ศกษารปแบบงานศลปกรรมวดราชบพธ สถตมหาสมาราม ทไดรบอทธพลตะวนตก

โดย นางสาว พรชนก ตนรตนพงศ รหสประจ าตว 03530141

รายงานการศกษานเปนสวนหนงของรายวชา

312401- 46 INDIVIDUAL STUDY IN ART HISTORY

การศกษาเฉพาะบคคลในประวตศาสตรศลปะ

ภาควชาประวตศาสตรศลปะ

คณะโบราณคด มหาวทยาลยศลปากร

ปการศกษา 2556

สำนกหอ

สมดกลาง

ภาควชาประวตศาสตรศลปะ คณะโบราณคด มหาวทยาลยศลปากร อนมตใหรายงาน

วชา 312401 การศกษาเฉพาะบคคลในประวตศาสตรศลปะ เรอง “ศกษารปแบบศลปกรรมวด

ราชบพธ สถตมหาสมาราม ทไดรบอทธพลตะวนตก” เสนอโดย นางสาวพรชนก ตนรตนพงศ

เปนสวนหนงของการศกษาตามหลกสตรปรญญาศลปศาสตรบณฑต (ประวตศาสตรศลปะ)

…………………………………………..

(ผชวยศาสตราจารย ดร.เชษฐ ตงสญชล)

หวหนาภาควชาประวตศาสตรศลปะ

วนท……….เดอน…..………..พ.ศ……….

อาจารยทปรกษารายวชา

อาจารย กวฏ ตงจรสวงศ

คณะกรรมการสอบ

....................................................กรรมการ

(อาจารย กวฏ ตงจรสวงศ)

…………../…………../…………..

....................................................กรรมการ

(อาจารย พสวสร เปรมกลนนท)

…………../…………../…………..

สำนกหอ

สมดกลาง

กตตกรรมประกาศ

รายงานการศกษาเฉพาะบคคลฉบบนไมอาจส าเรจลลวงไปได หากไมไดรบการสนบสนนทดจาก

บคคลตางๆ เหลาน

ขอขอบพระคณ พระคณเจาวดราชบพธสถตมหาสมาราม ทใหความอนเคราะหและอ านวยความ

สะดวก ในการถายภาพภายในวด

ขอขอบคณ คณาจารยภาคประวตศาสตรศลปะ คณะโบราณคด มหาวทยาลยศลปากร ส าหรบองค

ความรและค าแนะน าตางๆ

ขอขอบคณ อาจารย กวฎ ตงจรสวงศ อาจารยทปรกษารายวชา ทใหค าปรกษาและขอเสนอแนะ

ตางๆ ตลอดจนค าแนะน าอนเปนประโยชน จนรายงานบบนส าเรจลลวงไปไดดวยด

ขอขอบคณ เพอนๆ โบราณคด56 โดยเฉพาะ เตย ลกอน เนย โบต ทคอยใหค าแนะน า ใหก าลงใจ

และคอยชวยเหลอกนมาโดยตลอด

สดทายนขอขอบคณ คณพอ คณแม ทเลยงด ใหค าปรกษา คอยอบรมและใหก าลงใจ เสมอมา

ก

สำนกหอ

สมดกลาง

หวขอ ศกษารปแบบงานศลปกรรมวดราชบพธ สถตมหาสมาราม ทไดรบอทธพลตะวนตก ชอนกศกษา นางสาว พรชนก ตนรตนพงศ ภาควชา ประวตศาตรศลปะ ปการศกษา 2556

บทคดยอ

รายงานการศกษาเฉพาะบคคลฉบบนมความมงหมายในการศกษารปแบบศลปกรรมทมอทธพลตะวนตก ภายในวดราชบพธสถตมหาสมาราม โดยมงเนนจดมงหมายของการศกษาไปทการตกแตงภายในพระอโบสถ เพอใหทราบถงการรบรปแบบงานตะวนตกมาประยกตใชกบงานแบบไทยประเพณ ตลอดจนอทธพลหรอปจจยตางๆ ทเขามามสวนในการเปลยนแปลงรปแบบงานศลปกรรม ในสมยพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว จากผลการศกษาพบวารปแบบงานศลปกรรมทมอทธพลตะวนตกภายในพระอโบสถและพระวหาร วดราชบพธ ปรากฏรปแบบงานตะวนตกสวนใหญมาจากศลปะสมยกอธค มลกษณะเดนเชน เพดานท าซมโคงปลายแหลม (Pointed Arch) เสาตดผนง (Pilaster) บรเวณเหนอหนาตางท าชองประดบลวดลาย (Frieze) และเปนการน ามาประยกตใชใหเหมาะสมกบความเปนงานแบบไทยประเพณ เชนการทเพดานหลงคาพระอโบสถยงคงท าเปนเครองไม และการปดระนาบดวยสเหลยมผนผา แสดงใหเหนวาการท าซมโคงปลายแหลมแบบกอธคเปนเพยงแคลกษณะเลยนแบบเทานน โดยรปแบบงานศลปกรรมแบบไทยประเพณสวนใหญ มลกษณะทสบเนองมาจากงานสมยพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว รชกาลท 4 เชนการท าหนาบนเปนตราประจ ารชกาล หรอแผนผงของวดทมตนแบบมาจากพระปฐมเจดย จงหวดนครปฐม การผสมผสานงานเชนน เกดจากการเขามาของประเทศมหาอ านาจจากตะวนตก ไทยจงตองพยายามแสดงใหชาวตางชาตเหนถงความเจรญกาวหนาของไทย เพอใหมความทดเทยมกบชาตตะวนตก โดยงานศลปกรรมวดราชบพธนนเปนงานชวงแรกๆ ในสมยพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว ความเปนตะวนตกจงไมปรากฏเดนชดมากนก เปนเพยงแคการพยายามสอดแทรกองคประกอบเลกๆ นอยๆ เนองจากยงอยในชวงทไทยคอยๆ ปรบตวเพอแสดงออกถงความเจรญกาวหนา อกทงยงมกลมขนนางหวเกาทยงไมเปดรบแนวคดแบบตะวนตกมากนก นอกจากนบนทกหลกฐานเกยวกบงานประดบตกแตงผนงภายในพระอโบสถ ทมการกลาวถงความพยายามในการประดบภาพโมเสค ยงแสดงนยยะทางการเมองระหวางไทยกบชาตมหาอ านาจจากตะวนตกอยางองกฤษและฝรงเศส เนองจากภาพทจะน ามาตดแสดงออกถงความสมพนธทด ตอกน ซงในชวงเวลานนไทยและทง 2 ประเทศน มความสมพนธทางการเมองเปนอยางมาก ท าใหเหนวาการเปลยนแปลงรปศลปกรรม เปนผลมาจากการยอมรบวฒนธรรมตะวนตก และการตดตอสมพนธ ทเขามามอทธพลกบไทยเปนอยางมากในชวงเวลานน

ข

สำนกหอ

สมดกลาง

สารบญ

หนา

กตตกรรมประกาศ ................................................................................................................................... ก

บทคดยอ ................................................................................................................................................. ข

สารบญ .................................................................................................................................................... ง

สารบญภาพ ............................................................................................................................................. ฉ

บทท 1 บทน า .......................................................................................................................................... 1

ความเปนมาและความส าคญของเนอหา ........................................................................................... 1

ความมงหมายและวตถประสงคของการศกษา ................................................................................. 3

สมมตฐานของการศกษา ............................................................................................................. 3

ขอบเขตการศกษา ......................................................................................................................... 4

ขนตอนการศกษา ........................................................................................................................... 4

แหลงขอมลทใชในการศกษา ....................................................................................................... 4

บทท 2 ประวตวดราชบพธ และองคประกอบทางสถาปตยกรรม ............................................................ 5

ทต งของวด ................................................................................................................................... 5

มลเหตการสรางวด ........................................................................................................................ 6

ความหมายนามวด ....................................................................................................................... 7

การสรางวด ................................................................................................................................... 7

การบรณะปฏสงขรณ ..................................................................................................................... 9

นายชางทส าคญ .......................................................................................................................... 14

เขตพทธาวาส ............................................................................................................................. 14

ง

สำนกหอ

สมดกลาง

เขตสงฆาวาส ............................................................................................................................. 30

สงกอสรางอนๆ ........................................................................................................................... 32

สวนสสานหลวง .......................................................................................................................... 33

บทท 3 รปแบบสถาปตยกรรมและศลปกรรมอทธพลตะวนตก วดราชบพธฯ ............................................ 35

องคประกอบสถาปตยกรรมและศลปกรรมอทธพลตะวนตกภายในวดราชบพธ ............................... 36

งานตกแตงภายในพระอโบสถแบบอทธพลตะวนตก ...................................................................... 42

การเปลยนแปลงรปแบบแผนผง จากรปแบบแผนผงเกาสแผนผงแบบใหม ...................................... 49

บทท 4 ประวตศาสตรทมสวนเกยวของกบการเปลยนแปลงงานศลปกรรม ........................................... 57

นายชางไทยกบเทคนคในสมยพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว

กบเทคนคแบบตะวนตก ................................................................................................................. 57

ความสมพนธระหวางไทยกบชาตตะวนตกในสมยพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว ............. 63

บทท 5 บทสรป ...................................................................................................................................... 67

บรรณานกรม ......................................................................................................................................... 70

ง

สำนกหอ

สมดกลาง

สารบญภาพ

ภาพท หนา

1 ทตงวดราชบพธและเสนทางคมนาคมของกรงรตนโกสนทรสมยรชกาลท 5 ......................................... 6

2 แผนผงวด ........................................................................................................................................ 16

3 องคประกอบแผนผงเขตพทธาวาส ................................................................................................... 17

4 ดานหนาพระอโบสถ ........................................................................................................................ 20

5 ตราพระเกยวประจ ารชกาลท 5 ........................................................................................................ 21

6 บานประตประดบมก พระอโบสถ ..................................................................................................... 21

7 เซยวกางถองาว บรเวณดานขางซมประตพระอโบสถ ....................................................................... 22

8 ชองหนาตางรปอณาโลมมอกษร “จ” ภายในพระอโบสถ ................................................................... 22

9 พระพทธองครส พระประธานภายในพระอโบสถ .............................................................................. 23

10 พระวหาร ........................................................................................................................................ 24

11 มมมองพระมหาเจดยจากทศตะวนออกเฉยงเหนอ ........................................................................... 26

12 มมมองพระมหาเจดยจากทศใต ....................................................................................................... 26

13 รปตดพระมหาเจดย ........................................................................................................................ 27

14 พระวหารทศดานทศตะวนออก ....................................................................................................... 28

15 พระวหารทศดานทศตะวนตก ......................................................................................................... 28

16 ศาลารายดานทศเหนอ .................................................................................................................... 29

17 องคประกอบแผนผงเขตสงฆาวาส .................................................................................................. 31

18 นมตสมาและก าแพงวด ................................................................................................................... 33

19 องคประกอบแผนผงเขตสสานหลวง ................................................................................................ 34

ฉ

สำนกหอ

สมดกลาง

20 โบสถแบบกอธค ............................................................................................................................. 37

21 แบบเพดานพระอโบสถ ................................................................................................................... 38

22 โครงสรางภายในพระอโบสถ ........................................................................................................... 38

23 Pointed Arch ................................................................................................................................. 39

24 เสา Pilaster ................................................................................................................................... 39

25 Cornice ......................................................................................................................................... 40

26 เพดานพระอโบสถวดราชบพธ ........................................................................................................ 40

27 ชองประดบลวดลาย, เสนลวดบว และเสาตดผนง พระอโบสถ .......................................................... 41

28 Semi-Column ................................................................................................................................ 41

29 ภายในพระวหาร............................................................................................................................. 42

30 ภาพถายเกา ภาพพทธประวตภายในพระอโบสถ กอนการบรณะ ..................................................... 45

31 จตรกรรมฝาผนงพระอโบสถวดบวรนเวศวหาร ฝมอขรวอนโขง ....................................................... 45

32 รปพระเจานโปเลยนท 3 เสดจออกรบราชทตไทย ............................................................................ 46

33 รปพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว เสดจออกรบราชทตฝรงเศส ............................................ 46

34 รปพระราชนวกตอเรย เสดจออกรบราชทตไทย ............................................................................... 47

35 ภาพพมพจ าลองเหตการณราชทตไทยเขาเฝา พระเจาหลยสท 14 ................................................... 47

36 ภาพวาดราชทตไทยเขาเฝา พระเจาหลยสท 14 .............................................................................. 48

37 ภาพจตรกรรม ณ พระทนงอนนตสมาคม ........................................................................................ 48

38 ภาพจตรกรรม ณ พระทนงอนนตสมาคม ....................................................................................... 48

39 แผนผงวดสทศน ............................................................................................................................. 54

40 แผนผงแบบ Centralized Plan ....................................................................................................... 54

41 พระเมรมาสสมยพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว .............................................................. 55

ฉ

สำนกหอ

สมดกลาง

42 หนาบนวดสทศนเทพวราราม .......................................................................................................... 55

43 หนาบนพระอโบสถ วดราชบพธ ...................................................................................................... 56

44 วดนเวศธรรมประวต ....................................................................................................................... 56

45 หมอมเจาประวชชมสาย .................................................................................................................. 59

46 สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตตวงศ .................................................................................... 59

ฉ

สำนกหอ

สมดกลาง

บทท 1

บทน า

ความเปนมาและความส าคญของเนอหา

อทธพลรปแบบงานศลปกรรมแบบชาตตะวนตกทผสมผสานกบงานศลปกรรมของไทย มปรากฏให

เหนมาตงแตสมยอยธยาแลว และมพฒนาการตอมาเรอยๆ เนองจากการตดตอสมพนธกบชาตตะวนตก แต

งานทมอทธพลแบบตะวนตกกหยดลงครงเสยกรงศรอยธยา จนกระทงชวงสมยรชกาลท ๓ อารยธรรม

ตะวนตกเรมแพรกระจายเขามามากขน ท าใหรปแบบงานศลปะแบบตะวนตกเขามามอทธพลในการผลตงาน

ของชางไทย สงเกตไดจากรปแบบงานสถาปตยกรรมทเรมมลกษณะของงานแบบตะวนตกเขามาปรากฏอย

ประปราย สบเนองมาถงสมยรชกาลท 5 เปนชวงเดยวกนกบยคลาอาณานคมของชาตตะวนตกทพยายาม

ขยายอ านาจ ท าใหไทยกบชาตจากยโรปมความสมพนธตดตอกนอยางใกลชดมากขน รปแบบงานศลปกรรม

ในชวงนมการเปลยนผานจากงานแบบไทยดงเดมสงานทนยมเรยกกนวา สยามใหม1 ยคนมการเขามาเจอ

ปนของศลปะตะวนตกในไทยคอนขางมากไมวาจะเปน จตรกรรม ประตมากรรม และสถาปตยกรรม

วดราชบพธสถตมหาสมาราม ซงเปนวดประจ ารชกาลท ๕ เปนวดในธรรมยตกาย ไดรบการขนาน

นามวาเปนอารามหลวงทสวยงามแหงหนง รวมน าเอาองคประกอบทางสถาปตยกรรมแบบไทยประเพณและ

แบบตะวนตกเขาไวดวยกนอยางเปนเอกภาพ แมรปแบบงานศลปกรรมภายในพระอโบสถและพระวหารของ

วดจะปรากฎเปนงานประยกตแบบตะวนตก หากแตผออกแบบและนายชางทเขามามสวนรวมในการก าหนด

รปแบบลวนแตเปนคนไทย ทปรากฏในประวตและขอมลเอกสารทมการบนทกไว2 เชน พระเจาบรมวงศเธอ

กรมหมนทวากรวงศประวต หมอมเจาประวช ชมสาย พระอาจารยแดง พระเจาบรมวงศเธอ กรมพระยา

ด ารงราชานภาพ ท าใหมความนาสนใจในการสรางงานยโรปแบบทคนไทยท า ทงนรปแบบสถาปตยกรรมวด

1

“สยามใหม” เปนค าทถกใชเรยกสงคมสยาม ในชวงทเกดการเปลยนแปลงทางสงคม บานเมอง เศรษฐกจ และการเมอง ในสมยพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว และเดนชดยงขนในสมยพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว มการพฒนาในแนวทางตะวนตก โดยมกลม “สยามหนม” ในชวงตนรชกาลท 5 ประกอบดวยโอรสของรชกาลท 4 ทพยายามปฏรปการคลงและการศกษา โดยมจดสดยอดของความเปลยนแปลงทพยายามปฏรปการปกครองในป 2435 ทท าใหอ านาจสงสดมารวมอยทสถาบนกษตรย ยคสยามใหมโดยสยามหนมเปนยคแหง “แรกมในสยาม” วทยาการทกาวหนาและการปรบปรงแกไขจารตประเพณลาหลงตางๆ ไดรบการรเรมในยคนมากมาย. สธ คณาวชยานนท. จากสยามเกาสไทยใหม. (กรงเทพฯ : บานหวแหลม, 2546.), หนา 16. 2

ตามรายชอทไดมการกลาวถงใน กรมศลปากร. ประวตวดราชบพธสถตมหาสมาราม, (กรงเทพฯ : กรมศลปากร, 2531), หนา 20.

สำนกหอ

สมดกลาง

ราชบพธฯ ยงสะทอนใหเหนถงการเปลยนผานงานศลปะในชวงเวลานน แมรปแบบภายนอกตวอาคาร

อโบสถ วหารจะเปนแบบไทยประเพณ แตงานภายในตวอาคารอโบสถ วหารกลบเปนรปแบบงานตะวนตก

แบบยโรป ลกษณะเชนนแสดงถงความเปนชวงการเปลยนแปลงส าคญของงานศลปกรรมทจะเขาสชวงงาน

แบบอทธพลตะวนตก ในสมยพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว การทสถาปตยกรรมวดราชบพธฯ ม

รปแบบงานตะวนตกดจะไมใชแคเพยงเพราะรชกาลท 5 มพระราชนยมชนชอบในศลปะตะวนตก หากแต

เปนการปรบตวตามสภาพบานเมองขณะนน3 เนองจากวฒนธรรมตะวนตกเขามาในไทย จงเกดการรบ

อทธพลใหมๆ เขามาผสมกบของเกา การสอดแทรกรปแบบงานตะวนตกจงกลายเปนสญลกษณในทจะการ

ยกความศวไลซของประเทศขนมา ถอเปนการเปลยนแปลงทมความส าคญในงานศลปกรรม ทปรบตวใหเขา

กบอทธพลทเขามามผลตอการออกแบบงานศลปกรรม นอกจากรปแบบตะวนตกแลวยงปรากฎการตกแตง

ดวยกระเบองเคลอบเขยนสแบบศลปะจน ซงเปนงานทไดรบความนยมอยางสงสดในสมยรชกาลท 3 งาน

สถาปตยกรรมวดราชพธฯ กลายเปนงานทรวมเอางานแบบไทยผสมกบงานตะวนตก และยงมการตกแตง

แบบงานพระราชนยมสมยรชกาลท 3 ทตกคางลงมาเขาไวดวยกน นอกจากนยงปรากฎหลกฐานทกลาวถง

แผนจะน าเอางานประดบแบบโมเสคเขามาประดบภายในตวอาคาร ซงรปภาพโมเสคทจะน ามาประดบถอ

เปนรปภาพทมความส าคญทางการเมองในชวงเวลานนอยางมาก เชนภาพนโปเลยนทสามเสดจรบราชทต

ไทย แตงานประดบโมเสคกมอนยตไป4 หากมการประดบขนจรงกจะท าใหวดราชพธฯแหงน ดจะมความ

เนนและเพมความส าคญของวดในฐานะวดประจ ารชกาลท 5 ใหมากขน เนองจากภาพโมเสคเหลานเปน

ภาพทแสดงใหเหนถงความสมพนธระหวางไทยกบฝรงเศสและองกฤษ ความนาสนใจอกอยางคอชาต

ตะวนตกทพดถงมาตงแตแรกนนดจะหมายถง ฝรงเศส เสยมากกวาชาตอนๆ เนองจากรปแบบงานกเปน

การน างานศลปะแบบกอธคซงมจดเรมตนจากประเทศฝรงเศส หรอความคลายคลงทเหมอนพระราชวงแวร

ซายน แมกระทงภาพโมเสดทมแผนจะประดบอาคาร กแสดงใหเหนถงความสมพนธทางการเมองอยาง

ชดเจน ซงชวงสมยพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว ฝรงเศสมความสมพนธใกลชดกบไทยมากขน

ทงทางการคาและการเมอง ในงานทปรากฏสถาปตยกรรมวดราชบพธฯ แสดงถงอทธพลทมาจากสภาพ

สงคมบานเมองในชวงเวลาดงกลาวเขามาเปนตวแปรส าคญในการออกแบบสถาปตยกรรม นอกจากน

รปแบบงานสถาปตยกรรมทวดราชบพธฯ ยงสงอทธพลสงานสถาปตยกรรมทสรางขนตอมาในภายหลง

3

สธ คณาวชยานนท. จากสยามเกาสไทยใหม. (กรงเทพฯ : บานหวแหลม, 2546.), หนา 26

4 สดจต สนนไหว. การศกษาเรองการออกแบบสถาปตยกรรมวดราชบพธสถตมหาสมาราม. (กรงเทพฯ : คณะกรรมการจด

งานฉลองครบรอบ 100 ป วนประสตสมเดจพระอรยวงศาคตญาณ (วาสมหาเถระ), 2541.), หนา 51-52

สำนกหอ

สมดกลาง

ความมงหมายและวตถประสงคของการศกษา

1.เพอศกษาถงวธการผนวกงานศลปกรรมไทยประเพณกบงานตะวนตกใหเกดความกลมกลนและ

สอดรบกนอยางไร

2.เพอศกษาถงอทธพล ปจจยในการออกแบบสถาปตยกรรมวดราชบพธฯ จากสภาพทางการเมอง

บานเมอง การตดตอสมพนธกบชาตยโรป ในเวลานน

3.ศกษาถงการเปลยนผานรปแบบงานศลปะไทยประเพณสงานศลปะแบบไทยอทธพลตะวนตก

ผานงานสถาปตยกรรม

สมมตฐานของการศกษา

วดราชบพธสถตมหาสมารามถอไดวาเปนสถาปตยกรรมทมการออกแบบผสมงานแบบไทยและ

ตะวนตกเขารวมกนไวไดอยางไมขดตอสายตา แมงานจะเปนฝมอของชางไทยกตาม ไดรบการกลาวถงวา

เปนสถาปตยกรรมทมความเปนเอกภาพในการน างานทแตกตางมาอยรวมกน อกทงยงเปนสถาปตยกรรมท

แสดงใหเหนถงการเปลยนผานยคสมยของงานศลปกรรมในประเทศไทย จะมการน าเอาองคประกอบงาน

ศลปกรรมจากตะวนตกเขามา เนองจากมการพวพนกบชาตตะวนตกมากขน มการตดตอกบชาตตะวนตก

อยางใกลชดขน ท าใหอทธพลจากภายนอกเขามามผลตองานชาง จนเกดการพฒนารปแบบงาน จนเกดงาน

ทมรปแบบไทยทปรากฏรวมกบอทธพลตะวนตก การเปลยนแปลงการออกแบบทน าเอาองคประกอบแบบ

ตะวนตกมาใชเชนน กเปนการเปลยนแปลงทชางตองมกระบวนการคดมาแลวอยางถถวน อกทงยงปรากฏ

หลกฐานความตงเครยดระหวางชางวงหลวงกบชางวงหนา ทมการกลาวถงวดราชพธฯ จากหนงสอโครง

กระดกในตของ ม.ร.ว. คกฤทธ ปราโมช ทมการเขยนถงเสดจกรมพระปวเรศวรยาลงกรณเลาเหตการณใน

วงหนาขณะนน ทมการสงลกหลานไปเรยนทยโรป มชาวตางชาตเขามาแตงกบชางวงหนา กลาวถง

พระบาทสมเดจพระปนเกลาจะผลกดนชางวงหนาขนมาเปนใหญ พดถงการท าบญฉลองวดราชประดษฐและ

วดราชบพธในปฉล เพอการกศลปองกนภยนตราย เนองจากวาหากตวเองสนไปกกลวจะไมมใครมาท าตอ5

วดราชบพธฯ จงเปนงานสถาปตยกรรมทสะทอนถงการออกแบบของชางไทยในสมยอกดวย ในชวงหวเลยว

หวตอทอทธพลตะวนตกเรมเขามามบทบาทมากขนเรอยๆ ในการชางไทย

5 อานเพมเตม. ม.ร.ว. คกฤทธ ปาโมช. โครงกระดกในต. (กรงเทพฯ : โรงพมพชยฤทธ, 2514). หนา 62-66.

