1

ปรจเฉทท ๑ จตตสงคหวภาค

จต ในความหมายของพระอภธรรมคอธรรมชาต หรอสภาวธรรมอยางหนง มอยจรง เปน

องคประกอบหนงของสงมชวต มการรอารมณเปนลกษณะ

แบงออกตามภม ได ๔ กลมคอ

๑. กามาวจรจต คอ จตทเทยวอยในกามภม ม ๕๔ ดวง

๒. รปาวจรจต คอ จตททองเทยวอยในรปภม ม ๑๕ ดวง

๓. อรปาวจรจต คอ จตททองเทยวอยในอรปภม ม ๑๒ ดวง

๔. โลกตตรจต คอ จตทพนแลวจากโลกทง ๓ กามโลก (กามภม) รปโลก( รปภม) และอรปโลก ( อรปภม) ม ๘ ดวง หรอถาพสดารจะม ๔๐ ดวง

2

จต ๘๙ ทแบงตามภม ม ๔ กลมคอ

อกศลวบากจต ๗

โลภมลจต 8 อเหตกกศลวบากจต ๘

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

อเหตกกรยาจต ๓

มหากศลจต ๘

มหาวบากจต ๘

1

1

1

1

1

1

1

1

มหากรยาจต ๘

รปาวจรวบากจต ๕

รปาวจรกศลจต ๕

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

อรปาวจรกศลจต ๔

รปาวจรกรยาจต ๕

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

มคคจต ๔

11

111

111

อรปาวจรกรยาจต ๔

ผลจต ๔

อเหตกจต ๑๘

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

กามาวจรโสภณจต ๒๔

๒. รปาวจรจต ๑๕

๔. โลกตตรจต ๘ หรอ

๑. กามาวจรจต ๕๔

111

1111

11

1 11

111111

1111

11

1111 1

อนาคามมคคจต ๕

อรหตตมคคจต ๕

โสดาปตตผลจต ๕

อนาคามผลจต ๕ สกทาคามผลจต ๕

อรหตตผลจต ๕

อกศลจต ๑๒

ผลจต ๒๐

โลภมลจต ๘

1

๔. โลกตตรจต ๒๐

1

1

1

1

1

1

1

โมหมลจต ๒

โทสมลจต ๒

1

อรปาวจรวบากจต ๔ ๓. อรปาวจรจต ๑๒

1 11

111

1111 1

โสดาปตตมคคจต ๕ สกทาคามมคคจต ๕

มคคจต ๒๐

1

1

1

3

๑. กามวจรจต ๕๔

คอจตทเทยวอยในกามภม ม ๕๔ ดวง แบงออกไดเปน

๑.๑ อกศลจต คอจตทไมด ใหผลเปนความทกข ม ๑๒ ดวงไดแก

- โลภมลจต ๘

- โทสมลจต ๒

- โมหมลจต ๒

๑.๒ อเหตกจต คอจตทไมมเหต ประกอบ ม ๑๘ ดวง ไดแก

- อกศลวบากจต ๗

- อเหตกกศลวบากจต ๘

- อเหตกกรยาจต ๓

๑.๓ กามาวจรโสภณจต คอจตทมโสภณเจตสกประกอบ ม ๒๔ ดวง ไดแก

- มหากศลจต ๘

- มหาวบากจต ๘

- มหากรยาจต ๘

๒. รปาวจรจต คอจตททองเทยวอยในรปภม ม ๑๕ ดวงไดแก

๒.๑ รปาวจรกศลจต ๕

๒.๒ ปาวจรวบากจต ๕

๒.๓ รปาวจรกรยาจต ๕

๓. อรปาวจรจต

คอจตททองเทยวอยในอรปภม ม ๑๒ ดวงไดแก

๓.๑ อรปาวจรกศลจต ๔

๓.๒ อรปาวจรวบากจต ๔

๓.๓ อรปาวจรกรยาจต ๔

4

๔. โลกตตรจต

คอจตทพนแลวจากโลกทง ๓ รบพระนพพานเปนอารมณ ม ๘ ดวง ไดแก

๔.๑ มคคจต ๔

๔.๒ ผลจต ๔

หรอ ๔๐ ดวง ไดแก

๔.๑ มคคจต ๒๐

๔.๒ ผลจต ๒๐

5

๑. กามาวจรจต ๕๔

๑.๑ อกศลจต ๑๒

อกศลจต เปนจตไมด เกดขนแลว ใหผลเปนความทกข อาจไมเปนความทกขขณะเกดขน แตจะ

ใหผลเปนความทกขในกาลตอมา เมอเหตและปจจยพรอมทจะสงผล อาจใหผลในการน าเกด จะท าใหเกด

ในภพ ภมทมความทกขมากเชน เปนเปรต อสรกาย สตวนรก สตวเดรจฉาน หรอถาไมใหผลน าเกด กจะ

ใหผลหลงเกด คอไดเหนสงทไมด ไดยนสงไมด เปนตน อกศลจต๑๒ แบงออกเปน ๓ ประเภทใหญๆ คอ

๑. โลภมลจต ๘

๒. โทสมลจต ๒

๓. โมหมลจต ๒

6

โลภมลจต ๘

โลภมลจตคอจตทมความโลภะ เปนมล เปนรากเหงา เปนตวน า คอมความอยากได มความตองการ มความเพลดเพลนยนด ตดใจ พอใจในอารมณ ม ๘ ดวงคอ

๑. โลภมลจตทเกดพรอมดวยโสมนสเวทนา ประกอบดวยความเหนผด ไมมการชกชวน

๒. โลภมลจตทเกดพรอมดวยโสมนสเวทนา ประกอบดวยความเหนผด มการชกชวน

๓. โลภมลจตทเกดพรอมดวยโสมนสเวทนา ไมประกอบดวยความเหนผด ไมมการชกชวน

๔. โลภมลจตทเกดพรอมดวยโสมนสเวทนา ไมประกอบดวยความเหนผด มการชกชวน

๕. โลภมลจตทเกดพรอมดวยอเบกขาเวทนา ประกอบดวยความเหนผด ไมมการชกชวน

๖. โลภมลจตทเกดพรอมดวยอเบกขาเวทนา ประกอบดวยความเหนผด มการชกชวน

๗. โลภมลจตทเกดพรอมดวยอเบกขาเวทนา ไมประกอบดวยความเหนผด ไมมการชกชวน

๘. โลภมลจตทเกดพรอมดวยอเบกขาเวทนา ไมประกอบดวยความเหนผด มการชกชวน

ลกษณะของความเหนผดคอ

๑. ความเหนผดทเปนพเศษ ทเปนอนตรายตอชวต คอ

- อเหตกทฏฐ ความเหนผดทวาผลทงหลายทเกดขน ไมไดมาจากเหตทตนเองเคยกระท าไว คอ

ปฏเสธเหต

- นตถกทฏฐ ความเหนผดทวาสงทตนกระท าไมมผลแตอยางไร คอปฏเสธผล

- อกรยทฏฐ ปฏเสธทงเหต และผล สงทเกดขนนนเกดขนเองไมเกยวกบเหตอะไร และท าแลวก

ไมมผล

- อทเฉททฎฐ ตายแลวสญ เมอตายแลวสญ จะท าอะไรไวกมผลแตอยางไร ท าบาป ท ากรรม

อะไรกได

ลกษณะของโสมนสเวทนา คอขณะทเกดขนนนจะรสกเปนสขใจ อมอก อมใจ ปลาบปลม ปต ดใจ

หนาตาสดชน

ลกษณะของอเบกขาเวทนา คอขณะทเกดขนนนจะรสกเฉยๆ ไมดอก ดใจ หนาตาดเรยบๆ

ลกษณะของจตทไมมการชกชวน คอ โลภมลจตทมก าลงมาก จะเกดขนเอง คดเอง ท าเอง

7

ลกษณะของจตทมการชกชวน คอ โลภมลจตทมก าลงนอย ตองอาศยการชกชวน การมสงหลอกลอ

เชนการพดชกชวน การพดโนมนาวใหท า การน าภาพมาใหด การชกชวนนน มได ๓ ทางคอ

๑. ทางกายเรยกวา กายปโยคะ เชนการท าทาทาง การกวกมอ เปนตน

๒. ทางวาจา เรยกวา วจปโยคะ เชน การพดจาเกลยกลอม เชญชวน เปนตน

๓. ทางใจ เชนการพยายามนกถงเรองนน แลวโลภมลจตกเกดขนตามมา

โลภมลจตทเกดขนจากการชกชวน โดยผอนชกชวนจะเกดขน ๒ ทางคอ ทางกาย และ

ทางวาจาแตถาเปนการชกชวนของตนเองจะเกดขนได ๓ ทางคอ ทางกาย ทางวาจาและทางใจ

โทสมลจต 2

โทสมลจตคอจตทมโทสะ เปนมล คอมโกรธ ไมพอใจ ประทษรายอารมณ มความแตกตางกน ๒

ลกษณะ คอ

๑. โทสมลจตทเกดพรอมดวยโทมนสเวทนา ( เสยใจ ) ประกอบดวยความโกรธ ( ปฏฆ

สมปยต ) ไมมการชกชวน ( อสงขารก )

๒. โทสมลจตทเกดพรอมดวยโทมนสเวทนา ( เสยใจ ) ประกอบดวยความโกรธ ( ปฏฆ

สมปยต ) มการชกชวน (สสงขารก )

โมหมลจต ๒

โมหมลจตคอจตทมโมหะ เปนมล คอความไมรความจรงอารมณ โมหมลจต จะม ๒

ดวง คอ

๑. โมหมลจตทเกดพรอมดวยอเบกขาเวทนา ( เฉยๆ ) ประกอบดวยความลงเล

สงสย ( วจกจฉาสมปยต )

๒. โมหมลจตทเกดพรอมดวยอเบกขาเวทนา ( เฉยๆ ) ประกอบดวยความฟงซาน

( อทธจจสมปยต )

8

ลกษณะของความลงเลสงสย คอ มความลงเล สงสย ในธรรม ๘ ประการไดแก

๑. พระพทธเจามจรงหรอไม

๒. พระธรรมคอ มค ๔ ผล ๔ นพพาน ๑ มอยจรงหรอไม และเปนเครองน าออกจากทกขไดจรง

หรอไม

๓. พระสงฆ ผปฏบตตาม รตามมอยจรงหรอไม

๔. ไตรสกขา ๓ คอศล สมาธ ปญญา มอยจรงหรอไม

๕. ขนธ อายตนะ ธาตในอดต มอยจรงหรอไม คอสงสยเรองของอดตชาต

๖. ขนธ อายตน ธาต ทเปนอนาคต มอยจรงหรอไม คอ สงสยเรองอนาคตชาต

๗. ขนธ อายตนะ ธาต ทงในในอดต และอนาคตมอยจรงหรอไม คอสงสยเรองของ

อดตชาตและอนาคต มอยจรงหรอไม

๘. ปฏจจสมปบาท คอธรรมทเปนเหต เปนผล อาศยกน และกน เกดขนตอเนองกนอยางไมขาด

สาย

ความสงสยเหลานจะหมดสนไปเมอผปฏบต สามารถปฏบตเขาถงพระนพพาน จงจะรไดวาสง

เหลานมจรง ความสงสยกจะหมดสนไป นนคออยางนอยตองเปนพระโสดาบนบคคล

9

๑.๒ อเหตกจต ๑๘

อเหตกจต คอจตทไมมเหต ( เหต ๖ คอ โลภเหต โทสเหต โมหเหต อโลภเหต อโทสเหต อโมหเหต )

ประกอบ แบงออกเปน ๓ ประเภทใหญๆ คอ

อกศลวบากจต ๗ ดวง

อกศลวบากจต เปนผลของอกศลจตท ๑๒ คอทใหผลทางตา ห จมก ลน กาย ใจ และท าหนาท

น าเกดไดดวย ม ๗ ดวงไดแก

๑. จกขวญญาณ เกดพรอมดวยอเบกขาเวทนา เปนผลของอกศล เหนรปทไมด

๒. โสตวญญาณ เกดพรอมดวยอเบกขาเวทนาเปนผลของอกศล ไดยนเสยงทไมด

๓. ฆานวญญาณ เกดพรอมดวยอเบกขาเวทนา เปนผลของอกศล รบกลนทไมด

๔. ชวหาวญญาณ เกดพรอมดวยอเบกขาเวทนา เปนผลของอกศล รบรสทไมด

๕. กายวญญาณ เกดพรอมดวยทกขเวทนา เปนผลของอกศลรบกระทบอารมณ

ทางกายทไมด

๖. สมปฏจฉนจต เกดพรอมดวยอเบกขาเวทนา เปนผลของอกศลรบอารมณทง ๕

ทไมดทางปญจทวาร

๗. สนตรณจต เกดพรอมดวยอเบกขาเวทนาเปนผลของอกศลพจารณาอารมณ

ทง ๕ ทไมด ตอจากสมปฏจฉนจต และยงน าเกดในภพ ภมทล าบากคออบายภม ๔ อกดวย

อเหตกกศลวบากจต ๘

อเหตกกศลวบากจต เปนผลของมหากศล ทไมมเหตประกอบ ทใหผลทางตา ห จมก ลน

กาย ใจ และท าหนาทน าเกดไดดวย ม ๘ ดวงไดแก

๑. จกขวญญาณ เกดพรอมดวยอเบกขาเวทนา เปนผลของกศล เหนรปทด

๒. โสตวญญาณ เกดพรอมดวยอเบกขาเวทนา เปนผลของกศล ไดยนเสยงทด

๓. ฆานวญญาณ เกดพรอมดวยอเบกขาเวทนา เปนผลของกศล รบกลนทด

๔. ชวหาวญญาณ เกดพรอมดวยอเบกขาเวทนา เปนผลของกศล รบรสทด

๕. กายวญญาณ เกดพรอมดวยสขเวทนาเปนผลของกศลรบกระทบอารมณทาง

กายทด

10

๖. สมปฏจฉนจต เกดพรอมดวยอเบกขาเวทนา เปนผลของกศลรบอารมณทง ๕

ทดทางปญจทวาร

๗. สนตรณจต เกดพรอมดวยอเบกขาเวทนา เปนผลของกศลพจารณาอารมณทง

๕ ทด ตอจากสมปฏจฉนจต และยงน าเกดได เกดเปนเทวดาชนต า หรอเกดเปนมนษย บา ใบ บอด หนวก

ปญญาออน ตงแตก าเนด

๘. สนตรณจต เกดพรอมดวยโสมนสเวทนา เปนผลของกศลพจารณาอารมณทง

๕ ทดยง ตอจากสมปฏจฉนจต กรรมทใหผลใหโสมนสสนตรณกศลวบากเกดขนนน จะเปนมหากศลท

ประณตมากๆ จงท าใหพจารณาอารมณทดยง เชนถวายอาหารทเปนเลศแกพระอรหนต

อเหตกกรยาจต 3 กรยาจต เปนจตทไมใชกศลจต อกศลจต หรอวบากจต แตเปนจตอกประเภทหนง ทเกดขน ท า

