ANKARA ÜNİVERSİTESİ NÜKLEER BİLİMLER

ENSTİTÜSÜ SEMİNER SUNUMU

RADYOAKTİF KAYNAKLARIN GÜVENLİTAŞINMASI

Danışman: Prof. Dr. Haluk YÜCEL

Hazırlayan: Tuğçe SARI

İÇERİK

TEHLİKELİ MADDE NEDİR

TEHLİKELİ MADDE SINIFLARI

RADYOAKTİF KAYNAKLARIN SINIFLANDIRILMASI

RADYOAKTİF MADDE TAŞIMACILIĞINDA

KULLANILAN PAKET TİPLERİ

RADYOAKTİF MADDE TAŞIYAN PAKETLERİN

SINIFLANDIRILMASI

AMAÇ

Radyoaktif kaynak emniyetinin amacı:

Herhangi bir radyoaktif maddenin/kaynağın karayolu,demiryolu, hava ve deniz yolu ile taşınması sırasında; toplumbireylerinin, radyasyon görevlilerinin radyasyondankorunmasını ve çevrenin radyasyon güvenliğini sağlamaktır

https://www.businessinsider.com/nuclear-power-fall-rise-united-states-2017-6 http://cevremuhendisiyim.com/radyoaktif-maddelerin-tasinmasi

TEHLİKELİ MADDE

Doğaları, içerik ve durumları nedeniyle çevre güvenliğini,hayvanları, insanları ve genel güvenliği tehlikeye düşürmepotansiyeline sahip maddelere ‘’tehlikeli madde’’ denir.

https://www.propazar.com/tehlikeli-madde-levhası-tabelasi

Yapı ve özellikleri itibariyle çevrenin can ve mal güvenliğini

tehlikeye sokabilen maddelerdir.

Gerek iş gerekse özel yaşamımızda yeri olan ve kullanılan

maddelerdir.

Kullanımları esnasında tehlikeli ve dikkatsiz davranışlar

sonucu hayati tehlike de yaratabilirler.

ADR yönetmeliğine göre 9 sınıfa ayrılmışlardır.

ADR Fransızca kelimelerinin baş harflerinden

rin oluşan bir kısaltmadır;Accord Européen Relatif Au

rans Transport International Des Marchandises

Dangereuses Par Rout.

Uluslararası Kara yollarında, Tehlikeli Maddelerin Taşınması ile ilgili

bir Avrupa Anlaşmasıdır(Resmi Gazete Tarihi: 24.10.2013 Resmi Gazete Sayısı:

28801).

TEHLİKELİ MADDE SINIFLARI

Sınıf 1: Patlayıcı Maddeler

Sınıf 2:Gazlar

Sınıf 3:Yanıcı Sıvılar

Sınıf 4:Alevlenir katılar;kendiliğinden yanmaya

yatkın maddeler,Su ile temasta alevlenir gaz açığa çıkaran maddeler

Sınıf 5:Yükseltgen maddeler(oksitleyiciler),organik peroksitler

Sınıf 6:Zehirli ve bulaşıcı maddeler

Sınıf 7:Radyoaktif maddeler

Sınıf 8:Aşındırıcı maddeler

Sınıf 9:Muhtelif tehlikeli maddeler(Asbest , Amyant vb.)

http://www.tehlikelimaddetasimaciligi.org/tehlikeli_maddelerin_siniflandirilmasi.html

iyonlaştırıcı radyasyon,bir atomdan veya molekülden bir elektronu

tamamen koparabilmek için gerekli olan yüksek enerjiye sahip

radyasyon türüdür(Yücel,2017).

İyonlaştırıcı olmayan radyasyon, bir atomdan veya molekülden bir

elektronu tamamen koparabilmek için gerekli olan enerjiye sahip

olmayan herhangi bir elektromanyetik radyasyon türüdür.

RADYASYON

İYONLAŞTIRICI

Alfa, Beta,Gama, X-ışını, nötron, çerenkov, frenleme,

kozmik, v.b.

İYONLAŞTIRICI OLMAYAN

Radarlar, mobil tlf. baz istasyonları, uydu iletişim

araçları, radyo, TV

dalgaları,v.b.

Tehlikeli kaynakların sınıflandırılmasında kullanılan işlevsel bir tanım geliştirilmiştir.Bu tanım D-değeri (D-value) olarak bilinmektedir(TAEK,2018).

Radyoaktif maddenin D-değeri ; kontrol edilmediği durumda radyasyona maruz kalan bireyin ölümü veya yaşam kalitesini düşüren kalıcı yaralanması ile sonuçlanabilecek etkiler oluşturabilen radyoaktif madde miktarıdır.

