การเลยงโคขนดอกค าใต

1

คมอการเลยงโคขนดอกค าใต

เผยแพรโดยโครงการ การบรการวชาการและถายทอดเทคโนโลยชวภาพดานปศสตวทเปนมตรกบสงแวดลอมเพอความยงยนดานอาหาร

พลงงานและลดการเผาแกเกษตรกรพนทสง กลมภาคเหนอตอนบนสอง (พะเยา เชยงราย แพร นาน)

ไดรบทนอดหนนการทากจกรรมจากสานกงานคณะกรรมการวจยแหงชาต(วช.)

2

กตตกรรมประกาศ

คมอฉบบนเปนเอกสารประกอบการเผยแพรเทคโนโลยในโครงการ “การบรการวชาการและ

ถายทอดเทคโนโลยชวภาพดานปศสตวทเปนมตรกบสงแวดลอมเพอความยงยนดานอาหารพลงงาน

และลดการเผาแกเกษตรกรพนทสง กลมภาคเหนอตอนบนสอง (พะเยา เชยงราย แพร นาน)” ไดรบ

ทนอดหนนการท ากจกรรมสงเสรมและสนบสนนการวจยโครงการถายทอดเทคโนโลยสกลมเปาหมาย

ทมศกยภาพในการน าไปใชประโยชนภายใตโครงการจดการความรและถายทอดเทคโนโลยจาก

ผลงานวจยและนวตกรรม จาก ส านกงานคณะกรรมการวจยแหงชาต (วช.) ประจ าปงบประมาณ 2557

3

ค าน า

สหกรณโคขนดอกค าใต จ ากด โดยประธานสหกรณฯ คอ นายมานต อนตะสาร แตเดม

คอ กลมผเลยงโคขนดอกค าใต จงหวดพะเยา เรมรวมตวกนมาตงแตป พ.ศ. 2550 เรมแรกไดเปน

สมาชกของสหกรณหลายแหง เชน สหกรณผเลยงปศสตว กรป.กลาง โพนยางค า จ ากด สหกรณ

การเกษตรหนองสง จ ากด และ สหกรณเครอขายโคเนอก าแพงแสน จ ากด ในป พ.ศ. 2550-2556

ทางสมาชกของกลมผเลยงโคขนดอกค าใต จงหวดพะเยา สงโคเนอขนเปนจ านวนกวาหนงพนตว ไปยง

สหกรณทง 3 แหง (มลคาการซอ-ขายประมาณ 60,000,000 บาท) ซงสามารถแยกไดเปน

สหกรณผเลยงปศสตว กรป.กลาง โพนยางค า จ ากด มากทสด คอ 820 ตว

สหกรณการเกษตรหนองสง จ ากด จ านวน 120 ตว และ

สหกรณเครอขายโคเนอก าแพงแสน จ ากด จ านวน 40 ตว เปนตน

อยางไรกตามเกษตรกรในพนทยงมความวตกในดานเทคโนโลยการเลยงสตวจ านวนมาก และ

ประสบปญหาเดยวกนกบหลายๆพนท คอ การขาดแคลนพชอาหารสตวคณภาพด ผลผลตพชอาหาร

สตวมความแปรปรวนสง นอกจากนตนทนของคาอาหารสตวโดยเฉพาะแหลงโปรตนเสรมจากแหลง

อนๆ มราคาแพง ดงนนถามการใชวตถทหาไดในทองถนทมราคาถกมาผลตเปนอาหารสตวทมคณคา

ทางโภชนาการสง และตนทนต า จะท าใหเกดการกระตนใหเกษตรกรผลตสนคาปศสตวเพอรองรบ

ความตองการของผบรโภคทงในและนอกประเทศไดอยางยงยน เนองจากการเลยงโคขนคณภาพด 1

ตว ตองใชเวลา 3 ป โดยเฉพาะการขนโคปลายน าเสยคาใชจายตวละประมาณ 90 บาทตอวน และตอง

ขนประมาณ 10 เดอน ดงนนคาใชจายโดยเฉพาะคาอาหารโคขน (ปลายน า) เปนเงน 27,000 บาทตอโค

ขน 1 ตว ดงนนทางกลมฯ จงประสานมาทมหาวทยาลยพะเยาและสถานวจยทดสอบพนธสตวพะเยา

เพอหาแนวทางลดตนทนการผลต โดยแนวทางการด าเนนงานพบวาการใชวสดทองถน เชน เปลอก

ขาวโพดหมกรวมกบมนส าปะหลงและฟกทองทหางายในพนท ท าใหสามารถผลตโคขนคณภาพดได

ทดเทยมกบการใชอาหารขน ซงเมอสมาชกของกลมฯ น าเทคโนโลยไปใชท าใหสามารถลดตนทนการ

ผลตโคขนไดกวา 50 เปอรเซนต เหลอตนทนคาอาหารในการการผลตโคขนคณภาพด (โคปลายน า)

ประมาณ 10,800 บาทตอการเลยงโคขน 1 ตวตอรอบการผลต 10 เดอน จงเปนเหตจงใจใหมการ

รวมกลมเกษตรกรผเลยงโคเนอทง 4 จงหวดภาคเหนอตอนบนสอง (พะเยา เชยงราย แพรและนาน)