หนาทแลวกดบไป แตการดบไปนน จะไมมวบากตามมาเหมอนกศลจต หรออกศลจต ม ๓ ดวงไดแก ๑. ปญจทวาราวชชนจต เปนจตทเกดขนมาท าหนาทในการเปดประตรบอารมณ

ทางปญจทวารคอทางตา ห จมก ลน และกาย

๒. มโนทวาราวชชนจต เปนจตทเกดขนมาท าหนาทในการเปดประตรบอารมณทาง

มโนทวาร ( ทางใจ ) และท าหนาทตดสนอารมณเปนบญ บาปดวย

๓. หสตปปาทจต เปนจตยมของพระอรหนต

11

๑.๓ กามาวจรโสภณจต ๒๔

กามาวจรโสภณจต เปนจตทมโสภณเจตสก ( เปนเจตสกฝายด ) เขาประกอบ มทง

หมด ๒๔ ดวง แบงออกเปน ๓ ประเภทคอ

๑. กามาวจรกศลจต ๘ หรอ มหากศลจต ๘

๒. มหาวบากจต ๘

๓. มหากรยาจต ๘

12

กามาวจรกศลจต หรอมหากศลจต ๘

กามาวจรกศลจต เปนจตฝายด แตยงเกยวของกบกาม คอรป เสยง กลน รส เปนตน เชนการท า

ทาน รกษาศล ทเรยกอกชอหนงวามหากศล เพราะเปนกศลจตทมก าลงกวางขวาง เกดขนไดทกภพ ภม ทง

ในอบายภม จนถงอรปภม มหากศลจต ม ๘ ดวงคอ

๑. มหากศลทเกดพรอมดวยโสมนสเวทนา ประกอบดวยปญญา ไมมการชกชวน

๒. มหากศลทเกดพรอมดวยโสมนสเวทนา ประกอบดวยปญญา มการชกชวน

๓. มหากศลทเกดพรอมดวยโสมนสเวทนา ไมประกอบดวยปญญา ไมมการชกชวน

๔. มหากศลทเกดพรอมดวยโสมนสเวทนา ไมประกอบดวยปญญา มการชกชวน

๕. มหากศลทเกดพรอมดวยอเบกขาเวทนา ประกอบดวยปญญา ไมมการชกชวน

๖. มหากศลทเกดพรอมดวยอเบกขาเวทนา ประกอบดวยปญญา มการชกชวน

๗. มหากศลทเกดพรอมดวยอเบกขาเวทนา ไมประกอบดวยปญญาไมมการชกชวน

๘. มหากศลทเกดพรอมดวยอเบกขาเวทนา ไมประกอบดวยปญญา มการชกชวน

ลกษณะของมหากศลทประกอบดวยปญญาคอ

ปญญาทประกอบกบการด าเนนชวต รเหต รผล รวธการด าเนนชวตทดงาม ตามหลกค าสอน

ของพระสมมาสมพทธเจา เชนหลกการใชทรพย หลกการครองเรอน เปนตน

ปญญาทเชอเรองกรรม เรยกวา กมมสกตาปญญา คอเชอวา บญ และบาปทท าแลวมผล

ยอมสงผล ใหผท าตองรบกรรมในชาตน ชาตหนา หรอชาตถดๆ ไป

ปญญาทรสภาวธรรมทงหลาย ตรงตามความเปนจรงวา

- เปนนาม รป

- เปนอนจจง ไมเทยง

- เปนทกขง เปนทกข ทนอยในสภาพเดมไมได

- เปนอนตตา คอไมใชสตว ตวตน บงคบ บญชาไมได มการเปลยนแปลงตามเหต และปจจย

สวนเรองของเกดขนพรอมดวยโสมนสเวทนา หรอเกดพรอมดวยอเบกขาเวทนา และเกดขนโดย

ไมมการชกชวน หรอเกดขนโดยมการชกชวน จะคลายกบเรองของโลภมลจต ตางกบท จตทเกดขน

เปนกศล ความรสก นกคด หรอพฤตกรรมทเกดขนนนเปนสงทดงาม เปนประโยชน สวนโลภมลจตนน

ความรสก นกคด หรอพฤตกรรมทเกดขนนนเปนสงทไมด

13

มหาวบากจต ๘

มหาวบากจต เปนผลของมหากศล ทมเหตประกอบ ซงมลกษณะคลายคลงกบมหากศล เมอท ากศล

เชนใด เวลาใหผลกจะใหผลเปนวบาก ซงจะเชนนน จะท าหนาท

๑. น าเกด คอท าหนาทเกดในภพทด ไดแก

- เกดเปนมนษย เปนมนษยสมประกอบ ไมเปนปญญาออน ตงแตก าเนด แตดวยอ านาจกรรมท

สงผลภายหลง อาจจะไมสมประกอบ พการภายหลงได

- เกดเปนเทวดาไดทง ๖ ภม คอ ชนจาตมหาราชกา ดาวดงส ยามา ดสต นมมานรด ปรนมมตว

สวตต

๒. ท าหนาทภวงค คอรกษาองคแหงภพ คอใหมชวตอยจนสนกรรมในอตภาพนนๆ

๓. ท าหนาทจต คอการตายในอตภาพนน จตขณะสดทายทเกดจะเปนมหาวบากดวงใด ดวงหนง

มหาวบากจต ๘ ดวงคอ

๑. มหาวบากทเกดพรอมดวยโสมนสเวทนา ประกอบดวยปญญา ไมมการชกชวน

๒. มหาวบากทเกดพรอมดวยโสมนสเวทนา ประกอบดวยปญญา มการชกชวน

๓. มหาวบากทเกดพรอมดวยโสมนสเวทนา ไมประกอบดวยปญญา ไมมการชกชวน

๔. มหาวบากทเกดพรอมดวยโสมนสเวทนา ไมประกอบดวยปญญา มการชกชวน

๕. มหาวบากทเกดพรอมดวยอเบกขาเวทนา ประกอบดวยปญญา ไมมการชกชวน

๖. มหาวบากทเกดพรอมดวยอเบกขาเวทนา ประกอบดวยปญญา มการชกชวน

๗. มหาวบากทเกดพรอมดวยอเบกขาเวทนา ไมประกอบดวยปญญา ไมมการชกชวน

๘. มหาวบากทเกดพรอมดวยอเบกขาเวทนา ไมประกอบดวยปญญา มการชกชวน

14

มหากรยาจต ๘

มหากรยาจต เปนจตทเกดขนกบพระอรหนต ในการท าความด หรอท าสงตางๆ ความดของพระ

อรหนตนนไมไดเกดจากกศลจต เพราะถาเปนกศลจต จะตองมกศลวบากเกดขนตามมาภายหลง มหา

วบากจต ๘ คอ

๑. มหากรยาทเกดพรอมดวยโสมนสเวทนา ประกอบดวยปญญา ไมมการชกชวน ๒. มหากรยาทเกดพรอมดวยโสมนสเวทนา ประกอบดวยปญญา มการชกชวน ๓. มหากรยาทเกดพรอมดวยโสมนสเวทนา ไมประกอบดวยปญญา ไมมการชกชวน ๔. มหากรยาทเกดพรอมดวยโสมนสเวทนา ไมประกอบดวยปญญา การชกชวน ๕. มหากรยาทเกดพรอมดวยอเบกขาเวทนา ประกอบดวยปญญา ไมมการชกชวน ๖. มหากรยาทเกดพรอมดวยอเบกขาเวทนา ประกอบดวยปญญา มการชกชวน ๗. มหากรยาทเกดพรอมดวยอเบกขาเวทนา ไมประกอบดวยปญญา ไมมการชกชวน ๘. มหากรยาทเกดพรอมดวยอเบกขาเวทนา ไมประกอบดวยปญญา มการชกชวน

แมวาจะเปนจตของพระอรหนต ผซงหมดสนกเลสแลวกตาม จตทเกดขนในแตละขณะ แตละ

สถานการณกใชวาจะประกอบดวยปญญา เปนโสมนสเวทนา และเปนอสงขารกคอไมมการชกชวนทกครงเสมอไป ขนอยกบสถานการณในแตละขณะนนๆ

15

ถาเราสงเกต จะพบวาจตทเปนกศลทงหลาย จะเปนมหากศล หรอฌานกศล แมแตโลกตตรกศล (มคคจต ) กจะมวบากเกดขนตามมาเสมอ แตมหากรยาจต จะไมมวบากตามมาคอเมอพระอรหนตนพพานแลวจะไมมการเกดตอของนาม รป อก

๒

๓

๒

๒

๒

1

๑

1

๖

1

๕

1

๓

1

๒

1

๔

1

๒

1

๑

1

๗

1

๘

1

๔

1

๓

1

มหากศลจต ๘ ใหผลเปน ๒ ทางคอ อเหตกกศลวบากจต ๘

และมหาวบากจต ๘

๖

1

๕

1

๘

1

๗

1

๒

1

๑

1

๔

1

๓

1

๖

1

๕

1

๘

1

๗

1

มหากรยาจต ๘

มหาวบากจต ๘

๑

1

๓

1

๒

1

๔

1

๕

1

๗

1

๖

1

๘

1

อเหตกกศลวบากจต ๘

๑

๑

1

๖

1

๕

1

๓

1

๔

1

๗

1

๘

1

๑

1

๓

1

๒

1

๔

1

๕

1

๗

1

๖

1

๑

1

๓

1

๒

1

อกศลวบากจต ๗

อกศลจต ๑๒ ใหผลเปน อกศลวบากจต ๗

16

๒. รปาวจรจต ๑๕

สมาธทเกดขน ม ๓ ระดบคอ

๑. ขณกสมาธ คอสมาธขณะสนๆ ซงเกดไดโดยทวไป ในคนทฝกการท างานอยางมสต หรอสมาธ คอใหจตอยกบงานนนๆ ไมฟงซานไปทอนๆ

๒. อปจารสมาธ คอสมาธทแนบแนนกบอารมณมากขน แตยงไมถงขนทไดฌาน แตใกล จะไดฌาน คนทฝกสมาธในเบองตน ระดบของสมาธกจะมากขนเรอยๆ แตเมอยงไมถงขนไดฌาน ขมนวรณได สมาธระดบเรยกวา อปจารสมาธ

๓. อปปนาสมาธ คอสมาธทแนบแนนกบอารมณมากถงขนทเรยกวาไดฌาน คอฌาน จต หรอรปาวจรกศลจตนนเอง สามารถขมกเลสคอนวรณได

นวรณ คอเครองกดขวางไมใหฌานจตเกดขนม ๕ ประการคอ ๑. กามฉนทนวรณ คอความตดใจในกามคณอารมณ ม รป เสยงกลน รส และสมผส

ถกตองทางกาย ไดแกจตประเภทโลภมลจตนนเอง ๒. พยาปาทนวรณ คอความพยาบาท ความโกรธ ความมงราย ไดแกจตประเภทโทสมล

จตนนเอง ๓. ถนมทธนวรณ คอความหดห ทอถอย เกยจคราน เบอหนาย ในการเพงอารมณ ๔. อทธจจกกกกจนวรณ คอความฟงซาน ร าคาญใจ ๕. วจกจฉานวรณ คอความลงเลสงสย ไมแนใจ ไดแกจตประเภทโมหมลจตท

ประกอบดวยวจกจฉานนเอง ผทไดฌานจต นนจะสามารถขมนวรณทง ๕ ประการนได ตราบใดทอ านาจฌาน

ยงไมเสอมนวรณ ๕ นกจะไมเกดขน

17

รปาวจรจต ๑๕ แบงออกเปน ๓ ประเภทใหญๆ คอ ๑. รปาวจรกศลจต ๕ เปนจตทเกดขนจากการเพงอารมณ ๒. รปาวจรวบากจต ๕ เปนผลทเกดจากรปาวจรกศลจต ๓. รปาวจรกรยาจต ๕ เปนจตของพระอรหนตทเขารปฌาน

รปาวจรกศลจต ๕

รปาวจรกศลจต เปนจตของผทเจรญสมาธ มการเพงอารมณมกสณเปนตน จนถงขน

อปปนาสมาธ แลวเกดฌานจต ฌานทเกดขนนเรยกวารปาวจรกศลจต ม ๕ ดวงคอ

๑. รปาวจรกศลปฐมฌาน ( ฌานท ๑ )

๒. รปาวจรกศลทตยฌาน ( ฌานท ๒ )

๓. รปาวจรกศลตตยฌาน ( ฌานท ๓ )

๔. รปาวจรกศลจตตถฌาน ( ฌานท ๔ )

๕. รปาวจรกศลปญจมฌาน ( ฌานท ๕ )

