สขศาสตรสตว 2556 1

บทปฏบตการท 3

พนฐานการบงคบสตว (การบงคบโค)

วตถประสงคเชงพฤตกรรม

หลงจากการศกษาบทปฏบตการนแลวนกศกษาสามารถ

1. ทราบถงกลไกการเคลอนไหวของรางกายสตวแตละชนดเพอใชเปนพนฐานในการบงคบสตว 2. สามารถบงคบสตวเพอวตถประสงคตางๆไดอยางถกตอง

หลกการและเหตผล

ในการบงคบสตวตองอาศยหลกและวธการตางๆ แตมสงหนงทตองเรยนรคอหลกจตวทยา (Psychology) ของโคเพราะโคแตละตวมนสยทแสดงออกแตกตางกนไป ฉะนนการบงคบโคควรระมดระวงใหมากถาเปนไปไดควรบงคบอยในซองบงคบ หรออาจใชวธการบงคบดวยเชอกการจบสตวโดยวธตางๆ มวตถประสงคเพอควบคมการเคลอนไหวของสตวอยางชวคราว ควรกระท าดวยความระมดระวงเพอไมใหสตวไดรบความกระทบกระเทอนมากหรอไดรบความเจบปวด ขณะเดยวกนตองค านงถงความปลอดภยและความสะดวกของผปฏบตงานใหมากทสด พนฐานการบงคบสตว การบงคบสตว หมายถง กรรมวธในการยบย งขดขวางหรอบงคบการเคลอนไหวเพอใหสตวอยในลกษณะทตองการ ค าแนะน าในการบงคบสตวทวไป

1. ตองมความเชอมนในตนเองวาสามารถบงคบสตวหรอจบสตวนนไดโดยไมกลวหรอตนเตน 2. ตองจบใหแนนและเมอสตวดนรน ตองอดทนไมสงเสยงรองหรอท าทารณตอสตว 3. ตองสงเกตลกษณะอารมณของสตวนน ในขนตนอยางนอยควรสอบถามลกษณะนสยของสตวจากเจาของสตว 4. ใชวธการบงคบสตวทเหมาะสมกบสตวชนดนนๆ ทงนขนอยกบการประเมนควบคไปกบเหตการณ ชนด ขนาด

และวตถประสงคของการบงคบสตว 5. มผชวยในการจบหรอบงคบสตวเพยงพอ 6. ควรจบสตวในสภาพแวดลอมและสถานททเหมาะสมในการจบสตวชนดนนๆเปนตน

วธการบงคบสตว การใชแรงบงคบ เปนวธการบงคบสตวแบบทงายและใชมากทสด ไดแก การผกลาม ลาก จงหรอการใชซองหนบ

