ผลการพฒนาความรอบรดานสขภาพดวยการจดการเรยนรเพอการเปลยนแปลง ทมตอพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอดของผปวยโรคเบาหวาน

ปรญญานพนธ ของ

อารยา เชยงของ

เสนอตอบณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ เพอเปนสวนหนงของการศกษา ตามหลกสตรปรญญาปรชญาดษฎบณฑต สาขาวชาการวจยพฤตกรรมศาสตรประยกต

กรกฎาคม 2561

ผลการพฒนาความรอบรดานสขภาพดวยการจดการเรยนรเพอการเปลยนแปลง ทมตอพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอดของผปวยโรคเบาหวาน

ปรญญานพนธ ของ

อารยา เชยงของ

เสนอตอบณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ เพอเปนสวนหนงของการศกษา ตามหลกสตรปรญญาปรชญาดษฎบณฑต สาขาวชาการวจยพฤตกรรมศาสตรประยกต

กรกฎาคม 2561 ลขสทธเปนของมหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ

ผลการพฒนาความรอบรดานสขภาพดวยการจดการเรยนรเพอการเปลยนแปลง ทมตอพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอดของผปวยโรคเบาหวาน

บทคดยอ ของ

อารยา เชยงของ

เสนอตอบณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ เพอเปนสวนหนงของการศกษา ตามหลกสตรปรญญาปรชญาดษฎบณฑต สาขาวชาการวจยพฤตกรรมศาสตรประยกต

กรกฎาคม 2561

อารยา เชยงของ. (2561). ผลการพฒนาความรอบรดานสขภาพดวยการจดการเรยนรเพอ การเปลยนแปลงทมตอพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอดของผปวย โรคเบาหวาน. ปรญญานพนธ ปร.ด. (การวจยพฤตกรรมศาสตรประยกต). กรงเทพฯ: บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ. อาจารยทปรกษาปรญญานพนธ: รองศาสตราจารย ดร.องศนนท อนทรก าแหง, ผชวยศาสตราจารย ดร.พชร ดวงจนทร. ในการศกษาครงนใชรปแบบการวจยผสานวธดวยรปแบบขนสง: การวจยเชงทดลอง มวตถประสงคคอ 1) เพอศกษาประสบการณและมมมองทเกยวของกบการจดการตนเองของผปวยโรคเบาหวาน 2) เพอศกษาเงอนไขและมมมองทเกยวของกบความรอบรดานสขภาพในผปวยโรคเบาหวาน 3) เพอศกษาประสทธผลของโปรแกรมพฒนาความรอบรดานสขภาพดวยการจดการเรยนรเพอการเปลยนแปลงทมตอพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอดของผปวยโรคเบาหวาน 4) เพอศกษาความคงทนของความรอบรดานสขภาพ พฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอด และการเปลยนแปลงของระดบน าตาลสะสมในเลอดของผปวยโรคเบาหวาน การวจยเชงคณภาพ มผใหขอมลหลกคอผปวยโรคเบาหวานประเภทท 2 จ านวน 13 คน โดยเกบรวบรวมขอมลดวยการสมภาษณเชงลก พบวา 1) ประสบการณรนแรงทางลบทรนแรงทเกดจากภาวะแทรกซอนจากโรคเบาหวาน และเปนประสบการณตรงมอทธพลตอการปรบเปลยนพฤตกรรม ไดแก การสญเสยอวยวะ ไมสามารถชวยเหลอตวเอง ครอบครวเดอดรอน และตองสญเสยชวตทก าลงรงเรองของตนเอง สวนมมมองของการเปนผปวยโรคเบาหวานพบวาผปวยมมมมอง 3 ประเดนคอ ประเดนท 1 โรคเบาหวานเปนโรคทไมรนแรง ประเดนท 2 โรคเบาหวานท าใหชวตยงยาก และประเดนท 3 กลมผปวยโรคเบาหวานทสามารถควบคมระดบน าตาลในเลอด ไดจะมมมมองวาการควบคมระดบน าตาลในเลอด ตองเกดจากการพงพาตนเอง การวจยเชงปรมาณ กลมตวอยางคอ ผปวยโรคเบาหวานประเภทท 2 จ านวน 40 คน สมเขากลมทดลองและกลมควบคม กลมละ 20 คน โดยใชแบบวดจ านวน 2 ฉบบ และผลระดบน าตาลสะสมในเลอด วเคราะหดวยการวเคราะหความแปรปรวนรวม การวเคราะหแปรปรวนแบบสองทาง และการวเคราะหความแปรปรวนแบบวดซ า พบวา ไมพบปฏสมพนธระหวางโปรแกรมพฒนาความรอบรดานสขภาพและการสนบสนนทางสงคมทมผลตอพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอด เมอพจารณาความแปรปรวนทางเดยวพบวากลมทดลองมพฤตกรรมการควบคมน าตาลในเลอดสงกวากลมควบคม และกลมทดลองมระดบน าตาลสะสมในเลอดต ากวากลมควบคม ผลทไดจากการศกษาครงน สามารถน าไปใชพฒนาความรอบรดานสขภาพเพอท าใหเกดการเปลยนแปลงและความคงทนของพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอดของผปวยโรคเบาหวานชนดท 2

EFFECTIVENESS OF DEVELOPMENT OF HEALTH LITERACY THROUGH CONTROLLED TRANSFORMATIVE LEARNING DUE TO

GLYCEMIC CONTROL BEHAVIOR AMONG DIABETIC PATIENTS

AN ABSTRACT BY

ARAYA CHIANGKHONG

Presented in Partial Fulfillment of the Requirements for the

Doctor of Philosophy Degree in Applied Behavioral Science Research at Srinakharinwirot University

July 2018

Araya Chiangkhong. (2561). Effectiveness of the Development of Health Literacy through Controlled Transformative Learning due to Glycemic Control Behavior among

Diabetic Patients. Dissertation Ph.D. (Applied Behavioral Science Research). Bangkok: Graduate School, Srinakharinwirot University. Advisor Committee: Assoc. Prof. Dr. Ungsinun Intarakamhang, Assist. Prof. Dr. Patcharee Duangchan.

This research used a mixed methods research: intervention design. The research aimed (1) to study experiences of diabetic patients and perspectives related to self-management; (2) to study conditions and perspectives related to health literacy; (3) to study the effectiveness of developing health literacy through controlled transformative learning to improve glycemic control behavior; and (4) to study the maintenance of health literacy and glycemic control behavior on changing of blood glucose levels among diabetic patients. The qualitative study used thirteen type two diabetic patients as key informants, which were collected by in-depth interviews. The findings found that severe negative experiences caused by diabetes mellitus complications, the direct impact that led to changes in behavior; such as amputation and physical disabilities, as well as family trouble and unemployment. It was also revealed that the perspectives of patients on diabetes mellitus, which could be divided into three primary ideas, which were as follows: i) diabetes mellitus was not a serious disease; ii) diabetes mellitus made life difficult; and iii) diabetic patients who were able to control their blood sugar levels believed that the glycemic control relied on the sense of self-reliance of patients. The quantitative study was used forty types two diabetic patients divided by random assignment with twenty each in the experimental and the control group. There were two questionnaires and HbA1c based on the responses of the participants and also indicated the positive effect of TL intervention, remarks during intervention sessions, and identified the impact from treatment, the experimental group had HbA1c. The ANCOVA, two-way ANOVA, and repeated measures were applied for data analysis. The results revealed that 1) the experimental group had more glycemic control behavior than the control group; and that the experimental group had less HbA1c than the control group; 2) no interaction effect between developing health literacy through controlled transformative learning and social support on glycemic control behavior; and 3) the experiment group had changing and maintaining in health literacy, glycemic control behavior and HbA1c. The implications of this study could be applied to develop health literacy leading to change and maintenance in terms of glycemic control behavior among type two diabetic patients.

ปรญญานพนธ เรอง

ผลการพฒนาความรอบรดานสขภาพดวยการจดการเรยนรเพอการเปลยนแปลง ทมตอพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอดของผปวยโรคเบาหวาน

ของ อารยา เชยงของ

ไดรบอนมตจากบณฑตวทยาลยใหนบเปนสวนหนงของการศกษาตามหลกสตร ปรญญาปรชญาดษฎบณฑต สาขาวชาการวจยพฤตกรรมศาสตรประยกต

ของมหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ

……………………………………………………………คณบดบณฑตวทยาลย (ผชวยศาสตราจารย นายแพทยฉตรชย เอกปญญาสกล) วนท......เดอน กรกฎาคม พ.ศ. 2561

อาจารยทปรกษาปรญญานพนธ คณะกรรมการสอบปากเปลา

………………………………… ทปรกษาหลก ……..……………………………….. ประธาน (รองศาสตราจารย ดร.องศนนท อนทรก าแหง) (ผชวยศาสตราจารย ดร.ภรณ วฒนสมบรณ) ………………………………… ทปรกษารวม ……..……………………………… กรรมการ (ผชวยศาสตราจารย ดร.พชร ดวงจนทร) (รองศาสตราจารย ดร.องศนนท อนทรก าแหง) ……..…………………………...…..กรรมการ (ผชวยศาสตราจารย ดร.พชร ดวงจนทร) ……..…………………………...…..กรรมการ (อาจารย ดร.น าชย ศภฤกษชยสกล)

งานวจยนไดรบทนสนบสนนจาก ส านกงานคณะกรรมการวจยแหงชาต

ทนอดหนนการวจยประเภทบณฑตศกษา ประจ าปงบประมาณ 2560

ประกาศคณปการ ปรญญานพนธนจะส าเรจมไดเลย หากปราศจากความกรณาและเมตตาจากบคคลหลายทาน ซงผวจยขอกราบขอบพระคณเปนอยางสง โดยเฉพาะอยางยง รองศาสตราจารย ดร.องศนนท อนทรก าแหง อาจารยทปรกษาปรญญานพนธหลก และผชวยศาสตราจารย ดร.พชร ดวงจนทร อาจารยทปรกษาวทยานพนธรวม ทคอยก ากบตดตาม ใหความชวยเหลอ ใหก าลงใจ และชแนะแนวทางในทกกระบวนการของการท าวจย ท าใหผวจยสามารถแกไขปรบปรงปรญญานพนธใหมความสมบรณครบถวนมากขน ขอกราบขอบพระคณ ผชวยศาสตราจารย ดร.ภรณ วฒนสมบรณ ประธานกรรมการสอบปรญญานพนธ และอาจารย ดร. น าชย ศภฤกษชยสกล ประธานหลกสตรฯ ทไดกรณาใหค าแนะน าปรกษาดานวชาการทเปนประโยชน ตรวจสอบแกไขขอบกพรองตางๆ จนปรญญานพนธเลมนเสรจสมบรณมากยงขน ขอขอบพระคณ ผชวยศาสตราจารย ดร.ภรณ วฒนสมบรณ อาจารย ดร.อมราพร สรการ ผชวยศาสตราจารย ดร.ฐาศกร จนประเสรฐ และผชวยศาสตราจารย ดร.นรสรา พงโพธสภ ทกรณาใหความอนเคราะหตรวจสอบคณภาพของเครองมอวจย ตลอดจนใหขอเสนอแนะในการปรบปรงเครองมอทใชในการวจย ผวจยขอขอบคณทมพยาบาลเยยมบาน อาสาสมครสาธารณสข กลมตวอยาง และผใหขอมลทกทานทเกยวของกบการเกบขอมลในการวจย ผเปนเบองหลงส าคญทท าใหการเกบขอมล และด าเนนการวจยราบรนและผานพนไปไดดวยด ขอขอบพระคณ คณบดคณะพยาบาลศาสตรเกอการณย รองศาสตราจารย ดร.ทศนย ทองประทป ผชวยศาสตราจารย ดร.พรนนท วศาลสกลวงษ อาจารยประจ าภาควชาการพยาบาลสาธารณสขศาสตรและเวชศาสตรเขตเมอง ตลอดจนคณาจารยทกทาน ภายในคณะพยาบาลศาสตรเกอการณย มหาวทยาลยนวมนทราธราช ทใหโอกาส และการสนบสนน ใหการศกษาในครงนประสบความส าเรจไปดวยด นอกจากน ยงมบคคลผเปนมตรแท และบคคลผเปนเบองหลงทท าใหผวจยสามารถผานพนอปสรรค ตลอดจนการด าเนนการวจยส าเรจไปไดดวยด ผวจยขอขอบพระคณ คณกอย เพญระว มฤทธ คณหญง ณฤด เสนะวต คณชช กรรณภรมย วงศโรจนภรณ นองฝน วรณน รนพรต นองออม วรณวรรณ วเทห นองอย ปราลณา ทองศร นองกอย พรพรหม รจไพโรจน รวมทงนองโอ สรธรรศจ เอยมลออ ทสนบสนนใหความชวยเหลอ แกปญหาทงเรองสวนตว เรองงาน และเรองการศกษาเสมอมา

ส าหรบสถาบนวจยพฤตกรรมศาสตรอนเปนทรกยงของผวจย ขอขอบคณทกๆ สงในโลก ทสรางโอกาสใหผวจยไดเขามาเปนศษยของสถาบนแหงนซงเปรยบเสมอนบานหลงใหญ ในการเขาศกษาในสถาบนวจยพฤตกรรมศาสตรท าใหผวจยมโอกาสมาพบกบคณครผเปนแบบอยาง ผให ทงวชาความร และแนวทางในการด าเนนชวต ตลอดจนใหก าลงใจซงเปนสวนส าคญทท าใหการศกษาครงนประสบความส าเรจดวยด ขอขอบคณเพอนนกศกษา ปรด 3 เพอนทงรนพ รนนองทท าใหรสกอบอนเสมอมา ขอขอบคณเจาหนาทหลายๆทาน โดยเฉพาะนองอม นองวาส ปานง ผใหการดแลและชวยเหลออยางเตมใจ ขอขอบพระคณพโส อาจารย ดร.อมราพร อาจารยเอ ผชวยศาสตราจารย ดร.ฐาศกร อาจารยนว ผชวยศาสตราจารย ดร.ศรณย อาจารยตา ผชวยศาสตราจารย ดร.นรสรา ผเปนก าลงใจและใหความชวยเหลอในทกๆ เรองมาโดยตลอด ขอบคณ นองนน นองตา นองเพม นองกลวย นองนนท นองผเปนกลยาณมตร ใหการชวยเหลอ และใหค าปรกษาในดานวชาการ จนผวจยสามารถผาฟนอปสรรคในการศกษามาไดดวยด ขอขอบคณนองปล พเนตร อนเปนทรกยง ผทท าใหผวจยมรอยยม เสยงหวเราะ และคอยชวยเหลอสนบสนน ใหก าลงใจกนและกนเสมอมา ทายนผวจยขอกราบคณพอมานต เชยงของ คณพอผเปนแบบอยาง เปนก าลงใจทส าคญ และเปนรมโพธ รมไทรของลก ขอกราบคณแมอาร เชยงของ ผลวงลบ ผเปนตนแบบ และแรงบนดาลใจในความวรยะอตสาหะของลก นอกจากนผวจยขอขอบคณสมาชกในครอบครวทกคน พเกย พแอะ นองอ หลานออมสน และหลานปนปน ทเปนผสนบสนนทงทนทรพย และก าลงใจใหตลอดระยะเวลาของการศกษาในครงนผานพนไปดวยด

อารยา เชยงของ

สารบญ

บทท หนา 1 บทน า………………………………………………………………………………. 1

ความส าคญของปญหา……………………….………………………………….. 1 ค าถามการวจย…………………………………………………………………… 6 ความมงหมายของการวจย………………………………………………………. 6 ความส าคญของการวจย…………………………………………………………. 7 ขอบเขตของการวจย……………………………………………………………... 7 นยามศพทเฉพาะ………………………………………………………………… 8

2 แนวคด ทฤษฎ และงานวจยทเกยวของ………………………………………. 9 ความรเกยวกบโรคเบาหวานและการรกษา…………………………………...... 9 พฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอดของผปวยโรคเบาหวาน……...…… 15 ความรอบรดานสขภาพ…………………………………………………………... 22 การจดการเรยนรเพอการเปลยนแปลง...........…………………………………. 41 โปรแกรมพฒนาความรอบรดานสขภาพดวยการจดการเรยนรเพอการ

เปลยนแปลงทมตอพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอดของผปวย โรคเบาหวาน........................................................................................... 56

การสนบสนนทางสงคม……………………………………………………….….. 66 การวจยผสานวธ……………………..…………………………………………… 69 นยามเชงปฏบตการ……………………………………………………………… 72 กรอบแนวคดการวจย…………………………………………………………….. 75 สมมตฐานการวจย………………………………………………………………... 78

3 วธด าเนนการวจย……………………………………………………….……….. 79 การวจยเชงคณภาพ…………………………………………………………..….. 80 สนามวจย……………………….…………………………………………..... 80 ผใหขอมลหลก………………………..……………………………………… 81 การสรางและตรวจสอบคณภาพของเครองมอ………….………………...… 82 การเกบรวบรวมขอมลภาคสนาม…………….……………………………... 84

สารบญ (ตอ)

บทท หนา 3 (ตอ)…………………………………………………………………………………

การตรวจสอบขอมล………………………..……………….………………. 84 การวเคราะหขอมลเชงคณภาพ…………………………….………………. 85 การวจยเชงปรมาณ……………………………………………….…………….. 86 การก าหนดประชากรและกลมตวอยาง……………………….……………. 86 เครองมอทใชในการวจย……………………………………….…………… 89 การสรางและหาคณภาพเครองมอ……………………………….………… 92 ขนตอนการด าเนนการวจย……………………………………….………… 99 การวเคราะหขอมลเชงปรมาณ……………………………………..………. 100 การวจยผสานวธ: ความสมพนธระหวางวธวจยเชงคณภาพสวธวจยเชง ปรมาณ…………………………………………………………………..……..

101

การพทกษสทธและจรรยาบรรณในการวจย………………………………..….. 101

4 ผลการวเคราะหขอมล…………………………..…………………………...….. 102 ผลการวเคราะหขอมลเชงคณภาพ………………………………...………….... 102 การผสานวธจากวธวจยเชงคณภาพสวธวจยเชงปรมาณ…………………….... 129 ผลการวเคราะหขอมลเชงปรมาณ…………….………………………………... 141 ลกษณะทวไปของกลมตวอยางและคาสถตพนฐานของตวแปร………….. 142 ผลการวเคราะหขอมลเพอทดสอบสมมตฐาน…………………………….. 144 ขอคนพบจากการตดตามผลหลงการทดลอง…………………………………... 159

5 สรปผล อภปรายผล และขอเสนอแนะ……….……………………………….. 164 สรปผลการวจยเชงคณภาพ……………………………………………….…..… 165 สรปผลการวจยเชงปรมาณ………………………………………..…………….. 172 อภปรายผลการวจยเชงคณภาพ………………………………………………… 175 อภปรายผลการวจยเชงปรมาณ……………….………………………………… 179 อภปรายผลการวจยผสานวธ………...………….……………………………….. 187 ขอจ ากดในการวจย……………………………………………………….……… 188 ขอเสนอแนะเพอการปฏบต……………………………………..…….…………. 189

สารบญ (ตอ)

บทท หนา 5 (ตอ)………………………………………………………………………………… ขอเสนอแนะเพอการวจยครงตอไป………………………………………………. 190

บรรณานกรม………………………………………………………………………….……. 191 ภาคผนวก………………………………………………………………………………..….. 206 ภาคผนวก ก…….…………………………………………………….………………… 207 ภาคผนวก ข……………..…………………………….……………………………...… 218 ภาคผนวก ค……………………………………………………..……………………… 220 ภาคผนวก ง……………………………….....….……………………………………… 231 ภาคผนวก จ…………………………………………………………………………….. 247

ประวตยอผวจย………………………………………………………………………..……. 253

บญชตาราง ตาราง หนา 1 การสงเคราะหองคประกอบของพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอดของ

ผปวยโรคเบาหวาน………………………………………………………………….. 17 2 เกณฑการประเมนระดบน าตาลในเลอด…………………………..………………….. 20 3 องคประกอบของความรอบรดานสขภาพ………………………….…………………. 30

4 การสงเคราะหงานวจยทเกยวของกบความรอบรดานสขภาพ………………………. 38 5 การประยกตแนวคดความรอบรดานสขภาพและการเรยนรเพอการเปลยนแปลง

เพอพฒนาสโปรแกรมพฒนาความรอบรดานสขภาพดวยการจดการเรยนรเพอ การเปลยนแปลงทมตอพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอดของผปวย โรคเบาหวาน………………………………………………………………………..