องคฌาน เปนเจตสกทประกอบอยในฌานจต เปนเจตสกทส าคญทท าใหจตเพงอารมณ และท า

หนาทในการขมกเลสคอนวรณ ม ๕ องคคอ

๑. วตก คอเจตสกทท าหนาทในการยกจตขนสอารมณ เรมแรกของการท าฌานนน

ตองมสงส าหรบเพง เปนตนวาใชดนมาท าเปนดวงกสณ ในการเพงดวงกสณนน ตองเพงไมใหจตไปคดเรอง

อน เมอจตไปคดเรองอน กตองยกจตขนมาสอารมณทเพงอย ท าซ าๆ อยางน จนจตแนบแนนกบอารมณ

มาก จนเกดฌานจต เจตสกทท าหนาทในการยกจตขนสอารมณเสมอๆ คอวตกเจตสก จะท าหนาทขม

ถนมทธนวรณ ( ความหดห ทอถอย )

๒. วจาร คอเจตสกทท าหนาทในการประคองจตใหอยกบอารมณ ไมใหตกไปจาก

อารมณทเพงนน จะท าหนาทขมวจกจฉานวรณ ( ความลงเลสงสย )

๓. ปต คอเจตสกทท าใหจตมความปลาบปลม อมเอบในการเพงอารมณ เปนความสข

โสมนสของฌานจตทเกดขนนน จะท าหนาทขม พยาปาทนวรณ ( ความพยาบาท )

๑

1

๒

1

๑

1

๓

1

๒

1

๔

1

๒

1

๑

1

๕

1

๓

1

๔

1

๕

1

๕

1

๔

1

๓

1

รปาวจรกศลจต ๕

รปาวจรวบากจต ๕

รปาวจรกรยาจต ๕

18

ลกษณะของปตทเกดขนโดยทวไป ม ๕ ลกษณะคอ

๑. ขททกาปต เปนความปลาบปลม ทเกดขนเลกนอย พอรสกขนลก

๒. ขณกาปต เปนความปลาบปลม ทเกดขนชวขณะ เกดขนบอยๆ

๓. โอกกนตกาปต เปนความปลาบปลม ทเกดขนถงกบตวโยกคลอน

๔. อพพงคาปต เปนความปลาบปลมทเกดขนจนตวลอย

๕. ผรณาปต เปนความปลาบปลมทเกดขนอมอาบซาบซานไปทวทงกาย ใจ

ปตทเกดขนในองคฌาน จะเปนผรณาปต คอมความอมอาบ ซาบซานไปทวทงกาย ใจ

๔. สข สขในองคฌาน ไดแก โสมนสเวทนาเจตสก เปนความสขทเปนความสงบ สงบ

จากกเลส จะท าหนาทขมอทธจจกกกจจนวรณ ( ความฟงซาน ร าคาญใจ )

๕. เอกคคตา คอเจตสกทท าใหจตตงมน แนบแนนอยกบอารมณ จะท าหนาทขม

กามฉนทนวรณ ( ความพอใจในกามคณอารมณ )

สรป องคฌาน ๕ กบการขมนวรณทง ๕ คอ ๑. วตก จะขม ถนมทธนวรณ ๒. วจาร จะขม วจกจฉานวรณ ๓. ปต จะขม พยาปาทนวรณ ๔. สข จะขม อทธจจกกกกจนวรณ ๕. เอกคคตา จะขม กามฉนทนวรณ

องคฌาน ๕ ทประกอบในรปาวจรกศลจต ๕ มดงน รปาวจรกศลปฐมฌาน มองคฌาน ๕ คอ วตก วจาร ปต สข เอกคคตา รปาวจรกศลทตยฌาน มองคฌาน ๔ คอ วจาร ปต สข เอกคคตา รปาวจรกศลตตยฌาน มองคฌาน ๓ คอ ปต สข เอกคคตา รปาวจรกศลจตตถฌาน มองคฌาน ๒ คอ สข เอกคคตา รปาวจรกศลปญจมฌาน มองคฌาน ๒ คอ อเบกขา เอกคคตา

19

ในพระอภธรรมไดจ าแนกฌานออกเปน ๕ ประเภทเรยกวา ฌานปญจกนย เพราะเพอใหตรงกนภาวธรรมทมอย เพราะมนทบคคล คอผรชาจะละไดเพยงฌานละ ๑ องคตามล าดบ เทานน แตถาเปนตกขบคคล คอผรเรว จะละไดครงละ ๒ องคฌานคอ ทงวตก และวจารไปพรอมกน ในพระสตร ไดจ าแนกฌานออกเปน ๔ ประเภทเรยกวา ฌานจตกนย คอทตยฌาน และตตยฌาน รวมกนเปนทตยฌาน แบงไดเปนดงน

รปาวจรกศลปฐมฌาน มองคฌาน ๕ คอ วตก วจาร ปต สข เอกคคตา รปาวจรกศลทตยฌาน มองคฌาน ๓ คอ ปต สข เอกคคตา รปาวจรกศลตตยฌาน มองคฌาน ๒ คอ สข เอกคคตา รปาวจรกศลจตตถฌาน มองคฌาน ๒ คอ อเบกขา เอกคคตา

เมอกลาวตามนยพระอภธรรม จะมรปฌาน ๕ อรปฌาน ๔ รวมเรยกวาฌานสมาบต ๙ เมอกลาว

ตามนยพระสตร จะมรปฌาน ๔ อรปฌาน ๔ รวมเรยกวาฌานสมาบต ๘ การทเจรญฌานทสงขน แลวมองคฌานทลดลงนนเนองจากฌานทสงขนนน จะตองท าฌานเบองตนใหช านาญ และแคลวคลองกอน เมอแคลวคลองแลว กจะเจรญฌานทสงขนไป โดยไมจ าเปนตองมองคฌานตนๆ

รปาวจรวบากจต ๕

รปาวจรวบากจต เปนจตทเปนผลของรปาวจรกศลจต เปนวบากจต จะท าหนาทน าเกด เกดในรปภม

เปนรปพรหม ตามรปาวจรกศลจตทตนท าได เชน ถาไดรปาวจรกศลปฐมฌาน เมอตายลงจะสงผลใหเกด

รปาวจรวบากปฐมฌาน น าไปเกดในรปาวจรปฐมฌานภม ม ๕ ดวง ตามลกษณะของรปาวจรกศลทได คอ

๑. รปาวจรวบากปฐมฌาน ๒. รปาวจรวบากทตยฌาน ๓. รปาวจรวบากตตยฌาน ๔. รปาวจรวบากจตตถฌาน ๕. รปาวจรวบากปญจมฌาน

20

รปาวจรกรยาจต ๕

รปาวจรกรยาจต เปนจตของพระอรหนตทเขาฌาน รปาวจรกศลจต และรปาวจรกรยาจตนน ม

องคฌานเหมอนกน ตางกนท บคคลทเกดเทานน รปาวจรกศลจะเกดไดในปถชนและเสกขบคคลคอ พระ

โสดาบน พระสกทาคาม พระอนาคาม สวนรปาวจรกรยาจะเกดเฉพาะพระอรหนตเทานน ม ๕ ดวงคอ ๑. รปาวจรกรยาปฐมฌาน ๒. รปาวจรกรยาทตยฌาน ๓. รปาวจรกรยาตตยฌาน ๔. รปาวจรกรยาจตตถฌาน ๕. รปาวจรกรยาปญจมฌาน

21

๓.อรปาวจรจต ๑๒

อรปาวจรจต เปนอรปฌานจต เปนจตททองเทยวมากอยในอรปภม เปนการเจรญฌานตอจาก ร

ปาวจรกศลปญจมฌาน โดยมอารมณทตางไปจากเดม

อรปาวจรจต ม ๑๒ ดวง แบงออกเปน ๓ ประเภทคอ ๑. อรปาวจรกศลจต ม ๔ ดวง ๒. อรปาวจรวบากจต ม ๔ ดวง ๓. อรปาวจรกรยาจต ม ๔ ดวง

๑.อรปาวจรกศลจต ๔

๑. อากาสานญจายตนกศลจต (อรปฌานท ๑ )

๒. วญญานญจายตนกศลจต (อรปฌานท ๒ )

๓. อากญจญญายตนกศลจต (อรปฌานท ๓ )

๔. เนวสญญานาสญญายตนกศลจต (อรปฌานท ๔ )

๑. อากาสานญจายตนกศลจต เปนจตทม กสณคฆาฏมากาสบญญต เปนอารมณ คอมอากาศ

ทเพกกสณแลว เปนอากาศทมความวางเปลา ไมมทสนสดเปนอารมณ โดยบรกรรมวา “ อากาโส อนนโต”

( อากาศ ไมมทสนสด )บรกรรม จนกวาฌานจตจะเกดขน เรยกชอวาอากาสานญจายตนกศลจต หรอ อา

กาสานญจายตนฌาน หรอ ปฐมารปจต

๒. วญญานญจายตนกศลจต เปนจตทม วญญาณ คอตวร หนวงเอาตวรทรวาอากาศทไมมท

สนสดนนเปนอารมณ หรอเอา อากาสานญจายตนกศลจต เปนอารมณ โดยบรกรรมวา “ วญญาน

อนนต ” ( วญญาณ ไมมทสด) บรกรรม จนกวาฌานจตจะเกดขน เรยกชอวา วญญานญจายตนกศลจต

หรอ วญญานญจายตนฌาน หรอ ทตยารปจต

๓. อากญจญญายตนกศลจต เปนจตทม นตถภาวบญญต คอสภาพทไมมอะไรเลยเปนอารมณ

คอมอากาศทเพกกสณแลว เปนอากาศทมความวางเปลา ไมมทสนสดเปนอารมณ โดยบรกรรมวา “ นตถ

กญจ” ( นดหนงกไมม หนอยหนงกไมม ) บรกรรมจนกวาฌานจตจะเกดขนเรยกชอวา อากญจญญายต

นกศลจต หรอ อากญจญญายตนฌาน หรอ ตตยารปจต

22

๔. เนวสญญานาสญญายตนกศลจต เปนจตทม อากญจญญายตนกศลจตเปนอารมณ เปน

การก าหนดเอาความประณต ความละเอยดของอากญจญญายตนกศลจต เปนอารมณ โดยความรสก

ทวา สญญาคอจตทรวานดหนงกไมม หนอยหนงกไมมนนจะวาไมมกไมใช เพราะยงมตวรวาไมมอย จะวา

มอยกไมเชง เพราะสญญานนประณต ละเอยดออน และสงบมากเหลอเกนจนแทบจะไมรวาม จงเปนการ

เพงธรรมชาตทประณต โดยบรกรรมวา “ เอต สนต เอต ปณต ” ( สงบหนอ ประณตหนอ ) บรกรรม จนกวา

ฌานจตจะเกดขน เรยกชอวา เนวสญญานาสญญายตนกศลจต หรอ เนวสญญานาสญญายตนฌาน

หรอ จตตถารปจต

อรปาวจรกศลจต ทง ๔ นน จะมองคฌาน ๒ เหมอนกนคอ อเบกขา และเอกคคตา แตมอารมณท

บรกรรมแตกตางกน ดงทกลาวมาแลว

มกสณฆาฏมากาส เปนอารมณ มนตถภาวบญญตเปนอารมณ

ในสมยทพระสมมาสมพทธเจา ยงเปนเจาชายสทธตถะ ไดออกบวชเพอแสวงหาหนทางพนทกขนน

ไดไปยงส านกของอาจารยอาฬารกาลามดาบสปฏบตจนได อรปฌานท ๓ คอ

อากญจญญายตนกศลจต และไปศกษาตอยงส านกของอาจารย อทกรามบตรดาบส จนได เนวสญญา

นาสญญายตนกศลจต และไดถามถงการปฏบตขนตอไป อาจารยไมสามารถตอบไดแลว เพราะฌานท

สงทสดคอ เนวสญญานาสญญายตนกศลจต จงไดแสวงหาทางหลดพนตอไป

อาสานญจายตน

กศล

วญญานญจายตน

กศล

อากญจญญายตน

กศล

เนวสญญานา

สญญายตนกศล

มจตดวงกอนเปนอามรณ มจตดวงกอนเปนอามรณ

23

๒.อรปาวจรวบากจต ๔

อรปาวจรวบากจต เปนจตทเปนผลของ อรปาวจรกศลจต ซงน าเกดในอรปภม เปนอรปพรหม

ม ๔ ดวง

๑. อากาสานญจายตนวบากจต

๒. วญญานญจายตนวบากจต

๓. อากญจญญายตนวบากจต

๔. เนวสญญานาสญญายตนวบากจต

อาจารยอาฬารกาลามดาบสผทได อากญจญญายตนกศลจต เมอตายแลว จะไปเกด

ดวยจต อากญจญญายตนวบากจต ในอรปภมชนอากญจญญายตนภมและ อทกรามบตรดาบส เมอ

ตายแลว จะไดเกดดวยจตเนวสญญานาสญญายตนวบากจต ในอรปภมชนเนวสญญานาสญญายตน

ภม

๓.อรปาวจรกรยาจต ๔

อรปาวจรกรยา มลกษณะเหมอน อรปาวจรกศล เพยงแตผทเขาฌานไดนนเปนอรหนตผหมดสน

กเลสแลว ม ๔ ดวงคอ

๑. อากาสานญจายตนกรยาจต

๒. วญญานญจายตนกรยาจต

๓. อากญจญญายตนกรยาจต

๔. เนวสญญานาสญญายตนกรยาจต

๑

1

๒

1

๑

1

๓

1

๒

1

๔

1

๒

1

๑

1

๓

1

๔

1

๔

1

๓

1

อรปาวจรกศลจต ๔

อรปาวจรกรยาจต ๔

อรปาวจรวบากจต ๔

24

๔. โลกตตรจต ๘

โลกตตรจต จงหมายถงจตทเหนอโลกทง ๓ หรอพนจากโลกทง ๓ คอกามโลก รปโลก และอรปโลก ทวาเหนอ หรอพนนน หมายถง มอารมณทเหนอ หรอพนจากโลกทง ๓ คอมพระนพพานเปนอารมณ โลกตตรจต แบงเปน ๒ ประเภทคอ มคคจต ๔ หรอ ๒๐ และ ผลจต ๔ หรอ ๒๐ มคคจต เปนโลกตตรกศลจต ซงท าหนาทในการปหานกเลส

