาแลว ดวยการพฒนาตามปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง” น าไปสการพฒนาคนไทยใหมความสขและตอบสนองตอการบรรลซงผลประโยชนแหงชาตในการทจะพฒนาคณภาพชวต สรางรายไดระดบสงใหเปนประเทศพฒนาแลว และสรางความสขของคนไทยในสงคมทมความมนคง เสมอภาคและเปนธรรม รวมถงประเทศชาตมความสามารถในการแขงขนทางเศรษฐกจ จงไดก าหนดเปนประเดนยทธศาสตรหลก 6 ยทธศาสตร ไดแก 1) ยทธศาสตรดานความมนคง 2) ยทธศาสตรดานการสราง ความสามารถในการแขงขน 3) ยทธศาสตรการพฒนาและเสรมสรางศกยภาพคน 4) ยทธศาสตรดานการสรางโอกาสความเสมอภาคและเทาเทยมกนทางสงคม 5) ยทธศาสตรดานการสรางการเตบโตบนคณภาพชวตทเปนมตรกบสงแวดลอม และ 6) ยทธศาสตรดานการปรบสมดลและพฒนาระบบการบรหารจดการภาครฐ

ทงนในสวนทเกยวของกบทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม (ยทธศาสตรท 5) ไดก าหนดแนวทางและประเดนส าคญในการพฒนาไว 6 ดาน ดงน

1. จดระบบอนรกษ ฟนฟและปองกนการทาลายทรพยากรธรรมชาต ด าเนนการปกปองรกษาและฟนฟทรพยากรปาไม ทงปาตนน าล าธาร ปาชมชน และปาชายเลนด าเนนการปราบปรามและปองกนการบกรกท าลายปาอยางเขมงวด เรงรดการปลกปาโดยเลยนแบบระบบธรรมชาต ก าหนดพนทราบเชงเขาเปนแนวกนชน สงเสรมการปลกปาเศรษฐกจทมระบบการจดการปาไมอยางย งยน บรหารจดการการใชประโยชนทดนในพนทปาไมบนพนฐานใหคนและชมชนสามารถอยกบปาได โดยจดท าแนวเขตใหเกดความชดเจน น าระบบสารสนเทศมาใชเพอการบรหารจดการ และสงเสรมแนวทางประเมนมลคาการใหบรการของระบบนเวศและการสรางรายไดจากการอนรกษ วางระบบปองกนการกดเซาะชายฝง ตลอดจนเสรมสรางความเขมแขงและความรวมมอในภมภาคอาเซยนดานการจดการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมอยางย งยน

2. วางระบบบรหารจดการนาอยางบรณาการใหมประสทธภาพใน 25 ลมน า ทงดานอปสงคและอปทาน เนนการปรบระบบการบรหารจดการอทกภยอยางบรณาการ ใหมแหลงกกเกบน าตนทนและแหลงชะลอน าทเพยงพอ เพมขดความสามารถในการเกบกกน า และเพมประสทธภาพการระบายน าและการผนน า โดยขดลอก

18 ดาวนโหลดเอกสารไดท www.thaigov.co.th และ www.nesdb.co.th

63

รองน าและแหลงน าเพอแกปญหาอทกภย ภยแลง ควบคกบกบแผนงานก าหนดพนทรบน านอง และการพฒนาคลงขอมล ระบบพยากรณ และการเตอนภย และแผนงานเผชญเหตเฉพาะพนท ตลอดจนการปรบปรงองคกรและกฎหมาย รวมทงการสรางการมสวนรวมในการบรหารจดการน า

3. พฒนาและใชพลงงานทเปนมตรกบสงแวดลอมในทกภาคเศรษฐกจ เพอลดการปลอยกาซเรอนกระจก โดยมงเนนการลดสดสวนการใชเชอเพลงฟอสซล และเพมสดสวนการใชพลงงานหมนเวยนในภาคการผลตไฟฟา เพมประสทธภาพการใชพลงงานในภาคการคมนาคมขนสง อตสาหกรรม และ อาคาร สงเสรมการผลตพลงงานสะอาด น าเทคโนโลยมาใชในการบรหารจดการและการอนรกษพลงงาน ตลอดจนก าหนดกฎระเบยบ และสรางกลไกใหทกภาคสวนใชพลงงานอยางมประสทธภาพ รวมทงสรางความรความเขาใจใหกบประชาชนเกยวกบการพฒนาและการประหยดพลงงานอยางถกตองและตอเนอง

