An Analysis of the Spatial Differences of Patterns of

36ه هم، شمارنوزدسال ،1044تابستان

571 فصلنامه جغرافیا و توسعه

S

An Analysis of the Spatial Differences of Patterns of Residence

and Activity in Border and non- Border in Iran

Dr. Mahdi Poortaheri1, Dr. Ebrahim Roumina

2*

1- Associate Professor of Geography, University of Tarbiat Modares, Tehran

2-Assistant Professor of Political Geography, University of Tarbiat Modares, Tehran

Poortaheri, M & Roumina, E.(2021). [An Analysis of the Spatial Differences of Patterns of Residence and

Activity in Border and non- Border in Iran]. Geography and Development, 19 (63), 175-198.

doi: http://dx.doi.org/10.22111/J10.22111.2021.6191

Received:12/02/2020

Accepted :07/10/2020

Keywords:

Development,

Border areas,

Iran, Residence

model, Activity.

ABSTRACT

Border communities are currently under pressure from global change. This pressure is both inland

and out of land, which has challenged the development of these areas and has put residents in the

throes of development. Previous experience with the approaches and theories of development of

border regions shows that development in these areas is challenging. Accordingly, it is necessary

to make changes in the type of perceptions and tendencies in this field.

The border regions of Iran are part of the national territorial arena which, due to their geographical

location, have distinct conditions in terms of development indicators. These areas, although in a

sustainable systemic attitude, should complement inland failures, but because of the conflicts and

disruption they pose a growing threat to the security and integrity of the land. Accordingly, the

issue of this study is how the spatial structure of residence and activity in frontier and inland areas

is based on development indicators and what pattern does it follow?

Based on the research problem, the research method is descriptive-analytical. In the description

section, relying on statistical sources, it describes a few quantities, and then in the analysis section,

it mainly classifies secondary analysis using the status quo matrix using multi-criteria decision-

making techniques. Key development indicators and indicators are also defined for each zone.

The results show that the study areas have many descriptive differences in indices and indicators.

The pattern of development in Iran starts from the Caspian coastal border region as a center of

development. It then heads northwest and northeast. Then through the central part of Iran, it

connects to the center of development of the southern border of the country. Underdeveloped

centers are also located on both sides of central Iran. The eastern, western and southeastern border

regions of Iran have not been developed.

Copyright©2021, Geography and Development. This is an open-access article distributed under the terms of the Creative Commons Attribution-

noncommercial 4.0 International License which permits copy and redistribute the material just in noncommercial usages, provided the original work is properly cited.

Extended Abstract

1- Introduction

patial pattern is a visual structure

of the placement and distribution

of objects on the earth surface.

This phenomenon is used to

disperse geographical phenomena.

The placement of phenomena in space is influenced

by human or natural processes that are accidental

or intentional in nature. Deliberate dispersal is the

result of human role-playing and intervention, and

is rarely done by nature in the short term. The

randomness of the scattering of phenomena is

influenced by nature and is rarely done by humans

in the long run. In general, geographical

landscapes of concentration or dispersion create a

variety of forms of phenomena. The spatial pattern

of habitation and activity varies in geographical

areas subject to different conditions and

requirements. In border areas, the actions of

central governments are accompanied by a view to

economic efficiency and business activities. But in

*Corresponding Author:

Dr. Ebrahim Roumina

Address: Department of Geography

University of Tarbiat Modares,Tehran

Tel: +98 (9128146218)

E-mail: [email protected]

Summer 2021, Vol 19, Num 63 Geography and Development 175

https://dx.doi.org/10.22111/j10.22111.2021.6191

mailto:[email protected]


36ه شمار هم،زدنو سال ،1044تابستان

Iran, these actions are regulated by security issues.

The pattern of living and working in the border

areas of Iran is such that it has made them

vulnerable. This pattern of housing and activity

has challenged the development process. In the

border areas of Iran, the pattern of settlement and

activity is influenced by the prevailing political,

economic, security and geopolitical conditions.

These areas are associated with the concept of

borders and the actions that result from them.

According to the above explanations, the spatial

system of residence and activity in the border

areas of Iran has been studied and analyzed

according to the indicators and indicators of

development. Also, these indicators and indicators

are compared with other geographical regions of

Iran and the model of spatial development in Iran

is presented.

2-Methods and Mterial The research method in this research is

descriptive-analytical. In the description section,

statistical yearbooks are referred to. In the analysis

section, using secondary analyzes and the

formation of the status quo matrix, using multi-

criteria decision-making techniques, the options

have been ranked.

3-Results and Discussion

The options were identified using the studied

indicators in the border provinces and central parts

of Iran. Therefore, Iran province is divided into

border and peripheral parts. According to the

natural, social and cultural homogeneity, all the

studied spaces are divided into 7 regions. Border

region includes: Northwest border region (East

and West Azerbaijan and Ardabil province), West

border region (Kurdistan and Kermanshah

provinces), Southwest border region (Ilam and

Khuzestan provinces), South border region

(Bushehr and Hormozgan coastal provinces), It is

the eastern border region (Sistan and Baluchestan

and South Khorasan provinces), the northeastern

border region (Khorasan Razavi, North Khorasan

and Golestan provinces) and the northern coastal

border region (Mazandaran and Gilan provinces).

Thus, taking into account the domestic provinces

of the country, 8 functional regions are the basis

for a comparative comparison of development

indicators.

First, ten indicators and indicators were analyzed.

Then, for each of the options, Friedman test was

used to identify the differences between each

region to obtain different levels of enjoyment

between the eight regions.

Thus, the spatial structure of residence and activity

in Iran was obtained based on the indicators of

development of border and non-border areas,

which shows the unbalanced situation between

them. The border areas of the northern coasts have

the most. This region, as a center of development,

is decreasing with a tendency towards

northwestern and northeastern border areas. Also,

this region is connected to the border coastal

development center in the south of Iran through

the development corridor inside Iran. Accordingly,

the centers of underdevelopment are distributed on

both sides of the central corridor, ie the border

areas of the east, west and southeast of the

country. Accordingly, the spatial structure of

habitation and activity has significant differences

not only between border areas but also between

border and non-border (internal) areas.

4-Conclusion

Findings show that the spatial structure of housing

and activity in the country based on the indicators

of development in Iran, follows an unbalanced

pattern. Since the modeling of Iran's spatial

development is focused and emphasizes the

centers of development, so the spatial structure of

residence and activity in Iran is not only different

between border areas, but also shows a significant

difference between border and inland areas. Thus,

the unfavorable trend of development flow in the

border and non-border areas of Iran does not show

equal and balanced conditions. Therefore, there is

a kind of dichotomy between the internal and

border regions of Iran. So that the eastern and

western border areas of Iran in comparison with

non-border areas and other border areas of Iran,

especially in the northwest and northeast have the

maximum difference.

Keywords: Development, Border areas, Iran,

Residence model, Activity.

Geography and Development 176 Summer 2021, Vol 19, Num 63

577 فصلنامه جغرافیا و توسعه 36ه شمار هم،نوزد سال ،1044تابستان

5-References

- Beigzadeh, A. & Others. (2012). Determining the

position of each of the provinces of Iran in

industrial development and studying the effect of

specialization, education and research on the

development. Kerman Provincial Government.

http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/

1830925

- Prescott J. R. (1980). Political geography (The

Field of geography). Translat by: Doreh Mir

Heydar, Tehran: University of Tehran. http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/

1830925

- Janparvar, M., (2017). A new approach to border

studies (concepts, principles and theories). Tehran:

Iranian Geopolitical Association. https://www.ketabcity.com/bookview.aspx?bookid

=1949936

- Hafeznia, M. R., (2000). Fundamentals of socio-

political studies. Qom: Organization of schools

abroadhttps://www.gisoom.com/book/1191466/2

- Hafeznia, M. R. and Rahimi, H. (2005). Spatial

reflection of the functional evolution of the Jolfa

border after the Soviet Union collapse.

Geographical Research. No. 53. In:

http://ensani.ir/fa/article/47216

- Khatabi, G. H,(1995). Border Guard.Tehran: NAJA

- Rahmatirad, M. H., (1995). Border Guard.Passport

and foreign nationals, Tehran: NAJA - Minister of

Education.

- Zarghani, S. H., (2001). Analysis of the functions

of the eastern borders of Iran (Khorasan-

Afghanistan). Master Thesis, Tehran: Tarbiat

Modares University.


- Zarqani, S. H., (2007). An Introduction of the

International Borders. Tehran: NAJA.

https://www.gisoom.com/book/11332511

- Sanayee, E. (2005). Principles and foundations of

border guarding, for the Vice Chancellor for

Education of the University of Law Enforcement.

Tehran: Jahan Jam Jam.


- Tifouree, W. & Akbari, S. (2013). Study of Iran

Human Capital Development Index. Presented at

the Conference on Analysis of Population and

Housing Census Findings 2011

- Andalib, Al. (2001). Basic theory and principles of

land use of the border areas of the Islamic Republic

of Iran. Tehran: Command and Staff College.


- Constitution of the Islamic Republic of Iran(1989).In

https://rc.majlis.ir/fa/content/iran_constitution

- Kazemi. A. & others (2015). The rate of

development of Iranian provinces with a focus on

the indicators of the health sector. Health

management; 18 (59).

http://jha.sinaweb.net/&url=http://jha.sinaweb.net/i

ssue_11291_11292.html

- Mohammadi, A. & others, (2014). the status of

social security indicators and ranking of the

country's provinces in terms of the level of social

security using the gray relational analysis (GRA)

method, Social Order Quarterly. The sixth year.

Number 3. Autumn. In: http://ensani.ir/fa/article/394889

- Mousavi, M. & Sediqi. H., (2014). Determining the

level of agricultural development of the Iran

provinces. Journal of Rural Development

Strategies, Volume 1, Number 4.

https://www.sid.ir/fa/Journal/ViewPaper.aspx?id=2

76701

- Nasri. M. (2015). Survey of the situation of the

provinces of Iran from the perspective of IDI index

in the first nine months of 2015. Deputy of

Strategic Planning and Supervision.

https://www.ict.gov.ir - Anderson, Joan B (2003). The U.S.-Mexico border:

a half century of change, The Social Science

Journal. No: 40. PP.534-554. In:

https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/p

ii/S0362331903000673

- Diener, Alexander C., and Joshua Hagen (2018).

The Political Sociology and Political Geography of

Borders. pp: 330-346. In Sage Handbook of

Political Sociology, eds. William Outhwaite and

Stephen P. Turner. CA: Sage Publications. In:

https://www.researchgate.net/publication/32872574

8


“Changing Modalities of Power in the Twenty-First

Century,” in Border Politics: Defining Spaces of Governance and Forms of Transgression, eds.