ผลจตเปนโลกตตรวบากจต เปนผลทเกดตอจากมคคจตทนท ซงตางจากวบากจตทเกดจาก

กศลอนๆ ซงจะไมเกดตอทนท ตองรอเหต และปจจยพรอม ถงจะใหผลได มคคจต เปนจตทเกดขนจากการ

เจรญวปสสนา มปญญาเกดขน รแจง เหนความจรงของนาม รป วาไมเทยง เปนทกข และเปนอนตตา จน

ท าใหกเลสทองอาศย อยกบนาม รป ถกละ ไปไดอยางเดดขาด เรยกวาสมจเฉทปหาน การเกดขนของมคค

จตนน จะเกดขน ๔ ครง การเกดแตละครงกจะท าลายกเลสใหลดลงไปเรอยๆ จนถงขณะสดทาย จะท าลาย

กเลสไดหมดสน ในเบองตนจะขอกลาวมคคจต ๔ และผลจต ๔ กอน สวนมคคจต ๒๐ และผลจต ๒๐

จะกลาวตอไป

มคคจต ๔

๑. โสดาปตตมคคจต

๒. สกทาคามมคคจต

๓. อนาคามมคคจต

๔. อรหตตมคคจต

ผลจต ๔

๑. โสดาปตตผลจต

๒. สกทาคามผลจต

๓. อนาคามผลจต

๔. อรหตตผลจต

25

โสดาปตตมคคจต และโสดาปตตผล

โสดาปตตมคคจต คอ จตทถงครงแรก ซงทางอนเปนกระแสแหงพระนพพาน เมอโสดาปตตมคคจตเกดขนกบบคคลใด บคคลนนจะไดชอวา เปนโสดาปตตมคคบคคล และเมอมคคจตดบลง โสดาปตตผลจตจะเกดตอทนทบคคลนนจะไดชอวาโสดาปตตผลบคคล หรอพระโสดาบน พระโสดาบนนน เมอตายลง จะไมไปเกดในอบายภม ๔ อก มคคจตทเกดขน จะท าหนาทปหานกเลสไดอยางเดดขาด ปหาน อกศลจตได ๕ ดวงคอ โลภมลจตทประกอบดวยความเหนผด ๔ ดวง ( ทฏฐคตสมปยต ) และโมหมลจตทประกอบดวยความลงเลสงสย ( วจกจฉาสมปยต ) ๑ ดวง การเกดใหมของพระโสดาบน จะม ๓ ประเภทคอ

ประเภทท ๑ เอกพชโสดาบน คอพระโสดาบนทเกดเปนมนษย หรอเทวดาอกเพยง ชาตเดยว กจะบรรลอรหตตผล

ประเภทท ๒ โกลงโกลโสดาบน คอพระโสดาบนทเกดเปนมนษย หรอเทวดาอก ระหวาง ๒ – ๖ ชาต จงจะบรรลอรหตตผล

ประเภทท ๓ สตตกขตตปรมโสดาบน คอพระโสดาบนทเกดเปนมนษยหรอเทวดา อกถง ๗ ชาต จงจะบรรลอรหตตผล ทแตกตางกน ถง ๓ ประเภทน เนองจากความแกกลาของอนทรยทยงหยอนกวากน แตอยางไรกตาม พระโสดาบนกจะเกดอกไมเกน ๗ ชาต

สกทาคามมคคจต และสกทาคามผลจต

สกทาคามมคคจต หมายความวา เปนผทจะกลบมาเกดในมนษยภมอกเพยงครงเดยว สกทาคามมคคจต จะเกดขนเปนล าดบตอไป หลงจากทโสดาปตตผลจตเกดขนแลว

ซงอาจจะเกดในเวลาใกลเคยง หรอในระยะหลงเปนเวลานานกได แลวแตความเพยร การสงสมบารมของแตละคน เมอสกทาคามมคคจตเกดขนแลว บคคลคนนจะไดชอวาสกทาคามมคคบคคล และเมอสกทาคามมคคจตดบลงแลว สกทาคามผลจตจะเกดตอทนท บคคลผนนจะไดชอวาสกทาคามผลบคคล หรอพระสกทาคาม หรออาจเรยกวาพระสกทาคาม สกทาคามมคคจตทเกดขนนน ไมไดปหานกเลสเพมขน แตท าใหกเลสทเหลอเบาบางลง พระสกทาคามนนเมอตายลงจะกลบมาเกดในในมนษยภม

26

อนาคามมคคจต และอนาคามผลจต อนาคามมคคจต แปลความวา จตถงซงทางไมกลบมาอก มความหมายวา เปนผไมกลบมาปฏสนธใน

กามโลกอก คอจะตองเกดเปนพรหมบคคลในพรหมโลกแนนอน อนาคามมคคจต จะเกดขนเปนล าดบตอไป หลงจากทสกทาคามผลจต เกดขนแลวซงอาจจะเกดในเวลาใกลเคยง หรอในระยะหลงเปนเวลานานกได เมอ อนาคามมคคจตเกดขนแลว บคคลคนนจะไดชอวา อนาคามมคคบคคล และเมออนาคามมคคจตดบลงแลว อนาคามผลจตจะเกดตอทนท บคคลผนนจะไดชอวาอนาคามผลบคคล หรอพระอนาคาม อนาคามมคคจตทเกดขนนน ไดปหานกเลสเพมขน คอโทสมลจต ๒ ดวง พระอนาคามนนเมอตายลงจะไมกลบมาเกดในในกามภม คอมนษย หรอเทวดา อกจะเกดเปนพรหม และปรนพพานในพรหมโลก

อรหตตมคคจต และอรหตตผลจต

อรหตตมคคจต ความวา จตถงซงทางทเปนผควรแกการบชาเปนอยางยง อรหตตมคคจต จะเกดขนเปนล าดบตอไป หลงจากทอนาคามผลจตเกดขนแลว ซงอาจจะเกดในเวลาใกลเคยง หรอในระยะหลงเปนเวลานานกได เมออรหตตมคคจตเกดขนแลว บคคลคนนจะไดชอวาอรหตตมคคบคคล และเมออรหตตมคคจตดบลงแลว อรหตตผลจตจะเกดตอทนท บคคลผนนจะไดชอวาอรหตตผลบคคล หรอพระอรหนต อรหตตมคคจตทเกดขนนน ไดปหานกเลสทเหลอ คอโลภมลจตทไมประกอบดวยความเหนผด ๔ ดวง และโมหมลจตทประกอบดวยความฟงซาน ( อทธจจะ) ๑ ดวง พระอรหนตนนเมอปรนพพานแลวไมตองกลบมาเกดเพราะหมดสนกเลสแลว ประเภทตางๆ ของพระอรหนต

๑. พระอรหนตสมมาสมพทธเจา คอพระอรหนตทตรสรไดโดยพระองคเองและสามารถสงสอนเวไนยสตว ใหรตาม ใหพนทกขไดดวย เพราะพระองคถงพรอมดวยญาณ ๓ คอ

อาสยานสยญาณ คอญาณทรอธยาศยของเวไนยสตวทงหลาย อนทรยปโรปรยตญาณ คอญาณทรอนทรยของสตวทงหลายวายงหยอนเพยงใด สพพญญตตญาณ คอญาณทสามารถรรอบทกสง

27

๒. พระปจเจกพทธเจา คอพระอรหนตทตรสรไดโดยพระองคเอง แตไมสามารถสงสอนเวไนยสตว ใหรตาม ใหพนทกขไดดวย เพราะพระองคไมถงพรอมดวยญาณ ๓

๓. พระอรหนตทตรสรตามค าสงสอนขององคสมเดจพระสมมาสมพทธเจา คอพระอรหนตโดยทวๆ ไป ซงพระอรหนตโดยทวไปแบงไดออกเปน ๒ ประเภทคอ

ปญญาวมตต คอพระอรหนตผไมไดฌาน เพราะทานไมไดเจรญสมถภาวนา แตเจรญวปสสนาโดยตรงจนไดบรรลอรหตตมค อรหตตผล พระอรหนตประเภทนเรยกวา สกขวปสสก

เจโตวมตต คอพระอรหนตทไดฌาน ( ผทไดฌานเรยกวา ฌานลาภบคคล ) การไดฌานของพระอรหนตประเภทเจโตวมตตน จะไดมาในลกษณะ ๒ ประการคอ ๑. เจรญสมถภาวนามาจนไดฌาน ฌานทเกดขนนเรยกวา ปฏปทาสทธฌาน ( ไดฌานดวยการ

ปฏบต ) แลวเจรญวปสสนาตอ จนไดบรรลเปนพระอรหนต ๒. เปนผไมไดเจรญสมถภาวนามากอน แตเมอเจรญวปสสนาจนบรรลอรหตตมค อรหตตผล ดวย

อ านาจแหงบญญาธการแตปางกอนเมอบรรลอรหตตผลแลว กถงพรอมดวยฌาน ฌานทเกดขนนเรยกวา มคคสทธฌาน(ไดฌานดวยอ านาจแหงมค )

๔. พระอรหนตบางประเภทไดอภญญา ๖ หรอวชา ๖ ตามบญ บารมททานสงสมมา คอ

๑. ปพเพนวาสานสตญาณ ระลกชาตได ๒. ทพพจกขญาณ หรอจตปปาตญาณ ตาทพย รจตและปฏสนธของสตว ทงหลาย ๓. อาสวกขยญาณ รวธทท าใหสนกเลส และอาสวะ อภญญาขอ ๓ น จะมกบพระ

อรหนตทงทเปนสกขวปสสกอรหนต และฌานลาภอรหนต ทกพระองค ๔. ปรจตตวชานน หรอเจโตปรยญาณ รจตใจผอน ๕. ทพพโสตญาณ หทพย ๖. อทธวธ ส าแดงฤทธได

พระอรหนตบางประเภทไดปฏสมภทาญาณ บางประเภทไมได ปฏสมภทาญาณ แลวแตบญ บารมททานสงสมมา ปฏสมภทาญาณ คอถงพรอมดวยความรแตกฉาน คอปญญาแตกฉาน ม ๔ ดานคอ

๑. อตถปฏสมภทาญาณ ปญญาแตกฉานในผลทงปวง อนบงเกดจากเหต ชอวาอตถ ปฏสมภทาญาณ

๒. ธมมปฏสมภทาญาณ ปญญาแตกฉานในเหตทท าใหบงเกดผล ชอวาธมม ปฏสมภทาญาณ

๓. นรตตปฏสมภทาญาณ ปญญาแตกฉานในภาษา คอบญญตแหงอตถ อตถปฏสมภทาและธมมปฏสมภทา ชอวา นรตตปฏสมภทา หมายความวารจกใชถอยค าหรอภาษาอนเปนบญญตทเรยกกนวาโวหารในการอธบายขยายความแหงอตถปฏสมภทา และธมมปฏสมภทา ใหผสดบตรบฟงรและเขาใจไดแจมแจง ลกซงโดยถถวน เชนนเปนตน

28

ปฏภาณปฏสมภทาญาณ ปญญาแตกฉานในปฏภาณ คอมปญญาวองไวไหว พรบ เฉยบแหลม คมคาย ในการตอบโตอตถปฏสมภทาและธมมปฏสมภทา และนรตต ปฏสมภทา ทง ๓ นน ไดอยางถกตอง คลองแคลว ชดเจน โดยฉบพลนทนท ความรแตกฉานเชนนแหละชอวาปฏภาณปฏสมภทาญาณ

29

สรป มคคจต ๔ และผลจต ๔

โลกตตรจต ๘ นน ถาจ าแนกอยางพสดาร จะไดเปน ๔๐ ทจ าแนกอยางพสดารนนหมายถง ผท

เจรญวปสสนา โดยการท าฌานมากอน และเมอมคคจตเกดขน จงมลกษณะของฌานดวย โลกตตรจต ๔๐

แบงไดดงน

มคคจต ๒๐

๑. โสดาปตตมคคจตปฐมฌาน ทตยฌาน ตตยฌาน จตตถฌาน ปญจมฌาน

๒. สกทาคามมคคจตปฐมฌาน ทตยฌาน ตตยฌาน จตตถฌาน ปญจมฌาน

๓. อนาคามมคคจตปฐมฌาน ทตยฌาน ตตยฌาน จตตถฌาน ปญจมฌาน

๔. อรหตตมคคจตปฐมฌาน ทตยฌาน ตตยฌาน จตตถฌาน ปญจมฌาน

ผลจต ๒๐

๑. โสดาปตตผลจตปฐมฌาน ทตยฌาน ตตยฌาน จตตถฌาน ปญจมฌาน

๒. สกทาคามผลจตปฐมฌาน ทตยฌาน ตตยฌาน จตตถฌาน ปญจมฌาน

๓. อนาคามผลจตปฐมฌาน ทตยฌาน ตตยฌาน จตตถฌาน ปญจมฌาน

๔. อรหตตผลจตปฐมฌาน ทตยฌาน ตตยฌาน จตตถฌาน ปญจมฌาน

๒

1

๑

๒

1

๑

1

๓

1

๔

1

๔

1

๓

1

๒

1

๑

1

๓

1

๔

1

๕

1

โสดาปตตมคคจต ๕

สกทาคามมคคจต ๕

อนาคามมคคจต ๕

อรหตตมคคจต ๕

มคคจต ๒๐

โสดาปตตผลจต ๕

สกทาคามผลจต ๕

อนาคามผลจต ๕

อรหตตผลจต ๕

ผลจต ๒๐

มคคจต ๔

ผลจต ๔

๒

1

๑

1

๓

1

๔

1

๕

1

๒

1

๑

1

๓

1

๔

1

๕

1

๒

1

๑

1

๓

1

๔

1

๕

1

๒

1

๑

1

๓

1

๔

1

๕

1

๒

1

๑

1

๓

1

๔

1

๕

1

๒

1

๑

1

๓

1

๔

1

๕

1

๒

1

๑

1

๓

1

๔

1

๕

1

30

เอกสารอางอง

๑. ปรมตถโชตกะ ปรจเฉทท ๑-๒-๖ จต เจตสก รป นพพาน รจนาโดย พระสทธมมโชตกะ ธมมาจรยะ

มลนธสทธมมโชตกะจดพมพ

๒. คมอศกษาพระอภธรรม ปรจเฉทท ๑ จตปรมตถ รวบรวมโดย ขนสรรพกจโกศล ( โกวท ปทมะ

สนทร )

๓. อภธมมตถสงคหะ และค าอธบาย ปรเฉทท ๖ รปสงคหวภาค ผแปล อาจารยไชยวฒน กปล

กาญจน กองทนธรรมนธ จดพมพเผยแพร

31

บทวเคราะห

ชดท ๑

เรองความเกดขนของนางกาลยกษณ

พระศาสดาเมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภหญงหมนคนใดคนหนง ตรสพระธรรมเทศนาน

วา “น ห เวเรน เวรานเปนตน.

