สำ�นกง�นกองทนสงแวดลอมสำ�นกง�นนโยบ�ยและแผนทรพย�กรธรรมช�ตและสงแวดลอม

ร�ยง�นก�รประเมนผลโครงก�รพฒน�ชมชนอย�งยงยนเพอคณภ�พชวตและสงแวดลอม

ด จงหวดขอนแกนของมลนธพฒน�ชมชนอย�งยงยนเพอคณภ�พชวตด จงหวด

ขอนแกน

วนท 30 มถน�ยน 2546

ร�ยง�นสรปสำ�หรบผบรห�ร (EXECUTIVE SUMMARY)

I.คว�มเปนม� (BACKGROUND)1.หลกก�รเหตผล (Rational)จากการพฒนาประเทศตามแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 1-

7 ทเนนการพฒนาเศรษฐกจ จนกอใหเกดปญหาสงคมและโรคภยไขเจบมากมาย เกดการเอาเปรยบในสงคม คนสวนใหญพงตนเองไมได รายไดตำา รายจายสง หนสนมาก มการแยงชงทรพยากรธรรมชาต ปาไมลดลง เกดปญหาความแหงแลงและนำาทวม ดนเสอมสภาพ เกดมลภาวะทางนำาและอากาศ ในป 2540 รฐบาลไทยจงไดประกาศใชแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 8 โดยมแผนแมบททเนนการพฒนาคนแทนการพฒนาเศรษฐกจอยางเดยว โดยเชอวาการพฒนาปจเจกบคคลตามความถนดของแตละคนใหเตมศกยภาพ การพฒนาองคกรชมชนใหเขมแขง โดยเนนการรวมกลมดวยความรกความเอออาทรตอกนดวยกระบวนการเรยนรในการเอาองคความร ทงจากภมปญญาทองถนและเทคโนโลยทเหมาะสมมาใช รวมทงดวยการบรหารจดการแลว คาดวาจะสามารถพฒนาสถาบนครอบครวใหพ งตนเองได พฒนาชมชนใหเขมแขง สงแวดลอมฟ นตวโดยปาไมเพมขน ดนอดมสมบรณขน นำามคณภาพดมปรมาณเพยงพอ และลดมลภาวะลงได ดานเศรษฐกจ ระยะแรก จะลดรายจายลงได หนสนลดลง เงนออมเพมขน และระยะยาวรายไดจะเพมขน ระบบสาธารณสขและระบบการศกษาจะดขน ซงเปนความคาดหวงทจะเกดขนตามทระบไวในแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 8 อยางไรกตามจากปญหาสภาวะเศรษฐกจตกตำาของประเทศไทยทกำาลงเผชญอยขณะนกยงสงผลกระทบตอคนทงประเทศโดยเฉพาะประชาชนในชนบท

จงหวดขอนแกนซงเปนเมองหลกทสำาคญเมองหนงของภาคอสาน กเปนจงหวดหนงทไดรบผลกระทบจากวกฤตการณดงกลาวอยางรนแรง โดยเฉพาะในพนทเปาหมายโครงการ 3 อำาเภอ คอ อำาเภออบลรตน อำาเภอพล และอำาเภอแวงใหญ ลกษณะชมชนเปนหมบานเกษตรกรรม สวนใหญทำานาปลกขาว ปลกพชไร เชน มน ออย ไวกนเองและไวขาย รวมทงมการประกอบอาชพเสรม เชน สบแกนคณ สานกระตบขาวเหนยว ทอเสอ ทอผาไหม รบจาง ทำาประมง ประชาชนสวนใหญมฐานะยากจนถงปานกลาง มหนสนมาก มลนธพฒนาชมชนอยางยงยนเพอคณภาพชวตด จงหวดขอนแกน จงไดจดท ำาโครงการพฒนาชมชนอยางยงยนเพอคณภาพชวตและสงแวดลอมด จงหวดขอนแกน ขนเพอเปนสวนหนงในการชวยแกไขปญหาดงกลาว

2. ก�รพฒน�โครงก�ร (Formulation)โครงการพฒนาชมชนอยางยงยนเพอคณภาพชวตด จงหวดขอนแกน ไดเร ม

ดำาเนนการมาตงแตป พ.ศ.2536 – 2540 ลกษณะโครงการเปนการนำาเอาเร องของการพงตนเองมาเปนหลกการ โดยมเร องของความหลากหลายทางชวภาพรวมกบการออม ทงการออมนำาเพอการเกษตร ออมความอดมสมบรณของดน ออมตนไมยนตน ออมเงนและออมปญญาในการแกปญหา โดยสมาชกจะดำาเนนการปฏบตงานจรงในพนทในการพฒนาคณภาพสงแวดลอมดานดน นำา ปา และลดมลภาวะทงในพนทของตนเองและพนทสาธารณะของแตละชมชนภายใตการประสานงานของเครอขายเบญจภาคในพนทและผประสานงานของโครงการ โดยเนนการพฒนาการรวมกลมคนทมความสนใจตรงกน เสรมสรางกระบวนการการเรยนรในการแกปญหาชมชนอยางยงยนเพอคณภาพชวตและสงแวดลอมด โดยภมปญญาชาวบานรวมกบเทคโนโลยทเหมาะสม และอาศยการบรหารจดการทกระดบตงแตระดบปจเจก ระดบกลม ระดบหมบาน ระดบอำาเภอ จนถงระดบโครงการฯ ทงในแงของการวางแผน การบนทก รวมถงงบประมาณ โครงการฯ ไดเรมทำางานในอำาเภออบลรตน อำาเภอพล และอำาเภอแวงใหญ ไดรบการสนบสนน งบประมาณจากองคการอนามยโลกผาน กรมอนามย แหลงทนทงในและตางประเทศ เร มจากอำาเภอละ 6 หมบาน รวม 18 หมบาน และไดขยายเปน 41 หมบาน ในป พ.ศ. 2540 ในการดำาเนนงานโครงการจะยดหลกการจดระบบการเรยนการสอนแบบตวตอตวหรอเปนกลมเลก และกระตนใหมการซกถามกนไปมา มงเนนการพฒนาครอบครวใหมความสามารถในการพงพาตนเอง รวมทงการเออใหเกดองคกรชมชนทเขมแขงทมความเอออาทรตอกนทจะสรางกระบวนการเรยนร เพอน ำาเอาองคความรท งจาก