Cengiz Günay and Nina Witjes (New York:

Springer), 15-32. In:

https://link.springer.com/chapter/10.1007%2F978-

3-319-46855-6_2

Summer 2021, Vol 19, Num 63 Geography and Development 177

https://www.ketabcity.com/bookview.aspx?bookid=1949936

https://www.ketabcity.com/bookview.aspx?bookid=1949936









- Glassner, Martin (2004). Political Geography, New

York: John Wiley and Sons, Inc. in:

https://www.worldcat.org/title/political-

geography/oclc/52387985

- Marcuse, P. (2002): The New Borders of

Globalization, London.

- Houtum, H. V. (2005). The Geopolitics of Borders

and Boundaries. Geopolitics.V:10,N.4.PP.672-679.

DOI:10.1080/14650040500318522

- Nachman, G & Borregaard, M K and Hendrichsen,

D K (2014). Spatial Distribution. In Sven Erik. Vol.

[4] from Encyclopedia of Ecology, Volumes 1-5.

PP.[3304-3310] Oxford: Elsevier. In:


1_Spatial_distribution_patterns

- Robinson, Edward Heath (2012). Reexamining

Fiat, Bona Fide and Force Dynamic Boundaries for

Geopolitical Entities and their Placement in DOLCE

Applied OntologyVol.7,Issue1,PP.93-108. In

https://dl.acm.org/doi/10.5555/2690948.2690951

- Pereira, J and others (2016). Demographics and

spatial pattern on three populationsof Myrtaceae in

the Ombrophilous Mixed Forest. Ciência Rural,

Santa Maria, Vol. 46, N.9, PP.1579-1584. In:

http://dx.doi.org/10.1590/0103-8478cr 20151308

Geography and Development 178 Summer 2021, Vol 19, Num 63

https://www.researchgate.net/profile/Henk_Van_Houtum





http://www.edwardheath.net/wp-content/uploads/2013/01/Reexamining_boundaries.pdf



https://dl.acm.org/toc/appont/2012/7/1

http://dx.doi.org/10.1590/0103-8478cr%2020151308


فعاليت و سکونت الگوي فضايي هاي تفاوت بر تحليلي

ايران غيرمرزي و مرزي مناطق در

*2رومينا ابراهيمدکتر ،1پورطاهري مهدي دکتر

0011 تابستان ،63 ۀشمار توسعه، و جغرافیا

36/11/89 :دریافت تاریخ

13/40/88 :پذیرش تاریخ

071 -089 : صفحات

:کلیدی های واژه

الگروی ایرران، مرريی، مناطق توسعه،

.فعالیت سکونت،

چکیده اي دوری و خود جغرافیایي موقعیت دلیل به که هستند ملي سريمیني ۀعرص اي بخشي ایران مريی مناطق

در هرچند مناطق این .دهند مي نشان توسعه های شاخص اينظر را متمایزی شرایط سريمین، اصلي مرکز

های فعالیت مکمل و سريمیني درون های نارسایي ۀکنند تکمیل ستبای مي سیستمي، پایدار نگرش یك

فرایند یك در متقابل، عملکردی های نظام گسستگي و ایجادشده تعارضات دلیل به اما ،باشند آن در موجود

.ندکن مي عمل مادر سريمین یکپارچگي و امنیت علیه فزاینده تهدید یك عنوان به ای، غیربرنامه

آماری منابع بر تکیه با توصیف بخش در .است تحلیلي-توصیفي تحقیق، روش قیق،تح ۀمسئل مبنای بر

تشکیل و ثانویه های تحلیل اي گیری بهره با تحلیل بخش در سپس و پرداخته ي کم مقادیر تشریح به

ها گزینه بندی رتبه به اقدام ،چندشاخصه های گیری تصمیم های تکنیك اي استفاده با ،موجود وضع ماتریس

.است شده تعیین پهنه هر تفکیك به ،توسعه کلیدی نماگرهای و ها شاخص همچنین .است ردهک

یها شاخص براساس کشور فعالیت و سکونت فضایي ساختار که دهد مي نشان تحقیق نتایج

تبعیت غیرمتواين الگوی اي حاضر شرایط در غیرمريی و مريی های پهنه بر تأکید با یافتگي توسعه

کانون عنوان به شمالي سواحل مريی ۀحوي که است آن ن مبی کشور فضایي ۀتوسع لگویابيا .است کرده

ۀتوسع دالان ايطریق آنگاه و شده هدایت شرقي شمال و غربي شمال مريی مناطق سمت به گرایش اب توسعه

اساس براین ؛است شده متصل کشور جنوب مريی سواحل ۀتوسع کانون به داخلي غیرمريی ۀمنطق

،کشور شرق جنوب و غرب شرق، مريی مناطق یعني ،مرکزی دالان سوی دو در نیافتگي توسعه های کانون

فعالیت و سکونت فضایي ساختار توسعه، یها شاخص براساس که پذیرفت توان مي مبنا براین .اند شده عتويی

.دارد عناداریم یها تفاوت نیز (داخلي) غیرمريی و مريی مناطق بین بلکه ،مريی مناطق بین تنها نه

مقدمه

اساسي متغير از را خود اساسي هويت مرزي، مناطق

يي ها هويت يا عناصر مرزها .گيرند مي مرز نام به

عملي يا (ذهني) نظري عد ب در توانند مي كه هستند

در موجود هاي تفاوت بيانگر كه شوند تعريف (عيني)

- فرهنگي و اجتماعي حكومتي،اقتصادي، هاي سيستم

.هستند قومي

كه پايدار ۀتوسع پذيرش مورد اصول براساس

زندگي استانداردهاي بهبود اساسي، نيازهاي تأمين

در را اكوسيستم بهتر مديريت و حفاظت و همه براي

الاجرا لازم را آن و داده قرار موردتوجه سطوح تمامي

ملي امنيت و اقتدار هويت، تقويت متضمن داند، مي

و دورافتاده مناطق تا دارد ضرورت بنابراين ؛است

مناطق .گيرند قرار اولويت در ملي سطح در محروم

عاملي عنوان به ملي منافع ۀارتقادهند كشور مرزي

.شوند مي محسوب كشور يكپارچگي و امنيت براي

اي مراوده موقعيت به توجه با كشور، مرزي مناطق

از همسايه، كشورهاي بين سياسي حائل مرز در خود

هاي كنش تقويت براي لازم ظرفيت و فرصت

،صحيح چارچوب يك در .برخوردارند ويژه اقتصادي

[email protected] ، تهران، ایران مدرس تربیت دانشگاه جغرافیا، گروه اردانشی -0

[email protected] ( نویسنده مسئول)ای سیاسي، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران استادیار گروه جغرافی -2

یـه پژوهشـمقال





عنوان به تواند مي مثبت جهتي در ارتباطاتي، نظام اين

اي توسعه هاي فرصت انتقال براي تعامل مسير يك

توجه .كند عمل همسايه كشورهاي ساير و كشور بين

از كشور زيمر مناطق در سكونتگاهي هاي كانون به

شكاف كاهش موجب تواند مي پذيري، مشاركت طريق

و شده مادر سرزمين و مرزي مناطق بين عملكردي

اصل براساس .بخشد شتاب را كشور ملي ۀتوسع روند

ازطريق فضايي عدالت ايجاد كشور، اساسي قانون 81

و ملي ۀتوسع فرايند تسريع و درآمدها توزيع

اين ۀتوسع و درش هاي ظرفيت به توجه همچنين

در نبايد ،اصل اين براساس .اند گرفته سرعت ،مناطق

درآمدهاي از استفاده و طبيعي منابع از برداري بهره

اقتصادي هاي فعاليت توزيع و ها استان سطح در ملي

؛باشد تبعيض كشور، مختلف مناطق و ها استان ميان

يابي سازمان كه دهد مي نشان موجود هاي واقعيت اما

و مرزي مناطق در فعاليت و سكونت الگوي يفضاي

را ها آن توان مي كه است اي گونه به آن هاي سكونتگاه

تنها نه كه كرد قلمداد كشور مناطق پذيرترين آسيب

اي توسعه و محلي هاي بنيان نابرابر، فرايند يك در

مناسب الگوي فاقد بلكه ه،ديد مواجه افول با را خود

رسد مي نظر به راينبناب اند؛ بوده جايگزين

خود رقابتي توان ، مناطق اين اي توسعه هاي ظرفيت

رويكرد كه آمايشي الگوي براساس .اند داده دست از را

كردن رقابتي ،است بوده اخير هاي سال در توسعه غالب

امري اي منطقه هاي همگرايي اصل براساس مناطق

به توجه .شود مي محسوب توسعه فرايند در ضروري

فضايي-مكاني مجاورت دليل به مرزي طقمنا

مرزهاي با كشور روستايي و شهري هاي سكونتگاه

و ملي يكپارچگي تقويت موجب تواند مي خارجي

اصولي اهداف .شود اجتماعي و فرهنگي هويت ارتقاي

اساسي، نيازهاي تأمين پايدار، ۀتوسع پذيرش مورد

و حفاظت همه، براي زندگي استانداردهاي بهبود

سطوح ۀهم در بايد كه است اكوسيستم بهتر ديريتم

هويت، تقويت متضمن امر اين .شود اجرا فضايي

تا دارد ضرورت و بود خواهد ملي امنيت و اقتدار

اولويت در ملي سطح در محروم و دورافتاده مناطق

و سكونت فضايي نظام تحليل راستا دراين .گيرند قرار

و توسعه اينماگره و ها شاخص قالب در فعاليت

مناطق عنوان به كشور مرزي مناطق در برخورداري

ساير با آنان تفاوتي وجوه شناسايي ضمن محروم

و ميزان سطح، به است قادر كشور جغرافيايي مناطق

موجود فضايي افتراقات و ها تفاوت توزيع چگونگي

آمايشي راهكارهاي و كرده ارائه مستدل پاسخي

مبنا اين بر .كند فراهم آنان ۀتوسع براي را مناسبي

و اسناد از استفاده با تا است آن بر حاضر ۀمقال

فضايي ساختار كه الؤس اين به موجود مدارک

غيرمرزي و مرزي مناطق در فعاليت و سكونت

است؟ چگونه توسعه هاي شاخص براساس (داخلي)

براساس رسد مي نظر هب .دهد ارائه مستدل پاسخي

بلكه ،مرزي مناطق بين هاتن نه ،توسعه يها شاخص

يها تفاوت نيز (داخلي) غيرمرزي و مرزي مناطق بين

.است مشاهده قابل معناداري

نظری مباني

يا قرارگيري از تصويري ساختار يك ،5فضايي الگوي

براي اغلب كه است زمين سطح رويبر اشيا توزيع

رود مي كار هب جغرافيايي هاي پديده پراكندگي(Pereira and others,2016: 1581-1583).