60 6 สรปขอมลเบองตนของผใหขอมลหลก……………………………………………….. 81 7 การจดกลมตวอยางเขาสรปแบบการจดกระท า……………………………………… 89 8 สรปกจกรรมของโปรแกรมการพฒนาความรอบรดานสขภาพดวยการจดการเรยนร

เพอการเปลยนแปลงทมตอพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอดของ ผปวยโรคเบาหวาน…………...……………………………………...……………… 96

9 สรปผลการศกษาทสอดคลองกบแนวคดการพฒนาความรอบรดานสขภาพ และ การน าไปใชในการพฒนาโปรแกรม……………………….………………………… 132

10 สรปผลการศกษาทสอดคลองกบแนวคดกระบวนการเรยนรเพอการเปลยนแปลง และการน าไปใชในการพฒนาโปรแกรม……………….…………….……………… 135

11 จ านวนและรอยละของลกษณะทวไปของกลมตวอยางทเขารวมโปรแกรม…………. 142 12 คาเฉลย คาเบยงเบนมาตรฐาน และพสยของตวแปรทางจตและพฤตกรรม และ

ตวแปรทางกายภาพ จ าแนกตามกลมการทดลองและชวงเวลาของการวด…......... 143 13 คาความสมพนธระหวางตวแปร ในระยะหลงทดลองและตดตามผล 3 เดอน............ 145 14 ผลการวเคราะหความแปรปรวนรวมของพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอด

หลงการทดลอง ระหวางกลมทดลองกบกลมควบคม โดยควบคมพฤตกรรมการ ควบคมระดบน าตาลในเลอดในระยะกอนการทดลอง………………………..…….. 146

15 ผลการเปรยบเทยบคาเฉลยรายคระหวางกลมทดลองและกลมควบคม ทมตอ พฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอด ในระยะหลงการทดลอง……………… 147

16 ผลการวเคราะหความแปรปรวนรวมของระดบน าตาลสะสมในเลอดระยะตดตามผล 3 เดอน ระหวางกลมทดลองและกลมควบคม โดยควบคมระดบน าตาลสะสมใน เลอดในระยะกอนการทดลอง………………………………………………………... 147

บญชตาราง (ตอ)

ตาราง หนา 17 ผลการเปรยบเทยบคาเฉลยรายคระหวางกลมทดลองและกลมควบคม ทมตอ

ระดบน าตาลสะสมในเลอด ในระยะตดตามผล 3 เดอน……………………………. 148 18 ผลการวเคราะหความแปรปรวนสองทางของพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลใน

เลอด จ าแนกตามกลมการทดลองและการสนบสนนทางสงคม……………………. 149 19 ผลการทดสอบความแตกตางของพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอด

ภายหลงการทดลอง จ าแนกตามชวงเวลาทท าการวด…………………………….. 150 20 ผลการเปรยบเทยบคาเฉลยรายคของพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอด

จากการวด 3 ครง…………………………………………………………………… 151 21 ผลการทดสอบความแตกตางของระดบน าตาลสะสมในเลอดภายหลงตดตามผล 3

เดอน จ าแนกตามชวงเวลาทท าการวด……………………………………….…….. 152 22 ผลการเปรยบเทยบคาเฉลยรายคของระดบน าตาลสะสมในเลอดจากการวด 2 ครง.. 153 23 ผลการทดสอบความแตกตางของความรอบรดานสขภาพระดบพนฐาน ระดบ

ปฏสมพนธ และระดบวจารณญาณภายหลงการทดลอง จ าแนกตามชวงเวลาทท า การวด…………………………………………………………………………………

154 24 ผลการเปรยบเทยบคาเฉลยรายคของความรอบรดานสขภาพจากการวด 3 ครง……. 156 25 ภาพรวมของผลการทดสอบสมมตฐาน………………………………………………. 158 26 การวเคราะหดชนความสอดคลองจากผเชยวชาญในการตรวจสอบคณภาพ

เครองมอดานเนอหาของแบบวดความรอบรดานสขภาพ ประเมนโดย ผเชยวชาญจ านวน 3 คน…………………………………………………………....

221 27 การทดสอบคาความเชอมน (α - Coefficient) ทงฉบบและคาสหสมพนธระหวาง

คะแนนรายขอกบคะแนนรวม (Corrected Item-Total Correlation) ของแบบ วดความรอบรดานสขภาพ………………………………………………………...…

223 28 การวเคราะหดชนความสอดคลองจากผเชยวชาญในการตรวจสอบคณภาพ

เครองมอดานเนอหาของแบบวดพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอดของ ผปวยโรคเบาหวาน ประเมนโดยผเชยวชาญจ านวน 3 คน……………………

225 29 การทดสอบคาความเชอมน (α - Coefficient) ทงฉบบและคาสหสมพนธระหวาง

คะแนนรายขอกบคะแนนรวม (Corrected Item-Total Correlation) ของ แบบวดพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอดของผปวยโรคเบาหวาน…….

227

บญชตาราง (ตอ)

ตาราง หนา 30 การวเคราะหดชนความสอดคลองจากผเชยวชาญในการตรวจสอบคณภาพ

เครองมอดานเนอหาของแบบวดการสนบสนนทางสงคม ประเมนโดย ผเชยวชาญจ านวน 3 คน…………………………………………………………

229 31 การทดสอบคาความเชอมน (α - Coefficient) ทงฉบบและคาสหสมพนธระหวาง

คะแนนรายขอกบ คะแนนรวมทปรบแก (Corrected Item-Total Correlation) ของแบบวดการสนบสนนทางสงคม………………………………………………… 230

บญชภาพประกอบ

ภาพประกอบ หนา 1 ขนตอนการรกษาโรคเบาหวานชนดท 2……..……………………………….... 14 2 แนวคดปฏสมพนธของความรอบรดานสขภาพ……………………………….... 22 3 ความรอบรดานสขภาพในฐานะทเปนปจจยเสยง………………………………. 26 4 ความรอบรดานสขภาพในฐานะทเปนสนทรพย………………………………… 28 5 การเปลยนแปลงมมมองของทฤษฎการเรยนรเพอการเปลยนแปลงของ

เมซโรว…………………………………………………………………………. 45 6 กรอบแนวคดการวจย…………………………………………………………… 77 7 รปแบบการด าเนนการวจยแบบผสานวธ……………………….……………… 79 8 การคดเลอกกลมตวอยางในการด าเนนการวจยเชงปรมาณ………………….. 88 9 แบบแผนการทดลองในการเกบรวบรวมขอมล………………………………… 100 10 สรปขอคนพบประสบการณทเกยวของกบโรคเบาหวาน……….…………….. 112 11 สรปขอคนพบมมมองตอโรค/การเปนผปวยโรคเบาหวาน และมมมองตอการ

ด าเนนชวต…………………………………………………………………….. 117 12 สรปขอคนพบเงอนไขและมมมองทเกยวของกบความรอบรดานสขภาพใน

กลมผปวยโรคเบาหวาน………………………………………………..……… 128 13 รปแบบการพฒนาความรอบรดานสขภาพทน าไปสการเปลยนแปลงของ

พฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอดและระดบน าตาลสะสมในเลอด…. 130 14 ความสมพนธระหวางวธวจยเชงคณภาพสวธวจยเชงปรมาณ………..….……. 131 15 การเปลยนแปลงพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอดตามชวงเวลา....... 151 16 การเปลยนแปลงระดบน าตาลสะสมในเลอดตามชวงเวลา................................ 153 17 การเปลยนแปลงความรอบรดานสขภาพตามชวงเวลา.................................... 157

บทท 1 บทน ำ

ควำมส ำคญของปญหำ โรคเบาหวานเปนปญหาสาธารณสขส าคญของโลกในปจจบน จากรายงานภาวะสขภาพขององคกรอนามยโลกในป พ.ศ. 2552 พบผปวยโรคเบาหวานทวโลกจ านวน 108 ลานคน ตอมาในป พ.ศ. 2557 พบจ านวนเพมขนอยางตอเนองโดยเพมขนเปน 422 ลานคน จากรายงานดงกลาวยงพบอตราปวยดวยโรคเบาหวานของประชากรทวโลกทมอายมากกวา 18 ป เพมขนจากรอยละ 4.7 เปนรอยละ 8.5 (WHO. 2016) และพบวาโรคเบาหวานเปนสาเหตการตายอนดบท 6 ของประชากรทวโลก โดยมผเสยชวตจากโรคเบาหวานถง 1.6 ลานคน (WHO. 2017) ส าหรบประเทศไทยจากการส ารวจสขภาพประชาชนไทยโดยการตรวจรางกายในประชากรไทยอาย 15 ปขนไป ครงท 3 (พ.ศ. 2547) ครงท 4 (พ.ศ. 2552) และครงท 5 (พ.ศ. 2557) พบวา ความชกของโรคเบาหวานของครงท 3 เปนรอยละ 7 ใกลเคยงกบครงท 4 เปนรอยละ 6.9 (วชย เอกพลากร. 2553) สวนครงท 5 เพมสงขนเปนรอยละ 8.8 (วชย เอกพลากร; และคณะ. 2559) นอกจากนขอมลของส านกงานพฒนานโยบายสขภาพระหวางประเทศรายงานภาระโรคและการบาดเจบของประชากรไทยในป พ.ศ. 2557 พบวาโรคเบาหวานเปนสาเหตการตายของประชาชนไทยในกลมเพศชาย พบวา เปนสาเหตการตายในอนดบท 8 ในเพศหญงในอนดบท 1 รอยละ 4.5 และ 9.3 ตามล าดบ (ส านกงานพฒนานโยบายสขภาพระหวางประเทศ. 2560) นอกจากโรคเบาหวานเปนสาเหตการณตายอนดบตนๆ แลว ยงเปนโรคทรฐบาลตองสญเสยคาใชจายในการดแลรกษาเปนจ านวนเงนมหาศาล ดงขอมลจากกรมควบคมโรค พบวา ประเทศไทยมคาใชจายผปวยนอกใน การรกษาพยาบาลโรคเบาหวานเฉลย 1,172 บาทตอราย สวนผปวยในคาใชจายใน การรกษาพยาบาลเฉลย 10,217 บาทตอราย รวมคารกษาพยาบาลจ านวนทงสน 3,984 ลานบาทตอป หากคนไทยปวยดวยโรคเบาหวาน รวม 3 ลานคนตอป มารบบรการทสถานพยาบาล จะตองเสยคารกษาพยาบาลทงสนประมาณ 47,596 ลานบาทตอป (กรมควบคมโรค ส านกโรคไมตดตอ กลมพฒนาระบบสาธารณสข. 2559) จากสถานการณความรนแรงของโรคเบาหวานทกลาวขางตน จงท าใหโรคเบาหวานเปนโรคทองคการดานสขภาพควรใหความส าคญเปนอยางยง ทงนโรคเบาหวานจดอยในกลมโรคไมตดตอเรอรงทสามารถควบคมไดดวยการควบคม พฤตกรรมและวถชวตประจ าวน ซงแผนยทธศาสตรสขภาพดวถชวตไทย พ.ศ. 2554-2563 (Thailand lifestyle healthy strategic plan 2011-2020) ใหความส าคญกบปญหาโรคไมตดตอเรอรง โดยมงเนนการลดปญหาโรคทเกดจากวถชวตทส าคญ 5 โรค ไดแก โรคเบาหวาน โรคมะเรงโรคหวใจ โรคความดนโลหตสง และโรคหลอดเลอดสมอง เพอใหประชาชน ชมชน สงคม และประเทศมภมคมกนและศกยภาพ ในการสกดกนภยคกคามสขภาพจากโรควถชวตดวยการเพมวถชวตพอเพยงใน 3 ดาน ไดแก การบรโภค การออกก าลงกาย และการจดการอารมณ โรคเบาหวาน

2

เปนโรคไมตดตอเรอรงทบนทอนคณภาพชวตและคราชวตมนษยมากทสดโรคหนงและมแนวโนมเพมสงขน (ส านกนโยบายและยทธศาสตร กระทรวงสาธารณสข. 2554) ผปวยโรคเบาหวานจะ มความผดปกตเกยวกบเมตาบอลซม (Metabolism) โดยมระดบน าตาลในเลอดสง ซงเกดจากความผดปกตของรางกายทมการผลตฮอรโมนอนซลนไมเพยงพอ อนสงผลท าใหระดบน าตาลในเลอดสงเกน โรคเบาหวานจะมอาการเกดขนเนองมาจากการทรางกายไมสามารถใชน าตาลไดอยางเหมาะสม ซงโดยปกตน าตาลจะเขาสเซลลรางกายเพอใชเปนพลงงานภายใตการควบคมของฮอรโมนอนซลน ซงผทเปนโรคเบาหวานรางกายจะไมสามารถน าน าตาลไปใชงานไดอยาง มประสทธภาพ ผลทเกดขนท าใหระดบน าตาลในเลอดสงขน ในระยะยาวจะมผลในการท าลายหลอดเลอด ถาหากเปนโรคเบาหวานอยางนอย 5 ป แลวไมไดรบการรกษาอยางจรงจงและเหมาะสม อาจน าไปสสภาวะแทรกซอนทรนแรงได โดยภาวะแทรกซอนของโรคเบาหวานทส าคญคอ 1) ภาวะแทรกซอนทหลอดเลอดขนาดใหญ (Macrovascular complications) ไดแก โรคหลอดเลอดหวใจ (Coronary vascular disease) โรคหลอดเลอดสมอง (Cerebrovascular disease) และโรคของหลอดเลอดสวนปลาย (Peripheral vascular disease) และ 2) ภาวะแทรกซอนทหลอดเลอดขนาดเลก (Microvascular complications) ไดแก ภาวะแทรกซอนทางตา (Diabetic retinopathy) ภาวะแทรกซอนทางไต (Diabetic nephropathy) และภาวะแทรกซอนทางระบบประสาท (Diabetic neuropathy) (วชย เอกพลากร; และคณะ. 2559) สอดคลองกบงานวจยทเกยวของกบการควบคมระดบน าตาลของผปวยโรคเบาหวานชนดท 2 พบวา การควบคมน าตาลชวยลดอตราการตายจากโรคหวใจ โรคแทรกซอนไดแก โรคกลามเนอหวใจขาดเลอด โรคหลอดเลอดหวใจ และภาวะน าตาลต ารนแรง (Hemmingsen; et al. 2011) ดงนน การควบคมน าตาลจงเปนวธการหนงทชวยลดภาวะแทรกซอนของผปวยโรคเบาหวานได คณะกรรมการผเชยวชาญการวนจฉยและจดประเภทโรคเบาหวานไดก าหนดเปาหมายการควบคมระดบน าตาลในเลอดของผปวยควรมระดบน าตาลในเลอดกอนอาหารระหวาง 100-126 mg/dL ระดบกอนนอนควรอยระหวาง 100-140 mg/dL และระดบน าตาลสะสมควรต ากวา รอยละ 7 ซงสามารถลดอตราการเกดโรคแทรกซอนทงแบบเฉยบพลนและเรอรงได (The expert committee on the diagnosis and classification of diabetes mellitus. 2004) จากการศกษาทผานมาพบวาการควบคมระดบน าตาลใหไดตามเปาหมายยงเปนอปสรรคทส าคญอยางยงในระบบบรการสขภาพ (Mendes; et al. 2009; Moreira; et al. 2010) ในประเทศไทยไดมการประเมนผลการดแลผปวยโรคเบาหวานชนดท 2 ของโรงพยาบาลในสงกดกระทรวงสาธารณสขและโรงพยาบาลในสงกดกรงเทพมหานคร และไดขยายการด าเนนโครงการไปยงโรงพยาบาลในภาคเอกชน และโรงพยาบาลสงกดกระทรวงกลาโหม/มหาดไทย ประจ าป พ.ศ. 2558 โดยภาพรวมทงประเทศ พบวาผปวยโรคเบาหวานทมระดบน าตาลสะสมนอยกวารอยละ 7 มเพยงรอยละ 35.5 แสดงใหเหนวามผปวยทไมสามารถควบคมระดบน าตาลสะสมในเกณฑมสงถงรอยละ 64.5 (ราม รงสนธ; และคณะ. 2558) การปองกนโรคแทรกซอนในผปวยโรคเบาหวานคอการควบคมระดบน าตาลตงแตในระยะเรมแรก เปนการปรบเปลยนพฤตกรรมผปวยโรคเบาหวานในวยผใหญเพอใหมพฤตกรรมการด ารงชวตให

3

เหมาะสม และชะลอการเกดภาวะแทรกซอนในระยะยาว ทงน แนวทางพนฐานทส าคญในการควบคมระดบน าตาลของผปวยโรคเบาหวาน ไดแก การควบคมอาหาร การออกก าลงกาย การใชยาควบคมระดบน าตาล และการจดการความเครยด (Hess. 2001; Surwit; et al. 2002; Gutierrez; & Arentson-Lantz. 2016) โดยการปรบเปลยนพฤตกรรมไปสแบบแผนในการด าเนนชวต และการจดการกบอาการในแตละขนตอนของโรคซงจะสงผลใหชวยลดคาใชจายในการรกษา เนองจากสามารถปองกนและลดภาวะแทรกซอนได (Koenigsberg; Bartlett; & Cramer. 2004) ทงนกระบวนการเปลยนแปลงพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลใหไดตามเปาหมายการดแลตนเองนนสามารถอธบายไดจากแนวคดการปรบเปลยนพฤตกรรมดวยแนวคดพฤตกรรมปญญานยม ดอปสน (ประทป จนง. 2540: 128; อางองจาก Dobson. 1988) ไดสรปหลกการพนฐานของแนวคดพฤตกรรมปญญานยมไว 3 ประเดน ดงน 1) กระบวนการทางปญญามผลตอพฤตกรรม 2) กระบวนการทางปญญาสามารถปรบเปลยนได และ 3) การปรบเปลยนพฤตกรรมสามารถกระท าไดโดยการเปลยนกระบวนการทางปญญา จากแนวคดดงกลาวแสดงใหเหนวากระบวนการทางปญญาเปนกระบวนการทมอทธพลตอการปรบเปลยนพฤตกรรม สอดคลองกบแนวคดของนทบม (Nutbeam. 2000; 2008) ทไดกลาววา ความรอบรดานสขภาพเปนกระบวนการทางปญญา ประกอบดวย ความรความเขาใจ การคดวเคราะห และทกษะทางสงคมทก าหนดแรงจงใจและความสามารถเฉพาะบคคล ท าใหสามารถเขาถง เขาใจ ประเมน ใชความร และสอสารดานสขภาพ เพอสงเสรมและรกษาสขภาพทดตลอดชวต มงานวจยมากมายทสนบสนนแนวคดดงกลาววาบคคลทมความรอบรดานสขภาพเพยงพอมพฤตกรรมสขภาพทเหมาะสมและมผลลพธทางสขภาพทดกวาบคคลทมความรอบรดานสขภาพนอย (Baker; et al. 2002; Institute of Medicine of National Academies. 2004; Schillinger; et al. 2002) นอกจากน ยงไดศกษาความสมพนธระหวางความรอบรดานสขภาพและผลลพธทางสขภาพของผปวยโรคเบาหวาน เพอศกษาความสมพนธระหวางการเกดภาวะแทรกซอนจากโรคเบาหวาน ความสามารถในการควบคมระดบน าตาลในเลอดกบความรอบรดานสขภาพ โดยควบคมตวแปรคณลกษณะประชากร ผลการศกษาหลงปรบอทธพลของตวแปรลกษณะประชากร สถานภาพทางเศรษฐกจและสงคม ภาวะซมเศรา การสนบสนนทางสงคม จ านวนปทเปนโรคเบาหวาน และระดบน าตาลสะสมในเลอด (HbA1c) พบวา ผปวยทม ความรอบรดานสขภาพทเพยงพอจะสามารถควบคมระดบน าตาลไดดกวา 2.03 เทา เมอเทยบกบผปวยทมความรอบรดานสขภาพไมเพยงพอ นอกจากนยงพบวาผปวยทมความรอบรดานสขภาพไมเพยงพอมโอกาสเกดภาวะแทรกซอนทางไตเปน 2.33 เทา และมโอกาสเกดโรคหลอดเลอดสมองเปน 2.71 เทา เมอเทยบกบผปวยทมความรอบรดานสขภาพทเพยงพอ (Schillinger; et al. 2002) จากผลงานวจยเหลานแสดงใหเหนวาความรอบรดานสขภาพเปนตวแปรทส าคญตอทมอทธพลโดยตรงตอการพฒนาพฤตกรรมสขภาพของผปวยโรคเบาหวาน ท าใหผปวยสามารถควบคมระดบน าตาลอนสงผลใหผปวยชะลอการเกดภาวะแทรกซอนจากเบาหวานซงจะท าใหผปวยมคณภาพชวตทด ดงนนผวจยจงไดมองเหนความส าคญของการพฒนาใหเกดความรอบรดานสขภาพของผปวยโรคเบาหวาน จากการส ารวจขอมลพนฐานของผปวยโรคเบาหวานประเภทท 2 ใน

4

เขตบางกอกนอย กรงเทพมหานคร ในระหวางวนท 1-31 ตลาคม พ.ศ. 2559 ผลการส ารวจพบวา ผปวยโรคเบาหวานมระดบความรอบรดานสขภาพอยในระดบพนฐาน ทงน ความแตกตางของระดบความรอบรดานสขภาพนนมความสมพนธกบผลลพธทางสขภาพ (Parker. 2000) อนไดแก สถานะทางสขภาพ การควบคมระดบน าตาลในเลอด รวมทงพฤตกรรมสขภาพอนๆ ทส าคญ (เชน การสบบหร การใชยาเสพตด และการปฏบตตวตามค าแนะน าของแพทย เปนตน) มสาเหตมาจากการขาดความรและทกษะในการปองกนหรอดแลสขภาพของตนเอง สงผลตอการตดสนใจทจะใชขอมลขาวสารความร และการเลอกใชการบรการดานสขภาพทถกตอง (Dewalt; et al. 2004) สอดคลองกบการศกษาของอชกาวา ทาเคอช และยาโนะ (Ishikawa; Takeuchi; & Yano. 2008) ทไดศกษาความสมพนธระหวางความรอบรดานสขภาพกบผลลพธทางสขภาพของผปวยโรคเบาหวาน โดยอธบายวาผปวยทมคะแนนความรอบรดานสขภาพในขนปฏสมพนธและขนวจารณญาณ (Communicative and critical health literacy) จะท าใหเกดผลกระทบในเชงบวกตอผลลพธทางสขภาพตอผปวย ดงนน การพฒนาความรอบรดานสขภาพของบคคลใหไปสระดบปฏสมพนธและระดบวจารณญาณ จงเปนการพฒนาใหบคคลมพฤตกรรมและผลลพธทางสขภาพทดข น อนเปนสงจ าเปนตอการปองกนภาวะแทรกซอนของโรคเบาหวานทเรมตงแตผปวยเบาหวานทเปนวยผใหญ การพฒนาความรอบรดานสขภาพของบคคล จงตองมการท าความเขาใจเกยวกบปจจยทส าคญทสงผลตอความรอบรดานสขภาพ นนคอ ความเชอ และกระบวนการเรยนรของบคคล (Nutbeam. 2008) โดยมการน าแนวคดทางดานการเรยนรมาใชในการปรบเปลยนพฤตกรรม และพฒนาทกษะทางสขภาพ แนวคดการเรยนรเพอการเปลยนแปลงเปนกลมแนวคดทางการเรยนรส าหรบผใหญ มจดเนนของแนวคดทสอดคลองกบปญหาพฤตกรรมสขภาพของผปวยโรคเบาหวาน กลาวคอ เมอผานการพฒนาพฤตกรรมสขภาพในระยะหนง ผปวยจะกลบไปกระท าพฤตกรรมสขภาพทไมเหมาะสมอก หรอกลบไปกระท าพฤตกรรมแบบเดมๆ ซงแสดงวาพฤตกรรมสขภาพนนไมคงทน โดยเมอผปวยกลบมาสสงแวดลอมหรอวถชวตเดม ความรสกความคด การรบรเดมกจะกลบมาอกครง ท าใหผปวยกลบไปปฏบตเชนเดมดวยความเคยชน (จรพร คงประเสรฐ; และธดารตน อภญญา. 2558) ดงนนการเปลยนแปลงพฤตกรรมของผปวยใหมพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอดอยางยงยนนนจงควรจะมการปรบเปลยนแบบแผนความเชอทสงผลตอมมมองในเรองการเจบปวย ดวยการเปลยนแปลงกรอบอางอง (Frames of references) ซงเปนมมมองในการใหความหมายแบบแผนความคดและชดความคดความเชอทบดเบอน และบคคลใชมมมองและแบบแผนความเชอนนอยเปนประจ าโดยไมรตว ซงเปาหมายการเปลยนแปลงมมมองตอการเจบปวย และแบบแผนความคดความเชอนน มความสอดคลองกบแนวคดการเรยนรเพอการเปลยนแปลงของมาซโรว (Mezirow. 2003) ซงเปนแนวคดทพฒนาการเรยนรในวยผใหญ โดยมงเนนใหบคคลได มการเปลยนแปลงวธคด และพฤตกรรมหรอการกระท าใหม การเรยนรเพอการเปลยนแปลงภายในตนเองเปนการเรยนรทบคคลรบรปญหา หรอความตองการของตน ผานการคดวเคราะหและ ประเมนคา และการสอสารประสบการณเพอหาขอสรปทท าใหบคคลเกดความเขาใจ (Making sense) และน าไปสการเปลยนแปลงกรอบความคดความเชอเดมทบดเบอน (Hein. 2004) การ