2

ภมปญญาทองถนและเทคโนโลยทเหมาะสมมาชวยแกไข รวมทงฝกทกษะการจดการทดขององคกรชมชนใหสามารถรองรบ และแกปญหาสงแวดลอมและเศรษฐกจของชมชนในระยะยาวไดอยางตอเนอง

อนงจากการดำาเนนการของโครงการพฒนาชมชนอยางยงยนเพอคณภาพชวตด จงหวดขอนแกน ซงในการดำาเนนงานโครงการในระยะแรก 18 หมบาน ถงแมจะมงบประมาณสนบสนนจำานวนหนง แตกมการใชจายเปนจำานวนมากเพราะอยในชวงเรยนร ของมลนธฯ และเปนการจางองคกรเอกชนดำาเนนการเปนหลก และมคาใชจายงบประมาณสวนใหญเพอการเรยนรของชาวบานและดำาเนนกจกรรมแกปญหาของชาวบาน และตอมาแหลงทนจากมลนธศภนมตรแหงประเทศออสเตรเลยไดหยดการสนบสนนเนองจากเศรษฐกจของประเทศไทย ป 2538 อยในเกณฑด มลนธฯ จงมเงนทนดำาเนนการเฉพาะในสวนทระดมไดจากผบรจาคงบประมาณสนบสนนจากภาคราชการและธรกจทเกยวของกบการพฒนาของโครงการ ซงมจ ำานวน ไมเพยงพอทจะนำามาสนบสนนการเรยนรและการจดการเครอขายขององคกรชาวบานทงหมดได ซงเปนผลทำาใหการดำาเนนโครงการดงกลาวขาดความตอเนอง มลนธฯ จงไดน ำาเสนอโครงการเพอขอรบการสนบสนนจากกองทนสงแวดลอม ซงการดำาเนนงานในชวงทขอรบการสนบสนนจากกองทนฯ น มลนธฯ จะดำาเนนการในพนท 30 ชมชน ทมการรวมตวทำากจกรรมคอนขางชดเจน และมความเขมแขงพอสมควร โดยจะมการปรบเพมกระบวนการเรยนร และกจกรรมแกปญหาทงในเชง เนอหาและปรมาณ กลาวคอเพมเตมจากการทำาเพออยเพอกนและรวมกลมกนไดแลว ยงจะเปนการเนนเรองสงแวดลอม สทธเดก และความตอเนองในแงของประชาคม ภมปญญาทองถ น และสขภาพ ทงนเพอให หมบานทง 30 หมบาน สามารถขยาย กจกรรมการคมครองสงแวดลอมและอนรกษทรพยากรธรรมชาตไดอยางตอเนอง และสามารถขยายเครอขายไปสหมบานขางเคยงไดอยางรวดเรวขน

3.วตถประสงคและเป�หม�ยของโครงก�ร (Objectives and Scope at Appraisal)

3.1 วตถประสงคของโครงการ :เพอเสรมสรางกระบวนการเรยนรและสนบสนนกลมเปาหมายในการดำาเนนงาน

เพอคมครองสงแวดลอมและการอนรกษทรพยากรธรรมชาตของชมชน และการพฒนาชมชนอยางยงยน ของกลมชาวบานและเครอขายฯ ในพนท 30 หมบาน อำาเภออบลรตน

3

อำาเภอพล และอำาเภอแวงใหญ จงหวดขอนแกน เพอคณภาพชวตและสงแวดลอมทดของสมาชกและชมชน โดยมรายละเอยด ดงน

อำ�เภออบลรตน อำ�เภอพล อำ�เภอแวงใหญ1) บานโนนสวรรค 9) บานกดเชยงม2) บานแกงศลา 10) บานคำาปลาหลาย3) บานโนนสะอาด 11) บานทรพยภพาน 4) บานจรเข 12) บานโนนราศร5) บานทรพยสมบรณ13) บานหนองไหล6) บานหนองผอ 14) บานโคกกลาง7) บานทงโปง 15) บานหนองแสง8) บานหวยยาง

1) บานยานาง 2) บานโนนแต 3) บานโสกขามนอย 4) บานหนองคนอย 5) บานหนองมวงใหญ 6) บานคมชาต 7) บานหนองบวชยพฒนา 8) บานเกางวสระแกว

1) บานดงบง 2) บานปาแดง 3) บานโนนจนทก 4) บานตลาดนอย 5) บานโสกไผ 6) บานหวยบง 7) บานหนองทม

3.2 เปาหมายของโครงการ :1) กลมเปาหมาย 30 หมบาน มความร ความเขาใจ และเกดความตระหนกในเรอง

การคมครองสงแวดลอม และการอนรกษทรพยากรธรรมชาตของชมชนและการพฒนาชมชนอยางยงยน

2) เกษตรกร 30 หมบาน 750 ครอบครว มการดำาเนนงานเพอคมครองสงแวดลอมและการอนรกษทรพยากรธรรมชาตของชมชน เชน การดำาเนนงานอาชพเชงอนรกษ กจกรรมเกษตรผสมผสานเพอพงตนเอง มปาครอบครว รวมทงมสวนรวมในการคมครองและอนรกษทรพยากรธรรมชาตอนๆ ในชมชน ตลอดทงดำาเนนงานพฒนาชมชนอยางยงยน เชน มการพฒนาอาชพเสรม เกดการระดมทน