4. พฒนาเมองอตสาหกรรมเชงนเวศและเมองทเปนมตรกบสงแวดลอม โดยพฒนาพนทอตสาหกรรมหนาแนนใหเปนเมองอตสาหกรรมนเวศตนแบบมการบรหารจดการวตถดบ ขยะ สารพษ และของเสยอนตรายอยางเปนระบบครบวงจร การรวมกลมของกลมอตสาหกรรมเพอบรหารจดการ และเพมประสทธภาพในการใชทรพยากรรวมกน มกลไกเพอดแลและประสานการพฒนาสเมองอตสาหกรรมนเวศ บรรจใหเปนแผนพฒนาของจงหวดและพนท ปรบกฎระเบยบใหเออตอการพฒนาส าหรบการพฒนาเมองทเปนมตรกบสงแวดลอม เนนการเพมศกยภาพเมองดานสงแวดลอมอยางมสวนรวม สนบสนนการเปลยนของเสยใหเปนพลงงานดวยเทคโนโลยทเหมาะสมไมกอใหเกดสารพษอนตราย เพมพนทสเขยวเพอเปนแหลงดดซบมลพษและเกบกกคารบอน ลดการปลอยกาซเรอนกระจกจากกจกรรมการพฒนาในเมองหลกของประเทศ รวมทงพฒนาพนทเพอเชอมโยงโอกาส จากอาเซยน ซงเมองทเปนมตรกบสงแวดลอมอยางสมดลและย งยนมหลายรปแบบ เชน เมองอตสาหกรรมนเวศ เมองเกษตรสเขยว เมองคารบอนต า และเมองนาอยอยางย งยน เปนตน

5. รวมลดปญหาโลกรอนและปรบตวใหพรอมรบการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ โดยลดการกอกาซเรอนกระจกในทกภาคการผลตและการด ารงชวตประจ าวน เพมขดความสามารถในการปรบตวตอการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ โดยพฒนาองคความร บคลากร องคกร และเครองมอในการบรหารจดการ สนบสนนการวจยและพฒนาเทคโนโลยและนวตกรรมเพอรบมอกบการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ ปองกน เฝาระวงและเตอนภยพบตทางธรรมชาต โดยจดท าแผนทเสยงภยทงในระดบประเทศ ภมภาค และจงหวด สงเสรมการท าแผนบรหารความตอเนองของธรกจ โดยมกลไกการใหความร สรางความเขาใจ และใหขอมลทจ าเปน เพอใหทกภาค โดยเฉพาะชมชนและประชาชนเขามามสวนรวมในการด าเนนการใหมากทสด เนนหลกการกระจายอ านาจใหกบทองถนและการมสวนรวมของประชาชน

6. ใชเครองมอทางเศรษฐศาสตรและนโยบายการคลงเพอสงแวดลอม เพอสงเสรมใหเกดการลงทนและการเปลยนแปลงพฤตกรรมในการผลตและการบรโภค รวมทงการเปลยนแปลงวธคด (mindset) และวถชวต

64

(life style) ของบคคลและองคกรใหเปนมตรกบสงแวดลอม เพอใหมการใชทรพยากรอยางประหยด คมคา และมประสทธภาพมากทสด ลดของเสย อนจะชวยลดภาระงบประมาณภาครฐในการแกไขปญหาสงแวดลอม โดยจดใหมระบบภาษสงแวดลอม ไดแก ภาษการปลอยมลพษและภาษเพอการอนรกษทรพยากรธรรมชาต ก าหนดคาธรรมเนยมการจดการมลพษและภาษผลตภณฑและคาธรรมเนยมผลตภณฑทกอใหเกดผลกระทบสงแวดลอม พฒนาระบบการวางเงนประกนความเสยงหรอความเสยหายตอสงแวดลอม ปรบปรงโครงสรางภาษ เพอสงเสรมการประหยดพลงงาน การใชพลงงานทางเลอกและอนรกษสงแวดลอม ทบทวนนโยบายการบรหารจดการโดยค านงถงมลคาทแทจรงทไดคดรวมคาเสยโอกาสและมลคาในอนาคต เพอปรบปรงระบบภาษและคาสมปทาน สงเสรมการจดซอจดจางทเปนมตรกบสงแวดลอม รวมทงการปรบปรงระบบ โครงสราง องคกร กลไก กระบวนการยตธรรม และกฎหมาย ในการบรหารจดการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมใหทนสมยและมประสทธภาพ

แผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 12 (พ.ศ. 2560–พ.ศ. 2564) ทจดท าขนโดยส านกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต (สศช.) ไดนอมน าหลก “ปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง” มาเปนปรชญาน าทางในการพฒนาประเทศตอเนองจากแผนพฒนาฯ ฉบบท 9–11 ประกอบกบยทธศาสตรชาต 20 ป (พ.ศ. 2560–พ.ศ. 2579) เปาหมายการพฒนาทย งยน (Sustainable Development Goals: SDGs) และประเดนการปฏรปประเทศไทย โดยใหความส าคญกบการมสวนรวมของภาคการพฒนาทกภาคสวนทงในระดบกลมอาชพ ระดบภาค และระดบประเทศ ซงไดก าหนดประเดนการพฒนาพรอมทงแผนงาน/โครงการส าคญทตองด าเนนการใหเหนผลเปนรปธรรมในชวง 5 ปแรกของการขบเคลอนยทธศาสตรชาตเพอเตรยมความพรอมคน สงคม และระบบเศรษฐกจของประเทศใหสามารถปรบตวรองรบผลกระทบจากการเปลยนแปลงไดอยางเหมาะสม โดยไดก าหนดเรองการเตบโตทเปนมตรกบสงแวดลอมเพอการพฒนาทย งยนเปน 1 ใน 10 ยทธศาสตรการพฒนาประเทศ ซงไดระบวตถประสงค เปาหมายและตวชวด ตลอดจนแนวทางการพฒนาทมความส าคญสงและสามารถผลกดนสการปฏบต รวมถงแผนงาน/โครงการทส าคญไวอยางชดเจน19 (อานสรปประเดนส าคญไดในภาคผนวก)

19 ดาวนโหลดเอกสารไดท www.nesdb.co.th

65

กจกรรม 13.3.2 แนวทางแกไขปญหาดานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม มอะไรบาง จงอธบายมาพอเขาใจ

แนวตอบกจกรรม 13.3.2 แนวทางแกไขปญหาดานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม ประกอบดวย

1. การปองกน มวตถประสงคเพอคมครองทรพยากรธรรมชาตใหอยในระดบสมดลย ซงสามารถท าไดโดยการก าหนดมาตรการตาง ๆ ตงแตการใชกฎหมาย การประชาสมพนธใหความรและความเขาใจแกประชาชนในการใชทรพยากรอยางเหมาะสม

2. การฟนฟแกไข มวตถประสงคเพอการแกไขปรบปรงหรอบ าบดฟนฟสภาพของทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมทเสอมโทรมใหดขนและเหมาะสมส าหรบการใชประโยชนตอไป และ

3. การอนรกษ มวตถประสงคเพอใหเกดการใชทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมอยางชาญฉลาดและเหมาะสม โดยใชใหนอยและเกดประโยชนสงสด รวมถงมระยะเวลาในการใชใหยาวนานทสดและกอใหเกดผลเสยหายตอสงแวดลอมนอยทสด

66

ภาคผนวก แผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 12 (พ.ศ. 2560–พ.ศ. 2564) ยทธศาสตรท 4 : การเตบโตทเปนมตรกบสงแวดลอมเพอการพฒนาทยงยน 1. วตถประสงค

1.1 รกษา ฟนฟทรพยากรธรรมชาตและมการใชประโยชนอยางย งยนและเปนธรรม 1.2 สรางความมนคงดานน าของประเทศ และบรหารจดการทรพยากรน าทงระบบใหมประสทธภาพ 1.3 บรหารจดการสงแวดลอม และลดมลพษใหมคณภาพดขน 1.4 พฒนาขดความสามารถในการลดกาซเรอนกระจกและการปรบตวเพอลดผลกระทบจากการ