فرايندهاي ثيرأت تحت فضا در ها پديده استقرار

.دارند عمدي يا تصادفي ماهيتي طبيعي، يا انساني

و آفريني نقش حاصل تمركز، يا پراكندي بودن عمدي

و است مدت كوتاه در طبيعت ندرت به و انسان ۀمداخل

از ناشي ها پديده تمركز يا پراكندگي بودن تصادفي

در انسان ندرت به و طبيعت ثيرأت و آفريني نقش

1. Spatial Pattern


شكل را جغرافيايي اندازهاي چشم كه است بلندمدت

.دهند مي

و سركونت ۀحروز در مررزي مناطق فضايي الگوي

هرا پديده پراكنش و تمركز از متنوعي اشكال فعاليت،

هراي مؤلفره از هريرك ثيرأتر تحت كه كند مي خلق را

و سرركونت انررداز چشررم خلررق در طبيعرري يررا انسرراني

دهري جهت فضايي تعادلي بي يا تعادل سوي به فعاليت

توانرد مري جمعيرت و فعاليرت فضايي الگوي .كند مي

انردازهاي چشرم ،دهد مي نشان 5 شكل كه طور همان

.كند ترسيم را جغرافيايي

يمین سطح در جغرافیایي های پدیده فضایي الگوی .0 شکل

Source: (Nachman, Borregaard, and Hendrichsen, 2014: 3306)

و شرراي تابع جغرافيايي مناطق در فضايي الگوي

مركرزي منراطق در الگو اين .است متفاوت مقتضيات

تبعيرت 5 شركل از تواند مي پيراموني مناطق با كشور

شرراي ۀبرسراخت مررزي يرا پيرامروني منراطق .كند

ژئوپليتيررك و ترريامني اقتصررادي، سياسرري، مسررل

از ناشي هاي كنش و مرز مفهوم با مناطق اين .هستند

آشركارترين و تررين لمر قابرل كه هستند همراه آن

(.Houtum,2005: 672-673 ) هستند فضا در ها پديده را هرا آن مررز، مطالعرات ۀ حروز در جديد هاي ديدگاه

و هرا مكران بين كه داند مي همسايگي فرايند از ناشي

Diener and ) گيرررد مرري شرركل مختلررف ان مردمرر

Hagen,2018: 330-346.) و انسرراني اي پديررده هررا آن

سراخت و هرويتي سراخت بره كره هسرتند اجتماعي

(.Diener&Hagen,2017:15-32 ) انجامنرد مري مكاني سراختارهاي و اشركال براساس مرز است ممكن اگرچه

عملكررد و تصرميم برر متكي ولي ،شود ترسيم طبيعي

(.Robinson,2012:93-108) دشو مي ترسيم درفضا نانسا

گوناگون هاي محي با تماس دليل به مرزي مناطق

اين .برخوردارند خاصي هاي ويژگي از خارجي و داخلي

نظر به خ يك صورت به زمين رويبر كه سطح

پيوندهاي و مبادلات ،(Glassner,2004: 75) رسد مي

در و كرده لتسهي را مجاور كشورهاي بين فضايي

گيرد مي قرار كاربري مورد توسعه هاي ريزي برنامه يندافر

يا برخورد ۀمنطق مرزي، ۀمنطق (.5 :5810 عندليب،)

مرز سوي دو در اجتماعي و سياسي هويت دو تماس

اند گرفته قرار بلافصل صورت هب مرز جوار در كه است (.78 :5811جانپرور،)

تاريخ لطو در مرزي خطوط و مرزي مناطق

ۀمرحل مرزي خطوط .اند آمده وجود به يكديگر دنبال به

يا مرزي نوار عمق .هستند مرزي مناطق ۀيافت تكامل

خ از كه شود مي گفته اي فاصله به مرزي ۀمنطق

.است شده كشيده موردنظر كشور دو عمق در مرزي

قراردادهاي در مرزي نوار عمق معمولا ايران در

وزيران هيئت توس يا مسايهه كشورهاي با مشترک



ترتيب بدين (.51 :5878 راد، رحمتي) دشو مي تعيين

موردنظر، ۀمنطق در كشور هر ساكن شهروندان

داشته دائمي سكونت كه هستند مرزنشين عنوان به

زندگي و بوده مرزي هويت داراي و (1 :5878خطابي،)

:5811 صنايعي،) است خورده گره مرز با آنان منافع و

خصوصياتي داراي را مرزي مناطق «كريستف» (.77

بسيار اجتماعي و سياسي رواب ها آن در كه داند مي

يا قانوني بي قيدي، بي توس كه روابطي .است ابتدايي

ليكن .(11 :5811 پرسكات،) دشو مي مشخص سركشي

است ممكن ديگري متغيرهاي تابع خصوصيات اين

.دباش نداشته هماهنگي فوق برداشت با

مرزي مناطق به نسبت مركزي هاي حكومت كنش

تجاري هاي فعاليت و اقتصادي هاي كارايي ديدگاه با

هاي خواسته مسير در عملكرد اين نانچهچ .است

مركزي هاي حكومت سوي از نباشد، مركزي حكومت

از طيفي و شد خواهد مواجه متفاوتي رفتارهاي با

شامل ار مرزي فضاهاي شدن امنيتي و يتوجه بي

.شد خواهد

همچون يكسان، شراي در را مرز مرزنشينان،

هاي بخش در آن، سوي دو در كه جامعه آحاد ديگر

ندارند، را آنان شراي و كنند مي زندگي داخلي

مرز گاهي چارچوب، اين در .كنند نمي تعبير و تعريف

استقرار و «خ » سوي يك در خود استقرار مفهوم به

تغيير اين ۀنمون كه است گردي سوي در ديگران

ۀمتحد ايالات بين مرزي ۀمنطق در فضايي انداز چشم

5110 سال از كه است مشاهده قابل مكزيك با آمريكا

مرز سوي دو در را زيربنايي تغييرات 1000 تا

همچنين .(Anderson2003:535) است آورده وجود به

اختلافات و ها ييجدا مظهر تواند مي مرز يك

مرزهاي در توان مي را آن ۀنمون كه باشد وژيكايدئول

اروپايي كشورهاي در سابق شوروي توس ايجادشده

اجتماعي، اقتصادي، امنيتي، كاركردهاي مرزها .يافت

؛Marcuse,2002:11) دارند فرهنگي و ارتباطي،سياسي

براين ؛(51:5818 رحيمي، نيا، حافظ ؛10:5871 سعيدان،

طوركلي به مرزها ساسيا اجزاي و ها ويژگي اساس

:از اند عبارت

حاكميت، دو سياسي، نظام دو بين مرزها :جداكنندگي

.اندازند مي جدايي ملت دو و فرهنگ دو

فضايي و چارچوب ۀسازند مرزها :سازي يكپارچه

يكسان و آميخته آن درون ملت افراد كه هستند

.شوند مي

ۀتوسع سطح فضايي، تفاوت تجلي مرزها :سازي تفاوت

سوي دو در كشور دو ...و سياسي اجتماعي، اقتصادي،

.هستند مرز

هاي ملت و ها دولت برخورد كانون مرزها :كشمكش

و تفاوت وجود .يكديگرند مجاور متخاصم و رقيب

خاک، تصرف ديني، فرهنگي، و نژادي قومي، تضاد

تواند مي ...و اقتصادي منابع و ونقل حمل امكانات

باشد كشور دو بين رزيم ۀمنطق در تنش منبع

(.508 :5811 زرقاني، ؛81 :5811زرقاني،)

