SOSYOLOJ 1. NTE SOSYOLOJYE GR
I. SOSYOLOJNN ALANI VE KAPSAMI
A. Sosyolojinin Tanm, Konusu ve Kapsam
Sosyoloji, Latince toplum anlamna gelen Socius ile
Yunanca bilgi demek olan Logos szcklerinden
olumutur. Kelime anlam olarak Toplum bilgisi
demektir. Sosyoloji genel olarak toplumu konu edinir
ve inceler. Sosyoloji kavramn ilk kullanan Fransz
sosyologu Auguste Comte (1798-1857) olmutur.
Sosyoloji; toplumlarn ortaya kn, toplumsal
gruplar, rgtlenmeleri, kurumlar, toplumsal yapda
meydana gelen olaylar, olgular, ilikileri, toplumsal
yapda etkili olan deiim ve geliim srelerini
sebep-sonu ilikisi ierisinde inceler.
B. Sosyoloji Biliminin Temel zellikleri
1-) Bireysel problemlerle ilgilenmez, nk konusu sosyal olay ve olgulardr.
2-) Sosyal olaylarn ve olgularn ortak noktalarndan hareketle bir takm genellemelere ular.
3-) Sosyal olaylar ok ynl ve ok faktrl olarak sebep - sonu ilikisinde (determinizm) inceler.
4-) Toplumu btncl bir bakla ele alr. 5-) Btn toplumlar iin geerli olabilecek evrensel
ilkeler koymaz.
6-) Olmas gerekeni deil, olan olduu gibi inceler. 7-) En iyi toplum modelini (topya) ortaya
koymaz, nk bulgularn aratrmalara
(olgulara) dayandrdndan pozitif bir bilimdir.
8-) Normatif (kural koyucu) bir bilim deildir. 9-) Kendi zg yntem ve teknikleri vardr. 10-) Dier sosyal bilimlerle sk bir iliki iindedir.
C. Sosyolojinin Temel Kavramlar
Toplum: Sosyolojinin konusu alan toplum; belli bir
corafyada, belli bir otoriteye bal olarak ortak ve
temel karlarn korumak iin bir araya gelmi, bu
amala toplumsal ilikiler kuran ve ortak bir kltr
paylaan insanlarn oluturduu btnle denir.
Toplumsal kurum: Nesiller boyu devam eden, kalc
nitelik kazanan, ortak kabul grm uygulama ve
davran kalplarn ifade eder. Mesela; aile, din,
eitim, siyaset, ekonomi kurumlar gibi.
Toplumsal olay: Toplumsal yaamda toplumsal
ilikiler sonucu ortaya kan tek tek oluum ve
deiimlerdir. Toplumsal olaylar balang ve biti
sresine sahip, bir defalk olup biten oluumlardr.
Belli bir yeri ve zaman vardr. Mesela; Hasan ile
Demetin evlilii, Kurtulu Sava, 2013 KPSS gibi.
Toplumsal olgu: Ayn trdeki sosyal olaylarn soyut
ve genel ifadesidir. Belli bir yeri ve zaman
(balang ve biti sresi) yoktur. Her zaman ve her
yerde olabilecek bir durumu ifade eder. Mesela;
Evlilik, Sava, G, KPSS.
II. SOSYOLOJNN TARHSEL GELM
bn-i Haldun (13321406), toplumun sosyolojik
analizini yapan ilk dnrlerdendir. Mukaddime
adl eserinde ehirleri inceler ve ehir hayat zerinde
analiz yapar. Ayrca bu eserinde yeni bir bilim
kurmak istediini ve bunda baarl olduunu ifade
eder. Bu bilime medeniyet bilimi adn vermitir.
Sosyolojinin bilim olarak kurulmasnda, 16. yydan
itibaren doa bilimlerinde ve felsefi dncede
yaanan gelimeler, 18. yydaki Sanayi Devrimi ve
1789 ylndaki Fransz Devrimi etkili olmutur.
Sosyolojinin douunda etkili olan isimler: A.
Comte, E. Durkheim, Le Play, K. Marx, M.
Weberdir. Sosyolojinin kurucusu Auguste Comte
saylr. Emile Durkheimde dier kurucu saylr.
Sosyoloji, Batda toplumsal sorunlar (zellikle
Fransz htilali ve Sanayi Devrimi kaynakl), zmek
amacna ynelik (Comte, Durkheim ve Le Playin)
yaplan almalarn bir rn olarak ortaya kmtr.
lkemizde de Trk aydnlar, sosyolojiyi, toplumsal
sorunlar zmenin bir arac olarak grecekler ve
nemli almalara yneleceklerdir.
Osmanlnn son dnemlerinde lkemizde iki tr
sosyoloji akm grlr. Bunlar; Prens Sabahattin
(1878-1918) tarafndan temsil edilen Leplay Okulu,
Ziya Gkalp (1876-1924) ve Mehmet zzet (1891-
1930) tarafndan temsil edilen Comte-Durkheim
Okuludur. Leplay Okulu, 2. Dnya Savann bana
kadar niversite krslerinde ve liselerde yer
almam, fakat Gkalpin temsil ettii Durkheim
Sosyolojisi zellikle 1914de Darl-Fnunda
(stanbul niversitesi) Sosyoloji krss kurularak
yer alm ve Cumhuriyetten sonra liselerimize konan
sosyoloji derslerine temel oluturmutur.
Ziya Gkalp, Durkheimden etkilenerek toplum
merkezli, milliyeti ve merkeziyeti bir dnce
gelitirmitir. Trkln Esaslar, Trklemek,
slamlamak ve Muasrlamak adl eserleri ile de
dncelerinin sosyolojik temellerini oluturmutur.