เปลยนแปลงสภาพภมอากาศและการรบมอกบภยพบต 2. เปาหมายและตวชวด

2.1. เปาหมายการรกษาและฟนฟฐานทรพยากรธรรมชาต ซงมตวชวด ดงน 2.1.1 สดสวนพนทปาไมเปนรอยละ 40 ของพนทประเทศ แบงเปนพนทปาเพอการอนรกษ

รอยละ 25 และพนทปาเศรษฐกจ รอยละ 15 พนทปาชายเลนเพมจาก 1.53 ลานไร เปน 1.58 ลานไร พนทปลกและฟนฟปาตนน าเพมขน

2.1.2 จ านวนชนดพนธและประชากรของสงมชวตทอยในภาวะถกคกคาม หรอใกลสญพนธ 2.1.3 แผนทแนวเขตทดนของรฐ (โครงการ One Map) ทแลวเสรจมการประกาศใช และจ านวน

พนทจดทดนท ากนใหชมชน 2.2 เปาหมายการสรางความมนคงดานน าและบรหารจดการทรพยากรน า ทงน าผวดนและน าใตดน ใหม

ประสทธภาพ ซงมตวชวด ดงน 2.2.1 มระบบประปาหมบานครบทกหมบาน 2.2.2 ลมน าส าคญของประเทศ 25 ลมน า มแผนบรหารจดการทรพยากรน าอยางสมดล ระหวาง

ความตองการใชน ากบปรมาณน าตนทน และมการแปลงไปสการปฏบตทเปนรปธรรม 2.2.3 ประสทธภาพการใชน าในพนทชลประทานเพมขน 2.2.4 ประสทธภาพการใชน าทงภาคการผลตและการบรโภคเพมขน 2.2.5 พนทและมลคาความเสยหายจากอทกภยและภยแลงมแนวโนมลดลง 2.2.6 พนทชลประทานเพมขนปละ 350,000 ไร

67

2.3 เปาหมายการสรางคณภาพสงแวดลอมทด ลดมลพษ และลดผลกระทบตอสขภาพของประชาชนและระบบนเวศ ซงมตวชวด ดงน

2.3.1 สดสวนของขยะมลฝอยชมชนไดรบการจดการอยางถกตองและน าไปใชประโยชนไมนอยกวารอยละ 75 สดสวนของเสยอนตรายชมชนทไดรบการก าจดอยางถกตองไมนอยกวารอยละ 30 และ กากอตสาหกรรมอนตรายทงหมดเขาสระบบการจดการทถกตอง

2.3.2 คณภาพน าของแมน าสายหลกทอยในเกณฑดเพมขน 2.3.3 คณภาพอากาศในพนทวกฤตหมอกควนไดรบการแกไขและมคาอยในเกณฑมาตรฐาน

2.4 เปาหมายการเพมประสทธภาพการลดกาซเรอนกระจกและขดความสามารถในการปรบตวตอการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ ซงมตวชวด ดงน

2.4.1 ปรมาณการปลอยกาซเรอนกระจกในภาคพลงงานและคมนาคมขนสงลดลงไมนอยกวารอยละ 7 ของการปลอยในกรณปกต ภายในป พ.ศ. 2563

2.4.2 ตนทนการลดการปลอยกาซเรอนกระจกตอหนวย (บาทตอตนคารบอนไดออกไซดเทยบเทา) มแนวโนมลดลง

2.4.3 แผนปฏบตการการปรบตวเพอรองรบการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศในรายสาขาทจ าเปน เชน การจดการน า เกษตร สาธารณสข และปาไม

2.4.4 การจดตงกลไกภายในประเทศเพอสนบสนนดานการเงน เทคโนโลยและการเสรมสรางศกยภาพ

2.5 เปาหมายการเพมประสทธภาพการบรหารจดการเพอลดความเสยงจากภยพบต ความสญเสย ในชวตและทรพยสนทเกดจากสาธารณภยลดลง ซงมตวชวดดงน

2.5.1 ระบบพยากรณและเตอนภยลวงหนาส าหรบภาคเกษตรและการจดการภยพบตทางธรรมชาตในพนทเสยงภย

2.5.2 สดสวนของพนทเสยงภยทไดรบการจดตงเครอขายเฝาระวงภยธรรมชาต 2.5.3 จ านวนผเสยชวตและมลคาความเสยหายจากภยธรรมชาต คาใชจายในการชดเชยผไดรบ