Yapay radyoaktif kaynaklar 5 farklı sınıfta kategorize edilir (Safety

Standard RS-G-1.9).

KATEGORİ A/D Oranı AÇIKLAMA UYGULAMA ALANI

I A/D ≥ 1000 Olağanüstü tehlikeli olarak

değerlendirilen bu

kaynaklar,kısa süre içerisinde

ölümcül hasara sebep olan

kaynaklardır.

Radyo izotoplu termoelektrik üreticiler

(RTGs), Işınlayıcılar (Irradiators), Teleterapi

II 1000 > A/D ≥ 10 Korumalı değilse çok

tehlikeli olarak

değerlendirilen bu kaynaklar

ölümcül yada kalıcı hasara

sebep olur.

Endustriyel gama radyografi

Yüksek/orta doz-şiddetinde brakiterapi

III 10 > A/D ≥ 1 Tehlikeli olarak

değerlendirilen bu

kaynaklar,birkaç saate kadar

tutulduğunda kalıcı hasara

sebep olabilecek

kaynaklarıdr.

Sabit Endüstriyel ölçüm sistemleri : Seviye

ölçerler,Taramalı ölçerler, Yüksek aktiviteli

kaynak bulunduran taşıma bandında

ölçerler, Petrol arama kuyularında

kullanılan ölçerler

IV 1 > A/D ≥0,01 Kalıcı hasar görme olasılığı

düşüktür. Uzun süre maruz

kalındığında geçici hasara

sebep olabilecek

kaynaklardır.

Düşük aktiviteye sahip brakiterapi

cihazları,kemik dansitometri cihazları.

VMuaf≤A/D ve A

<0,01

Bu kategori radyasyon

kaynaklarının kişilerde kalıcı

hasar bırakma olasılığı yok

denecek kadar azdır.

XRF(X ray Fluoresance)cihazları,kal,brasyon

kaynakları

RADYOAKTİF KAYNAKLARIN GÜVENLİ TAŞINMASI

https://tr.depositphotos.com/5755917/stock-illustration-transport-with-radioactive-waste.html

Uluslararası Mevzuat

1959 Yılında Birleşmiş Milletler Ekonomi ve Sosyal Konseyi radyoaktifmaddelerin güvenli taşınması için bir mevzuat gereği hissetmiş ve IAEA tarafından«Regulations for the Safe Transport of RadioactiveMaterial» hazırlanmıştır.

IATA DGR – Uluslararası Hava Taşımacılığı Birliği, Tehlikeli Maddeler Yönetmeliği,

IMDGR – Uluslararası Denizcilik Örgütü, Tehlikeli Maddeler Yönetmeliği,

OTIF RID – Uluslararası Demiryolu Taşımacılığı Örgütü, Tehlikeli MaddelerinDemiryolu ile Taşınması Yönetmeliği

ADR – Tehlikeli Maddelerin Karayolu ile Uluslararası Taşımacılığına İlişkin AvrupaAnlaşması

Ulusal Mevzuat

Türkiye Atom Enerjisi Kurumu Kanunu:

13/7/1982 tarihli 17753 sayılı Resmi Gazete, Kanun No:2690.

Radyasyon Güvenliği Mevzuatı

Radyasyon Güvenliği Tüzüğü (7/9/1985 tarihli 18861 sayılı Resmi Gazete)

Radyasyon Güvenliği Yönetmeliği( 24/3/2000 tarihli 23999 sayılı Resmi Gazete )

Radyoaktif Maddenin Güvenli Taşınması Yönetmeliği (8/7/2005 tarihli ve 25869 sayılı ResmiGazete)

«Radyoaktif Maddenin Güvenli Taşınması Yönetmeliği» de, diğer uluslararası düzenlemelergibi IAEA’nın «Regulations for the Safe Transport of Radioactive Material» düzenlemesinidayanak alır.

TAEK mevzuatına ilave olarak, Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı tarafından

«Tehlikeli Maddelerin Karayoluyla Taşınması Hakkında Yönetmelik» yayımlanmış ve 2013yılında yürürlüğe girmiştir. Yönetmeliğin dayanağı ADR mevzuatıdır.

NOT: Radyasyon Güvenliği Yönetmeliği ve Radyoaktif Maddenin Güvenli TaşınmasıYönetmeliği 2690 sayılı TAEK kanunun 4. maddesinin (d) bendine dayanır.

RADYOAKTİF MADDE TAŞIMACILIĞINDA KULLANILAN PAKET TİPLERİ

Radyoaktif maddelerin fiziksel yapılarına ve aktivitelerine göre 4 tip paket vardır:

1. Adi Paketler

2. Endüstriyel Paketler

3. A– Tipi Paketler

4. B – Tipi Paketler

ADİ PAKETLER

Adi paketler çok düşük radyoaktivite içeren maddelerdir.Çevreyle etkileştiklerindeönemli bir tehlike oluşturmazlar.