สขศาสตรสตว 2556 2

การปฏบตใหสอดคลองกบพฤตกรรมสตว เปนวธการทดมากในการควบคมพฤตกรรมสตวโดยเฉพาะอยางยงเมอตองการบงคบสตวทไมมพนธนาการ สตวเหลานสามารถควบคมไดงายขน หากถกตอนใหอยรวมกนในทอนจ ากด วธนเหมาะกบการบงคบ สกร แพะ แกะ โค กระบอ เปนตน การใชจดออนทางรางกายสตวใชใหเปนประโยชนในการบงคบสตว การทราบถงกลไกการเคลอนไหวของรางกายสตวแตละชนดเปนประโยชนอยางยงตอการควบคมพฤตกรรมสตว เชนการดงหวใหหงายขนจะสามารถหยดการเคลอนทไปขางหนาได การใชบวงรดรมฝปากบนของสกรนบวาเปนการควบคมสกรทด แตจะท าใหสกรสงเสยงรองดงตดตอกนเกอบตลอดเวลา การควบคมการเตะของสตวนบวามความจ าเปนมากเพราะการเตะอาจท าใหเกดอนตรายตอผปฏบตงานได การควบคมการเตะของสตวอาจท าไดหลายวธ เชนการผกขอเทา การใชบวงรดทอง หรอการยกโคนหางขน ในการจดการสตวทมขนาดเลก เชน แพ แกะ ลกโค สามารถใชการจบยกใหพนพนเพอปองกนไมใหสตวขดขนการปฏบตงานได การฝกหด พฤตกรรมของสตวเลยงสามารถถกควบคมไดโดยสะดวกหากสตวไดรบการฝกหดมากอน สามารถเรยนรและจดจ าการปฏบตงานตางๆ ในฟารมไดอยางรวดเรว เชน เวลาการใหอาหาร เสยงคนเลยง เสยงนกหวด หรอเสยงรถเขนอาหารเปนตน การน าสตวทไดรบการฝกหดแลวไปรวมกบสตวทยงไมไดรบการฝกหดนนจะท าใหสตวมการเรยนรไดเรวขน การใชยา บางครงมความจ าเปนตองใชยาบางชนดเพอควบคมพฤตกรรมของสตวเชน ยากลอมประสาทเพอใหสตวสงบ หรอการใชยาสลบเพอหยดการเคลอนไหวของสตว การใชยากลอมประสาท มประโยชนมากในการลดการตอสของสตวเมอถกน ามารวมกนใหมๆ หรอลดความเครยดเมอถกกกขงในททไมคนเคยหรอในระหวางการขนสง การเขาหาโค การเขาหาโคควรใหสงเสยงเพอใหโครตวกอน ไมควรถอสงของหรอไมเขาไป เพราะจะท าใหโคระแวงวาจะถกท าราย ซงอาจท าอนตรายหรอไมไวใจ โดยเฉพาะโคทมเขาตองระวงใหมากควรพจารณาลกษณะอาการโคทแสดงออกรวมดวยกอนท าการเขาหาโค วธการบงคบโค

1. การเบยงเบนความสนใจ คอการท าใหโครสกเจบปวดขนชวขณะ ในขณะทเราปฏบตตอตวโคเพอเปนการเบยงเบนความสนใจของโคจากผทจะเขาไปปฏบตงาน เชน การฉดยา การเจาะเลอด การลางแผล ตลอดจนการท าศลยกรรมบางอยาง เปนตนซงมวธการตางๆดงน 1.1 การจบหางโค วธการนจะท าใหโคเบยงเบนความสนใจจากสวนอนๆ ของรางกายทเราจะเขาไปปฏบต

เชน การฉดยา โดยใหผชวยใชมอจบทโคนหางโดยยนอยทางดานใดดานหนงของโคเพอปองกนการเตะ

สขศาสตรสตว 2556 3

ภาพท 1 การจบหางโคเพอเบยงเบนความสนใจ ทมา http://www.syriavet.com/vet/showthread.php?t=10121&page=4

1.2 คมหนบจมก (nose lead) จดประสงคเพอสรางความเจบปวดขนทผวหนงจมก ซงเปนบรเวณทมเสนประสาทมาก ท าใหโคเจบและยอมจ านน ในกรณทเราจะท าการฉดยาเขาเสนเลอด การเจาะเลอด การตรวจรางกาย การตรวจกบ หรอการท าศลยกรรมเตานมบางอยาง

ภาพท 2 Nose lead และลกษณะการใชงาน http://www.syriavet.com/vet/showthread.php?t=10121&page=4

สขศาสตรสตว 2556 4

1.3 Iowa cattle leader อาจเรยกวา cattle bulldog เปนอปกรณทใชไดสะดวกกวา nose lead แตตางกนคอมดามซงสามารถใหผชวยจบไวได

ภาพท 3 Iowa cattle leader

http://www.syriavet.com/vet/showthread.php?t=10121&page=4

1.4 การใชเชอกรดทโคนใบห (ear twitch) เปนการเบยงเบนความสนใจจากรางกายสวนอนของโคไดแบบหนงโดยการท าใหเกดความเจบปวดทบรเวณหสตวเพราะหเปนบรเวณทไวตอความเจบปวดมเสนประสาทมาเลยงมาก แตตองระมดระวงเปนอยางมากเนองจากอาจท าใหกระดกออนของหอาจเกดอนตรายได วธนใชกบโคทมเขาเทานน