สำนกหอ

สมดกลาง

ขอบเขตการศกษา

1.ศกษารปแบบงานสถาปตยกรรมบนในเขตพทธาวาสของวดราชบพธสถตมหาสมาราม

2.ศกษาวธการผนวกงานแบบไทยประเพณและงานแบบตะวนตก ท าอยางไรถงเกดความกลมกลน

ในงานสถาปตยกรรม

3.ศกษาอทธพลทสงผลตอการออกแบบงานศลปกรรม จากขอมลทางประวตศาสตร เพอเปน

หลกฐานยนยนการออกแบบ

ขนตอนการศกษา

1.คนควาและเกบรวบรวมขอมลเอกสาร บทความ และบนทกตางๆ แผนผง แผนท และภาพเกา ทม

รายละเอยดเกยวของ

2.ท าการส ารวจจากภาคสนามโดยการเกบขอมลและภาพถาย

3.คดกรองและจดระเบยบขอมลทงหมดทไดจากการคนควา ศกษาวเคราะหและตความจากขอมล

และหลกฐานทพบ

4.สรปผลทไดจากการศกษาคนควาและวเคราะหตความขอมล

5.น าเสนอขอมลทไดจากการศกษาคนควาโดยการจดพมพเปนรปเลม

แหลงขอมลทใชในการศกษา

- ขอมลภาคสนาม ทวดราชบพธสถตมหาสมาราม

- หองสมดกลางและหองวารสาร มหาวทยาลยศลปากร วงทาพระ

- หอสมดแหงชาต

สำนกหอ

สมดกลาง

บทท 2

ประวตวดราชบพธสถตมหาสมาราม และองคประกอบทางสถาปตยกรรม

ทตงของวด

วดราชบพธเปนอารามหลวงชน เอก ชนดราชวรวหาร มฐานะเปนวดประจ ารชกาลพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว ตงอยแขวงวดราชบพธ เขตพระนคร กรงเทพมหานคร ดานตะวนออกจดถนนเฟองนคร ดานตะวนตกจดถนนอษฎางค รมคเมองเดม(คลองหลอด) ดานเหนอจดถนนราชบพธ ดานใตจดคลองวดราชบพธ1 แตเดมบรเวณทตงของวดราชบพธเปนวงของพระราชวรวงศเธอกรมหมนอกษรสาสนโสภณ ทางทศใตของวดเปนบานขาราชการและราษฏร สวนทางทศตะวนออก เดมเปนทสปบษรประชมท าบญเทศนา มบตรหลานพระยาสงหเทพเปนเจาของ จากนนจงถวายเปนศาลาหลวง ภายหลงมการโปรดใหรอสงปลกสรางออก เพอน าพนทมาสรางวด2 สถานทท งหมดนจงท าใหขนาดของวดยาวไปดานตะวนออกตามแนวถนนเฟองนคร 2 เสน 19 วา 2 ศอก กวางไปทางทศใตตามคลองตะพานชาง 2 เสน 16 วา ยาวไปทางทศตะวนตกตามแนวคลองหลอด 2 เสน 19 วา 2 ศอก กวางไปทางทศเหนอตามถนนรมวงพระเจาราชวงศเธอ กรมหมนผลพลสวสด 2 เสน 8 วา ก าหนดดวยเสาศลาทง 8 ทศเปนส าคญ ตอมาภายหลงมการขยายดานทศเหนอเพมอก 1 วา รวมกบทเดมตามดานยาวทางทศตะวนออกและตะวนตกและทศใต 3 เสน 6 ศอก เทากน (ภาพท 1)

1 กรมศลปากร. ประวตวดราชบพธสถตมหาสมาราม. (กรงเทพฯ : กรมศลปากร, 2531), หนา 5. 2 อนวทย เจรญศภกล. “วดราชบพธ” .ใน อาษา. ปท 3, ฉบบท 3(2517), หนา 69.

สำนกหอ

สมดกลาง

ภาพท 1 ทต งวดราชบพธและเสนทางคมนาคมของกรงรตนโกสนทรสมยรชกาลท 5 ทมา: สดจต สนนไหว. การศกษาเรองการออกแบบสถาปตยกรรมวดราชบพธสถตมหาสมาราม. (กรงเทพฯ :

คณะกรรมการจดงานฉลองครบรอบ 100 ป วนประสตสมเดจพระอรยวงศาคตญาณ (วาสมหาเถระ), 2541.), หนา 73.

มลเหตการสรางวด

ปลายปพทธศกราช 2411 พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวเสดจขนครองสรราชสมบต ซงตามประเพณโบราณเมอขนครองราชยแลวจะตองสรางวดประจ ารชกาล พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวจงโปรดใหสรางวดราชบพธสถตมหาสมา รามเปนวดประจ ารชกาล ในปพทธศกราช 2412 โดยรชกาลท 1 โปรดใหสรางวดพระเชตพนวมลมงคลาราม รชกาลท 2 โปรดใหสรางวดอรณราชวราราม รชกาลท 3 โปรดใหสรางวดราชโอรสาราม และรชกาลท 4 โปรดใหสรางวดราชประดษฐสถตมหาสมาราม เมอถงสมยรชกาลท 6 ไมพบหลกฐานปรากฏวาไดทรงประกาศวาวดใดเปนวดประจ ารชกาล3 หากแตมการสถาปนาโรงเรยนมหาดเลกหลวงขนแทน4 ทงนวดราชบพธยงถกจดใหเปนวดประจ ารชกาลท 7 เนองจากทรงบรณะปฏสงขรณวดในสมยของพระองค

3 สดจต สนนไหว. การศกษาเรองการออกแบบสถาปตยกรรมวดราชบพธสถตมหาสมาราม. (กรงเทพฯ : คณะกรรมการจดงานฉลองครบรอบ 100 ป วนประสตสมเดจพระอรยวงศาคตญาณ (วาสมหาเถระ), 2541.) หนา 41. 4 ปจจบนคอโรงเรยนวชราวธวทยาลย.

สำนกหอ

สมดกลาง

หลกการและแบบของวด เปนการสรางตามวดราชประดษฐสถตมหาสมาราม วดประจ ารชกาลท 4 เปนวดธรรมยตกนกาย แบบมหาสมา ซงชอวดราชประดษฐ และวดราชบพธ แปลเหมอนกนวา วดกษตรยสราง รปแบบทเหมอนกนของทง 2 วดคอเขตพทธาวาสของวดมการท าฐานไพท บนฐานไพทมพระมหาเจดยทรงกลมเปนหลกของวดเหมอนกน5

ความหมายนามวด

พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวพระราชทานนามวดวา “วดราชบพธสถตมหาสมาราม” นามวดแบงออกเปน 2 ตอน ตอนทเปนนามวดไดแกค าวา “ราชบพธ” แปลวา พระเจาแผนดนทรงสราง และตอนทเปนสรอยนามของวดไดแกค าวา “สถตมหาสมาราม” แปลวา เปนวดทมมหาสมาหรอสมาใหญตงอยอนตรงตามมลเหตและลกษณะของวดโดยตลอด กลาวคอ วดนเปนวดทพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวทรงสราง และเปนวดทมสมาขนาดใหญท าเปนเสาศลาจ าหลกรปสมาธรรมจกรอยบนเสา ซงตงอยทก าแพงวดทง 8 ทศ วดทมสมาแบบนมอยเพยง 3 วดเทานน คอ วดราชบพธ วดราชประดษฐ และวดบรมนวาส เหตทต งสมาหรอมหาสมาในวดเชนน กเพอเฉลยลาภผลแกสงฆผอยในสมาเดยวกนโดยทวถง และการท าสงฆกรรมในวด อาจท าไดภายในมหาสมา เชนการบวชพระเปนตน แมไมท าในอโบสถอยางวดอน แตกท าในขอบเขตแหงมหาสมา กเปนองคพระไดถกตองตามพระธรรมวนย ในเมอไดรบอนมตจากพระสงฆโดยพรอมเพรยงกน6 เรองชอสรอยของวดน สมเดจฯ กรมพระยาด ารงราชานภาพ ทรงอธบายวา “เนองสรางวดราชบพธเจรญรอยตามวดราชประดษฐหมดทกอยางจนกระทงท ามหาสมา และชอวดใหคลายกนชะรอยจะคดเปลยนชอสรอยชอวดราชประดษฐเปนสถตยธรรมยตการาม เอาสรอยเดมของวดราชประดษฐไปใชวดราชบพธวา สถตยมหาสมารามจะเปนเหตนดอกกระมง”7

การสรางวด

เรมสรางในปมะเสง พ.ศ. 2412 โดยพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจายหวโปรดฯ ใหซอทซงเปนวงเดมของ กรมหมนอกษรสาสนโสภณ บานเรอนขาราชการและราษฎร บรเวณรมคลองสะพานถาน

พระเจาวรวงศเธอ กรมหลวงชนวรสรวฒน สมเดจพระสงฆราชเจา ไดทรงนพนธเรอง การกอสรางถาวรวตถทส าคญในขนแรกไวในเรอง ประวตวดราชบพธสถตมหาสมาราม ในหนงสอแถลงการณคณะสงฆ เลมท 11 พ.ศ. 2466 ดงน8

5 กรมศลปากร. ประวตวดราชบพธสถตมหาสมาราม. (กรงเทพฯ : กรมศลปากร, 2531), หนา 17. 6เรองเดยวกน, หนา 19. 7 สมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตตวงศ และสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระยาด ารงราชานภาพ. สาสนสมเดจ. (พระนคร : ครสภา, 2505.), หนา 94. 8 กรมศลปากร. ประวตวดราชบพธสถตมหาสมาราม. (กรงเทพฯ : กรมศลปากร, 2531), หนา 20.

สำนกหอ

สมดกลาง

วนท 30 ธนวาคม พ.ศ. 2412 (วนพฤหสบด แรม 12 ค า เดอนอาย) ปมะเสง เอกศก จ.ศ. 1231 เปนปท 2 แหงรชกาลท 5 เวลาบาย 3 โมง โปรดใหพระวรวงศเธอ พระองคเจาประดษฐวรการ ผเปนแมกองอ านวยการสรางพระอาราม จดการปกกรยถาวรวตถทจะสราง ใชเวลาส าหรบการนเปนเวลา 29 วนเสรจ วนท 22 มกราคม พ.ศ. 2412 (วนเสาร แรม 6 ค า เดอนย) ปมะเสง เอกศก เปนวนกอพระฤกษ วนท 26 มกราคม พ.ศ. 2412 (วนพธ แรม 10 ค า เดอนย) ปมะเสง เอกศก เปนวนเจรญพระพทธมนต ในการทรงพระราชอทศ พระราชทานวสงคาม รงขนวนท 27 พระฉนเชาแลว พระราชทานวสงคาม (ท าพอเปนพธเทานน เพราะมพระบรมราชโองการประกาศพระบรมราชทศ พระราชทาน ลงวนท 4 พฤษภาคม พ.ศ. 2413 ปมะเมย โทศก จ.ศ. 1232 ดงกลาวมาแลว) วนท 17 พฤษภาคม พ.ศ. 2413 (วนองคาร แรม 3 ค า เดอนหก) ปมะเมย โทศก จ.ศ. 1232 เรมพระราชพธสวดมนตผกสมา 3 วน ถงวนท 19 พฤษภาคม (วนพฤหสบด แรม 5 ค า เดอนหก) เวลายาม 1 กบ 30 นาท เปนพระฤกษผกสมาเตมเนอทวสงคามทมก าแพงตงสมาศลาทง 8 ทศ เปนทสงเกต สมาของวดนจงเปนมหาสมา พระสงฆประชมท าสงฆกรรม ถอนมากอนประมาณ 32 วน จงเสรจ วนท 21 พฤษภาคม พ.ศ. 2413 (วนเสาร แรม 7 ค า เดอนหก) ปมะเมย โทศก ลงมอท ากฏหลงใหญอนจะเปนต าหนกของพระวรวงศเธอพระองคเจาพระอรณนภาคณากรท าอย 40 วน จงเสรจ วนท 3 กรกฎาคม พ.ศ. 2413 (วนอาทตย ขน 6 ค า เดอนแปด) ปมะเมย โทศก โปรดใหแหพระ วรวงศเธอ พระองคเจาพระอรณนภาคณากร กบพระสงฆ 20 รป จากวดโสมนสวหารมาจ าพรรษาอยวดราชบพธสถตมหาสมาราม วนท 12 กนยายน พ.ศ. 2415 (วนพฤหสบด ขน 10 ค า เดอนสบ) แหพระพทธองครสซงไดตงฉลอง ณ ทองสนามไชยมาครบ 3 วนแลว มาประดษฐานเปนพระประธานในอโบสถ และมมหรสพฉลองอก วนท 13 ตลาคม พ.ศ. 2415 (วนพฤหสบด แรม 4 ค า เดอนสบเอด) ปมะเมย โทศก จ.ศ. 1232 มการแหพระพทธรปส าคญ คอ พระนรนตราย มาประดษฐานในพระอโบสถ วนท 2 มกราคม พ.ศ. 2415 (วนพฤหสบด ขน 4 ค า เดอนย) ปวอก จดวาศก ยกชอฟาใบระกาพระอโบสถ วนท 9 กรกฎาคม พ.ศ. 2517 (วนพฤหสบด แรม 11 ค า เดอนแปด) ปจอ ฉศก ยกแกนยอดพระเจดยองคใหญระหวางพระอโบสถและพระวหารใหญ เมอมพระบรมราชโองการพระราชทานวสงคามสมาแลว พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลา

เจาอยหว ไดโปรดใหพระวรวงศเธอ พระองคเจาประดษฐวรการ เปนแมกองอ านวยการสราง แตได

สนพระชนมในป พ.ศ. 2428 พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว จงโปรดใหพระเจาบรมวงศเธอ

กรมหลวงสรรพสาตรศภกจเปนแมกองตอ และสนพระชนมในป พ.ศ. 2462 ในขณะทวดยงสรางไมเสรจ

สำนกหอ

สมดกลาง

จากนนไดโปรดเกลาฯ ใหเจาพระยาธรรมาธกรณาธบด ตงแตครงทยงด ารงต าแหนงพระยาอนรกษราช

มณเฑยร เปนแมกองอ านวยการกอสรางตอมา9

ในสมยของพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหว รชกาลท 7 พ.ศ. 2470 ทรงโปรดฯ ให สมเดจเจาฟา กรมพระยานรศรานวตตวงศ เมอยงทรงด ารงพระยศเปนกรมพระนรศรานวตตวงศทรงเปน แมกองอ านวยการปฏสงขรณซอมแปลงพระอโบสถตามพระราชด าร มการลบภาพเขยนสภายในพระอโบสถออก และแกไขรปแบบภายในพระอโบสถบางสวน เปนตามแบบทเหนในปจจบน

การบรณะปฏสงขรณ

การปฏสงขรณ ถอตามพระนพนธของพระเจาวรวงศเธอ กรมหลวงสรวฒน สมเดจพระสงฆราชเจา ซงทรงแยกไวเปนยค ตามล าดบเจาอาวาส และเอกสารบางฉบบของกองจดหมายเหตแหงชาต งานบรณะปฏสงขรณของวดมการท ามาโดยตลอด หลงการสรางวดเสรจแลว แตไมไดมการปรบปรงเปลยนแปลงรปแบบทางสถาปตยกรรม มแตการแกไของคประกอบอาคารบางสวน10 ในทนจะกลาวถงงานบรณะทเปนงานเกยวกบหมอาคารบนฐานไพท ในเขตพทธาวาส และสวนส าคญของวด โดยอางองขอมลจากหนงสอ ประวตราชบพธสถตมหาสมาราม ของกรมศลปากร

ยคท 1 (พ.ศ. 2412 – 2444) พระวรวงศเธอ พระองคเจาพระอรณนภาคณากร งานระยะแรกของยคนจะเปนกอสรางถาวรวตถ โดยงานกอสรางภายในวดมระยะเวลาประมาณ 20 ป เนองจากงานกอสรางมการหยดบางท าบาง โดยระหวางท ากพบวาเกดการช ารดและจ าเปนตองปฏสงขรณ งานบรณะในชวงนยงอยในรชสมยพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว (ทรงครองราชยระหวางพ.ศ. 2411-2453) มการซอมฝาผนง และบวใตหนาตางวหารนอยในสวนทช ารด แตกราวพงลง และป นซอมตามลายบวรบหวเสาและกรอบหนาตางประตพระอโบสถทช ารด ป นแลวปดทองค าเปลวดงของเดมกบโบกปนใหม

ยคท 2 (พ.ศ. 2444 – 2480) พระเจาวรวงศเธอ กรมหลวงสรวฒน สมเดจพระสงฆราชเจา ในป พ.ศ. 2449-2453 รายการซอมในระยะเวลาดงกลาวน เปนรายการซอม ทสบเนองมาจากรายการ ซอมใน พ.ศ. 2448 เพราะการซอมครงนถอกนวาเปนการซอมครงใหญ ดงนนจงจ าเปนตองใชเวลามาก ยงกวานนเมอพบเหนสงใดช ารดทรดโทรมกซอมตอเตมเรอยจนสนรชกาลของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว แตวายงอยในยคพระเจาวรวงศเธอ กรมหลวงชนวรวรว ฒน สมเดจพระสงฆราชเจา คอ ยงนบวาอยในยคท 2

9 กรมศลปากร. ประวตวดราชบพธสถตมหาสมาราม. (กรงเทพฯ : กรมศลปากร, 2531), หนา 20. 10 สดจต สนนไหว. การศกษาเรองการออกแบบสถาปตยกรรมวดราชบพธสถตมหาสมาราม. (กรงเทพฯ : คณะกรรมการจดงานฉลองครบรอบ 100 ป วนประสตสมเดจพระอรยวงศาคตญาณ (วาสมหาเถระ), 2541.) หนา 61.

สำนกหอ

สมดกลาง

- รชสมยพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว (ทรงครองราชยระหวาง พ.ศ. 2453-2468) ในป พ.ศ. 2463 มการซอมหนาบนพระอโบสถดานหลง แกชางสามเศยรเปนเจดเศยร ตอมาในปพ.ศ. 2464 ไดสงซอกระเบองเคลอบจากเมองจน ส าหรบใชประดบก าแพงแกว ฐานหอกลองและผนงวหารในพระอาราม ตอมา พ.ศ. 2465 ซอมบานประตและหนาตางประดบมก น ามาตดแทนบานประตสลกของพระอโบสถแลวน าเอาบานประตหนาตางเดมมาตดทพระวหาร

- รชสมยพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหว (ทรงครองราชยระหวางพ.ศ. 2468-2477) ในป พ.ศ. 2469-2470 ตดกระเบองลายประดบพระมหาเจดยทหลดจากเดม แกโพรงพระเจดยทร ว และเปลยนชอฟา กบนาคสะดง หางหงส ปกมขเดจพระอโบสถดานตะวนตก ตอมาชวงป พ.ศ. 2471-2472 สงซอกระเบองเคลอบสจากเมองจนส าหรบประดบพระมหาเจดยสวนทผ อนงในระหวางปพ.ศ. 2470-2472 น พระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหว โปรดเกลาฯ ใหสมเดจเจาฟา กรมพระนรศรานวตตวงศ (พระยศขณะนน) อ านวยการปฏสงขรณซอมแซมแปลงพระอโบสถดงมหนงสอ ท 3/417 ลงวนท 24 พฤศจกายน 2470 ณ พระทนงอมพรสถานวา11

ทล สมเดจเจาฟากรมนรศรานวตตวงศ ดวยหมอมฉนมความปรารถนาจะปฏสงขรณ ซอมแปลงพระอโบสถวดราชบพธใหงามขน เหนวาผทจะท าไดถกใจกมแตพระองคทานจงขอถวายอ านวยการน. สวนรปทเขยนไวตามผนงภายในพระอโบสถกอยากเขยนใหเสรจแตใหเขยนเปนลาย mosaic ไมเขยนดวยสอยางของเดม และใหเขยนเปนเรองพระราชประวตของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลา ซงกรมพระด ารงราชานภาพรบวาจะทรงคดและประทานรปใหขอใหทรงตดตอกบกรมพระด ารงฯ. การปฏสงขรณนขอใหแลวเสรจทนงานฉลองพระชนมพรรษาครบ 3 รอบ ซงจะเปนทเฉลมศรทธาแกหมอมฉนยงนก. (พระบรมนามาภไธย) ประชาธปก ปร.

โดยเหตทโปรดเกลาฯ ใหท าโมเสครปพระราชประวตแทนการเขยนสของเดมนนมพระราชกระแสวา เปนพระราชด ารของพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหว ซงสมเดจกรมพระนรศฯ ไดทรงรบสนองพระราชประสงคด าเนนการซอมแปลงพระอโบสถโดยแกไขรายละเอยดในบางสวน เวนแตการท าโมเสครปพระราชประวต ซงไมอาจทรงท าถวายได และยงเวนคางไวดงปจจบน โดยเหตทไมอาจทรงท าถวายไดนน ไดทรงชแจงไวในหนงสอลงวนท 2 ธนวาคม พ.ศ. 2470 ณ บานปลายเนน คลองเตย ถงเจาพระยามหธร กรมราชเลขาธการ มขอความบางตอนดงน

ความวตกของฉนนนหาไดวตกในการท าโมเสคไม ถามตวอยางสงไปเขากท าสงมาใหดงประสงคมไดยากเลย ซงเปนขอวตกอนหนกของฉน

11 “เรองปฏสงขรณวดราชประดษฐและวดราชบพธ,” เอกสารกรมราชเลขาธการ รชกาลท 7 กระทรวงศกษาธการ, ร.7 ศ.9.1/1, กองจดหมายเหตแหงชาต, กรมศลปากร.