Radyoaktivite içeren saat,elektronik cihaz gibi mamul madde paketleri,

Doğal uranyum, doğal toryum, tüketilmiş uranyum ve diğer radyoaktif maddeleri içerenpaketler,

Küçük kapalı kontrol kaynakları içeren paketler,

Daha önce içinde radyoaktif madde bulunan, fakat sonra temizlenmiş ve yüzey bulaşmasılimitlerin 100’de birinin altına kadar indirilmiş olan paketlerdir(TAEK,2018).

Adi paketler için 2 noktaya dikkat edilir:

Paketlenmemiş bir aletin yüzeyinden 10 cm uzaklıkta herhangi birnoktada radyasyon seviyesi 0.1 mSv/ h ' den fazla olamaz.

Adi paket yüzeyinin herhangi bir noktasında radyasyon seviyesi 5 Sv/h 'den fazla olamaz.

ADİ PAKETLER

https://training.fema.gov/emiweb/is/is302/ss_mod05_sg.pdf

ENDÜSTRİYEL PAKETLER

Endüstriyel paket,

Düşük özgül aktiviteli madde (Low Specific Activity Material - LSA) ya da,

Yüzeyi bulaşmış cisimleri (Surface Contaminated Object - SCO) taşıyanpaketlerdir.

Bu paket tipi 3 ‘e ayrılır :

1. Endüstriyel Paket Tip – I ( IP - 1 )

2. Endüstriyel Paket Tip – II ( IP - 2 )

3. Endüstriyel Paket Tip – III ( IP-3 )

http://www.radkor2017.org/dosya/up/sunumlar/28_AydinKARADENIZ.pdf

A TİPİ PAKETLER :

Düşük ama önemli aktiviteye sahip maddenin güvenli ve ekonomik taşınması için

tasarlanmış olan paket tipidir.

http://www.radkor2017.org/dosya/up/sunumlar/28_AydinKARADENIZ.pdf

B TİPİ PAKETLER

Ciddi kaza koşullarına dayanıklı olacak şekilde tasarlanmış ve imal edilmişpakettir. B(U) ve B(M) olarak iki tipi vardır. B tipi pakete ayrıca onay sertifikasıverilir. Onay sertifikasının paket tasarımına ilişkin izin verdiği radyoaktivite, cins,fiziksel ya da kimyasal yapı dışında radyoaktif madde taşınamaz ( RGY,2005).

B Tipi Paketler tek taraflı onay B ( U ) ya da çok taraflı onay B ( M ) ile taşınır.

Bunlar;

B (U): Yalnız paket tasarımının yapıldığı ülkenin onayı yeterlidir.

B (M): Paket tasarımının yapıldığı ülkenin onayının yanı sıra; sevkiyatın geçtiği yolüzerindeki ülkelerle birlikte, sevkiyatın yapıldığı ülkenin de onayı gerekmektedir.

B Tipi Paket İçerikleri:

Açık radyoaktif Kaynaklar ( I -131, H - 3 )

Kapalı Kaynaklar Na - 24

Kapalı Kaynaklar Ir-192 veya Co-60

Medikal Amaçlı Co-60 teleterapi

NükleerYakıt

B(U) Tip Paket Co-60 Kaynağı

http://www.radkor2017.org/dosya/up/sunumlar/28_AydinKARADENIZ.pdf

RADYOAKTİF MADDE TAŞIYAN PAKETLERİN

SINIFLANDIRILMASI

Radyoaktif madde paket ve kolileri taşıma indisi ( TI ) ve yüzey radyasyon seviyelerine göre

I- BEYAZ Sınıf – I

II- SARI Sınıf – II

III- SARI Sınıf – III

3’e ayrlır.

Taşıma İndisi ( TI ): Radyoaktif madde taşıyan paketin veya paketlenmemiş LSA maddeveya SCO ’ in yüzeyindeki ya da yakın çevresindeki radyasyon seviyesini gösterensayıdır(RGY,2005). Diğer ifadeyle, paket yüzeyden 1 m mesafede mrem/saat olarakölçülen radyasyon seviyesinin (doz hızının) birimsiz değeridir (Yücel,2017).