2. การบงคบสวนหวของโค

2.1 การบงคบสวนหวโคดวยมอ ท าโดยการใชมอขางหนงจบทผนงกนจมกดวยนวหวแมมอกบนวทเหลอ สวนอกมอหนงจบเขาหรอใบห ท าการบงคบโดยการกดนวมอทจบไวบนผนงกนจมก วธนใชกบลกโคทมขนาดไมใหญ มากนกเนองจากวธนไมไดผลดเทากบคมหนบจมก

ภาพท 4 การบงคบโคดวยมอ ทมา : http://cal.vet.upenn.edu/projects/fieldservice/Dairy/COWRESTR/headrpic.gif

สขศาสตรสตว 2556 5

2.2 การสนสะพายหรอการผกเชอกรอบคอ สนสะพายหมายถง การใชเชอกรอยผานระหวางรจมกของกระบอ ออมผานใตใบหกระบอ และผกบรเวณดานหลงทายทอยดวยเงอนตายในความตรงหรอหยอนของเชอกทเหมาะสม สวนเชอกผกรอบคอนนจะเปนอปกรณในการบงคบไมใหเชอกสนสะพายหลดไปดานหนาของใบห ซงจะท าใหเชอกสนสะพายนนหยอน ท าใหการบงคบกระบอยาก และอาจเปนอนตรายกบกระบอได หากกระบอเหยยบเขาไปในเชอกสนสะพายในขณะแทะเลม หรอผกลาม ขนตอนการท าสนสะพายมดงน

ใชเหลกปลายเหลม แทงผนงกนจมกตรงจดทบางทสดใหทะล จากนนเอาเชอกทเตรยมไวรอยผานรทเจาะไว

ภาพท 5 แสดงขนตอนการการสนสะพายหรอการผกเชอกรอบคอ ทมา : http://www.syriavet.com/vet/showthread.php

2.3 หวงจมก (bull nose ring) มจดประสงคเชนเดยวกบการสนสะพายแตใชหวงทท าดวยวสดทไมเปน

สนมรปครงวงกลมมาตอกนเพอน าหวงเหลกนไปคลองท ผนงกนจมกแทนเชอกในการท าสนสะพาย

ภาพท6 หวงจมก (bull nose ring) ทมา : http://www.syriavet.com/vet/showthread.php

สขศาสตรสตว 2556 6

2.4 การท าเชอกจง (halter) นอกจากจะใชบงคบสวนหวของโคไดแลวยงสามารถใชจงโคไดอกดวย มวธการดงน

ภาพท 6 การท าเชอกจง (halter)

ทมา: http://cal.vet.upenn.edu/projects/fieldservice/Dairy/COWRESTR/haltpic.jpg

2.4.1 Bull head tie ในการจงหรอบงคบพอโคทดโดยการใชคนสองคนในการจงแตละขางของเชอกทผกตดกบหวงจมก หรอผกตดกบแตละขางของสนสะพายกได

2.4.2 Wyoming slip halter การท า halter แบบนคอ ใชหวงเหลกเลกๆผกกบปลายเชอกดานหนงสวนปลายเชอกอกดานท าเปนหวงเลกๆผก หลงจากทผกหวงเหลกทปลายเชอกแลว ระยะจากหวงเหลกมาประมาณ 3-4 ฟต ทบเชอกและสอดเชอกสวนททบนเขาในหวงเหลก จะเหนวาเปนหวงเชอกสองหวงขน ในหวงเชอกอนแรกคลองหวโคโดยใหผานหลงกกห ใหหวงเหลกอยมมปากดานใดดานหนง น าหวงเลกทเหลอคลองรอบปากทงขากรรไกรลางและบน ใหอยบรเวณสนจมกหรอผานมมปาก เมอท าการดงเชอกใหตงจะกดรดบรเวณจมกโคสรางความเจบปวด จนท าใหยอมจ านนใหผทจะเขาไปปฏบตงานไดตามตองการ

2.4.3 การท าเชอกจงชวคราว (temporary rope halter) มวธการคอ น าปลายเชอกขางหนงมาท าเปนหวงคลองคอทโคดวยเงอน bowline ทบเชอกสวนทเหลอสอดเขาไปในหวงทคลองคอโคนนจะท าใหเกดหวงอกอนหนงและน า

หวงนไปคลองทจมกโค ดงปลายเชอกใหตง เชอกทคลองจมกโคกจะรดท าใหโคเจบกสามารถจงโคไดอยางไมขดขน