5

เรยนรเพอการเปลยนแปลงภายในตนจงเกดจากวธการเรยนรของบคคลโดยม 4 ประการ คอ 1) สถานการณหรอโจทยทท าใหบคคลตองเลอก (Dilemma) 2) การสะทอนความคดในตนอยางมวจารณญาณ (Critical self-reflection) 3) การสะทอนวาทกรรม (Reflexive discourse) 4) การพฒนากรอบความคดเดม โดยกระบวนการเรยนรเพอการเปลยนแปลงนนจะผานขนตอน 3 ขนตอน คอ ขนตอนท 1 การตระหนกถงปญหาและความตองการของบคคลทเกดจากความไมแนใจ ลงเลใจในการตดสนใจแสดงพฤตกรรมหรอความแปลกแยกของบคคล (Disorienting dilemma) และน าไปสการตความประสบการณเพอทบทวนกรอบความคดและความเชอ (Frame of reference) ทบคคลยดถอในบรบทหรอสภาพการณทเปนอย ข นตอนท 2 การส ารวจและวางแผนเสนทางของการกระท าทยนยนขนตอนการเปลยนแปลงการคนหาบทบาท ความสมพนธ และการกระท าใหม และขนตอนท 3 การยอมรบแผนการกระท าและสรางแผนใหม (Mezirow. 1997) ดวยเหตผลทวาแนวคดการเรยนรเพอการเปลยนแปลงเปนการเรยนรทท าใหเกดกระบวนการเปลยนแปลงภายในบคคล โดยกระบวนการเรยนรทน าไปสการเปลยนแปลงตนเองอยางลกซง ผานประสบการณตรงทสรางส านกใหมและเปลยนแปลงโลกทศนกอใหเกดความเขาใจในตนเอง เขาใจสงแวดลอมและความสมพนธทางสงคม มความตนรมสมดลของชวต มทกษะในการคนควา วเคราะห สงเคราะหสะทอนยอนคด (Reflection) ซงสอดคลองกบปญหาของผปวยโรคเรอรงทไมสามารถจดการตนเองเมอเปนโรคเรอรง เกดจากความคด ความเชอ การรบรเดมๆ ทพฤตกรรมการดแลสขภาพการเปลยนแปลงภายในตนเองสะทอนออกมาเปนพฤตกรรม จากทกลาวขางตน ผวจยจงไดสนใจทเปลยนแปลงพฤตกรรมและพฒนาผลลพธทางสขภาพของผปวยโรคเบาหวาน ในการศกษานเปนการพฒนาโปรแกรมความรอบรดานสขภาพเพอปรบเปลยนพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอดของผปวยโรคเบาหวานใหมความคงทน โดยเรมจากการท าความเขากบเงอนไขทท าใหความรอบรดานสขภาพในผปวยโรคเบาหวานมความแตกตางกน และมมมองของการใหความหมายตอการจดการตนเองในผปวยโรคเบาหวานเปนอยางไร เพอน าไปสการสรางโปรแกรมพฒนาความรอบรดานสขภาพดวยการจดการการเรยนรเพอการเปลยนแปลงทมตอพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอดของผปวยโรคเบาหวานทไมสามารถควบคมระดบน าตาลในเลอดได โดยใชการออกแบบการวจยผสานวธแบบ Intervention Design โดยมงเนนการศกษาประสทธผลของโปรแกรม และมการน าขอมลเชงคณภาพมาใชเพมเตมในทกชวงการทดลอง (Creswell. 2015) โดยศกษา ณ พนทในเขตบางกอกนอย กรงเทพมหานคร จากการส ารวจขอมลผปวยเบาหวานของศนยบรการสาธารณสขท 30 วดเจาอาม ประจ าป 2559 ณ วนท 11 ตลาคม พ.ศ. 2559 พบวามผปวยโรคเบาหวานทมารบบรการในศนยบรการสาธารณสขทปวยดวยโรคเบาหวานประเภททสอง จ านวน 600 คน และพบวาผปวยทมาตรวจรกษาและเปนผปวยทมารบยาทศนยบรการสาธารณสข 30 วดเจาอาม ไมสามารถควบคมระดบน าตาลไดอยางสม าเสมอถงรอยละ 82 ซงพบวารอยละ 90 มสาเหตมาจากพฤตกรรมการรบประทาน และการไมออกก าลงกาย ขอสรปดงกลาวนนแสดงใหเหนถงการใชงบประมาณจ านวนมากในการดแลภาวะแทรกซอนทจะเกดผปวยกลมดงกลาว ผวจยจงตระหนกถงความส าคญในการปรบเปลยน

6

พฤตกรรมของผปวยโรคเบาหวานใหสามารถควบคมระดบน าตาลไดอยางยงยนดวยการพฒนาความรอบรดานสขภาพดวยการจดการเรยนรเพอการเปลยนแปลงทมตอพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอดของผปวยโรคเบาหวาน โดยผลการศกษาในครงนจะสามารถใชเปนแนวทางในการสงเสรมพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอด และเปนการปองกนภาวะแทรกซอนของผปวยโรคเบาหวานทเกดจากการไมสามารถควบคมระดบน าตาลได รวมทงผลการศกษาทไดสามารถเปนแนวทางส าหรบหนวยงานทเกยวของในการออกแบบและวางแผนส าหรบการดแลผปวยโรคเบาหวานทงรายใหมและรายเกาทควบคมระดบน าตาลไมไดซงจะสงผลท าใหผปวยโรคเบาหวานมคณภาพชวตทด ไมมโรคแทรกซอน ด ารงชวตไดอยางมความสข ค ำถำมกำรวจย 1. ประสบการณและมมมองทเกยวของกบการจดการตนเองของผปวยโรคเบาหวานเปนอยางไร 2. เงอนไขและมมมองทเกยวของกบความรอบรดานสขภาพในผปวยโรคเบาหวาน เปนอยางไร 3. โปรแกรมพฒนาความรอบรดานสขภาพดวยการจดการเรยนรเพอการเปลยนแปลงของผปวยโรคเบาหวานควรมลกษณะอยางไร 4. ประสทธผลของโปรแกรมพฒนาความรอบรดานสขภาพดวยการจดการเรยนรเพอการเปลยนแปลงทมตอพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอดของผปวยโรคเบาหวาน จะท าใหเกดความคงทนของพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอด และสงผลใหระดบน าตาลสะสมในเลอดลดลงไดหรอไม ควำมมงหมำยของกำรวจย 1. เพอศกษาประสบการณและมมมองทเกยวของกบการจดการตนเองของผปวยโรคเบาหวาน 2. เพอศกษาเงอนไขและมมมองทเกยวของกบความรอบรดานสขภาพในผปวยโรคเบาหวาน 3. เพอศกษาประสทธผลของโปรแกรมพฒนาความรอบรดานสขภาพดวยการจดการเรยนรเพ อการเปลยนแปลงทมตอพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอดของผปวยโรคเบาหวาน 4. เพอศกษาความคงทนของความรอบรดานสขภาพ พฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอด และการเปลยนแปลงของระดบน าตาลสะสมในเลอดของผปวยโรคเบาหวาน

7

ควำมส ำคญของกำรวจย โปรแกรมพฒนาความรอบรดานสขภาพดวยการจดการเรยนรเพอการเปลยนแปลงทมตอพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอดของผปวยโรคเบาหวานทสรางขนในการวจยครงน สามารถน าไปใชในการปรบเปลยนความคดของผปวยโรคเบาหวานในการดแลสขภาพของตนเอง โดยเปนการพฒนาความรอบรดานสขภาพเพอใหเกดพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอดของผปวยโรคเบาหวาน สามารถน าไปปรบใชกบผปวยโรคเบาหวานทมบรบทใกลเคยงกน และท าใหไดแนวทางในการพฒนาความรอบรดานสขภาพและพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอดทไมสามารถควบคมระดบน าตาลได อนจะเปนประโยชนตอตวผปวยเอง ผใหบรการทางดานสขภาพ รวมทงผทเกยวของในการใชโปรแกรมการพฒนาน เพอปองกนภาวะแทรกซอนทอาจเกดขนในผปวยโรคเบาหวาน อนจะสงผลใหผปวยโรคเบาหวานมคณภาพชวตทดมากยงขน

ขอบเขตกำรวจย การวจยครงนผวจยใชการวจยผสานวธ (Mixed methods research) แบบแผนขนสง: รปแบบการทดลอง (Intervention design) โดยยดตามแนวคดของเครสเวลล (Creswell. 2015) ดงน กำรวจยเชงคณภำพ ด าเนนการวจยโดยวธการเกบขอมลเชงคณภาพ เพอท าความเขาใจประสบการณ มมมองกบเงอนไขทท าใหความรอบรดานสขภาพในผปวยโรคเบาหวานมความแตกตางกน และมมมองของการใหความหมาย ตอการจดการตนเองของกลมผปวยโรคเบาหวานประเภท 2 ทคมระดบน าตาลในเลอดไมได โดยเกณฑในการคดเลอกกรณศกษา ตองเปนผปวยโรคเบาหวานท: - ไดรบการวนจฉยวาเปนโรคเบาหวาน - ไมสามารถควบคมระดบน าตาลในเลอดได - เขาสระบบการดแลสขภาพจากแพทยและพยาบาลอยางนอย 5 ป - เคยมประสบการณเกยวกบภาวะแทรกซอนของโรคเบาหวาน - ไมมปญหาดานการมองเหนและการไดยน พด เขยน และสอสารดวยภาษาไทยได - ไมอยระหวางการรกษาตวในโรงพยาบาล - เปนผปวยทอาศยอยในเขตบางกอกนอย กรงเทพมหานคร เขาถงผใหขอมลโดยค าแนะน าจากพยาบาลเยยมบานศนยบรการสาธารณสขแหงหนง โดยผวจยท าการเลอกกรณศกษาแบบยดจดมงหมายของการศกษาเปนหลก (Purposeful sampling) เพอใหไดผใหขอมลทมคณลกษณะตรงตามทก าหนดไว ส าหรบจ านวนผใหขอมลผวจยก าหนดในเบองตนไวประมาณ 10-15 คน จนกวาขอมลจะอมตว

8

กำรวจยเชงปรมำณ หลงทไดผลการวจยจากการวจยในระยะแรกรวมกบการศกษาแนวคดทฤษฎและงานวจยทเกยวของ น ามาเปนขอมลพนฐานในการวางแนวคด ก าหนดและนยามตวแปร ก าหนดสมมตฐานการวจย และน ามาสรางโปรแกรมพฒนาความรอบรดานสขภาพดวยการจดการเรยนรเพอการเปลยนแปลงทมตอพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอดของผปวยโรคเบาหวาน กลมตวอยางใชวธสมอยางงาย จ านวน 48 คน เขาสกลมทดลอง และกลมควบคม กลมละจ านวน 24 คน ตวแปรทศกษำ ประกอบดวย 1. ตวแปรอสระ ม 2 ประเภท คอ 1.1 ตวแปรจดกระท ำ คอ โปรแกรมพฒนาความรอบรดานสขภาพดวยการจดการเรยนรเพอการเปลยนแปลงทมตอพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาล ในเลอดของผปวยโรคเบาหวาน ม 2 รปแบบ ไดแก 1.1.1 ไดรบโปรแกรมพฒนาความรอบรดานสขภาพดวยการจดการเรยนรเพอการเปลยนแปลงทมตอพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอดของผปวยโรคเบาหวาน 1.1.2 ไดรบการสอนสขศกษาจากพยาบาลเยยมบานตามปกต 1.2 ตวแปรจดประเภท คอ ตวแปรทไดจากการศกษาระยะท 1 ไดแก การสนบสนนทางสงคม 2. ตวแปรตำม ไดแก พฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอด และระดบน าตาลสะสมในเลอด (HbA1c) นยำมศพทเฉพำะ

ผปวยโรคเบำหวำนทไมสำมำรถควบคมระดบน ำตำลได หมายถง ผปวยโรคเบาหวานชนดท 2 ทไดรบการวนจฉยจากแพทยไมนอยกวา 5 ป ทมผลการตรวจระดบน าตาลในพลาสมาจากหลอดเลอดด า (FBG) หลงอดอาหารนาน 8 ชวโมง มคามากกวา 126 มลลกรมตอเดซลตร ตงแต 2 ครง ขนไปในระยะเวลา 6 เดอนยอนหลงกอนเกบขอมล

บทท 2 แนวคด ทฤษฎ และงานวจยทเกยวของ

การศกษาครงน ผวจยไดมการศกษาและทบทวนวรรณกรรมทเกยวของกบ “ผลการพฒนาความรอบรดานสขภาพดวยการจดการเรยนรเพอการเปลยนแปลงทมตอพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอดของผปวยโรคเบาหวาน” โดยผวจยไดแบงการน าเสนอการทบทวนวรรณกรรมเอกสารและงานวจยทเกยวของเปน 9 ตอน ดงน ตอนท 1 ความรเกยวกบโรคเบาหวานและการรกษา ตอนท 2 พฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอด ตอนท 3 ความรอบรดานสขภาพ ตอนท 4 การจดการเรยนรเพอการเปลยนแปลง ตอนท 5 โปรแกรมพฒนาความรอบรดานสขภาพดวยการจดการเรยนรเพอการเปลยนแปลงทมตอพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอดของผปวยโรคเบาหวาน ตอนท 6 การสนบสนนทางสงคม ตอนท 7 การวจยผสานวธ ตอนท 8 นยามเชงปฏบตการ ตอนท 9 กรอบแนวคดการวจย ตอนท 10 สมมตฐานการวจย ตอนท 1 ความรเกยวกบโรคเบาหวานและการรกษา โรคเบาหวาน (Diabetes Mellitus) เปนโรคทมความผดปกตเกยวกบเผาผลาญในรางกาย(Metabolism) แสดงอาการโดยมระดบน าตาลในเลอดสง ทเปนผลมาจากขอบกพรองในการผลตอนซลนหรอการหลงอนซลน หรอทงสองอยาง โดยภาวะทระดบน าตาลในเลอดสงอยางเรอรงจะเปนผลท าใหเกดการเสอมของอวยวะตางๆ ในรางกายในระยะยาว เกดการเสยหนาทของอวยวะทส าคญหลายอวยวะท างานลมเหลว โดยเฉพาะอยางยง ตา ไต ระบบประสาท หวใจ และหลอดเลอด ทงนการเสยหนาทของอวยวะดงกลาวท าใหโรคเบาหวานมแนวโนมรนแรงขน (American Diabetes Association. 2013: 67) โดยปจจยทส าคญทมความสมพนธกบการระดบน าตาลในเลอดของผปวยโรคเบาหวาน ไดแก น าหนกตว การออกก าลงกาย การรบประทานอาหาร และวยทเพมขน เปนตน (Abrahamson. 2004) จากปจจยดงกลาวน จงสามารถควบคมการลกลามของโรคไดดวยการปรบเปลยนพฤตกรรมการรบประทานอาหารและการออกก าลงกาย เพอท าใหน าหนกตวอยในเกณฑปกต

10

สถานการณโรคเบาหวาน ในปจจบนความเปนอยและวถชวตของประชากรทงโลกเปลยนแปลงอยางรวดเรว สภาวะดงกลาวเปนปจจยสงแวดลอมทมผลตอพฤตกรรมสขภาพทไมเหมาะสม เชน การไมควบคมน าหนก ขาดการออกก าลงกาย บรโภคไมถกตองตามหลกโภชนาการ รวมถงการสบบหรและดานความเครยด (ธต สนบบญ; และวราภณ วงศถาวราวฒน. 2549) พฤตกรรมสขภาพทไมเหมาะสมลวนแตสนบสนนใหสถานการณโรคไมตดตอเรอรงมความรนแรงมากขน ผปวยกลมนจงมจ านวนเพมขนอยางรวดเรว โรคเบาหวานเปนโรคในกลมโรคไมตดตอเรอรงทมความชกสง ทงยงสงผลกระทบทรนแรงตอคณภาพชวตของผปวยโรคเบาหวานทวโลก ทงนโรคเบาหวานเปนโรคเรอรงและรกษาไมหายขาด และมแนวโนมจะพบมากขนเรอยๆ โดยพบวาสวนใหญรอยละ 90 เปนโรคเบาหวานชนดท 2 (Shaw; & Chisholm. 2003) จากหลายปทผานมามการศกษาสถานการณของโรคเบาหวาน มการศกษาทไดศกษาความชกของผปวยโรคเบาหวานทวโลก ซงรวมถงประเทศในแถบเอเชยและประเทศไทย ในป 2000 และมการคาดคะเนสถานการณในป 2030 โดยผลการศกษาแสดงความชกของผปวยโรคเบาหวานทสงทสดใน 10 อนดบแรกของโลก นอกจากนผลการศกษาโดยแสดงการเปรยบเทยบในป ค.ศ. 2000 และ ค.ศ. 2030 ซงพบวา ใน 4 อนดบแรก ไดแก ประเทศ อนเดย จน สหรฐอเมรกา และอนโดนเซย ส าหรบประเทศไทยพบความชกของผปวยโรคเบาหวานอายตงแต 20 ป ในป 2003 ถงรอยละ 4.6 ซงจดเปนอนดบท 6 ของประเทศในแถบเอเชย (Wild; et al. 2004) จากสถานการณความชกและจ านวนผโรคเบาหวานทมแนวโนมจะเพมสงขนในป ค.ศ.2030 แสดงใหเหนวาทวโลก ซงรวมถงในประเทศไทยจะตองรบภาระคาใชจายในการดแลผปวยโรคเบาหวานในจ านวนเงนมหาศาล ถงแมโรคเบาหวานจะเปนโรคทไมสามารถรกษาใหหายขาดไดแตหากสามารถควบคมระดบน าตาลในเลอดใหอยในเกณฑเปาหมายทก าหนดกจะไมท าใหเกดภาวะแทรกซอนทรนแรง ซงจะลดคาใชจายในการดแลอยางมาก จากสถตการควบคมระดบน าตาลในเลอดของผปวยเบาหวานในประเทศสหรฐอเมรกา พบวา มผปวยเบาหวานสามารถควบคมระดบน าตาลในเลอดใหอยในเกณฑ (HbA1c< 7%) รอยละ 49 และจากสถตการควบคมระดบน าตาลในเลอดของประเทศไทย พบวา เมอเทยบเกณฑ HbA1c (< 7%) ประชากรไทยสามารถควบคมระดบน าตาลในเลอดไดเพยงรอยละ 33.4 และจากเกณฑ FBG (70-130 mg/dl) ควบคมระดบน าตาลในเลอดไดเพยงรอยละ 39.2 เมอไมสามารถควบคมระดบน าตาลในเลอดได ท าใหเกดภาวะแทรกซอนจากโรคเบาหวาน (วชย เอกพลากร. 2553) โรคเบาหวานสามารถแบงไดตามสาเหตของการเกดโรค ซงการระบชนดของโรคเบาหวานน อาศยลกษณะทางคลนกเปนหลก หากไมสามารถระบไดชดเจนในระยะแรก ใหวนจฉยตามความโนมเอยงทจะเปนมากทสด (Provisional diagnosis) และระบชนดของโรคเบาหวานตามขอมลทมเพมเตมภายหลง ในกรณทจ าเปนและ/ หรอสามารถท าได อาจยนยนชนดของโรคเบาหวานดวยผลตรวจทางหองปฏบตการ โดยสามารถแบงออกเปน 4 ชนด ดงน (สมาคมโรคเบาหวานแหงประเทศไทย ในพระราชปถมภสมเดจพระเทพรตนราชสดาฯ สยามบรมราชกมาร; และคณะ. 2560: 21-23)