ผลกระทบจากภยพบตในพนทเสยงภยซ าซากลดลง 3. แนวทางการพฒนาทมความส าคญสงและสามารถผลกดนสการปฏบต

3.1 การรกษาฟนฟทรพยากรธรรมชาต สรางสมดลของการอนรกษและใชประโยชนอยางย งยนและเปนธรรม

3.1.1 อนรกษฟนฟทรพยากรปาไมเพอสรางสมดลธรรมชาต 3.1.2 อนรกษและใชประโยชนความหลากหลายทางชวภาพอยางย งยน

68

3.1.4 พฒนาระบบบรหารจดการทดนและแกไขการบกรกทดนของรฐ 3.1.4 ปกปองทรพยากรทางทะเลและปองกนการกดเซาะตลงและชายฝง 3.1.5 วางแผนบรหารจดการทรพยากรแรเพอใหเกดการใชประโยชนสงสดและ ลดผลกระทบ

ตอสงแวดลอมและประชาชน 3.2 เพมประสทธภาพการบรหารจดการทรพยากรน าเพอใหเกดความมนคง สมดล และย งยน

3.2.1 เรงรดการประกาศใชรางพระราชบญญตทรพยากรน า พ.ศ. .... เพอเปนกฎหมายหลกดานการบรหารจดการทรพยากรน าของประเทศ

3.2.2 เรงรดใหมแผนบรหารจดการทรพยากรน าในระดบลมน าอยางบรณาการทง 25 ลมน า 3.2.3 ผลกดนกระบวนการประเมนสงแวดลอมระดบยทธศาสตร (Strategic Environmental

Assessment: SEA) มาใชเปนเครองมอน าเสนอทางเลอกในการตดสนใจระดบนโยบาย แผน และแผนงาน ทเหมาะสมกบศกยภาพของลมน า

3.2.4 เพมประสทธภาพการเกบกกน าของแหลงน าตนทนและระบบกระจายน าใหดขน 3.2.5 เพมประสทธภาพการใชน าและการจดสรรน าตอหนวยในภาคการผลตใหสามารถสราง

มลคาเพมไดสงขน 3.3 แกไขปญหาวกฤตสงแวดลอมดวยการเรงรดการควบคมมลพษทงทางอากาศ ขยะ น าเสย และของ

เสยอนตรายทเกดจากการผลตและบรโภค สรางเมองทเปนมตรกบสงแวดลอมหรอเมองสเขยว 3.3.1 เรงรดแกไขปญหาการจดการขยะตกคางสะสมในพนทวกฤต ผลกดนกฎหมาย และกลไก

เพอการคดแยกขยะ สนบสนนการแปรรปเปนพลงงาน ใชมาตรการทางเศรษฐศาสตรเพอใหเกดการลดปรมาณขยะ รวมทงสรางวนยคนในชาตเพอการจดการขยะอยางย งยน

3.3.2 เพมประสทธภาพการจดการคณภาพน าในพนทลมน าวกฤตและลมน าส าคญอยางครบวงจร โดยลดการเกดน าเสยจากแหลงก าเนด

3.3.3 แกไขปญหาวกฤตหมอกควนไฟปาในเขตภาคเหนอและภาคใต 3.3.4 ปรบปรงกฎหมายและพฒนาโครงสรางพนฐานเมองเพอรองรบการเตบโตทเปนมตรกบ

สงแวดลอม 3.4 สงเสรมการผลตและการบรโภคทเปนมตรกบสงแวดลอม

3.4.1 สงเสรมการผลตและการลงทนในภาคอตสาหกรรมทเปนมตรกบสงแวดลอม โดยใชมาตรการทางการเงนและการคลง เพอสนบสนนกระบวนการผลตใหไดมาตรฐานการลดมลพษและการใชทรพยากรใหเกดประสทธภาพสงสด สงเสรมการลงทนในอตสาหกรรมทใชเทคโนโลยทสะอาด พฒนาการ

69

จดระบบขอมลและแนวปฏบตทสอดคลองกบมาตรฐานสากล สนบสนนการออกแบบระบบการผลต และสรางนวตกรรมของสนคาและบรการทเปนมตรกบสงแวดลอม