2.4.4 การเขาคางเรอ (การเขาคางเรอเปนภาษาชาวบาน ) 2.4.5 การท าหลกหนบคอ หลกหนบคอท าไดโดยเลอกตนไมทตรงและแขงแรงพอควรใชเปนเสาหลก

ขดหลมหางจากตนไมประมาณ 15-20 เซนตเมตร น าเสาอก 1 ทอนฝงในหลมทขดไว จากนนใชเชอกพนออมตนไม เมอหวโคผานชองกดงหางเชอก โคจะถกหนบคอไมใหเดนหนาหรอถอยหลงได

สขศาสตรสตว 2556 7

3. การบงคบใหโคลกขน การบงคบใหโคทนอนอยลกขนนนท าไดหลายวธ ตงแตการสงเสยงไล ใชเทาเตะ ใชไมต หรอบบหาง เปนตน แตในบางครงโคอาจไมยอมลกขน กจ าเปนตองใชเครองจไฟฟา (ถานไฟฉาย)

http://www.syriavet.com/vet/showthread.php http://www.be2hand.com/images

ภาพท 7 เครองจไฟฟา (ถานไฟฉาย)

การปองกนการเตะของโค อนตรายของโคนนมจากการเตะของขาหลงโคซงเปนอนตรายมากแกผปฏบตงาน เชนการเขาไปรดนม ตรวจรกษาเตานม การผสมเทยมและการท าศลกรรมบางอยาง การปองกนการเตะของโคจงมความส าคญมาก ซงมหลากหลายวธการเชน 3.1 Milking hobble (anti-kicker) นยมใชในโคนมมากเพราะสามารถใสไดสะดวกและรวดเรวท าจากแผน

เหลกดดสองชนซงจะสวมเขาพอดกบขาหลงเหนอ hock joint ของโค

ภาพท 8 Milking hobble ทมา http://www.eatclosetohome.wordpress.com

3.2 การใชเชอกรดขาทงสองขาง (rope hobble) ใชเชอกรดขาบรเวณเหนอ hock joint ทงสองขางและอาจ

ผกตดไวกบซองรดนม หรออาจผกกบขาดานเดยว (ควรเปนดานทจะเขาไปปฏบตกบโค) แลวไปผกตดกบเหลกซองรดทใกลกบขาอกขางหนงทไมไดผก

สขศาสตรสตว 2556 8

ภาพท 9 การใชเชอกรดขาทงสองขาง (rope hobble) ทมา : http://www.eatclosetohome.wordpress.com, http://www.greenstone.org

Hock twitch วธนเปนวธทท าไดงาย และไดผลในการยกขา และการเตะของโคและสามารถท าขนเองไดโดยใชเชอกยาวประมาณ 18-20 นว ซงทปลายทงสองขางไดท าเปนหวงเลกๆไวแลว น าไปพนรอบโคนขาเหนอ hock joint จากนนใชทอนไมสนๆสอดเขาไปในหวงทงสองขางแลวท าการบดใหแนน เชอกจะรดทตนขาและเอนรอยหวาย (Achillies tedon) ท าใหโคไมสามรถยกขาเตะได

3.3 Squeeze restraint for kicking โดยการใชเชอกทปลายขางหนงท าเปนหวงเลกๆไวแลว จากนนเอาปลายเชอกอกดานหนงสอดเขาไปในหวงเลกๆเพอท าใหเกดหวงใหญคลองรอบล าตวบรเวณทอง หนาเตานมในตวเมย และหนาอวยวะเพศในตวผ เมอดงเชอกใหตงเชอกจะรดทล าตวโค ท าใหโคอดอดไมสามารถเตะได การดงตองใชแรงดงใหพอดทโคสามารถยนอยได เพราะถาดงตงมากไปโคจะลมลงนอน

3.4 การใชเครองมอกดทบบรเวณสวาป (C-shaped camp) เปนเครองมอทท าจากโลหะชบใชใสไวบนหลงเพอใหปลายทงสองกดบรเวณสวาปทงสองขาง จะท าใหโคไมสามารถยกขาเพอจะเตะไดและไมสามารถเดนไดสะดวก