[มารดาหาภรรยาใหบตร]

ดงไดสดบมา บตรกฎมพคนหนง เมอบดาท ากาละแลว ท าการงานทงปวง ทงทนา ทงทบาน ดวย

ตนเอง ปฏบตมารดาอย. ตอมามารดาไดบอกแกเขาวา “พอ แมจกน านางกมารกามาใหเจา.

บ. แม อยางพดอยางนเลย, จกปฏบตแมไปจนตลอดชวต.

ม. พอ เจาคนเดยวท าการงานอย ทงทนาและทบาน, เพราะเหตนน แมจงไมมความสบายใจเลย,

แมจกน านางกมารกามาใหเจา.

เขาหาม (มารดา) หลายครงแลวไดนงเสย. มารดานนออกจากเรอน เพอจะไปสตระกลแหงหนง.

ล าดบนน บตรถามมารดาวา “แมจะไปตระกลไหน ? เมอมารดาบอกวา “จะไปตระกลชอโนน ดงนแลวเขา

ไดหามการทจะไปตระกลนนเสยแลว บอกตระกลทตนชอบใจให. มารดาไดไปตระกลนนหมนนางกมารกา

ไวแลว ก าหนดวน (แตงงาน) น านางกมารกาคนนนมา ไดท าไวในเรอนของบตร. นางกมารกานน ไดเปน

หญงหมน. ทนน มารดาจงพดกบบตรวา “พอ เจาใหแมน ากมารกามาตามชอบใจของเจาแลว บดนนางก

มารกานนเปนหมน, กธรรมดาตระกลทไมมบตรยอมฉบหาย, ประเพณยอมไมสบเนองไป, เพราะฉะนน แม

จกน านางกมารกาคนอนมาใหเจา แมบตรนนกลาวหามอยวา“อยาเลย แม ดงน กยงไดกลาว อยางนน

บอยๆ.

หญงหมนไดยนค านน จงคดวา บดน แมผวคดจะน าหญงอน ผไมเปนหมนมาแลวกจกใชเราอยาง

ทาส, ถาอยางไรเราพงน านางกมารกาคนหนงมาเสยเองดงนแลว จงไปยงตระกลแหงหนง ขอนางกมารกา

เพอประโยชนแกสาม, ถกพวกชนในตระกลหามวา “หลอนพดอะไรเชนนนดงนแลว จงออนวอนวา “ฉนเปน

หมน ตระกลทไมมบตร ยอมฉบหาย บตรของทานไดบตรแลว จกไดเปนเจาของทรพยสมบต, ขอทานโปรด

ยกบตรนนใหแกสามของฉนเถด ดงนแลว ยงตระกลนนใหยอมรบแลว จงน ามาไวในเรอนของสาม. ตอมา

หญงหมนนน ไดมความปรวตกวา “ถานางคนนจกไดบตรหรอบตรไซร จกเปนเจาของทรพยสมบตแตผ

เดยว, ควรเราจะท านางอยไมใหไดทารกเลย.

32

[เมยหลวงปรงยาท าลายครรภเมยนอย]

ล าดบนน หญงหมนจงพดกบนางนนวา “ครรภตงขนในทองหลอนเมอใด ขอใหหลอนบอกแกฉน

เมอนน. นางนนรบวา “จะเมอครรภตงแลว ไดบอกแกหญงหมนนน. สวนหญงหมนนนแลใหขาวตมและขาว

สวยแกนางนนเปนนตย. ภายหลง นางไดใหยาส าหรบท าครรภใหตก ปนกบอาหารแกนางนน. ครรภกตก

[แทง]. เมอครรภตงแลวเปนครงท ๒ นางกไดบอกแกหญงหมนนน. หญงหมนกไดท าครรภใหตก ดวยอบาย

อยางนนนนแล เปนครงท ๒. ล าดบนน พวกหญงทคนเคยกน ไดถามนางนนวา “หญงรวมสามท าอนตราย

หลอนบางหรอไม ? นางแจงความนนแลว ถกหญงเหลานนกลาววา “หญงอนธพาล เหตไร หลอนจงไดท า

อยางนนเลา? หญงหมนน ไดประกอบยาส าหรบท าครรภใหตกใหแกหลอน เพราะกลวหลอนจะเปนใหญ,

เพราะฉะนน จงท าครรภใหตก, หลอนอยาไดท าอยางนอก.

ในครงท 3 นางจงมไดบอก. ตอมา [ฝาย] หญงหมนเหนทองของนางนนแลวจงกลาววา “เหตไร ?

หลอนจงไมบอกความทครรภตงแกฉน เมอนางนนกลาววา “หลอนน าฉนมาแลว ท าครรภใหตกไปเสยถง 2

ครงแลว,ฉนจะบอกแกหลอนท าไม? จงคดวา“บดน เราฉบหายแลว คอยดแลความประมาทของนาง กมา

รกานนอย, เมอครรภแกเตมทแลว, จงไดชอง ไดประกอบยาใหแลว. ครรภไมอาจตก เพราะครรภแก จง

นอนขวาง เวทนากลาแขงไดเกดขน. นางถงความสงสยในชวต ( วาจะตองตาย ) นางตงความปรารถนาวา

“เราถกมนใหฉบหายแลว, มนเองน าเรามา ท าทารกใหฉบหายถง ๓ คนแลว, บดน เราเองกจะฉบหาย,

บดน เราจตจากอตภาพน พงเกดเปนนางยกษณ อาจเคยวกนทารกของมนเถด ดงนแลว ตายไปเกดเปนแม

แมวในเรอนนนเอง. ฝายสาม จบหญงหมนแลวกลาววา “เจาไดท าการตดกระกลของเราใหขาดสญ ดงน

แลว ทบดวยอวยวะทงหลายมศอกและเขาเปนตนใหบอบซ าแลว.หญงหมนนนตายเพราะความเจบนนแล

แลวไดเกดเปนแมไกในเรอนนนเหมอนกน.

33

[ผลดกนสงหารคนละชาตดวยอ านาจผกเวร]

จากนนมาไมนาน แมไกไดตกฟองหลายฟอง. แมแมวมากนฟองไกเหลานนเสย. ถงครงท 2 ครงท

3 มนกไดกนเสยเหมอนกน. แมไกท าความปรารถนาวา “มนกนฟองของเราถง 3 ครงแลว เราจกกนลกของ

มน” ดงนแลว จตจากอตภาพนน ไดเกดเปนแมเสอเหลอง. ฝายแมแมว ไดเกดเปนแมเนอ. ในเวลาแมเนอ

นนคลอดลกแลวๆ แมเสอเหลอง กไดมากนลกทงหลายเสยถง ๓ ครง. เมอเวลาจะตาย แมเนอท าความ

ปรารถนาวา “พวกลกของเรา แมเสอเหลองตวนกนเสยถง 3 ครงแลว เดยวนมนจกกนตวเราดวย, เดยวน

เราจตจากอตภาพนแลว พงไดกนมนกบลกของมนเถด ดงนแลว ไดตายไปเกดเปนนางยกษณ. ฝายแมเสอ

เหลอง จตจากอตภาพนนแลวไดเกดเปนกลธดา๑ในเมองสาวตถ. นางถงความเจรญแลว ไดไปสตระกล

สามในบานรมประตเมอง.

ในกาลตอมา นางไดคลอดบตรคนหนง. นางยกษณ จ าแลงตวเปนหญงสหายทรกของเขามาแลว

ถามวาหญงสหายของฉนอยทไหน ? พวกชาวบานไดบอกวา “เขาคลอดบตรอยในหอง. นางยกษณฟงค า

นน แสรงพดวา “หญงสหายของฉนคลอดลกเปนชายหรอหญงหนอ, ฉนจกดเดกนน ดงนแลวเขาไปท าเปน

แลดอย จบทารกกนแลวกไป. ถอในหนท ๒ กไดกน เสยเหมอนกน. ในหนท ๓ นางกลธดามครรภแกเรยก

สามมาแลว บอกวา “นาย นางยกษณตนหนงกนบตรของฉนเสยในทน ๒ คนแลวไป, เดยวน ฉนจกไปส

เรอนแหงตระกลของฉนคลอดบตร ( ความทกขจากความกลวภย ) ดงนแลวไปสเรอนแหงตระกลคลอด

บตรทนน ในกาลนน นางยกษณนนถงคราวสงน า. ดวยวานางยกษณทงหลายตองตกน าจากสระอโนดาด

ทนบาศรษะมา เพอทาวเวสสวรรณ ตามวาระ ตอลวง ๔ เดอนบาง ๕ เดอนบางจงพน (จากเวร) ได. นาง

ยกษณเหลาอนมกายบอบช า ถงความสนชวตบางกม.

สวนนางยกษณนน พอพนจากเวรสงน าแลวเทานน กรบไปสเรอนนน ถามวา “หญงสหายของฉน

อยทไหน ? พวกชาวบานบอกวา “ทานจกพบเขาทไหน ? นางยกษณตนหนงกนทารกของเขาทคลอดในทน,

เพราะฉะนน เขาจงไปสเรอนแหงตระกล. นางยกษณนนคดวา “เขาไปในทไหนๆ กตามเถดจกไมพนเราได

ดงนแลว อนก าลงเวรใหอตสาหะแลว วงบายหนาไปสเมอง. ฝายนางกลธดา ในวนเปนทรบชอ ใหทากรนน

อาบน าตงชอแลว กลาวกบสามวา “นาย เดยวน เราพากนไปสเรอนของเราเถด อมบตรไปกบสาม ตามทาง

อนตดไปในทามกลางวหาร มอบบตรใหสามแลว ลงอาบน าในสระโบกขรณขางวหารแลว ขนมารบเอาบตร

, เมอสามก าลงอาบน าอย, ยนในบตรดมนม แลเหนนางยกษณมาอยจ าไดแลว รองดวยเสยงอนดงวา

“นาย มาเรวๆ เถดนนางยกษณตนนน ดงนแลว ไมอาจยนรออยจนสามนนมาได วง กลบบายหนาไปส

ภายในวหารแลว.

34

[เวรไมระงบดวยเวร แตระงบไดดวยไมผกเวร]

ในสมยนน พระศาสดาทรงแสดงธรรมอยในทามกลางบรษท. นางกลธดานน ใหบตรนอนลงเคยง

หลงพระบาทแหงพระตถาคตเจาแลว กราบทลวา “บตรคนน ขาพระองคถวายแดพระองคแลว ขอพระองค

ประทานชวตแกบตรขาพระองคเถด. สมนเทพ ผสงอยทซมประต ไมยอมใหนางยกษณเขาไปขางใน. พระ

ศาสดารบสงเรยกพระอานนทเถระมาแลวตรสวา “อานนท เธอจงไปเรยกนางยกษณนนมา. พระเถระเรยก

นางยกษณมาแลว. นางกลธดา กราบทลวาขาแตพระองคผเจรญ นางยกษณมา. พระศาสดาตรสวา “นาง

ยกษณจงมาเถด, เจาอยาไดรองไปเลย ดงนแลว ไดตรสกบนางยกษณผมายนอยแลววา “เหตไร ? เจาจง

ท าอยางนน กถาพวกเจาไมมาสเฉพาะหนาพระพทธเจา ผเชนเราแลว เวรของพวกเจา จกไดเปนกรรม

ตงอยชวกลป เหมอนเวรของงกบพงพอน, ของหมกบไมสะครอ และของกากบนกเคา, เหตไฉน พวกเจาจง

ท าเวรและเวรตอบแกกน ? เพราะเวรยอมระงบไดดวยความไมมเวร หาระงบไดดวยเวรไม ดงนแลว ไดตรส

พระคาถานวา “ ในกาลไหนๆ เวรทงหลายในโลกน ยอม ไมระงบดวยเวรเลย กแตยอมระงบไดดวยความ

ไมมเวร, ธรรมนเปนของเกา.”

ในกาลจบพระคาถา นางยกษณนน ตงอยในพระโสดาปตตผลแลว. เทศนาไดเปนกถามประโยชน

แมแกบรษทผประชมกนแลว.

35

เรองความเกดขนของนางกาลยกษณ

พระศาสดาไดตรสกบหญงนนวา “เจาจงใหบตรของเจาแกนางยกษณนเถด.

ญ. ขาแตพระองคผเจรญ ขาพระองคกลว.