4. งบประม�ณดำ�เนนก�ร (Financing Arrangement)

4

คณะกรรมการกองทนสงแวดลอม ในคราวการประชมครงท 3/2542 เมอวนท 13 กรกฎาคม 2542 ไดมมตเหนชอบจดสรรเงนอดหนนจากกองทนสงแวดลอมใหมลนธพฒนาชมชนอยางยงยนเพอคณภาพชวตด จงหวดขอนแกน เพอดำาเนนโครงการพฒนาชมชนอยางยงยนเพอคณภาพชวตและสงแวดลอมด จงหวดขอนแกน วงเงน 5,000,000 บาท

5. ก�รสนสดของโครงก�ร (Completion)โครงการฯ มระยะเวลาดำาเนนงาน 3 ป โดยเรมตงแตวนท 1 กนยายน 2542 และ

สนสดโครงการเมอวนท 31 สงหาคม 2545

6. ก�รประเมนผลสำ�เรจของโครงก�ร (Post – Evaluation)ภายหลงสนสดโครงการเมอวนท 31 สงหาคม 2545 มาระยะหนง คณะประเมน

ผลของสำานกงานกองทนสงแวดลอมรวมกบผแทนสำานกงานสงแวดลอมภาคท 10 และสำานกงานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมจงหวดขอนแกน จงไดจดใหมการประเมนผลสำาเรจของโครงการ เมอวนท 9 – 10 เมษายน 2546 เพอรบทราบผลสำาเรจ (Project Achievement) ผลลพธ (Outcome) ผลกระทบ (Impact) และความตอเนองยงยนของโครงการ (Sustainability) โดยใชรปแบบการประชมเชงปฏบตการเพอการประเมนผลแบบมสวนรวม ณ ททำาการมลนธพฒนาชมชนอยางยงยนเพอคณภาพชวตดฯ โรงพยาบาลอบลรตน อำาเภออบลรตน จงหวดขอนแกน รวมทงมการศกษาพนทเครอขายสมาชกของโครงการฯ 3 แหงดวยกน คอ 1) วงปลาบานโนนทน หม 9 ต.บานดง อ.อบลรตน 2) บานคำาปลาหลาย หม 9 ต.บานดง อ.อบลรตน และ 3) บานดงบง หม 4 ต.ดอนฉม อ.แวงใหญ จ.ขอนแกน มผเข�รวมก�รประชมเชงปฏบตก�รฯ 26 คน ประกอบดวย

1) พระครวฒสารวมล พระสงฆกล มธรรมรกษพทกษสงแวดลอม

2) นายแพทยอภสทธ ธำารงวรางกร ผอำานวยการมลนธพฒนาชมชนอยางยงยนฯ

3) แพทยหญงทานทพย ธำารงวรางกร เลขาธการมลน ธพฒนาชมชนอยางยงยนฯ

4) นางสาวนรวรรณ รวมธรรม พ ย า บ า ล ว ช า ช พ โ ร งพยาบาลอบลรตน

5

5) นายอนนต ทอนฮามแกว นกวชาการสาธารณสข6) นางสภาพ สขเกษม เจาหนาทมลนธพฒนาชมชนฯ7) นางสจตตา ขนฮาม เจาหนาทมลนธพฒนาชมชนฯ8) นายวมล โคตรศรกล เจาหนาทมลนธพฒนาชมชนฯ9) นายธรรมศกด โคตรพฒน สาธารณสขอำาเภออบลรตน10) นายทวลาภ ชมะนนท ภาค ความรวมมอ

เพอสงแวดลอมจงหวดขอนแกน11) นายถาวร สรรพสมบต ผ น ำา บ า น ค ำา ป ล า

หลาย12) นายแสวง สงหนอย ผ น ำาบานค ำา

ปลาหลาย13) นายมารตน วเลอร สมาชกบานคำาปลา

หลาย14) นายบญเตม ชยลา ผ น ำา บ า น ด ง บ ง

อ.แวงใหญ15) นางวไลวรรณ ตรศรชะนะมา ครใหญโรงเรยนฮวเคยง

วทยาลย16) นางนต หนพวก เกษตรกรตนแบบ17) นางประคอง นาคด เกษตรกรตนแบบ18) นายผอง ลนธนาชวาง เกษตรกรตนแบบ19) นางสาววรรณวภา ออคำา กลมเดกรกถน20) นางสาวจารวรรณ เสนาภกด กล มเด กรก

ถน21) นายประสาธน สยะ นกศกษาฝกงาน22) นางสาวนพพรรณ ศรใหม น ก ศ ก ษ า

ฝกงาน23) นางสาวหอมหวน โพธสาร น ก ศ ก ษ า

ฝกงานผแทนจ�กสำ�นกง�นสงแวดลอมภ�คท 10 1) นางศรวรรณ สดาจนทร นกวชาการสงแวดลอม 7ว. 2) นายกมลเชษฐ ชวยวงศญาต นกวชาการสงแวดลอม 3 ผแทนจ�กสำ�นกง�นทรพย�กรธรรมช�ตและสงแวดลอมจงหวดขอนแกน 1) นายมงคล ธนะนาวานกล นกวชาการสงแวดลอม 5

6

คณะประเมนผล1) นายเศกสทธ ภคำาม ห วหน ากล มงานต ดตามและ

ประเมนผล2) นางสาวสปราณ สวรรณมาล นกวชาการสงแวดลอม 53) นางสาวสนสา ประดบราช เจาหนาทวเคราะหโครงการวจย4) นางสาวเบญจมาศ ยศนนท นกวชาการคลง