با ها دولت و ها ملت ارتباط كانون مرزها :ارتباط

غيررسمي و رسمي صورت به ارتباط اين .يكديگرند

غيررسمي ارتباط و گمرک نام به مرزي نقاط ازطريق

در مسافر و كالا قاچاق ۀپديد .شود مي برقرار

(.515 :5871نيا، حافظ) دارد جاي غيررسمي ارتباطات

در توسعه جريان شده، اشاره توضيحات به توجه با

كراركرد ۀغلبر و اسرت مواجره كندي با مرزي مناطق

و سرركونت انرردازهاي چشررم فضرراها، ايررن در امنيترري

شركل غيرمتراكم و پراكنده صورت هب عمدتا را فعاليت

يرزان م تابع فضاها اين يافتگي توسعه ۀدرج .است داده

امنيتري كنترل هرچه يعني ؛است امنيتي هاي كنترل

مانردگي عقرب و بيشرتر نيرافتگي توسرعه باشد، بيشتر

كنشري و باز ماهيتي مرزها چنانچه و تر عميق ۀتوسع

.هسرتند مواجه بيشتري ۀتوسع سطح با باشند، داشته


ۀيافتر توسرعه كشرورهاي در را وضرعيت ايرن ۀمقايس

غررب جنروب ۀتوسرع حرال در كشرورهاي در و اروپايي

.كرد ملاحظه توان مي آسيا

ایران مريی مناطق خصوصیات

تنوع و مرزي مناطق گستردگي دليل به ايران كشور

خاورميانه در را متمايزي الگوي همسايه، كشورهاي

نشان 5 جدول كه طور همان .گذارد مي نمايش به

1785 حدود ايران المللي بين مرزهاي طول ،دهد مي

51 به استان 51 با مساحت، اين در كه است تركيلوم

شكل به) كشور 7 و (آبي و خشكي) همسايه كشور

.دشو مي متصل (زميني و خشكي

(کیلومتر) ایران مريی خطوط طول :0 جدول

-ايران مرز

عراق

-ايران مرز

تركيه

-ايران مرز

تركمنستان

-ايران مرز

آذربايجان

-ايران مرز

ارمنستان

آبي مرز

ماليش

-ايران مرز

افغانستان

-ايران مرز

پاكستان

آبي مرز

جنوبي

5101 811 5101 717 80 117 181 171 1088

كيلومتر 1875 مسلح نيروهاي جغرافيايي سازمان :مأخذ

كلي نگاه يك در ايران، مرزي مناطق خصوصيات

:است زير قرار به

در يمرز خ ترين طولاني و بيشترين دارابودن .5

خاورميانه؛ كشورهاي بين

مناطق تنوع آن تبع به و همسايه كشورهاي تنوع .1

متفاوت؛ كاركردهاي با مرزي

كه مرزي مناطق در جغرافيايي هاي خصيصه تنوع .8

آن ناساكن زيست ۀشيو و معيشت اسكان، الگوي بر

است؛ بوده اثرگذار

جمعيت شديد پراكندگي و جمعيتي پايين تراكم .8

شرقي؛ جنوب و شرقي مرزهاي در ژهوي به

اين در توليدي و اقتصادي هاي بنيان ضعف .1

و محيطي استعدادهاي وجود رغم علي مناطق،

منجر غيررسمي اقتصاد گسترش به كه مبادلاتي

است؛ شده

ضرورت و يردفاع -يرامنيت ديداترته وجود .1

مناطق؛ اين فراگير آمايش و مجدد دهي سازمان

مناطق اين ۀجانب همه نيافتگي توسعه و محروميت .7

فرهنگي اقتصادي، نابرابر و نامتعادل وضعيت وجود و

در و مناطق اين در توسعه جريان نابرابري به كه ...و

؛است شده منجر سرزمين درون مناطق با مقايسه

ساختارهاي به كه فرهنگي هاي قوميت تنوع .1

؛است شده منجر متفاوتي سياسي-سنتي

- امنيتي الگوي در ثباتي كم يا نسبي باتيث بي .1

توسعه جريان ندشدن ك به كه مناطق اين در سياسي

.است شده منجر مناطق اين در

در مرزي مناطق در مشهود هاي خصيصه اين

ايجاد اساسي، قانون 81 اصل براساس كه است حالي

تسريع و درآمدها توزيع طريق از فضايي عدالت

هاي ظرفيت به توجه چنينهم و ملي ۀتوسع فرايند

قرار تسريع مورد مناطق اين ۀتوسع و رشد

از برداري بهره در» اصل اين براساس .است گرفته

سطح در ملي درآمدهاي از استفاده و طبيعي منابع

ها استان ميان اقتصادي هاي فعاليت توزيع و ها استان

؛باشد كار در تبعيض بايدن كشور، مختلف مناطق و

استعداد و نيازها فراخور به منطقه هر كه طوري به

دسترس در را لازم امكانات و سرمايه خود، رشد

(.5811 .ا.ا.ج اساسي قانون) «باشد داشته



توجه از كشور، قانوني سند ترين عالي در نگاه اين

به توجه دليل به كه گيرد مي سرچشمه نيازي به

گذشته، هاي دهه در مركزگرا و مركزمحور فرايندهاي

را كشور پيرامون- مركز مناطق بين فضايي دوگانگي

و تعادل عدم نوعي گرايش اين .است كرده ايجاد

و پيشرو مناطق بين فضايي /كاركردي گسستگي

.است كرده تشديد را آن و آورده وجود به را پيرامون

مهاجرت كه شده ايجاد اي ضدتوسعه اثرات از جداي

خود دنبال به و تهداش پي در را مراكز اين از گسترده

است، گذاشته يبرجا را زيادي ۀرهاشد فضاهاي

،آن در موجود هاي سكونتگاه و مرزي مناطق توان مي

مناطق پذيرترين آسيب را روستايي مناطق ويژه به

نابرابر، فرايند يك در تنها نه كه كرد قلمداد كشور

نابودي و افول با را خود اي توسعه و محلي هاي بنيان

آن جايگزين نيز مناسبي الگوي بلكه اند، ديده مواجه

، مناطق اين اي توسعه هاي ظرفيت بنابراين ؛است شدهن

اين ۀنمون .اند داده دست از را خود رقابتي توان

در ايرانيان رفتاري الگوي در توان مي را شراي

دنبال به .كرد مشاهده كشور شرقي مرزهاي

كشور يشرق مرزهاي موقعيت از حاصل هاي آسيب

گاه و بوده همراه مخدر مواد قاچاق رواج با عمدتا كه

الگوي ،است شده همگام بيگانگان و اشرار حضور با

واكنشي نوع از شرقي مرزهاي به نسبت ايران رفتاري

درون هاي آسيب كاهش براي وسيله بدين تا بوده

پديد آن كنترل امكان مرز، ساختاري تقويت كشوري،

آبان 1 ۀجلس در وزيران هيئت مبنا اين بر .آيد

ريزي برنامه و مديريت سازمان پيشنهاد به بنا 5818

قانون هشتم و سي و صد يك اصل استناد به و كشور

آمايش ملي ضواب ايران اسلامي جمهوري اساسي

و آن 5 ۀماد براساس كه كرده تصويب را سرزمين

طور به مواردي ،انداز چشم سند مندرجات براساس

مستقيم طور به 11 و 51 ،58 بند در و تقيمغيرمس

مرزي هاي استان و مناطق آمايش بر خاص تأكيد

اين ۀتوسع سطح افزايش و زندگي شراي بهبود براي

كشور مرزهاي امنيت ارتقاي منظور به مناطق

آمايش ملي هاي گيري جهت ماده اين در .است شده

انداز چشم سند فضايي تبيين راستاي در سرزمين

در آن تحقق الزامات ترسيم و ايران اسلامي مهوريج

مصوب اصول بر مبتني و كشور بلندمدت ۀتوسع

و كارايي دفاعي، و امنيتي ملاحظات سرزمين، آمايش

سرزمين، يكپارچگي و وحدت اقتصادي، بازدهي

اي، منطقه هاي تعادل و اجتماعي عدالت گسترش

حفظ طبيعي، منابع احياي و زيست محي حفاظت

فرهنگي، ميراث از حراست و اسلامي-ايراني هويت

كشور اقتصاد بيروني و دروني رواب تنظيم و تسهيل

در همچنين .است شده تنظيم ها محروميت رفع و

اسلامي جمهوري مرزي مناطق آمايش ۀپاي ۀنظري

،دفاع و امنيت توسعه، بر تأكيد با (5871) ايران

/ ساختاري نظام بهبود و تقويت در زير كلي اصول

:است شده گرفته نظر در مرزي، مناطق عملكردي

بهينره وري بهره بر تأكيد اصل، اين در :زايي درون اصل

.اسرت محلري -بومي شراي و اي منطقه درون منابع از

(زايي برون) بيروني كمك هرگونه اصل اين چارچوب در

آن از هرردف كرره شررود تلقرري تكميلرري اقرردامي بايررد

هراي مزيرت و برومي اسرتعدادهاي و بعمنرا بارورسازي

.بود خواهد اي منطقه

هراي برنامره در توجره نروعي كره :دهري ارتبراط اصل

داخلري ۀدهند ارتباط فضاهاي ۀويژ نقش به اي توسعه

ايرن ۀتوسرع ،قالرب ايرن در .اسرت كشرور خارجي و

ۀتوسع و كشور ۀتوسع يا ملي ۀتوسع فرايند به مناطق

ارتبراط (همسرايه ايكشروره حتي) جوار هم فضاهاي

در وفرور بره تروان مري را مواردي چنين .شود مي داده

ۀحاشري كشرورهاي نظيرر ) كنروني ۀرشرديافت مناطق

.كرد مشاهده (فارس خليج جنوبي


و فقررر اينكرره برره توجرره بررا :زدايرري محروميررت اصررل

سرراز زمينرره عوامررل از فسرراد و تبعرريض محروميررت،

عمرومي نظرم و آرامش و ضدامنيت و نيافتگي توسعه

ابعراد در محروميت رفع به جدي توجه ،شود مي تلقي

.كند مي پيدا جدي ضرورت آن مختلف

تقويت هاي جنبه بر اصل اين در :دفاعي آمادگي اصل

توجره فراگيرر و مسرتمر آمرادگي و دفراع هاي زمينه

.شود مي

امنيرت حفرظ برر مبتنري كره :عمرومي امنيرت اصل

اي توسرعه دهايفراين يارتقا و ترويج درجهت عمومي

.است مرزي مناطق در

و هرا گررايش تشديد بر اصل اين در :پيوندي هم اصل

منراطق برا ويژه به مرزي مناطق در فزاينده پيوندهاي

.شود مي تأكيد جوار هم سياسي همگن

برر توجه ضرورت گوياي اين اصل :فضايي تعادل اصل

منراطق عملكرردي فضاي در و توسعه ابعاد در تعادل

.است

در برومي الگوهراي درگيركردن بر كه :مشاركت اصل

هراي ظرفيت و امكانات از برداري بهره و توسعه فرايند

.كند مي تأكيد مرزي مناطق در موجود

ملري، يكپرارچگي اهميرت واسرطه به كه :هويت اصل

سرركونتي منراطق فرهنگري هويرت يارتقرا و تقويرت

.گيرد مي نظر در را مرزي

توجه ضرورت بر أكيدت خود كليت در اصول اين

و مرزي مناطق به فراگير فضايي يابي سازمان و مجدد

ها آن در موجود اي توسعه فرايندهاي سازي ظرفيت

.دارند

تحقیق شناسي روش

-توصيفي صورت به پژوهش اين در تحقيق روش

به رجوع از پ ابتدا ،توصيف بخش در .است تحليلي

تشريح به ماريآ هاي سالنامه قالب در موجود منابع

با تحليل بخش در سپ و پرداخته ي كم مقادير

وضع ماتري تشكيل و ثانويه هاي تحليل از گيري بهره

هاي گيري تصميم هاي تكنيك از استفاده با موجود

.است شده ها گزينه بندي رتبه به اقدام ،چندشاخصه

قالب در عملكردي مناطق از تابعي ها گزينه شناسايي

در كه طوري به است؛ بوده غيرمرزي و رزيم هاي استان

هاي استان به كشور استان 85 تفكيك از پ آغاز

هاي همگني به توجه با ،داخلي غيرمرزي و مرزي

بندي طبقه به اقدام فرهنگي و اجتماعي طبيعي،

ۀمنطق شامل طبقه 7 به كشور مرزي هاي استان

غربي شرقي، آذربايجان هاي استان) غرب شمال مرزي

و كردستان هاي استان) غرب مرزي ۀمنطق ،(اردبيل و

هاي استان) غرب جنوب مرزي ۀمنطق ،(كرمانشاه

جنوبي سواحل مرزي ۀمنطق ،(خوزستان و ايلام

شرق مرزي ۀمنطق ،(هرمزگان و بوشهر هاي استان)

،(جنوبي خراسان و بلوچستان و سيستان هاي استان)

رضوي، خراسان هاي استان) شرق شمال مرزي ۀمنطق

سواحل مرزي ۀمنطق و (گلستان و شمالي خراسان

ترتيب بدين .شد (گيلان و مازندران هاي استان)شمالي

كه طور همان كشور، داخلي هاي استان احتساب با

مبناي عملكردي ۀمنطق 1 ،دهد مي نشان 1 شكل

.اند گرفته قرار توسعه هاي شاخص تطبيقي ۀمقايس


36ه شمار هم،نوزد سال ،1044تابستان

کشور مريی های استان بندی پهنه :2 شکل

5811، نگارندگان :ترسيم و تهيه

هاي استان با مرتب هاي گزينه تعيين از پ

نماگرهاي و ها شاخص تعيين به نسبت كشور مرزي

اين در .شد اقدام پهنه هر تفكيك به ،توسعه كليدي

براساس توسعه مبنايي نماگر و شاخص 50 راستا

در و وريآ جمع زير شرح به ثانويه و اوليه اسناد

تطبيقي ۀمقايس منظور به موجود وضع ماتري

.شد لحاظ ها گزينه

است افرادي همۀ شامل :جمعيت ميزان نماگر (الف

تفكيكي ۀپهن در كشور 5811 سال سرشماري در كه

.اند بوده ساكن

متوس شامل نماگر اين :جمعيت تراكم نماگر (ب

برحسب پهنه هر مساحت به ساكن افراد نسبت

.است 5811 سال سرشماري در مربع تركيلوم

درصد متوس شامل :شهرنشيني درصد نماگر (ج

سال سرشماري در پهنه شهري مراكز در ساكن افراد

.است 5811

افراد نسبت شامل نماگر اين :بيكاري نرخ نماگر (د

5811 سال آمار با مطابق پهنه فعال جمعيت به بيكار

.است

:IDI 5اطلاعات وريناف و ارتباطات ۀتوسع شاخص (ه سمت به كشور يك حركت شاخص اين از استفاده با