ศ. เจาอยากลวเลย, อนตรายยอมไมมแกเจา เพราะอาศยนาง

ยกษณน. นางไดใหบตรแกนางยกษณนนแลว. นางยกษณนนอมทารกนนจบกอดแลว คนใหแก

มารดาอก กเรมรองไห. ล าดบนน พระศาสดาตรสถามนางยกษณนนวา “อะไรนน ? นางยกษณนนกราบ

ทลวา “ขาแตพระองคผเจรญ เมอกอนขาพระองค แมส าเรจการเลยงชพดวยไมเลอกทางยงไมไดอาหารพอ

เตมทอง,บดน ขาพระองคจะเลยงชพไดอยางไร.

ล าดบนน พระศาสดาตรสปลอบนางยกษณนนวา “เจาอยาวตกเลย ดงนแลวตรสกบหญงนนวา

“เจาจงน านางยกษณไปใหอยในเรอนของตนแลว จงปฏบตดวยขาวตมและขาวสวยอยางด. หญงนนน า

นางยกษณไปแลว ใหพกอยในโรงกระเดอง ไดปฏบตดวยขาวตมและขาวสวยอยางดแลว. ในเวลาซอม

ขาวเปลอก สากปรากฏแกนางยกษณนนดจตอยศรษะ. เขาจงเรยกนางกลธดาผสหายมาแลวพดวา “ฉนจก

ไมอาจอยในทนได ขอทานจงใหฉนพกอยในทอนเถดแมอนหญงสหายนนใหพกอยในเหลาน คอในโรงสาก

ขางตมน า รมเตาไฟ รมชายคา รมกองหยากเยอ รมประตบาน, (นาง) กกลาววา “ในโรงสากน สากยอม

ปรากฏดจตอยศรษะฉนอย, ทขางตมน าน พวกเดกยอมราดน าเปนเดนลงไป, ทรมเตาไฟน ฝงสนขยอมมา

นอน, ทรมชายคาน พวกเดกยอมท าสกปรก, ทรมกองหยากเยอนชนทงหลายยอมเทหยากเยอ, ทรมประต

บานน พวกเดกชาวบาน ยอมเลนการพนนกนดวยคะแนน ดงนแลว ไดหามททงปวงนนเสย ครงนน หญง

สหาย จงใหนางยกษณนนพกอยในทอนสงดภายนอกบานแลว น าโภชนะมขาวตมและขาวสวยเปนตน

อยางดไปเพอนางยกษณนนแลวปฏบตในทนน.

นางยกษณนน คดอยางนวา “เดยวนหญงสหายของเราน มอปการะแกเรามาก, เอาเถอะเราจกท า

ความแทนคณสกอยางหนง ดงนแลว ไดบอกแกหญงสหายวา “ในปนจกมฝนด, ทานจงท าขาวกลาในท

ดอนเถด, ในปนฝนจกแลง ทานจงท าขาวกลาในทลมเถด. ขาวกลาอนพวกชนทเหลอท าแลว ยอมเสยหาย

ดวยน ามากเกนไปบางดวยน านอยบาง. สวนขาวกลาของนางกลธดานน ยอมสมบรณเหลอกน.

36

[นางยกษณเรมตงสลากภตร]

ครงนน พวกชนทเหลอเหลานน พากนถามนางวา “แม ขาวกลาทหลอนท าแลว ยอมไมเสยหาย

ดวยน ามากเกนไป ยอมไมเสยหายดวยน านอย, หลอนรความทฝนดและฝนแลงแลวจงท าการงานหรอ ?ขอ

นเปนอยางไรหนอแล ? นางบอกวา “นางยกษณ ผเปนหญงสหายของฉน บอกความทฝนดและฝนแลงแก

ฉน, ฉนท าขาวกลาทงหลาย ในทดอนและทลม ตามค าของนางยกษณนน, เหตนน ขาวกลาของ ฉนจง

สมบรณด, พวกทานไมเหนโภชนะมขาวตมและขาวสวยเปนตนทฉนน าไปจากเรอนเนองนตยหรอ ? สงของ

เหลานน ฉนน าไปใหนางยกษณนน, แมพวกทานกจงน าโภชนะมขาวตมและขาวสวยเปนตนอยางด ไปให

นางยกษณบางซ, นางยกษณกจกแลดการงานของพวกทานบาง. ครงนน พวกชนชาวเมองทงสน พากนท า

สกการะแกนางยกษณนนแลว. ตงแตนนมา มา นางยกษณแมนน แลดการงานทงหลายของชนทงปวงอย

ไดเปนผถงลาภอนเลศ [และ] มบรวารมากแลว. ในกาลตอมา นางยกษณนนเรมตนสลากภต ๘ ทแลว.

สลากภตนน ชนทงหลายยงถวายอยจนกาลทกวนนแล.

เรองความเกดขนของนางกาลยกษณ จบ.

พระไตรปฎกและอรรถกถา แปล พระสตตนตปฎก เลมท ๔๐ ขททกนกาย คาถาบท เลม ๑

37

38

ค าถาม

บทวเคราะห ชดท ๑

เรองความเกดขนของนางกาลยกษณ

ความเปนไปของชวต ของนางยกษณ และกลธดา ใน ๔ ชาต

ชาตท ๑

ภรรยาหลวงท าใหภรรยา

นอยแทงลก

ภรรยานอย... ผกอาฆาต

ชาตท ๔

กลธดา

ยกษณ.....บรรลเปนพระ

โสดาบน

ชาตท ๓

เสอเหลอง..กนลกเนอ

เนอ...ผกอาฆาต

ชาตท ๒

ไก....ผกอาฆาต

แมว....กนไขไก

39

จงวเคราะห ความคด พฤตกรรมของบคคล วาเปนการท างานของจตดวงไหน แลววงกลม รอบหวขอทถก

ทตรงกบความคดเหนของทาน

ชาตท ๑

๑. การทมารดาเหนบตรท างานหนก อยากหาภรรยามาชวยงาน “ พอ เจาคนเดยวท าการงานอย ทงทนา

และทบาน, เพราะเหตนน แมจงไมมความสบายใจเลย, แมจกน านางกมารกามาใหเจา.”

การคดชวยเหลอของมารดาทมตอบตรเปนจตดวงไหน

ก. โลภมลจตดวงท ๗ ( เกดพรอมดวยอเบกขาเวทนา ไมประกอบดวยความเหนผด ไมมการชกชวน )

ข. โทสมลจตดวงท ๑ ( เกดพรอมดวยโทมนสเวทนา ประกอบดวยความโกรธ ไมมการชกชวน )

ค. มหากศลจตดวงท ๗ ( เกดพรอมดวยอเบกขาเวทนา ไมประกอบดวยปญญา ไมมการชกชวน )

๒. บตรไดหามการทจะไปตระกลนนเสยแลว แลวบอกตระกลทตนชอบใจให. มารดาไดไปตระกลนนหมน

นางกมารกาไวแลว

การแกไขปญหาของบตรน เปนจตดวงไหน

ก. โลภมลจตดวงท ๗ ( เกดพรอมดวยอเบกขาเวทนา ไมประกอบดวยความเหนผด ไมมการชกชวน )

ข. โทสมลจตดวงท ๑ ( เกดพรอมดวยโทมนสเวทนา ประกอบดวยความโกรธ ไมมการชกชวน )

ค. มหากศลจตดวงท ๕ ( เกดพรอมดวยอเบกขาเวทนา ประกอบดวยปญญา ไมมการชกชวน )

ง. มหากศลจตดวงท ๗ ( เกดพรอมดวยอเบกขาเวทนา ไมประกอบดวยปญญา ไมมการชกชวน )

๓. หญงหมนไดยนค านน จงคดวา “ธรรมดาบตร ยอมไมเปนหมนมาแลวมารดาบดาไปได, ( มารดา บด

ยอมตองหาบตรทไมเปนหมน ) บดนแมผว คดจะน าหญงอน ผไมเปนหมนมาแลวกจกใชเราอยางทาส, ถา

อยางไรเราพงน านางกมารกาคนหนงมาเสยเอง

ความคดของนางในการหาภรรยานอยมาเองนน เปนจตดวงไหน

ก. โลภมลจตดวงท ๗ ( เกดพรอมดวยอเบกขาเวทนา ไมประกอบดวยความเหนผด ไมมการชกชวน )

ข. โทสมลจตดวงท ๑ ( เกดพรอมดวยโทมนสเวทนา ประกอบดวยความโกรธ ไมมการชกชวน )

ค. มหากศลจตดวงท ๕ ( เกดพรอมดวยอเบกขาเวทนา ประกอบดวยปญญา ไมมการชกชวน )

ง. มหากศลจตดวงท ๗ ( เกดพรอมดวยอเบกขาเวทนา ไมประกอบดวยปญญา ไมมการชกชวน )

40

๔. ภรรยาหลวงจงไปยงตระกลแหงหนง ขอนางกมารกา เพอประโยชนแกสาม, ถกพวกชนในตระกลหามวา

หลอนพดอะไรเชนนนดงนแลว จงออนวอนวา “ ฉนเปนหมน ตระกลทไมมบตร ยอมฉบหาย บตรของทาน

ไดบตรแลว จกไดเปนเจาของทรพยสมบต, ขอทานโปรดยกบตรนนใหแกสามของฉนเถด ดงนแลว ยง

ตระกลนนใหยอมรบแลว จงน ามาไวในเรอนของสาม.

การทตระของหญงนนยอมรบทจะใหบตรสาวมาเปนภรรยานอยนน ดวยจตดวงไหน

ก. โลภมลจตดวงท ๗ ( เกดพรอมดวยอเบกขาเวทนา ไมประกอบดวยความเหนผด ไมมการชกชวน )

ข. โลภมลจตดวงท ๘ ( เกดพรอมดวยอเบกขาเวทนา ไมประกอบดวยความเหนผด มการชกชวน )

ค. มหากศลจตดวงท ๖ ( เกดพรอมดวยอเบกขาเวทนา ประกอบดวยปญญา มการชกชวน )

ง. มหากศลจตดวงท ๘ ( เกดพรอมดวยอเบกขาเวทนา ไมประกอบดวยปญญา มการชกชวน )

๕. ตอมา หญงหมนนน ไดมความปรวตกวา “ถานางคนนจกไดบตรหรอบตรไซร จกเปนเจาของทรพย

สมบตแตผเดยว,ควรเราจะท านางอยไมใหไดทารกเลย.

ความวตกนเปนจตดวงไหน

ก. โลภมลจตดวงท ๗ ( เกดพรอมดวยอเบกขาเวทนา ไมประกอบดวยความเหนผด ไมมการชกชวน )

ข. โทสมลจตดวงท ๑ ( เกดพรอมดวยโทมนสเวทนา ประกอบดวยความโกรธ ไมมการชกชวน )

ค. โมหมลจตดวงท ๒ ( เกดพรอมดวยอเบกเวทนา ประกอบดวยความฟงซาน )

๖. ทองท ๓ ภรรยาหลวงจงไดชอง ไดประกอบยาใหแลว. ครรภไมอาจตก เพราะครรภแก จงนอนขวาง

เวทนากลาแขงไดเกดขน.

ทกขเวทนาทแรงกลานเปนจตดวงไหน

ก. โทสมลจตดวงท ๑ ( เกดพรอมดวยโทมนสเวทนา ประกอบดวยความโกรธ ไมมการชกชวน )

ข. ทกขสหคตกายวญญาณจต ( เกดพรอมดวยทกขเวทนา รบกระทบอารมณทางกายทไมด )

41

๗. ภรรยานอยคดวาชวตคงจะไมรอด นางตงความปรารถนาวา “เราถกมนใหฉบหายแลว, มนเองน าเรามา

ท าทารกใหฉบหายถง ๓ คนแลว, บดน เราเองกจะฉบหาย, บดน เราจตจากอตภาพน พงเกดเปนนาง

ยกษณ อาจเคยวกนทารกของมนเถด

การตงความปรารภนาของภรรยานอยเปนจตดวงไหน

ก. โลภมลจตดวงท ๗ ( เกดพรอมดวยอเบกขาเวทนา ไมประกอบดวยความเหนผด ไมมการชกชวน )

ข. โทสมลจตดวงท ๑ ( เกดพรอมดวยโทมนสเวทนา ประกอบดวยความโกรธ ไมมการชกชวน )

ค. โมหมลจตดวงท ๒ ( เกดพรอมดวยอเบกเวทนา ประกอบดวยความฟงซาน )

๘. ภรรยานอยเมอตายแลวไปเกดเปนแมแมวในเรอนนนเอง

นางเกดดวยจตดวงไหน

ก. อเบกขาสนตรณอกศลวบาก

ข. อเบกขาสนตรณกศลวบาก

ค. มหาวบากดวงท ๘

๙. ภรรยาหลวงไปเกดเปนแมไกดวยจตดวงไหน

ก. อเบกขาสนตรณอกศลวบาก

ข. อเบกขาสนตรณกศลวบาก

ค. มหาวบากดวงท ๘

42

ชาตท ๒ และ ๓

๑๐. การผกอาฆาตของคนทง ๒ ในชาตท ๒ และ ๓ ทท าลายลกของกน และกนเปนจตดวงไหน

ก. โลภมลจตดวงท ๗ ( เกดพรอมดวยอเบกขาเวทนา ไมประกอบดวยความเหนผด ไมมการชกชวน )

ข. โทสมลจตดวงท ๑ ( เกดพรอมดวยโทมนสเวทนา ประกอบดวยความโกรธ ไมมการชกชวน )

ค. โมหมลจตดวงท ๒ ( เกดพรอมดวยอเบกเวทนา ประกอบดวยความฟงซาน )

๑๑. แมเนอ( ภรรยานอย ) ท าความปรารถนาวา “พวกลกของเรา แมเสอเหลองตวนกนเสยถง ๓ ครงแลว

เดยวนมนจกกนตวเราดวย, เดยวนเราจตจากอตภาพนแลว พงไดกนมนกบลกของมนเถด ดงนแลว ไดตาย

ไปเกดเปนนางยกษณ. ฝายแมเสอเหลอง ( ภรรยาหลวง ) จตจากอตภาพนนแลวไดเกดเปนกลธดา

ภรรยานอย( ยกษณ ) นาจะเกดดวยจตดวงไหน

ก. มหาวบากจตดวงท ๑ ( เกดพรอมโสมนสเวทนา ประกอบดวยปญญา ไมมการชกชวน )

ข. มหาวบากจตดวงท ๓ ( เกดพรอมโสมนสเวทนา ไมประกอบดวยปญญา ไมมการชกชวน )

ค. มหาวบากจตดวงท ๔ ( เกดพรอมโสมนสเวทนา ไมประกอบดวยปญญา มการชกชวน )

43

ชาตท ๔

๑๒. พระผมพระภาคไดตรสกบนางยกษณผมายนอยแลววา “เหตไร ? เจาจงท าอยางนน กถาพวกเจาไม

มาสเฉพาะหนาพระพทธเจา ผเชนเราแลว เวรของพวกเจา จกไดเปนกรรมตงอยชวกลปเหมอนเวรของงกบ

พงพอน, ของหมกบไมสะครอ และของกากบนกเคา, เหตไฉน พวกเจาจงท าเวรและเวรตอบแกกน ?