II. ก � ร ด ำ� เ น น โ ค ร ง ก � ร (IMPLEMENTATION PERFORMANCE)1. รปแบบก�รดำ�เนนโครงก�ร (Design)

มลนธฯ และโครงการฯ เตรยมแผนการดำาเนนการโดยการเกบรวบรวมขอมลพนฐานชมชน 30 ชมชน โดยวธจดประชมเชงปฏบตการผนำาชมชน และจดเกบขอมลชมชนและเตรยมการทจะเสรมสรางการเรยนรเพมเตมแกสมาชก โดยการจดเวทแลกเปลยนอยางสมำาเสมอ ทงระดบหมบาน ระดบอำาเภอ และระดบโครงการฯ การเสวนา 3 พนทการศกษาดงานโดยโครงการฯ จะมงเนนการกระจายอำานาจการจดทำาแผนแกปญหาของชมชน ทงในประเดนสงคม ประเดนเศรษฐกจ ประเดนสงแวดลอม ประเดนสขภาพ ประเดนการพฒนาเดก การขยายโอกาสการศกษาแกเดกและเยาวชน และประเดนการคมครองสทธเดกแกผเกยวของในชมชน เพอให สามารถแกปญหาของชมชน นอกจากนนโครงการไดเตรยมแผนขยายหมบานไปอำาเภอแวงนอยและอำาเภอเมองผานเครอขายปราชญชาวบาน เครอขายคร และเครอขาย สาธารณสขจงหวดขอนแกน ดงน

1) การสรางกระบวนการเรยนรโดยการศกษาดงาน2) การดำาเนนกจกรรมแกปญหา โดยอาศยการระดมสมองของชาวบาน

ผนำาชมชน คร เจาหนาทสาธารณสข และนกพฒนาองคกรเอกชน เพอจดทำาแผนแกปญหาของสมาชกและของกลมตามกรอบ

3) การตดตามประเมนผลโดยการจดทำาเอกสารรายงานประจำาปเผยแพรทงน มลนธฯ และโครงการฯ จะยดหลกการกระจายอำานาจใหคณะทำางานระดบ

หมบานเปนผจดทำาแผนกจกรรม การแกปญหาตามผลการจดลำาดบความสำาคญของปญหาในพนท รวมทงระดมทนทงจากภายในและภายนอกชมชนรวมกบงบประมาณโครงการฯ ทสนบสนนในการแกไขปญหาดวย และในระยะตอไป มลนธฯ จะรวมกบเครอขายปราชญชาวบานภาคอสานทจะดำาเนนการเรองนอยางตอเนองตามแนวทางพระราชดำารของพระบาทสมเดจพระเจาอยหวในเรองเศรษฐกจพอเพยง

2.องคกรและก�รบรห�รจดก�รโครงก�ร (Organization and Management)

7

หนวยงานเจาของโครงการ - มลนธพฒนาชมชนอยางยงยนเพอคณภาพชวตด จงหวดขอนแกนคณะกรรมการทปรกษาโครงการ1) ศาสตราจารยนายแพทยประเวศ วะส

ประธานกรรมการ2) เกษตรจงหวดขอนแกน กรรมการ3) ปาไมจงหวด กรรมการ4) นายแพทยสาธารณสขจงหวดขอนแกน

กรรมการ5) ประมงจงหวดขอนแกน กรรมการ6) นายอำาเภอพล กรรมการ7) นายอำาเภออบลรตน กรรมการ8) นายอำาเภอแวงใหญ กรรมการ9) ผอำานวยการโรงพยาบาลพล กรรมการ10) อาจารยสจนต สมารกษ มหาวทยาลยขอนแกน

กรรมการ11) อาจารยทวทอง หงษววฒน มหาวทยาลยมหดล

กรรมการ12) นายสนน เตชะแกว ผนำาชมชนอำาเภอพล

กรรมการ13) นายบญม วรบณฑต ผนำาชมชนอำาเภออบลรตน

กรรมการ14) นายบญทน เขตชมภ ผนำาชมชนอำาเภอแวงใหญ

กรรมการ15) นายแพทยสงวน นตยรมภพงศ สำานกงานปลดกระทรวงสาธารณสข

กรรมการ16) นายแพทยพลเดช ปนทป สถาบนชมชนทองถนพฒนา

กรรมการ17) นางนงลกษณ สพรรณไชยมาตย มหาวทยาลยขอนแกน

กรรมการ18) นางวไลวรรณ ตรศรชะนะมา สปจ.ขอนแกน

กรรมการ19) นายแพทยวระพนธ สพรรณไชยมาตย

ประธานมลนธพฒนาชมชนอยางยงยนเพอคณภาพชวตด จงหวดขอนแกนกรรมการและเลขานการ

8

20) นางทานทพย ธำารงวรางกร เลขาธการมลนธฯ กรรมการและผชวยเลขานการ

บทบาทและหนาท 1) ดแลกำากบการทำางานใหเปนไปตามวตถประสงค2) ใหขอเสนอแนะในการพฒนาโครงการฯ โดยจดใหมการประชม ปละ 1 ครงคณะกรรมการบรหารโครงการ1) นายแพทยอภสทธ ธำารงวรางกร