มาเลยงโคเพมขนและจดตงเปน สหกรณโคขนดอกค าใต จ ากด ในวนท 5 กมภาพนธ พ.ศ. 2557

เพอแกไขปญหาดงกลาวในป พ.ศ. 2556 ทผานมาทางคณะด าเนนงานไดมการเชอมโยงความร

และการใหบรการวชาการรวมกบหลายภาคสวนของจงหวดพะเยา ไดแก มหาวทยาลยพะเยา

สถานวจยทดสอบพนธสตวพะเยา และส านกงานปศสตวจงหวดพะเยา เพอน าความรจากการวจยดาน

ปศสตวโดยเฉพาะดานอาหารสตว เชน การผลตอาหารสตว มาถายทอดความรและการบรการวชาการ

4

แกกลมเกษตรกร ซงในดานโคเนอไดด าเนนการไปแลวโดยรวมมอกบสหกรณในพนท เ ชน

กลมสหกรณโคขนดอกค าใต จ ากด ต าบลบานถ า อ าเภอดอกค าใต จงหวดพะเยา ซงเมอเกษตรกรน า

เทคโนโลยไปใชท าใหสามารถลดตนทนการผลตโคขนไดมากกวา 40 เปอรเซนต และการใชเปลอก

ขาวโพดเลยงสตวยงแกปญหาการเผาวสดดงกลาวในพนทเกษตรกรรมไดอกทางหนง ซงเมอมการ

ขยายผลการด าเนนงานจงมกลมเกษตรกรโดยเฉพาะในกลมจงหวดภาคเหนอตอนบนเขตสอง (พะเยา

เชยงราย แพร นาน) เรมมาตดตอเพอรบการถายทอดเทคโนโลยจ านวนมาก ท าใหตองมสถานทซง

เปนศนยกลางเพอบรการวชาการและถายทอดเทคโนโลย ซงปจจบนไดเรมใชสถานทของสถาน

วจยทดสอบพนธสตวพะเยา ต าบลแมกา อ าเภอเมอง จงหวดพะเยา และโดยความรวมมอกน

หลายฝาย ท าใหมการอบรมเกษตรกรไปมากกวา 30 ครง จ านวนเกษตรกรมากกวา 2,000 ราย

(มกราคม-สงหาคม พ.ศ. 2557 ) และยงมเกษตรกรอกจ านวนมากในแถบภาคเหนอทอยระหวาง

การตดตอขอเขารบการบรการวชาการอยางตอเนอง ซงจากการเกบขอมลของผเขาอบรมทผานมา

พบวาเกษตรกรทเขารบการอบรมนอกจากจะเลยงโคแลว ยงมอกจ านวนมากทท าปศสตวดานสตวปก

และสกร มฟารมเครอขายเกษตรกรมากกวา 10 ราย ซงมความตองการการบรการวชาการและ

ถายทอดเทคโนโลยการใชวสดทางการเกษตรเพอผลตเปนอาหารสตวตนทนต า เพราะจากการศกษา

พบวาตนทนมากกวา 40 เปอรเซนตในดานปศสตวจะอยในสวนของการผลตโดยเฉพาะคาอาหารสตว

นอกจากนในพนทจงหวดพะเยาและภาคเหนอตอนบนสอง ยงไมมโรงงานแปรรปดานอาหารสตวทม

ความสอดคลองกบวตถดบการเกษตรในทองท โดยเฉพาะฟกทองซงมจ านวนมากและมกเหลอทง

ดงนนทางมหาวทยาลยพะเยารวมกบสถานวจยทดสอบพนธสตวพะเยา จงไดเรมทดลองโครงการน า

ฟกทองเหลอทงในพนทมาหมกรวมกบจลนทรยเพอใชเปนอาหารขนส าหรบผลตเปนอาหารสตวตนทน

ต า ซงเบองตนพบวามคณคาทางโภชนะเพมขน และสามารถน าไปเสรมอาหารขนส าหรบการเลยงสตว

ได โดยเฉพาะอาหารไกและสกร ซงก าลงด าเนนงานวจยตอเนอง

ดงนนเพอใหโครงการมการด าเนนงานอยางตอเนอง ส าหรบการใหบรการวชาการ/ค าปรกษา/

และฟารมสาธตแกเกษตรกร ซงเปนเกษตรกรรายเดยวเปนสวนมากมนอยรายทอยรปแบบกลมหรอ

วสาหกจชมชน ส าหรบใชในการประกอบอาชพ โดยเฉพาะดานการผลตสตว ใหไดเปนองคความร

ส าหรบเปนชมชนตนแบบการเรยนรเพอบรการและการถายทอดเทคโนโลยแบบครบวงจร (One stop

service) เพอมงเปาสการตลาดสนคาปศสตวในเขตภาคเหนอของกลมเกษตรกรภาคเหนอตอนบนเขต

สองตอไป

รองศาสตราจารย ดร.โชค โสรจกล และคณะ

31 สงหาคม 2558

5

สารบญ

หนา