ภาพท 10 เครองมอกดทบบรเวณสวาป (C-shaped camp) ทมา: http://www.pornchaiinter.com/Image_s/noise-ring-KERBL2-5.jpg

4. วธการยกขาโค (methods of raising a leg) ในการบงคบโค บางครงอาจมวามจ าเปนตองยกขาโคเพอการตรวจรกษาหรอตดแตงกบ เชน ในรายทเปนโรคกบเนา รองกบอกเสบอนมสาเหตมาจากโรคบางอยาง เปนตน วธการยกขาโคนนมหลากหลายวธดวยกน ถา

สขศาสตรสตว 2556 9

ผปฏบตงานมความแขงแรงพอวธทงายทสดคอ การยกขาดวยมอ ควรน าโคเขาซองบงคบสตวใหเรยบรอยกอน สวนการบงคบดวยเชอกในการยกขาโคมวธตางๆดงน 4.1 front leg hobble วธนสามารถยกขาหนาโคใหพนจากพนและสามารถท าการตรวจหรอรกษาได การบงคบแบบนโคจะสามารถยนไดแบบไมลม และยงเปนการปองกนการเตะของขาหลงของโคไดอกดวย วธการยกคอใชเชอกทปลายขางหนงท าเปนหวงเลกๆไวแลว จากนนท าหวงขนอกหวงหนงรดขอบขาโคบรเวณ pastern joint ปลายทเหลอของเชอกพาดไปบนตะโหนก (whiter) ใหปลายเชอกผานไปยงอกดานหนงของตวโค จากนนใหผชวยดงขา โคยกขนแตตองคอยระวงขณะดงขาโคถาโคลมจะตองรบปลอยเชอกทนท

ภาพท 11 การยกขาหนาของโคดวยวธ front leg hobble ทมา : http://cal.vet.upenn.edu/projects/fieldservice/Dairy/COWRESTR/frhopple.jpg

4.2 การยกขาดวยมอ วธนเปนวธการทดทสดในการยกขาโค เพอการตดแตงกบโดยการยกขาโคมาพาดทเขาของผยกเปนวธหนงท ไมท าใหเกดการบาดเจบทขาโค เพราะไมมเชอกรดทขอเทาของโค แตการยกดวยมอนนมอนตรายมาก ถาผปฏบตงานไมมความช านาญ และปฏบตผดขนตอนโดยเฉพาะถาเปนโคทไมเชองกอาจกอใหเกดอนตรายได โดยมขนตอนดงน

กอนท าการยกควรใช nose lead หนบทจมกเพอยกหวโคใหสงขนและหนไปทางตรงขามกบขาทจะยกจากนนผทจะยกใชมอสมผสตวโคกอนแลวคอยๆ เลอนลงมาจบขาโคทต าแหนง pasterns joint

ไหลซายของผปฏบตงานใหดนอยทสวาปโค เพอดนตวโคใหทงน าหนกตวลงไปทขา ดานตรงขาม และในเวลาเดยวกนกใหยกขาโคขนดงรป

ใหผยกปรบขาโคใหอยบนขาผยก ซงจะรบน าหนกของขาโคไว และมอซายใหจบขาโคไวใหแนน จากนนกใชมอขวาทวางอยในการปฏบตงานตางๆเกยวกบขาโคตามตองการ

การยกทงขาหนาและขาหลงใชหลกการเดยวกนในการปฏบตงาน

สขศาสตรสตว 2556 10

ภาพท 12 แสดงการยกขาโคดวยมอ ทมา : http://cal.vet.upenn.edu/projects/fieldservice/Dairy/COWRESTR/rearman3.gif การบงคบโคเพอการตดเขา (dehorning restraint)