ประธานกรรมการ2) นางสภาภรณ เพชรสงหาร ตวแทนสาธารณสขอำาเภอพล

กรรมการ3) นายดนย เพชรสงหาร ตวแทนสาธารณสขอำาเภอแวงใหญ

กรรมการ4) นางนภา ไทโส ตวแทนสาธารณสขอำาเภออบลรตน

กรรมการ5) นายชยชนะ สอนคำาแกว ตวแทนครอำาเภอพล

กรรมการ6) นายบญถน จนทะรกษ ตวแทนครอำาเภอแวงใหญ

กรรมการ7) นางสมาล ดาแกว ตวแทนครอำาเภออบลรตน

กรรมการ8) นายสวรรณ ชยปรชญาวงศ ผนำาชมชนอำาเภอพล

กรรมการ9) นายบญเตม ชยลา ผนำาชมชนอำาเภอแวงใหญ

กรรมการ10) นายแสวง สงหนอย ผนำาชมชนอำาเภออบลรตน

กรรมการ11) นางทานทพย ธำารงวรางกร

กรรมการและเลขานการ12) นางสาวนรวรรณ รวมธรรม

กรรมการและผชวยเลขานการบทบาทและหนาท 1) วางแผนควบคมกำากบการทำางานใหบรรลวตถประสงค โดยจดใหมการประชม

วางแผนทก 1 เดอน2) ตดสนใจแกปญหาอปสรรคทอาจมขนระหวางการดำาเนนการ3) ตดตามการดำาเนนโครงการฯ ตามวตถประสงคและแผนงานทกำาหนดไว

9

3) ก�รเบกจ�ยเงน (Actual Cost and Financing)เงนงบประมาณจากกองทนสงแวดลอม 5,000,000.00

บาทมการเบกจายจรง 5,000,000.00 บาทคงเหลอเงนตน 0.00 บาทดอกเบย 3,841.38 บาทรวมเงนคงเหลอคนกรมบญชกล�ง

3,841.38 บ�ท

4) แผนก�รดำ�เนนโครงก�ร (Implementation Schedule)การดำาเนนโครงการฯ ประกอบดวย 8 แผนงานหลก โดยมผลการดำาเนนงาน

ดงนแผนง�นท 1 : เกบรวบรวมขอมล1.1 สำารวจขอมลกอนการดำาเนนงานโครงการ โดยการจดประชมผนำา 40 คนๆ

ละ 3 วน และเกบขอมลสมาชก 750 ครวเรอนและระดบชมชน จากนนรวบรวมผลเปนภาพรวมจดพมพเผยแพร

แผนง�นท 2 : สร�งกระบวนก�รเรยนร2.1 การเรยนรโดยการอบรมสมมนาเทคนคตางๆ 10 เทคนค ดงน

1) เทคนคและแนวคดการพงตนเอง2) เทคนคการเกษตรผสมผสาน3) เทคนคการปลกผกปลอดสารพษ4) เทคนคการเลยงสตว5) เทคนคการเลยงปลา6) เทคนคการอนรกษปาและปลกปา7) เทคนคหตถกรรมพนบาน8) เทคนคแปรรปอาหาร9) เทคนคการตลาด10) เทคนคการออมทรพย

2.2 การเรยนรโดยการศกษาดงานเพอแกไขปญหาการคมครองสงแวดลอมและอนรกษทรพยากรธรรมชาตและเรองสทธเดกพรอมกบการพฒนาเดก รวมทงแผนงานสรางกระบวนการเรยนรโดยการอบรมดงาน 3 ป ๆ ละ 30 หมบาน (ปละ 750 คน) ครงละ 2 วน ซงมรายละเอยด ดงน

10

ป 2543 : ไดอบรมหลกสตรวทยากรกระบวนการเพอการเปลยนแปลงสการพงตนเองและพงพากนเอง (กปอ.ภาคประชาชน) โดยการเชญวทยากรใหความร ตามความตองการ ทำาใหไดคดและวเคราะหรวมทงไดเรยนรเทคนคตางๆ 10 เทคนคดงกลาว โดยดำาเนนการอบรมกระบวนการ 2 วน และศกษาดงาน 2 วน ทบานหนองผอ ซงทำากจกรรมมากอนแลว 2 ป บานคำาปลาหลาย ทำากจกรรมมากอนแลว 5 ป และศนยคำาคณแหลงทำาการอนรกษและปลกปารวมกบการทำาธรกจชมชน ป 2544 : ไดพาชาวบานดงานเกษตรกรรมพงตนเองและพงพากนเองบานพอบญเตม ชยลา และพอจนทรท ประทมภา ซงดำาเนนการมากอนแลว 10 ป พอคำาเดอง ภาษ ซงทำามากอนแลว 20 ป พอสทธนนท ปรชญพฤทธ ซงทำามากอนแลว 25 ป

ป 2545 : พาชาวบานอบรม 2 วน โดยสรปบทเรยนการดำาเนนงานของโครงการฯ การทำาแผนปฏบตการและอบรมเพมสวนขาดของแตละหมบาน พรอมทงจดดงาน 2 วน วนแรกจดดงานกจกรรมของสมาชกทง 25 ครอบครว ในแตละหมบาน วนทสองดงานความเปลยนแปลงของบานคำาปลาหลายจาก 5 ป เปน 7 ป ดงานศนยคำาคณและวงปลาบานโนนทน บานหวยทราย ตำาบลบานดง อำาเภออบลรตน กบการพฒนาลำานำาพอง

แผนง�นท 3 : สงเสรมกจกรรมเกษตรยงยนเพอแกไขปญห�ด�นสงแวดลอมและอนรกษทรพย�กรธรรมช�ต

3.1 ดานทรพยากรดน - สนบสนนวสดทำาปยอนทรย 3 ป ๆ ละ 30 หมบาน โดยป 2543 ดำาเนน

การทำาปยหมกและปยพชสด ป 2544 ขยายจำานวนสมาชกอก 321 ครวเรอน ป 2545 สมาชกทอบรมแลว 750 ครวเรอน ทำาและใชปยคอกและปยหมกชวภาพ ทกครวเรอน โดยเครอขายไดนำาเงนอดหนนบางสวนไปซอถงนำาหมกชวภาพและซอกากนำาตาลสนบสนนสมาชก