11

1) โรคเบาหวานชนดท 1 (Type 1 Diabetes Mellitus, T1DM) เปนผลจากการท าลายเบตาเซลลทตบออนจากภมคมกนของรางกาย โดยผานขบวนการ Cellular mediated สวนใหญพบในคนอายนอย รปรางไมอวน ซงประเภทนมกมสาเหตมาจากความบกพรองของรางกายเอง ซงท าใหตบออนขาดภมคมกนและถกท าลาย ซงกระบวนการสรางอนซลนในธรรมชาตยอมถกท าลายตามไปดวย ท าใหระดบน าตาลในเลอดสงขนอยางรวดเรว ซงผปวยเบาหวานชนดท 1 นตองฉดอนซลนเพอควบคมน าตาลในระยะยาว 2) โรคเบาหวานชนดท 2 (Type 2 Diabetes Mellitus, T2DM) เปนชนดทพบบอยทสดในคนไทย พบประมาณรอยละ 95 ของผปวยเบาหวานทงหมด เปนผลมาจากการทมภาวะดอตออนซลน (Insulin Resistance) รวมกบความบกพรองในการผลตอนซลนทเหมาะสม (Relative Insulin Deficiency) นนคอการทเนอเยอไมตอบสนองตอฤทธของอนซลน ซงภาวะดอตออนซลนเกดจากความผดปกตทางพนธกรรมและปจจยทางสงแวดลอม เชน ความอวน การขาดการออกก าลงกาย การดอตออนซลนนท าใหเซลลไมสามารถน ากลโคสในเลอดไปใชได (วระพล ภมาลย; และพยอม สขเอนกนนท. 2552: 170) มกพบในคนอาย 30 ปขนไป รปรางทวมหรออวน (ดชนมวลกายในคนเอเชยมากกวาหรอเทากบ 23 กก./ม.2) อาจไมมอาการผดปกตหรออาจมอาการของโรคเบาหวานได อาการมกไมรนแรงและคอยเปนคอยไป มกมประวตโรคเบาหวานชนดท 2 ในพอแมหรอพนอง โดยความเสยงตอการเกดโรคเบาหวานชนดนพบมากเมอมอายสงขน มน าหนกตวเพมขน การขาดการออกก าลงกาย และพบมากขนในหญงทมประวตการเปนเบาหวานขณะตงครรภ อยางไรกตามโรคเบาหวานทงสองชนด สามารถมอาการทแสดงออกไดคลายคลงกน เชน ผปวยเบาหวานชนดท 1 และ 2 สามารถพบไดในเดกและผใหญ ผปวยเบาหวานชนดท 2 บางราย สามารถเกดภาวะ Diabetes ketoacidosis ไดท าใหการวนจฉยจากอาการแสดงทางคลนกในชวงแรกท าไดยาก และตองใชการตรวจทางหองปฏบตการเพมเตม เชน การตรวจระดบ Antibody หรอ C-peptide และใชการตดตามผปวยในระยะตอไปรวมดวย 3) โรคเบาหวานขณะตงครรภ (Gestational diabetes mellitus, GDM) เกดจากการทมภาวะดอตออนซลนมากขนในระหวางตงครรภ จากปจจยจากรก หรออนๆ และตบออนของมารดาไมสามารถผลตอนซลนใหเพยงพอกบความตองการได สามารถตรวจพบจากการท า Oral glucose tolerance test (OGTT) ในหญงมครรภในไตรมาสท 2 หรอ 3 โดยจะตรวจทอายครรภ 24-28 สปดาหดวยวธ “One-step” ซงเปนการท าการตรวจครงเดยวโดยการใช 75 กรม OGTT หรอ “Two-step” ซงจะใชการตรวจกรองดวย 50 กรม Glucose challenge test แลวตรวจยนยนดวย 100 กรม OGTT โรคเบาหวานขณะตงครรภนมกจะหายไปหลงคลอด ส าหรบหญงตงครรภทพบระดบน าตาลในเลอดขณะอดอาหารมากกวาหรอเทากบ 126 มก./ดล. หรอมคา A1C มากกวาหรอเทากบ 6.5% ในไตรมาสท 1 จะจดอยในผปวยทเปนโรคเบาหวานอยเดมแลวกอนการตงครรภ ซงอาจจะเปนเบาหวานชนดท 1 หรอชนดท 2 หรออาจจะเปนเบาหวานชนดอนๆ เชน MODY ได การวนจฉยแยกโรควาเปนเบาหวานชนดใด มความส าคญตอการดแลรกษาผปวยเหลานใหเหมาะสม

12

4) โรคเบาหวานทมสาเหตจ าเพาะ (Specific types of diabetes due to other causes) เปนโรคเบาหวานทมสาเหตชดเจน ไดแก โรคเบาหวานทเกดจากความผดปกตทางพนธกรรม เชน MODY (Maturity-Onset Diabetes of the Young) โรคเบาหวานทเกดจากโรคของตบออน จากความผดปกตของตอมไรทอ จากยา จากการตดเชอ จากปฏกรยาภมคมกนหรอโรคเบาหวานทพบรวมกบกลมอาการตางๆ ผปวยจะมลกษณะจ าเพาะของโรคหรอกลมอาการนนๆ หรอมอาการและอาการแสดงของโรคทท าใหเกดเบาหวาน ดงนน จะเหนไดวาสถานการณดงกลาวเปนเรองทตองใหความส าคญในเรองการปองกนและรกษาผปวยเบาหวานเพอปองกนการเกดโรคแทรกซอนและเปนเหตใหตองเสยชวตเพมขน แตจากการศกษาทบทวนพบวาประเภทของเบาหวานมหลายชนด แตจากสถานการณทกลาวไวขางตนพบวาประเทศไทยมความชกของเบาหวานชนดท 2 จ านวนมาก จงมงสนใจศกษากบผปวยโรคเบาหวานทเปนเบาหวานชนดท 2 ซงโรคเบาหวานชนดน เกดมาจากปจจยตางๆ ไดแก การขาดการออกก าลงกาย ความอวน เปนตน และเปนกลมทมภาวะเสยงเดมจากพอแมพนองทเปนเบาหวาน แนวทางการรกษาโรคเบาหวาน แนวทางการควบคมน าตาลหรอการรกษาผปวยเบาหวานชนดท 2 ในปจจบน จะเนนการใหยาควบคมระดบน าตาลในเลอด ซงมรายละเอยดดงภาพประกอบ 1 (สมาคมโรคเบาหวานแหงประเทศไทย ในพระราชปถมภสมเดจพระเทพรตนราชสดาฯ สยามบรมราชกมาร; และคณะ. 2560: 68-70) 1. การรกษาผปวยโรคเบาหวานชนดท 2 เรมดวยการปรบเปลยนพฤตกรรมชวตกอนการใหยาหรอพรอมกบการเรมยา ควรเนนย าเรองการปรบพฤตกรรมทเหมาะสมกบผปวยทกรายในทกขนตอนของการรกษา 2. การเรมตนใหการรกษา ขนอยกบ 2.1 ระดบน าตาลสะสมในเลอด และ HbA1c (ถามผลการตรวจ) 2.2 อาการหรอความรนแรงของโรค (อาการแสดงของโรคเบาหวานและโรคแทรกซอน) 2.3 สภาพรางกายของผปวย ไดแก โรคอวน โรคอนๆ ทอาจมรวมดวย การท างานของตบและไต 3. ระยะเวลาทพจารณาผลการรกษา เมอเรมการรกษา ควรตดตามและปรบขนาดยาทก 1-4 สปดาห จนไดระดบน าตาลในเลอดตามเปาหมายในระยะยาว เปาหมายการรกษาใชระดบ A1C เปนหลก โดยตดตามทก 2-6 เดอน หรอโดยเฉลยทก 3 เดอน 4. ส าหรบผปวยโรคเบาหวานชนดท 2 การเรมยากนชนดเดยวใหเรมดวย Metformin เปนยาตวแรก ใชยาอนๆ เปนทางเลอก (ดงภาพประกอบ 1) เมอยาชนดเดยวควบคมระดบน าตาลในเลอดไมไดตามเปาหมาย ใหเพมยาชนดท 2 (Combination therapy) ทไมใชยากลมเดม อาจพจารณาเพมยาชนดท 2 ในขณะทยาชนดแรกยงไมถงขนาดสงสดได เพอใหเหมาะกบผปวยแตละ

13

ราย ยารวมชนดท 2 ทแนะน าในกรณท Metformin เปนยาหลกคอ Sulfonylurea หากมขอจ ากดในการใช Sulfonylurea อาจใชเปนยาชนดอนได หากแรกวนจฉยพบระดบน าตาลในเลอดสงมากกวา 220 มก./ดล. หรอ A1c > 9% อาจเรมยากน 2 ชนดพรอมกนได 5. ในบางรายอาจตองใชยา 3 ชนดหรอมากกวารวมกน เชน ใชยากน 3 ชนดรวมกน หรอยากน 2 ชนด รวมกบยาฉดอนซลน หรอยากน 2 ชนดทไมใช DPP4-inhibitor รวมกบ GLP1-analog โดยหลกการเลอกยาชนดท 2 หรอเพมยาชนดท 3 คอ 5.1 Thiazolidinediones: สามารถใหเปนยาชนดท 2 รวมกบ Metformin ในผทเสยงตอการเกดระดบน าตาลในเลอดต า หรอใหเปนยาชนดท 3 หรออาจใชรวมกบอนซลน แตตองใชในขนาดต า และหามใชในผทมประวตหรอมภาวะหวใจลมเหลว 5.2 DPP-4 inhibitors: พจารณาเลอกใชเปนยาชนดท 2 หรอชนดท 3 ในกรณทไมสามารถใชยาตวอนได นยมใหรวมกบ Metformin และ/หรอ Thiazolidinedione 5.3 SGLT-2 inhibitors: พจารณาเลอกใชเปนยาชนดท 2 หรอชนดท 3 ในกรณทไมสามารถใชยาตวอนได 5.4 Alpha-glucosidase inhibitors: พจารณาเลอกใชเปนยาชนดท 2 หรอชนดท 3 ในกรณทไมสามารถควบคมระดบน าตาลในเลอดหลงอาหารได 5.5 Repaglinide: พจารณาเลอกใชเปนยาชนดท 2 หรอชนดท 3 แทน Sulfonylureas ในกรณทผ ปวยรบประทานอาหารและมกจวตรประจ าวนไมแนนอนและมความเสยงตอการเกดภาวะน าตาลในเลอดต า แตจะไมใชรวมกบ Sulfonylureas เนองจากเปนยาทออกฤทธทมความคลายคลงกน 5.6 GLP-1 analog: พจารณาเลอกใชเปนยาชนดท 2 หรอชนดท 3 ในกรณผปวยเบาหวานทอวน มดชนมวลกายตงแต 33 กก./ตารางเมตร มปญหาสขภาพเนองจากความอวน และไมสามารถใชยาชนดอนได ในกรณผปวยไมตอบสนองตอ GLP-1 analog ไดแก ระดบ A1C ไมลดลงหรอลดลงนอยกวา 1% หรอน าหนกตวลดลงนอยกวารอยละ 3 ภายใน 6 เดอน ใหพจารณาหยดยา ไมใช GLP-1 analog รวมกบ DPP-4 inhibitor

14

ไมไดตามเปาหมาย

ไมไดตามเปาหมาย

เมอวนจฉยโรค \

ภาพประกอบ 1 ขนตอนการรกษาโรคเบาหวานชนดท 2

ทมา: สมาคมโรคเบาหวานแหงประเทศไทยในพระราชปถมภสมเดจพระเทพรตนราชสดาฯ สยามบรมราชกมาร; และคณะ. (2560). แนวทางเวชปฏบตส าหรบโรคเบาหวาน 2560. หนาท 69

ปรบ

เปลยน

พฤต

กรรม

พรอม

กบ

เรม

ยา

พลาสมากลโคสขณะอดอาหาร <180 มก./ดล. หรอ AIC <8.0%

ไมไดตามเปาหมาย

พลาสมากลโคสขณะอดอาหาร >180 มก./ดล. หรอ AIC >8.0%

กรณพลาสมากลโคสขณะอดอาหาร >220 มก./ดล. หรอ AIC >9%

อาจพจารณาเรมยา 2 ชนดรวมกน ตงแตเรมรกษา

กรณพลาสมากลโคสขณะ อดอาหาร >300 มก./ดล. หรอ AIC >11.0% รวมกบมอาการ

จากน าตาลในเลอดสง

ไดรบการรกษาอย แตพลาสมากลโคส

ขณะอดอาหาร >300 มก./ดล. หรอ AIC >11.0% ≠ มโรคหรอภาวะอน

ปรบเปลยนพฤตกรรมชวต โภชนาบ าบด การออกก าลงกาย

เรยนรโรคเบาหวานและการดแลตนเอง 1-3 เดอนถายงควบคมไมไดตามเปาหมาย

ใหเรมรกษาดวยยา

ใชยา metformin

ยาทเปนทางเลอก : Sulfonylureas หรอ Glitazones หรอ DPP-4 inhibitors

การใชยารวมกบ 2 ชนด (เพมเสรมกบ metformin)

ยาชนดท 2 ทควรใช คอ Sulfonytureas

ย า ท เ ป นทางเลอก

1. Thiazdidinediones 2. DPP-4 inhibitors 3. SGLT-2 inhibitors 4. @-glycosidase inhibitors 5. Repaglinide 6. Basal insulin 7. GLPI analog

ยาเมดลดน าตาลรวมกบฉด Basal insulin กอนนอน

ยาลดน าตาล 3 ชนด

ยาเมดลดน าตาล+ Basal insulin +

1 prodigal insulin

ยาเมดลดน าตาล+ Basal insulin +

GLP1-RA

ยาเมดลดน าตาล+ 1-2 premiered

insulin

Basal insulin + 2-3 prandial insulin + metformint หรอสงตอ ผเชยวชาญโรคเบาหวาน

ไมไดตามเปาหมาย

ไมไดตามเปาหมาย

15

จากภาพประกอบดงกลาว เหนไดวาแนวทางเบองตนส าหรบการรกษาผปวยโรคเบาหวานชนดท 2 แพทยใชวธการควบคมระดบน าตาลในเลอดดวยการปรบเปลยนพฤตกรรมรวมกบการใชยาในชวงแรก ซงในกระบวนการดงกลาวมกเนนการใชยาในการรกษาหรอควบคมระดบน าตาลในเลอดเปนหลก แตจากงานวจยพบวา หากผปวยโรคเบาหวานมความรอบรดานสขภาพในระดบต า จะสงผลใหผปวยโรคเบาหวานไมสามารถควบคมระดบน าตาลในเลอดได (Schillinger; et al. 2002; Tseng; et al. 2017) ดงนน ในการศกษาครงน ผวจยจงไดเลอกศกษาเกยวกบการควบคมระดบน าตาลในเลอดของผปวยโรคเบาหวานชนดท 2 โดยสนใจในการแสดงพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอดของผปวยโรคเบาหวาน วามวธการหรอการกระท าอยางไรเพอรกษาระดบน าตาลในเลอดไดอยางคงทดงกลาว ซงพฤตกรรมทแสดงออกนจะชวยใหผปวยโรคเบาหวานมการปรบเปลยนพฤตกรรมทเหมาะสม ซงสอดคลองกบการรกษา และมสขภาพทสมบรณแขงแรงตอไป ตอนท 2 พฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอด เนองจากการศกษาครงนมเปาหมายส าคญคอการสรางพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอดของผปวยโรคเบาหวานใหอยในระดบปกตและคงท พบวาธรรมชาตของผปวยโรคเบาหวานมกมการควบคมระดบน าตาลในเลอดไดเบองตน แตมกจะไมสามารถควบคมระดบน าตาลในเลอดไดอก จ าเปนตองมการปรบกระบวนการรกษาและพงพงยารกษาโรคเบาหวานเพมขน สวนหนงเกดจากการมพฤตกรรมทเปนปญหา ไมสอดคลองกบแนวทางการควบคมระดบน าตาลในเลอด ดงปรากฏในผลการศกษาของวมลรตน จงเจรญ และคณะ (2551: 72-73) พบวา ผปวยโรคเบาหวานมพฤตกรรมการดแลตนเองทไมเหมาะสม ไดแก งดอาหารหวานไมได ควบคมอาหารไดไมตอเนอง รบประทานอาหารไขมนสง มกากใยนอย รบประทานมอเยนมาก จบจบ ไมตรงเวลา ไมมการออกก าลงกายเปนประจ า รบประทานอาหารไมตรงเวลา ลมรบประทาน ซอยารบประทานเองและหยดยาเอง และมภาวะเครยดสงโดยมปจจยทเปนอปสรรค ไดแก ลกษณะอปนสยตดในรสชาต บงคบใจตนเองไมได รสกแปลกแยกจากคนอนเมอจะออกก าลงกาย การจดการเวลาและความเครยดไมเหมาะสม ขาดความรความเขาใจทถกตอง ไดรบการสนบสนนไปในทางลบจากครอบครว มภาวะบบคนและความขดแยงในวถชวต สงคมวฒนธรรมไมเกอหนน อาชพไมหนนเสรม ระบบบรการสขภาพไมเออตอการเรยนร และมขอจ ากดดานสขภาพ ดงนน จะเหนไดวา พฤตกรรมทเปนปญหาเหลานควรไดรบการใหความรเกยวกบการดแลและจดการตนเองเพอใหสามารถควบคมระดบน าตาลในเลอดใหเกดความคงท ดงนน การแกไขพฤตกรรมทเปนปญหาควรมแนวทางในการควบคมดแล นนคอการสรางพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอดในผปวยโรคเบาหวานทตองอาศยทงศาสตรดานวชาการ และศลปในดานการประยกตใช อยางไรกตาม ผวจยไดศกษาทบทวนถงเปาหมายในการควบคมระดบน าตาลในเลอด พบวา ระดบน าตาลในเลอดทเหมาะสม คอ 90-130 มก./ดล. และเปาหมายของระดบ

16

น าตาลในเลอดสงสดหลงรบประทานอาหาร คอ นอยกวา 180 มก./ดล. (American Diabetes Association. 2017) ซงการประเมนผลการควบคมระดบน าตาลในเลอดควรท าการตดตามระดบ HbA1c เนองจากระดบของ HbA1c มความสมพนธกบการเกดภาวะแทรกซอนตางๆ แตอยางไรกตาม สมาคมโรคเบาหวานแหงสหรฐอเมรกา แนะน าใหปรบเปาหมายของระดบน าตาลในเลอกใหสงขนในผปวยทมประวตภาวะระดบน าตาลในเลอดต ารนแรงหรอมภาวะระดบน าตาลในเลอดต าบอยๆ และใชภาวะระดบน าตาลในเลอดต าเปนตวชวดในการรกษา รวมถงแนะน าใหตงเปาหมายของการควบคมระดบน าตาลในเลอดทไมเครงครดมากในผปวยทมประวตภาวะน าตาลในเลอดต ารนแรง ทงนสามารถสรปไดวา การมพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอดของผปวยโรคเบาหวานเปนสงทมความส าคญตอการปรบเปลยนพฤตกรรมทเปนปญหา โดยมเปาหมายการรกษาระดบน าตาลในเลอดใหใกลเคยงกบคนปกต ผวจยจงไดมทบทวนเอกสารและงานวจยทเกยวของกบพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอด ซงมรายละเอยดดงน ความหมายของพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอด จากการประมวลเอกสารและงานวจยทเกยวของกบพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอด พบวา สมาคมโรคเบาหวานสหรฐอเมรกาไดก าหนดพฤตกรรมการควบคมเบาหวานเพอชะลอการเกดภาวะแทรกซอน ดวยการปรบเปลยนพฤตกรรมเพอใหมสขภาพทด (Healthy behaviors) ประกอบดวยการรบประทานอาหาร การเคลอนไหวรางกาย การรบประทานยา และการงดการบรโภคแอลกอฮอลและสบบหร (American Diabetes Association. 2015) ส าหรบในประเทศไทย กรมควบคมโรคไดก าหนดพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอดของผปวยโรคเบาหวานใหอยในภาวะเหมอนหรอใกลเคยงภาวะปกตของคนทวไป เพอปองกนภาวะแทรกซอนจากโรคเบาหวาน อนเปนผลใหผปวยมคณภาพชวตทด โดยใหผปวยปรบรปแบบวถชวตในการควบคมระดบน าตาลในเลอด ประกอบดวยพฤตกรรม 5 หวขอหลก ไดแก การบรโภคอาหารทสมดลกบสขภาพ การออกก าลงกายสม าเสมอ การจดการภาวะเบาหวาน และขอแนะน าทางการแพทยทเหมาะสม งดสบบหร หรอลดปรมาณการดมแอลกอฮอล และการมจตใจสบายและชวตสงคมอยางมความสขซงตองปฏบตอยางสม าเสมอ ตลอดระยะเวลาของการเปนโรคเบาหวาน (กรมควบคมโรค กระทรวงสาธารณสข. 2546: 9-10) เชนเดยวกบสมาคมโรคเบาหวานแหงประเทศไทยไดก าหนดแนวทางในการปรบเปลยนพฤตกรรมชวต เปนการปรบวถการด ารงชวตประจ าวนเพอชวยการควบคมระดบน าตาลในเลอดและปจจยเสยงอนๆ ประกอบดวย การรบประทานอาหารตามหลกโภชนาการ การมกจกรรมทางกายและออกก าลงกายทเหมาะสม รวมกบมพฤตกรรมสขภาพทด คอ ลดเวลาอยนงกบทนานๆ (Sedentary time) นอนใหเพยงพอ ไมสบบหร และไมดมสรา (สมาคมโรคเบาหวานแหงประเทศไทย ในพระราชปถมภสมเดจพระเทพรตนราชสดาฯ สยามบรมราชกมาร. 2560: 55) จากความหมายของพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอดดงกลาว ผวจยไดท าการสงเคราะหองคประกอบของพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอดของผปวยโรคเบาหวาน ดงตาราง 1

17

ตาราง 1 การสงเคราะหองคประกอบของพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอดของผปวย โรคเบาหวาน

ผวจย ป การ

รบประทานอาหาร

การออกก าลงกาย

การรบประทา

นยา

การเตอนตนเอง

การงดสาร

เสพตด

การพบ

แพทย

ความสะอาดรางกายและเทา

การจดการ กบความ เครยด

Houle et al. 2015 / / / / - - - - Ortiz et al. 2010 / / / / - - - - ADA 2015 / / / - / - - - สรรตน ปยะภทรกล

2554 / / / - - / / -

สวฒนา คานคร และคณะ

2556 / / / - - - - /

ทรงเดช ยศจ ารส 2556 / / / - - / / / อรทย วฒเสลา 2553 / / / - / / - / มทตา ชมภศร 2550 / / / - - - - / ฤทธรงค บรพนธ และนรมล เมองโสม