สำนกหอ

สมดกลาง

รปชนดนนของเราเวลานมอย 4 แผน คอ

1. รปพระเจานโปเลยนท 3 เสดจออกรบราชทตไทย เปนของบรรณาการฝมอเจโรม ชางเอกเมองฝรงเศสเปนผเขยน ความยากอยทเขยนรปพระราชประวตทส าหรบสงไปเปนตวอยางใหเขาท าโมเสคนน ซงเปนขอวตกอนหนกของฉน 2. ถดมากรปพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว เสดจออกรบราชทตฝรงเศส รปนใครเปนคนเขยนทไหนฉนไมทราบ แตผดกชมวาดเหมอนกน 3. รปพระเจาหลยสท 14 เสดจออกรบราชทตไทย เขยนถายมาจากรปครงเกาครงโนน ซงอยท เมองบาวาเรย รปนจะเขยนถายมาเหมอน หรอไมนนไมทราบ แตคนดมไดพดวากระไรคงจดไดวาเปนรปปานกลาง 4. รปพระราชนวกโตเรย เสดจออกรบราชทตไทย รปนราชทตสยามประจ าเมององกฤษจดใหชางเขยนผกขน ใครเหนกตวาไมดทกคน จนมเสยงถงวาควรเอาไปทงน าเสย เอาไวขายพระเกยรตยศ ตองจดวารปแผนนเปนอยางเลว

พระบาทสมเดจพระเจาอยหวตงพระราชหฤทยทจะทรงปฏสงขรณพระอโบสถวดราชบพธ ใหงามใหดเปนทเชดชพระปรมาภไธยอยเปนเกยรตยศชวกาลนาน ทรงไววางพระราชหฤทยในความสามารถของฉนทจะท าการสนองพระเดชพระคณไดสมพระราชประสงค อนนนเปนพระเดชพระคณลนเกลาฯ หาทสดมได ฉนกตองตงใจสนองพระเดชพระคณสดก าลง ทจะไมใหใครตเตยนอยางเชนกลาวมาขางตนแลวกจะเปนความผดของฉนอยางหนกทเดยว เพราะฉนนเมอรสกวาไรสงพนความสามารถแหงตนกตองกราบบงคมทลใหทรงทราบ... ...จรงอย การงานทไมจ าเปนฉนตองลงมอ อาจบงการใหชางท ากไดฉนนกด แตการบงการนน ถาค าพดไมพอทจะใหชางเขาใจได กตองลงมอท าใหเหนความคด แทจรงตองเขยนความคดใหชางเหนกอนเสมอ จงจะท าไปไดสะดวก กการเขยนรปประวตฉนไมไดฝกตวมา เขยนกไมได ท าอยางไรจะดความคดกไมพอ ใครจะสามารถท าไดกแลไมเหน เมอเปนอยดงนนความสามารถทจะบงการใหเปนไปไดดวยด จงเปนทวตกขดของในใจตองน าความขนกราบบงคมทลใหทราบฝาละอองธลพระบาท ในสมยน มคนหดเขยนรปคนอยางทเรยกวาปอเตรตกนขนมากประมาทไมได บางทจะมใครท สามารถท ารปโมเสคสนองพระเดชพระคณขนไดกเอามาตดเขา หรอเปนแตเพยงผนนจะเขยนแบบขนทลเกลาฯ ถวาย พระราชทานใหฉนสงท าโมเสคมาตดกไดเหมอนกน

การทไมอาจสนองพระราชประสงคไดนนสมเดจเจาฟา กรมพระนรศฯ ทรงเสนอวา “ถาจะท าให

เปนแลวไว เพยงทาสเขยนลวดลายประกอบตามสมควรกอน กจะดกวาเปนการคาง” โดยการก าหนด

รปแบบพระราชประวตนนเมอ สมเดจพระด ารงราชานภาพไดทรงทราบวากรมพระนรศฯ ทรงขดของใน

การทจะท าเปนรปอนถายใหเหมอนเชนททเปนจรง จงไดคดผกพระคณ 10 ประเภท เทาชองผนง โดย

การเสนอใหมพระบรมรปตดอยในกรอบเปนประธาน คดภาพหรอลวดลายเขากบพระคณเปนเครอง

ประกอบ แทนทจะท าเรองพระราชประวต โดยมรายละเอยดตามหนงสอลงวนท 5 ธนวาคม พ.ศ. 2470

ณ วงวรดศ ถงสมเดจเจาฟากรมพระนรศฯ

สำนกหอ

สมดกลาง

แตจากหลกฐานการปฏสงขรณวดราชบพธของกองจดหมายเหตแหงชาตไมปรากฏความกาวหนา ในเรองของการท ากระเบองโมเสคแตอยางใด ประกอบกบมการเปลยนแปลงการปกครองใน พ.ศ. 2475 พระราชวงศทเกยวของในราชการตาง บางพระองคตองเสดจไปอยตางประเทศ รวมทงสมเดจกรมพระยาด ารงฯ ดวย จงอาจเปนสาเหตท าใหเรองนยตลง และไมปรากฏวามการน าพระด ารนมาใชเปนแนวทางในการปฏสงขรณตอในสมยหลงแตอยางใด12 สวนการปฏสงขรณภายใตการอ านวยการของสมเดจพระนรศฯ ทไดกระท านนมรายละเอยดโดยสรปตามรายงานการปฏสงขรณ ลงวนท 27 มกราคม พ.ศ. 2472 ณ ราชบณฑตยสภาถงเจาพระยามหธร ราชเลขาธการ ดงน งานภายนอกพระอโบสถ ผนงภายในซมประตทเปนรปเซยวกาง แตเดมปดทองหมดจนถงขนบนได เมอเชดถบนไดกถกทองในทต าลอกไป ซ าถกคนนงพงท าใหเปรอะเปอนดวย ทรงเหนวาถาท าตามแบบเกาจะไมถาวรจ าท าการเปลยนแปลงใหม โดยประดบกระเบองเคลอบสเหลองเปนบวเชงผนงแทน นอกจากนไดซอมลายมกโดยถมพนรกขดใหมใหเรยบรอยทกบานและเขยนลายรดน าเชงบานใหมดวยเพราะวาการขดลายมกทเชงบานท าใหลายรดน านนเสยไป งานภายในพระอโบสถ ผนงเบองบนพระอโบสถทาสฟา เขยนลายสทองเปนดอกมณฑารวง พนผนงเบองลาง ท าลวดลายปนตด ปดทองทาสเขยนลายประกอบ บวหลงแนวหนาตางท าลายปนเปนกระจงตดเตมขนทาสปดทองใหม และซอมสทลายเกาทวไปดวย มชองระหวางลายเหนอหนาตางวางอยเดมทเหนจะคดบรรจศลาจารกบอกเรองทเขยนผนง ไดเกบเอาศลาแตกทคดปนออกเปลยนใหม จากพระทนงอนนตสมาคมมาตดบรรจเขา ผนงดานหลงไดตดบวซงขวางหลงพระประธานออกเสย กอเปนเสาในเบองลาง ท าเปนกรอบไวเบองบน ปดทองทาสเขยนลายประกอบ ในชองทาสน าเงนแก เพอใหเหนองคพระประธานใหเดนงาม ชองหนาตางประต ไดทาสธรณบานแผละ และเพดานในชองปดทองลายฉลใหม เพดานใหญนนไดป นซอมดอกลายปนป น ซอมสซอมทองตามสมควร ฐานชกชของเดมประดบศลาไวโดยทวแลว กบรอยทตดอาสนสงฆออกตองประดบศลาใหม ไดคดเอาศลาทเสยแลวจากพระทนงอนนตสมาคมมาประดบใหสมบรณ อาสนสงฆทท าใหมดวยไมทาสปดทอง ท าเปน 2 ชนใหยกรอเปลยนแปลงได เวลาปกตทอดชนเดยวกลางพระอโบสถแทนอาสนะปนของเดม เวลากฐนยกยายไปทอดรมฝาซอนกน 2 ชน

ยคท 3 (พ.ศ. 2480 – 2489) พระศาสนโสภณ (ภา ภาณโก) รชสมยพระบาทสมเดจพระปรเมนทรมหาอานนนทมหดล (ทรงครองราชยระหวาง พ.ศ. 2477-2489) มการปฏสงขรณแตไมไดแยกวนเดอนป งานสวนใหญเปนงานทเกยวของกบการซอมแซมในสวนสงฆาวาส และบรเวณสสานหลวง ซงเปนการซอมแซมเกยวกบไฟฟาและประปา การปรบสภาพแวดลอมของวดใหดดข น

12 สดจต สนนไหว. การศกษาเรองการออกแบบสถาปตยกรรมวดราชบพธสถตมหาสมาราม. (กรงเทพฯ : คณะกรรมการจดงานฉลองครบรอบ 100 ป วนประสตสมเดจพระอรยวงศาคตญาณ (วาสมหาเถระ), 2541.) หนา 53.

สำนกหอ

สมดกลาง

ยคท 4 สมเดจพระอรยวงศาคตญาณ (วาสนมหาเถระ) สมเดจพระสงฆราช สวนใหญเปนงานบรณะซอมก าแพงและซมประตรอบวด ซอมแซมประตพระอโบสถและพระวหาร เปลยนพนหนออนใหมทงหมด ท าเสาใหมเปนแบบแทงคอนกรตเสรมเหลก ชวงป พ.ศ. 2519-2520 บรณะปฏสงขรณวหารมข ดานทศตะวนตก โดยกรมศลปากรออกรปแบบและรายการบรณะ มการเปลยนกระเบองมงหลงคา ชอฟา ใบระกา หางหงส ลงรกปดทองประดบกระจก ท าบวหวเสา ท ารกรอย เขยนภาพบานประตใหมทงหมด - พ.ศ. 2522-2523 ซอมแซมและเขยนลายรดน าบานประตหนาตางพระอโบสถขนใหม แทนของเดมทลบหายไปจากการซอมแซมบานมก รวมทงเขยนลายซอมแซมดานหลงทลบเลอนเปนบางสวน - พ.ศ. 2522-2523 บรณะปฏสงขรณพระอโบสถ ตามรปแบบและรายการของกรมศลปากร และจดเปลยนโคมไฟฟาแกวเจยระไนทงหมด ของเกาซอมแลวน าไปตดทพระวหาร - พ.ศ. 2523-2524 บรณะปฏสงขรณพระวหาร ตามรปแบบและรายการของกรมศลปากร ซงในการบรณะปฏสงขรณพระวหารครงน สมเดจพระสงฆราช (วาสนมหาเถระ) มรบสงวาสมควรจะไดท าและเขยนลายดอกไมรวง ตลอดถงลายอกษรยอพระปรมาภไธย “จ” กบเครองหมายอณาโลม ทผนงดานลาง มการบรณะปฏสงขรณพระมหาเจดย ซงไดช ารดทรดโทรมเกดการแตกราวเปนบางสวนและกระเบองสบางสวนประดบช ารดแตกราวหลดรวง โดยกรมศลปากรด าเนนการส ารวจออกรปแบบและรายการบรณะปฏสงขรณ ตลอดจนควบคมงาน

ยคท 5 สมเดจพระพทธปาพจนบดฯ (ทองเจอ จนตากโร) ท าซมจระน าประดษฐานพระพทธรปหลอสมเดจพระอรยวงศาคตญาฯ (วาสมหาเถระ) สมเดจพระสงฆราชฯ ทฐานทกษณพระมหาเจดยดานตะวนออก

นายชางทส าคญ

1. พระเจาบรมวงศเธอ กรมหมนทวากรวงศประวต เปนนายดานประดบมกบานประตและบานหนาตาง 2. หมอมเจาประวช ชมสาย เปนชางเขยนและชางประดบภายในอโบสถ

3. พระอาจารยแดง แหงวดหงสรตนาราม เปนผออกแบบลายกระเบองเคลอบเบญจรงคประดบหมอาคารบนฐานไพท 4. พระเจาบรมวงศเธอกรมพระยาด ารงราชานภาพ ทรงเปนผก าหนดเรองทจะท าภาพพระราชประวตรชกาลท 5 เมอคราวซอมแปลงพระอโบสถ (แตยงไมไดท าจนถงปจจบน)

สำนกหอ

สมดกลาง

วดราชบพธประกอบดวยสวนส าคญ 3 สวน คอ เขตพทธาวาส เขตสงฆาวาส และสวนสสานหลวง

เขตพทธาวาส (ดานเหนอของวด)

เปนพนททใชประกอบพธสงฆกรรม ลกษณะคอมอาคาร เชน พระอโบสถ พระวหาร หรอเจดยตงอย แตวดราชพธสามารถประกอบพธสงฆกรรมไดทกพนทภายในเขตสมา จงเรยกสวนทอยภายในก าแพงทางดานเหนอของวด ซงมอาคารทกลาวมาวาอยในเขตพทธาวาส โดยภายในเขตพทธาวาสของพระอาราม มหมอาคารและสงกอสรางอยบนฐานไพท

แผนผง

แผนผงวดราชบพธประกอบไปดวยสวนส าคญ 3 สวน ภายในก าแพงลอมรอบคอ สวนพทธาวาส สวนสงฆาวาส และสวนสสานหลวง (ภาพท 2) แบงแยกพนทออกจากกนอยางชดเจน ในสวนพทธาวาสมการวางอาคารหลกบนฐานไพท มพระอโบสถและพระวหารตงอยในแนวแกนเหนอ-ใต และวหารทศตงอยในแกนตะวนออก-ตะวนตก มศาลารายตงอยทางซายและขวาของอาคารหลกทกหลง รวมจ านวน 8 หลง มพระเจดยเปนประธาน ตงตรงกลางโดยมอาคารหลกทง 4 อาคารลอมรอบ ในสวนสงฆาวาสมต าหนกอรณและพระทนงสตลาภรมยอยในแนวแกนเหนอ-ใต ในสวนพทธาวาสมลกษณะการวางผงอาคาร 4 ทศลอมพระเจดย (ภาพท 3) ซงการวางผงเชนน

มปรากฏกอนหนานแลวทวดพระปฐมเจดย ตางกนทอาคารทง 4 ทศ ทวดพระปฐมเจดยเปนวหาร

ประดษฐานพระพทธรปทกหลง โดยมพระอโบสถแยกออกมาตางหาก การทพระปฐมเจดยมการก าหนด

ผงทสอดคลองกนกบวดราชบพธ อนเนองมาจากวดพระปฐมเจดยเปนวดทพระบาทสมเดจพระจอมเกลา

เจาอยหว พระราชชนกของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว ทรงสถาปนาขนดวยการสรางพระ

มหาเจดยครอบซากองคพระเจดยเดม ซงพระองคมพร ะราชด ารวาเปนมหาสถปแรกตงใน

พระพทธศาสนาในประเทศไทย มลกษณะเชนเดยวกนกบพระสถปถปารามทกรงอนราธประประเทศศร

ลงกา โดยลกษณะของแผนผงสถปถปารามอยในผงพนรปวงกลม มอาคารลอมเปนวง การถายแบบ

แผนผงพนวงกลมและรปทรงเจดยสถปถปาราม มาใชในองคพระปฐมเจดยจงเปนเรองมความสอดคลอง

กน และการทวดราชบพธสรางหลงจากพระปฐมเจดยกมผงอาคารเปนวงกลมและมอาคารลอมทง 4 ทศ

เชนเดยวกน ยอมมาจากความตงใจทจะใหมความหมายตอเนองกน โดยในชวงเวลานนพระปฐมเจดยม

ความส าคญอยางมากตอศาสนาพทธในประเทศไทยชวงสมยรชกาลท 4 หากแตอยในททหางไกลความ

เจรญ ไมไดตงอยในเมองหลวง ไมสะดวกตอการเดนทางไปนมสการ การทมการจ าลององคเจดยทม

ความคลายกนมาตงไวยงกรงรตนโกสนทร จงมาปรากฎขนทวดราชบพธ โดยชางไดดดแปลงขนาดองค

พระเจดยในมขนาดเลกลงมาใหเหมาะสมกบพนท แมองคพระเจดยจะไมมขนาดสงเดนเชนพระปฐม

เจดย แตใชวธการยกพระเจดยตงบนฐานทกษณสงขนแทน นอกเหนอไปจากนความหมายขององคพระ

เจดยทวดราชบพธ พองกบความเปนเจดยทสรางเพอระลกถงพระโอรสขององคอครศาสนปถมภก ผน า

สำนกหอ

สมดกลาง

ความรงเรองกลบมายงพระพทธศาสนาเชนเดยวกนกบสถปถปาราม และถอไดวาพระบาทสมเดจพระ

จอมเกลาเจาอยหวทรงเปนผน านมตใหมมาสพระพทธศาสนาในเมองไทย ดวยการตงธรรมยตกนกาย

ขน13

ภาพท 2 แสดงแผนผงของวด

ทมา: สดจต สนนไหว. การศกษาเรองการออกแบบสถาปตยกรรมวดราชบพธสถตมหาสมาราม. (กรงเทพฯ : คณะกรรมการจดงานฉลองครบรอบ 100 ป วนประสตสมเดจพระอรยวงศาคตญาณ (วาสมหาเถระ), 2541.), หนา 76.

13 สมคด จระทศนกล. พระอโบสถและพระวหารในสมยพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว. (กรงเทพฯ : เมองโบราณ, 2547), หนา 295.

ภาพท 3 องคประกอบแผนผงเขตพทธาวาส

อาคารบนฐานไพท

มลกษณะเปนพนยกสงกวาพนธรรมดา ปดวยหนออนทงหมด มถาวรวตถ คอ พระอโบสถ พระเจดย พระวหาร วหารมข วหารคดและศาลาราย ทงหมดนอยภายในก าแพงสงประมาณ 1 เมตร14 ประดบดวยกระเบองเคลอบลายเบญจรงค ซงสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานศรานวตตวงศ ทรงกลาวไววาเปนฝมอพระอาจารยแดง ชางเขยนซงเกดในสมยรชกาลพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหว และมชอเสยงมากในรชสมยพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวเปนผออกแบบลาย แลวสงไปท าเปนกระเบองเคลอบทเมองจนน าเขามาประดบ15 บนฐานไพท ประกอบไปดวย

1. พระอโบสถขนาด 5 หอง ทศเหนอและทศใตพระอโบสถมวหารทศขนาด 4 หอง ทศตะวนออกมพระวหารขนาด 5 หอง หลงคาลดมขเดจทง 4 หลง ระยะหางระหวางทางเดนของพระอโบสถพระวหารใหญและพระวหารทศมพระระเบยงคดตดตอกนและเหนดานนอกขนาด 9 หอง เหนขางในขนาด 5 หองทกตอน

14 กรมศลปากร. ประวตวดราชบพธสถตมหาสมาราม. (กรงเทพฯ : กรมศลปากร, 2531), หนา 31. 15 สมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตตวงศ และสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระยาด ารงราชานภาพ, สาสนสมเดจ เลม 2. (พระนคร : องคการคาครสภา, 2425.), หนา 114.

2. พระเจดยใหญอยระหวางถาวรวตถทกลาวมาในขอ 1 3. ศาลาเลกขนาด 2 หอง บนก าแพงแกวทศละค รวม 8 หลง

พระอโบสถ

มขนาดกวาง 17.70 เมตร ยาว 1.65 เมตร สงจากพนจดขอ 9.80 เมตร แบงเปน 7 หอง หนหนาทางทศเหนอสถนนราชบพธ รปทรงภายนอกเปนงานสถาปตยกรรมแบบไทยประเพณ มเครองล ายอง คอหลงคามการท าลดหนาลดหลง มงดวยกระเบองเคลอบส ตดชอฟาใบระกา หางหงส มตบหลงคาซอนกน 4 ชน โดยตบกอนสดทายยนออกมาตงเสาพาไล สวนตบสดทายเปนตบสน มคนทวยยดตดกบเสาพาไลเพอรองรบพาไลแบบแพ สามารถเดนไดตลอดแนวพระระเบยงดานนอก (เฉพาะทศเหนอ) (ภาพท 4) งานไทยประเพณในสมยรชกาลท 4 นมการปรบเปลยนรปแบบงาน เชนทวดราชประดษฐซงเปนวดประจ ารชกาลท 4 ทแตเดมนยมใชรปเทพเจาเปลยนท าหนาบนเปนตราพระราชลญจกรประจ าพระองคมาประดบ พอมาในสมยรชกาลท 5 ทวดราชบพธ หนาบนมขเดจแกะสลกเปนรปนารายณทรงครฑ สวนหนาบนอาคารแกะสลกเปนรปจลมงกฎ หรอพระเกยวประจ ารชกาลท 5 (ภาพท 5) พรอมเครองประกอบ ปานลมท านาคสะดงประดบดวยกระจกสทงหมด สวนประตและหนาตางมซมยอดมณฑปครงซกตดลวดลายปนป นปดทอง บานประต 10 บาน หนาตาง 28 บาน ดานในเปนลายรดน าพมขาวบณฑ ดานนอกประดบดวยมกเปนลวดลายจ าลองเครองราชอสรยาภรณ เฉพาะตราชนทหนงรวม 5 ดวง16 (นบจากดวงบนลงมา) คอ

- นพรตนราชวราภรณ - มหาจกรบรมราชวงศ - ปฐมจลจอมเกลา - ประถมาภรณชางเผอก - ประถมาภรณมงกฎไทย

เฉพาะทบานประต เครองอสรยาภรณทง 5 มสายสระพายลอมรอบวงกลมและมสรอยทบอยบนสายสระพาย พรอมกบมโบวหอยดวงตราอยอกชนหนง เหนอดวงตราดวงท 1 เปนภาพพรหมจตรพกตร และมภาพเรยงเปนค ใตดวงตราลงมาตามล าดบ (ภาพท 6)

ใตดวงตราดวงท 1 เปนภาพเทวดาพนมมอ ใตดวงตราดวงท 2 เปนภาพเทพธดาฟอน ใตดวงตราดวงท 3 เปนภาพกนนรร า ใตดวงตราดวงท 4 เปนภาพหนมานเหาะ ใตดวงตราดวงท 5 เปนภาพอนทรชตเหาะ

16 กรมศลปากร. ประวตวดราชบพธสถตมหาสมาราม. (กรงเทพฯ : กรมศลปากร, 2531), หนา 32-41.