3.4.2 สนบสนนการผลตภาคการเกษตรไปสเกษตรกรรมทย งยน 3.4.3 สงเสรมการทองเทยวทย งยน โดยค านงถงขดความสามารถในการรองรบของระบบนเวศ 3.4.4 สรางแรงจงใจเพอใหเกดการปรบเปลยนไปสการบรโภคทย งยน สรางความตระหนกร

ของผบรโภค โดยใหขอมลทถกตองพอเพยง เสรมสรางทศนคตในการด ารงชวตใหเปนวถชวตทพอเพยงและย งยน เปนมตรกบสงแวดลอม ดวยการศกษาทงในระบบและนอกระบบ

3.5 สนบสนนการลดการปลอยกาซเรอนกระจก และเพมขดความสามารถในการปรบตวตอการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ

3.5.1 จดท าและปรบปรงกฎหมายทเกยวของกบการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศใหสามารถรองรบพนธกรณระหวางประเทศดานการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ

3.5.2 พฒนามาตรการและกลไกเพอสนบสนนการลดกาซเรอนกระจกในทกภาคสวน โดยเฉพาะสาขาการผลตไฟฟา การใชพลงงานในภาคขนสง ภาคอตสาหกรรม ภาคครวเรอนและอาคาร โดยลดการผลตและใชพลงงานจากเชอเพลงฟอสซล สงเสรมการใชพลงงานทดแทน การอนรกษพลงงาน การผลตพลงงานทดแทนจากของเสย

3.5.3 สงเสรมภาคเอกชน รฐวสาหกจ และองคกรปกครองสวนทองถนใหมการจดเกบ และรายงานขอมลเกยวกบการปลอยกาซเรอนกระจก

3.5.4 เพมขดความสามารถในการวจยและพฒนาทางวทยาศาสตร เทคโนโลยและนวตกรรม เพอสนบสนนการปรบตวตอการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ รวมทงมมาตรการสนบสนนชวยเหลอประชาชนในกลมเปราะบาง มความเสยงสง และมความสามารถในการปรบตวต า วางแผนปองกนเมองทอาจไดรบผลกระทบจากการเพมขนของระดบน าทะเล และอาจเผชญกบฤดกาลทรนแรงและแปรปรวน โดยวางผงเมองบนพนฐานการประเมนและวเคราะหความเสยงดานการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ จดท ายทธศาสตรหรอแผนปฏบตการการปรบตวเพอรองรบการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศในระดบประเทศ รายสาขา และ ระดบพนทซงมความเสยงเฉพาะ เพอพฒนาและขบเคลอนไปสการด าเนนการในระดบทองถน

3.5.5 สรางความร ความเขาใจ ความตระหนก และการมสวนรวมของประชาชนและภาคสวนตางๆ ในการรบมอกบการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ

3.6 บรหารจดการเพอลดความเสยงดานภยพบต 3.6.1 บรณาการการลดความเสยงจากภยพบตเขาสกระบวนการวางแผน 3.6.2 เสรมสรางขดความสามารถในการเตรยมความพรอมและการรบมอภยพบต

70

3.6.3 พฒนาระบบการจดการภยพบตในภาวะฉกเฉน 3.6.4 พฒนาระบบการฟนฟบรณะหลงการเกดภย 3.6.5 สงเสรมองคความรดานการจดการภยพบต

3.7 พฒนาระบบการบรหารจดการและกลไกแกไขปญหาความขดแยงดานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม

3.7.1 ปรบปรงกลไกและกระบวนการวเคราะหผลกระทบสงแวดลอมใหมประสทธภาพทกขนตอน

3.7.2 ผลกดนการนาแนวทางการประเมนสงแวดลอมระดบยทธศาสตร (Strategic Environmental Assessment: SEA) ใหมผลบงคบใชตามกฎหมายเพอน าไปสการปฏบต เพอเปนเครองมอส าคญในการตดสนใจเชงนโยบายของภาครฐไดอยางแทจรง

3.7.3 สรางจตส านกความตระหนก และปรบปรงกระบวนการมสวนรวมของประชาชน 3.7.4 ทบทวนแกไขกฎหมาย 3.7.5 สงเสรมบทบาทภาคเอกชนและชมชนเพอสรางพลงรวมในการด าเนนงานรวมกบภาครฐ