กตตกรรมประกาศ 1

ค าน า 2

สารบญ 4

สารบญรป 5

สารบญตาราง 6

ความเปนมาของการจดตงสหกรณโคขนดอกค าใต 7

การเลอกพนธโคขน 10

การเตรยมโคกอนเขาขน 12

การเตรยมคอกโคขน 14

อาหารโคขน 15

การใหอาหารเลยงโคขน 17

การใหอาหารโคขนของเกษตรกรในเครอขายสหกรณโคขนดอกค าใต 19

การเจรญและคณภาพซากโคขนทเลยงดวยอาหารหมก 21

ผทจะไดประโยชนจากโครงการ 25

6

สารบญรป

หนา

รปท 1 แผนผงการจดการระบบเพอผลตโคเนอของเกษตรกรสหกรณโคขนดอกค าใต 8

รปท 2 หวงโซการผลตโคขนคณภาพดของสหกรณโคขนดอกค าใต 9

รปท 3 โคพนธลกผสมชารโลเลส 11

รปท 4 ตวอยางการตอนโคเพอเตรยมเขาขน 12

รปท 5 ฟารมตนแบบเลยงโคขน 14

รปท 6 อาหารหยาบเพอเลยงโค 15

รปท 7 การส ารองเปลอกขาวโพดเพอใชหมกในการเปนอาหารหยาบเพอเลยงโคขน 16

สหกรณโคขนดอกค าใต อ าเภอดอกค าใต จงหวดพะเยา

รปท 8 ตวอยางอาหารหมกจากวสดทางการเกษตรทใชในการเลยงโคขน 18

ของสหกรณโคขนดอกค าใต

รปท 9 โคเนอลกผสมชาโรเลสอายประมาณ 3 ป 21

รปท 10 เนอโคขนโดยเจาหนาทสหกรณโคขนดอกค าใตทผานการบม 22

ทอณหภม 4 องศาเซลเซยส เปนระยะเวลา 7 วน

รปท 11 การตดแตงเนอโคขนโดยเจาหนาทสหกรณโคขนดอกค าใต 23

รปท 12 เนอโคลกผสมชาโรเลสของเกษตรกรโคขนดอกค าใต (พะเยา) 24

ทขนดวยอาหารขนสตรท 1 และบมเปนระยะเวลา 7 วนทอณหภม 4 องศาเซลเซยส

คณภาพซากของโคเกรด 3.50

7

สารบญตาราง

หนา

ตารางท 1 การเตรยมโคเขาขนของสหกรณโคขนดอกค าใต 13

ตารางท 2 การใหอาหารโคขนของเกษตรกรเครอขายสหกรณโคขนดอกค าใต 20

8

ความเปนมาของการจดตงสหกรณโคขนดอกค าใต

สบเนองจากการจดตงสหกรณโคขนดอกค าใต ในวนท ในวนท 5 กมภาพนธ พ.ศ. 2557 และ

สรปประเดนส าคญส าหรบน าไปใชในการวางแผนโครงสรางเพอจดตงคณะกรรมการบรหารจดการ

กลมผเลยงโคเนอและผทเกยวของในดานตางๆ ท าใหจดตงคณะกรรมการได 10 คน มประธาน คอ

นายมานต อนตะสาร และคณะกรรมการจากอ าเภอตางๆ ในพนทจงหวดพะเยา และ นาน ปจจบนได

จดจางเจาหนาทสหกรณ 6 ราย เพอรบผดชอบงานดานตางๆ คอ ผจดการ 1 คน เจาหนาทบญช 1 คน

เจาหนาทธรการ 1 คน และเจาหนาทในโรงเชอดและแปรรป 3 คน ซงมการประชมหารอในแตละเดอน

ไดมแผนการหาสมาชกผเลยงโคเขารวมสหกรณโคขนดอกค าใตเพอใหสมารถมโคขนคณภาพดเขาแปร

รปในโรงฆาช าแหละไดอยางตอเนอง

เรมแรกของการหาสมาชกผเลยงโคขนทางสหกรณโคขนดอกค าใตมงเปาไปทจงหวดพะเยา

และนาน เนองจากเดมเปนพนททมการเลยงโคอยแลว แตอาจมความแตกตางกนตามยทธศาสตรของ

จงหวดและบรบทของพนท เชน โคพนเมองในจงหวดพะเยา คอ ขาวล าพน ในขณะทจงหวดนาน

นยมเลยงโคแดง ทงนในสวนของการประชมยทธศาสตรเพอจดหาสมาชก ไดมการจดระดมสมองของ

คณะท างานเพอหารปแบบในการด าเนนการ โดยมความรวมมอของหนวยงานหลายแหง ไดแก

มหาวทยาลยพะเยา ส านกงานปศสตวและสหกรณในพนท และธนาคารเพอการเกษตรและสหกรณ

การเกษตร (ธกส) เพอรวมวางแนวทางเครอขายเพอการพฒนาโคเนอทงระบบของสหกรณโคขนดอก