การเลยงโคบางครงกมความจ าเปนตองท าการตดโคออก เนองจากโคบางพนธมเขายาวและคม อาจกอใหเกดอนตรายตอผปฏบตงานหรอผทเกยวของไดงาย หรออาจเปนอนตรายตอโคตวอนในฝงเดยวกน จงจ าเปนตองตดเขาออก 4.3 การใชเชอกบงคบชวคราวรวมกบรว วธการบงคบวธนเปนวธทท าไดงายและไดผลดโดยอาศยรวหรอผนงคอก แตตองบงคบสวนหวหรอรดเชอกตรงสวนคอโคไวใหแนน เพอปองกนโคดนขณะปฏบตงาน นอกจากนการบงคบโคดวยวธนยงสามารถใชบงคบเพอการรกษาและปฏบตงานตางๆ เชนการเจาะเลอด การฉดยา การตรวจบรเวณหว การตรวจบรเวณตาและหนาของโค เปนตน 4.4 การบงคบโคโดยใชซองหนบคอ เปนการบงคบโดยใหโคเขาไปอยในซอง และมสวนทสามารถท าการ

หนบคอของโคซงเปนลกษณะแบบเปดปดได และปรบขนาดไดตามขนาดของโคเพอไมใหโคเคลอนทไปขางหนาหรอถอยหลงได จะเปนแบบซองเดยวยาวทเขาไดทละหลายตวตอทายกนและจะมบรเวณทหนบคอตรงกลางซอง

5. การลมโค การลมโค หมายถง การท าใหโคอยในทานอน จดประสงคของการลมกเพอความสะดวกในการปฏบตงาน เชน เพอการตรตราหรอท าเครองหมาย เปนตน การลมโคนนจะตองมการเตรยมสถานท หรอเตรยมสถานทในการลมไวกอนเสมอ เพอปองกนอนตรายทอาจมตอโคขณะท าการลมหรอปองเกดการถลอกและมบาดแผลทผวหนง ตลอดจนการหกของกระดกโครงรางซงอาจท าใหโคพการหรอตายได ซงมสงทตองค านงในการลมสตวดงน

สตวจะตองไมไดรบอนตรายหรอทรมานมากเกนไป ความสะอาดของสถานทและอปกรณ บรเวณทจะลมกวางขวางพอ มผชวยเหลอหรอทมงานทเพยงพอ มวตถประสงคในการลม ค านงถงความปลอดภยของตนเองและผรวมงาน

สขศาสตรสตว 2556 11

ภาพท 13 แสดงการลมโคเพอการตดเขาลกโค ทมา : http://www.rakbankerd.com/agriculture/open.php?id=615&s=tblanimal การลมและการมดลกโคเพอตอน

วธนใชบงคบลกโคเลกทมอายไมเกน 1 เดอน หรอน าหนกไมเกน 50 กโลกรมในกรณทไมตองการเกบเปนพอพนธตอไป เปนวธทสามารถท าคนเดยวได โดยผลมยนชดกบลกโคทางดานขางจากนนกมตวใหคอมหลงลกโค ใชมอทงสองขางจบขาลกโคดงขนมาแบบกงยก ใหลกโคคอยๆลมลงนอนโดยใหเขาของผลมพยงน าหนกของลกโคเอาไว อยางนมนวล เพอปองกนไมใหลกโคลมกระแทกพนอยางแรงท าใหเกดการบาดเจบได ขณะทลกโคลมลงนอนแลวใหใชหวเขาของผลมทงสองขางกดทบลกโคทบรเวณแผงคอและบรเวณสะโพก จากนนใชเชอกผกโดยใหสวนกลางของเชอกพนขาคหลงบรเวณต ากวา hock joint จากนนดงปลายเชอกทงสองกลบขนมาระหวางขาหลงและดงตอใหลอดไปอยระหวางขาหนาไปคลองและผกไวกบตอ ใหพยายามปรบความตงของเชอกใหขาคหลงเหยยดมาขางหนาใหมากทสด จะท าใหเหนสวนของลกอณฑะไดมาก นอกจากนนการบงคบวธนยงใชเพอการตรตราทตวลกหรอการท าแผลทสะดอกได