ระหวางภาพและตราเปนลายกระหนกเปลว ขอบรอบทง 4 ดานประดบกระหนกและลายประจ ายามกามป การประดบมกชนเลก ยงท าเปนสรอยทบบนเพชรแถบทมอกษร “จ.ป.ร.” ไขว และมตราจกรคนเปนระยะ มสรอยลกโซรอยทงสองขางชายแถบแพรผกหกระตาย มตราหอยตรงกลางแบบของจรง ดานขางของซมประตแตละดานเปนรปเซยวกางถองาว ยนอยบนหลงสงห (ภาพท 7) สวนดานขางของซมหนาตางแตละดานเปนรปเทวดาถอพระขรรคยนอยกลางลายกระหนก ฝมอประดบมกดงกลาวนตามหลกฐานกลาววาเปนฝพระหตถพระเจาบรมวงศเธอ กรมหมนทวากรวงศประวต ภายในระหวางชองหนาตางเปนรปอณาโลมมอกษร “จ” สลบ เหนอซมประตกลางภายในป นเปนรปพระราชลญจกรประจ ารชกาลของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว ทเรยกวาตราแผนดนหรอตราอารม (ภาพท 8) โดยจ าลองแบบตรางาประจ ารชกาลของพระองคอนประกอบดวยเครองหมายส าคญตาง รวมกน คอ พระมหาพชยมงกฎ จกร ตร โล ชางไอยราพต ชางเผอก กฤช พระมหาสงวาลยนพรตน พระสายสรอย เครองราชอสรยาภรณจลจอมเกลา ฉตรตงมราชสหคชสหประคองฉลองพระองคครยและเครองหมายเบญจราชกกธภณฑ กบมภาษตค าวา “สพเพส สงฆภตาน สามคค วฑฒสาธกา” ประกอบอยดวย มการปดทองภายในบางแหง ทผนงชนบนระหวางเสาคหาเขยนเปนภาพพระพทธประวต โดยการตกแตงภายในเปนฝพระหตถของหมอมเจาประวชชมสายทงสน ในปพ.ศ.2472 มการลบภาพพระพทธประวตออกและท าลายดอกไมรวงสทองแทน และในปพ.ศ.2525 มหามงคลสมโภชกรงรตนโกสนทรครบรอบ 200 ป ไดบรณะปฏสงขรณทงพระอาราม พระอโบสถ และพระวหาร เขยนลายดอกไมรวงสทองเตมผนงภายใน มการประกอบพธยกชอฟาพระอโบสถ ในวนท 1 มนาคม พ.ศ.252517

ภายในพระอโบสถเปนงานตะวนตก แบบกอธค เชนสวนของเพดาน งานประดบผนงและ

ลวดลายตาง ประดษฐานพระพทธองครส (ภาพท 9) เปนพระพทธรปประธาน ลกษณะเปน

พระพทธรปหลอปางสมาธ จวรเปนรว หนาตกกวาง 2 ศอกคบ กะไหลทองค าทงองค เปนทองค าท

พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวทรงใชแตงพระองคเมอทรงพระเยาว ประดษฐานบนฐานชกช

หนออน พระพทธรปองคนเดมท พระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ให

หลอขนเพอจะทรงน าไปประดษฐานไวทพระปฐมเจดย แตสนรชกาลเสยกอน18 นอกจากพระพทธองครส

แลว ยงมพระนรนตรายประดษฐานบนฐานชกชเบญจาดานหนา ต าจากพระพทธองครสลงมา พระ

นรนตรายเปนพระพทธรปนงขดสมาธเพชร หลอดวยทองสมฤทธกะไหลทอง มเรอนแกวเปนพมมหา

โพธยอดเรอนแกวมรปพระมหามงกฏ ตวเรอนแกวตดกบฐานชนลางขององคพระพทธรป มอกษรขอม

จารกพระคณนามแสดงพระพทธคณลงบนกลบบวดานหนา 9 ดานหลง 9 คอตงแต อรห สมมาสมพทโธ

ถงภควา ทฐานลางสดมทส าหรบรองน า 17 พระบาทสมเดจพระเจาอยหว ทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหสมเดจพระบรมโอรสาธราช เจาฟามหาวชราลงกรณ สยามมกฏราชกมาร เสดจพระราชด าเนนแทนพระองคในพธยกชอฟาพระอโบสถ. 18 พระธรรมจนดาภรณ. ปาฐกถาเรองพระจอมเกลาฯ เกยวของกบพทธศลปะอยางไร. (ไมทราบทพมพ, พมพ พ.ศ. 2512), หนา 35.

ลงบนกลบบวดานหนา 9 ดานหลง 9 คอตงแต อรห สมมาสมพทโธ ถงภควา ทฐานลางสดมทส าหรบรองน าสรงพระ มทอรปศรษะโค ซงหมายความวาพระพทธองคเปนโคตมโครต พระนรนตรายเปนพระพทธรปทพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวทรงมพระราชด ารแบบอยางสรางขน แลวหลอจ าลองพระราชทานพระอารามตาง ในคณะสงฆธรรมยตกนกาย ปจจบนพระนรนตรายทวดราชบพธเปนองคทท าขนใหมเพราะองคทไดรบพระราชทานถกลกขโมยไป ฐานชกชทประดษฐานพระนรนตรายเปนฐานเบญจาซกเลก เคยเปนททรงพระโกศสมเดจพระนางเจาสนนทากมารรตน และสมเดจพระเจาลกเธอเจาฟากรรณาภรณเพชรรตน

ภาพท 4 ดานหนาพระอโบสถ

ภาพท 5 ตราพระเกยวประจ ารชกาลท 5 ทมา: เขาถงเมอวนท 20 ธนวาคม 2556 จาก rakking.siam2web.com

ภาพท 6 บานประตประดบมก พระอโบสถ

ภาพท 7 เซยวกางถองาว บนหลงสงห บรเวณดานขางซมประตพระอโบสถ

ภาพท 8 ชองหนาตางรปอณาโลมมอกษร “จ” ภายในพระอโบสถ

ภาพท 9 พระพทธองครส พระประธานภายในพระอโบสถ

พระวหาร

มขนาดกวาง 11.30 เมตร ยาว 21.65 เมตร สงจดขอ 9.80 เมตร แบงเปน 7 หอง พระวหารตง

หนหนาไปทางทศใต รปทรงเปนแบบเดยวกนพระอโบสถทงภายนอกและภายในคอ รปแบบงาน

ภายนอกเปนแบบไทยประเพณ มเครองล ายอง หลงคาท าลดหนาลดหลง ตบหลงคาซอนกน 4 ชน

พาไลเปนแบบแพ สามารถเดนไดตลอดแนวพระระเบยงดานนอก (เฉพาะทศใต) (ภาพท 10) หลงคา

ดานหนามขเดจเปนตบซอน 2 ชน สวนลางของบนท าสาหรายรวงผงปลายเปนรปเทพพนม หนาบน

มขเดจแกะสลกเปนรปพระนารายณทรงครฑ สวนหนาบนอาคารแกะสลกเปนรปจลมงกฎ หรอพระเกยว

ประจ ารชกาลท 5 พรอมเครองประกอบ ปานลมอาคารท านาคสะดง ประดบดวยกระจกสทงหมด

เชนเดยวกบบวหวเสา และซมประตหนาตาง ซมประตหนาตางมรปแบบเดยวกนคอ เปนมณฑปครงซก

ตดผนง ประตทางเขาดานหนาทงหมด 3 ชอง ประตชองกลางจะอยตรงกบแนวมขเดจและมขนาดใหญ

กวาประตดานขาง สวนหนาตางจะอยระหวางหองเสาของอาคารทง 7 หอง รวมมหนาตาง 14 ชอง บาน

ประตและบานหนาตางสลกดวยไมเปนลายเครองราชอสรยาภรณ กลาวกนวา ประตและหนาตางของ

พระวหารเดมเปนของพระอโบสถ แตเมอน าเอาบานมกมาตดทพระอโบสถ จงไดเอามาไวทพระวหาร

สวนภายในพระวหาร มลวดลายเฉพาะทเพดาน บวกนผนงชนลางและชนบน และกรอบประตหนาตาง

สวนทเหลอเปนสขาว ไมมลวดลายใด ในปพ.ศ.2525

มการบรณะปฏสงขรณวดครงสมโภชกรงรตนโกสนทร 200 ป สมเดจพระอรยวงศาคตญาณ (วาสนมหาเถระ) สมเดจพระสงฆราชสกลมหาสงฆปรณายก โปรดฯ ใหเขยนลายดอกไมรวงทผนง ป นตราอณาโลม ตราพระนามยอ จ ทชองระหวางหนาตาง ป นตราแผนดนเหนอประตกลาง เขยนลายรดน าหลงบานประตทกบาน เหมอนกนกบพระอโบสถ พนใชสชมพเพอใหตรงกบสเดมซงเปนสวนพระราชสมภพในพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว19

ภายในพระวหารเปนงานแบบตะวนตก แบบกอธค เชนเดยวกบพระอโบสถ ประดษฐานพระประทปวโรทย พระพทธรปปางมารวชยของเกาทซอมขนมาใหม เปนพระประธาน ประดษฐานบนฐานชกช หลงพระประธานเปนตพระไตรปฎกขนาดใหญ 3 ต เปนพระไตรปฎกใบลาน บรรจในกลองไมสก บางทาน ามน บางทาส มลวดลายท าดวยเสนทองเหลองฝงลงในเนอไม มตราของหลวง บางทานกลาววา อาจเปนพระไตรปฎกสมยรชกาลท 1 ทยงเหลออย ตไตรปฎกนมการบรณะขนใหม เมอครงบรณะปฏสงขรณวดในป พ.ศ. 2525 โดยกรมศลปากรไดออกแบบตใหม ดงทเหนในปจจบน20

ภาพท 10 พระวหาร

19 กรมศลปากร. ประวตวดราชบพธสถตมหาสมาราม. (กรงเทพฯ : กรมศลปากร, 2531), หนา 44-45. 20 ผออกแบบคอ นาย อาวธ เงนชกลน สถาปนก 7 กองสถาปตยกรรม กรมศลปากร.

พระมหาเจดย

ตงอยบรเวณหลงพระอโบสถ มรปแบบเปนเจดยทรงระฆง (ภาพท 11, 12, 13) องคเจดยประดบกระเบองเคลอบลายเบญจรงคทงองค สง 43 เมตร ฐานโดยรอบ 56.20 เมตร21 เหนอพระเจดยมซมรอบ 14 ซม นบตงแตซมทประดษฐานพระพทธรปหลอของพระเจาวรวงศเธอ กรมหลวงชนวรสรวฒน สมเดจพระสงฆราชเจา และพระพทธรปยนปางร าพง ตรงประตวหารทศตะวนตก เปนซมท 1 แลวเวยนเปนทกษณาวรรต (เวยนขวา) ซมท 2 พระพทธรปยนปางหามญาต ซมท 3 พระพทธรปยนทรงเครองปางหามญาต ซมท 4 พระพทธรปยนปางอมบาตร ซมท 5 พระพทธรปยนปางประทานพร ซมท 6 พระพทธรปทรงเครองปางหามสมทร ซมท 7 พระพทธรปลลา ซมท 8 พระพทธรปปางมารวชย ซมท 9 พระพทธรปลลา ซมท 10-13 พระพทธรปทรงเครองปางหามสมทร และซมท 14 พระพทธรปยนปางหามญาต โดยเหนอซมพระพทธรป มชานและก าแพงแกวส าหรบเดนรอบเจดย โดยมบนไดขนจากขางในองคพระเจดย บนไดทางเขาดานในอยทางทศเหนอนดานพระอโบสถ ภายในองคพนะเจดยตรงกลางพนมฐานชกชประดษฐานพระพทธรปศลานาคปรกรปแบบศลปะลพบร 2 องค ตงหนไปทางทศเหนอ 1 องค และทางทศใตอก 1 องคและพระพทธรปนาคปรกขนาดยอมกวาอก 2 องค ตงหนไปทางทศตะวนออก 1 องค และทางทศตะวนตกอก 1 องค นอกจากนยงมพระพทธรปขนาดเลกประดษฐานอยอกหลายองค และตามผนงดานในยงมชองประดษฐานพระพทธรปขนาดยอมอก 6 ชอง ทางผนงทศตะวนออก ทศตะวนตก และทศใต ทศละ 2 ชอง และมตพระไตรปฎก 1 ต ยอดพระเจดยบรรจพระบรมสารรกธาตจ านวน 6,018 องค มสวนหนงบรรจอยในตลบเงนกะไหลทองฝงพลอยสแดง และอกสวนหนงบรรจในตลบเงน ตลบทง 2 ลกนบรรจอยในโถเบญจรงคลายน าทอง การบรรจพระบรมสารรกธาตนทางวดเปนผจดงานขนเมอวนท 10 – 19 พฤษภาคม พ.ศ. 2492 พรอมกบยกลกแกวสยอดพระเจดยทไดจดท าขนใหมดวย ในวนท 5 พฤศจกายน 2528 พระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดชฯ และสมเดจพระบรมโอรสาธราช สยามมกฏราชกมาร ไดเสดจพระราชด าเนน ประกอบพธอญเชญพระบรมสารรกธาตขนประดษฐาน ณ ปลยอดพระเจดย

21 กรมศลปากร. ประวตวดราชบพธสถตมหาสมาราม. (กรงเทพฯ : กรมศลปากร, 2531), หนา 42.

ภาพท 11 มมมองพระมหาเจดยจากทางทศตะวนออกเฉยงเหนอ

ภาพท 12 มมมองพระเจดยดานทศใต

ภาพท 13 รปตดพระมหาเจดย

ทมา: สดจต สนนไหว. การศกษาเรองการออกแบบสถาปตยกรรมวดราชบพธสถตมหาสมาราม. (กรงเทพฯ : คณะกรรมการจดงานฉลองครบรอบ 100 ป วนประสตสมเดจพระอรยวงศาคตญาณ (วาสมหาเถระ), 2541.),

หนา 112.

พระวหารทศ

ตงอยทางทศตะวนออก (ภาพท 14) และทศตะวนตก (ภาพท 15) ตรงกบพระเจดยใหญ ทางเขาสบรเวณภายในพระระเบยงรอบพระเจดย เปนอาคารแบบมมขลดใตขอหนาอาคาร ขนาดกวาง 4.25 เมตร ยาว 10.00 เมตร สงจดขอ 9.50 เมตร แบงเปน 5 หอง รปแบบอาคารแบบไทยประเพณ หลงคาท าลดหนาลดหลง ตบหลงคาซอนกน 3 ชน ปลายตบหลงคาผนกลางอยทแนวเสาพาไล ตบลางเปนตบสน มคนทวยตดกบเสาพาไล ฐานพาไลทศเหนอตอเนองกบพระอโบสถ สวนทศใตตอเนองกบพระวหาร ดานหนาหลงคามขเปนตบซอนกน 2 ชน สวนลางของหนาบนท าสาหรายรวงผงปลายเปนรปเทพพนม บรเวณหนาบนมขชนบนเปนรปนารายณทรงครฑ หนาบนมขชนลางเปนรปชางสามเศยรเทดบษบก สวนซมประตทางเขาเปนสวนมณฑปครงซก แตบานประตเปนภาพเขยนสรปเซยวกาง พระระเบยงคด มผนงประดบกระเบองเคลอบลายเบญจรงคเชอมพระอโบสถกบวหารทศ และพระวหารลอมองคพระเจดยใหญ ดานนอกมทางเดนปดวยหนออน และมเสาหนกลมรบเชงชาย สวนดานในเปนพนสองชน มเสากออฐถอปนยอเหลยมรบเครองบนและเชงชาย22

ภาพท 14 พระวหารทศดานทศตะวนออก ภาพท 15 พระวหารทศดานทศตะวนตก

22 กรมศลปากร. ประวตวดราชบพธสถตมหาสมาราม. (กรงเทพฯ : กรมศลปากร, 2531), หนา 46.

ศาลาราย

ลกษณะเปนศาลาเลก 2 หอง รอบไพท มทงหมด 8 หอง บรเวณดานหนาพระอโบสถ 2 หลง (ภาพท 16) ดานหนาพระวหาร 2 หลง และดานหนาวหารทศดานตะวนออกและตะวนตก ดานละ 2 หลง เปนอาคารโถงโลงมปกนกรอบ ขนาดกวาง 3.13 เมตร ยาว 5.00 เมตร สงจดขอ 3.50 เมตร แบงเปน 2 หอง อาคารเปนแบบไทยประเพณ มคนทวยยดตดกบเสารบชายคาปกนก ปานลมท านาคสะดงประดบกระจกสทงหมด ผนงภายนอกประดบดวยกระเบองเบญจรงคเขยนสเปนลวดลายทออกแบบเฉพาะกบต าแหนงทประดบ บรเวณหนาบนของศาลาเปนรปเทพพนมทามกลางลายกระหนก23

ภาพท 16 ศาลารายดานทศเหนอ

อาคารและสงกอสรางตามระดบพนทวไป

1. ศาลาใหญตดก าแพงวดหนาพระอโบสถขนาด 5 หอง ระเบยง 3 ดาน 2 หลง 2. ศาลาใหญตดก าแพงวดทง 2 ขางพระอโบสถขนาด 3 หอง ระเบยง 3 ดาน ขางละ 1 หลง 3. ก าแพงรอบวดและสมาหนทตอนบนท าเปนรปเสมาธรรมจกรประกอบกบก าแพงวดทง 8 ทศ 4. ซมประตตามก าแพงวดทง 4 ดาน ดานละ 2 ประต รวมเปน 8 ประต 5. ก าแพงกนเขตพทธาวาสและสงฆาวาสอนเปนทจ าพรรษาของพระภกษสามเณร 1 สาย มซม ประต 4 ประต

23 กรมศลปากร. ประวตวดราชบพธสถตมหาสมาราม. (กรงเทพฯ : กรมศลปากร, 2531), หนา 46.

6. มมดานตะวนออกเฉยงเหนอ มพลบพลาเปลองเครองและเกย 1 หลง 7. การเปรยญ การสรางการเปรยญขนน โปรดใหสรางหลงจากทไดพระราชทานกปปยภมครงท 1 เปนตก 5 หอง 2 ชน มระเบยงรอบ มงกระเบองเคลอบ มชอฟาใบระกาป นอยางศาลาใหญ สรางตดก าแพงวดดานในทศตะวนตกเฉยงเหนอ ตรงขามกบพลบพลาเปลองเครอง มบนไดขนลงวดและทางในสวน พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหสรางขน เนองจากทรงใชเปนทประดษฐานพระองคารของเจานายทพระราชทานเพลงแลว เพอทรงบ าเพญพระราชกศลกอนบรรจ และตอมาไดใชเปนททรงบ าเพญพระราชกศลในการพระราชทานเพลงพระศพพระเจาลกเธอ พระองคเจาประไพพรรณพลาศ เมอ พ.ศ. 2429 และไดโปรดใหท าพระเมรบรรพตทสนามหญาเปนทพระราชทานเพลงและตอสะพานถงการเปรยญชนบน

เขตสงฆาวาส (ดานทศใตของวด)24 (ภาพท 17)

1. คณะนอก มกฏขนาด 4 หอง 2 หลง ขนาด 10 หอง 2 หลง มผนงกนระหวาง 2 หองทกระยะ กฏเหลานมระเบยงดานหนา และมหอฉน 3 หอง ระเบยงรอบ 1 หลง หนาคณะมศาลาท าบญ 5 หอง มระเบยงและฝารอบ 1 หลง ขางหนาศาลาท าบญมสระน า หอระฆง ขางหลงมกฏ 2 หอง มระเบยงดานหนาและหนหนาเขาหากนขางละ 1 หลง ถาวรวตถในคณะนเปน 2 ชนทงนน 2. คณะใน มถาวรวตถเหมอนคณะนอก แปลกกนแตละคณะนมหอกลอง ไมมหอระฆง 3. คณะกลาง มกฏหลงใหญ 5 หอง 3 ชนระเบยงรอบส าหรบเจาอาวาสอย มกฏ 2 หอง 2 ชน ระเบยงหนาขางละ 2 หลง และกฏ 3 หอง 2 ชน ระเบยงขางหนาอกขางละ 1 หลง ภายหลงพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวโปรดฯ ใหรอพระทนงสตลาภรมยมาสรางในคณะน เปนกฏเกง 3 หอง 3 ชน ตอจากกฏหลงใหญ อนเปนกฏเจาอาวาสและกฏเกง 2 ชน

ต าหนกอรณ

อยบรเวณคณะกลาง พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวทรงโปรดเกลาฯ ใหสรางขน เพอเปนทประทบของพระวรวงศเธอ พระองคเจาพระอรณนภาคณากร ต าหนกอรณม 5 หอง กอผนงรอบระเบยงตลอด 3 ชน หนหลงต าหนกตรงหนาพระวหารในหอสมดของวด25

24 กรมศลปากร. ประวตวดราชบพธสถตมหาสมาราม. (กรงเทพฯ : กรมศลปากร, 2531), หนา 22-23. 25 กรมศลปากร. ประวตวดราชบพธสถตมหาสมาราม. (กรงเทพฯ : กรมศลปากร, 2531), หนา 52.

พระทนงสตลาภรมย

พระทนงองคนเดม พระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว รชกาลท 4 โปรดใหสรางเปนพระทนงเยนในพระราชฐานชนใน บรเวณต าหนกของสมเดจพระเทพศรนทราบรมราชน ใกลประตสนามราชกจ เปนตกจนสง 3 ชน พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวโปรดใหรอมาปลกเปนเสนาสนะส าหรบเจาอาวาสวดราชบพธ26 หอระฆง

ตงอยบรเวณทศตะวนออก ลกษณะเปนหอระฆง 2 ชน ชนลางกออฐถอปน ชนบนท าซมโปรงทง 4 ดาน ตรงมมยอเหลยมไมสบสอง ยอดเปนรปพระเกยวประจ ารชกาลท 5 ประดบดวยกระเบองลายเบญจรงค

หอกลอง

มลกษณะเชนเดยวกนกบหอระฆง แตมกระจกส 3 ดาน ตงอยบรเวณใกล กบศาลาท าบญคณะใน

ภาพท 17 องคประกอบแผนผงเขตสงฆาวาส

ทมา: สดจต สนนไหว. การศกษาเรองการออกแบบสถาปตยกรรมวดราชบพธสถตมหาสมาราม. (กรงเทพฯ : คณะกรรมการจดงานฉลองครบรอบ 100 ป วนประสตสมเดจพระอรยวงศาคตญาณ (วาสมหาเถระ), 2541.), หนา 91.

26 กรมศลปากร. ประวตวดราชบพธสถตมหาสมาราม. (กรงเทพฯ : กรมศลปากร, 2531), หนา 52.

สงกอสรางอนๆ

เกยและพลบพลาเปลองเครอง

ตงอยบรเวณมมก าแพงวดทางทศตะวนออกเฉยงเหนอ เกยอยดานหนาตวพลบพลา หลงคามงกระเบองเคลอบส มชอฟาใบระกา หนาบนเปนตราวลลภ คอ มชางสามเศยรเทดพาน 2 ชนทประดษฐานพระเกยว มรศม มราชสหและคชสหถอฉตร 7 ชน ทางซายและทางขวา บานหนาตางประตประดบดวยกระจกส เกยและพลบพลาทสรางไวนส าหรบพระเจาแผนดนเสดจราชด าเนนมาโดยทางสถลมารค (ทางบก) จะทรงฉลองพระองคดวยขตตยาราชภษตาภรณ ทรงสวมมงกฎทเรยกวา พระชฎามหากฐน ประทบบนพระราชยานมพนกงานเจาหนาทหามมาเทยบทเกย เสดจขนพลบพลาทรงเปลองเครองขตตยาราษภษตาภรณ แลวแตงพระองคใหม แลวเสดจน าผาพระกฐนไปพระราชทานแกพระสงฆในพระอโบสถ ดงนนจงเรยกกนวา พลบพลาเปลองเครอง27

ก าแพงรอบวดและสมา (ภาพท 18)

ลกษณะเปนก าแพงกออฐถอปนทวไป มซมใบสมาแบบโปรงตงอยบนก าแพง มหลกศลาจ าหลกเปนสมาธรรมจกรเบองบน ตงอยตามก าแพงวดทง 8 ทศ คอ ทศเหนอ ทศตะวนออกเฉยงเหนอและทศตะวนตกเฉยงเหนอ ทศตะวนออก ทศตะวนออกเฉยงใต ทศใต ทศตะวนตกเฉยงใต ทศตะวนตกและทศตะวนตกเฉยงเหนอ ก าแพงวดตอเนองกบหลกศลารอบวดทง 4 ดาน เรยกวา มหาสมา นอกจากก าแพงรอบวดแลวยงมก าแพงอก 1 สาย กนเขตพทธาวาสและเขตสงฆาวาส ลกษณะเปนแบบเดยวกนกบก าแพงรอบวด

ซมประตก าแพงวด มทงหมด 12 ซม เฉพาะก าแพงรอบวดม 8 ซม แบงเปนดานละ 2 ซม และท

ก าแพงกนเขตระหวางพทธาวาสกบเขตสงฆาวาสอก 4 ซม โดยซมประตทง 12 ซม มลกษณะเหมอนกน

ทงหมด คอคลายซมจระน ายอเหลยมประดบดวยลายปนป น โดยเฉพาะตรงหนาซมดานนอกและดานใน

ท าเปนรปพาน 2 ชน ประดษฐานพระเกยวมรศม มราชสหคชสหถอฉตร 5 ชนอยขางละตว โดยรป

จ าลองมาจากตราประจ ากองทหารมหาดเลกราชวลลภ ขาดแตไมมชางสามเศยรเทดพานเหมอนกบท

หนาบนของพลบพลาเปลองเครอง ตามบานประตซมเปนรปทหารแตงตวแตกตางกนไปสลกตดไว รป

ทหารเหลานเขาใจวาเปนทหารมหาดเลกซงจดตงมาตงแตตนรชกาลท 5 ตงแตมหาดเลกเดม 24 คน

หรอทเรยกวา ทหารสองโหล และมาเปนทหารมหาดเลกหลวง 72 คน เรอยมาจนตงเปนกรมทหาร

มหาดเลกเปนหลกฐานในปพ.ศ. 2416 เมอตงกรมทหารมหาดเลกจนถงปพ.ศ. 2419 ไดมการ

27 กรมศลปากร. ประวตวดราชบพธสถตมหาสมาราม. (กรงเทพฯ : กรมศลปากร, 2531), หนา 49.