ค าใต การวางแนวทางในการวางระเบยบปฏบตใหไปในทางเดยวกน รวมไปถงการอบรมและสมมาเชง

ปฏบตการดานการผลตโคเนอแกกลมผเลยงโคทสนใจ และ การออกไปประชม/หารอกบเกษตรกรใน

พนท ซงสามารถสรปประเดนทเกยวของเพอจดกลมการผลตโคของสหกรณฯ ซงจากการด าเนน

โครงการท าใหสหกรณโคขนดอกค าใตสามารถสรางแกนน าเกษตรกรเพอเปนผประสานงานในพนท

จงหวดพะเยา และนาน (รปท 1 และ 2) ไดดงน คอ

จงหวดพะเยา ชอ-นามสกล นายมานต อนตะสาร

ต าแหนง ประธานสหกรณโคขนดอกค าใต จ ากด

สถานทตดตอ 69 หม 1 ต าบลบานถ า อ าเภอดอกค าใต จงหวดพะเยา

โทรศพท 081 885 3670

จงหวดนาน ชอ-นามสกล นายเสนห ยศศร

ต าแหนง ประธาน/ผประสานงานวสาหกจชมชนผเลยงโคขนนนทบร

สถานทตดตอ 25 หม 4 ต าบลหนองแดง อ าเภอแมรม จงหวดนาน

โทรศพท 080 852 0963

9

รปท 1 แผนผงการจดการระบบเพอผลตโคเนอของเกษตรกรสหกรณโคขนดอกค าใต

สหกรณโคขนดอกค าใต

นาน พะเยา

การเตรยมโคเขาผลต

โคขนดอกค าใต

โคขนระยะท 2

400 kg

โคแมพนธ

โคขนพรอมเชอด

800 kg

โคขนระยะท 1

400 kg

โรงฆา

สหกรณโคขนดอกค าใต

ผลตภณฑ

การตลาด

ตนทน/ผลตอบแทน/ก าไร

10

ก. หวงโซการผลตโคขนทวๆไป ข. หวงโซการผลตโคของสหกรณฯ ณ ปจจบน

รปท 2 หวงโซการผลตโคขนคณภาพดของสหกรณโคขนดอกค าใต

กลมผเลยงโคตนน า 200 คน

โคแมพนธ 2,000 ตว

ผลตลก 17 เดอน

ขาย

กลมผเลยงโคกลางน า 150 คน

โคขน 400 kg 1,000 ตว 12 เดอน

ขาย

กลมผเลยงโคปลายน า 50 คน

โคขน > 400 kg 500 ตว 10 เดอน

10 เดอน

กลมผเลยงโคตนน า/กลาง/ปลาย 210 คน

โคแมพนธ 420 ตว

ผลตลก 17 เดอน

โคขน > 400 kg 765 ตว

10 เดอน

ขาย

ขาย

1,059 ตว

กลมผเลยงโคกลางน า

โคขน 400 kg 294 ตว

12 เดอน

ขาย

ขนเอง ขาย

11

การเลอกพนธโคขน

โดยทวไปโคพนธตางประเทศเลอด 100 เปอรเซนต จะไมนยมน ามาเลยงขนในประเทศไทย

เนองจากไมสามารถทนตอสภาพภมอากาศของประเทศไทย กลาวคอโคจะแสดงอาการเหนอยหอบ

อยางมาก กนอาหารลดลง สภาพรางกายทรดโทรมลงไปเรอยๆ แลวกตายไปในทสด ดงนนเกษตรกรท

เลยงโคขนสวนมากจะใชโคเนอพนธลกผสม ซงพนธทนยม มดงน คอ

1. พนธลกผสมชารโลเลส 50 เปอรเซนต

เกดจากการผสมเทยมระหวางแมโคพนธอเมรกนบราหมนกบพอพนธชารโรเลสเลอด 100

เปอรเซนต ลกทเกดมาจะมสายเลอด 50 เปอรเซนต บราหมน และ 50เปอรเซนตชารโรเลส โดยลกท

เกดมาเราสามารถน าลกตวผมาขนได ลกษณะทวไปของโคพนธชารโรเลส มสขาวครมหรอสทอง ไมม

ตะโหนก ล าตวกวางยาวและลก ขาใหญแขงแรง (รปท 3)

2. พนธลกผสมลมซา 50 เปอรเซนต

เกดจากพอพนธลมซา (เปนโคในยโรปเหมอนกบชารโรเลสผสมกบแมโคบราหมน) ลกษณะ

โดยทวไปคลายกบพนธชารโรเลสแตมสแดง ขอบตาสด า เลบด า ไมมตะโหนก ล าตวกวางยาวและลก

เปนรปสเหลยมผนผา

3. พนธลกผสมซมเมทอล 50 เปอรเซนต

พอพนธเปนโคเมองหนาวเมอผสมกบโคบราหมน ลกทเกดมากน ามาขนไดเนอคณภาพด

ลกษณะล าตวมสน าตาลหรอแดงเขม มสขาวกระจายทวไป หนาดาง ทองขาว ขาขาว พหางมสขาว

(หนาดาง หางดอก)