ภาพท 14 การลมลกโคทอายไมเกน 1 เดอน

สขศาสตรสตว 2556 12

5.1 การลมโคเลก วธนใชกบโคทมน าหนกไมควรเกน 120 กโลกรม วธการลมท าไดโดยใหผบงคบยนอยทางดานขางหนหนาไปทศทางเดยวกบโค มอซายจบหซายของโค สอดนวหวแมมอขวาเขาทางปากบรเวณทไมมฟน (interdentally space) นวทเหลอของมอขวาจบใตคาง ล าตวของผทบงคบแนบตดกบบรเวณไหลของโค และแขนดานซายหนบคอโคพรอมกบทงน าหนกลงบนสวนคอของโค จากนนท าการลมโดยการบดคอโคใหพบไปทางดานขาง โดยใหผบงคบเบยงขาขวามาอยดานหนาของโค พรอมกบยกมอขวาขนกดมอซายลง จะท าใหโคทรงตวไมไดและลมลงนอนทางสวาปขวา

ภาพท 15 แสดงการลมลกโค ทมา: http://www.dld.go.th/lslo_loe/image/cow%20number/num_2.gif

5.2 การลมโคใหญ เปนการบงคบใหโคอยนงโดยสมบรณ โดยโคจะไมสามารถดนไดเลย จดประสงคของการลมโคเพอ การตดแตงกบ การตรตราหรอท าเครองหมาย มวธการท านยมท ากนสองวธดงน

5.2.1 การลมโคใหญดวยวธการ Rope squeeze (Reuff’s method) วธนเปนวธทนยมมากในการลมโค ถาดงสวนปลายใหดงหลงจากท าการบงคบแลวเชอกทจะรดทอกและทองโคท าใหโคอดอดคอยๆลมลงนอนไดม 3 วธดงนคอ วธท 1 ใชเชอกท าเปนหวงดวยเงอน bowline คลองคอโคไว จากนนท าการผานปลายเชอกผานสวน

หลงไปยงอกดานหนงของล าตวโคแลวพนรอบสวนอกเพอไปท า half hitch บรเวณหวไหล ผานปลายเชอกสวนทเหลอไปท า half hitch อกครงทบรเวณทองหนาเตานมในตวเมยหรออวยวะเพศในโคตวผ (ระวงไมใหรดบรเวณเตานมหรออวยวะเพศ) สวนปลายเชอกทเหลอใหผานไปทางทายโค เพอเตรยมดงไปทางทายโคเมอท าการดงตองดงไปทศทางตรงขามกบโคเดนหนา เมอดงเชอกตง โคจะลมลงนอน ขณะเดยวกนตองมคนควบคมสวนหวของโคไวดวย

วธท 2 วธนดดแปลงมาจากวธแรก ซงวธการจะคลายกนเพยงแตเชอกทท าเปนหวงคลองโคนนใหลอดผานระหวางขาคหนาแทนเปนการปองกนเชอกบบรดหลอดลมเวลาดงเชอกใหตง วธการคอใหเสนเชอกขอหวงนผานบนตะโหนก ผานไหล ผานขอศอก ผานกระดกหนาอก ขามบนกระดกหวไหล และผานตะโหนกโดยใหเงอนอยทางดานขางของล าตว สวนการท า half hitch อกสองครงเหมอนเดม

สขศาสตรสตว 2556 13

วธท 3 นใชไดผลดเชนเดยวกบสองวธแรก แตอาจจะท าไดสะดวกรวดเรวกวาเนองจากใชหวงเชอกคลองทเขาแทนการคลองทคอ ทงนยงเปนการปองกนเชอกรดหลอดลมขณะดงโคใหลมลงอกดวย

ภาพท 16 การลมโคทมขนาดใหญดวยเชอก

5.2.2 การลมดวยวธ burley วธการท าคอ ขณะทหวโคถกบงคบอยดวย nose lead หรอวธการอนๆ ทใชในการบงคบหวของโค ใหน าเชอกสวนกลางมาพาดบนตะโหนก(wither) ของโค ผานปลายเชอกทงสองขางไประหวางขาหนาและไขวกนบนหลงของโคใหปลายเชอกหลงจากไขวกนบนกลางหลง แลวแตละเสนผานลงมายงซอกขาหนบของหลงแตละขางใหอยระหวางหลงดานในกบเตานม หรอขาหลงดานในกบอณฑะ

5.3 การมดขาโคเลกและโคใหญ หลงจากโคลมลงนอนแลว ตองมดขาทงสขาใหตดกนอยางหนาแนน เพอไมใหโคดนหรอเคลอนไหวในขณะทเราปฏบตงานตางๆ มวธการมดดงน ทนททโคลมลงผปฏบตงานคนหนงตองเขาไปจบหวโคและกดลงใหตดกบพน เวลาเดยวกนนนอกคน