เปลยนแปลงเครองแบบทหารมหาดเลก28 ซงรปทหารมหาดเลกทไดน ามาสลกไวทบานประตนอาจ

แสดงถงการเปลยนแปลงเครองแตงตวดงกลาวกเปนได29

ภาพท 18 นมตสมาและก าแพงวด

ทมา: สดจต สนนไหว. การศกษาเรองการออกแบบสถาปตยกรรมวดราชบพธสถตมหาสมาราม. (กรงเทพฯ : คณะกรรมการจดงานฉลองครบรอบ 100 ป วนประสตสมเดจพระอรยวงศาคตญาณ (วาสมหาเถระ), 2541.), หนา 79.

สสานหลวง (ภาพท 19)

บรเวณทจดเปนสสานหลวง คอบรเวณทตดกบก าแพงวดดานตะวนตก ขนาบไปกบคลองตลอดก าแพงวด ซงอนเสาวรยเหลานพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวทรงสรางไวบาง พระบรมวงศานวงศสรางขนในชนหลงบาง โดยทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหพระเจาบรมวงศเธอ กรมหมนภธเรศธ ารงศกดเปนแมกองจดท า อนสาวรยทพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหสรางขน เปนพระบรมราชทศพระราชกศลแกพระบรมราชเทว พระราชเทวเจาจอมมารดา พระราชโอรส และพระราชธดาในพระองค เปนรปพระเจดยบาง รปปรางคบาง เปนวหารแบบไทย แบบขอม และแบบกอธค30

28 ต านานทหารมหาดเลก. ไมทราบทพมพ, 2496, หนา 65-71. 29 กรมศลปากร. ประวตวดราชบพธสถตมหาสมาราม. (กรงเทพฯ : กรมศลปากร, 2531), หนา 50. 30 กรมศลปากร. ประวตวดราชบพธสถตมหาสมาราม. (กรงเทพฯ : กรมศลปากร, 2531), หนา 56.

ภาพท 19 องคประกอบแผนผงเขตสสานหลวง

ทมา: สดจต สนนไหว. การศกษาเรองการออกแบบสถาปตยกรรมวดราชบพธสถตมหาสมาราม. (กรงเทพฯ : คณะกรรมการจดงานฉลองครบรอบ 100 ป วนประสตสมเดจพระอรยวงศาคตญาณ (วาสมหาเถระ), 2541.), หนา 93.

บทท 3

รปแบบสถาปตยกรรมและศลปกรรมอทธพลตะวนตก วดราชบพธฯ

รปแบบงานสถาปตยกรรมอทธพลตะวนตกนน ปรากฏมาตงแตสมยสมเดจพระนารายณมหาราช เรมมการเจาะชองหนาตางเปนอารชโคงแบบศลปะกอธค1 มลายแบบศลปะโรโกโก2 เนองจากสมยนนฝรงเศสสงสถาปนกและวศวกรเขามาในอยธยา3 เชนการสรางบานวชาเยนทรทลพบร เปนตกแบบฝรง ตอมาภายหลงจากเสยกรงศรอยธยาครงท 2 เขาสสมยรตนโกสนทร พระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลก มความพยายามท าใหกรงรตนโกสนทรมความคลายคลงกรงศรอยธยาอยางมาก งานสถาปตยกรรมคงตามรปแบบและคตไตรภม เปนไปตามประเพณอยางกรงศรอยธยา จนกระทงสมยพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว ชาตตะวนตกเรมกลบเขามามบทบาทในไทย เหนไดจากนโยบายตางประเทศและแนวทางปรบปรงประเทศใหเปนแบบตะวนตก4 และเรมมบทบาทตองานจตรกรรม เชน ภาพจตรกรรมฝาผนงของขรวอนโขง ทใชกฏเกณฑทศนยวทยาแสดงความลกแบบ 3 มต การเขยนทแสดงลกษณะศลปะแบบอดมคตและศลปะแบบเรยลลสท5 ภาพบานเรอนทเปนอาคารแบบยโรป ซงแตกตางจากภาพจตรกรรมในสมยกอนหนาทมกจะเปนภาพพทธประวต ภาพเกยวกบพทธศาสนา ผลงานชนส าคญเชนภาพเขยนฝาผนงภายในพระอโบสถวดบวรสถานสทธาวาส พระอโบสถวดมหาพฤตฒาราม กรงเทพมหานคร จนกระทงมาถงสมยพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว งานสถาปตยกรรมและงานจตรกรรมแสดงถงอทธพลตะวนตกอยางชดเจน ทงอาคาร บานเรอน และถนนหนทาง

1 ศลปะกอทกเปนศลปะทเกดในยโรปชวงระหวางครสตศตวรรษท12-15 มศนยกลางทฝร งเศส ค าวา"กอธค" เรมใชครงแรกโดยนกวจารณศลปะสมยฟนฟศลปวทยาตอนปลายของอตาล เรยกรปแบบของศลปะ ทเกดในยโรปในชวงเวลาดงกลาวขางตน ทเปนผลงานของพวกกอท แฟรงก ลอมบารค สลาฟ และแซกซน ซงตางเปนชนเผาปาเถอน ไรความเจรญทางศลปวทยาการ ประการส าคญ เปนชนเผาทท าลายจกรวรรดโรมนและถงพรอมดานศลปวทยาการ. แหลงทมา: www.wikipedia.com. 25 มกราคม 2557. 2 ศลปะโรโคโค (องกฤษ: Rococo) หรอบางครงกเรยกกนวา "ศลปะแบบหลยสท 14" ศลปะโรโคโคเรมพฒนามาจากศลปะฝรงเศส และการตกแตงภายในเมอครสตศตวรรษท 18 หองทออกแบบแบบโรโคโคจะเปน เอกภาพ คอทกสงทกอยางในหอง จะออกแบบเพอใหกลมกลนกนอนหนงอนเดยวกนมใชจะอสระตอกน. แหลงทมา: www.wikipedia.com. 25 มกราคม 2557. 3 ประยร อลชาฎะ. ถาม-ตอบศลปะไทย / น. ณ ปากน า. (กรงเทพฯ : เมองโบราณ, 2549). หนา 159. 4นฤมล ธรวฒน. พระราชด ารทางการเมองของพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว. (วทยานพนธอกษรศาสตรมหาบณฑต จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2525). หนา 338. 5 ศลปะเรยลลสม หรอ ศลปะสจนยม โดยทวไปหมายถง การสรางงานทเหมอนจรงดงทปรากฏอยในธรรมชาต รวมถง การสรางสรรคภาพงานในเชงวพากษวจารณสงคม ศลปนกลมเรยลสมมความเชอวาความจรงทงหลายคอความเปนอยจรง ๆ ของชวตมนษย ดงนน ศลปนกลมนจงเขยนภาพทเปนประสบการณตรงของชวต เชน ความยากจน การปฏวต ความเหลอมล าในสงคม โดยการเนนรายละเอยดเหมอนจรงมากทสด. แหลงทมา: www.wikipedia.com. 25 มกราคม 2557.

สำนกหอ

สมดกลาง

องคประกอบสถาปตยกรรมและศลปกรรมอทธพลตะวนตกภายในวดราชบพธ

แมลกษณะภายนอกจะเปนอยางไทยประเพณ แตภายในพระอโบสถและพระวหารของวด มการ

ตกแตงอยางงานแบบตะวนตกคลายโบสถในศลปะกอธค (ภาพท 20) เชน การตกแตงผนงภายในและ

รปแบบโครงสรางเพดาน (ภาพท 21)

เพดาน

เพดานของพระอโบสถและพระวหารของวดราชบพธมลกษณะเฉพาะตวคอ มการประดบเปนซมโคงแหลมแบบกอธค (ภาพท 22) ซงกรมพระยานรศฯ ตงขอสงเกตไวในเอกสารเรองการซอมแปลงพระอโบสถวดราชบพธวา “พระอโบสถวดราชบพธนน ภายนอกท าแบบไทยแทงามไมมทต ภายในคดท าเปนแบบใหมไทยเจอฝรง เพราะเหนวาแบบไทยภายในยอมท าแตเกลยงๆ ไมงดงามพอ”6 ซมโคงแหลมแบบกอธคนนมชอเรยกวา Pointed Arch (ภาพท 23) โดยการท าเพดานเปนวงโคงแหลมเชนนเปนลกษณะเดนของสถาปตยกรรมแบบกอธค (Gothic) โดยศลปะกอธคเปนรปแบบงานทพฒนามาจากศลปะโรมาเนสก7 (Romanesque) ถดจากอารคโคงปลายแหลมลงมารองรบดวยเสาตดผนง (Pilaster) (ภาพท 24) ซงเปนระบบทนยมใชในงานสถาปตยกรรมแบบตะวนตก แมวาเพดานพระอโบสถจะท าเปนซมโคงแหลมแบบกอธค แตโครงสรางตวอาคารกยงเปนแบบไทย สงเกตไดจากการทเพดานมลกษณะเรยบ เนองจากการท าเพดานแบบซมโคงแหลมเชนน ตามแบบงานสถาปตยกรรมแบบกอธคแลว จะปรากฏลกษณะการไขวกนเปนรปกากบาทบรเวณกงกลางเพดาน แตเพดานพระอโบสถวดราชบพธยงคงท าเปนเครองไม มลกษณะเปนจวสามเหลยมประกอบดวยเสาตง และสวนของขอวางพาดกลางชองเพดาน ท าใหไมสามารถเปดใหเหนโครงสรางของอาคารได จงตองท าการปดเปนระนาบสเหลยมผนผาโดยแบงเปน 5 ชอง กงกลางแตละชองตกแตงดวยลายดอกไมขนาดใหญ มการหอยโคมไฟลงมาจากกงกลางลาย การท าเพดานแบบ Pointed Arch จงเปนแคการท าลกษณะเลยนแบบรปแบบหลงคาศลปะกอธค ไมไดน าโครงสรางในการท าหลงคามาใชกบตวอาคารจรงๆ บรเวณเหนอหนาตางมการท าชองประดบลวดลาย หรอ Frieze (ภาพท 25) คอการท าชองใสภาพเลาเรองหรอลวดลายตางๆ การท าลกษณะนเปนองคประกอบอกอยางหนงในงานสถาปตยกรรมแบบตะวนตก ประกอบกบลวดลายทปรากฏเปนลายพรรณพฤกษาแบบไทยผสมตะวนตก โดยการท าอกษร “จปร.” กลางลวดลายพรรณพฤกษาออกดอกเปนราชสห คชสห สลบกบเทวดาสวมชฎาอยาง

6 สดจต สนนไหว. การศกษาเรองการออกแบบสถาปตยกรรมวดราชบพธสถตมหาสมาราม. (กรงเทพฯ : คณะกรรมการจดงานฉลองครบรอบ 100 ป วนประสตสมเดจพระอรยวงศาคตญาณ (วาสมหาเถระ), 2541.) หนา 214. 7 ศลปะโรมาเนสก (Romanesque art) หมายถงศลปะทเกดขนในยโรป ราวครสตศตวรรษท 11 ถงปลายครสตศตวรรษ 12 ศลปะแบบโรมาเนสกพนฐานของศลปะกอธค ซงเรมมบทบาทเมอประมาณครสตศตวรรษ 13 การศกษาเรองศลปะยคกลาง เมอตนครสตศตวรรษ 19 ท าใหมการจดแบงศลปะเปนสมยๆ ค าวา โรมาเนสก เปนค าทใชบรรยายศลปะตะวนตกโดยเฉพาะ สถาปตยกรรมทเกดขนระหวางครสตศตวรรษ 11 ถง 12. แหลงทมา: www.wikipedia.com. 25 มกราคม 2557.

สำนกหอ

สมดกลาง

ไทย8 ถดจากชอง Frieze ขนไป มการท าลวดบวขนาดใหญ (Cornice) (ภาพท 25) ประดบลายปนป นทาสปดทอง และมการท ากระเปาะรปเศยรชางรองรบเสาตดผนง อกทงลวดบวยงชวยแบงชนระหวางผนงตอนลางและผนงตอนบน โดยแบงพนทเทาๆ กน ถดขนไปเปนเสาตดผนงแบงเปนชองยาวตลอดผนงสวนบน (ภาพท 26) (ภาพท 27) ลกษณะของเสาเปนเสากลมแบบ semi-column (ภาพท 28) คอการน าเสากลมตนเลกสามตนมารวมกน โดยหวเสาเปนรปกนถวยโคงเวาขนไปคลายถวยใสเหลาองน ประดบดวยลายพรรณพฤกษา ซงเสาตดผนงลกษณะนจะชวยท าใหตวอาคารภายในดโปรงขน และการวางเสาเรยงไปรวมกบเสนลวดบวทยาวตลอดผนงของอาคาร ยงชวยท าใหองคประกอบมความตอเนอง ลนไหล ไมสะดดทางสายตา ซงเปนวธการท าแบบงานสถาปตยกรรมแบบตะวนตก องคประกอบเหลาน Frieze, Cornice และ เสาผสม semi-column ลวนเปนองคประกอบสถาปตยกรรมแบบตะวนตก ทถกน ามาปรบใชกบรปแบบงานอยางไทย ท าโดยการหยบยกองคประกอบเหลานมาใชรวมกบลวดลายประดบตกแตงแบบไทย ซงลวดลายทใชกเปนลวดลายทพฒนาขนมาในสมยนนเปนการน างานไทยแบบใหมมาผสมผสานกบงานตะวนตก แสดงใหเหนถงพฒนาการใหมๆ และการประยกตของงานสถาปตยกรรมไทยในสมยนนไดเปนอยางด ภายในพระอโบสถและพระวหารจะแตกตางกนทสพนหลง โดยสพนหลงพระอโบสถจะทาเปนสฟา สวนสพนหลงของพระวหารจะทาเปนสชมพ (ภาพท 29)

ภาพท 20 โบสถแบบกอธค Amiens Cathedral, France ทมา: เขาถงเมอวนท 25 มกราคม 2557 จาก portacaeli.blogspot.com

8 ศภชย เสรมสขเจรญชย. งานตกแตงภายในพระอโบสถวดราชบพธ สถตมหาสมาราม: การปรบเปลยนสศลปะตะวนตกในสมยรชกาลท 5. (วทยานพนธปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร, 2555), หนา 57.

ภาพท 21 แบบเพดานพระอโบสถ

ทมา: สดจต สนนไหว. การศกษาเรองการออกแบบสถาปตยกรรมวดราชบพธสถตมหาสมาราม. (กรงเทพฯ : คณะกรรมการจดงานฉลองครบรอบ 100 ป วนประสตสมเดจพระอรยวงศาคตญาณ (วาสมหาเถระ), 2541.), หนา

143.

ภาพท 22 โครงสรางภายในพระอโบสถ

ทมา: นนทชย ทองพมพฤกษา. รายงานการศกษาวเคราะหคณคาทางสนทรยภาพ วดราชบพธสถตมหาสมาราม. (สาขาวชาประวตศาสตรสถาปตยกรรม มหาวทยาลยศลปากร, 2541), หนา 46.

ภาพท 23 Pointed Arch

ทมา: เขาถงเมอวนท 25 มกราคม 2557 จาก www.media.rmutt.ac.th

ภาพท 24 เสา Pilaster

ทมา: เขาถงเมอวนท 25 มกราคม 2557 จาก christopheronstad.com

ภาพท 25 Cornice

ทมา: เขาถงเมอวนท 25 มกราคม 2557 จาก http://en.wikipedia.org/wiki/Cornice

ภาพท 26 เพดานพระอโบสถวดราชบพธ

ภาพท 27 ชองประดบลวดลาย, เสนลวดบว และเสาตดผนง ภายในพระอโบสถวดราชบพธ

ภาพท 28 Semi-Column

ทมา: เขาถงเมอวนท 25 มกราคม 2557 จาก www.digilibraries.com

ภาพท 29 ภายในพระวหาร

ทมา: เขาถงเมอวนท 25 มกราคม 2557 จาก myfreesteps.com

งานตกแตงภายในพระอโบสถแบบอทธพลตะวนตก

กอนหนาทการตกแตงภายในพระอโบสถทปรากฏใหเหนในปจจบน แตเดมเคยเปนภาพพทธประวตมากอน (ภาพท 30) ซงภาพพระพทธประวตทเคยปรากฏอย หากพจารณาดๆ แลวจะเหนไดวามการใชเทคนคทศนยวทยา มการผลกระยะใกลไกล ซงเปนเทคนคแบบศลปะตะวนตก โดยการเขยนภาพจตรกรรมฝาผนงทน าเทคนคเชนนมาใชปรากฏชดตงแตสมยพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว รชกาลท 4 โดยในภาพจตรกรรมฝาผนงภายในพระอโบสถวดราชบพธปรากฏลกษณะของทองฟา ตนไม และธรรมชาตแบบสมจรง แบงภาพตามแตละชวงเสาเขยนเตมพนท ลกษณะการเขยนภาพเชนนนาจะมแบบอยางมาจากงานสมยรชกาลท 4 เชนงานเขยนภาพจตรกรรมของขรวอนโขง (ภาพท 31) ทปรากฏภาพลกษณะคลายกน ซงการน าเทคนคทศนยวทยามาใชในการเขยนภาพเชนน นาจะเกดจากการทหมอมเจาประวช ชมสายไดเหนภาพพมพจากฝรงทสงมาขายในไทยตงแตชวงรชกาลท 49 หรอจากการทพระองคทรงศกษางานศลปกรรมตะวนตก ภาพจตรกรรมทเปลยนแปลงไปเชนนสะทอนถงแนวความคดทแตกตางกนไปตามยคสมย และยงสะทอนความคดวธการของชาง เมออทธพลตะวนตกเขามางานจตรกรรมจงมพฒนาการตามแนวจตรกรรมตะวนตก

9 วรณ ตงเจรญ. ศลปะสมยใหมในประเทศไทย. (กรงเทพฯ : โอเดยนสโตร, 2534). หนา 42.

ตอมาในป พ.ศ. 2470 พระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหว โปรดเกลาฯ ใหสมเดจเจาฟา กรมพระนรศรานวตวงศ ปฏสงขรณพระอโบสถใหท าโมเสครปพระราชประวตแทนภาพจตรกรรมของเดม โดยรปโม-เสคนนโปรดใหกรมพระด ารงราชานภาพทรงคดและประทานรปให รปโมเสคทมโครงการจะน ามาประดบนน ลวนแลวแตเปนภาพทเกยวกบสมพนธไมตรระหวางไทยกบชาตยโรป มทงหมด 4 ภาพ ภาพแรกคอรปพระเจานโปเลยนท 3 เสดจออกรบราชทตไทย เปนของบรรณาการฝมอเจโรม จตรกรเอกของฝรงเศส (ภาพท 32) ถดมารปพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว เสดจออกรบราชทตฝรงเศส นาจะเปนภาพเมอครงเสดจออกรบราชทต ณ พระทนงอนนตสมาคมองคเกา (ภาพท 33) รปพระราชนวกโตเรย เสดจออกรบราชทตไทย (ภาพท 34) และภาพสดทาย รปพระเจาหลยสท 14 เสดจออกรบราชทตไทย (ภาพท 35) (ภาพท 36) 3 ภาพแรกเปนภาพเหตการณทเกดขนในชวงสมยพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว สวนภาพสดทายเปนเหตการณสมยสมเดจพระนารายณมหาราช ลวนเปนภาพแสดงมตรไมตรระหวางไทยกบองกฤษและฝรงเศส ซงเขามามบทบาททางการเมองกบไทยมากขน เนองจากชาตตะวนตกในชวงเวลานนพยายามแสวงหาลาอาณานคม และเพอประโยชนในการคาขาย หากแตสดทายแลวงานประดบโมเสคกรมพระนรศฯ ไมอาจท าถวายได กรมพระนรศฯ จงเสนอใหพระบรมรปตดอยในกรอบประธาน คดภาพหรอลวดลายเขากบพระคณเปนเครองประกอบ แทนทจะท าเรองพระราชประวต พระคณ 10 ประการทมการวางแผนจะเขยนประกอบมดงน10

1. พระเกยรตคณ คออภโตสชาต รอบรวชาคณ ทรงรบรชทายาทเปนพระเจาชางเผอก เปนเอกอครพทธสาสนปถมภก 2. พระอปถมภคณ คอทรงอปถมภพระพทธศาสนา เสดจออกผนวช สรางพระพทธรปแลพระอาราม พมพพระไตรปฎก จดระเบยบปกครองคณะสงฆ อปถมภพระราชวงศใหรงเรองพระเกยรตยศและคณธรรม 3. พระกรณาคณ คอเลกทาส เลกประเพณหมอบคลานลดหนอนพระราชอาญา ตงโรงพยาบาลแลจดการบ าบดโรคภย 4. พระเมตตาคณ คอทรงจดการศกษา และท าพระองคใหคนเคยกบประชาชนทกหมเหลา 5. พระอปการะคณ คอทรงสรางทางรถไฟ โทรเลข ไปรษณย ท าถนน ขดคลอง ประปา ทดน า บ ารงพาณชยกรรม 6. พระวรยคณ คอทรงพระอสาหะ เสดจเทยวตรวจกจการตางประเทศ แลตามหวเมองในพระราชอาณาเขตต 7. พระอภปาลคณ คอทรงแกระเบยบรฐบาลการปกครองพระราชอาณาจกร และระเบยบทางยตธรรม

10 สดจต สนนไหว. การศกษาเรองการออกแบบสถาปตยกรรมวดราชบพธสถตมหาสมาราม. (กรงเทพฯ : คณะกรรมการจดงานฉลองครบรอบ 100 ป วนประสตสมเดจพระอรยวงศาคตญาณ (วาสมหาเถระ), 2541.), หนา 53.