4. พนธลกผสมอเมรกนบราหมน

เกดจากพอพนธบราหมนผสมกบแมพนธบราหมน หรอผสมกบพนธพนเมอง เรากสามารถเอา

ลกมาขนได แตโคบราหมนคณภาพเนอจะไมเหมอนโค 3 พนธทกลาวมา เราควรเลยงใหอวนแลวขาย

ตามเขยงทวไป หรอขายตามตลาดนดโคกระบอ

12

รปท 3 โคพนธลกผสมชารโลเลส

13

การเตรยมโคกอนเขาขน

เกษตรกรเนนโคสายพนธลกผสมยโรป (ชารโรเลสเลอด 50 เปอรเซนต) อายประมาณ 2.5 ป

น าหนกประมาณ 400 กโลกรม ลกษณะโครงสรางใหญ หนาอกกวาง โดยกอนน าโคเขาคอกขงเดยว

(พนทประมาณ 8 ตารางเมตรตอตว) ตองท าการตอนโคกอน โดยทางสหกรณโคขนดอกค าใตไดแนะน า

เกษตรกรในเครอขายจงหวดพะเยาและนานใหเลอกโคทมความสมบรณเตมทพรอมขน คอ โคอาย

ประมาณ 2 ป มฟนแทเกดขนแลวอยางต า 2 ซ และมน าหนกเฉลย 400 กโลกรมขนไป และใชการตอน

โควธเดยวกนทงหมด คอ การเลอกใชวธการผาเอาลกอณฑะออก เพราะมอตราการไดโคตอนแลว 100

เปอรเซนต แผลจะแหงสนท ในเวลาประมาณ 2 สปดาห (รปท 4) ในขณะทการบบรดทอสงอสจดวย

เครอง Burdizzo ในชวงแรกโคจะยงแสดงอาการตองการทางเพศอย และมอตราการไดโคตอนแลว 95

เปอรเซนต ดงสรปในตารางท 1

รปท 4 ตวอยางการตอนโคเพอเตรยมเขาขน

ก. การมดโคเพอท าการตอน

ข. การผาอณฑะโค

ค. สวนทอและอณฑะโคทดงออกมาเพอตดออก

ง. แผลเยบทปดสนท

ก ข

ง ค

14

ตารางท 1 การเตรยมโคเขาขนของสหกรณโคขนดอกค าใต

รายละเอยด เกษตรกรทวไป รปแบบเครอขายสหกรณฯ

1. วธผสมพนธ พอโคคมฝง หรอ ผสมเทยม การเหนยวน า และ ผสมเทยม

2. การใชพอพนธ โคตวผ 1 ตว ตอตวเมย 25 ตว ไมตองใชพอพนธ

3. อตราการผสมตดดวยวธ

เหนยวน ากอนผสมเทยม

ไมเหนยวน า

อตราผสมตด 60%

มการเหนยวน า

อตราผสมตด 70 เปอรเซนต

4. อายแมพนธพรอมผสม 2 ปขนไป 2 ปขนไป

5. อายโคพรอมตอน ไมมกฎเกณฑตายตว

ขนอยกบความตองการของ

ผซอโคเปนหลก

โคอายประมาณ 2 ป มฟนแท

เกดขนแลวอยางต า 2 ซ และม

น าหนกเฉลย 400 กโลกรมขนไป

6. เจาหนาทส าหรบตอนโค เจาหนาทจากปศสตวจงหวด เจาหนาทสหกรณฯ

7. รปแบบการตอน ไมมกฎเกณฑตายตว

แลวแตสะดวก สวนมากเนน

วธการผาเอาลกอณฑะออก

หรอ การบบรดทอสงอสจดวย

เครอง Burdizzo

วธการผาเอาลกอณฑะออก

อตราส าเรจ 100%

15

การเตรยมคอกโคขน

คอกเลยงโคควรอยหางจากทอยอาศยพอประมาณ เปนพนทสงระบายน าไดด มรางหญา

รางอาหาร และอางน าส าหรบใหโคกนอยางเพยงพอ รางอาหารควรมความกวางประมาณ 80-100

เซนตเมตร ลกประมาณ 80 เซนตเมตร พนทการเลยงตอตวประมาณ 2 x 2.5 ตารางเมตร/ตว ถาเปน

พนทคอนกรตใหมความลาดเอยงเลกนอย ขณะเทพนพอหมาด ๆ ใหใชไมกวาดกานมะพราวกวาดให

เปนรองเลกนอยเพอปองกนไมใหโคลนลม และตองหมนท าความสะอาดทกวนการสรางคอกโค ความ

ยาวของคอกควรอยในแนวตะวนออก-ตะวนตก จะท าใหอากาศถายเทไดด เพอหลบแดดรอนในตอน

กลางวน และแดดออน ๆ ในตอนเชาและตอนเยนสามรถสองผานฆาเชอได (รปท 5)

รปท 5 ฟารมตนแบบเลยงโคขน

ทมา : กลมโคขนหนองแหน ต าบลหนองแหน อ าเภอกดชม จงหวด

16

อาหารโคขน

อาหารหยาบ หมายถง อาหารทมเยอใยสง ไดแก หญาสด ฟาง สามารถหาเองไดโดยไมตอง

ซอ เชน หญาตามธรรมชาตทว ๆ ไป หรอถาเปนหญาปลกเองเรากใชหญาพนธด เชน หญารซ กนส

มวง เนเปยรปากชอง และหญาจกรพรรด เปนตน โดยหญาเนเปยรปากชอง และหญาจกรพรรด เปนท

นยมของเกษตรกรสหกรณโคขนดอกค าใต ในการปลกเพอเปนอาหารโคขน เพราะ มการเจรญทด ให

ผลผลตตอไรสง มคณคาทางอาหารครบถวนส าหรบสตวเคยวเอองโดยเฉพาะโปรตน (10 ถง 17

เปอรเซนต) อยางไรกตามในหนาแลงเกษตรในสหกรณโคขนดอกค าใตจะตางจากเกษตรกร

ผเลยงโคอนๆ คอ มการส ารองเปลอกและซงขาวโพดเปนอาหารหยาบ (โปรตนนอยกวา 2

เปอรเซนต) แตเมอน ามาหมกในบอหมกรวมกบกบการใชจลนทรยจะท าใหสามารถเพมคณคาทาง

โภชนะได (โปรตน 5-6 เปอรเซนต) และสามารถน าไปใชเลยงโคขนโดยเฉพาะการขาดแคลนหญา

อาหารสตวในชวงหนาแลงได (รปท 6-7)