- สนบสนนพนธพชปรบปรงดน เชน ถวพรา ถวมะแฮะ และโสน 3 ป ๆ ละ 30 หมบาน โดยนำาไปปลกสลบ ในแปลงเกษตรผสมผสานเพอเพมความอดมสมบรณของดน และปลกเพมเตมในปตอมา และในป 2545 สมาชกทง 750 ครวเรอน ปลกโสนแทรกในแปลงเกษตรผสมผสาน

3.2 ดานการลดภาวะการใชสารเคมฆาแมลง ในปแรกสมาชก 750 ครวเรอน ทดลองปลกผกปลอดสารพษเพอมผกไว

บรโภค และในปตอมาหมบานทอบรมเพมเตม 30 หมบานเรมผลตจนมเหลอขาย และในป 2545 โครงการไดเร มจดใหมผกปลอดสารพษขายทโรงพยาบาลอบลรตน ศนยคำาคณ ศนยพอบญเตมทอำาเภอแวงใหญ และศนยพอผอง เกตพบลย ทอำาเภอพล และใชผกปลอดสารพษในการทำาอาหารเลยงผมาดงาน

11

3.3 ดานทรพยากรปา - สนบสนนพนธไมเพอปลกตามแปลงเกษตรผสมผสานตามหวไรปลายนาและปา

ครอบครว 3 ป ๆ ละ 100,000 ตน โดยป 2543 แจกกลาไม 100,000 ตนใหแกสมาชกและผสนใจ ป 2544 เพาะกลาไม 100,000 ตน ตามบานของผนำา บานคนคำาคนคณและสมาชก 750 ครวเรอน เพอนำาไปปลกตามแปลงเกษตรผสมผสาน ป 2545 ซอกลาไมยางนาจากจงหวดอำานาจเจรญ แจกจายสมาชก 4,000 กลา และสนบสนนสมาชกทง 750 ครวเรอน และผนำากลมเพาะกลาไมอก 100,000 ตน เพอปลกในแปลงเกษตรผสมผสานของสมาชก

- สนบสนนการสรางเรอนเพาะชำา โดยในปแรกสรางเรอนเพาะชำาขนาด 50 X 50 จำานวน 60 หลง และปรบปรงเรอนเพาะชำาเดมของมลนธฯ ใหใชงานไดด ปทสองสนบสนนมงดำาและถงดำาแกผนำาชมชนและสมาชกทสนใจ ปทสามสนบสนนมงดำาและถงดำาแกผนำาชมชนทอบรมมาแลว 750 ราย เพาะกลาไมไวปลกเพมเตมในหนาฝน

- สนบสนนจดคายเยาวชนและอาสาสมครรกษปา โดยไดตวแทนเดกและเยาวชนหมบานเปาหมาย ดำาเนนการจดคายเดกรกถนในเดอนธนวาคม 2542 จำานวน 200 คน ในเดอนธนวาคม 2543 จำานวน 200 คน และในเดอนพฤศจกายน 2544 จำานวน 200 คน ทำาใหเด กมความรด านเกษตรกรรมพงตนเองและเรยนรเร องธรรมชาตและสงแวดลอมทด เกดความสนกสนานและเขาใจศกยภาพของชมชน เกดเครอขายเดกรกถนทสนใจแนวทางพงตนเองและพงพากนเองอยางสมดลและมความสข

แผนง�นท 4 : ก�รตดต�มผลจดพมพรายงานประจำาป รวม 3 ป โดยจดทำาเปนรายงานเรอง เพอแผนดนไทย“

ของเรา” ออกเผยแพร 3 ป ๆ ละ 2,000 เลม

ต�ร�งแผนก�รดำ�เนนโครงก�ร

กจกรรมและเปาหมายปท 1 ปท 2 ปท 3

1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4

1.แผนง�นเกบรวบรวมขอมลใน 30 ชมชน2.แผนง�นสร�งกระบวนก�รเรยนร2.1 การเรยนรโดยการศกษาด งานเพอแกไขปญหาการคมครองสงแวดลอมและอนรกษทรพยากรธรรมชาตทงของสมาชกเกาและ

12

สมาชกขยาย2.2 การเรยนร โดยการอบรมสมมนาเทคนคตางๆ- เทคนคและแนวคดการพงตนเอง- เทคนคการเกษตรผสมผสาน- เทคนคการปลกผกปลอดสารพษ- เทคนคการเลยงสตว- เทคนคการอนรกษปาและปลกปา- เทคนคการตลาด- เทคนคการออมทรพย- เทคนคแปรรปอาหาร- เทคนคการเลยงปลา- เทคนคหตถกรรมพนบาน3.แผนง�นดำ�เนนกจกรรมแกป ญห�ด �นก�ร ค มครองส งแวดลอมและอนรกษทรพย�กร-ธรรมช�ต3.1 ดน 1) สนบสนนการทำาปยอนทรย 2) สนบสนนพนธพชปรบปรงดน3.2 ลดมลภาวะสนบสนนการปลกผกปลอดสารพษไวกนและขาย3.3 ปา 1) สนบสนนพนธพชปลกตามแปลงเกษตรผสมผสานตามหวไร ปลายนาและปาครอบครว 2) สนบสนนการสรางเรอนเพาะชำา 3) สนบสนนจดคายเยาวชนและอาสาสมครรกษปา4.แผนง�นตดต�มผล4.1 จดพมพรายงานประจำาป

III. ผลสมฤทธของโครงก�ร (PROJECT RESULTES)

13

1.ผลทเกดขน (Project Output)1) มระบบฐานขอมลชมชนในระดบครวเรอน ทสามารถนำาไปใชประกอบการจดทำา