8. พระอปปมาทคณ คอทรงจดทหารบกทหารเรอ และท าทางพระราชไมตรกบตางประเทศ 9. พระวจารณคณ ตรวจคนโบราณคด ประเพณ แลพงศาวดาร ทรงพระราชนพนธใหเปนประโยชน ความร 10. สนองพระคณ ชาวสยามท าพระบรมรปทรงมา แลถวายพระนามปยมหาราช เมอรชมงคลสมย

การท าภาพเชนนมลกษณะคลายกบภาพจตรกรรมเพดานโดม ณ พระทนงอนนตสมาคม เปนภาพเขยนเรองราวทางประวตศาสตรของพระบรมราชวงศจกรวงศ ตงแตรชกาลท 1 ถง 6 ฝมอเขยนภาพของ นายซ รโกล และศาตราจารย แกลเลโอ กน ชางชาวอตาล11 มทงหมด 6 ภาพคอ เพดานโดมดานทศเหนอ เปนภาพพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราช (ครงด ารงพระยศสมเดจเจาพระยามหากษตรยศกกลบจากราชการทพเมองเขมร) ภาพจตรกรรมบนเพดานโดมทศตะวนออก เปนภาพพระบาทสมเดจพระพทธเลศนภาลย และพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหว ทรงอปถมภงานศลปะ ภาพจตรกรรมบนเพดานโดมทศตะวนตก เปนภาพพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว ทรงท านบ ารงศาสนา ภาพจตรกรรมบนเพดานโดมทศใต เปนภาพพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว ทรงเลกประเพณทาส (ภาพท 37) สวนภาพจตรกรรมฝาผนงตดกบโดมทองพระโรงกลาง เปนภาพพระบาทสมเดจพระมงกฏเกลาเจาอยหว เสดจออกประทบพระทนงบษบกมาลา ณ มขเดจพระทนงดสตมหาปราสาท ในพระราชพธบรมราชาภเษก เมอ พ.ศ. 2454 (ภาพท 38) ซงภาพทงหมดมพระบรมรปเปนหลกผกกบพระราชกรณยกจของแตละรชกาล ในทายทสดแลวภายในพระอโบสถวดราชบพธกไมไดมการท าทงโมเสคและภาพพระบรมรป แตเปลยนมาทาสผนงเปนสฟา ลายดอกมณฑารวงเขยนลายสทองอยางทเหนกนในปจจบน โดยการท าลวดลายประดบผนงเชนน มคลายคลงกบลกษณะของ Wallpaper ทนยมใชตดผนงอาคารกนในประเทศแถบตะวนตก

11 ส านกพระราชวง, ผจดท า. พระราชวงดสต. (กรงเทพฯ : ส านกพระราชวง, 2545). หนา 209.

ภาพท 30 ภาพถายเกา ภาพพทธประวตภายในพระอโบสถวดราชบพธ กอนการบรณะ ใน พ.ศ. 2472

ทมา: เขาถงเมอวนท 12 กมภาพนธ 2557 จาก http://jayanti2600.wordpress.com/

ภาพท 31 จตรกรรมฝาผนงพระอโบสถวดบวรนเวศวหาร ฝมอขรวอนโขง

ทมา: เขาถงเมอวนท 12 กมภาพนธ 2557 จาก http://www.watbowon.com/

ภาพท 32 รปพระเจานโปเลยนท 3 เสดจออกรบราชทตไทย ฝมอเจโรม

ทมา: เขาถงเมอวนท 13 กมภาพนธ 2557 จาก www.thaimedals.com

ภาพท 33 รปพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว เสดจออกรบราชทตฝรงเศส

ทมา: เขาถงเมอวนท 13 กมภาพนธ 2557 จาก www.space.mict.go.th

ภาพท 34 รปพระราชนวกตอเรย เสดจออกรบราชทตไทย

ทมา: เขาถงเมอวนท 13 กมภาพนธ 2557 จาก www.thaimedals.com

ภาพท 35 ภาพพมพจ าลองเหตการณครงราชทตไทยชดโกษาปานเขาเฝาฯ พระเจาหลยสท 14

ณ พระราชวงแวรซายน

ทมา: เขาถงเมอวนท 13 กมภาพนธ 2557 จาก bloggang.com : noksamui

ภาพท 36 ภาพวาดราชทตไทยคณะโกษาปานเขาเฝาฯ พระเจาหลยสท 14 ณ พระราชวงแวรซายน

ทมา: เขาถงเมอวนท 13 กมภาพนธ 2557 จาก www.alittlebuddha.com

ภาพท 37 จตรกรรม ณ พระทนงอนนตสมาคม ภาพสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว ทรงเลกทาส

ทมา: เขาถงเมอวนท 13 กมภาพนธ 2557 จาก Bloggang.com : tui/Laksi

ภาพท 38 จตรกรรม ณ พระทนงอนนตสมาคม ภาพพระบาทสมเดจพระมงกฏเกลาเจาอยหว

เสดจออกประทบพระทนงบษบกมาลา

ทมา: เขาถงเมอวนท 13 กมภาพนธ 2557 จาก Bloggang.com : tui/Laksi

การเปลยนแปลงรปแบบแผนผง จากรปแบบแผนผงเกาสแผนผงแบบใหม

แตเดมแผนผงวดมกจะปรากฏรวมกบคตจกรวาลแบบไตรภม12 จกรวาลแบบไตรภมนเปน

อทธพลทางความคดและความเชอของสงคมในอดต อกทงยงมอทธพลตอแนวคดทางการเมองทเปน

อดมคตของผน า โดยพระมหากษตรยจะมแมแบบทางอดมคตสงสดคอเปน พญาจกรพรรดราช ซงการ

จะเปนไดตองเปนผทท าบญสรางบารมอยางยงใหญในอดตมากอน13 ไตรภมจงไมไดเปนแคคมภรทาง

ศาสนา แตยงมความหมายแฝงทางการเมองซอนอย14 เชน การออกแบบและวางผงวดสทศนเทพวรา

ราม (ภาพท 39) พระปรางควดอรณราชวราราม วดไชยวฒนาราม สวนการวางอาคารมกจะวางใหอยใน 12 ไตรภมเปนค าอธบายเกยวกบโลกและจกรวาลทรากฐานมาจากคมภรทางศาสนา ไตรภมกถา จกรวาลแบบไตรภมมเขาพระสเมรเปนแกนกลาง มเขาสตตบรภณฑเปนบรวาร 7 ชนลอมรอบมความสงลดหลนกนไป จากชนในไปหาชนนอกสดดงน ยคนธร อสนธร กรวก สทศนะ เนมนธร วนนตกะและอสสกณ ระหวางภเขาแตละชนคนดวยแมน าสทนดร ระหวางสทนดเปนทต งของทวปทง 4 คอ อตตรกรทวป บรพวเทหทวป อมรโคยานทวป และชมพทวป. ชาตร ประกตนนทการ. การเมองและสงคมในศลปสถาปตยกรรม สยามสมย ไทยประยกต ชาตนยม. (กรงเทพฯ : มตชน, 2550).หนา 139. 13 เรองเดยวกน, หนา 140. 14 สมบต จนทรวงศ. บทพจารณวาดวยวรรณกรรมการเมองและประวตศาสตร. (กรงเทพฯ : คบไฟ, 2540). หนา 221-236.

แผนผงสเหลยมผนผาหรอจตรส มเจดยหรอพระอโบสถเปนอาคารประธานของวด อาคารประธานมกตง

หนหนาไปทางทศตะวนออก ตอมาในสมยพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว อทธพลงานแบบเรยล

ลสท เรมเขามาในไทย รปแบบงานทงสถาปตยกรรมและจตรกรรมเรมเปลยนไปจากของเดม

แผนผงวดราชบพธนนจะเหนไดวาวางตวอาคารอยในผงกลม เปนการวางแผนผงทรวมเขาส

ศนยกลาง ทงทางมมมองและการรบรเมอเดนอยในอาคาร วดราชบพธจงไมไดเปลยนแปลงแคงาน

ประดบตกแตงตวอาคาร แตยงรวมถงการวางแผนผงทแตกตางไปจากขนบเดม อกทงในหลายๆ

บทความทกลาวถงวดราชบพธมกจะกลาววาวดราชบพธเปนวดหนงทงานสถาปตยกรรมมความเปน

เอกภาพทสดแหงหนง อนเนองจากมาการวางแผนผงไวเปนอยางด คลายกบงานตะวนตกทพยายามท า

ใหทกสวนสมพนธกน เชน Centralize Plan15 (ภาพท 40) แผนผงโบสถทรวมทกอยางเขาสศนยกลาง

การท าใหพนทมความสมดลกน โดยรปแบบแผนผงแบบ Centralize Plan เปนรปแบบเทคนคทมมานาน

แลว และนยมใชเปนอยางมากในสมยเรอเนสซองส การทวดราชบพธมการวางแผนผงเชนน อาจเพราะ

ชางเคยเหนภาพรางทชางชาวตางชาตน ามาใหด หรอไดรบความรเทคนคมาจากชางชาวตางชาต ซง

การวางแผนผงกลมนท าใหทกการเคลอนทคอยๆ เผยมมมองตวอาคารทเปลยนแปลงอยตลอด หรอการ

วางผงอาคารทง 4 ทศลอมรอบพระเจดย ท าใหทกบรเวณทเดนเขาจากดานหนาอาคาร เปนการเดนส

องคพระเจดย แตยงคงวธการเดมในการใชเจดยเปนอาคารประธานของวด ซงการวางแผนผงเชนนม

ตนแบบมาจากพระปฐมเจดย นอกจากนงานประดบภายในพระอโบสถทมการกลาววามความคลาย

พระราชวงแวรซายน อาจไดรบอทธพลมาจากภาพครงทราชทตไทยเขาเฝาฯ พระเจาหลยสท 14 ก

เปนได

การเปลยนแปลงเชนนคอยๆ ปรากฏมาตงแตสมยพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว โดย

งานสถาปตยกรรมไมไดถกสรางภายใตกรอบความคดจกรวาลเชนในอดต อกทงการนบถอพทธศาสนา

แบบธรรมยตกนกาย แนวทางหลกคอการตดขาดจากกรอบค าอธบายทมไดตงอยบนหลกเหตผลท

สามารถตรวจสอบไดดวยวธการทางวทยาศาสตร16เมอคตจกรวาลแบบไตรภมสญเสยไปจากงาน

สถาปตยกรรมภาพจตรกรรมทอยในงานสถาปตยกรรมกสญหายไปดวย นอกจากนหลงการสรางวดราช

บพธพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวทรงเคยมพระราชด ารในเรองภาพเขยนภายในพระ

อโบสถวาเปนเพยงเพอแสดงความสวยงาม ซงพระราชด ารดงกลาวปรากฏอยในพระราชด ารเรองการ

เขยนรปภายในพระอโบสถวดเบญจมบพตรตอนหนง

15 รปแบบแผนผงในการสรางโบสถและวหาร มความนยมอยางมากในศลปะสมยเรอเนสซองส เปนแผนผงทพยายามท าใหองคประกอบทกสวนสมพนธกน รวมเขาสศนยกลางของอาคาร. 16 ชาตร ประกตนนทการ. การเมองและสงคมในศลปสถาปตยกรรม สยามสมย ไทยประยกต ชาตนยม. (กรงเทพฯ : มตชน, 2550).หนา 59.

สำนกหอ

สมดกลาง

“...ทงสองอยางนขอเลอกเอาอยางหลงภาพอนงดงามมากกวาทจะใหเปนการแสดงธรรม แตถา

หากวาจะเขยนภาพไดงามเชนน แลมธรรมในนนดวยกยงด แตคงถอรปภาพเปนส าคญ เพราะถอวาเปน

แตเครองประดบฝาผนง ไมใชเอาฝาผนงเปนธรรมถก”17

หรอพระราชด ารของรชกาลท 5 อกตอนหนงทกลาววา “อกอยางหนงเขยนเรองชาดก และปฐม

สมโพธ ซงแสดงความอศจรรยตางๆ หรอแสดงอทธปาฏหารยตางๆ รปภาพมกจะเขยนไดงาม แตไมสม

ประโยชนหรอไมนาเชอ”18

จากขอความนคลายเปนการปฏเสธสญลกษณและความหมายของจกรวาลไตรภม ทแฝงอยใน

ภาพจตรกรรมฝาผนง ท าใหความหมายเชงสญลกษณคอยๆ เลอนหายไป และเรมมภาพพระราชประวต

ภาพประวตศาสตร ภาพการเดนทาง ปรากฏขนมากเรอยๆ ท าใหภาพเขยนเกยวกบจกรวาลไตรภม

หมดความนยมไป การเปลยนแปลงนกลายเปนจดเปลยนส าคญในการเปลยนโลกทศนแบบไตรภมมาส

โลกทศนแหงความจรงเชงประจกษทางวทยาศาสตร19 แตกไมไดหมายความวาจกรวาลไตรภมหายไป

จากความคดของชนชนน าอยางสนเชง เนองจากยงมพระราชประเพณบางอยางในสมยนนยงคง

ความคดทองกบจกรวาลไตรภมอยบาง อกทงความคดแบบวทยาศาสตรทเขามายงมอทธพลจ ากดอยแค

ในหมชนชนน า ไมไดแพรกระจายไปยงสงคมชาวบาน ฉะนนฐานะของกษตรยทตองสอสารกบคนทกชน

ชน จงยงคงอยในสถานะของ สมมตเทพ เพอเปนผลเชงอ านาจในการปกครองราษฎร 20งาน

สถาปตยกรรมทยงคงเหลอรปแบบจกรวาลจงเปนงานทเกยวพระราชพธในสถาบนพระมหากษตรย เชน

พระราชพธโสกนตและพระราชพธลงสรง หรอการสรางพระเมรมาศ แตกรอบความคดจะไมปรากฏมาก

เทาในอดตและเพอเปนการประหยดงบประมาณอกดวย ในการสรางพระเมรมาศทท าถวายพระบรมศพ

พระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวเคยมพระราชด ารวา

“จงขอใหยกเลกงานพระเมรใหญนนเสย ปลกแตทเผาพอสมควร ในทองสนามหลวง”21 (และพระ

เมรมาศในครงนนกลายมาเปนรปแบบในปจจบน)22 (ภาพท 41)

17 ประมวลพระนพนธ สมเดจพระมหาสมณเจา กรมพระยาวชรญาณวโรรส พระราชหตถาเลขา – ลายพระหตถ. พมพในงานมกาสมณานสรณ ครบ 50 ป แตวนสนพระชนมแหงสมเดจพระสมณเจากรมพระยาวชรญาณวโรรส วนท 1-7 สงหาคม 2514, หนา 329. 18 ประมวลเอกสารส าคญเนองในการสถาปนาวดเบญจมบพตรดสตวนาราม ธรรมบรรณาการในงานฉลองชนมายครบ 6 รอบสมเดจพระพทธชนวงศและพระพรหมจรยาจารย 5 มถนายน 2535. (กรงเทพฯ : โรงพมพจฬาลงกรณมหาวทยาลย. 2535),หนา 329. 19 ชาตร ประกตนนทการ. การเมองและสงคมในศลปสถาปตยกรรม สยามสมย ไทยประยกต ชาตนยม. (กรงเทพฯ : มตชน, 2550). หนา 55. 20 เรองเดยวกน, หนา 56. 21 สมภพ ภรมย. พระเมรมาศ พระเมร และเมร สมยกรงรตนโกสนทร. (กรงเทพฯ : ส านกพมพอมรนทร, 2539), หนา 168. 22 ตดลดทอนรปแบบลง แตการกอสรางกยงคงยดถอเปนแบบแผนเกาอยางเครงครด การกอสรางยงคงความสมบรณงดงาม เปนพระเมรมาศแบบบษบก.

สำนกหอ

สมดกลาง

ฝาผนงภายในพระอโบสถวดราชบพธจงเปนอกตวอยางหนงทไมปรากฏภาพเขยนจตรกรรมท

เกยวกบคตไตรภมจกรวาล ทปรากฏเปนภาพพทธประวตในชวงแรก หรอการพยายามน าภาพโมเสคมา

ประดบ การคดเขยนลายใหมโดยการน าพระคณ 10 ประการมาประกอบพระบรมรป จนทายทสดกลาย

มาเปนภาพเขยนสทองลายดอกมณฑารวง นอกจากนบรเวณหนาบนทเคยนยมท าเปนรปเทพเจา หรอ

เปนลวดลายทสอถงคตความเชอทางศาสนา เชนการท ารปนารายณทรงครฑหรอพระอนทรทรงชาง

เอราวณ (ภาพท 42) ซงเปนสญลกษณแทนกษตรยหรอสมมตเทพ ไดกลายมาเปนหนาบนทประดบตรา

ประจ าองคพระมหากษตรยหรอตราสญลกษณ เพอเปนการสอถงวาใครเปนผสราง โดยหนาบนทวดราช

บพธเปนตราพระราชลญจกร23ประจ ารชกาลท 5 มาประดบ (ภาพท 43) เพอสอวาพระองคทรงเปน

ผสราง ซงการท าหนาบนเชนนปรากฏมาตงแตสมยรชกาลท 4 ทวดราชประดษฐท าหนาบนเปนตราพระ

มหาพชยมงกฎ ตราประจ ารชกาลท 4 อกทงการน าตราอารมมาประดบผนงภายในพระอโบสถ อาจ

ไดรบอทธพลมาจากงานแบบตะวนตก เพอย าถงความเปนสญลกษณประจ ารชกาล ในรชสมยของ

พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว ทรงพระกรณาโปรดเกลาให เสวกเอก หมอมเจาประวช

ชมสาย พระโอรสในพระเจาบรมวงศเธอ พระองคเจาชมสาย กรมขนราชสหวกรม ผกตราประจ าประเทศ

ขนเปนครงแรกใน พ.ศ. 2416 โดยองกบหลกการผกตราของทางยโรปทเรยกกนวา Heraldry (หมอม

ราชวงศคกฤทธ ปราโมช เคยแปลค านลงในหนงสอเรอง ฝรงศกดนา เอาไววา “มทราศาสตร”) ตราน

เรยกกนโดยทวไปวา ตราแผนดนหรอตราอารม ในพจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ. 2542 ของ

ประเทศไทย ไดใหนยามของค าวา "อารม" ไวดงน

"อารม [อาม] น. เครองหมายมกเปนรปโลทภายในผกเปนลวดลาย ใชเปนสญลกษณของวงศ

ตระกล สถาบนตาง ๆ เปนตน, เรยกเตมวา ตราอารม. (อ. arm)."

ในสมยพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว งานสถาปตยกรรมทถกสรางขนภายหลงวด

ราช-บพธ เชนวด พระราชวง และอาคารอนๆ กปรากฏอทธพลงานอยางตะวนตก ตวอยางเชน วดนเวศ

ธรรมประวต (ภาพท 44) ดานตะวนตกของพระราชวงบางปะอน มรปแบบสถาปตยกรรมแบบกอธค

23 พระราชลญจกร คอ พระตราส าหรบใชประทบของพระเจาแผนดน ตนรากของตรา เหนวา อยางเสนชาดนนมาทางตะวนออก ถาจะวาไปกเปนมาแตจน จงใชแคตราเปลา เพราะจนเขาไมเซนชอ สวนตราครงนนมาทางตะวนตก มทางอนเดยเปนตน จงมค าวา "มทรา" อนแปลวา แหวนตรา แตเขาจะเซนชอดวยหรอไมนนไมทราบ แตฝรงนนเหนเซนชอและประทบตราครงดวย ทปดตราดนนนเปนสมยใหม (ลางทจะเปนเกากได จงมค าวา "ปดตรา") แตกอนเราใชประทบตราและเขยนชอบอกต าแหนงดวย แตจะเปนลายเซนใครกได ดงมตวอยางในทองตราของเกา

พระยาอนมานราชธน (ยง เสฐยรโกเศศ). พระราชลญจกรและตราประจ าตวประจ าต าแหนง. (พระนคร : โรงพมพพระจนทร ทาพระจนทรม, 2493), หนา 1.

สำนกหอ

สมดกลาง

สรางป พ.ศ.2450 ซงพระองคมพระราชด ารใหสรางเปนแบบตะวนตก ปรากฏในหลกฐานจารกประกาศ

ถวายทภมสถานจงหวดรอบขอบเขตพระอาราม ไดทรงบรจาคโภคทรพยใหเจาพนกงานรบเหมาชาง

ชาวตะวนตกคอ นาย กราซ ถวายแผนทและแผนผงของวด และสรางถาวรวตถภายใน ดวยพระองคม

ความประสงคจะบชาพระพทธศาสนาดวยของประหลาด เพอใหอาณาประชาราษฎรชมเลนเปนของ

แปลกในสมยนน24 โดยรปแบบพระอโบสถมยอดโดมปลายแหลมเหมอนโบสถในครสตศาสนางพระ

อโบสถ ดานหนาทางเขาพระอโบสถมมขยน ลกษณะแบบสามเหลยมหนาจวซอนกนขนไป 2 ชน รอบ

ผนงเจาะชองหนาตางเปนรปโคงปลายแหลมทกดานของอาคาร ภายในมเพดานและชองหนาตางเปน

ซมยอดแหลมแบบ Pointed Arch เชนเดยวกนกบภายในพระอโบสถวดราชบพธ บานประตและหนาตาง

ประดบดวยกระจกสลบส25

24 บรรเจด อนทจนทรยง. จดหมายเหตพระราชวงบางปะอนและวดนเวศธรรมประวต. (กรงเทพฯ : อมรนทรพรนตง แอนด พบบลสชง, 2537), หนา 150. 25 อานเพมเตม, ภรดา จรงจตร. วดนเวศธรรมประวต. (สารนพนธ (ศศ.บ. (ประวตศาสตรศลปะ)) -- มหาวทยาลยศลปากร, 2548), หนา 7.

สำนกหอ

สมดกลาง

ภาพท 39 แผนผงวดสทศน

ทมา: เขาถงเมอวนท 14 กมภาพนธ 2557 จาก www.wikipedia.com

ภาพท 40 แผนผงแบบ Centralize plan

ทมา: เขาถงเมอวนท 14 กมภาพนธ 2557 จาก www.answers.com

ภาพท 41 พระเมรมาศพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว เปนพระเมรมาศทรงบษบกองคแรกของ

กรงรตนโกสนทร

ทมา: ศลปสถาปตยกรรมไทยในพระเมรมาศ. (กรมศลปากร, 2539)

ภาพท 42 หนาบนรปพระอนทรทรงชางเอราวณ วดสทศนเทพวราราม

ทมา: เขาถงเมอวนท 14 กมภาพนธ 2557 จาก BlogGang.com : : addsiripun

ภาพท 43 หนาบนพระอโบสถ วดราชบพธ

ทมา: เขาถงเมอวนท 14 กมภาพนธ 2557 จาก www.dhammajak.net

ภาพท 44 วดนเวศธรรมประวต พระรางวงบางประอน

ทมา: เขาถงเมอ 14 กมภาพนธ 2557 จาก campaign.edtguide.com

บทท 4

ประวตศาสตรทมสวนเกยวของกบการเปลยนแปลงงานศลปกรรม

(สมยพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว)

นายชางไทยในสมยพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวกบเทคนคแบบตะวนตก

การทชางไทยเรมท างานมเทคนคอยางตะวนตกในชวงแรกจะนาเปนผลพวงมาจาก การท

ชาวตางชาตน าภาพจตรกรรม หรอภาพสถาปตยกรรมจากตะวนตกเขามาขายในไทย ท าใหชางไทย

อยาง ขรวอนโขง น าภาพทเหนมาท าตามในการเขยนภาพจตรกรรมฝาผนงของไทย ท าใหเกดการ

สรางสรรคงานจตรกรรมแบบใหม จากนนเมอถงสมยพระบาทพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว

การสรางสรรคงานแบบใหมกแผมาถงงานสถาปตยกรรม เนองดวยความตองการทจะใหอาคารถกใช

สอยแบบตะวนตก1 ชางไทยจงจ าเปนตองเรยนรรปแบบและเทคนควธการแบบตะวนตก ตงแตการวาง

แผนผง ออกแบบอาคาร และงานประดบตกแตง อกทงเมอพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยทรง

เสดจประพาสยโรปครงท 2 ทรงน าสถาปนกชาวอตาลเขามาท างานในไทย และในครงนพระสรลกษณ

จตรกรในสมยรชกาลท 5 ไดตามพระองคไปศกษาจตรกรรมทอตาล เมอกลบมากไดเขยนภาพบคคล

ส าคญๆ ไวหลายภาพ การเสดจประพาสครงท 2 น ท าใหชางไทยกบชางตะวนตกเกดการแลกเปลยน

เทคนคและแนวความคดการท างานซงกนและกน2 ในงานตกแตงภายในพระอโบสถวดราชบพธกได

หมอมเจาประวช ชมสาย (ภาพท 45) ผเปนทงสถาปนก จตรกร และประตมากร เขามาควบคมการ

ท างาน โดยพระองคเปนผทมความสามารถเปนเยยมในการท างานทงแบบไทยและตะวนตก งานภายใน

พระอโบสถวดราชบพธในครงแรกกไดหมอมเจาประวช ชมสายมาเขยนภาพฝาผนงให นอกจากงาน

ภายในพระอโบสถวดราชบพธแลว ยงมผลงานเดนๆ เชน ภาพผนงบางหองในพระระเบยงวดพระศร

รตนศาสดาราม ทรงออกแบบอนสาวรยสมเดจพระนางเจาสนนทา-กมารรตนทพระราชวงบางปะอน ชาง

เอกอกพระองคในสมยรชกาลท 5 คอ สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตตวงศ (ภาพท 46) ทรง

ศกษาศลปวทยาการสมยใหมเพอน ามาประยกตศลปกรรมไทย พระองคทรงไดรบอทธพลวธการเขยน

ภาพแบบตะวนตกครงแรกจากนายไปยา ชางเขยนชาวออสเตรย3 พระองคทรงสรางสรรคงานศลปกรรม

ตงแตรชกาลท 5 จนถงสนรชกาลท 8 พระองคทรงมสวนในงานออกแบบภายในพระอโบสถวดราชบพธ

ในยคหลง ในงานประดบโมเสค พระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหว ทรงโปรดเกลาฯ ใหสมเดจฯ เจา

1 รณ ตงเจรญ. ศลปะสมยใหมในประเทศไทย. (กรงเทพฯ : โอเดยนสโตร, 2534). หนา 53. 2 เรองเดยวกน, หนา 59. 3 เรองเดยวกน, หนา 66.