อาหารขน หมายถง อาหารทไมมเยอใย ไดแก ร า ปลายขาว ใบกระถนปน มนเสน และ

ขาวโพดบด เปนตน เพอความสะดวกอาจใชอาหารส าเรจแบบอดเมด เพราะเวลาสตวกนแบบเมดจะไม

ฟงกระจาย ถาเปนแบบปนอาหารจะฟงกระจายเวลาสตวกน อาจท าใหเขาตาเขาจมกสตวได

รปท 6 อาหารหยาบเพอเลยงโค

(ก) หญาเนเปยปากชอง

(ข) ฟางขาว

(ค)เปลอกขาวโพด

17

รปท 7 การส ารองเปลอกขาวโพดเพอใชหมกในการเปนอาหารหยาบเพอเลยงโคขน

สหกรณโคขนดอกค าใต อ าเภอดอกค าใต จงหวดพะเยา

18

การใหอาหารเลยงโคขน

เกษตรทวไป

การเลยงโคขนจะแตกตางจากการเลยงโคทว ๆ ไป คอ เกษตรกรตองใหโคกนอาหารขนหมด

กอนคอยใหกนหญาหรอใหฟาง เพราะถาใหหญาหรอฟางกอน ธรรมชาตของโคชอบกนหญา จะท าให

โคกนอาหารขนไมหมดหรอไมกนเลย โคจงมการเจรญเตบโตชาซงสามารถสรปการใหอาหารโคขนของ

เกษตรกรทวๆไป ไดดงน คอ

การเลยงโคขน มการใหอาหารเปนเวลา คอ เชาและเยน โดยปรมาณอาหารทใหจะสมพนธกบ

น าหนกโค เชน โคหนก 300 กโลกรม

ใหอาหารขนส าเรจรป (โปรตน 12 เปอรเซนต ไขมน 3 เปอรเซนต) ในอตราสวน 1 เปอรเซนต

ของน าหนกตวโคขน คอ ใหกน 3 กโลกรม โดยแบง เชา 1.5 กโลกรม เยน 1.5 กโลกรม ใหอาหารหยาบ

โดยกนหญา 4 เปอรเซนต ของน าหนกตว คอ ใหกนหญา 12 กโลกรม/วน โดยแบงเชา 6 กโลกรม เยน

6 กโลกรม หรอ ฟาง 3 เปอรเซนต ของน าหนกตวซงหนก 300 กโลกรม กใหฟาง 9 กโลกรม/วน แบง

เชา 4.5 กโลกรม เยน 4.5 กโลกรม

สตรดอกค าใต

วธการท าเปลอกขาวโพดหมก (ทดแทนการขาดหญาสดในหนาแลง)

น าเปลอกขาวโพดแหง 100 กก. รดน าให เปลอกขาวโพดพอชมน า และราดดวยน าหมก

จลนทรย 50 ลตร ซงมสวนผสม คอ ลกแปงจลนทรย 0.1 กโลกรม ร าละเอยด 1 กโลกรม กากน าตาล

1 กโลกรม เหยยบใหแนนและปดดานบนใหสนทหมกไวประมาณ 15 - 30 วน (โปรตน 6.85 เปอรเซนต

ไขมน 2.86 เปอรเซนต)