شدت آمادگي، گام سه از استفاده با اطلاعاتي ۀجامع

داده توضيح اطلاعات وريناف از استفاده اثرات و

ترتيب به IDI شاخص براي منظور بدين كه شود مي

(:11 :5818 نصري،) شامل دسترسي زيرشاخص سه

؛نفر 500 هر ازاي به ابتث تلفن نامشترك -

؛نفر 500 هر ازاي به همراه تلفن نامشترك -

كاربر هر ازاي به المللي بين اينترنت باند پهناي -

؛اينترنت

؛كامپيوتر داراي خانوارهاي درصد -

1-ICT Development Index (IDI)


در اينترنت به دسترسي داراي خانوارهاي درصد -

.خانه

:شامل ،استفاده -

؛نفر 500 هر ازاي به اينترنت كاربران -

ازاي به ،باسيم ثابت پهن باند اينترنت نامشترك -

؛نفر 500 هر

.نفر 500 هر ازاي به سيم بي پهن باند نامشترك -

:شامل ،مهارت -

؛سالان بزرگ باسوادي نرخ -

؛دبيرستان سطح در نويسي نام نسبت -

.دانشگاه سطح در نويسي نام نسبت -

و ارتباطات وزارت 5818 سال آمار براساس

.است گرفته قرار برداري بهره ردمو اطلاعات وريناف

نماگرهاي تابع شاخص اين :صنعتي ۀتوسع شاخص (و

يكديگر با تركيب و تعامل در كه است متعددي

براساس .شوند مي صنعتي ۀتوسع شاخص ۀكنند تعيين

و زاده بيك علي توس آمده عمل به محاسبات

مركز 5810 سال آماري هاي داده مطابق همكاران

ميزان تعيين براي مبنايي زير نماگر 50 ايران آمار

اند بوده تحقيق هاي گزينه براي صنعتي ۀتوسع امتياز (.51 :5818 ،اسدي و باغخاني و زاده گبي)

توليدات ۀافزود ارزش نسبت :شاغلان ۀسران توليد -

؛صنعتي شاغلان كل تعداد به صنعتي هاي فعاليت

هاي فعاليت افزوده ارزش نسبت :تجمع هاي صرفه -

هاي فعاليت ۀافزود ارزش به استان صنعتي

؛كشور صنعتي

شاغلان تعداد نسبت :متخصص شاغلان سهم -

و ها تكنيسين ماهر، كارگران) صنعتي متخصص

؛صنعتي شاغلان كل تعداد به (نامتخصص

ۀافزود ارزش نسبت :كار نيروي وري بهره -

؛صنعت بخش شاغلان كل به صنعتي هاي فعاليت

جبران به افزوده ارزش بتنس :توليدات بازدهي -

؛بگيران حقوق و مزد خدمات

ضايعات ارزش نسبت عك :توليد ضايعات -

؛توليدات ارزش به فروش قابل

بخش در كار نيروي وري بهره نسبت :كاربري -

بخش در كار نيروي وري بهره به استان صنعت

؛كشور صنعت

:كار نيروي ۀسران ۀافزود ارزش يا سرانه سودآوري -

ارزش + داده ارزش) – ستانده شارز» نسبت

و مزد خدمات جبران + گذاري سرمايه

؛صنعتي شاغلان تعداد به «(بگيران حقوق

مرواد ارزش نسربت :داخلي ۀاولي مواد به وابستگي -

ۀاولير مرواد كرل ارزش بره داخلري مصررفي ۀاولي

؛مصرفي

تعداد نسبت :صنعتي هاي كارگاه اشتغال ۀسران -

.استان جمعيت به صنعتي هاي كارگاه شاغلان

از تابعي اجتماعي امنيت :اجتماعي امنيت شاخص (ز

اصول از و امنيت ۀحوز ۀكنند تبيين نماگرهاي

منظور بدين .دشو مي تلقي پايدار ۀتوسع اساسي

آخرين گردآوري براي همكاران و محمدي علي

5810 آماري ۀسالنام از حوزه اين پيرامون هاي داده

فصل در كه امنيت هاي شاخص با مرتب كشور

و استفاده ،است قضايي امور به مربوط بخش سيزدهم

برآورد را كشور هاي استان اجتماعي امنيت شاخص

عمد، قتل چون هايي مؤلفه بخش اين در .اند دهكر

چاقوكشي، به تظاهر اكراه، و اجبار تهديد، وجرح، ضرب

از سرقت دولتي، اماكن از سرقت عمدي، كردن مسموم

لوازم سرقت اتومبيل، سرقت ها، مغازه از رقتس منازل،

و شهري برون تصادفات شهري، درون تصادفات خودرو،

مبنايي مخدر مواد ۀزمين در دستگيرشده قاچاقچيان

قرار كشور هاي استان اجتماعي امنيت ارزيابي براي

(.18 :5818 همكاران، و علي ،محمدي) است شده گرفته

و بهداشت بخش :درمان و بهداشت شاخص (ح

هر مهم اجتماعي هاي بخش از يكي عنوان به درمان

.دارد جامعه ۀتوسع در اي كننده تعيين نقش كشور،



همواره ها نسل همۀ براي رواني و جسمي سلامت

و اجتماعي اقتصادي پيشرفت ميزان با و بوده حياتي

همكاران و كاظمي علي .است ارتباط در فرهنگي

بر منطبق درمان و اشتبهد ۀحوز نماگر 58 براساس

بندي رتبه به اقدام ايران آمار مركز 5810 سرشماري

براي آن نتايج كه اند دهكر كشور هاي استان

گرفته قرار استفاده مورد حاضر تحقيق هاي گزينه

همكاران، و كاظمي) از اند عبارت نماگرها اين .است 87:5818:)

؛استان جمعيت به عمومي پزشك تعداد نسبت -

؛استان جمعيت به پزشك دندان تعداد تنسب -

؛استان جمعيت به داروساز تعداد نسبت -

؛استان جمعيت به پيراپزشك تعداد نسبت -

؛استان جمعيت به متخصص پزشك تعداد نسبت -

؛استان جمعيت به فعال تخت تعداد نسبت -

جمعيت به درماني و بهداشتي مراكز تعداد نسبت -

؛استان

؛استان جمعيت به بهداشت ۀخان تعداد نسبت -

؛استان جمعيت به آزمايشگاه تعداد نسبت -

؛استان جمعيت به بخشي توان تعداد نسبت -

؛استان جمعيت به پرتونگاري تعداد نسبت -

.استان جمعيت به داروخانه تعداد نسبت -

ۀتوسع سطح تعيين :كشاورزي ۀتوسع شاخص (ط

هاي استان نابرابري تعيين و مختلف هاي استان كشاورزي

است قادر ،كشاورزي بخش ۀتوسع ۀزمين رد كشور

خوبي به را كشور مختلف مناطق آمايشي هاي قابليت

مختلفي محققان تاكنون راستا اين در .دهد نشان

كشاورزي ۀتوسع هاي شاخص تدوين و طراحي به نسبت

صديقي حسن و موسوي مينا بين اين در .اند دهكر اقدام

بر و ركشو 5818 سال كشاورزي سرشماري براساس

سطح بندي رتبه به اقدام ،پيشنهادي نماگر 11 مبناي

در آنان نتايج كه اند دهكر كشور هاي استان يافتگي توسعه

و موسوي) است گرفته قرار استفاده مورد حاضر تحقيق (.11 :5811 ،صديقي -81 (كيلوگرم) آبي گندم هكتار در عملكرد .5

؛(دستگاه) غلات كمباين تعداد

-88 (كيلوگرم) ديم گندم ارهكت در عملكرد .1

؛(دستگاه) تيلر تعداد

تعداد -88(كيلوگرم) آبي جو هكتار در عملكرد .8

؛(دستگاه) زيرشكن

تعداد -81 (كيلوگرم) ديم جو هكتار در عملكرد .8

؛(دستگاه) حفاظتي خاكورز

تعداد -81 (كيلوگرم) برنج هكتار در عملكرد .1

؛(دستگاه) رتيوار

-87 (كيلوگرم) اي انهد ذرت هكتار در عملكرد .1

؛(دستگاه) باغي رتيوار تعداد

-81 (كيلوگرم) آبي نخود هكتار در عملكرد .7

؛(دستگاه) ديسك تعداد

-81 (كيلوگرم) ديم نخود هكتار در عملكرد .1

؛(دستگاه) كار خطي مستقيم كاشت تعداد

تعداد -10 (كيلوگرم) آبي لوبيا هكتار در عملكرد .1

؛(اهدستگ) خطي كودكار بذركار

-15 (كيلوگرم) آبي عدس هكتار در عملكرد .50

؛(دستگاه) خطي بذركار تعداد

-11 (كيلوگرم) ديم عدس هكتار در عملكرد .55

؛(دستگاه) كار عميق تعداد

تعداد -18 (كيلوگرم) پنبه هكتار در عملكرد .51

؛(دستگاه) مكانيكي رديفكار

تعداد -18 (كيلوگرم) كلزا هكتار در عملكرد .58

؛(دستگاه) ماتيكپنو رديفكار

-11 (كيلوگرم) زميني سيب هكتار در عملكرد .58

؛(دستگاه) كمبينات تعداد

تعداد -11 (كيلوگرم) پياز هكتار در عملكرد .51

؛(دستگاه) سانتريفوژ كودپاش


-17 (كيلوگرم) فرنگي گوجه هكتار در عملكرد .51

؛(دستگاه) حيواني كودپاش تعداد

تعداد -11 (كيلوگرم) خيار هكتار در عملكرد .57

؛(دستگاه) رديف ميان كولتيواتور

-11 (كيلوگرم) آبي هندوانه هكتار در عملكرد .51

؛(دستگاه) باغات هرس تعداد

-10 (كيلوگرم) ديم هندوانه هكتار در عملكرد .51

؛(دستگاه) تراكتوري پشت دروگر تعداد

-15 (كيلوگرم) آبي يونجه هكتار در عملكرد .10

؛(دستگاه) تراكتوري پشت چاپر تعداد

-11 (كيلوگرم) ديم يونجه هكتار در عملكرد .15

؛(دستگاه) حبوبات و غلات كوب خرمن تعداد

-18 (كيلوگرم) اي علوفه ذرت هكتار در عملكرد .11

؛(دستگاه) بوجار تعداد

تعداد -18 (كيلوگرم) زعفران هكتار در عملكرد .18

؛(دستگاه) گاوآهن انواع

تعداد -11 (كيلوگرم) سيب هكتار در عملكرد .18

اتوماتيك نيمه و اتوماتيك كار زميني سيب

؛(دستگاه)