ฟากรมพระยานรศรานวตตวงศ เปนผอ านวยการสราง อนเนองมาจากความสามารถอนเปนเลศของ

พระองค ในการออกแบบลวดลายโดยเอาแบบอยางของยโรปมาผสมกบไทย และยงดดแปลงใหถก

กาลเทศะของสงนน ทรงเปลยนโฉมหนาสถาปตยกรรมไทยแบบเกาเขาสยคการกอสรางดวยเฟโร

คอนกรต4 เชนทพระอโบสถวดราชาธวาส สะพานขามคลองหนาพระปฐมเจดย ผลงานสถาปตยกรรมท

ถอเปนผลงานชนเอกของพระองค เชน พระอโบสถวดเบญจมบพตรดสตวนาราม (ภาพท 47) ทรงราง

แบบปฏสงขรณ อนสาวรยบรรจอฐเจานายฝายใน วดราชบพธ พระเมรมาศพระบาทสมเดจพระมงกฏ

เกลาเจาอยหว พระองคยงทรงศกษาทางสรรวทยาตามวธของตะวนตกจากชางอตาเลยน และน ามาใช

กบจตรกรรมไทย เชน ภาพคลองจกษททรงใชหลกทศนยวทยาไดอยางถกตอง ทรงมลายเสนเปน

ลกษณะเฉพาะของพระองค โดยเฉพาะภาพคนจะเนนสดสวนและกลามเนออยางกายวภาคอยางสมบรณ

นอกจากนยงมจตรกรไทยอยาง ขนปฏภาคพมพลขต ทมสวนในการเปลยนแปลงของงานจตรกรรมไทย

ในสมยรชกาลท 55ขนปฏภาคพมพลขตเปนครสอนจตรกรรมแสดงความเหมอนจรงแบบตะวนตกท

โรงเรยนเพาะชาง ลกษณะงานจตรกรรมของทานจะเปนแบบอมเพรสชนนสซม6 อกทงยงเคยเคยใชชวต

เปนจตรกรอยในยโรปถง 30 กวาป เปนผน าวชาการท าบลอกแมพมพมาเผยแพรในไทย

ดวยเหตทชางไทยไดรบอทธพลงานจากตะวนตกอยางมากมาย นาจะเปนสาเหตทสงผลให

รปแบบงานสถาปตยกรรมตงแตตนรชกาลท 5 เรอยมา ปรากฏลกษณะงานแบบอทธพลตะวนตกมาก

ขนตามชวงเวลา จงเหนไดวางานชวงแรกอยางทวดราชบพธ รปแบบงานอยางตะวนตกยงเปนแคงาน

ประดบภายใน ตอมาชวงกลางรชกาลเชนทวดนเวศธรรมประวต และวดเบญจมบพตร เรมมความ

ชดเจนมากยงขน จนกระทงยคหลงเชนทพระทนงอนนตสมาคม ทสถาปนกเปนชางชาวตางชาตปรากฏ

งานแบบตะวนตกอยางชดเจน รปแบบงานทเปลยนไปเชนนแสดงใหเหนถงแนวทเปลยนแปลงไปของ

ชางไทยในสมยนน ทไดรบอทธพลจากงานตะวนตกทหลงไหลเขามาในไทย

4 เรองเดยวกน, หนา 68. 5 เรองเดยวกน, หนา 55. 6 อมเพรสชนนสซม (impressionism) เปนขบวนการศลปะทเกดขนในศตวรรษท 19 ลกษณะของภาพวาดแบบอมเพรสชนนซมคอการใชพกนตวดสอยางเขม ๆ ใชสสวาง ๆ มสวนประกอบของภาพทไมถกบบ เนนไปยงคณภาพทแปรผนของแสง (มกจะเนนไปยงผลลพธทเกดจากการเปลยนแปลงของเวลา) เนอหาของภาพเปนเรองธรรมดาๆ และมมมมองทพเศษ.

ภาพท 45 หมอมเจาประวช ชมสาย

ทมา: เขาถงเมอวนท 15 กมภาพนธ 2557 จาก www.philipmagicschool.com

ภาพท 46 สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตตวงศ

ทมา: เขาถงเมอวนท 15 กมภาพนธ 2557 จาก th.wikipedia.org

ภาพท 47 พระอโบสถวดเบญจมบพตรดสตวนาราม

ทมา: เขาถงเมอวนท 15 กมภาพนธ 2557 จาก www.holidaythai.com

เหตการณทเขามามบทบาทตอแนวความคดทเปลยนแปลงไปในสมยพระบาทสมเดจพระ

จลจอมเกลาเจาอยหว

จดเปลยนทส าคญทนบไดวาเปนจดเรมตนทท าใหชนชนน าในไทย จ าเปนตองใหความสนใจตอ

วฒนธรรมตะวนตกคอ ชยชนะของกองทพองกฤษในสงครามกบพมา พ.ศ.2368 และชยชนะของกองทพ

องกฤษตอจนในสงครามฝน พ.ศ.23837 ในสมยพระบาทสมเดจนงเกลาเจาอยหว เปนชวงสดทายในการ

ฟนฟวฒนธรรมไทย ภายหลงจากเสยกรงศรอยธยาครงท 2 ถอวาวฒนธรรมไทยเปนวฒนธรรมทสงสง

และยอมรบเพยงความเจรญของวฒนธรรมจน แตเมอกองทพองกฤษสามารถเขาชนะจนไดในสงคราม

ฝน ท าใหราชส านกหนมาทบทวนแนวคดน8ตอมาในสมยพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว ทรงม

แนวพระราชด ารทางการเมอง ในเรองนโยบายตางประเทศ และการปรบปรงประเทศใหเปนแบบ

ตะวนตก9 อกทงพระองคเองกทรงสนพระหฤทยในวทยาการสมยใหมจากตะวนตกเปนอยางยง ตอมาใน

สมยพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอย ทรงเปนศนยกลางในการพฒนาประเทศ ทรงศกษาวชาการ

ตางประเทศ เสดจประพาสสงคโปร อนเดย ยโรป ทรงน าประสบการณมาแกไขปรบปรงประเทศในดาน

7 ชาตร ประกตนนทการ. การเมองและสงคมในศลปสถาปตยกรรม สยามสมย ไทยประยกต ชาตนยม. (กรงเทพฯ : มตชน, 2550). หนา 111. 8 วไลเลขา ถาวรธรสาร. ชนชนน าไทยกบการรบวฒนธรรมตะวนตก. (กรงเทพฯ : เมองโบราณ, 2545), หนา 25-26. 9 นฤมล ธรวฒน. พระราชด ารทางการเมองของพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว. (นครสวรรค : ส านกศลปะและวฒนธรรม มหาวทยาลยราชภฏนครสวรรค, 2551), หนา 338.

ตางๆ เชน ทรงเลกทาส ทรงแกไขการศกษา ตงกระทรวงขน 12 กระทรวง เปดกจกาจรถไฟ ไปรษณย

และโทรเลข เปนตน วฒนธรรมตะวนตกไดกลายมาเปนสญลกษณของความกาวหนา ความศวไลซ อก

ทงชาตตะวนตกอยางองกฤษและฝรงเศสกพรอมคกคามความมนคงของไทยอยตลอดเวลา องกฤษและ

ฝรงเศสยงแกงแยงชงพนทประเทศทางตะวนออกกนอยางไมมใครยอมใคร ความสมพนธกบประเทศ

ตางๆ จงถอเปนเรองส าคญมาก ไทยยงตองสรางภาพลกษณใหทดเทยมกบโลกตะวนตกใหมากทสด

ทงการรบวฒนธรรม การจดระเบยบสงคมไทย และงานศลปะ สถาปตยกรรม จตรกรรม พระบาทสมเดจ

พระจลจอมเกลาเจาอย ทรงสงราชทตไปประจ าประเทศตางๆ สงบตรหลานและขาราชบรพารไปศกษา

ตอยงตางประเทศ และยงเสดจพระราชด าเนนไปตางประเทศดวยพระองคเองอกหลายครง

ในการสรางถนนสายแรกในป พ.ศ. 2404 ยงเหนไดวาชาวตางชาตทเขามาในไทยมอทธพลอยางมากใน

การพฒนาประเทศ ซงการสรางเปนไปตามค าขอรองของชาวตางชาต เจาพระยาทพากรวงศไดกลาวไว

ในพระราชพงศาวดารวา “พวกกงสลเขาชอกนมหนงสอถวายวาชาวยโรปเคยขรถขมาเทยวตากอากาศ

ไดความสบายไมมไข เขามาอยทกรงเทพมหานครไมมถนนหนทางทจะขรถ ขมา ไปเทยว พากนเจบไข

เนองๆ ไดทรงทราบหนงสอแลวทรงพระราชด ารเหนวาพวกยโรปเขามาอยในกรงมากขนทกๆ ป ดวย

ประเทศบานเมองเขามถนนหนทางทเรยบรนสะอาดไปทกบานทกเมอง บานเมองของเรามแตรกเรยว

หนทางกเปนตรอกเลกซอยนอย หนทางใหญกเปอนไมเปนทเจรญตาขายหนาแกชาวนานาประเทศเขา

วาเขามา เปนการเตอนสตเพอจะใหบานเมองงดงามขน จงโปรดเกลาฯ ให ฯพณฯ ทาเจาพระยาศรสร

ยวงศ ทสมหพระกลาโหมเปนแมกอง จงใหพระอนทราธบดสหราชรองเมองเปนนายงาน ไดจบการท า

ตงแต ณ วนพธ เดอน 3 ขน 6 ค า และท าทางกอนถนนทสะพานเหลกรมวงเจาเขมรออกไป” (เจาพระยา

ทพากรวงศ, 2506: 601-602) หลงจากเสดจประพาสประเทศใกลเคยง ไดแก สงคโปร พ.ศ. 2413

อนเดยและพมา พ.ศ.2414 ทรงมพระราชด ารเปลยนแปลง การแตงกายและทรงผม ใหเปนแบบสากล10

ใหแตงกายแบบราชการ เปลยนแปลงขนบธรรมเนยมภายในราชส านกและชาวบาน เหตการณทส าคญ

ทสดคอการเลกทาส เนองจากพระองคทรงเหนวาประเพณการมทาสเปนการขดตอความเจรญในการจะ

พฒนากจการดานตางๆ ของประเทศ อกเหตการณหนงคอ การเลกระบบไพร โดยเปลยนมาเปนการ

สมครเขารบราชการทหารแทน พฒนาการศกษาทงในและตางประเทศ มการตงโรงเรยนหลวงขนใน

พระบรมมหาราชวง ถอเปนโรงเรยนหลวงแหงแรก ตอมาโปรดใหตงโรง เรยนหลวงส าหรบสอน

10 ใชเสอนอกแบะคอผกเนคไทหรอโบแบบหกระตาย แตยงคงนงผามวงและสวมถงเทารองเทา ผชายใหตดผมรองทรงแบบตะวนตก เจานายและสตรชนสงนยมสวมถงเทาและรองเทา สวนราษฎรทวไปทงชายและหญงนยมสวมเสอกระบอกเรยบๆ และนงผาพน. พรทพย จนทรพศทธ. การเสดจประพาสในรชกาลท 5 : นยยะของปรากฏการณความเปน "สมยใหม". (สารนพนธ (ศศ.บ. (มานษยวทยา))--มหาวทยาลยศลปากร, 2547), หนา 29.

สำนกหอ

สมดกลาง

ภาษาองกฤษขนอกโรงเรยน มการพฒนาระบบสาธารณปโภค การไฟฟา การประปา การสาธารณสข

และการสขาภบาล การคมนาคมและการโทรศพท11

ถงแมการปรากฏของสถาปตยกรรมแบบตะวนตกจะไมไดมรปแบบและองคประกอบทถกตอง

ตามแบบตะวนตกอยางแทจรง แตกเพยงพอทจะสะทอนถงภาพพจนใหมของไทยในขณะนน นอกจากน

ยงไดวาจางชางจาก เยอรมนและอตาล เขามากอสรางอาคารสถานทราชการ ตกรามบานชอง ใหเหนถง

ความเจรญกาวหนาสสายตาชาวตางชาต สถาปตยกรรมตะวนตกทสรางในยคนเชน อาคาร

กระทรวงกลาโหมและกระทรวงตางประเทศ เปนรปแบบ นโอ-ปลลาเดยน (Neo-Palladian) พระทนง

บรมพมานและพระทนงอนนตสมาคม เปนรปแบบ นโอ –เรอเนสซองส (Neo-Renaissance) พระทนง

จกรมหาปราสาท เปนรปแบบ วกตอเรยน-เรอเนสซองส (Victorian-Renaissance) พระทนงอมพรสถาน

และพระทนงวมานเมฆ เปนรปแบบ โรมแมนตก (Romanticism) พระอโบสถวดนเวศธรรมประวต เปน

รปแบบ กอธค (Gothic) วงบางขนพรหม เปนรปแบบ เยอรมน-บาโรค (German Baroque) รปแบบ

สถาปตยกรรมแบบ จารตผสมตะวนตกนจงท าหนาทเสมอนฉากแหงความเจรญกาวหนาตามแบบ

ตะวนตกเสนอตอสายตาชาวตางชาต12 แตอยางไรกตามกไมสามารถยกความเปนตะวนตกมาอยาง

เบดเสรจได เพราะอาจขดกบจารตและความเชอแบบเกา ซงไมอาจเปลยนแปลงไดในทนทจงตองท าการ

แทรกเขาไปในงานสถาปตยกรรมแบบจารต เชนวดราชบพธทใชการประดบดวยกระจกส หรอการตก

แตงงานแบบตะวนตกใหอยภายในอาคาร เปนความพยายามทดลองผสมผสานรปแบบตะวนตกเขา

มารวมกบการใชสอยแบบจารตประเพณไทย เพราะการเปลยนแปลงนอนท าใหเกดการตอตานได

โดยงาย พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว จ าเปนตองรบเอาวฒนธรรมใหมเขามาใหด าเนนไป

อยางคขนานกบจารตดงเดม

ในปลายปพ.ศ.2417เกดกระแสตอตานจากกลมขนนางจนเกด วกฤตการณวงหนา ซงเปนเหตการณท

ท าใหพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว ทรงเสยพระทยเปนอยางมาก ท าใหพระองคตองชะลอ

การปฏรป พระองคทรงตระหนกดวาความมนคงและเปนอนหนงอนเดยวยงตองอาศยเสนาบดหวเกาอย

มาก13 พระองคทรงมพระราชด ารสบางสวนทนพนธไวในพระบรมราชธบายวาดวยความสามคคตอน

หนงวา “จะเพลนถอเอาความคดของพวกทเปนผคดราชการในประเทศยโรปนนๆ มาถอเปนความคด

ของตวมาจดการในเมองไทยกจะเปนการไมถกกนเลย ดวยพนเพการงานทงปวงไมเหมอนกน เหมอน

11 อานเพมเตม, เรองเดยวกน, หนา 29-40. 12 ชาตร ประกตนนทการ. การเมองและสงคมในศลปสถาปตยกรรม สยามสมย ไทยประยกต ชาตนยม. (กรงเทพฯ : มตชน, 2550). หนา 147. 13 หมอมราชวงศ เทพ เทวกล. ปาฐกถาเรอง การปฏรปสยามกบอทธพลของจกรวรรดตะวนตก, การประชมทางวชาการชดโครงการวจยเรอง ยโรปกบรชสมยพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว : โอกาส ความขดแยง และการเปลยนแปลง. (กรงเทพฯ : คณะรฐศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2540), หนา 4.

สำนกหอ

สมดกลาง

หนงจะไปลอกเอาต าราท านาปลกขาวสาลในเมองยโรปมาปลกขาวเจาขาวเหนยวในเมองไทย กจะไม

ไดผลอนใด ดวยภมพนราชการในเมองไทยแตกอนมา เมอยงไมไดคบกบฝรงเปนอยางหนงทเดยว ”14

และยงทรงมพระราชนพนธถงแนวการพฒนาบานเมองวา “บานเมองเราเปนเวลาทตองท านบ ารง การ

อนใดควรจะตดเลกเสยกจะตองตดเสย การอนใดควรจะเพมขนกจะตองเพมขน จะเทเลกหกความในครง

หนงคราวเดยวกไมไดมเมองใดจะท าได ทจะไปคาหาธรรมเนยมเมองอน หมายแตจะเอาอยางใหเหมอน

เขาอยางเดยวไมดการในเมองตวใหรชดกอนนนไมได”15 จะเหนไดวาจากพระราชนพนธทง 2 ประโยคน

แสดงใหเหนวาแมในสมยของพระองคจะรบเอาอทธพลตกเขามาเชน งานศลปกรรม ธรรมเนยม

วฒนธรรม แตกเปนการรบเขามาพรอมๆ กบการรกษาความเปนไทยเอาไวดวย

ความสมพนธระหวางไทยกบชาตตะวนตกในสมยพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว

หากแผนการทจะประดบโมเสคภายในพระอโบสถวดราชบพธส าเรจ คงเปนอกหนงตวอยางทส าคญท

แสดงถงความสมพนธของไทยกบชาตยโรปอยางองกฤษและฝรงเศส เนองจากภาพทง 4 ภาพทจะ

น าเอามาประดบลวนเปนภาพทแสดงสมพนธไมตร ในการเดนทางไปมาหาสกนของราชทตทง 2 ฝาย

แมชวงเวลาทจะน ามาประดบจะอยในชวงรชกาลท 6 แตเหตการณในภาพเปนชวงรชกาลท 4 ซง

ชวงเวลาตงแตรชกาลท 4-6 นน เกดเหตการณทสงอทธพล เกดการเปลยนแปลงในประเทศไทยอยาง

มาก ไมวาจะในดานใดๆ โดยเฉพาะปญหาทางการเมอง ในสมยพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว

ไดมการท าสญญากบองกฤษมเซอรจอนหเบาวรงเปนราชทตพเศษ และมการท าสญญากบฝรงเศส

อเมรกา และชาตยโรปอนๆ นอกจากนยงสงราชทตไปเขาเฝาสมเดจพระราชนวคตอเรย และอกคณะ

หนงไปเขาเฝาสมเดจพระจกรพรรดหลยสนโปเลยนท 3 ซงเหตการณทง 2 เหตการณมชางไดวาดภาพ

เอาไว ภาพเหลานยงคงประเดนทสอถงเรองทางการเมองระหวางไทยกบองกฤษและฝรงเศสไดเปน

อยางด และเปนภาพตนแบบทจะท าเปนโมเสคประดบภายในพระอโบสถวดราชบพธ ในชวงเวลานน

องกฤษกบฝรงเศสกมการแยงชงพนทกนในทวปตะวนออกเพอเปนอาณานคมและเพอการคาขาย 16

ประเทศไทยในขณะนนกถอเปนเมองทฝร งตางชาตกอยากไดไวในอาณตของตวเอง เปนพนทแขงขนกน

ระหวางอ านาจขององกฤษและฝรงเศส ตอมาในสมยพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว เกด

เหตการณทส าคญอยางมากระหวางไทยกบฝรงเศสคอ ร.ศ.112 ซงเหตการณนยงสงผลถงความสมพนธ

ระหวางไทยกบองกฤษอกดวย ร.ศ.112 เปนการเผชญหนาระหวางกองทพไทยกบกองทพฝรงเศส ใน

14 พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว “พระบรมราชาธบายวาดวยความสามคค”. หนงสออานประกอบพนฐานอารยธรรมไทย ตอน พนฐานทางประวตศาสตร สงคม และการเมอง. (กรงเทพฯ : โรงพมพมหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2516), หนา 175. 15 เรองเดยวกน, หนา 177. 16 อานเพมเตม, พระนพนธสมเดจฯ กรมพระยาด ารงราชานภาพ. พระราชพงศาวดารรชกาลท 5. (กรงเทพฯ : ส านกวรรณกรรมและประวตศาสตร กรมศลปากร, 2556), หนา 265-266.

สำนกหอ

สมดกลาง

ปญหาเรองดนแดนบนฝ งซายของแมน าโขง ปจจยทน าไปสภาวะคบขนนอกจากทางฝายฝรงเศสแลว ยง

อาจเกดมาจาก การกรองสถานการณทผดพลาดของไทย การคาดหวงความชวยเหลอจากตางชาตมาก

ไป และความไมลงรอยกนในราชส านกไทย17 อกทงปฏบตการทางการทตของพระองคเจาวฒนานวงศ

(ราชทตไทยในกรงปารส) ยงประสบความลมเหลวในทกดาน ท าใหไทยในตอนนนออนแอและโดดเดยว

เนองจากถกองกฤษและพนธมตรยโรปทอดทง รฐบาลองกฤษเมอเหนวาอทธพลของฝรงเศสบนฝ งซาย

แมน าโขงกบหลวงพระบางอาจจะสรางความเดอดรอนแกรฐฉานขององกฤษบรเวณแมน าโขงตอนบน ก

รรอทจะเปนตวกลางในการเจรจาใหฝรงเศสก าหนดเงอนไขทรนแรงนอยลง ในทายทสดรชกาลท 5 ทรง

เลงเหนวาคงไมมทางทจะตอสเพอปกปองดนแดนได และทางเลอกทดทสดคอ การเจรจากบฝรงเศสเพอ

รกษาดนแดนสวนใหญ

หลงเหตการณ ร.ศ.112 พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว ทรงยกประเดนในการเสดจประพาส

ยโรปเพอสานสมพนธกบประเทศมหาอ านาจตางๆ โดยก าหนดการเดนทางไวชวง พ.ศ. 2437 หรอ พ.ศ.