ซงตามสตรอาหารทสนบสนนเกษตรกรในสหกรณโคขนดอกค าใต อาหารขนทใชจะท าการผลต

จากวสดทางการเกษตรทหาไดงายในทองถน เชน เมลดขาวโพดบด ฝนขาวโพด มนส าปะหลง และ

ฟกทอง ท าการหมก เปนระยะเวลา 7 ถง 14 วน กอนน ามาผสมเปนอาหารขนเพอเลยงโคขน

วธการผลตอาหารหมก

ฟกทองหรอมนส าปะหลง 100 กโลกรม ผสมกบหวเชอจลนทรย 0.1 กโลกรม ร า 1 กโลกรม

กากน าตาล 1 กโลกรม เตมน าใหพอทวม หมกใสในถงทมฝาปดไวประมาณ 7-15 วน จะท าใหได

อาหารหมกทมคณคาทางโภชนะสงขน (รปท 8) เชน

มนส าปะหลงหมก โปรตน 11.2 เปอรเซนต ไขมน 2.86 เปอรเซนต

ฟกทองหมก โปรตน 16.00 เปอรเซนต ไขมน 7.12 เปอรเซนต

19

รปท 8 ตวอยางอาหารหมกจากวสดทางการเกษตรทใชในการเลยงโคขนของสหกรณโคขนดอกค าใต

ก เปลอกขาวโพดหมก โปรตน 5% ไขมน 2%

ข ฝนขาวโพดหมก โปรตน 10% ไขมน 3%

ค มนส าปะหลงหมก โปรตน 11% ไขมน 2%

ง ฟกทองหมก โปรตน 16% ไขมน 7%

จ มะละกอหมก

ฉ ล าไยหมก โปรตน 9% ไขมน 2.5%

ก ก

ค ง

ฉ จ

20

การใหอาหารโคขนของเกษตรกรในเครอขายสหกรณโคขนดอกค าใต

การใหอาหารโคขนของเกษตรกรในกลมสหกรณโคขนดอกค าใตตางจากกลมผเลยงโคในพนท

อนๆ คอ เกษตรกรจะมแปลงหญาเปนของตนเองและมการผลตอาหารหยาบและอาหารขนจากวสด

ทางการเกษตรทมราคาถกและหางายในทองถน เชน เปลอกขาวโพดเลยงสตว เมลดขาวโพด

มนส าปะหลง และฟกทอง โดยมความรวมมอทางวชาการรวมกบมหาวทยาลยพะเยา กรมปศสตว และ

สวทช.ภาคเหนอ ซงท าใหสามารถลดตนทนการผลตโคขนเปน 50-60 บาท (คดราคาเฉลย) จากเดม

90 บาทตอโค 1 ตวตอวน ตารางท 2 ดงน คอ

การใหอาหารโคขน (โค 1 ตว) ใหทกวน วนละ 2 มอ เชา-เยน ดงน คอ

อาหารหยาบ

ใหหญาอาหารสตวหรอเปลอกขาวโพดหมก มอละ 10 กโลกรม

อาหารขนสตรท 1 (ใชทอ าเภอดอกค าใต จงหวดพะเยา)

ใหอาหารขนโคขนตอมอซงมสวนผสมดงน คอ

ฟกทองหมก 3.0 กโลกรม ราคา 6.0 บาท

มนหมก 3.0 กโลกรม ราคา 4.50 บาท

ร าละเอยด 2.0 กโลกรม ราคา 10.0 บาท

กากน าตาล 1.0 กโลกรม ราคา 8.0 บาท

รวม 9.0 กโลกรม ราคา 28.50 บาท

น าหนกอาหาร 1.0 กโลกรม ราคา 3.17 บาท

อาหารขนสตรท 2 (ใชทอ าเภอเชยงมวน จงหวดพะเยา และนานบางพนท)

ใหอาหารขนโคขนตอมอซงมสวนผสมดงน คอ

อาหารส าเรจรป 3.0 กโลกรม ราคา 27 บาท

อาหารหมก* 6.0 กโลกรม ราคา 12 บาท

ฝนขาวโพดหมก 12.0 กโลกรม ราคา 24 บาท

รวม 21 กโลกรม ราคา 63 บาท

น าหนกอาหาร 1.0 กโลกรม ราคา 3.00 บาท

* อาหารหมก คอ การใชวสดทางการเกษตรราคาถกในทองถนทมแปงและน าตาลเปน

องคประกอบน ามาหมกรวมกบจลนทรย เชน ฟกทอง มนส าปะหลง แตงไท มะละกอ เปนตน

21

ตารางท 2 การใหอาหารโคขนของเกษตรกรเครอขายสหกรณโคขนดอกค าใต

รายละเอยด สหกรณโคขนดอกค าใต สหกรณอนๆ*

พะเยา อ. เชยงมวน พะเยา/นาน

อาหารหยาบหนาฝน หญาเนเปยรปากชอง 1

หญาเนเปยรจกรพรรด

หญาเนเปยรปากชอง 1

หญาเนเปยรปากชอง 1

อาหารหยาบหนาแลง เปลอกขาวโพด เปลอกขาวโพด ฟางขาว

วสดอาหารขน ฟกทอง

มนส าปะหลง

มนส าปะหลง

ฟกทองบางพนท

ผลไมตามฤดกาล

มนส าปะหลง

ในรปแบบมนเสน

การใชกากเบยร ไมใช ไมใช ใช

การใชอาหารส าเรจรป ไมใช ผสมในอาหารขนใน

อตราสวน 14%

100%

การใชอาหารหมก ทกราย ทกราย บางพนท

ในรปแบบมนหมกยสต

การใชโปรตนกอนเสรมในโคแม ม ไมม ไมม

ขนาดโคปลายน าเขาขน 400 กโลกรม 400 กโลกรม 400 กโลกรม

ราคาโคปลายน าเขาขน 43,000 บาท 43,000 บาท 43,000 บาท

ตนทนคาอาหารขนผสมแลว 3.17 บาท 3.00 บาท 9 บาท

อาหารขนตอโคขน 1 ตว/1 วน

(น าหนกเรมตน 400 กก)

18 กโลกรม 18 กโลกรม 10 กโลกรม

ตนทนคาอาหารตอวน (2 มอ)

(หยาบและขน)

57.06 บาทตอวน 54 บาทตอวน 90 บาทตอวน

ตนทนคาอาหารตอการขนโค

ปลายน า 1 ตว (10 เดอน)

22,518 16,200 27,000

*ตนทนลดลง (ตอตว) เมอ

เปรยบเทยบกบสหกรณอนๆ ทใช

แตอาหารขน

27,000-22,518

เทากบ

4,482 บาท

27,000-16,200

เทากบ

10,800 บาท

27,000-27,000

เทากบ

0 บาท

22

การเจรญและคณภาพซากโคขนทเลยงดวยอาหารหมก

เมอโคขนขนาด 400 กโลกรม กนอาหารผสมเปนระยะเวลา 10 เดอน ใหผลดงน (รปท 9-12) คอ

อาหารหยาบ จากเปลอกขาวโพดหมก วนละ 10 กโลกรม

อาหารขน จากการผสมอาหารหมก วนละ 18 กโลกรม

อตราการเจรญเบองตน วนละ 0.7 กโลกรม

น าหนกกอนเขาเชอด เฉลย 800 กโลกรม

น าหนกซากอน เฉลย 440 กโลกรม (55%)