تعداد -11 (كيلوگرم) گلابي هكتار در عملكرد .11

؛(دستگاه) سمپاش انواع

انواع تعداد -17 (كيلوگرم) به هكتار در عملكرد .11

؛(دستگاه) چرخ 8 و چرخ 1 تريلر

دام تعداد -11 (كيلوگرم) آلو هكتار در عملكرد .17

؛(رأس هزار) كوچك

تعداد -11 (كيلوگرم) زردآلو هكتار در عملكرد .11

؛(رأس هزار) بورک دام

-70 (كيلوگرم) گيلاس هكتار در عملكرد .11

؛(قطعه 5000) گوشتي مرغ واحدهاي ظرفيت

ظرفيت -75 (كيلوگرم) آلبالو هكتار در عملكرد .80

؛(قطعه 5000) تخمگذار مرغ واحدهاي

زانمي -71( كيلوگرم) هلو هكتار در عملكرد .85

؛(تن هزار) عسل توليد

-78 (كيلوگرم) آبي انگور هكتار در عملكرد .81

؛(ن ت هزار) قرمز گوشت توليد ميزان

-78 (كيلوگرم) ديم انگور هكتار در عملكرد .88

؛(ن ت هزار) مرغ گوشت توليد ميزان

-71 (كيلوگرم) آبي بادام هكتار در عملكرد .88

؛(ن ت هزار) شير توليد ميزان

-71 (كيلوگرم) ديم بادام تارهك در عملكرد .81

؛(ن ت ارزه) مرغ تخم توليد ميزان

ميزان -77 (كيلوگرم) پسته هكتار در عملكرد .81

؛(ن ت ) آبزيان و ماهي توليد

سطح -71 (كيلوگرم) گردو هكتار در عملكرد .87

؛(هكتار) فشار تحت آبياري

و احداث -71 (كيلوگرم) انار هكتار در عملكرد .81

؛(هكتار) عمومي يآبيار كانال بهسازي

احداث -10 (كيلوگرم) انجير هكتار در عملكرد .81

؛(هكتار) زهكشي و آبياري فرعي هاي شبكه

تجهيز -15 (كيلوگرم) زيتون هكتار در عملكرد .80

؛(هكتار) مخزني سدهاي زير اراضي نوسازي و

ۀجاد احداث -11 (دستگاه) تراكتور تعداد .85

.(كيلومتر) مزارع به دسترسي

شاخص يك شاخص اين :انساني ۀوسعت شاخص (ک

مناطق ۀمقايس قابليت كه شود مي محسوب تركيبي

ۀتوسع شاخص .دارد را ها آن جايگاه تعيين و مختلف

زندگي به اميد اصلي شاخص سه ميانگين از انساني

واقعي داخلي ناخالص توليد و آموزش تولد، بدو در

يكسان وزن با خريد قدرت برابري برحسب ۀسران

انساني، ۀتوسع شاخص از حاصل عدد .شود مي لحاص

به آن با توان مي كه يك و صفر بين است عددي

مناطق انساني ۀتوسع بندي رتبه و جايگاه تعيين

و طيفوري وحيد راستا اين در .پرداخت مختلف

انساني ۀتوسع شاخص ۀمحاسب به نسبت اكبري صادق

5810 سال سرشماري براساس كشور هاي استان

حاضر تحقيق در آن نتايج كه اند دهكر اقدام كشور



درنهايت ترتيب بدين .ستا گرفته قرار استفاده مورد

ها گزينه تطبيقي ۀمقايس ،50*51 ماتري تشكيل با

شده انجام تاپسي روش كمك به آنان بندي رتبه و

(.50:5811 ،و اكبري طيفوري) است

تحقیق نتایج و ها یافته تحلیل

نشان 1 جدول در آمده دست به هايآمار به نگاهي

توصيفي هاي تفاوت ،موردمطالعه مناطق كه دهد مي

در .دارند نماگرها و ها شاخص همۀ در توجهي قابل

ۀمنطق و شرق شمال مرزي ۀمنطق ،جمعيت ۀحوز

ميانگين ميزان بالاترين از كشور شمالي سواحل مرزي

ۀمنطق دو كه است حالي در اين .برخوردارند جمعيت

،كشور شرق مرزي ۀمنطق و جنوبي سواحل مرزي

ۀمنطق راستا اين در .را دارند جمعيت ميانگين حداقل

نفر 1788111 برابر جمعيتي ميانگين با كشور داخلي

حد در اي رتبه كشور مرزي مناطق با مقايسه در

.دهد مي نشان را متوس

هاي تفاوت به توان مي نيز جمعيت تراكم ۀحوز در

سواحل مرزي ۀمنطق كه طوري به كرد؛ رهاشا مشهودي

و بيشترين از مربع كيلومتر هر در نفر 511 با شمالي

،نفر 50 معادل تراكمي با كشور شرق مرزي ۀمنطق

ۀمنطق ۀمقايس .اند را داشته تراكم ميزان كمترين

تراكمي ن مبي مرزي هاي پهنه ساير با كشور داخلي

تراكم كه تاس مربع كيلومتر هر در نفر 581 معادل

در .دهد مي نشان مرزي مناطق با مقايسه در را بالايي

جمعيت درصد براساس سكونت شاخص ۀحوز

هاي تفاوت از مطالعه مورد مناطق نيز شهرنشين

دهند مي نشان آمارها .برخوردارند توجهي قابل توصيفي

با غيرمرزي اي پهنه عنوان به كشور داخلي ۀمنطق كه

و بيشترين ،درصد 71 معادل شهرنشيني جمعيت

كمترين ،درصد 7/18 با كشور شرق مرزي ۀمنطق

.را دارد شهرنشيني درصد

ۀدهند نشان موجود آمارهاي نيز اشتغال ۀحوز در

با كشور غرب مرزي ۀمنطق در بيكاري نرخ بالاترين

سواحل مرزي ۀمنطق نيز و درصد 51 از بيش نرخ

آن نكمتري و درصد 51 از بيش نرخ با كشور شمالي

.است كشور غرب شمال و شرق مرزي مناطق در نيز

،كشور مرزي مناطق با مقايسه در نيز داخلي ۀمنطق

در كه دهد مي نشان را درصد 8/55 معادل نرخي

.گيرد مي قرار كشوري متوس بندي طبقه

وريناف و ارتباطات ۀتوسع شاخص ۀحوز در

و كمترين از كشور شرق مرزي ۀمنطق نيز اطلاعات

سطح بيشترين از شمالي سواحل مرزي ۀقمنط

كشور داخلي ۀمنطق .اند بوده مند بهره برخورداري

مرزي مناطق با مقايسه در غيرمرزي ۀپهن عنوان به

را مطلوبي شراي كه بوده برخوردار 1 ۀرتب از كشور

.دهد مي نشان

وضعيت صنعتي ۀتوسع با مرتب شاخص بخش در

اقتصاد حاكميت كه طوري به شود؛ مي مشاهده متفاوتي

مرزي ۀمنطق دو تا شده سبب گاز و نفت صنعتي

شاخص بالاترين از كشور غرب جنوب و جنوبي سواحل

ۀمنطق راستا اين در .باشند برخوردار صنعتي ۀتوسع

صنعتي يافتگي توسعه سطح كمترين،كشور شرق مرزي

مناطق با مقايسه در نيز كشور داخلي ۀمنطق .دارد را

.است بوده برخوردار يمناسب نسبتا ۀرتب از وركش مرزي

سطح بيشترين ،اجتماعي امنيت شاخص ۀحوز در

سواحل و غربي جنوب مرزي ۀمنطق دو در امنيت

كمترين بين اين در .است مشاهده قابل كشور شمالي

شرق مرزي مناطق در ترتيب به اجتماعي امنيت سطح

نيز اخليد ۀمنطق .است شده مشاهده جنوبي سواحل و

كشور مرزي مناطق با مقايسه در متوس اي رتبه از

.است بوده برخوردار

ترروان مرري ،درمرران و بهداشررت شرراخص ۀحرروز در

منراطق در ترتيرب بره را برخرورداري سرطح كمترين

سرطح برالاترين و كشرور غررب و غررب شمال مرزي


.كررد مشراهده كشور داخلي ۀمنطق در را برخورداري

داخلري ۀمنطقر كه كرد استنباط توان مي ترتيب بدين

بررا مقايسرره در غيرمرررزي اي پهنرره عنرروان برره كشررور

درمران و بهداشرت شراخص از كشور مرزي هاي پهنه

.است بوده برخوردار تري مطلوب

تفراوت نيرز كشراورزي ۀتوسرع شراخص ۀحوز در

مشراهده قابرل موردمطالعره منراطق بين توجهي قابل

دو كره ددهر مري نشران بخرش ايرن هاي يافته .است

شررق مررزي ۀمنطقر و جنوبي سواحل مرزي ۀمنطق

مرزي ۀمنطق و كشاورزي ۀتوسع سطح كمترين كشور

.را دارنرد توسعه سطح بالاترين كشور شمالي سواحل

يمناسرب نسربتا ترا شراي از نيز كشور داخلي ۀمنطق

.است برخوردار مرزي مناطق با مقايسه در

مررزي طقمنا نيز انساني ۀتوسع شاخص ۀحوز در

و يرافتگي توسرعه ميرزان كمترين كشور غرب و شرق

ميرزان برالاترين كشرور شمالي سواحل مرزي ۀمنطق

برا مقايسره در نيرز داخلري ۀمنطقر .دارنرد را توسرعه

.است برخوردار يمناسب شراي از كشور مرزي مناطق

کشور غیرمريی و مريی مناطق سطح در توسعه های شاخص ۀمقایس :2 جدول

رتبه معيار انحراف ميانگين تعداد نماگرها /اه شاخص

جمعيت ميزان

4 3228577.802 2744696.67 15 داخلي ۀمنطق

3 1375988.281 2815097.00 3 غرب شمال مرزي ۀمنطق

6 247079.373 1777722.50 2 غرب مرزي ۀمنطق

5 2920599.201 2645333.50 2 غرب جنوب مرزي ۀمنطق

8 433467.063 1469907.50 2 جنوبي سواحل مرزي ۀمنطق

7 1418538.227 1771956.00 2 شرق مرزي ۀمنطق

1 2969218.112 3055470.67 3 شرق شمال مرزي ۀمنطق

2 532370.796 2907139.00 2 شمالي سواحل مرزي ۀمنطق

2482988.000 2578266.77 31 كل

تراكم

جمعيت

2 260.48961 144.8667 15 داخلي منطقۀ

3 8.96289 81.3333 3 غرب شمال مرزي منطقۀ

4 16.26346 66.5000 2 غرب مرزي منطقۀ

6 31.81981 51.5000 2 غرب جنوب مرزي منطقۀ

7 18.38478 38.0000 2 جنوبي سواحل مرزي منطقۀ

8 7.07107 10.0000 2 شرق مرزي منطقۀ

5 31.26233 58.6667 3 شرق شمال مرزي منطقۀ

1 29.69848 159.0000 2 شمالي سواحل مرزي ۀمنطق

185.12476 104.6129 31 كل

درصد

شهرنشيني

1 13.27531 75.3333 15 داخلي منطقۀ


2 3.11127 73.0000 2 غرب مرزي منطقۀ


5 12.16224 63.3000 2 جنوبي لسواح مرزي منطقۀ



8 7.42462 53.7500 2 شرق مرزي منطقۀ


7 3.88909 60.5500 2 شمالي سواحل مرزي منطقۀ

12.21776 69.7677 31 كل

بيكاري نرخ

4 3.06708 11.3533 15 داخلي منطقۀ


1 3.04056 15.4500 2 غرب مرزي منطقۀ

5 49497. 11.2500 2 غرب جنوب مرزي منطقۀ


8 2.05061 10.0500 2 شرق مرزي منطقۀ


3 77782. 11.5500 2 شمالي سواحل مرزي منطقۀ

2.63578 11.4742 31 كل

شاخص

ارتباطات ۀتوسع

وريناف و

اطلاعات

2 94422. 5.3400 15 داخلي منطقۀ

5 42454. 4.7933 3 غرب شمال مرزي منطقۀ

6 00707. 4.4150 2 غرب مرزي منطقۀ

4 12728. 5.0000 2 غرب جنوب مرزي منطقۀ

3 41719. 5.3150 2 جنوبي سواحل مرزي منطقۀ

8 1.29401 3.6650 2 شرق مرزي منطقۀ

7 40415. 4.3833 3 شرق شمال مرزي منطقۀ

1 89803. 5.7550 2 شمالي سواحل مرزي منطقۀ

90189. 5.0300 31 كل

ۀتوسع شاخص

صنعتي

3 653.78872 2015.4000 15 داخلي منطقۀ


4 379.71634 1670.5000 2 ربغ مرزي منطقۀ



8 41.71930 1350.5000 2 شرق مرزي منطقۀ



3197.89254 2648.7742 31 كل

شاخص

اجتماعي امنيت

5 031706. 83553. 15 داخلي منطقۀ

4 011136. 84200. 3 غرب شمال مرزي منطقۀ

3 024749. 84250. 2 غرب مرزي منطقۀ

1 043134. 90250. 2 غرب جنوب مرزي منطقۀ

7 000000. 81900. 2 جنوبي سواحل مرزي منطقۀ

8 014142. 81400. 2 شرق مرزي منطقۀ

6 021656. 82100. 3 شرق شمال مرزي منطقۀ


2 006364. 84450. 2 شمالي سواحل مرزي منطقۀ

031249. 83765. 31 كل

شاخص

درمان و بهداشت

1 141588. 29393. 15 داخلي منطقۀ


7 002121. 15950. 2 غرب مرزي منطقۀ



5 077782. 21800. 2 شرق مرزي منطقۀ



111925. 24881. 31 كل

شاخص

ورزيكشا ۀتوسع

5 21.06953 54.3107 15 داخلي منطقۀ


4 8.10344 56.4400 2 غرب مرزي منطقۀ


8 52326. 19.2400 2 جنوبي سواحل مرزي منطقۀ

7 3.79009 30.6100 2 شرق مرزي منطقۀ



22.34413 54.9239 31 كل

شاخص

انساني ۀتوسع

3 041310. 74033. 15 داخلي منطقۀ


7 031820. 67950. 2 غرب مرزي منطقۀ



8 071418. 63750. 2 شرق مرزي منطقۀ



046989. 71852. 31 كل

www.amar.org.ir: داده ها، مركز آمار ايران به آدرس مأخذ

از حاصررل هرراي رتبرره احتسرراب بررا ترتيررب برردين ها گزينه از هريك براي ،گانه ده نماگرهاي و ها شاخص

تفراوت شناسرايي منظرور بره فريردمن آزمون انجام و نشران 8 جردول كه طور همان ،مناطق از هريك ميان شرده محاسربه معنراداري سرطح كه ييازآنجا ،دهد مي

كره پرذيرفت تروان مري اسرت، 05/0 آلفا از تر كوچك

گانه هشت مناطق ميان برخورداري از متفاوتي سطوح برا كشرور شرق مرزي ۀمنطق كه طوري هب ؛دارد وجود

و شررراي ترررين نامناسررب از 10/7 اي رتبرره ميررانگين غيرمررزي ۀمنطقر و شرمالي سرواحل مررزي مناطق مطلرروب شررراي از 8 اي رتبرره ميررانگين بررا داخلرري .دان بوده برخوردار