Prens Sabahattin ise, Le Playden etkilenerek birey
merkezli ve dem Merkeziyeti bir dnce
gelitirmitir. Ayrca Teebbs-i ahsi (Bireysel
giriimcilik) ve bireyin ne karlmas, ona gre;
toplumsal sorunlarn zmnde tek aredir. Prens
Sabahattin bir nevi liberalizmi savunmutur.
Trk sosyolojisine katklar olan dier sosyologlar;
Ahmet Rza, Ahmet uayip, Salih Zeki, Cemil Meri,
Hilmi Ziya lken, Ziyaeddin Fahri Fndkolu,
Mbeccel Belik Kray, Nurettin azi Ksemihal,
Cavit Orhan Ttengil, Cahit Tanyol, erif Mardin.
1
SOSYOLOJ 1. NTE SOSYOLOJYE GR
III. SOSYOLOJNN UZMANLIK ALANLARI
A. Bilgi Sosyolojisi: Bilgi sosyolojisi, bilginin tr,
douu ve gelimesi ile toplum arasndaki karmak
ilikileri ortaya koymay amalamaktadr. Bilgi
sosyolojisinin konusu toplumda retilen bilgi ile
sosyal yap arasndaki ilikidir. Toplum yaplar ile
bu yaplara uygun bilgi trleri arasndaki ilikileri
aratrr. Gnlk yaamda kullanlan hukuk, din, dil,
siyaset, ahlak, ekonomi bilgilerinin toplumla olan
ilikilerinin ortaya konulmasdr.
B. Din Sosyolojisi: Din sosyolojisi, herhangi bir
dinin ortaya kt sosyolojik koullar ve insanlar
zerindeki etkisini inceleler. Din sosyolojisi dinin
toplum, toplumun da din zerindeki etkilerini
aratran sosyolojinin alt daldr.
Din sosyolojisi; dinsel davranlarn sosyolojik olarak
nasl ortaya ktklarn, kltr ve uygarlklarn dinsel
temelleri, gruplarn dini nasl algladklarn, dini
kurum ve dinsel yaplanmalar, dinin toplum iindeki
yeri, dier toplumsal kurum zerindeki etkileri,
dinsel otoritenin toplumdaki yeri vb. konular ele alr.
C. Eitim Sosyolojisi: Eitim sosyolojisi, eitim ile
dier toplumsal kurumlar arasndaki fonksiyonel
ilikileri inceler. Eitim politikalarnn ve eitim
teorilerinin toplumsal kaynaklar, eitim
sistemlerinin toplum yapsyla ilikilerini de ele alr.
Eitim sosyolojisi; eitim kurumlarn ve okullama
sistemlerini, sosyo-ekonomik kalknmada eitimin
roln, okul ile toplumsal yap arasndaki ilikileri
konu alan, eitim kurumunun toplumun dier byk
kurumsal dzenleriyle (aile) olan ilikilerini ele alr.
C. Siyaset Sosyolojisi: Siyaset sosyolojisi, siyasal
kurumlarn; parlamento, siyasal partiler, siyasal
rejimler, seimler, devlet gibi kurumlarn yer ald
toplumun yapsal, kltrel zgll ile siyaseti
ilikilendirmeyi esas alr.
Siyaset sosyolojisi, siyasetin ve siyasal kurumlarn
toplumla balantlarn ele alr. Siyaset sosyolojisi
toplumun devleti nasl etkilediini incelemeye
alr. Ayrca bask ve sivil toplum gruplar,
bireylerin genel siyasal davranlar, siyasal rgtler
ierisindeki etkinliklerini de ele alr.
D. Sanayi (, alma, rgt) Sosyolojisi: Sanayi
sosyolojisi sanayideki retimin toplumsal
temellerinin neler olduunu ve hangi toplumsal
ihtiyalarn ne trden sanayi retimini gerektirdiini,
i yerinin yaps, gvenlii, ii iveren ilikileri,
sendikalama hareketlilii gibi konular inceler.
E. Kent Sosyolojisi: Kent sosyolojisi, kentlerin
oluumu, konutlar, kent yaamnn insan ya da
toplum zerine etkileri, kentteki ekonomik yaam ve
dourduu sorunlar, kentin yerleim dzeni,
gecekondulama, yeni kentlerin kuruluu ve
gelimesi gibi eitli konular ele alr.
F. Ky Sosyolojisi: Ky sosyolojisi, ky evreleyen
doal ortam ile retim biimi ve teknolojisi arasnda
nasl bir iliki olduunu ortaya koymaya alr.
Ayrca bir kyn nasl ortaya kt ve kydeki
toplumsal ilikiler; kyn tarihsel sre ierisinde
geirdii toplumsal deiimler de ky sosyolojisinin
inceleme alanlar ierisindedir. Ky sosyolojisi
toplumsal deime, teknolojik deimenin yaratt
sorunlar, deer sistemlerindeki deimeler vb. gibi
konular da ele alr.
G. Hukuk Sosyolojisi: Hukuk, insanlarn bir arada
yaama zorunluluunun doal sonularndan biridir.
Sosyolog, hukuk kurallarn belli bir toplumsal
durumun anlatm olarak ele alp inceler. Hukuk
sosyolojisi bir toplumda geerli olan hukukun
toplumsal temellerini ortaya koyup; o toplumda
yaayan insanlarn toplumsal anlamda bu kurallardan
nasl etkilendiini incelemekted