เพราะเวรยอมระงบไดดวยความไมมเวร หาระงบไดดวยเวรไม ดงนแลว ไดตรสพระคาถานวา “ ในกาล

ไหนๆ เวรทงหลายในโลกน ยอม ไมระงบดวยเวรเลย กแตยอมระงบไดดวยความ ไมมเวร, ธรรม

นเปนของเกา.” ในกาลจบพระคาถานางยกษณนนตงอยในพระโสดาปตตผลแลว.เทศนาไดเปนกถาม

ประโยชน แกบรษทผประชมกน

พระผมพระภาคเจาตรสพระธรรมเทศนาสอนนางยกษณ ดวยจตดวงไหน

ก. มหากรยาจตดวงท ๑ ( เกดพรอมโสมนสเวทนา ประกอบดวยปญญา ไมมการชกชวน )

ข. มหากรยาจต ดวงท ๒ ( เกดพรอมโสมนสเวทนา ประกอบดวยปญญา มการชกชวน )

ค. มหากรยาจต ดวงท ๓ ( เกดพรอมโสมนสเวทนา ไมประกอบดวยปญญา ไมมการชกชวน )

ง. มหากรยาจต ดวงท ๔ ( เกดพรอมโสมนสเวทนา ไมประกอบดวยปญญา มการชกชวน )

๑๓. อกศลจต 12 ดวง ทจะไมเกดกบนางยกษณอกแลว มดวงไหนบาง

ก. โลภมลจต ดวงท ๑ , ๒ , ๕ และ ๖ ดวงทประกอบดวยความเหนผด และ โมหมลจตดวงท ๑ ท

ประกอบดวยวจกจฉา คอความลงเลสงสย

ข. โลภมลจต ดวงท ๓ , ๔ , ๗ และ ๘ ดวงทไมประกอบดวยความเหนผดและ โมหมลจตดวงท ๒ ท

ประกอบดวยอทธจจะคอความฟงซาน

ค. โทสมลจต ๒ ดวง

44

๑๔. กลธดาไดน านางยกษณไปแลว ใหพกอยในโรงกระเดอง ไดปฏบตดวยขาวตมและขาวสวยอยางด

แลว. ในเวลาซอมขาวเปลอก สากปรากฏแกนางยกษณนนดจตอยศรษะ. เขาจงเรยกนางกลธดาผสหาย

มาแลวพดวา “ฉนจกไมอาจอยในทนได ขอทานจงใหฉนพกอยในทอนเถดแมอนหญงสหายนนใหพกอยใน

เหลาน คอในโรงสาก ขางตมน า รมเตาไฟ รมชายคา รมกองหยากเยอ รมประตบาน, (นาง) กกลาววา “ใน

โรงสากน สากยอมปรากฏดจตอยศรษะฉนอย, ทขางตมน าน พวกเดกยอมราดน าเปนเดนลงไป, ทรม

เตาไฟน ฝงสนขยอมมานอน, ทรมชายคาน พวกเดกยอมท าสกปรก, ทรมกองหยากเยอนชนทงหลาย

ยอมเทหยากเยอ, ทรมประตบานน พวกเดกชาวบาน ยอมเลนการพนนกนดวยคะแนน ดงนแลว ได

หามททงปวงนนเสย ครงนน หญงสหาย จงใหนางยกษณนนพกอยในทอนสงดภายนอกบานแลว น า

โภชนะมขาวตมและขาวสวยเปนตนอยางดไปเพอนางยกษณนนแลวปฏบตในทนน.

การดแลของกลธดาในชวงแรก สงผลใหเกดกศลวบากจตดวงไหน

ก. จกขวญญาณ เหนภาพทด

ข. โสตวญญาณ ไดยนเสยงทด

ค. ฆานวญญาณ ไดกลนทด

ง. ชวหาวญญาณ ไดรบรสทด

จ. กายวญญาณ ไดรบกระทบทางกายทด

๑๕. นางยกษณนน คดอยางนวา “เดยวนหญงสหายของเราน มอปการะแกเรามาก, เอาเถอะเราจกท า

ความแทนคณสกอยางหนง ดงนแลว ไดบอกแกหญงสหายวา “ในปนจกมฝนด, ทานจงท าขาวกลาในท

ดอนเถด, ในปนฝนจกแลง ทานจงท าขาวกลาในทลมเถด.

ความคด และการกระท าของนางยกษณ เปนจตดวงไหน

ก. มหากศลจต ดวงท ๑ ( เกดพรอมโสมนสเวทนา ประกอบดวยปญญา ไมมการชกชวน )

ข. มหากศลจต ดวงท ๒ ( เกดพรอมโสมนสเวทนา ประกอบดวยปญญา มการชกชวน )

ค. โลภมลจตดวงท ๓ ( เกดพรอมโสมนสเวทนา ไมประกอบดวยความเหนผด ไมมการชกชวน )

ง. โลภมลจตดวงท ๔ ( เกดพรอมโสมนสเวทนา ไมประกอบดวยความเหนผด มการชกชวน )

45

46

เฉลย

ค าเฉลยน อาจไมใชค าตอบทตรงกบความเปนจรง ๑๐๐ % ทกขอ เพราะเรองราวทแทจรงเราไม

ทราบหมด แตพอทจะอนมานได ตามขอมลทปรากฏ อาจไมตรงกบความคดเหนของทาน กไมเปนไร สงท

ส าคญคอความมเหตผล มขอมลสนบสนนถงความนาจะเปน แตบางขอตองตอบเปนอยางนนแนนอน จะ

เปนอยางอนไมได เพราะธรรมะบอกตองเปนเชนนนจรงๆ

เฉลย

ชาตท ๑

๑. การทมารดาเหนบตรท างานหนก อยากหาภรรยามาชวยงาน “ พอ เจาคนเดยวท าการงานอย ทงทนา

และทบาน, เพราะเหตนน แมจงไมมความสบายใจเลย, แมจกน านางกมารกามาใหเจา.”

การคดชวยเหลอของมารดาทมตอบตรเปนจตดวงไหน

ก. โลภมลจตดวงท ๗ ( เกดพรอมดวยอเบกขาเวทนา ไมประกอบดวยความเหนผด ไมมการชกชวน )

ข. โทสมลจตดวงท ๑ ( เกดพรอมดวยโทมนสเวทนา ประกอบดวยความโกรธ ไมมการชกชวน )

ค. มหากศลจตดวงท ๗ ( เกดพรอมดวยอเบกขาเวทนา ไมประกอบดวยปญญา ไมมการชกชวน )

เหตผล เพราะมารดานนเหนลกท างานหนก เกดความสงสารอยากหาวธทจะชวยใหลกสบายขนโดยคด

หาคนมาชวย โดยไมไดดความตองการของลกจงควรจะเปนดวงทไมประกอบดวยปญญา ถาเปนดวงท

มปญญา ควรค านงถงความสขของลก และใหลกตดสนใจเองนาจะเปนการดกวา

๒. บตรไดหามการทจะไปตระกลนนเสยแลว แลวบอกตระกลทตนชอบใจให. มารดาไดไปตระกลนนหมน

นางกมารกาไวแลว

การแกไขปญหาของบตรน เปนจตดวงไหน

ก. โลภมลจตดวงท ๗ ( เกดพรอมดวยอเบกขาเวทนา ไมประกอบดวยความเหนผด ไมมการชกชวน )

ข. โทสมลจตดวงท ๑ ( เกดพรอมดวยโทมนสเวทนา ประกอบดวยความโกรธ ไมมการชกชวน )

ค. มหากศลจตดวงท ๕ ( เกดพรอมดวยอเบกขาเวทนา ประกอบดวยปญญา ไมมการชกชวน )

ง. มหากศลจตดวงท ๗ ( เกดพรอมดวยอเบกขาเวทนา ไมประกอบดวยปญญา ไมมการชกชวน )

เหตผล แมไมอยากแตงงาน แตกไมอยากขดใจใหแมเกดความไมสบายใจ จงไดเลอกวธทดทสดคอท า

ตามทแมตองการและขอเลอกคนทตนเองพอใจดวยเพอจะอยดวยกนไดด

47

๓. หญงหมนไดยนค านน จงคดวา “ธรรมดาบตร ยอมไมเปนหมนมาแลวมารดา บดาไปได, ( มารดา

บดา ยอมตองหาบตรทไมเปนหมน ) บดนแมผว คดจะน าหญงอน ผไมเปนหมนมาแลวกจกใชเราอยาง

ทาส, ถาอยางไรเราพงน านางกมารกาคนหนงมาเสยเอง

ความคดของนางในการหาภรรยานอยมาเองนน เปนจตดวงไหน

ก. โลภมลจตดวงท ๗ ( เกดพรอมดวยอเบกขาเวทนา ไมประกอบดวยความเหนผด ไมมการชกชวน )

ข. โทสมลจตดวงท ๑ ( เกดพรอมดวยโทมนสเวทนา ประกอบดวยความโกรธ ไมมการชกชวน )

ค. มหากศลจตดวงท ๕ ( เกดพรอมดวยอเบกขาเวทนา ประกอบดวยปญญา ไมมการชกชวน )

ง. มหากศลจตดวงท ๗ ( เกดพรอมดวยอเบกขาเวทนา ไมประกอบดวยปญญา ไมมการชกชวน )

เหตผล นางรวาอยางไรมารดากจะตองหาภรรยานอยใหกบสามของตนใหจงได จงคดแกปญหาทเกด

ตอไปขางกคอถาไดคนทด คนทนางจะรจกอยแลว กนาจะไมเกดปญหาตามมา

๔. ภรรยาหลวงจงไปยงตระกลแหงหนง ขอนางกมารกา เพอประโยชนแกสาม, ถกพวกชนในตระกลหาม

วา “หลอนพดอะไรเชนนนดงนแลว จงออนวอนวา “ฉนเปนหมน ตระกลทไมมบตร ยอมฉบหาย บตร

ของทานไดบตรแลว จกไดเปนเจาของทรพยสมบต, ขอทานโปรดยกบตรนนใหแกสามของฉนเถด ดงน

แลว ยงตระกลนนใหยอมรบแลว จงน ามาไวในเรอนของสาม.

การทตระของหญงนนยอมรบทจะใหบตรสาวมาเปนภรรยานอยนน ดวยจตดวงไหน

ก. โลภมลจตดวงท ๗ ( เกดพรอมดวยอเบกขาเวทนา ไมประกอบดวยความเหนผด ไมมการชกชวน )

ข. โลภมลจตดวงท ๘ ( เกดพรอมดวยอเบกขาเวทนา ไมประกอบดวยความเหนผด มการชกชวน )

ค. มหากศลจตดวงท ๖ ( เกดพรอมดวยอเบกขาเวทนา ประกอบดวยปญญา มการชกชวน )

ง. มหากศลจตดวงท ๘ ( เกดพรอมดวยอเบกขาเวทนา ไมประกอบดวยปญญา มการชกชวน )

เหตผล ครงแรกคนในตระกลไมยอมใหนางไปเปนภรรยานอย แตภรรยาหลวงบอกวา นางจะไดสมบต เมอ

มบตร การตดสนใจยอมไปนน จงมความโลภเขามา ทเกดจากการชกชวน

48

๕. ตอมา หญงหมนนน ไดมความปรวตกวา “ถานางคนนจกไดบตรหรอบตรไซร จกเปนเจาของทรพย

สมบตแตผเดยว,ควรเราจะท านางอยไมใหไดทารกเลย.

ความวตกนเปนจตดวงไหน

ก. โลภมลจตดวงท ๗ ( เกดพรอมดวยอเบกขาเวทนา ไมประกอบดวยความเหนผด ไมมการชกชวน )

ข. โทสมลจตดวงท ๑ ( เกดพรอมดวยโทมนสเวทนา ประกอบดวยความโกรธ ไมมการชกชวน )

ค. โมหมลจตดวงท ๒ ( เกดพรอมดวยอเบกเวทนา ประกอบดวยความฟงซาน )

เหตผล ความรสกไมสบายใจ ความกลว ความกงวล เปนลกษณะของโทสมลจต และเกดขนเอง

๖. ทองท ๓ ภรรยาหลวงจงไดชอง ไดประกอบยาใหแลว. ครรภไมอาจตก เพราะครรภแก จงนอนขวาง

เวทนากลาแขงไดเกดขน.