รวมกบการศกษาและก าหนดใชมาตรการทางการคลงทเหมาะสม เปนธรรม และเปนไปตามหลกการผกอมลพษเปนผจาย รวมทงปรบปรงกฎหมายทเกยวของใหสามารถ เรยกเกบคาเสยหายจากผประกอบการเพอรบผดชอบตอความเสยหายทเกดขนในระยะยาวได พฒนากระบวนการยตธรรมดานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมใหครอบคลมตงแตการเขาถงขอมลขาวสาร การคมครองสทธมนษยชน การพสจนความเสยหาย รวมทงปรบปรงแกไขกฎหมาย ระเบยบ หลกเกณฑทเปนอปสรรคตอการจดการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมอยางย งยนและเปนธรรม

3.8 การพฒนาความรวมมอดานสงแวดลอมระหวางประเทศ โดยผลกดนการจดท าแผนแมบทการบรหารจดการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมของอาเซยน แสวงหาแนวทางความรวมมอกบอาเซยน และอนภมภาคลมน าโขงในประเดนการขนสงขามพรมแดน การบรหารจดการพลงงานและทรพยากรธรรมชาต และการแกไขปญหาหมอกควนขามแดน สรางความรความเขาใจและแนวทางปฏบตทถกตองเกยวกบกฎหมาย และขอตกลงระหวางประเทศใหกบทกภาคสวนทเกยวของ รวมทงควรมการทบทวนกฎหมายและขอตกลงระหวางประเทศดานการคาและสงแวดลอมตามความเหมาะสมและความสอดคลองกบสถานการณในปจจบน

71

4. แผนงานและโครงการส าคญ 4.1 โครงการสงเสรมการปลกปาไมเศรษฐกจมคาระยะยาว 4.2 แผนงานการประเมนสงแวดลอมระดบยทธศาสตรใน 5 พนทลมน าน ารอง 4.3 แผนงานและโครงการตาม Roadmap การจดการขยะมลฝอยและของเสยอนตราย และแผนแมบท

การบรหารจดการขยะมลฝอยของประเทศ พ.ศ. 2559–พ.ศ. 2564 4.4 โครงการสงเสรมการผลตและการบรโภคทย งยน 4.5 โครงการเมองสเขยว (Green City) 4.6 แผนงานดานการลดกาซเรอนกระจกทเหมาะสมของประเทศ (NAMA Roadmap) และแผนงานดาน

การปรบตวเพอรองรบการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ 1 สารานกรมไทยส าหรบเยาวชนฯ เลมท 19 เรองท 1 การจดการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม. 2 พระราชบญญตสงเสรมและรกษาคณภาพสงแวดลอมแหงชาต พ.ศ. 2535

3 David Pimentel. (2006). “Soil erosion: A food and environmental threat” The journal of the environment, development and sustainability, Vol. 8, p. 223. 4 International assent of agricultural science and technology for development. www.grida.no/resources/6338, 2008. 5 Christopherson. (2000). 6 USGS, (2016). 7 IPCC, (2001). 8 แสงจนทร. (2551). 9 สามารถตรวจสอบสถานะปจจบนของประเทศทเขารวมเปนภาคความตกลงปารสไดท http://unfccc.int/paris_ agreement/items/9485.php

10 กรมเจรจาการคาระหวางประเทศ. (2555). 11 ส านกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต. (2556). 12 Letchumanan. (2010). ASEAN Secretariat, 2013. 13 องคการบรหารจดการกาซเรอนกระจก (องคการมหาชน). (2560). 14 The politics of sustainable development. (1997). 15 ส านกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต. เอกสารประกอบการประชมประจ าป 2546 การพฒนาทย งยน

16 Hillstrom & Hillstrom. (2003). The Worlds environments. a continental overview of environmental issues. pp. 85-86. 17 http://easyweb.mnre.go.th/ewt/cict_demo/ewt_news.php?nid=155&filename=index

18 ดาวนโหลดเอกสารไดท www.thaigov.co.th และ www.nesdb.co.th

19 ดาวนโหลดเอกสารไดท www.nesdb.co.th