فریدمن آيمون برحسب مناطق برخورداری تفاوت معناداری و ای رتبه میانگین :3 جدول

اي رتبه ميانگين مناطق

3.00 داخلي ۀمنطق

4.70 غرب شمال مرزي ۀمنطق

4.40 غرب مرزي ۀمنطق

3.80 غرب جنوب مرزي ۀمنطق

5.00 جنوبي سواحل مرزي ۀمنطق

7.50 شرق مرزي ۀمنطق

4.60 شرق شمال مرزي ۀمنطق

3.00 شمالي سواحل مرزي ۀمنطق

آزمون ۀآمار

N 10

Chi-square 23.833

df 7

Asymp. Sig. .001

5811نگارندگان، : مأخذ

و مريی مناطق یافتگي توسعه سطح بندی رتبه

کشور غیرمريی

نماگرهاي و ها شاخص از حاصل ي كم مقادير تحليل

مناطق عنوان به كاركردي ۀمنطق 1 سطح در گانه ده

ازطريق (داخلي ۀمنطق) غيرمرزي ۀمنطق و مرزي

ها گزينه بندي رتبه منظور به تصميم ماتري تشكيل

ها اعمال وزن به شاخص از پ تاپسي روش كمك به

فريدمن اي رتبه آزمون از متفاوتي نتايج به نماگرها و

.است شده منجر يرز شرح به

نماگرهاي و ها شاخص به دهي وزن احتساب با :الف

جمع روش به مستقيم ۀرتب اعمال ازطريق توسعه

نماگر و شاخص هر به اوزان تخصيص ميزان اي رتبه

.است شده برآورد 8 جدول با مطابق

ای رتبه جمع روش به نماگرها و ها شاخص اويان تخصیص: 0 جدول

وزن گرهانما /ها شاخص

011/0 جمعيت ميزان

087/0 جمعيت تراكم

051/0 شهرنشيني درصد

011/0 بيكاري نرخ

078/0 ارتباطات و اطلاعات وريناف شاخص

588/0 صنعتي ۀتوسع شاخص

580/0 اجتماعي امنيت شاخص

550/0 درمان و بهداشت شاخص

518/0 كشاورزي ۀتوسع شاخص

518/0 انساني ۀتوسع شاخص



استانداردسازي از پ و تصميم ماتري باتشكيل :ب

روش در شاخص هر به اوزان تخصيص و ها داده

در قدرتمند تكنيكي عنوان به تاپسي جبراني

.است شده حاصل 1 جدول نتايج ،ها گزينه بندي رتبه

مرزي ۀمنطق دو ،شود مي همشاهد كه طور همان

الگوي برحسب كشور شمالي و جنوبي ساحلي

.اند بوده برخوردار توسعه سطح بالاترين از پيشنهادي

كشور غرب و شرق مرزي مناطق كه است درحالي اين

توسعه ۀرتب كمترين ،برخوردار عدم ۀپهن دو عنوان به

ۀمنطق نامناسب وضعيت تعمق قابل نكات از .دارند را

با مقايسه در غيرمرزي اي پهنه عنوان به كشور يداخل

وضعيت شراي اين .است ديگر مرزي ۀمنطق چهار

داخلي ۀمنطق براي را فريدمن آزمون از يمتفاوت

ميان وزن عامل تأثير ن مبي كه دهد مي نشان

.است برخورداري سطوح در نماگرها و ها شاخص

یافتگي توسعه سطح براساس اريیابي های گزینه نهایي بندی رتبه: 1 جدول

ارزيابي هاي گزينه نزديكي ضريب برتري ۀرتب

داخلي ۀمنطق 801/0 1

غرب شمال مرزي ۀمنطق 810/0 8

غرب مرزي ۀمنطق 187/0 7

غرب جنوب مرزي ۀمنطق 115/0 1

جنوبي سواحل مرزي ۀمنطق 118/0 5

شرق مرزي ۀمنطق 518/0 1

شرق شمال مرزي ۀمنطق 851/0 8

شمالي سواحل مرزي ۀنطقم 811/0 1


،تحقيق فرضيات و الاتؤس براساس ترتيب بدين

و سكونت فضايي ساختار كه كرد اذعان توان مي

با يافتگي توسعه يها شاخص براساس كشور فعاليت

حاضر شراي در غيرمرزي و مرزي هاي پهنه بر تأكيد

الگويابي .است كرده تبعيت غيرمتوازن الگوي از

نشان 8 شكل طوركه همان كشور فضايي ۀتوسع

عنوان به شمالي سواحل مرزي ۀحوز از ،دهد مي

شمال مرزي مناطق سمت به گرايش اب توسعه كانون

ازطريق آنگاه و شده هدايت شرقي شمال و غربي

ۀتوسع كانون به داخلي غيرمرزي ۀمنطق ۀتوسع دالان

براين .است شده متصل كشور جنوب مرزي سواحل

دالان سوي دو در نيافتگي توسعه هاي كانون اساس

جنوب و غرب شرق، مرزي مناطق يعني ،مركزي

پذيرفت توان مي مبنا براين .اند شده توزيع كشور شرق

فضايي ساختار توسعه، يها شاخص براساس كه

بين بلكه ،رزيم مناطق بين تنها نه فعاليت و سكونت

يها تفاوت از نيز (داخلي) غيرمرزي و مرزي مناطق

.است برخوردار معناداري



غیرمريی و مريی مناطق در کشور ۀتوسع فضایي الگویابي :3 شکل

5811، نگارندگان :ترسيم و تهيه

نتیجه

فضايي ساختار كه دهد مي نشان تحقيق يها يافته

يها صرشاخ سبراسا ورركش اليترفع و ترسكون

غيرمرزي و مرزي هاي پهنه بر تأكيد با يافتگي توسعه

و كرده تبعيت غيرمتوازن الگوي از حاضر شراي در

داشته متمركز شكلي كشور فضايي ۀتوسع الگويابي نيز

فرايند در بنابراين ؛دارد كيدأت توسعه هاي كانون بر و

براساس كه شد واقع موردپذيرش واقعيت اين تحقيق

فعاليت و سكونت فضايي ساختار توسعه، يها شاخص

و مرزي مناطق بين بلكه ،مرزي مناطق بين تنها نه

اداريرمعن يها تفاوت از نيز (يرداخل) رزيرغيرم

جريان نامناسب روند ترتيب بدين .است برخوردار

در كه ايران غيرمرزي و مرزي مناطق در توسعه

فعاليتي و سكونتي الگوهاي جغرافيايي موقعيت تحليل

را متعادل و برابر نسبتا شراي تنها نه شده، متجلي

از اي پاره در شكاف وجود گوياي بلكه ،دهند نمي نشان

شراي همچنين .است داخلي و پيراموني مناطق

و شرقي مناطق ويژه به مرزي مناطق از اي پاره بحراني

در را مناطق اين به جدي توجه ضرورت كشور، غربي

را مرزي مناطق از اي پاره و داخلي ناطقم با مقايسه

مشخص، عبارت به .است ساخته ناپذير اجتناب و آور الزام

از استفاده درجهت مداخله استراتژي ريزي طرح عدم

ايجاد حتي و قرمناط اين در موجود هاي ظرفيت

ازدياد ضمن تواند مي اي، توسعه نوين هاي ظرفيت

ملي، فضاي اب مناطق اين ساختاري -كاركردي شكاف

ترديد بي .كند فراهم نيز را جدي تهديدات بروز ۀزمين

ميان در كه بپذيريم بايد صادقانه قضاوت يك در

كشور مرزي و داخلي مناطق بين نيز و مرزي مناطق

و برخوردار نسبتا نقاط بين دروني دوگانگي نوعي نيز

؛دارد وجود وردارربرخ دمرع و نيافته هرتوسع اطرنق


در كشور غرب و شرق مرزي مناطق كه يطور هب

مرزي هاي پهنه ساير نيز و غيرمرزي مناطق با مقايسه

حداكثر از شرق شمال و غرب شمال ويژه به ،كشور

هاي سال در رسد مي نظر به اگرچه .برخوردارند تفاوت

هاي تفاوت كاهش درجهت ها دولت كوشش اخير

در يتفعال و سكونت الگوهاي در كاركردي و ساختاري

مرزي مناطق بين نيز و غيرمرزي و مرزي مناطق ميان

سطح در ها تفاوت معناداري به توان مي هنوز ولي ،بوده

،حوزه اين در .كرد اذعان موردمطالعه مناطق

بنابراين ؛است آشكارتر مرزي مناطق ميان هاي تفاوت

و اجتماعي-فرهنگي طبيعي، هاي ويژگي به توجه با

كشور، مرزي نواحي در مستقر ايه سكونتگاه اقتصادي

ازطريق ملي انسجام براي لازم هاي بسترسازي

بر مبتني اي توسعه و عمراني متناسب هاي ريزي برنامه

قرار موردتوجه گذشته از بيش را عمومي هاي مشاركت

/موقعيت اين از مناسب گيري بهره كه است آشكار .داد

نبهجا همه و جدي هاي كوشش مستلزم ممتاز وضعيت

و امكانات ايجاد و سو يك از تهديدات كاهش درجهت

يكپارچگي ايجاد ۀزمين در كافي و لازم هاي فرصت

نهايتا و اقوام ها، گروه بيشتر هرچه جلب طريق از ملي

ۀسرماي و ها ظرفيت همۀ از مناسب گيري بهره

،دشو مي خاطرنشان درنهايت .است موجود اجتماعي

ميان در مبتلا لاتمعض و مسائل به توجه گرچه

غيرمرزي و مرزي مناطق بين در نيز و مرزي مناطق

تدوين مستلزم ها آن پايداري موانع رفع منظور به

آمايشي نگاه و ملي سطح در همسو ۀتوسع هاي برنامه