แผนพฒนาดานตางๆ ในพนท2) เกดหลกสตร วทยากรกระบวนการเพอการเปลยนแปลงสการพงตนเอง“

และพงพากนเองภาคประชาชน” (วปอ.ภาคประชาชน) โดยนำาไปใชเปนหลกสตรการอบรมสรางกระบวนการเรยนรใหกบเกษตรกร ปละ 750 คน 3 ป รวม 2,250 คน ในเขตอำาเภออบลรตน อำาเภอพล และอำาเภอแวงใหญ จงหวดขอนแกน

3) เกษตรกร 30 หมบาน จำานวน 750 ครอบครว ไดรบการสนบสนนในการดำาเนนงานเกษตรผสมผสานเพอการพงตนเอง

4) เกดเรอนเพาะชำา 60 หลง เปนแหลงเพาะขยายพนธกลาไม ไมใชสอย และสมนไพรใหกบสมาชก

5) มการปลกปาครอบครว (หมายถงปาตามหวไรปลายนาทปลกแทรกในแปลงเกษตรผสมผสาน) จำานวน 300,000 ตน

6) เกดเครอขายเดกรกถนทสนใจแนวทางพงตนเองและพงพากนเองไดอยางสมดล

2.ผลลพธ (Project Outcome)1) การสงเสรมการทำาเกษตรผสมผสมผสานมสวนท ำาใหเกษตรกรมความ

ตระหนกในการลดการใชสารเคมฆาแมลงลงได 450 ครอบครว หรอประมาณรอยละ 60 ของสมาชกทงหมด

2) การสรางกระบวนการเรยนรดานสงแวดลอมไดมสวนผลกดนใหสมาชกเครอขายของโครงการ นำาโดยกลมพระธรรมรกษพทกษสงแวดลอมและประชาชนในพนท ไดจดทำาวงปลา 7 จด ตลอดสายลำานำาพอง เพออนรกษพนธปลาใหเกดความหลากหลายและมการจดงานอนรกษพนธปลาสบชะตาลำานำาพองเปนประจำาทกวนท 19 เมษายน ของทกป

3) เมอพลงของชมชนในการเฝาระวงสงแวดลอมเขมแขงมากขนทำาใหโรงงานทตงอยรมนำาพองเกดความตระหนกและระมดระวงในการระบายนำาทงสลำานำาพองมากยงขน

4) การทำาเกษตรผสมผสานทำาใหเกษตรกรมความหวงและความฝนรวมทงมแผนการปฏบตงานทจะไปถงฝนคอการปลดหนของครอบครว

14

5) การทำากจกรรมปลกปา การปลอยปลา ไดมสวนทำาใหสมาชกเกดความรวมมอ รวมแรงรวมใจ และเกดแนวรวมในการดำาเนนชวตตามวถแบบพอเพยงมากขน

6) หลกสตร วปอ. ภาคประชาชน ไดมสวนเสรมสรางศกยภาพของแตละชมชนเพมมากขน หลายคนสามารถนำาหลก ทกอยางเปนสอ“ ทกอยางเปนคร เรยนรไดทกท” มาใชกบแตละชมชนของตนเอง

3.ผลกระทบ (Impacts)1) ดานสงแวดลอม

- จากกจกรรมภายในโครงการ อาท การใชปยอนทรย การปรบปรงดน การลดการใชสารเคม ของสมาชก 750

ครอบครว และการปลกปาตามหวไรปลายนาจำานวน 300,000 ตน ซงมหลากหลายพนธ ไดชวยใหทรพยากรดนและนำา มความอดมสมบรณขน ไมยนตนเพมมากขน ทำาใหรมรนและอากาศบรสทธมากขน

2) ดานเศรษฐกจ- การทำาเกษตรผสมผสานชวยลดรายจายทไมจำาเปนของครอบครว มอาหารการกนอดมสมบรณทงปรมาณ

และคณภาพเพราะปลอดสารพษโดยไมตองซอ บางคนเรมลดภาระหนสนลงได และเกดการออมภายในกลมบานขนหลายแหง

3) ดานสขภาพ- สมาชกมความพอใจ มความสขมากขน และไดบรโภคอาหารทถกสขลกษณะและเพยงพอ รวมทงการทมรายได

เพมมากขนทำาใหสวสดการเพอชวตดขนไปดวย4) ดานสงคม

- สมาชกโครงการไดมการอบรมกระบวนการตางๆ รวมทงมการศกษาดงานและนำามาปฏบตจรง ทำาใหสมาชก

ของครอบครวไดมโอกาสมาอยใกลชดกน ทกคนมงานทำา ครอบครวอบอนอยกนพรอมหนาพรอมตา และสภาพความเปนอยในชมชนมการแบงปน เออเฟ อเผอแผและรจกชวยเหลอซงกนและกนมากขน

- ชวยกระตนใหคนเกยจคราน คนตดยา หนมาสรางชวตใหมมเปาหมายกบตนเองและครอบครว

15

4. คว�มตอเนองยงยน (Sustainability) ผลจากการดำาเนนโครงการไดมสวนทำาใหสมาชก 30 หมบานของอำาเภอ

อบลรตน อำาเภอพล และอำาเภอแวงใหญมความเขมแขงพอทจะพงตนเองและพงพากนเองไดระดบหนงและลดการพงพาจากภายนอกลง อยางไรกตามสมาชกยงคงตองการการพฒนาตอยอดจากทเปนอย ซ งหลายหมบานไดพยายามใชผ น ำาทางธรรมชาตประสานเชอมโยงการทำางานกบองคการบรหารสวนตำาบลเพอนำาแผนงานไปขยายผลทงในดานอตสาหกรรม ชมชน ธรกจชมชน นอกจากนจากผลการดำาเนนงานทผานมาไดมสวนทำาใหสำานกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ (สสส.) เหนความสำาคญและจะใหการสนบสนนเพอขยายผลตอเนองแกชมชนอกประมาณรอยละ 10 ของหมบานในภาคอสาน นอกจากนมลนธฯ ยงไดจดเตรยมแผนงานทจะดำาเนนการตอเนองเพอขยายเครอขายเปาหมายใหเกดการเรยนรรวมกน และมการปฏบตจรงอยางสมำาเสมอตอเนอง ดงน