2438 หากแตพระองคยงทรงกงวลถงเหตการณทางการเมองทผานมา เนองจากความขดแยงท าง

การเมองกบฝรงเศสกยงไมยตด และทาทของรฐบาลองกฤษทมตอแผนการเสดจประพาส 18เมอราชทต

องกฤษทกรงเทพฯ ไดรบการทาบทามบอกกลาวจากเจาพระยาอภยราชา เกยวกบแผนเสดจประพาส ก

มทาทสงสยตอจดมงหมายในการเสดจประพาสวาอาจเปนเพอการส าราญพระหฤทยสวนพระองค

มากกวาเพอผลประโยชนของบานเมอง ท าใหพระองคทรงกรวและตรสกบเจาพระยาอภยราชาวา “หาก

ฉนตองการความสนกสนาน จะมทไหนทนาสนกไปกวากบเมยๆ ลกๆ ในบานเมองฉนเอง ”19 ซงทาท

และความสงสยของรฐบาลองกฤษสบเนองมาจากประสบการณจากการเสดจประพาสของกษตรยและ

เจานายเอเชยหลายองค ปรากฏในความลายพระหตถกราบบงคมทลของพระองคเจาสวสดโสภณ ท

กลาวถงพระเจากรงตรกและพระเจากรงเปอรเซย ตองจดกระบวนแบบตะวนออกแทๆ (Oriental)

กระบวนตองใหญโต และท าอะไรดเหมอนไมเกรงใจเจาบาน ท าใหองกฤษรสกไมพอใจ ท าใหเกดชอเสย

แกชาวตะวนออกในสายตาชาวตะวนตกในขณะนน20 แตแผนการเสดจประพาสยโรปชวงป พ.ศ.2437

เปนอนตองถกยกเลกไปโดยปรยาย เพราะความกดดนจากวกฤตการณความขดแยงกบฝรงเศส และการ

17 อานเพมเตม, ไกรฤกษ นานา. การเมอง "นอกพงศาวดาร" รชกาลท 5 เบองหลงพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวเสดจประพาสยโรป. (กรงเทพฯ : มตชน, 2549), หนา 415. 18 อาจารยฉลอง สนทราวณชย. การเมองเบองหลงการเสดจประพาสยโรป, การประชมทางวชาการชดโครงการวจยเรอง ยโรปกบรชสมยพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว : โอกาส ความขดแยง และการเปลยนแปลง. (กรงเทพฯ : คณะรฐศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2540), หนา 6. 19“ หนงสอกราบบงคมทลของพระเจานองยาเธอ พระองคเจาสวสดโสภณ ราชทตไทยประจ ากรงลอนดอน ลงวนท 23 กมภาพนธ ร.ศ.115 เรองปญหาความลาชาในการเจรจากบรฐบาลองกฤษในการใหการตอนรบการเสดจพระราชด าเนน” ในการเสดจประพาส..., หนา 43. 20 เรองเดยวกน, หนา 45.

สำนกหอ

สมดกลาง

สญเสยในพระราชวงศหลายตอหลายครง ตอมาในป พ.ศ. 2440 มการก าหนดแผนการเสดจประพาส

ยโรปขนอกครง โดยไดมการทาบทามรฐบาลองกฤษเกยวกบการเสดจประพาสอกครง โดยครงแรกจะให

เหตผลในการเสดจประพาสวาเปนการเสดจไปเพองานพระราชพธเฉลมฉลองวชรภเษกสมโภชของ

สมเดจพระราชนวคตอเรย แตกประสบปญหาเพราะองกฤษปฏเสธทจะรบเสดจมาทรงรวมการพระราช

พธ ดวยเหตผลวา พระราชนทรงพระชรา การตอนรบกษตรยทงหลายคงตองงด 21 รฐบาลจงเปลยน

เหตผลการเสดจประพาสเปนการเสดจพระราชด าเนนเพอเยยมเยยนพระราชโอรสททรงรบศกษาอยใน

ยโรป จากเหตการณตางๆ น สะทอนใหเหนถงอทธพลขององกฤษทมตอนโยบายตางประเทศของไทย

ในชวงเวลานนเปนอยางมาก อกทงการเสดจในครงนยงมงผลใหเกดภาพลกษณทดของไทยตอยโรป

และมงหวงเสดจเยอนฝรงเศสเพอสรางความสมพนธใหดขนระหวาง 2 ประเทศ และน าไปสขอตกลงเพอ

ยตปญหาขอขดแยงทางการเมองทยงมอย22 และในการเสดจประพาสยโรปในครงท 2 พระบาทสมเดจ

พระจลจอมเกลาเจาอยหว ไดทรงน าสถาปนก จตรกร และประตมากรชาวตะวนตก เขามาท างานทไทย

จงอาจเปนไดวาในภายหลงซงตรงกบสมยพระบาทสมเดจพระมงกฏเกลาเจาอยหว ทมการจะน าภาพ

ราชทตไทยเขาเฝานโปเลยนท 3 ภาพพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวเสดจรบราชทตฝรงเศส

และภาพพระราชนวคตอเรยเสดจรบราชทต มาประดบทวดราชบพธ เปนภาพทแสดงนยยะทางการเมอง

ระหวางไทยกบฝรงเศสและองกฤษนน มความสมพนธทดตอกน เพอลดเรองความขดแยงกนในอดตท

ผานมา และดวยความทในชวงเวลานนองกฤษและฝรงเศสเขามามอทธพลอยางมากในทางการเมองของ

ไทยภาพทถกกลาวถงวาจะมการน ามาประดบ จงลวนเปนภาพทพดถงสมพนธไมตรของไทยกบฝรงเศส

และองกฤษ

21 อาจารยฉลอง สนทราวณชย. การเมองเบองหลงการเสดจประพาสยโรป, การประชมทางวชาการชดโครงการวจยเรอง ยโรปกบรชสมยพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว : โอกาส ความขดแยง และการเปลยนแปลง. (กรงเทพฯ : คณะรฐศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2540), หนา 10. 22 เรองเดยวกน, หนา 14.

สำนกหอ

สมดกลาง

บทท 5

บทสรป

งานศลปกรรมวดราชบพธสถตมหาสมาราม ถอเปนงานแรกๆ ทมอทธพลงานตะวนตกเขามา

ผสมผสาน ซงเปนผลมาจากการทชาตตะวนตกอยางองกฤษและฝรงเศสเขามามบทบาทในสงคมไทย

ขณะนนมากขนเรอยๆ ท าใหไทยตองรบเอาวฒนธรรมอยางตะวนตกเขามาอยางเสยมได อกทงพระราชด าร

ของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอย ทมแนวทางในการปฏรปประเทศใหเปนแบบตะวนตก เพอใหม

ความเจรญกาวหนา งานสถาปตยกรรมจงถกน าใชแสดงออกในการพฒนาบานเมอง เพอใหชาวตางชาตได

เหนถงความเจรญกาวหนาของประเทศ

วดราชบพธมองคประกอบอยางตะวนตก เชน โครงสรางของอาคารเพดานภายในพระอโบสถและ

พระวหาร ทไดแบบอยางมาจากศลปะกอธค โดยการใช Pointed arch มาเปนโครงสรางของเพดานภายใน

สวนผนงมการประดบ Frieze, Cornice และ Semi-Column ซงเปนองคประกอบตกแตงทนยมอยางมากใน

งานสถาปตยกรรมตะวนตก สวนงานจตรกรรมภายในพระอโบสถวดราชบพธยงเปลยนแปลงไปจากขนบ

จารตเดม โดยมการทาพนผนงเปนสฟา เขยนสทองลายดอกมณฑารวง นอกจากนแผนผงการวางตวของ

อาคารยงวางเปนผงกลม มตนแบบมาจากพระปฐมเจดยทสรางขนในสมยรชกาลท 4 แตกตางจากสมยกอน

ทมกนยมวางอาคารใหอยในผงสเหลยม องคประกอบเหลานจงเปนสวนส าคญในการแสดงออกถงความ

เปลยนแปลงของงานสถาปตยกรรมและศลปกรรมไทย และการน าเทคนคแบบตะวนตกในผสมผสานกบ

อาคารแบบไทยประเพณ หรอการปรบเปลยนประยกตงานไทยประเพณ เชนสวนของหนาบนทใชตราประจ า

รชกาลมาประดบแทนรปเทพเจา การเปลยนแปลงในชวงเวลานถอเปนจดเปลยนส าคญในงานศลปกรรม

ไทย แมวดราชบพธจะไมปรากฏรายชอชางชาวตางชาตเขามาเกยวของ แตนายชางคนส าคญอยาง หมอม -

เจาประวช ชมสาย และสมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวตตวงศ ทง 2 พระองคเปนนายชางทมฝมอใน

การผสมผสานงานไทยเขากบงานตะวนตกไดอยางดเยยม โดยเฉพาะสมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศราน-

วตตวงศ พระองคทรงศกษาศลปวทยาการอยางตะวนตกและฝกฝนจนมผลงานชนเอกมากมาย ทงนหาก

งานประดบโมเสคภายในพระอโบสถวดราชบพธส าเรจลลวง กอาจจะกลายมาเปนผลงานชนเอกอกชนของ

พระองคกเปนได

ภาพโมเสคทมโครงการจะมาประดบภายในพระอโบสถวดราชบพธ ลวนแลวแตเปนภาพทแสดงถง

ความสมพนธระหวางไทยกบองกฤษและฝรงเศส ซงหากน ามาตดภาพกแสดงนยยะทางการเมองอยไมนอย

เนองในชวงเวลาตงแตสมยรชกาลท 4-5 ไทยกบองกฤษและฝรงเศสมความสมพนธตดตอกนอยตลอดเวลา

สำนกหอ

สมดกลาง

และเหตผลส าคญคอเรองทางการเมอง ประเทศไทยในเวลานนเปรยบไดวาเปนพนททแขงขนกนระหวาง

อ านาจขององกฤษและฝรงเศส และเมองโดยรอบกลวนแตเปนอาณานคมของทง 2 ประเทศ ซงประเทศไทย

ตองพยายามใหตวเองรอดพนจากการตกเปนประเทศภายในอาณานคมใหได เนองจากทง 2 ประเทศพรอม

ทจะคมคามไทยอยตลอดเวลา ไทยจงตองพฒนาประเทศชาตบานเมองใหเทยบเทากบประเทศตะวนตกให

ไดมากทสด การแผขยายอทธพลของชาตตะวนในครงนน ท าใหตองยอมรบระเบยบปฏบตและกฏเกณฑท

บรรดาชาตตะวนตกไดก าหนดขนเพอปฏบตระหวางกน รวมถงระบบการเมองและความสมพนธระหวาง

ประเทศกตองเปนไปตามรปแบบตะวนตก ทงนในชวงสมยพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว เกด

เหตการณ ร.ศ.112 ซงเปนปญหาความขดแยงระหวางไทยกบฝรงเศส ท าใหไทยในชวงเวลานนออนแอเปน

อยางมาก และตองยอมเสยสละพนทใหแกฝรงเศสเพอยตขอพพาทน ในเหตการณครงนนยงสงผลถง

ความสมพนธระหวางไทยกบองกฤษอกดวย ภายหลงจากเหตการณ ร.ศ.112 พระบาทสมเดจจลจอมเกลา

เจาอยหว ทรงมพระราชด ารในการเสดจประพาสยโรปถง 2 ครง เพอเสรมสมพนธไมตรทตอกบองกฤษและ

ฝรงเศส ท าใหภาพทปรากฏมกเปนภาพเหตการณทแสดงถงความสมพนธระหวางไทยกบองกฤษและ

ฝรงเศส ทถอวาเปนประเทศทมอทธพลกบไทยในหลายๆ ดาน รปโมเสคนจงแสดงนยยะทางการเมอง อน

เนองมาจากทงหมดลวนเปนภาพเหตการณจรงทเคยเกดขน เชน ภาพนโปเลยนท 3 เสดจรบราชทตไทย

และภาพพระราชนวคตอเรยเสดจรบราชทตไทย โดยทง 2 ภาพเปนเหตการณทเกดขนในสมย

พระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว พระองคมพระราชด ารสงคณะทตทง 2 คณะไปองกฤษและฝรงเศส

พรอมดวยพระราชสาสนและเครองราชบรรณาการสงไปถวาย เพอแสดงใหเหนถงความพรอมของประมข

ของไทยทจะตดตอคาขายกบชาตมหาอ านาจของยโรป การกระท านถอเปนความชาญฉลาดของรชกาลท 4

เพอปกปองไมใหประเทศอยภายใตการปกครองแบบอาณานคมของชาตตะวนตก แมภาพนมการวางแผนจะ

น ามาประดบภายในพระอโบสถวดราชบพธ ชวงงานบรณะสมยรชกาลท 6 แตประเทศไทยกยงตดตอกบ

ประเทศมหาอ านาจจากตะวนตกอยางองกฤษและยโรปอยตลอดเวลา

ในชวงสมยพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอย เปนชวงเวลาทชดเจนทสดถงอทธพลจากชาต

ตะวนตกทท าใหเกดการพฒนามความเปลยนแปลง และพระองคยงเสดจประพาสทงประเทศใกลเคยงและ

ยโรปอยบอยครง เพอศกษาและน าเอาแนวทางจากชาตตางๆ มาพฒนาและปฏรปประเทศไทย เพอให

ทดเทยมกบชาตอนๆ ทงเรองการเมองการปกครอง ระบบการศกษา การสาธารณสข สาธารณปโภค การ

ประปา การไฟฟา ไปรษณย และการคมนาคม อกทงยงทรงน าสถาปนกชาวตางชาตเขามาท างานในไทย

ท าใหเกดการแลกเปลยนความรกนระหวางชางไทยและตางชาต ปรากฏผลงานสถาปตยกรรมแบบตะวนตก

สำนกหอ

สมดกลาง

มากมาย เชน พระทนงอนนตสมาคม พระทนงจกรมหาปราสาท เปนตน ซงเปนผลงานฝมอทงชางไทยและ

ชางชาวตางชาต

แมวาอทธพลงานแบบตะวนตกจะเอามาผสมผสานกบงานศลปกรรมแบบไทย แตกไมไดถกน ามาใช

อยางเบดเสรจเสยทเดยว เชนพระอโบสถวดราชบพธทยงคงรปแบบภายนอกอยางไทยประเพณอย หรอ

อาคารอนๆ ทยงคงความเปนจารตขนบแบบไทยเอาไว เนองมาจากวาการน าเอารปแบบงานตะวนตกไม

สามารถน ามาใชไดเลยทเดยว เพราะยงมกลมชนชนน าทยงหวงขนบธรรมเนยมแบบเดม โดยรปแบบ

สถาปตยกรรมแบบตะวนตกสวนใหญจะปรากฏอยเฉพาะกบอาคารทมการใชสอยแบบตะวนตกอยางเดยว

หรอหากถาเปนอาคารทมการใชสอยแบบไทย เชนวด กมกจะเปนการน าเทคนคและองคประกอบบางอยาง

เขามาแทรกเทานน แมหลงคาพระอโบสถวดราชบพธจะมการท าซมโคงแหลมแบบศลปะกอธคมาใช แต

โครงสรางของอาคารยงเปนแบบไทยประเพณท าใหเพดานนนเรยบ ซงหากน ามาใชจรงๆ เพดานจะตองม

ลกษณะไขวกนเปนกากบาท อกทงยงเปนการน างานตะวนตกมาผสมแบบซอนรป คอตองเขามาภายใน

เทานนจงจะเหนวามการประดบตกแตงอยางตะวนตก ฉะนนการจะน าอทธพลตะวนตกเขามาใชกบงาน

อยางไทยจงจ าตองพจารณาอยางด เพอใหสอดคลองกบวฒนธรรมไทยในขณะนน

สำนกหอ

สมดกลาง

บรรณานกรม

กรมศลปากร. ประวตวดราชบพธสถตมหาสมาราม. กรงเทพฯ : กรมศลปากร, 2531.

ไกรฤกษ นานา. การเมอง "นอกพงศาวดาร" รชกาลท 5 เบองหลงพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลา

เจาอยหวเสดจประพาสยโรป. กรงเทพฯ : มตชน, 2549.

ชาตร ประกตนนทการ. การเมองและสงคมในศลปสถาปตยกรรม สยามสมย ไทยประยกต

ชาตนยม. กรงเทพฯ : มตชน, 2550.

ต านานมหาดเลก (คดจากตนฉบบเดม โดย นายวรการบญชา). หนงสอทระลกเนองในงานราชวลลภฯ

ครบรอบหนงรอยสามสบหกป กรมทหารมหาดเลกรกษาพระองค 11 พฤศจกายน 2547 กรมทหาร

ราบท 1 มหาดเลกรกษาพระองค. กรงเทพฯ: กรนแมคพาย, 2547.

บรรเจด อนทจนทรยง. จดหมายเหตพระราชวงบางปะอนและวดนเวศธรรมประวต. กรงเทพฯ :

อมรนทรพรนตง แอนด พบบลสชง, 2537.

ประมวลพระนพนธ สมเดจพระมหาสมณเจา กรมพระยาวชรญาณวโรรส พระราชหตถาเลขา – ลาย

พระหตถ. พมพในงานมกาสมณานสรณ ครบ 50 ป แตวนสนพระชนมแหงสมเดจพระสมณเจากรม

พระยาวชรญาณวโรรส วนท 1-7 สงหาคม 2514.

ประมวลเอกสารส าคญเนองในการสถาปนาวดเบญจมบพตรดสตวนาราม ธรรมบรรณาการในงาน

ฉลองชนมายครบ 6 รอบสมเดจพระพทธชนวงศและพระพรหมจรยาจารย 5 มถนายน 2535.

กรงเทพฯ : โรงพมพจฬาลงกรณมหาวทยาลย. 2535.

ประยร อลชาฎะ. ถาม-ตอบศลปะไทย / น. ณ ปากน า. กรงเทพฯ : เมองโบราณ, 2549.

พระธรรมจนดาภรณ. ปาฐกถาเรองพระจอมเกลาฯ เกยวของกบพทธศลปะอยางไร. ไมทราบทพมพ,

พมพ พ.ศ. 2512.

พระนพนธสมเดจฯ กรมพระยาด ารงราชานภาพ. พระราชพงศาวดารรชกาลท 5. กรงเทพฯ : ส านก

วรรณกรรมและประวตศาสตร กรมศลปากร, 2556.

สำนกหอ

สมดกลาง

พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว “พระบรมราชาธบายวาดวยความสามคค”. หนงสออานประกอบ

พนฐานอารยธรรมไทย ตอน พนฐานทางประวตศาสตร สงคม และการเมอง. กรงเทพฯ : โรง

พมพมหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2516.

พระยาอนมานราชธน (ยง เสฐยรโกเศศ). พระราชลญจกรและตราประจ าตวประจ าต าแหนง. พระนคร :

โรงพมพพระจนทร ทาพระจนทรม, 2493.

วรณ ตงเจรญ. ศลปะสมยใหมในประเทศไทย. กรงเทพฯ : โอเดยนสโตร, 2534.

วไลเลขา ถาวรธรสาร. ชนชนน าไทยกบการรบวฒนธรรมตะวนตก. กรงเทพฯ : เมองโบราณ, 2545.

วชร วชรสนธ. สดสวนสมพนธงดงามในงานออกแบบสถาปตยกรรมไทย. กรงเทพฯ : ส านกพมพแหง

จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2551

สมบต จนทรวงศ. บทพจารณวาดวยวรรณกรรมการเมองและประวตศาสตร. กรงเทพฯ : คบไฟ,

2540.

สมภพ ภรมย. พระเมรมาศ พระเมร และเมร สมยกรงรตนโกสนทร. กรงเทพฯ : ส านกพมพอมรนทร,

2539.

สมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวตตวงศ และสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระยา

ด ารงราชานภาพ. สาสนสมเดจ. พระนคร : ครสภา, 2505.

สดจต สนนไหว. การศกษาเรองการออกแบบสถาปตยกรรมวดราชบพธสถตมหาสมาราม. กรงเทพฯ

: คณะกรรมการจดงานฉลองครบรอบ 100 ป วนประสตสมเดจพระอรยวงศาคตญาณ

(วาสมหาเถระ), 2541.

สธ คณาวชยานนท. จากสยามเกาสไทยใหม. กรงเทพฯ : บานหวแหลม, 2546.

ส านกพระราชวง, ผจดท า. พระราชวงดสต. กรงเทพฯ : ส านกพระราชวง, 2545.

สำนกหอ

สมดกลาง

หมอมราชวงศ เทพ เทวกล. ปาฐกถาเรอง การปฏรปสยามกบอทธพลของจกรวรรดตะวนตก, การ

ประชมทางวชาการชดโครงการวจยเรอง ยโรปกบรชสมยพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลา

เจาอยหว : โอกาส ความขดแยง และการเปลยนแปลง. กรงเทพฯ : คณะรฐศาสตร จฬาลงกรณ

มหาวทยาลย, 2540.

อาจารยฉลอง สนทราวณชย. การเมองเบองหลงการเสดจประพาสยโรป, การประชมทางวชาการชด

โครงการวจยเรอง ยโรปกบรชสมยพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว : โอกาส ความ

ขดแยง และการเปลยนแปลง. กรงเทพฯ : คณะรฐศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2540.

บทความวารสาร

กงทอง มหาพรไพศาล. “วดราชบพธสถตมหาสมารามราชวรวหาร ศาสนสถานอนทรงคาแหงรตนโกสนทร”

ใน วฒนธรรมไทย. ปท 49, ฉบบท 10 (ต.ค. 2553) : หนา 16-19.

ชชพล ไชยพร. “สสานหลวงวดราชบพธสถตมหาสมาราม” ใน ศลปวฒนธรรม. ปท 30, ฉบบท 1

(พ.ย. 2551) : หนา 106-118.

สมศร อรโณทย. งานวจยเรองการศกษาวเคราะหกระเบองเคลอบเขยนสทตกแตงสถาปตยกรรม

วดราชบพธสถตมหาสมาราม. กรงเทพฯ : คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร สถาบนราชภฏ

เพชรบรวทยาลงกรณในพระบรมราชปถมภ, 2546.

หทยรตน ประเสรฐ. “วดราชบพธสถตมหาสมาราม” ใน กนร. ปท 14, ฉบบท 5 (พ.ค. 2540) : หนา 61-63.

อนวทย เจรญศภกล. “วดราชบพธ” ใน อาษา. ปท 3, ฉบบท 3(2517) : หนา 67-75.

เอกสาร

“เรองปฏสงขรณวดราชประดษฐและวดราชบพธ,” เอกสารกรมราชเลขาธการ รชกาลท 7

กระทรวงศกษาธการ, ร.7 ศ.9.1/1, กองจดหมายเหตแหงชาต, กรมศลปากร.

สำนกหอ

สมดกลาง

วทยานพนธ

นฤมล ธรวฒน. พระราชด ารทางการเมองของพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว. วทยานพนธ

อกษรศาสตรมหาบณฑต จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2525.

พรทพย จนทรพศทธ. การเสดจประพาสในรชกาลท 5 : นยยะของปรากฏการณความเปน

"สมยใหม". วทยานพนธปรญญาศลปศาสตรบณฑต สาขาวชามานษยวทยา คณะโบราณคด

มหาวทยาลยศลปากร, 2547.

ภรดา จรงจตร. วดนเวศธรรมประวต. วทยานพนธปรญญาศลปศาสตรบณฑต สาขาวชาประวตศาสตร-

ศลปะ คณะโบราณคด มหาวทยาลยศลปากร, 2548.

ศภชย เสรมสขเจรญชย. งานตกแตงภายในพระอโบสถวดราชบพธ สถตมหาสมาราม: การ

ปรบเปลยนสศลปะตะวนตกในสมยรชกาลท 5. วทยานพนธปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต

บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร, 2555.

สำนกหอ

สมดกลาง