مناطق ويژه به مناطق اين خصوصيات ۀدامن اما است،

عنوان به نواحي گونه اين تا طلبد مي ،محروم مرزي

در- خود خاص اي توسعه هاي برنامه از ويژه نواحي

.شوند برخوردار -اي ناحيه و محلي مقياس

منابع (.5818) باغخاني ؛ سعيداسدي ، علي علي زاده، بيگ -

ۀتوسع در كشور يها استان از يك هر جايگاه تعيين

گرايي، تخصص يها مؤلفه تأثير بررسي و صنعتي

پژوهش و زشموآ .مزبور ۀتوسع بر تحقيقات و آموزش

.كرمان استانداري

در تازه هاي گرايش (.5811) آر .جي پرسكات، -

:تهران ميرحيدر، دره ۀترجم .سياسي جغرافياي

در .تهران دانشگاه

http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/ 1830925

مطالعات بر نو نگرشي (.5811) محسن، جانپرور، -

انجمن :تهران (.ها نظريه و اصول مفاهيم،) مرزي

در .ايران ژئوپليتيك

https://www.ketabcity.com/bookview.aspx?bookid=

1949936 مطالعات مباني (.5871) محمدرضا، نيا، حافظ -

مدارس و ها حوزه سازمان :قم .اجتماعي -سياسي

.كشور از خارج

https://www.gisoom.com/book/1191466/2

(.5818) .حسن ي،رحيم و محمدرضا نيا، حافظ -

از پ جلفا مرز كاركردي تحول فضايي بازتاب

.جغرافيايي يها پژوهش ۀفصلنام.سابق شوروي فروپاشي

: در .18 ۀشمار


كل اداره :تهران .مرزباني (.5878) غلامحسين خطابي، -

.ناجا آموزش پشتيباني

و گذرنامه باني؛مرز (.5878) محمدحسين، راد، رحمتي -

.ناجا آموزش معاونت :تهران بيگانه، اتباع

عوامل موثر در امنيت (.5811) سيدهادي زرقاني، -

علوم ،مرزي با تاكيد بر مرز شرقي ايران و افغانستان

:در. 5شماره . جغرافيايي


شناخت بر اي مقدمه (.5811) هادي سيد زرقاني، -

در .ايران ا.ج انتظامي نيروي .تهران المللي، بين مرزهاي


http://ensani.ir/fa/article/journal-number/5544/%D8%B9%D9%84%D9%88%D9%85-%D8%AC%D8%BA%D8%B1%D8%A7%D9%81%DB%8C%D8%A7%DB%8C%DB%8C-1385-%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87-1





براي مرزباني، مباني و اصول (.5811) ابراهيم صنايعي، -

جهان :تهران .انتظامي نيروي دانشگاه آموزش معاونت

در .جم جام

https://www.gisoom.com/book/1363001 بررسي (.5811) اكبري ؛ صادقوحيد، .طيفوري -

در شده هئارا .ايران انساني ۀسرماي ۀتوسع شاخص

مسكن و نفوس رشماريس هاي يافته لتحلي همايش

5810.

آمايش اصول و پايه ۀنظري (.5810) عليرضا، عندليب -

سپاه تهران، .ايران اسلامي جمهوري مرزي مناطق

ستاد و فرماندهي ۀدانشكد اسلامي، انقلاب پاسداران

: در .جنگ عالي ۀدور

https://www.gisoom.com/book/1254504 :آدرس به (.5811) ايران مياسلا جمهوري اساسي قانون -

https://rc.majlis.ir/fa/content/iran_constitution

مجيد ؛سعيد باقري فرادنبه ؛عزيز رضاپور ؛ علي .كاظمي -

يافتگي توسعه ميزان (.5818) صادق غضنفري ؛نخعي

و بهداشت بخش هاي شاخص بر تمركز با ايران يها استان

:در (.11) 51 .سلامت مديريت .درمان

http://jha.sinaweb.net/&url=http://jha.sinaweb.net/iss

ue_11291_11292.html (.5818) محمود جوبر؛ ياسر اميري ؛علي .محمدي -

و اجتماعي امنيت هاي شاخص وضعيت بندي اولويت

امنيت سطح نظر از كشور هاي استان بندي رتبه

خاكستري اي رابطه تحليل روش از استفاده با اجتماعي

(GRA)، ۀ شمار .ششم سال .اجتماعي انتظام فصلنامۀ

http://ensani.ir/fa/article/394889 :در .پاييز .8

سطح تعيين (.5818) صديقي ؛ حسنمينا .موسوي -

ۀفصلنام .كشور هاي استان كشاورزي يافتگي توسعه

: در .8 ۀشمار .5 جلد روستايي، ۀتوسع راهبردهاي


6701

هاي استان توضعي بررسي (.5818) معصومه .نصري -

، 5818 سال ۀماه نه در IDI شاخص منظر از ايران

يها بررسي دفتر .راهبردي نظارت و ريزي برنامه معاونت

فناوري و ارتباطات اطلاعات و آمار گروه .اقتصادي فني

https://www.ict.gov.ir در اطلاعات

- Anderson, Joan B (2003). The U.S.-Mexico

border: a half century of change, The Social

Science Journal. No: 40. PP.534-554. In:

https://www.sciencedirect.com/science/article/ab

s/pii/S0362331903000673

- Diener, Alexander C., and Joshua Hagen

(2018). The Political Sociology and Political

Geography of Borders. pp: 330-346. In Sage

Handbook of Political Sociology, eds. William

Outhwaite and Stephen P. Turner. CA: Sage

Publications. In:


5748


“Changing Modalities of Power in the Twenty-

First Century,” in Border Politics: Defining

Spaces of Governance and Forms of

Transgression, eds. Cengiz Günay and Nina

Witjes (New York: Springer), 15-32. In:

https://link.springer.com/chapter/10.1007%2F97

8-3-319-46855-6_2

- Glassner, Martin (2004). Political Geography,

New York: John Wiley and Sons, Inc. in:

https://www.worldcat.org/title/political-

geography/oclc/52387985

- Marcuse, P. (2002): The New Borders of

Globalization, London.

- Houtum, H. V. (2005). The Geopolitics of

Borders and Boundaries. Geopolitics. V: 10, N:

4. Pp: 672-679.

DOI:10.1080/14650040500318522

- Nachman, G & Borregaard, M K and

Hendrichsen, D K (2014). Spatial Distribution.

In Sven Erik. Vol. [4] from Encyclopedia of

Ecology, Volumes 1-5. PP.[3304-3310] Oxford:

Elsevier. In:


6591_Spatial_distribution_patterns

- Robinson, Edward Heath (2012). Reexamining

Fiat, Bona Fide and Force Dynamic Boundaries for

Geopolitical Entities and their Placement in

DOLCE Applied Ontology Vol.7,Issue1,PP.93-108.

In:https://dl.acm.org/doi/10.5555/2690948.2690951

- Pereira, J and others (2016). Demographics and

spatial pattern on three populationsof Myrtaceae

in the Ombrophilous Mixed Forest. Ciência

Rural, Santa Maria, v.46, n.9, PP.1579-1584.

In:http://dx.doi.org/10.1590/0103-8478cr

20151308

http://jha.iums.ac.ir/search.php?sid=1&slc_lang=fa&auth=%D8%B1%D8%B6%D8%A7%D9%BE%D9%88%D8%B1

http://jha.iums.ac.ir/search.php?sid=1&slc_lang=fa&auth=%D8%A8%D8%A7%D9%82%D8%B1%DB%8C+%D9%81%D8%B1%D8%A7%D8%AF%D9%86%D8%A8%D9%87

http://jha.iums.ac.ir/search.php?sid=1&slc_lang=fa&auth=%D9%86%D8%AE%D8%B9%DB%8C




http://jha.iums.ac.ir/search.php?sid=1&slc_lang=fa&auth=%D8%BA%D8%B6%D9%86%D9%81%D8%B1%DB%8C

http://sopra.jrl.police.ir/?_action=article&au=685395&_au=%DB%8C%D8%A7%D8%B3%D8%B1++%D8%A7%D9%85%DB%8C%D8%B1%DB%8C

http://sopra.jrl.police.ir/?_action=article&au=712398&_au=%D9%85%D8%AD%D9%85%D9%88%D8%AF++%D8%AC%D9%88%D8%A8%D8%B1











https://dl.acm.org/toc/appont/2012/7/1

Documents

An Analysis of the Spatial Differences of Patterns of