1) สงเสรมกจกรรมทสนบสนนการมชวตด 1 ลานครอบครว2) พฒนาระบบเครอขาย วปอ.ภาคประชาชน (วทยากรกระบวนการสการพง

ตนเองและพงพากนเองภาคประชาชน )โดยมเปาหมาย

- เชญชวนชกนำาพหพาคทสนใจเขารวม - พฒนาศกยภาพแกนนำาชมชนในพนทใหม ไดแก อ.แวงนอย โดยเรมจากกลมเลกๆ ทสนใจอยางจรงจง เพอใหเกด

ความเขมขน ครงละ 5 – 15 คน- จดสรางมหาวชชาลยชาวบานเปนสถานทอบรมความร เพอการพงตนเองในหมบานแกนนำา 12 ศนย- พฒนาการสอสารเพอการเผยแพร ประชาสมพนธสวงกวางผานสอตางๆ ไดแก อนเตอรเนต วทย โทรทศน

และสอสงพมพ3) ดำาเนนงานใหสอดคลองกบกฎหมายและนโยบายของรฐทเกยวของไดแก แผน

พฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต แนวพระราชดำาร รฐธรรมนญ

ซงนบไดวากอใหเกดความยงยน และเกดประโยชนตอชมชนอยางยงIV. ประเดนสำ�คญสำ�หรบก�รดำ�เนนง�นตอไปผลสำาเรจจากการดำาเนนงานในชวงเวลา 3 ป ทผานมาของโครงการพฒนา

ชมชนอยางยงยนเพอคณภาพชวตและสงแวดลอมด จงหวดขอนแกน นน มขอเดนคอกระบวนการทำางานทมการวางแผนเปนระบบชดเจนสอดคลองกบสภาพปญหาของ

16

ชมชน รวมทงมหลกสตรทเหมาะสม คอ “หลกสตรวทยากรกระบวนการเพอการเปลยนแปลงสการพงตนเองและพงพากนเองภาคประชาชน” ทสามารถชวยเสรมสรางศกยภาพใหกบชมชนได ดงนน มลนธฯ ควรจะมการเผยแพรกระบวนการและบทเรยนสสาธารณชนในวงกวาง เพอใหทองถนอนไดนำาไปเปนแบบอยางและปรบใชใหเหมาะสมกบแนวทางพฒนา ชมชนของตนเอง และควรสงเสรมผลกดนใหผนำาชมชนทเขมแขงแลวมศกยภาพเพยงพอทจะเปนวทยากรพเลยงใหกบผสนใจในอนาคตตอไป

V. บทสรปโครงการพฒนาชมชนอยางยงยนเพอคณภาพชวตและสงแวดลอมด จงหวด

ขอนแกน ของมลนธพฒนาชมชนอยางยงยนเพอคณภาพชวตด จงหวดขอนแกน นบไดวาเปนโครงการทชวยใหเกดการกระตนทางเศรษฐกจในระดบรากหญา โดยมบทบาทในการสนบสนนการพฒนาสถาบนครอบครวใหสามารถพงตนเองได มการพฒนาองคกรชมชนใหเขมแขง โดยเปนการรวมกลมดวยความรกและความเอออาทรตอกน ดวยกระบวนการเรยนรทงจากภมปญญาทองถนและเทคโนโลยทเหมาะสมเพอจดการแกไขปญหาของสงคมชนบท ซงมผลสำาเรจสำาคญทเกดขน คอ ทำาใหพนทในเขตอำาเภออบลรตน อำาเภอพล และอำาเภอแวงใหญ จงหวดขอนแกน มทรพยากรปาไมฟ นตว นำา ดน อดมสมบรณขน และสามารถลดมลภาวะลงได ในสวนของดานเศรษฐกจไดชวยใหครอบครวลดรายจาย ลดภาระหนสน และเกดการออมเพมขน ซงการทโครงการประสบความสำาเรจไดนน สวนหนงเปนเพราะการทโครงการไดรบการสนบสนนทนและเวลาทเหมาะสมดวย จงนบวาเปนโครงการหนงทประสบผลสำาเรจมากกอใหเกดประโยชนตอชมชน สงคม และสงแวดลอมอยางยงยน อยางไรกตามในการดำาเนนงานไดมบทเรยนสำาคญทคณะกรรมการบรหารโครงการไดแสดงขอคดเหนไว คอ การสนบสนนกจกรรมทอยในลกษณะของสงปลกสรางทมอบใหเปนสวนกลางของชมชน ดงเชนตวอยางในโครงการนคอ การสรางเรอนเพาะชำาของชมชนนน หากชมชนไมมศกยภาพและเวลาทจะบรหารจดการทดไดแลว กจะทำาใหสงปลกสรางเหลานนขาดการดแลบำารงรกษา ไมไดใชประโยชนอยางเตมประสทธภาพและเกดการสญเปลางบประมาณได จงนาจะเปนประเดนตวอยางสำาหรบโครงการอนๆ ตอไปในอนาคต ทงนสำาหรบในการดำาเนนงานในขนตอไปคณะประเมนผลเหนควรทมลนธฯ ควรจะมการนำารปแบบและบทเรยนสำาคญของโครงการฯ ขยายผลสวงกวางเพอใหชมชนในพนทอนๆ ไมเฉพาะแตภาคอสาน ไดนำาไปเปนแบบอยางและปรบใชใหเหมาะสมกบพนทของตนตอไป

17

บทสรปโครงการพฒนาชมชน /C: Rep(N)

18