2556 / / / - - / - /

รวม 9 9 9 2 2 4 2 5

จากตาราง 1 ความหมายของพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอดทงในประเทศไทยและตางประเทศ ประกอบดวย การบรโภคอาหาร การออกก าลงกาย การรบประทานยา การเตอนตนเอง การงดสารเสพตด การพบแพทย ความสะอาดของรางกายและเทา และการจดการกบความเครยด ส าหรบในการศกษาน ผวจยไดเลอกพฤตกรรมทมความถตงแต 5 ความถขนไป ซงมลกษณะเปนกจวตรประจ าวนของผปวยโรคเบาหวาน ไดแก การรบประทานอาหาร การออกก าลงกาย การรบประทานยา และการจดการกบความเครยด จากความหมายของพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอดดงกลาว จงสามารถสรปไดวา พฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอด หมายถง การปฏบตตนในชวตประจ าวนของผปวยโรคเบาหวานเพอการดแลสขภาพตนเองทสงผลตอการควบคมระดบน าตาลในเลอดใหอยในระดบปกต ไดแก 1. พฤตกรรมการรบประทานอาหาร หมายถง การเลอกชนด ประเภท และปรมาณการรบประทานอาหารของผปวยทเปนโรคเบาหวาน ดวยการลดหรองดอาหารและเครองดมทมพลงงานสง การเลอกรบประทานอาหารทมกากใยสง การควบคมตนเองในการรบประทานอาหารสงผลใหระดบน าตาลในเลอดสงเมออยในสถานการณตางๆ และการรบประทานอาหารทสงเสรมใหระดบน าตาลในเลอดอยในเกณฑปกต

18

2. พฤตกรรมการออกก าลงกาย หมายถง การทผปวยโรคเบาหวาน กระท าการออกก าลงกายหรอมกจกรรมทางกายเพอสงเสรมการเผาผลาญน าตาลในเลอดใหเปนปกต โดยค านงถงขนตอนทถกตอง ขอควรปฏบต และขอควรระวงในการออกก าลงกาย 3. พฤตกรรมการใชยาเบาหวาน หมายถง การทผปวยโรคเบาหวาน รบประทานหรอฉดยาเบาหวานตามแผนการรกษา รวมถงการใชยาหรออาหารเสรมอนๆทไมสงผลท าระดบน าตาลในเลอดไมอยในระดบปกต 4. พฤตกรรมการจดการความเครยด หมายถง การทผปวยโรคเบาหวาน พยายามใชกระบวนการดานการคด และทกษะทางสงคม จดการกบสถานการณทตนรสกถกคกคามหรอเปนอนตราย การวดพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอด มงานวจยทมการวดพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอด แบงไดเปน 2 กลม คอ 1) การวดการควบคมระดบน าตาลในเลอดดวยพฤตกรรมสขภาพ และ 2) การวดผลลพธทางสขภาพ ซงมรายละเอยดดงน 1. การวดการควบคมระดบน าตาลดวยพฤตกรรมสขภาพ มผสรางเครองมอในการวดพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอดไวหลายทาน ดงน 1.1 แบบสมภาษณการเฝาระวงพฤตกรรมสขภาพส าหรบประชาชนทมอาย 15 ปขนไป (ฉบบปรบปรง 2556) ของกระทรวงสาธารณสข กองสขศกษา กรมสนบสนนบรการสขภาพ (มปป.) เปนแบบสอบถามเกยวกบการประเมนพฤตกรรมเสยงทางสขภาพ ประกอบดวย พฤตกรรมการออกก าลงกายไมไดตามเกณฑ คอออกก าลงกายนอยกวาครงละ 20 นาท หรอนอยกวา 3 วน/สปดาห และการออกแรงหรอเคลอนไหวรางกายนอยกวาครงละ 30 นาท หรอนอยกวา 5 วน/สปดาห พฤตกรรมการบรโภคอาหารทไมถกตอง คอ การรบประทานหวาน มน เคม การรบประทานผกไมครบ 5 ส ใน 1 วน การรบประทานผกนอยกวา ½ กโลกรม/คน/วน พฤตกรรมทแสดงใหเหนวาจดการความเครยดไมได ไดแก การรบประทานนอยกวาหรอมากกวาปกตหรอการนอนไมหลบหรอหลบมากกวาปกต พฤตกรรมการดมสราและสบบหร ไดแก การสบบหรหรอดมสรา การตดบหรหรอตดสรา (รนแรง/ปานกลาง/นอย) 1.2 แบบวดพฤตกรรมการดแลสขภาพของผปวยโรคเบาหวานทสรางขนโดยฤทธรงค บรพนธ และนรมล เมองโสม (2556) ประกอบดวย พฤตกรรม 5 ดาน ไดแก พฤตกรรมการควบคมอาหาร พฤตกรรมการออกก าลงกาย พฤตกรรมการรบประทานยา พฤตกรรมการจดการกบความเครยด พฤตกรรมการใหความรวมมอในการรกษาอยางตอเนอง โดยแบบสอบถามเปนชนดมาตรวดแบบอนดบ (Interval scale) ซงวดเปน 3 ระดบ คอ ปฏบตเปนประจ า (3-7 วนตอสปดาห) ปฏบตบางครง (1-2 วนตอสปดาห) และไมปฏบตเลย โดยมความเชอมนแบบสมประสทธแอลฟาของครอนบาค เทากบ .82

19

1.3 แบบวดการปฏบตการจดการตนเองทสรางขนโดยรชวรรณ ตแกว (2550) เปนชดค าถามเกยวกบความถในการปฏบตกจกรรมการจดการดแลและควบคมตนเองของผสงอายทเปนโรคเบาหวานเพอควบคมระดบน าตาลในเลอดตามแนวคดของคานเฟอร โดยมการตงเปาหมาย การตดตามตนเอง การประเมนตนเอง และการเสรมแรงตนเองในการควบคมอาหาร การออกก าลงกาย การใชยาเบาหวาน การดแลสขภาพทวไป การมาตรวจตามนด และการจดการกบความเครยด มขอค าถามทงหมด 33 ขอ มลกษณะเปนมาตรประมาณคา 4 ระดบ ตงแต “ไมปฏบตเลย” (0 คะแนน) ถง “ปฏบตเปนประจ า” (3 คะแนน) โดยมคาความเชอมนแบบสมประสทธแอลฟาของครอนบาค เทากบ .73 1.4 แบบวดพฤตกรรมในการจดการตนเองของกลมโรคเบาหวานของมหาวทยาลยสแตนฟอรด ประเทศสหรฐอเมรกา (Lorig; et al. 1996) ประกอบดวย พฤตกรรมการรบประทานอาหาร การออกก าลงกาย และการจดการกบอาการ มขอค าถามดานละ 6 ขอ การจดการกบอารมณ มขอค าถาม 1 ขอ การใชยาและการตดตอสอสารกบแพทยมขอค าถามดานละ 3 ขอ มลกษณะเปนมาตรประมาณคา 5 ระดบ ตงแต “ไมไดปฏบตพฤตกรรมนนเลย” (0 คะแนน) ถง “มการปฏบตพฤตกรรมเปนประจ า” (4 คะแนน) โดยมคาความเชอมนแบบสมประสทธแอลฟาของครอนบาคอยระหวาง .53-.96 ส าหรบการวจยครงน ผวจยท าการวดพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอด โดยใชแบบวดพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอด ทดดแปลงจากแบบประเมนพฤตกรรมการจดการตนเองของมหาวทยาลยสแตนฟอรด ประเทศสหรฐอเมรกา (Lorig; et al. 1996) รวมทงมการดดแปลงจากแบบวดพฤตกรรมการดแลสขภาพของผปวยโรคเบาหวาน (ฤทธรงค บรพนธ; และนรมล เมองโสม. 2556) ประกอบดวย พฤตกรรมการรบประทานอาหาร พฤตกรรมการออกก าลงกาย พฤตกรรมการใชยาเบาหวาน และพฤตกรรมการจดการความเครยด มลกษณะเปนมาตรวดประมาณคา 4 ระดบ ตงแต “ไมเคยปฏบตเลย” ถง “ปฏบตมากกวา 3 ครงตอสปดาห” ผทไดคะแนนสงกวา แสดงวาเปนผทมพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอดมากกวาผทไดคะแนนต ากวา 2. การวดผลลพธทางสขภาพ เปนอกรปแบบหนงทนอกจากการวดพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอดแลว กยงสามารถประเมนโดยใชผลลพธทางสขภาพจากหองปฏบตการ ซงเปนผลทแมนย าและบงชวาผปวยสามารถควบคมระดบน าตาลในเลอดไดจรง ทงน การตรวจวเคราะหระดบน าตาลในเลอดแบงไดเปน 4 ประเภท และมเกณฑการวนจฉยดงน (American Diabetes Association. 2013) 2.1 Glycohemoglobin A1c (HbA1c) คอ การตรวจหาคาน าตาลสะสมซงเปนการตรวจน าตาลทเกาะกบเมดเลอดแดง การเจาะเลอดตรวจ ไมตองงดอาหารสามารถเจาะไดตลอดเวลา คาแสดงจะเปนคาน าตาลเฉลยระยะเวลา 3 เดอนทผานมา 2.2 Fasting plasma glucose (FPG) คอ การตรวจระดบกลโคสในพลาสมาหลงอดอาหารและเครองดม มาเปนเวลาอยางนอย 8 ชม.

20

2.3 Oral glucose tolerance test (OGTT) คอการวดความทนทานน าตาลกลโคส เปนการทดสอบความสามารถในการลดระดบกลโคสในเลอด หลงจากกนกลโคส 75 กรมเปนเวลา 2 ชวโมง ซงเปนการท างานโดยรวมของอนซลน และกระบวนการอนๆทเกยวของ โดยผเขารบการตรวจควรรบประทานอาหารปกตทมคารโบไฮเดรตมากกวา 150 g/วน อยางนอย 3 วน มกจวตรประจ าวนปกต ไมปวยหรอมภาวะเครยด ไมไดรบยาทมผลตอ glucose tolerance เชน steroid ยาคมก าเนด ยาขบปสสาวะ ขณะทดสอบตองพก ไมสบบหร และไมดมน ามาก ทดสอบเวลาเชาหลงจากอดอาหารมาอยางนอย 8 ชวโมง 2.4 Random plasma glucose คอ การสมวดระดบกลโคสในพลาสมา เปนการตรวจระดบน าตาลในเลอด โดยไมก าหนดเวลาอดอาหาร จากรปแบบการวดระดบน าตาลในเลอด 4 รปแบบ สมาคมโรคเบาหวานแหงสหรฐอเมรกา (American Diabetes Association. 2013) ไดก าหนดเกณฑการการประเมนไวดง ตาราง 2 ตาราง 2 เกณฑการประเมนระดบน าตาลในเลอด

ระยะ

การทดสอบ Glycosylated

hemoglobin test (HbA1c)

Fasting Plasma Glucose (FPG)

Oral Glucose Tolerance Test

(OGTT) Random PG (mg/dl)

ปกต < 5.7% < 100 mg/dl 2h PG < 140mg/dl - มภาวะเสยงตอโรคเบาหวาน

5.7-6.4%

100-125 mg/dl 140-199 mg/dl 200 mg/dl รวมกบ ปสสาวะบอย ดมน ามาก น าหนกลดไมทราบสาเหต เบาหวาน 6.5% 126 mg/dl 2h PG 200 mg/dl

การวจยในครงน ผวจยตองการวดพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอดทมลกษณะพฤตกรรมทกระท าอยางตอเนองเปนเวลานาน เพอใหทราบถงการประเมนพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอดทมการกระท าอยางสม าเสมอ จนกลายเปนพฤตกรรมใหมทปฏบตจนกลายเปนชวตประจ าวน ผวจยจงเลอกใชการวดผลลพธทางสขภาพดวยการตรวจวเคราะหระดบน าตาลสะสมในเลอดแดง (HbA1c) ซงเปนการตรวจหาคาน าตาลเฉลยทคาแสดงเปนคาน าตาลเฉลยจากระยะเวลา 3 เดอนกอนเจาะเลอด งานวจยทเกยวของกบพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอด เนองจากการวจยครงน ศกษาในกลมผปวยโรคเบาหวานใหสามารถลดระดบน าตาลในเลอด หรอมพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอดไดมากขน ดงนน ผวจยจงไดทบทวนเอกสารและงานวจยทเกยวของกบการจดกระท า (Intervention) ทชวยใหเกดพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอดมากขน รวมไปถงการลดระดบน าตาลในเลอดไดอยางยงยน ซงมรายละเอยดดงน

21

จากงานวจยของรชนกร ถนอมชพ และรจรา ดวงสงค (2559) ไดศกษาผลของโปรแกรมสขศกษาในการควบคมระดบน าตาลในเลอดของผปวยเบาหวานชนดท 2 กลมตวอยางเปนผปวยโรคเบาหวานชนดท 2 จ านวน 64 คน โดยกลมทดลอง จ านวน 32 คน จะไดรบความร การฝกปฏบตจากตวแบบ และการสนบสนนทางสงคมจากผวจย ทมสขภาพจากโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต าบล อาสาสมครสาธารณสข และญาต พบวา ภายหลงการทดลอง กลมทดลองมระดบน าตาลในเลอดนอยกวากอนการทดลองและกลมเปรยบเทยบอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .05 เชนเดยวกบงานวจยของณฐภสสร เดมขนทด และประสทธ ลวฒนภทร (2560) ไดศกษาผลของโปรแกรมการใหความรเรองเบาหวานตอระดบน าตาลในเลอดเฉลยสะสมในผปวยเบาหวานชนดท 2 กลมตวอยางเปนผปวยเบาหวานชนดท 2 ทเขารบบรการทศนยเบาหวาน จ านวน 60 คน โดยเครองมอทใชคอ โปรแกรมการใหความรเรองเบาหวาน ประกอบดวย ความรเรองโรคเบาหวาน ภาวะแทรกซอน อาหาร การใชยา การออกก าลงกาย การดแลเทา การประเมนควบคมเบาหวานดวยตนเอง การตดตามระดบน าตาลในเลอด การสงเกตอาการผดปกตดวยตนเอง และการแกไขภาวะฉกเฉน เชน ระดบน าตาลในเลอดต า พบวา ระดบน าตาลเฉลยสะสม น าหนกตว ระดบน าตาลหลงอดอาหาร 8 ชวโมง กอนและหลงใหโปรแกรมความรเรองเบาหวานมความแตกตางกนอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .05 นอกจากโปรแกรมการใหความรแลว ยงมโปรแกรมอนๆ ดวย เชน งานวจยของจ าเนยร พรประยทธ, ชนญชตาดษฎ ทลศร และสมสมย รตนกรฑากล (2559) ไดศกษาผลของโปรแกรมการชแนะตอพฤตกรรมการควบคมโรคเบาหวานและคาเฉลยน าตาลสะสมในผทเปนเบาหวานชนดท 2 กลมตวอยางเปนผปวยโรคเบาหวานชนดท 2 จ านวน 52 คน โดยกลมทดลองจะไดรบโปรแกรมการชแนะ มข นตอนทส าคญ ไดแก การประเมนและวเคราะหปญหา การวางแผนการปฏบต การปฏบตตามแผนทวางไว และการประเมนผลการปฏบต พบวา ภายหลงการทดลอง กลมทดลองมคาเฉลยพฤตกรรมการควบคมโรคเบาหวานมากกวากลมควบคม และมคาเฉลยน าตาลสะสมลดลงมากกวากลมควบคมอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .01 เชนเดยวกบงานวจยของแอบดและคณะ (Abdi; et al. 2015) ไดศกษาโปรแกรมวถชวตเชงพฤตกรรมในกลมผปวยโรคเบาหวานชนดท 2 ในประเทศสหรฐอาหรบเอมเรตส กลมตวอยางเปนผปวยโรคเบาหวานชนดท 2 จ านวน 35 คน โปรแกรมประกอบดวย การใหค าปรกษาเกยวกบกลยทธตางๆ ไดแก การตงเปาหมายและการจดการตนเอง พบวา ภายหลงการทดลอง กลมทดลองมระดบน าตาลสะสมในเลอดลดลงอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .05 และยงมงานวจยจ านวนหนงทพบวา โปรแกรมการใหความร โปรแกรมการจดการตนเอง ไมไดท าใหคาน าตาลสะสมในเลอดลดลงไดมากเทาทควร (ทรงเดช ยศจ ารส. 2556; นชนารถ วชรปราณ. 2556; Muchiri; Gericke; & Rheeder. 2015; Cheng; et al. 2018; Cunningham; et al. 2018; Ndwiga; et al. 2018) จากงานวจยทเกยวของกบการจดกระท าดวยโปรแกรมดงกลาวขางตน ยงไมเพยงพอทจะท าใหผปวยโรคเบาหวานเกดการปรบเปลยนพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอดของผปวยโรคเบาหวานไดอยางยงยน

22

จากการทบทวนวรรณกรรมทเกยวของ พบวา ผใหญทมความรอบรดานสขภาพจ ากด (Limited health literacy) จะประสบปญหาในการแปลความหมายและการวเคราะหขอมลสารสนเทศทางดานสขภาพ ซงเปนความรเกยวกบเงอนไขและความเสยงทางสขภาพ และความเขาใจใบสงยาและขอแนะน าทางการรกษาอนๆ (Williams; et al. 1998) ผปวยโรคเบาหวานทมภาวะเรอรงจะมปญหาดานการสอสารเปนอยางมาก การดแลโรคเบาหวานจงตองการใหบคคลไดคนหา ไดรบ และเขาใจขอมลในการจดการสขภาพนนๆ (Morris; MacLean; & Littenberg. 2006) โดยผปวยโรคเบาหวานทมความรอบรดานสขภาพทจ ากดน จะท าใหมความรเกยวกบโรคเบาหวานในระดบต า รวมทงมผลลพธทเกยวกบโรคเบาหวานทไมด (Williams; et al. 1998; Schillinger; et al. 2002; Tang; et al. 2008; Al Sayah; et al. 2013) ดงนน ในการวจยครงน ผวจยจงไดน าแนวคดความรอบรดานสขภาพมาสรางเปนตวแปรจดกระท าใหกบผปวยโรคเบาหวานทไมสามารถควบคมระดบน าตาลในเลอดได เพอพฒนาใหเกดพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอดตอไป ตอนท 3 ความรอบรดานสขภาพ ส านกงานเลขาธการสภาผแทนราษฎร (2559: 2) ไดอธบายถงสถานการณความรอบรดานสขภาพของคนไทย พบวา ปจจยส าคญทสงผลใหประชาชนเกดพฤตกรรมสขภาพทเหมาะสมอยางยงยนคอ การมความรอบรดานสขภาพ (Health Literacy) นนคอการทบคคลไดมกระบวนการทางปญญา และทกษะทางสงคมทกอใหเกดแรงจงใจและความสามารถของปจเจกบคคลทจะเขาถง เขาใจและใชขอมลขาวสารเพอน าไปสการตดสนใจทเหมาะสมจนน าไปสการมสขภาวะทด สอดคลองกบการอธบายกรอบแนวคดปฏสมพนธของความรอบรดานสขภาพทปารกเกอร (Parker. 2009) ไดอธบายวาปจจบนมอปสงคในดานตางๆ รวมถงดานสขภาพทมมากขน จงจ าเปนตองมการเตรยมการทางดานทกษะและความสามารถทงระดบบคคล องคกร และทงชมชนใหมความรอบรในดานสขภาพ เพอใหเทาทนกบความตองการทหลากหลายและระบบสงคมและสขภาพทมความซบซอน ดงปรากฏความสมพนธดงภาพประกอบ 2

ความรอบรดานสขภาพ (Health Literacy)

ภาพประกอบ 2 แนวคดปฏสมพนธของความรอบรดานสขภาพ ทมา: ปารกเกอร (Parker. 2009: 91-98)

ทกษะ และความสามารถ

(Skill and Abilities)

อปสงคดานสขภาพ และสงคม/ระบบ บรการสขภาพทซบซอน

(Demands and Complexity)

23

จากการส ารวจความรอบรดานสขภาพในกลมผปวยโรคเบาหวานและโรคความดนโลหตสง (กระทรวงสาธารณสข กองสขศกษา กรมสนบสนนบรการสขภาพ รวมกบมหาวทยาลยมหดล. 2559) ไดแบงเกณฑระดบความรอบรดานสขภาพ เปนระดบรจก (มคะแนนความเขาใจถกตองต ากวา 75%) และระดบรแจง (มคะแนนความเขาใจถกตองเทากบหรอสงกวา 75%) พบวา กลมผปวยโรคเบาหวาน ในภาพรวม มระดบความรอบรดานสขภาพอยในระดบรจก คดเปนรอยละ 89.3 และกลมตวอยางนมการปฏบตพฤตกรรม 3 อ 2 ส นอยกวา 3 วนตอสปดาห หรอปฏบตไมครบ คดเปนรอยละ 80.9 จากผลการส ารวจดงกลาวแสดงใหเหนวา ความรอบรดานสขภาพของกลมผปวยโรคเบาหวานยงมระดบต ากวาเกณฑ หากผปวยโรคเบาหวานขาดความรอบรดานสขภาพยงสงผลเสยตอการดแลสขภาพของตนเอง จนท าใหโรคพฒนาไปมากขน ตองใชยาเพมขน ทงบคคลและภาครฐเองยอมตองเสยคาดแลรกษาเพมมากขน ดงนน ในการศกษาครงนจงมงพฒนาความรอบรดานสขภาพใหกบผปวยทเปนโรคเบาหวานไดเกดการพฒนาพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอดตอไป ความหมายของความรอบรดานสขภาพ ดงทไดกลาวมาขางตนชใหเหนวาการมความรอบรดานสขภาพ (Health literacy) มความส าคญตอพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอดของผปวยโรคเบาหวานอยางมาก ซงผวจยไดมการศกษาทบทวนและรวบรวมถงการใหความหมายของความรอบรดานสขภาพ ในประเทศไทยพบวา มการใชค าเรยกแทนค าวา Health literacy วา ความรอบรดานสขภาพ การรเทาทนดานสขภาพ และความฉลาดทางสขภาวะ ทงนจากการใหความหมายขางตน เพอใหการศกษานมความชดเจนและเขาใจไดงายขน ในการศกษาครงนผวจยจงใชค าวา ความรอบรดานสขภาพ เมอทบทวนถงการใหความหมายของค าวาความรอบรดานสขภาพแลวไดพบวา มการใหความหมายจากองคกรและนกคดหลายทาน โดยไดอธบายเกยวกบความรอบรดานสขภาพ ไวดงน องคการอนามยโลก (WHO. 1998) อธบายวา ความรอบรดานสขภาพเปนกระบวนการทางปญญา และทกษะทางสงคม ทกอเกดแรงจงใจและความสามารถของปจเจกบคคลทจะเขาถง เขาใจและใชขอมลขาวสารเพอสงเสรมและรกษาสขภาพใหดอยเสมอ ในขณะทรทซาน และปารเกอร (Ratzan; & Parker. 2000) มองวาเปนระดบความสามารถของแตละบคคลทจะเขาถง มวธการ และท าความเขาใจในขอมลพนฐานดานสขภาพและบรการทจ าเปนเพอการตดสนใจทางสขภาพทเหมาะสมของตนเอง สอดคลองกบสถาบนทางการแพทย ส านกการศกษาแหงชาต (Institute of Medicine of the National Academies. 2004) ทมองเชนเดยวกบรชซานและปารกเกอรในเรองของความสามารถของแตละบคคลในการเขาถงขอมลขาวสารดานความรและบรการทางสขภาพพนฐานทจ าเปนเพอการตดสนใจทางสขภาพทเหมาะสม และไดอธบายเพมเตมทนอกเหนอไปจากความสามารถของแตละบคคล นนคอ ความรอบรดานสขภาพนยงขนอยกบทกษะ ความพงพอใจ และความคาดหวงของขอมลขาวสารทางสขภาพและผใหบรการสขภาพ เชน แพทยพยาบาล ผบรหาร ผดแลเยยมบาน สอสารมวลชน และปจจยอนๆ