หนงกใชเขากดลงบรเวณสวาปของโคและถาเปนไปไดคนทสองนเอาหางลอดระหวางขา และดงหางใหตง จะท าใหโคไมมก าลงดน

เมอโคหยดดนแลวใหผปฏบตงานอกสองคนเขามามดขาโค โดยคนหนงเขามามดขาทางดานหนาในทาตะแคงขาง แลวใชขาดนเบยดขาหนาทงสองของโคใหเอนไปทางดานทายพรอมกนนนเอาหวงเชอกสวมเขาขาใดขาหนงใต fetlock joint พนเชอกรอบขาทงสองขามดรวมกน 2-3 รอบแลวเอาหางเชอกลอดระหวางขาหนาทมดแลวนน ในขณะเดยวกนผปฏบตงานอกคนหนงท าแบบเดยวกน แตเขาหาโคทางบนทายเพอท าการมดขาหลงดวยวธการเดยวกนกบการมดขาหนา

แลกปลายเชอกทเหลอหลงจากการมดขากนระหวางขาหนาและขาหลงดงหางเชอกทแลกแลวลอดขาหนาระหวางขาโคทอยใกลดงอยางแรงจนขาทง 4 ขามารวมกน

เอาหางเชอกเสนใดเสนหนงพนออมขาทงสขาอกรอบหนงแลวผกปลายเชอกทงสองเสนเขาดวยกนแบบเงอนกระตก เปนอนเสรจการมดขาโค

สขศาสตรสตว 2556 14

ภาพท 17 มดขาทงสขาใหตดกนอยางหนาแนน เพอไมใหโคดนหรอเคลอนไหว ทมา : http://image.ohozaa.com/il/img_2586c.jpg ,http://www.dld.go.th/lslo_loe/image/cow%20number/num_8.gif ขอควรระวงในการบงคบโค

1. หามเอามอพนเชอก เพอดงโคทคลองแลวอยางเดดขาดเพราะโคอาจกระตกเชอกอยางแรงและเรว ท าใหเกดบาดแผลทมอได

2. เมอคลองโคไดแลวจบเชอกใหแนน ถาโคดงอาจฝนและวงตามบาง แตถาคดวาสก าลงโคไมไหว กควรรบปลอยเชอกทนท เพราะโคจะดงเชอกรดมอเปนแผลได ทางทดเมอคลองโคไดแลวควรรบน าเชอกไปพนตนไมหรอเสาคอกใหเรวทสด

3. การเขาหาโคเพอจดประสงคอะไรกตามไมควรเขาใกลรศมขาหลงของโคโดยเฉพาะอยางยงโคพนเมองและโคตระกลอนเดย (Bos indicus) สามารถใชขาหลงเตะไดรอบทศ

4. กรณไมใชโคฝง หากเราจะเขาหาโคควรจะท าใหสตวรตวเสยกอน อาจดวยการสงเสยงหรอเรยกชอกได ปกตเราจะเขาดานขางคอนมาทางหวจะไมเขาตรงหนาทเดยวเพราะโคบางตวอาจดและวงเขามาชน หรอขวดกอใหเกดอนตรายได การเขาหาสตวควรท าดวยความสขมและอยาแสดงทาทางใหสตวคดวาเรากลวมน ปกตสตวจะกลวคนอยแลว

5. โดยปกตนสยโคจะไมท าอนตรายตอคน นอกจากแมลกออนบางตว หรอโคตวผทก าลงตดตวเมยทเปนสด หรอโคจนตรอก โคเหลานจะไลขวดคน ทางทดควรวงออกหางใหเรวทสด

เอกสารอางอง

โสภา สอนด, ร.ท. 2523. การบงคบสตว. ภาควชาสรรวทยา คณะสตวแพทยศาสตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร. กรงเทพมหานคร

สวลกษณ ศรสภา, 2547. พนฐานการบงคบสตว. ภาควชาศลยศาสตรและวทยาการสบพนธ คณะสตว แพทยศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน. ขอนแกน

สขศาสตรสตว 2556 15