ทกขเวทนาทแรงกลานเปนจตดวงไหน

ก. โทสมลจตดวงท ๑ ( เกดพรอมดวยโทมนสเวทนา ประกอบดวยความโกรธ ไมมการชกชวน )

ข. ทกขสหคตกายวญญาณจต ( เกดพรอมดวยทกขเวทนา รบกระทบอารมณทางกายทไมด )

เหตผล ความทกขนนเกดทางกาย เปนผลของอกศล เปนอกศลวบากจตจตทเกดขนชอวาทกขสหคตกาย

วญญาณจต

๗. ภรรยานอยคดวาชวตคงจะไมรอด นางตงความปรารถนาวา “เราถกมนใหฉบหายแลว, มนเองน าเรา

มา ท าทารกใหฉบหายถง ๓ คนแลว, บดน เราเองกจะฉบหาย, บดน เราจตจากอตภาพน พงเกดเปน

นางยกษณ อาจเคยวกนทารกของมนเถด

การตงความปรารภนาของภรรยานอยเปนจตดวงไหน

ก. โลภมลจตดวงท ๗ ( เกดพรอมดวยอเบกขาเวทนา ไมประกอบดวยความเหนผด ไมมการชกชวน )

ข. โทสมลจตดวงท ๑ ( เกดพรอมดวยโทมนสเวทนา ประกอบดวยความโกรธ ไมมการชกชวน )

ค. โมหมลจตดวงท ๒ ( เกดพรอมดวยอเบกเวทนา ประกอบดวยความฟงซาน )

เหตผล จตนเปนลกษณะของความอาฆาต พยาบาท เปนลกษณะของโทสมลจต และเปนจตทมก าลง

ดวย จงเปนดวงท ๑

49

๘. ภรรยานอยเมอตายแลวไปเกดเปนแมแมวในเรอนนนเอง

นางเกดดวยจตดวงไหน

ก. อเบกขาสนตรณอกศลวบาก

ข. อเบกขาสนตรณกศลวบาก

ค. มหาวบากดวงท ๘

๙. ภรรยาหลวงไปเกดเปนแมไกดวยจตดวงไหน

ก. อเบกขาสนตรณอกศลวบาก

ข. อเบกขาสนตรณกศลวบาก

ค. มหาวบากดวงท ๘

เหตผล ขอ ๘ และ ขอ. ๙ การเกดเปนสตวเดรจฉาน ถอวาเปนทคตภม จตทน าเกดคออเบกขาสนตรณ

อกศลวบาก ซงเปนผลของอกศล

50

เฉลย

ชาตท ๒ และ ๓

๑๐. การผกอาฆาตของคนทง ๒ ในชาตท ๒ และ ๓ ทท าลายลกของกน และกนเปนจตดวงไหน

ก. โลภมลจตดวงท ๗ ( เกดพรอมดวยอเบกขาเวทนา ไมประกอบดวยความเหนผด ไมมการชกชวน )

ข. โทสมลจตดวงท ๑ ( เกดพรอมดวยโทมนสเวทนา ประกอบดวยความโกรธ ไมมการชกชวน )

ค. โมหมลจตดวงท ๒ ( เกดพรอมดวยอเบกเวทนา ประกอบดวยความฟงซาน )

เหตผล จตนเปนลกษณะของความอาฆาต พยาบาท เปนลกษณะของโทสมลจต และเปนจตทมก าลงดวย

จงเปนดวงท ๑

๑๑. แมเนอ( ภรรยานอย ) ท าความปรารถนาวา “พวกลกของเรา แมเสอเหลองตวนกนเสยถง ๓ ครงแลว

เดยวนมนจกกนตวเราดวย, เดยวนเราจตจากอตภาพนแลว พงไดกนมนกบลกของมนเถด ดงนแลว ได

ตายไปเกดเปนนางยกษณ. ฝายแมเสอเหลอง ( ภรรยาหลวง ) จตจากอตภาพนนแลวไดเกดเปน

กลธดา

ภรรยานอย( ยกษณ ) นาจะเกดดวยจตดวงไหน

ก. มหาวบากจตดวงท ๑ ( เกดพรอมโสมนสเวทนา ประกอบดวยปญญา ไมมการชกชวน )

ข. มหาวบากจตดวงท ๓ ( เกดพรอมโสมนสเวทนา ไมประกอบดวยปญญา ไมมการชกชวน )

ค. มหาวบากจตดวงท ๔ ( เกดพรอมโสมนสเวทนา ไมประกอบดวยปญญา มการชกชวน )

เหตผล ตองเปนมหาวบากทประกอบดวยปญญาแนนอน เพราะในชาตนนางไดบรรลเปนพระโสดาบน

51

เฉลย

ชาตท ๔

๑๒. พระผมพระภาคไดตรสกบนางยกษณผมายนอยแลววา “เหตไร ? เจาจงท าอยางนน กถาพวกเจาไม

มาสเฉพาะหนาพระพทธเจา ผเชนเราแลว เวรของพวกเจา จกไดเปนกรรมตงอยชวกลปเหมอนเวรของ

งกบพงพอน, ของหมกบไมสะครอ และของกากบนกเคา, เหตไฉน พวกเจาจงท าเวรและเวรตอบ

แกกน ? เพราะเวรยอมระงบไดดวยความไมมเวร หาระงบไดดวยเวรไม ดงนแลว ไดตรสพระคาถานวา

“ ในกาลไหนๆ เวรทงหลายในโลกน ยอม ไมระงบดวยเวรเลย กแตยอมระงบไดดวยความ

ไมมเวร, ธรรมนเปนของเกา.” ในกาลจบพระคาถานางยกษณนนตงอยในพระโสดาปตตผลแลว.

เทศนาไดเปนกถามประโยชน แกบรษทผประชมกน

พระผมพระภาคเจาตรสพระธรรมเทศนาสอนนางยกษณ ดวยจตดวงไหน

ก. มหากรยาจตดวงท ๑ ( เกดพรอมโสมนสเวทนา ประกอบดวยปญญา ไมมการชกชวน )

ข. มหากรยาจต ดวงท ๒ ( เกดพรอมโสมนสเวทนา ประกอบดวยปญญา มการชกชวน )

ค. มหากรยาจต ดวงท ๓ ( เกดพรอมโสมนสเวทนา ไมประกอบดวยปญญา ไมมการชกชวน )

ง. มหากรยาจต ดวงท ๔ ( เกดพรอมโสมนสเวทนา ไมประกอบดวยปญญา มการชกชวน )

เหตผล มหากรยา เปนจตของพระอรหนตคอผทหมดสนกเลสแลว การแสดงพระธรรม เทศนาของพระ

สมมาสมพทธเจานน จะตองประกอบดวยปญญา เปนจตทมก าลงไมตองอาศยการชกชวนจากผอน

๑๓. อกศลจต ๑๒ ดวง ทจะไมเกดกบนางยกษณอกแลว มดวงไหนบาง

ก. โลภมลจต ดวงท ๑ , ๒ , ๕ และ ๖ ดวงทประกอบดวยความเหนผด และโมหมลจตดวงท ๑ ท

ประกอบดวยวจกจฉา คอความลงเลสงสย

ข. โลภมลจต ดวงท ๓ , ๔ , ๗ และ ๘ ดวงทไมประกอบดวยความเหนผดและโมหมลจตดวงท ๒ ท

ประกอบดวยอทธจจะคอความฟงซาน

ค. โทสมลจต ๒ ดวง

เหตผล โสดาปตตมคทเกดขนกบพระโสดาบนนน จะท าลายทฏฐทเหนผด และวจกจฉา ความลงเลสงสย

ไดอยางสมจเฉท คอท าลายไดอยางเดดขาด ไมเกดขนอก

52

๑๔. กลธดาไดน านางยกษณไปแลว ใหพกอยในโรงกระเดอง ไดปฏบตดวยขาวตมและขาวสวยอยางด

แลว. ในเวลาซอมขาวเปลอก สากปรากฏแกนางยกษณนนดจตอยศรษะ. เขาจงเรยกนางกลธดาผ

สหายมาแลวพดวา “ฉนจกไมอาจอยในทนได ขอทานจงใหฉนพกอยในทอนเถดแมอนหญงสหายนน

ใหพกอยในเหลาน คอในโรงสาก ขางตมน า รมเตาไฟ รมชายคา รมกองหยากเยอ รมประตบาน,(นาง)

กกลาววา “ในโรงสากน สากยอมปรากฏดจตอยศรษะฉนอย, ทขางตมน าน พวกเดกยอมราดน า

เปนเดนลงไป, ทรมเตาไฟน ฝงสนขยอมมานอน, ทรมชายคาน พวกเดกยอมท าสกปรก, ทรมกอง

หยากเยอนชนทงหลายยอมเทหยากเยอ, ทรมประตบานน พวกเดกชาวบาน ยอมเลนการพนนกน

ดวยคะแนน ดงนแลว ไดหามททงปวงนนเสย ครงนน หญงสหาย จงใหนางยกษณนนพกอยในทอน

สงดภายนอกบานแลว น าโภชนะมขาวตมและขาวสวยเปนตนอยางดไปเพอนางยกษณนนแลวปฏบต

ในทนน.

การดแลของกลธดาในชวงแรก สงผลใหเกดกศลวบากจตดวงไหน

ก. จกขวญญาณ เหนภาพทด ข. โสตวญญาณ ไดยนเสยงทด ค. ฆานวญญาณ ไดกลนทด ง. ชวหาวญญาณ ไดรบรสทด จ. กายวญญาณ ไดรบกระทบทางกายทด

เหตผล ลกษณะทอยในครงแรก มสงไมดเกดขนแกนางยกษณหลายประการ รวมๆ กนาจะมทงทางตา ห

จมก และกาย ซงเปนลกษณะของอกศลวบากจต แตมอาหารทไดรบนนเปนของดทกลธดาเตรยมมาให

๑๕ . นางยกษณนน คดอยางนวา “เดยวนหญงสหายของเราน มอปการะแกเรามาก, เอาเถอะเราจกท าความแทนคณสกอยางหนง ดงนแลว ไดบอกแกหญงสหายวา “ในปนจกมฝนด, ทานจงท าขาวกลาในทดอนเถด, ในปนฝนจกแลง ทานจงท าขาวกลาในทลมเถด.

ความคด และการกระท าของนางยกษณ เปนจตดวงไหน ก. มหากศลจต ดวงท ๑ ( เกดพรอมโสมนสเวทนา ประกอบดวยปญญา ไมมการชกชวน ) ข. มหากศลจต ดวงท ๒ ( เกดพรอมโสมนสเวทนา ประกอบดวยปญญา มการชกชวน ) ค. โลภมลจตดวงท ๓ ( เกดพรอมโสมนสเวทนา ไมประกอบดวยความเหนผด ไมมการชกชวน ) ง. โลภมลจตดวงท ๔ ( เกดพรอมโสมนสเวทนา ไมประกอบดวยความเหนผด มการชกชวน )

เหตผล การรบญคณของคน คดตอบแทนคณ เปนลกษณะของคนทมปญญา แลวนางคดไดเองโดยไมม

ใครมาชกชวนใหคด ใหท า

53

บทวเคราะหน จะท าใหทานเขาใจความคด ค าพด และพฤตกรรมตาง ทเปนการท างานของจต

ประเภทตางๆ ทไมใชสตว บคคล และนอกจากนนยงท าใหเหนการเกดขน ตงอย และดบไป ของจตดวยเหต

และปจจยตางๆ อกดวย

ขอคดทส าคญจากเรองน คอ

1.ปญหาของชวตนน บางครงกแกได ดวยการใชสต ปญญา หาวธอยางเปนกศล อยในศล ใน

ธรรม ไมท ารายผอน ไมฆาสตว ไมลกทรพย ไมประพฤตในกาม เปนตน ดงตวอยางของการแกปญหาของ

ลกทยอมตามใจแมแตขอเลอกเอง หรอ ภรรยาหลวงเลอกทจะหาภรรยานอยใหกบสามเอง

2. ถาปญหานนแกไมไดกตองยอมรบวบาก ถาแกดวยการผดศลธรรม มการฆาสตวเปนตน กไม

ควรท า เพราะถาท าอกศลกรรมแลว เรากตองเปนผรบผลของกรรมนนเอง ดงตวอยางของ ภรรยาหลวงเหน

ปญหาทจะเกดขนเมอภรรยานอยมบตรขนมาจะไดสมบตไปหมด โดยทตวเองไมสามารถมบตรได จงคด

แกปญหาดวยการทท าใหภรรยานอยไมมบตรดวยการท าใหเดกตาย

3. การแกปญหาอยางไมมปญญา คดงายๆ คดเพยงวา “ เมอเขาท ารายเรา เรากแกแคนดวย

การท ารายเขาบาง.” ความแคนของเราดบลงแตเปนการสรางความแคนใหกบผถกกระท าตอ จงท าใหเปน

วฏฏจกรของการผเวรกนตอไปไมมทสนสด เพราะฉะนนเราจงอยาไดผกโกรธใครๆ ควรรจกการให

อภย

4. ความดนน ยอมไดรบผลตอบแทน เมอกลธดาดกบนางยกษณ นางยกษณเหนความดนน ก

คดอยากทจะตอบแทนคณ คนเราถาท าความดไว วนใด วนหนงความดกยอมใหผลเชนกน

5. เหนคณคาของพระพทธ พระธรรม และพระสงฆ พระสมมาสมพทธเจาทรงรอธยาศย

ของสตว ไดแสดงธรรมใหคนออกจากความทกขนนๆ ได และพนจากความทกขในทสด เมอเขาเขาใจเขา

กจะไมท าอกศลตอไป สวนคณคาของพระสงฆผปฏบตตาม รตาม รกษา สบตอพระพทธศาสนาใหคงอย

ตอไป เพราะฉะนนเราจงขอถงพระรตนตรย ตลอดไป

พทธง สรณง คจฉาม ธมมง สรณง คจฉาม สงฆง สรณง คจฉาม

ทตยมป พทธง สรณง คจฉาม ทตยมป ธมมง สรณง คจฉาม ทตยมป สงฆง สรณง คจฉาม

ตตยมป พทธง สรณง คจฉาม ตตยมป ธมมง สรณง คจฉาม ตตยมป สงฆง สรณง