24

ควาน แฟรงคช และรทแมน (Kwan; Frankish; & Rootman. 2006) ไดอธบายเพมเตมวานอกจากเปนความสามารถของบคคลทสามารถเขาถง เขาใจ ประเมนและสอสารขอมลทางสขภาพไดตรงกบความตองการแลว ยงตองพจารณาถงบรบททแตกตางกนดานสขภาพ หรอเรยกไดวาเปนการท าความเขาใจตอสภาพแวดลอมการด ารงชวตโดยมเปาหมายเพอสงเสรมและคงรกษาสขภาพทดตลอดชวต สอดคลองกบนทบม (Nutbeam. 2008) ทเหนวาความรอบรดานสขภาพเปนทกษะทางปญญาและทางสงคมทเปนสงชน ากอเกดแรงจงใจและความสามารถของแตละบคคลใหเขาถง เขาใจและใชขอมลขาวสารในวถทางเพอการสงเสรมและคงรกษาสขภาพทดอยางตอเนอง ซงชใหเหนวาการใหความหมายจากเดมทมองวาเปนลกษณะของปจเจกบคคล ไดมการพฒนาความหมายโดยใหความส าคญกบสภาพแวดลอมรอบดาน การเพมพนทกษะใหเขากบยคในปจจบนมากขนดงการใหความหมายของคกบช เวท และแมก (Kickbusch; Wait; & Maag. 2005) ไดแสดงความเหนวา ความหมายของความรอบรดานสขภาพ เปนการกระท าทเปนเชงรก เปนพลวต และเสรมสรางพลง และเปนทกษะชวตทส าคญในการเขาสสงคมสมยใหมได เปนทางเลอกในชวตประจ าวนซงมอทธพลตอสขภาพและสขภาวะ (Kickbusch. 2006) สอดคลองกบรทแมน และกอรดอน-เอล-บหเบต (Rootman; & Gordon-El-Bihbety. 2008) อธบายวา ความรอบรดานสขภาพเปนความสามารถทจะเขาถง เขาใจ ประเมน และสอสารขอมลขาวสาร อนเปนวธการสงเสรม คงรกษา และพฒนาสขภาพในบรบททมความหลากหลายตลอดชวงชวต ชน และคณะ (Chin: et al. 2011) อธบายวา ความรอบรดานสขภาพเปนประเดนหนงทตางออกมาในการตความถงผลลพธทางสขภาพทเกยวของกบความรดานสขภาพและความรอบรดานสขภาพ มความสมพนธซงกนและกน โดยความรดานสขภาพเปนสงจ าเปนทสนบสนนใหเกดความรอบรดานสขภาพ เชน หากมความรดานสขภาพจะท าใหมความรอบรดานสขภาพโดยลดขนตอนของทกระบวนการทท าใหเกดความรอบรดานสขภาพ สอดคลองกบเอดเวรดและคณะ (Edwards; et al. 2012) อธบายวา ความรอบรดานสขภาพไดรบการถายทอดและผมสวนรวมสรางใหเกดความสามารถเหลาน กจะกลายเปนผมความรอบรดานสขภาพในการจดการภาวะเงอนไขทางสขภาพของเขา ใหสามารถเขาถงและเกาะตดกบขอมลขาวสารและบรการ มการปรกษาหารอกบผเชยวชาญดานสขภาพและเจรจาตอรองและเขาถงการรกษาไดอยางเหมาะสม แตกยงมการเปลยนแปลงในความสามารถเหลานระหวางสมาชกในกลมสขภาพ บางคนมความรและทกษะในการจดการตนเองด แตบางคนกมการแสวงหาขอมลนอย และมการสอสารเพอปรกษาหารอกนนอย จากความหมายของความรอบรดานสขภาพขางตน จงสามารถสรปไดวา ความรอบรดานสขภาพ หมายถง ความสามารถของบคคลในการมทกษะดานปญญาและสงคมในการเขาถง ท าความเขาใจ และประเมนขอมลขาวสารทางสขภาพและบรการทางสขภาพทไดรบการถายทอดและเรยนรจากสงแวดลอม ท าใหเกดการชกจงใหบคคลตดสนใจในการเลอกวถทางในการดแลและจดการตนเอง ปองกนและคงรกษาสขภาพของตนเองใหดเสมอ แสดงใหเหนวา ความรอบรดานสขภาพจดเปนปจจยดานการรคด ไดแก กระบวนการทางปญญาท าใหเกดความคดความเขาใจ และประเมนขอมลขาวสารทางสขภาพและบรการทางสขภาพ ทท าใหบคคลเกดพฤตกรรม

25

แนวคดเกยวกบความรอบรดานสขภาพ นทบม (Nutbeam. 2000) ไดกลาววา ความรอบรดานสขภาพเปนแนวคดหนงในการสงเสรมสขภาพ และใหความหมายของความรอบรดานสขภาพ วาเปนทกษะสวนบคคล ทกษะดานการรคด และทกษะทางสงคมทก าหนดความสามารถของแตละบคคลในการเขาถง การท าความเขาใจ และการใชขอมลขาวสารเพอสงเสรมและคงรกษาใหเกดสขภาพทด ซงสามารถแบงความรอบรดานสขภาพออกไดเปน 3 ขนดงน ระดบ 1 ความรอบรดานสขภาพขนพนฐาน (Basic/functional literacy) เปนทกษะพนฐานในการอานและเขยน ทจ าเปนตอความเขาใจและการปฏบตในชวตประจ าวนไดอยางมประสทธภาพ โดยคกบช (Kickbusch. 2001) ไดใหนยามความรอบรดานสขภาพระดบพนฐาน วาเปนความสามารถทจะประยกตทกษะการอานและทกษะดานตวเลขในบรบทของการดแลสขภาพ เชน การอานใบยนยอม ฉลากยา การเขยนขอมลการดแลสขภาพ การท าความเขาใจขอมลทงขอความเขยนและวาจาจากแพทย พยาบาล เภสชกร รวมทงการปฏบตตวตามค าแนะน า ไดแก การรบประทานยา ก าหนดการนดหมาย เปนตน ระดบ 2 ความรอบรดานสขภาพขนการมปฏสมพนธ (Communicative/interactive literacy) เปนทกษะดานการรคดและการรเทาทนทสงขน รวมกบการมทกษะทางสงคม ทสามารถใชในการเขารวมกจกรรมตางๆ รจกและแยกแยะขอมลขาวสารทมาจากรปแบบการสอสารทแตกตางกน รวมทงประยกตใชขอมลขาวสารใหมๆ เพอการปรบเปลยนการดแลสขภาพ ระดบ 3 ความรอบรดานสขภาพขนวจารณญาณ (Critical Literacy) เปนทกษะการรคดทสงขน รวมกบการมทกษะทางสงคม ทสามารถประยกตใชเพอวเคราะหเชงวพากษขอมลขาวสารนนๆ ได และสามารถใชขอมลขาวสารนนเพอควบคมจดการกบสถานการณตางๆ ในชวตประจ าวนได นอกจากน นทบม (Nutbeam. 2000) ยงอธบายผลลพธจากความรอบรดานสขภาพ สงผลประโยชนตอบคคล คอ พฒนาความรเพอปองกนความเสยง มมาตรฐานตอการดแลตนเองเพมความสามารถในการปฏบตตนภายใตความรดานสขภาพสรางแรงจงใจใหเกดความมนใจในตนเองเพมความทนทานตอการเผชญปญหา และยงสงผลประโยชนตอชมชน สงคม โดยเพมการมสวนรวมในการดแลสขภาพของประชากร พฒนาปจจยทมอทธพลตอการปรบปรงบรรทดฐานทางสงคม และการสอสารทางสงคมพฒนา ตลอดจนการเพมขดความสามารถของชมชน ตอมา นทบม (Nutbeam. 2008) ไดกลาวถงแนวคดความรอบรดานสขภาพออกเปน 2 แนวคด ซงมรายละเอยดดงน 1. ความรอบรดานสขภาพในฐานะทเปนปจจยเสยง (Health literacy as a risk factor) แนวคดนสนใจเกยวกบการวดความรอบรดานสขภาพทเกยวของกบสขภาพ โดยมงอธบายความสมพนธระหวางความรอบรดานสขภาพระดบต าและสภาวะทางสขภาพ และความสมพนธระหวางความรอบรดานสขภาพระดบต า การตดสนใจของผปวย ความรวมมอในการรบประทานยา

26

และความสามารถทจะจดการโรคภยไขเจบของตนเอง โดยมมมองแนวคดน นยามความรอบรดานสขภาพ วาเปนชดของความรอบรของบคคลทเปนปจจยคนกลางในการตดสนใจดานสขภาพและทางดานคลนก (Baker. 2006) ซงการมทกษะความรอบรดานสขภาพระดบต า จะเปนปจจยเสยงทตองจดการในกระบวนการของการจดการดแลทางดานคลนก นอกจากน ปาสเช-ออรโลวและวลฟ (Paasche-Orlow; & Wolf. 2007) ไดน าเสนอการเชอมโยงแนวคดความรอบรดานสขภาพกบผลลพธทางสขภาพ โดยความรอบรดานสขภาพมอทธพลตอผลลพธทางสงคมผานขนตอนส าคญ 3 ขนตอน คอ การเขาถงการดแลสขภาพ การมปฏสมพนธระหวางผปวยและทมดแลสขภาพ และการดแลตนเอง โดยสรป แนวคดนสามารถอธบายไดดงภาพประกอบ 3

ภาพประกอบ 3 ความรอบรดานสขภาพในฐานะทเปนปจจยเสยง

ทมา: นทบม (Nutbeam. 2008: 2074)

1. การประเมนความรอบรดานสขภาพ ทกษะการอาน ทกษะการค านวณ และความรเดม

3. การพฒนาการเขาถงการดแลสขภาพ และพฒนาปฏสมพนธกบทมดแลสขภาพ

2. การปฏบตขององคการ ความไวตอความรอบรดานสขภาพ

6. การพฒนาผลลพธ ทางดานคลนก

4. การปรบปรงขอมลขาวสาร การสอสารดานสขภาพและสขศกษา

5. การเพมความสามารถใน การจดการตนเอง และพฒนาความ

รวมมอในการรบประทานยา

27

2. ความรอบรดานสขภาพในฐานะทเปนสนทรพย (Health literacy as asset) แนวคดนมจดเรมตนมาจากการสาธารณสขและการสงเสรมสขภาพ เรมตนจากการท าความเขาใจบทบาทของสขศกษาและการสอสารในการพฒนาความสามารถของการกระท าทางดานสขภาพ จงไดนยามความรอบรดานสขภาพวาเปนวธการทท าใหบคคลสามารถควบคมสขภาพ รวมทงปจจยตางๆ ไดแก ดานบคคล สงคม และสงแวดลอม ดงนน ในมมมองของแนวคดน ความรอบรดานสขภาพจงถกมองวาเปนสนทรพย (Asset) เปนผลลพธของสขศกษาและการสอสารทชวยสนบสนนใหเกดการเสรมสรางพลงในการตดสนใจดานสขภาพ การศกษาความรอบรดานสขภาพในแนวคดน จะเรมตนจากการทบคคลมความสามารถทจะปฏบตหนาทไดอยางมประสทธภาพ ซงน าไปสการใชทกษะการรคดมากขนในการเขารวมในกจกรรมตางๆ และสามารถใชประยกตขอมลขาวสารใหมๆ ในการปรบเปลยนดานสขภาพ และใชทกษะดานการรคดเพอวเคราะหขอมลขาวสารนนๆ และเพอควบคมสถานการณตางๆ ทกษะตางๆ สามารถพฒนาไดจากการศกษาในระบบและประสบการณสวนบคคล แนวคดนใหความส าคญกบเปาหมายของการเสรมสรางพลงผานการพฒนาความรอบรดานสขภาพขนการมปฏสมพนธ และขนวจารณญาณ ซงสองขนนจะมความส าคญส าหรบเนอหาการใหความรและการสอสารดานสขภาพ การพฒนาทกษะเหลานจะชวยใหมความมนใจทจะมปฏสมพนธกบผใหบรการทางดานการดแลสขภาพ และมความสามารถทจะน าทางหรอเจรจาตอรองในระบบการดแลสขภาพไดอยางมประสทธภาพ โดยการท าความเขาใจเกยวกบความรอบรดานสขภาพในแนวคดการเปนสนทรพย (Asset) จะสรางมาจากแนวคดแรก โดยเรมตนจากการมความรเดม และทกษะดานการอานและการเขยน น าไปสการปรบปรงดานสขศกษาและการสอสาร ซงสงผลไปสการพฒนาความรและความสามารถของบคคล รวมทงทกษะความสมพนธระหวางบคคลและทกษะทางสงคม ท าใหเกดความรอบรดานสขภาพ บคคลทมการพฒนาความรอบรดานสขภาพ จะสงผลใหเกดทกษะและความสามารถทจะมการปรบเปลยนการกระท าดานสขภาพ รวมทงพฤตกรรมสขภาพดวย นอกจากนท าใหเกดการกระท าทางสงคมในดานสขภาพ และมความสามารถทจะชกจงผอนใหมการตดสนใจทจะมสขภาพทด เชน การเลกสบบหร การบรโภคอาหารทมประโยชน การหนมาออกก าลงกาย เปนตน ซงผลลพธตางๆ ทเกดขน สงผลใหบคคลมผลลพธทางสขภาพทดข น มการเลอกและโอกาสทจะมสขภาพทด โดยน าเสนอเสนทางของความสมพนธของการพฒนาความรอบรดานสขภาพ ดงภาพประกอบ 4

28

ภาพประกอบ 4 ความรอบรดานสขภาพในฐานะทเปนสนทรพย

ทมา: นทบม (Nutbeam. 2008: 2076)

ความเขาใจดงเดม ทกษะในการอาน การเขยน การค านวณ และความรเดม

การพฒนา ความรอบรดานสขภาพ

ขอมลเฉพาะ การสอสาร และการศกษา

การพฒนาความรและสมรรถนะ

ทกษะทางสงคมและทกษะการโนมนาว

ทกษะการเจรจาตอรอง และการจดการตนเอง

การเปลยนแปลงพฤตกรรมสขภาพ

การมสวนรวมในการเปลยนแปลงบรรทดฐานทางสงคมและขอปฏบต

การเขารวมกจกรรมสขภาพในสงคม

การพฒนาภาวะสขภาพ ทางเลอกทางสขภาพ และ

โอกาสทางสขภาพ

29

จากภาพประกอบดงกลาว แนวทางการพฒนาความรอบรดานสขภาพแสดงใหเหนวาปจจยพนฐานทมความเกยวของกบความรอบรดานสขภาพคอ ความเขาใจดงเดม ทกษะในการอาน การเขยน การค านวณ และความรเดม ซงแนวคดของนทบมมความสอดคลองกบแนวคดอนๆ ไดแก เบคเกอร (Baker. 2006) ทกลาววา ปจจยทสนบสนนใหเกดความรอบรดานสขภาพ คอ ความรเดม นอกจากนปจจยดานวฒนธรรมและบรรทดฐานทางสงคม กเปนปจจยทเกยวของความรอบรดานสขภาพ และแมนคโซ (Mancuso. 2008) กไดอธบายในทศทางเดยวกนวาปจจยทสงเสรมใหเกดความรอบรดานสขภาพ คอ 1) ความสามารถสวนบคคลในการประมวลผลขอมล การใชภาษา ทกษะทางสงคม 2) ความเขาใจในขอมลสขภาพ และ 3) การสอสาร ไดแก การอาน การเขยน การพด การฟง และแมนกาเนโล (Manganello. 2008) กลาวถงปจจยอนๆ ไดแก อาย เชอชาต เพศ ภาษา วฒนธรรม และการศกษา กลาวโดยสรป ปจจยทเกยวของกบความรอบรดานสขภาพคอ อาย เพศ เชอชาต ความรเดม ภาษา วฒนธรรม การใชภาษา เขยน พด ฟง และสอสาร เปนตน ซงการพฒนาความรอบรดานสขภาพนนจ าเปนตองพฒนาความสามารถใน 3 ดาน คอ 1) การพฒนาความรและทกษะทางสขภาพ 2) ทกษะทางสงคมและทกษะการโนมนาว และ 3) ทกษะการเจรจาตอรอง ซงเมอบคคลพฒนาความรอบรดานสขภาพแลวนนกจะสงผลใหเกดการเปลยนแปลงพฤตกรรมสขภาพไดโดยตรง และภาวะสขภาพของบคคล ซงผลของการพฒนาความรอบรดานสขภาพ กอาจท าใหบคคลเขารวมกจกรรมสขภาพในชมชน หรอมสวนรวมในการเปลยนแปลงบรรทดฐานทางสงคม จากแนวคดความรอบรดานสขภาพดงกลาว ผวจยมงศกษาใหเกดการเปลยนแปลงพฤตกรรมและผลลพธทางสขภาพ ดงนน แนวคดความรอบรดานสขภาพในฐานะทเปนสนทรพย (Asset) จงเหมาะกบการศกษาในครงน แนวคดนมงเนนการพฒนาความรอบรดานสขภาพ ทท าใหเกดผลลพธทางสขภาพ ดงนน ผปวยโรคเบาหวานทไดรบการพฒนาความรอบรดานสขภาพ กจะท าใหเกดการปรบเปลยนพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอด มวถชวตพฤตกรรมทด และสงผลใหเกดผลลพธทางสขภาพทดตามไปดวย องคประกอบของความรอบรดานสขภาพ องคประกอบของความรอบรดานสขภาพ สามารถอธบายแตละองคประกอบไดดงตาราง 3 (กระทรวงสาธารณสข กองสขศกษา กรมสนบสนนบรการสขภาพ. 2554: 43-46)

30

ตาราง 3 องคประกอบของความรอบรดานสขภาพ

องคประกอบความรอบรดานสขภาพ

ความสามารถและทกษะ ขนพนฐาน ขนการมปฏสมพนธ ขนวจารณญาณ

ความรความเขาใจ(Cognitive)

สามารถรและจ าเนอหาสาระส าคญดานสขภาพ

สามารถอธบายถงวธการน าประเดนเนอหาสาระดานสขภาพไปปฏบต

สามารถวเคราะห เปรยบเทยบเนอหา/แนวทางการปฏบต ดานสขภาพไดอยางมเหตผล

การเขาถงขอมลสขภาพและบรการสขภาพ (Access)

สามารถเลอกและรวธการคนหาแหลงขอมลดานสขภาพ

สามารถคนหาขอมลดานสขภาพทถกตอง

สามารถตรวจสอบขอมลจากหลายแหลงไดเพอยนยนความเขาใจของตนเองและไดขอมลทนาเชอถอ

การรเทาทนสอและสารสนเทศ (Media literacy)

สามารถตรวจสอบความถกตองความนาเชอถอของขอมลสขภาพทสอน าเสนอ

สามารถเปรยบเทยบวธการเลอกรบสอเพอหลกเลยงความเสยงทจะเกดขนกบตนเอง

สามารถประเมนขอความสอเพอชแนะแนวทางในการดแลสขภาพใหกบตนเองบคคลอน

ทกษะการสอสาร(Communication skill)

สามารถสอสารดวยการฟง พด อาน และเขยนได

สามารถสอสารขอมลความรดานสขภาพดวยวธการฟง พด อาน และเขยน ได

สามารถโนมนาวใหบคคลอนยอมรบขอมลดานสขภาพเพอการปฏบตตวทเหมาะสม

การตดสนใจเลอกปฏบตทถกตอง (Decision skill)

ก าหนดทางเลอกและปฏเสธ/หลกเลยงหรอเลอกวธการปฏบตเพอใหมสขภาพด

สามารถใชเหตผลหรอวเคราะหผลด-ผลเสยเพอการปฏเสธ/ หลกเลยง/เลอก วธการปฏบต

สามารถแสดงทางเลอกทเกดผลกระทบนอยตอตนเองโดยแสดงขอมลทหกลางความเขาใจผดไดอยาง เหมาะสม

การจดการเงอนไขทางสขภาพของตนเอง (Self-management)