ŞARTLAR SINIF

TI (Taşıma İndisi) Yüzeyin herhangi bir

noktasında en yüksek

radyasyon seviyesi

0 ≤ 0,005 mSv/h

0,5mrem/h

I - BEYAZ

0 -1 (0,005-0,5) mSv/h

0,5-50 mrem/h

II-SARI

1 -10 (0,5 -2) mSv/h

50-200 mrem/h

III-SARI

>10 (2 -10) mSv/h

200-1000 mrem/h

III-SARI ve özel koşullar

(TAEK,2018)

RADYOAKTİF MADDE TAŞIYAN PAKETLERDE

ETİKETLEME

Radyoaktif maddeleri içeren paketler, paketin yüzeyindeki ve paketten 1 m mesafedeki radyasyon seviyesine göre 3 gruba ayrılmaktadır. Bunlar;

Beyaz-I ,paket yüzeyinde izin verilen sınır 0.005mSv/h ‘ i aşmamalıdır.

Taşıma İndisi=0 ise

Beyaz-I etiket

yapıştırılır.

Adi Paketler

Sarı – II , paket yüzeyindeki radyasyonseviyesi;

0,005 mSv/ h ’ den büyük,

0,5 mSv / h ‘ den küçük

olmalıdır.

paket yüzeyinden 1 m mesafedekiradyasyon seviyesi;

0,1 mSv / h ’ i aşmamalıdır.

Taşıma indisi

0<TI<1 ise

Sarı-II etiket

yapıştırılır.

B-Tipi Paketler

Sarı –III , paket yüzeyindeki radyasyonseviyesi;

0,5 mSv/ h ’ den büyük,

2 mSv / h ‘ den küçük

olmalıdır.

Paket yüzeyinden 1 m

mesafedeki radyasyon seviyesi ise;

0,1 mSv / h ’ i geçmemelidir.

Taşıma indisi

TI>1 ise

Sarı-III etiket yapıştırılır.

A-tipi Paket veya Endüstriyel Paketler (IP-1,

IP-2 ve IP-3 )

PLAKA SİMGELERİ :

Adi paket dışında radyoaktif paket taşıyan büyük

taşıma kabı ve tankların görünür yüzlerine model

ve boyutları belirtilen plakalar yapıştırılır.

Birleşmiş Milletler Radyoaktif Madde Plakası (TAEK,2018)

TAŞIMA ARAÇLARI İÇİN EN YÜKSEK RADYASYON

SEVİYELERİ

2m

0,1mSv/h aracın herhangi bir yüzeyinden 2m mesafedeki seviye.

Aracın herhangi bir dış yüzeyindeki seviye ;2mSv/h

Sürücü bölgesinde; ALARA

https://www.sinertech.com.tr/radyoaktivite-topraklama-sistemleri/

RADYOAKTİF KAYNAK TAŞIMA EMNİYET PLANI

Radyoaktif kaynak taşıma emniyet planında aşağıdakiler bulunmalıdır :

Taşınacak radyoaktif kaynakların cinsi,aktivitesi,üretim tarihi,seri numarası, paket tipi,kategorisi bilgilerinin tanımlanması,

Radyoaktif kaynağın taşınması ve mola yerlerinde duraklama sırasında radyoaktif kaynak emniyeti için alınan önlemler,

Taşımada görevli personelin adı,güvenilirliğinin sağlanması ve sorumlulukları,

Araç takip sistemine ait bilgiler,

Gönderici ,alıcı ve taşıyıcının ilgili personelinin adı, iletişim bilgileri ve teslimat prosedürü,

Acil veya tehlike durumunda irtibat kurulacak kişilerin ve kurumların listesi,

Taşıma şekli,taşıma güzergahı ve acil durumlarda kullanılacak alternatif güzergah (TAEK,RSGD.UE.017.E07,2018).

KAYNAK LİSTESİ

Prof. Dr. Haluk YÜCEL Radyasyondan Korunma Ders Notları,2017. Radyoaktif Kaynakların Güvenli Taşınması Yönetmeliği, erişim tarihi,28.12.2018

http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2005/07/20050708-16.html

Türkiye Atom Enerjisi Kurumu,Endüstriyel Uygulamalarda Radyasyondan Korunma KursuEğitim Materyalleri,2018.

Tehlikeli Maddelerin Karayoluyla Taşınması Yönetmeliği ,erişim tarihi:01.01.2019

https://statik.tse.org.tr/upload//tr/dosya/icerikyonetimi/7622/27012017105304-3.pdf

IAEA Safety Standards ,Regulations for the Safe Transport of Radioactive Material,2012Edition, Specific Safety Requirements, No. SSR-6 .

Türkiye Atom Enerjisi Kurumu,Radyoaktif Kaynakların Emniyetine İlişkin Usul ve Esaslar,2018. Erişim tarihi: 02.01.2019

http://www.taek.gov.tr/tr/belgeler-formlar/rsgd-formlari/usul-esaslar/Radyoaktif-Kaynaklar%C4%B1n-Emniyetine-%C4%B0li%C5%9Fkin-Usul-ve-Esaslar/lang,tr-tr/

Teşekkürler…