คณภาพซาก ไขมนแทรกเกรดเฉลย 3.00 – 3.50

ตนทนการผลต ลดไปมากกวา 40% เมอเปรยบเทยบกบวธเดมทใช

รปท 9 โคเนอลกผสมชาโรเลสอายประมาณ 3 ป น าหนกกอนเขาโรงเชอด 985 กโลกรม ทผานการขน

เปนเวลา 10 เดอน โดยการใชอาหารหมกจากเปลอกขาวโพดเลยงสตว รวมกบอาหารหมกจากวสด

การเกษตรอนๆ ทหางายในทองถน เชน มนส าปะหลงและฟกทอง ทฟารมโคขนสหกรณโคขนดอกค าใต

อ าเภอดอกค าใต จงหวดพะเยา

23

รปท 10 เนอโคขนโดยเจาหนาทสหกรณโคขนดอกค าใตทผานการบมทอณหภม 4 องศาเซลเซยส

เปนระยะเวลา 7 วน

24

รปท 11 การตดแตงเนอโคขนโดยเจาหนาทสหกรณโคขนดอกค าใต

ก. ตวอยางเนอโคขนทผานการตดแตงโดยเจาหนาทสหกรณโคขนดอกค าใต

ข.สนนอกตดซโครง

ค. เนอสะโพก

ง. สนใน

ก

ค

ข

ง

25

รปท 12 เนอโคลกผสมชาโรเลสของเกษตรกรโคขนดอกค าใต (พะเยา) ทขนดวยอาหารขนสตรท 1 และ

บมเปนระยะเวลา 7 วนทอณหภม 4 องศาเซลเซยส คณภาพซากของโคเกรด 3.50

26

ผทจะไดประโยชนจากโครงการ

เกษตรกร

เกษตรกรผเลยงโคเนอในพนทศกษาโดยเฉพาะกลมเกษตรกรในจงหวดพะเยาและแพร ซงม

การรวมกลมของเกษตรกรเพอจดตง เครอขายเพอเชอมโยงระบบการผลตโคเนอท งระบบ

(โคตนน า โคกลางน า และโคปลายน า) ไปสตลาดของภาคเหนอและขยายโอกาสสระดบอาเซยน

เกษตรกรผเลยงโคเนอในพนทศกษาไดแนวทางการจากงานวจยไปใชเพอเพมประสทธภาพ

การโคเนอคณภาพดทตอบสนองตอความตองการของตลาด

เกษตรกรผเลยงโคเนอในพนทศกษาโดยเฉพาะสมาชกในสหกรณโคขนดอกค าใต ม เกษตรกร

แกนน าในพนท ทมความร (Smart farmer) ในกระบวนการจดการผลตโคเนอครบวงจรและสามารถน า

ความรทไดไปปฏบตจรงได (Learning for learners)

หนวยงานรฐ

มหาวทยาลยพะเยาไดขอมลจากงานวจยเพอใชเปนระบบขอมลสารสนเทศพนฐานของการ

น าไปพฒนางานวจย การเรยนการสอนแกนสต รวมไปถงการบรการวชาการแกเกษตรกรและผทสนใจ

สถานวจยทดสอบพนธสตวพะเยาและแพร ภายใตกรมปศสตวจะเปนศนยกลางส าหรบการ

ตดตอประสานงานและการบรการวชาการแกเกษตรกร

เกดการบรณาการในการท างานรวมกนของหนวยงานในจงหวดพะเยาและจงหวดทรวม

โครงการ เชน ปศสตวจงหวด สหกรณจงหวด เกษตรจงหวด เทศบาลและมหาวทยาลยพะเยา

ภาคเอกชน

มการรวมมอกบกลมเกษตรกรอนๆ/วสาหกจชน/ภาคเอกชนอยางนอย 1 ราย เชน สหกรณโค

ขนดอกค าใต จ ากด จงหวดพะเยา เพอเขามามสวนพฒนาการผลตโคเนอเชงระบบเพอมงเปาส

การตลาดในเขตภาคเหนอ ของกลมเกษตรกรภาคเหนอตอนบน 2

27

แหลงขอมล

สถานการณสนคาปศสตวจากส านกสงเสรมและพฒนาการปศสตว กรมปศสตว.2557

สพ วงศพทกษ. คมอการเลยงโคขน กลมโคขนหนองแหน ต าบลหนองแหน อ าเภอกดชม จงหวดยโสธร

ส านกงานพฒนาวทยาศาสตรและเทคโนโลยแหงชาต (เครอขายภาคเหนอ)

ส านกงานคณะกรรมการวจยแหงชาต (วช.)

ส านกงานคณะกรรมการวจยแหงชาต (สกว.)

ตองการขอมลเพมเตมตดตอ

คณะเกษตรศาสตรและทรพยากรธรรมชาต

มหาวทยาลยพะเยา 19 หม 2 ต าบลแมกา อ าเภอเมอง จงหวดพะเยา 56000

โทรศพท 054-466-666 ตอ 3156 โทรสาร 054-466716

สหกรณโคขนดอกค าใต

ชอ-นามสกล นายมานต อนตะสาร

ต าแหนง ประธานสหกรณโคขนดอกค าใต จ ากด

สถานทตดตอ 69 หม 1 ต าบลบานถ า อ าเภอดอกค าใต จงหวดพะเยา

โทรศพท 081 885 3670