สามารถก าหนดเปาหมายและวางแผนการปฏบต

สามารถปฏบตตามแผนทก าหนดได

สามารถทบทวนและปรบเปลยนวธการปฏบตตน เพอใหม พฤตกรรมสขภาพทถกตอง

31

จากองคประกอบของความรอบรดานสขภาพดงกลาว จงสามารถนยามไดดงน 1. ความรอบรดานสขภาพขนพนฐาน ไดแก มความรและจ าในเนอหาสาระส าคญดานสขภาพ เลอกและรวธการคนหาแหลงขอมลดานสขภาพ ตรวจสอบความถกตองความนาเชอถอของขอมลสขภาพทสอน าเสนอ สอสารดวยการฟง พด อาน และเขยนได อนจะน าไปสการก าหนดทางเลอกและปฏเสธ/หลกเลยงหรอเลอกวธการปฏบตตนเพอใหมสขภาพดไดก าหนดเปาหมายวางแผน ตลอดจนการตดสนใจเลอกปฏบตพฤตกรรมสขภาพทถกตอง 2. ความรอบรดานสขภาพขนการมปฏสมพนธ ไดแก อธบายถงวธการน าประเดนเนอหาสาระดานสขภาพไปปฏบต คนหาขอมลดานสขภาพทถกตอง เปรยบเทยบวธการเลอกรบสอเพอหลกเลยงความเสยงทจะเกดขนกบตนเอง สอสารขอมลความรดานสขภาพดวยวธการฟง พด อาน และเขยนได อนจะน าไปสการใชเหตผลหรอวเคราะหผลด-ผลเสยเพอการปฏเสธ/หลกเลยง/เลอกวธการปฏบต ตลอดจนการปฏบตตามแผนทก าหนดได 3. ความรอบรดานสขภาพขนวจารณญาณ คอ วเคราะหเปรยบเทยบเนอหา/แนวทางการปฏบตดานสขภาพไดอยางมเหตผล ตรวจสอบขอมลจากหลายแหลงไดเพอยนยนความเขาใจของตนเองและไดขอมลทนาเชอถอ ประเมนขอความสอเพอชแนะแนวทางในการดแลสขภาพใหกบตนเองบคคลอน โนมนาวใหบคคลอนยอมรบขอมลดานสขภาพเพอการปฏบตตวทเหมาะสม อนจะน าไปสการแสดงทางเลอกทางสขภาพทเกดผลกระทบนอยตอตนเองดวยการแสดงขอมลทหกลางความเขาใจผดไดอยางเหมาะสม ตลอดจนทบทวนและปรบเปลยนวธการปฏบตตน เพอใหมพฤตกรรมสขภาพทถกตอง การวดความรอบรดานสขภาพ จากพฒนาการของเครองมอวดความรอบรดานสขภาพ พบวา มแบบวดความรอบรดานสขภาพกบกลมผปวย ทพบวาเปนทนยมและถกน ามาใชบอยครง ดงน แบบวดความรอบรดานสขภาพในตางประเทศ 1. Rapid Estimate of Adult Literacy in Medicine (REALM) เปนแบบวดทใชวนจฉยและระบตวผปวยทมระดบความรอบรดานสขภาพต า โดยมรปแบบของเครองมอจากแบบทดสอบ The Wide Range Achievement Test (WRAT) และพฒนาโดยเดวสและคณะ (Davis; et al. 1990) วตถประสงคเพอประเมนขอจ ากดดานทกษะการอานและความเขาใจเกยวกบศพททางการแพทย และท าการประมาณทกษะของผปวยโดยการจดระดบความสามารถเทยบกบการศกษาระดบประถมศกษาปท 1-6 ตอมาไดพฒนาแบบสอบถาม REALM โดยการคดเลอกค าศพททเกยวของกบการแพทยและการรกษาของหนวยบรการทางสขภาพ สอการสอนดานสขศกษาฉลากยาตางๆ โดยค าศพทตางๆ เหลานนเปนค าศพททผปวยจ าเปนตองทราบเพอใชในการรกษาและการปฏบตตวเพอรกษาสขภาพของตนเองซงองคประกอบของ REALM มเพยงองคประกอบเดยว คอ ความสามารถในการอานศพททางการแพทย ซงค าศพทตางๆ นนเปนค าศพททใชในหนวยบรการทางสขภาพหรอโรงพยาบาลเปนหลก ประกอบดวย ค าศพทจ านวน 125 ค า

32

ส าหรบเครองมอ Rapid Estimate of Adult Literacy in Medicine (REALM) ไดน ามาทดลองใชในผปวยของโรงพยาบาลศรนครนทร จงหวดขอนแกน (บงอรศร จนดาวงค. 2556) มวตถประสงคเพอวดความแตกฉานดานสขภาพระดบพนฐานของผปวยทเขาร บการรกษาในโรงพยาบาลศรนครนทร จงหวดขอนแกน โดยใชแบบทดสอบเพอประเมนการอาน (REALM) ประกอบดวยค าศพททางดานการแพทยและสขภาพ จ านวน 66 ค า โดยมคาความเชอมนแบบสมประสทธแอลฟาของครอนบาค เทากบ .98 2. Test of Functional Health Literacy in Adults (TOFHLA) เปนแบบทดสอบทพฒนาขนโดยปารกเกอรและคณะ (Parker; et al. 1995) ใชวดระดบความรอบรดานสขภาพของผปวย ทงนในการพฒนาเครองมอดงกลาวมการพฒนาแนวคดเกยวกบความรอบรดานสขภาพขนพนฐาน มแนวคดวากระบวนการอานยงไมสามารถพฒนาความเขาใจและปฏบตตวในการดแลสขภาพของตนเองไดอยางเหมาะสม เนองจากในการดแลสขภาพของตนเองในโรงพยาบาลนน ยงมทกษะดานการค านวณหรอทกษะทเกยวของกบตวเลขอย เชน การค านวณปรมาณยาทผปวยตองรบประทาน การกนยาทกๆ ชวง 4 ชวโมง เปนตน ดงนนทกษะการอานของผปวยเพยงองคประกอบเดยวจงไมเพยงพอและเปนทมาของแนวคดการพฒนาแบบทดสอบดงกลาว องคประกอบของ TOFHLA มจ านวน 2 องคประกอบ คอ ความเขาใจในการอานและความสามารถในการค านวณ ประกอบดวย ความเขาใจในการอาน จ านวน 50 ขอ และการค านวณ จ านวน 17 ขอ และใชการสมภาษณในการเกบรวบรวมขอมล ใชเวลาในการทดสอบประมาณ 22 นาท และค านวณใชการถวงน าหนกระหวาง 2 องคประกอบโดยมคะแนนระหวาง 0-100 คะแนน และมการจ าแนกระดบความรอบรดานสขภาพโดยมการจดชวงคะแนนเปน 3 กลม ไดแก กลมทมทกษะไมพอเพยงหรอระดบต า (Inadequate health literacy) มคะแนนระหวาง 0-59 คะแนน กลมทมทกษะคอนขางต า (Marginal health literacy) มคะแนนระหวาง 60-74 คะแนน และกลมทมทกษะเพยงพอ (Adequate health literacy) มคะแนนระหวาง 75-100 คะแนน 3. Test of Functional Health Literacy in Adults shortened (STOFHLA) พฒนาเพอใชวดระดบความรอบรดานสขภาพของผปวย โดยปรบจากแบบวดความรอบรดานสขภาพ (TOFHLA) ใหมขอค าถามลดลง ใชวดความสามารถดานการอานเกยวกบสถานการณทางการแพทยหรอสอทางสขภาพและการแพทย รวมถงสถานการณและระบบสขภาพ (Baker; et al. 1999) S-TOFHLA มจ านวน 2 องคประกอบ คอ ความเขาใจในการอาน จ านวน 36 ขอ และการค านวณ จ านวน 4 ขอ สวนการเกบรวบรวมขอมลโดยการสมภาษณใชเวลาในการทดสอบนอยกวา 10 นาท และค านวณคะแนนโดยใชการถวงน าหนกระหวางองคประกอบทง 2 องคประกอบ โดยมชวงคะแนนระหวาง 0-100 คะแนน และมการจ าแนกระดบความรอบรดานสขภาพโดยจดชวงคะแนนเปน 3 กลม ไดแกกลมทมทกษะไมพอเพยง (Inadequate health literacy) มคะแนนระหวาง 0-53 คะแนน กลมทม ทกษะคอนขางต า (Marginal health literacy) มคะแนนระหวาง 54-66 คะแนน และกลมทมทกษะเพยงพอ (Adequate health literacy) มคะแนนระหวาง 67-100 คะแนน

33

4. Health Literacy Screening Question: Set of Brief Screening Question (SBSQ) เปนแบบวดทพฒนาขนโดยชว แบรดเลย และบอยโก (Chew; Bradley; & Boyko. 2004) ใชคดกรองและจ าแนกผปวยทมระดบความรอบรดานสขภาพทเพยงพอ ปานกลาง และไมเพยงพอ มขอค าถาม จ านวน 16 ขอ เปนมาตรวดประมาณคา 5 ระดบ ตงแต “ไมเคยเลย” ถง “ทกครง” และเปรยบเทยบผลคะแนนความรอบรดานสขภาพในการจ าแนกความรอบรดานสขภาพกบการประเมนดวยแบบทดสอบ STOHFLA โดยมขอค าถามหลกในการตรวจสอบความสมพนธกบแบบทดสอบ STOHFLA เชน 1) บอยครงแคไหนทมใครบางคนทชวยคณในการอานเอกสารขอมลสอความรดานสขภาพทเผยแพรในโรงพยาบาล 2) บอยครงแคไหนทคณมปญหาอปสรรคในการเรยนรเง อนไขทางการแพทยและการรกษาเพราะคณรสกวายากทจะเขาใจในเอกสารนดหมายหรอขอมลแนะน า และ 3) บอยครงแคไหนทคณไดรบแบบฟอรมทางการแพทยทเขยนใหอานและยากทจะเขาใจไดทงน ขอค าถามในแบบวดทงฉบบมคาการตรวจสอบความไวหรอคา ROC (The receiver operation characteristic curve) อยในเกณฑทดเทากบ .87, .80 และ .76 ตามล าดบ 5. The 2003 National Assessment of Adult Literacy (NAAL) เปนแบบวดทพฒนาขน โดยไวทและดลโลว (White; & Dillow. 2005) เปนการประเมนความสามารถในการอานฉลากยาและอาหาร และการกรอกขอมลในแบบฟอรมทางการแพทย ค าสงจากแพทย ใบยนยอมการรกษา และความสามารถในการเขาใจในสงทแสดงเปนลายลกษณอกษรทพบในกจกรรมประจ าวน เชน การอานตารางรถโดยสาร การอานหนงสอพมพ การอานบทบรรณาธการ มขอค าถามทเกยวกบการประเมนความรอบรดานสขภาพ จ านวน 28 ขอ จากการประเมนการรหนงสอในผใหญทงหมด 152 ขอ โดยใชการสมภาษณใชเวลาเฉลยในการท าประมาณ 90 นาท/คน และชวงคะแนนตงแต 0-500 6. The Newest Vital Sign (NVS) เปนแบบวดทพฒนาขนโดยไวสและคณะ (Weiss; et al. 2005) ใชคดกรองผปวยทมารบบรการระดบปฐมภม โดยในฉบบภาษาองกฤษ มคาความเชอมนแบบสมประสทธแอลฟาของครอนบาค เทากบ .76 และในฉบบภาษาสเปน มคาความเชอมนแบบสมประสทธแอลฟาของครอนบาค เทากบ .69 พรอมตรวจสอบประสทธภาพของแบบทดสอบดวยคาความสมพนธกบแบบวด TOFHLA พบวา ในฉบบภาษาองกฤษ มคา ROC curve เทากบ .88 และในฉบบภาษาสเปน มคา ROC curve เทากบ .72 โดยแบบทดสอบนตองการใหเปนการทดสอบการอานแบบเรวโดยใชเวลา 3-5 นาท จ านวน 6 ขอ ทงน NVS เปนแบบทดสอบทใชเวลานอยและมความแมนย าในการทดสอบในกลมทมการอานออกเขยนไดอยในระดบต า 7. The eHealth Literacy Scale (eHEALS) เปนแบบวดทใหผท าแบบวดประเมนตนเอง ของนอรแมนและสกนเนอร (Norman; & Skinner. 2006) ใชประเมนทกษะการรบรของบคคลในการใชเทคโนโลยสารสนเทศเพอสขภาพ และเพอก าหนดความเหมาะสมของการใชขอมลขาวสาร สขภาพ การใชคอมพวเตอร การรจกสอ และการรเรองวทยาศาสตร จ านวน 8 ขอ แบบทดสอบนไมรายงานระยะเวลาในการท าแบบทดสอบ มคาความเชอมนแบบสมประสทธแอลฟาของครอนบาค เทากบ .88 และมการตรวจสอบความเทยงตรงเชงโครงสรางดวยการวเคราะหองคประกอบ พบวา มคาน าหนกองคประกอบอยระหวาง .60-.84

34

8. Function Communication and Critical Health Literacy Scales (FCCHL) เปนแบบวดทพฒนาขนโดยอชกาวา ทาเคอช และยาโนะ (Ishikawa; Takeuchi; & Yano. 2008) เปนการประเมนตนเอง ประกอบดวย ตวแปรชวสงคมและขอมลการเจบปวย ความรเรองโรคเบาหวาน พฤตกรรมการคนหาขอมลสขภาพ และการรบรความสามารถของตนเอง และการประเมนระดบความรดานสขภาพของผปวยโรคเบาหวานชนดท 2 โดยแบงเปน 3 ขน คอ ขนพนฐานในขอบเขตทผปวยมประสบการณในการอานค าแนะน าหรอแผนพบจากโรงพยาบาลและสถานพยาบาลทวไป ขนการมปฏสมพนธ เปนขอค าถามเกยวกบการสอสารขอมลกบบคลากรทางการแพทยและคนอนๆ ทเกยวของกบโรคเบาหวานตงแตผปวยไดรบวนจฉยโรค และขนวจารณญาณ เปนขอค าถามเกยวกบการทผปวยมการวเคราะหและใชขอมลในการตดสนใจเพอดแลสขภาพตนเอง โดยแบบวดความรอบรดานสขภาพทวดขนพนฐาน ขนการมปฏสมพนธและขนวจารณญาณ มคาความเชอมนแบบสมประสทธแอลฟาของครอนบาค เทากบ .84, .77 และ .65 ตามล าดบ ทงนแบบวดฉบบนจะชวยใหเขาใจระดบความสามารถและทกษะทจ าเปนของผปวยทเปนอปสรรคตอการจดการตนเองในการควบคมโรคเบาหวานและการกระท าพฤตกรรมในการสงเสรมสขภาพตนเองตอไป

9. The HLS-EU-Q47 เปนแบบวดทพฒนาขนโดยโซเรนเซนและคณะ (Sorensen; et al. 2013) จากการท าเดลฟายการสนทนากลมนกวชาการและผเกยวของ น าไปทดลองใชในพนทผานผทรงคณวฒ 25 คน และแปลเปนหลายภาษา เพอน าไปใชในการวดในประเทศยโรป จ านวน 47 ขอ เปนมาตราวดลเครท 5 ระดบ ตงแต “ยากมาก” ถง “ไมทราบ/ไมเคย” โดยมคาความเชอมนแบบสมประสทธแอลฟาของครอนบาคอยระหวาง .51-.91 ท าการวดจาก 4 องคประกอบ คอ การเขาถง ความเขาใจ การตรวจสอบ/ประเมน/ตดสนใจ และการน าขอมลไปประยกตใช ในบรบทของการด าเนนการ 3 ดานคอ การดแลรกษา การปองกนโรคและสงเสรมสขภาพ เมอรวมเปนเมทรกซ (4 องคประกอบ x 3 บรบทของการด าเนนการ) จงประกอบดวย 12 ดานยอย ตวอยางขอค าถาม ในบรบท/องคประกอบ ไดแก 1) ดานการดแลรกษา/การเขาถงขอมล (ขอท 1 การคนหาขอมลเกยวกบอาการเจบปวยดวยโรคททานตระหนกอย ขอท 2 การคนหาขอมลเกยวกบการรกษาอาการเจบปวยดวยโรคททานตระหนกอย) 2) ดานการดแลรกษา/ความเขาใจ (ขอท 3 ความเขาใจค าแนะน าของแพทยหรอเภสชกรเกยวกบขอก าหนดวธใชยา ขอท 5 ความเขาใจในสงทแพทยพดกบทาน) 3) ดานการดแลรกษาการประเมน (ขอท 10 ตดสนขอดและขอเสยของทางเลอกในการรกษาทแตกตางกน ขอ 12 ตดสนความนาเชอถอของของขอมลเกยวกบความเจบปวยจากสอ) 4) ดานการปองกน/การเขาถงขอมล (ขอท 18 การคนหาขอมลเกยวกบวธการจดการปญหาสขภาพจต เชน ความเครยด หรอภาวะซมเศรา ขอท 20 การหาขอมลเกยวกบวธการปองกน/จดการ เชน การมน าหนกมากเกนความดนโลหตสงหรอคอเลสเตอรอลสง) 5) ดานการปองกน/การน าขอมลไปประยกตใช (ขอท 29 ตดสนใจวาทานจะรบวคซนไขหวดหรอไมจากขอมล ขอท 31 ตดสนใจวาทานจะปองกนตวเองจากการเจบปวยไดอยางไรโดยพจารณาจากขอมลในสอ) และ 6) ดานการสงเสรมสขภาพ/การประเมน (ขอท 41 การตดสนวาชวตของทานจะอยทไหนกตามกจะมผลตอสขภาพและความสข ขอท 43 ตดสนวาการกระท าในชวตประจ าวนเกยวของกบสขภาพของทานเสมอ) เปนตน

35

10. Health Literacy Questionnaire (HLQ) เปนแบบวดทพฒนาขนโดยออสบอรนและคณะ (Osborne; et al. 2013) ใชวดความรอบรดานสขภาพส าหรบประชาชนทวไปทกกลมวย พฒนาจากขอมลฐานรากทไดจากการสมภาษณและการประชมปฏบตการในกลมตางๆ ทงกลมประชาชนผปวย ผปฏบต และผก าหนดนโยบาย รวมทงขอค าถามทไดจากการทประชาชนขอค าปรกษาดานสขภาพโดยตรงจากผเชยวชาญ และท าการทดสอบเครองมอนจากกลมประชาชนในพนทชมชน ศนยดแลสขภาพและโรงพยาบาล จ านวน 634 คน และตรวจสอบซ ากบประชาชน จ านวน 405 คน ซงแบบวดฉบบน สามารถใชในการส ารวจความรอบรดานสขภาพของประชาชนทวไป ใชในการประเมนผลการจดกจกรรมการเรยนร และศกษาความตองการเพอพฒนาความรอบรดานสขภาพของประชาชนเปนรายบคคลได ทงน มการตรวจสอบความเทยงตรงเชงโครงสรางดวยการวเคราะหองคประกอบเชงยนยน พบวา ม 9 องคประกอบ และมขอค าถาม จ านวน 44 ขอ แบบวดความรอบรดานสขภาพในประเทศไทย

แบบวดความรดานสขภาพในประเทศไทยในกลมผปวย มการพฒนาขนตงแตป พ.ศ. 2556-2559 มดงน

1. แบบวดความรอบรดานสขภาพตามหลก 3อ 2ส ส าหรบคนไทยกลมเสยงโรคเบาหวานความดนโลหตสง (The ABCDE-health literacy scale for Thai adults) เปนแบบวดของกระทรวงสาธารณสข กองสขศกษา กรมสนบสนนบรการสขภาพ รวมกบสถาบนวจยพฤตกรรมศาสตร มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ (2557) ซงเรมตนจากการสงเคราะหนยามและเครองมอวดความรอบรดานสขภาพในตางประเทศทเผยแพรบทความวจยฉบบเตมในฐานขอมล PubMed และ Science Direct ตงแตป ค.ศ. 1996-2013 จ านวน 29 เรอง น ามาสรปเปนโครงสรางของการวดความรอบรดานสขภาพและพฒนาเปนแบบวดความรอบรดานสขภาพตามหลกการสงเสรมดานอาหาร การออกก าลงกาย การจดการทางอารมณ งดสรา และงดการสบบหร และผานการทดสอบวดจากประชาชนไทย อาย 15 ปขนไปทเปนกลมเสยงทวประเทศ วดจาก 6 องคประกอบ พบวา มขอค าถามจ านวนทงหมด 36 ขอ สามารถแบงไดเปนองคประกอบท 1 แบบวดความรและความเขาใจทางสขภาพ จ านวน 10 ขอ มคาความเชอมนแบบ KR-20 เทากบ .61 องคประกอบท 2 แบบวดการเขาถงขอมลและบรการ จ านวน 5 ขอ มคาความเชอมนแบบสมประสทธแอลฟาของครอนบาค เทากบ .86 องคประกอบท 3 แบบวดการสอสารเพมความเชยวชาญ จ านวน 6 ขอ มคาความเชอมนแบบสมประสทธแอลฟาของครอนบาค เทากบ .91 องคประกอบท 4 แบบวดการจดการเงอนไขทางสขภาพตนเอง จ านวน 5 ขอ มคาความเชอมนแบบสมประสทธแอลฟาของครอนบาค เทากบ .89 องคประกอบท 5 แบบวดการรเทาทนสอสารสนเทศ จ านวน 5 ขอ มคาความเชอมนแบบสมประสทธแอลฟาของครอนบาค เทากบ .83 และองคประกอบท 6 แบบวดการตดสนใจเลอกปฏบตทถกตอง จ านวน 5 ขอ มคาความเชอมนแบบสมประสทธแอลฟาของครอนบาค เทากบ .67 และน ามาแบงระดบของความรอบรดานสขภาพเปน 3 ระดบ ไดแก ระดบพนฐาน ระดบปฏสมพนธ และระดบวจารณญาณ โดยแบงคะแนนและแปลผลดงน

36

1) ระดบพนฐาน คอ องคประกอบท 1 และ 2 (คะแนนรวมเตม 30 คะแนน) 0-14.9 คะแนน หรอ < 50% ของคะแนนเตม: เปนผทมทกษะทางปญญาต า 15-23.9 คะแนน หรอ 50% - < 80% ของคะแนนเตม: เปนผทมทกษะทางปญญาปานกลาง 24-30 คะแนน หรอ 80% ของคะแนนเตม: เปนผทมทกษะทางปญญาสง 2) ระดบปฏสมพนธ คอ องคประกอบท 3 และ 4 (คะแนนรวมเตม 44 คะแนน) 0-21.9 คะแนน หรอ < 50% ของคะแนนเตม: เปนผทมทกษะทางสงคมในดานการสอสารปฏสมพนธระหวางบคคลต า 22-35.1 คะแนน หรอ 50% - < 80% ของคะแนนเตม: เปนผทมทกษะทางสงคมในดานการสอสารปฏสมพนธระหวางบคคลปานกลาง 35.2-44 คะแนน หรอ 80% ของคะแนนเตม: เปนผทมทกษะทางสงคมในดานการสอสารปฏสมพนธระหวางบคคลสง 3) ขนวจารณญาณ คอ องคประกอบท5 และ 6 (คะแนนรวม เตม 40 คะแนน) 0-19.9 คะแนน หรอ < 50% ของคะแนนเตม: เปนผทมทกษะทางปญญาอยในระดบการคดวจารณญาณหรอวพากษต า 20-31.9 คะแนน หรอ 50% - < 80% ของคะแนนเตม: เปนผทมทกษะทางปญญาอยในระดบการคดวจารณญาณหรอวพากษปานกลาง

32-40 คะแนน หรอ 80% ของคะแนนเตม: เปนผทมทกษะทางปญญาอยในระดบการคดวจารณญาณหรอวพากษสง

2. เครองมอวดความรแจงแตกฉานดานสขภาพส าหรบผปวยโรคเบาหวานและความดน โลหตสง เปนแบบประเมนทพฒนาขนโดย กระทรวงสาธารณสข กองสขศกษา กรมสนบสนนการสขภาพ รวมกบมหาวทยาลยมหดล (2559) ท าการทดสอบกบประชาชนอาย 15 ป ขนไป ทไดรบการวนจฉยจากแพทยวาเปนโรคเบาหวาน และ/หรอความดนโลหตสงทมารบบรการในสถานบรการสขภาพทมคลนกโรคเรอรงใน 76 จงหวด โดยแบบวดความรแจงแตกฉาน ประกอบดวย 8 สวน ซงมรายเอยดแตละสวนดงน สวนท 1 ความตองการความชวยเหลอดานการอานและการกรอกขอมลสขภาพ จ านวน 2 ขอ มลกษณะเปนมาตรวดประมาณคา 4 ระดบ ตงแต “ไมเคย” ถง “ทกครง” มคาความเชอมนแบบสมประสทธแอลฟาของครอนบาค เทากบ .81 สวนท 2 การอาน ศพทพนฐานทางการแพทย เพอเลอกใชวธการและสอทเหมาะสมกบระดบการอานและความเขาใจของผปวย ประกอบดวย ค าศพททางการแพทย จ านวน 66 ค า โดย 0 คะแนน คอ อานไมถกตอง หรออานไมได และ 1 คะแนน คอ อานไดถกตอง มคาความเชอมนแบบ KR-20 เทากบ .98-.99

37

สวนท 3 ความสามารถในการอานและเขาใจตวเลข ลกษณะของแบบทดสอบเปนการจบคขอความทสอดคลองกน เนอหามาจากตวเลขทเกยวของกบผลลพธทางสขภาพ เชน ระดบความดนโลหต ระดบน าตาลในเลอด ระดบไขมนในเลอด เปนขอความเกยวกบตวเลข เปนแบบจบค ใหคะแนนแบบตอบถกได 1 คะแนน ตอบผดได 0 คะแนน มคาความเชอมนแบบ KR-20 เทากบ .82 สวนท 4 ความสามารถในการเขาถง หรอแสวงหาขอมลสขภาพ วธการคนหาขอมลสขภาพ ม 5 ขอ 2 ตวเลอก คอ 0 คะแนน คอ ใช กบ 1 คะแนน คอ ไมใช มคาความเชอมนแบบสมประสทธแอลฟาของครอนบาค เทากบ .54 สวนท 5 ผลลพธการเรยนรดานความร ความเขาใจ ลกษณะแบบทดสอบเปนแบบปรนย ใหผตอบเลอกค าตอบทถกตอง เพยง 1 ตวเลอก ขอทตอบถกคดเปน 1 คะแนน สวนขอทตอบผดเปน 0 คะแนน เนอหาเกยวกบการทดสอบความเขาใจเกยวกบประเดนความรท วไปเกยวกบโรค และการปฏบตตว 3 อ 2 ส มคาความเชอมนแบบ KR-20 เทากบ .78-.89 สวนท 6 ผลลพธดานความสามารถในการสอสาร การโตตอบในกรณถกถามเรองตางๆ จ านวน 15 ขอ ม 5 ตวเลอก ตงแต “บอกญาตใหพดแทน” (1 คะแนน) ถง “ตอบและถามเพม” (5 คะแนน) มคาความเชอมนแบบสมประสทธแอลฟาของครอนบาค เทากบ .97 สวนท 7 ผลลพธแสดงความสามารถในการตดสนใจในการปฏบตในอนาคตหรอตามเงอนไขในการใชชวต ประกอบดวย 1) การตดสนใจในกรณตางๆ ม 4 ขอ 4 ตวเลอก เลอกค าตอบทถกทสด ตอบถกได 1 คะแนน สวนตอบผดได 0 คะแนน มคาความเชอมนแบบ KR-20 เทากบ .49 และ 2) สงทปฏบตเมอตองเดนทางไปนอกพนท จ านวน 7 ขอ 4 ตวเลอก ตงแต “ไมท า” (1 คะแนน) ถง “เปนไปไดมาก” (4 คะแนน) มคาความเชอมนแบบสมประสทธแอลฟาของครอนบาค เทากบ .97 สวนท 8 ผลลพธการปฏบตพฤตกรรม 3 อ 2 ส มลกษณะเปนมาตรวดประมาณคา 5 ระดบ ตงแต “ไมท าเลย” ถง “ทกวน” มคาความเชอมนแบบสมประสทธแอลฟาของครอนบาค เทากบ .78 ส าหรบการวดความรอบรดานสขภาพ ผวจยไดประยกตแบบวดความรอบรดานสขภาพจากแบบวดพฤตกรรมในการจดการตนเองของกลมโรคเบาหวาน (The functional, communicative, and critical health literacy: FCCHL) ของอชกาวา ทาเคอช และยาโนะ (Ishikawa; Takeuchi; & Yano. 2008) และแบบวดการประเมนความรอบรดานสขภาพส าหรบคนไทยกลมเสยงโรคเบาหวานความดนโลหตสง (ABCDE-Health Literacy Scale of Thai Adults) ของอนทรก าแหงและขวญชน (Intarakamhang; & Kwanchuen. 2016) ประกอบดวย ความรอบรดานสขภาพระดบพนฐาน ความรอบรดานสขภาพระดบปฏสมพนธ และความรอบรดานสขภาพระดบวจารณญาณ มลกษณะเปนมาตรวดประมาณคา 5 ระดบ ตงแต “จรงนอยทสด” ถง “จรงมากทสด” ผทไดคะแนนสงกวา แสดงวาเปนผทมความรอบรดานสขภาพมากกวาผทไดคะแนนต ากวา

38

งานวจยทเกยวของกบความรอบรดานสขภาพ ความรอบรดานสขภาพ (Health literacy) ไดรบความสนใจอยางแพรหลายในวงการสาธารณสข โดยองคการอนามยโลกไดจดประชมเรอง การสรางเสรมสขภาพ ณ กรงไนโรบ ประเทศเคนยา ครงท 7 (7th Global Conference on Health. 2009) ทเนนการดแลสขภาพของบคคลดวยการพฒนาทกษะของบคคล ดวยการน าวถชวตสการปฏบต ซงประเดนของการประชมดงกลาวไดระบถงความส าคญของความรอบรดานสขภาพ ซงไดมผศกษาวจยเพอพฒนาความรอบรดานสขภาพในตางประเทศ แตส าหรบประเทศไทยยงพบการศกษาในเรองนไมแพรหลาย ผวจยไดทบทวนงานวจยทพฒนาความรอบรดานสขภาพ (Health literacy) ทงในประเทศและตางประเทศ โดยไดทบทวนในประเดนของการใชเครองมอวด กลมตวอยาง การแทรกแซง และผลลพธทางสขภาพยอนหลง 10 ป พบงานวจยดงแสดงในตาราง 4 ตาราง 4 การสงเคราะหงานวจยทเกยวของกบความรอบรดานสขภาพ ผวจย กจกรรม ขอคนพบ การพฒนาความรอบรดานสขภาพระดบพนฐาน (Functional health literacy) Nitri & Stewart (2009)

ประยกตใชแนวคดการเรยนรสการเปลยนแปลง โดยมการพฒนาความรอบรดานสขภาพระดบพนฐาน (Functional health literacy) ดวยแนวคดการเรยนรสการเปลยนแปลง ในผสงอายทเปนโรคเบาหวาน โดยการศกษานเนนทการพฒนาความรและทกษะของความรอบรดานสขภาพ โดยโปรแกรม ประกอบดวยการใหความรจากพยาบาลระดบเชยวชาญ (Practice nurse educator) โดยบรรยากาศของการใหความรจะการจดการเรยนรโดยสงเสรมผเรยนใหเกดการอยากรอยากเหน (Foster curiosity) และการสะทอนคด (Reflection) ในขอมลเกยวกบการดแลตนเอง โดยมเนอหาพนฐานคอ โรคเบาหวานคออะไร การรบประทาน การออกก าลงกาย การบรการยา ภาวะแทรกซอนจากโรคเบาหวาน และการจดการตนเอง

หลงการทดลอง กลมทดลองมความรอบรดานสขภาพระดบพนฐาน และการใหความรโรคเบาหวาน เพมมากขน

Hill-Briggs et al. (2008)

การใหสขศกษารายกลม และการสอนรายบคคลเกยวกบการดแลตนเอง การฝกการแกปญหาในการควบคมโรคและภาวะแทรกซอนจากโรคเบาหวาน

หลงการใหความร มความรเรองโรคเบาหวานเพมมากขน

Kandula et al. (2009)

สอการสอนสขศกษาแบบสอผสม เกยวกบการดแลตนเองของผปวยโรคเบาหวาน

หลงจากไดรบโปรแกรม คะแนนความรเรองโรคเบาหวานเพมขน

39

ตาราง 4 (ตอ)

ผวจย กจกรรม ขอคนพบ Rothman et al. (2004)

โปรแกรมการจดการตนเองของผปวยโรคเบาหวาน เชน การใหความรเปนรายบคคล รวมทงการใหค าปรกษา และการจดการการใชยา กลยทธทเนนอปสรรคของผปวย รวมทงการเตอนผานทางโทรศพท

ในกลมทมความรอบรดานสขภาพต า จะมผล HbA1c เพมขนมากกวากลมควบคม

Cavanaugh et al. (2009)

โปรแกรมการใหความรเรองโรคเบาหวานและตวเลข ประกอบดวย กจกรรมการจดการตนเองเรองโรคเบาหวาน การควบคมระดบน าตาล การจดการโภชนาการ การดแลเทา และการบรหารจดการการรบประทานยา (อนซลน) ใชประโยคทวไปเพอวดระดบการอาน การท าหวขอหลก การใหรหสเปนส ใชรปภาพ และค าสงเปนขนตอน

ภายหลงการทดลอง กลมทดลองม HbA1c ทดข นกวากอนการทดลอง และดขนกวากลมควบคม

การพฒนาความรอบรดานสขภาพระดบปฏสมพนธ (Interactive health literacy) Campbell & Nolfi (2005)

สงเสรมใหผสงอายทจะเรยนรเพมเตมเกยวกบปญหาสขภาพโดยใชอนเทอรเนตเพอคนหาขอมลสขภาพโดยทวไป การประเมนผลการดแลสขภาพ ของตนเอง และใหผปวยมบทบาทในการจดการ สขภาพของตนเอง

หลงกจกรรม ผสงอาย มความพงพอใจในการอนเทอรเนตเพอคนหาขอมลสขภาพโดยทวไป แตการตดสนใจเกยวกบการดแลสขภาพตนเอง ผปวยยงยดตดกบรปแบบการการดแลทยดแพทย เปนศนยกลางของการดแล

Chiarella & Keefe (2008)

กจกรรมมการพฒนาทกษะความร ดานสขภาพ ซงกจกรรมเนนเปนกจกรรมเชงรกมากขน โดยมงใหผสงอายมสวนรวมในบรหารจดการการดแลตนเอง ทงนผน ากจกรรมในชนเรยน จะสอนในการเขาถงขอมลดานสขภาพ ดวยการสอสารอนเทอรเนต และทกษะทจ าเปน ซงวดผลของการพฒนาความรอบรดานสขภาพ ดวยความสามารถในการคนหาขอมลสขภาพทาง ทกษะเกยวกบความรอบรดานสขภาพ และความสามารถในการจ าขอมลสขภาพ

โปรแกรมยงคงอยใน ขนตอนการพฒนา โดยเปนการพฒนาใหเกดความรอบรดานสขภาพระดบปฏสมพนธ ซงเนนใหเกดการบรหารจดการตนเองดานสขภาพ

Schwartz et al. (2002)

สอนผสงอาย ผดแลผปวย เกยวกบวธการคนหาขอมลดานสขภาพทถกตองโดยใชอนเทอรเนต การใชอนเตอรเนตอยางไรใหปลอดภย การแลกเปลยนประสบการณเกยวกบการเลอกรบขอมลทางสขภาพ โดยมผใหบรการสขภาพเปนผแนะน า ซงผเขารวมกจกรรมจะตองพจารณาวาขอมลสขภาพถกหรอผดอยางไร

เกดความรอบรดานสขภาพระดบปฏสมพนธ ซงเนนใหเกดการบรหารจดการตนเองดานสขภาพ ดวยการแลกเปลยนประสบการณ การพฒนาการเขาถงสอสขภาพออนไลน

40

ตาราง 4 (ตอ)

ผวจย กจกรรม ขอคนพบ Susic (2009) เพอสนบสนนการแสวงหาขอมลดานสขภาพทมคณภาพ

บนอนเทอรเนต เพอสงเสรมใหผเขารวมเกดความรดานสขภาพ และเขาใจถงสขภาพของตนเอง ตลอดจนการตดสนใจในการดแลสขภาพตนเอง รวมถงการทดสอบ และประเมนทกษะ ดานการออกก าลงกาย และการคนหาขอมลเกยวกบภาวะสขภาพทถกตอง

ใหการสนบสนนการแสวงหาขอมลดานสขภาพทมคณภาพ บนอนเทอรเนต เพอใหปวยสามารถตดสนใจในการดแลสขภาพตนเอง

จากตาราง 4 พบวา งานวจยทพบเปนการศกษาโปรแกรมการพฒนาความรอบรดานสขภาพระดบพนฐานและระดบปฏสมพนธ โดยโปรแกรมการพฒนาความรอบรดานสขภาพในระดบพนฐาน มงรความเขาใจทางสขภาพ ทกษะทางสขภาพ ทงนกลวธในการพฒนาความรอบรดานสขภาพนน งานวจยใชวธการจดกจกรรมโดยการใหสขศกษา การใชสอรปแบบตางๆ กจกรรมกลมการใหค าปรกษาทางโทรศพท การใชวธการจดการตนเอง และการใชแนวคดการเรยนร โดยเปาหมายทไดจากการพฒนาความรอบรดานสขภาพนนกแบงเปน 1) ความรความเขาใจในการดแลตนเอง 2) พฤตกรรมการดแลตนเอง 3) การประเมนดวยภาวะสขภาพ เชน ระดบของความวตกกงวล ผลตรวจทางหองปฏบตการ โดยกจกรรมนนจะเนนทการพฒนาสขภาพดวยการเรยนรผานเครองมอตางๆ เชน สอชนดตางๆ สถานการณปญหา การระดมความคด และการใหค าปรกษา ส าหรบการพฒนาความรอบรดานสขภาพระดบปฏสมพนธ กจกรรมทเพมความมสวนรวมในการจดการทางสขภาพ รวมถงการใชทกษะทางปญญาและทกษะทางสงคมในระดบสงขน ไดแก วธการคนหาขอมลดานสขภาพทถกตองในรปแบบใหมๆ เชน พฒนาการเขาถงสอสขภาพออนไลน และพฒนาทกษะการใชสอออนไลนใหปลอดภย แลกเปลยนประสบการณเกยวกบการเลอกรบขอมลทางสขภาพ พฒนาการบรหารจดการตนเองดานสขภาพดวยการแลกเปลยนประสบการณ พฒนาใหผปวยมบทบาทในการจดการสขภาพของตนเอง ซงขอคนพบหนงของการพฒนาความรอบรดานสขภาพระดบปฏสมพนธคอ ผปวยมกยดตดกบรปแบบการการดแลทยดแพทยเปนศนยกลางของการดแล ผวจยมความตองการพฒนาความรอบรดานสขภาพใหไดถงระดบทบคคลสามารถมความรอบรดานสขภาพระดบวจารณญาณ ซงมงพฒนาใหบคคลสามารถวเคราะหเปรยบเทยบเนอหาแนวทางการปฏบตดานสขภาพไดอยางมเหตผล สามารถตรวจสอบขอมลจากหลายแหลงไดเพอยนยนความเขาใจของตนเองจนไดขอมลทนาเชอถอสามารถประเมนขอมลจากสอสามารถโนมนาวใหบคคลอนยอมรบขอมลดานสขภาพ เพอชแนะแนวทางใหกบบคคล สามารถแสดงทางเลอกทเกดผลกระทบนอยตอตนเองและผอนโดยแสดงขอมลทหกลางความเขาใจผดไดอยางเหมาะสม มการทบทวนและปรบเปลยนวธการปฏบตตนเพอใหมพฤตกรรมสขภาพทถกตองจากความเกยวของกน

41

น จงอาจเปนไปไดวาการจะพฒนาความรอบรดานสขภาพในบคคลจนน าไปสพฤตกรรมการดแลสขภาพของตนเอง จ าเปนตองใชกระบวนเรยนรและแนวคดการเรยนรทมงใหเกดการเปลยนแปลงของพฤตกรรมจะน าไปสพฤตกรรมใหมท เหมาะสม โดยเฉพาะอยางยงในวยผใหญ แนวคดการเรยนรผใหญทส าคญแนวคดหนง คอ แนวคดการเรยนรเพอการเปลยนแปลง (Transformative learning) ตอนท 4 การจดการเรยนรเพอการเปลยนแปลง ในการศกษาครงนผวจยจงไดมงพฒนาความรอบรดานสขภาพซงเปนการพฒนาทกษะทางปญญาและทกษะทางสงคม โดยมงทจะปรบเปลยนพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลของผปวยเบาหวานชนดท 2 ผวจยไดมการทบทวนถงแนวคดส าคญทสงผลตอการเปลยนแปลงพฤตกรรม อนน าไปสการประยกตใชในการสรางและพฒนาโปรแกรมในการศกษาครงน ตอไป สามารถอธบายเพมเตมไดดงน 4.1 แนวคดพฤตกรรมปญญานยมเพอการเปลยนแปลงพฤตกรรม ดอปสน (ประทป จนง. 2540: 128; อางองจาก Dobson. 1988) ไดสรปหลกการพนฐานของแนวคดพฤตกรรมปญญานยมไว 3 ประเดน ดงน 1) กระบวนการทางปญญามผลตอพฤตกรรม 2) กระบวนการทางปญญาสามารถปรบเปลยนได และ 3) การปรบเปลยนพฤตกรรมสามารถกระท าได โดยการเปลยนกระบวนการทางปญญา ทงนวธการปรบเปลยนพฤตกรรมตามแนวคดพฤตกรรมปญญานยมนน เครกไดน าเสนอไว 4 วธ คอ 1) วธการชวยปรบเปลยนพฤตกรรมทเปนปญหาจะตองชวยเหลอตนเอง (Self-help technique) ใหมากทสด 2) เปนการแกปญหาทก าลงเผชญอยในปจจบน และยงสามารถใชวธการนนแกปญหาในอนาคตทมลกษณะคลายคลงกน 3) ใหความสนใจตอการเปลยนกระบวนการทางปญญาเพอเปลยนพฤตกรรมภายนอก และ 4) เปนวธทตองอภปรายและวเคราะหรวมกนระหวางผใหการชวยเหลอกบผรบบรการเปนระยะๆ (ประทป จนง. 2540: 133; อางองจาก Kirk. 1990) เมซโรว (Mezirow. 2003) ไดเสนอแนวคดการเรยนรเพอการเปลยนแปลง (Transformative Learning) ซงเปนแนวคดการเรยนรทมงใหเกดการเปลยนแปลงภายในตนเอง ซงเปนแนวคดทจะน าบคคลไปสการเปลยนวธคด โดยใชกระบวนการทางปญญาจนน าไปสพฤตกรรมหรอการกระท าใหม การเรยนรเพอการเปลยนแปลงภายในตนเองเปนการเรยนรทบคคลรบรปญหาหรอความตองการของตน ผานการคดวเคราะหและประเมนคา และการสอสารประสบการณเพอหาขอสรปทท าใหบคคลเกดความเขาใจ (Making sense) อนน าไปสการเปลยนแปลงกรอบความคดความเชอเดมทบดเบอนไป

42

จากทกลาวขางตนนนแสดงใหเหนวากระบวนการทางปญญามอทธพลตอการปรบเปลยนพฤตกรรมซงแนวคดการเรยนรสการเปลยนแปลงนนเปนแนวคดทน าเสนอการปรบเปลยนพฤตกรรมดวยกระบวนการทางปญญา โดยมงปรบเปลยนพฤตกรรมเดมทบดเบอนไปสพฤตกรรมใหมดวยการเปลยนแปลงกระบวนการคดโดยผานการคดวเคราะห และประเมนคา และการสอสารประสบการณเพอหาขอสรป ทท าใหบคคลเกดความเขาใจ (Making sense) และน าไปสการเปลยนแปลงกรอบความคดความเชอเดมทบดเบอนไป ดงนน การสรางและพฒนาโปรแกรมความรอบรดานสขภาพนนจงไดน าแนวคดการเรยนรเพอการเปลยนแปลงมาใชส าหรบการพฒนาความรอบรดานสขภาพทงทกษะทางปญญาและสงคมของผปวยโรคเบาหวานมาเปนหลกในการศกษาครงน จงไดมการทบทวนแนวคดเพอสรางการเปลยนแปลงของพฤตกรรม ซงมรายละเอยดทส าคญในล าดบถดไป 4.2 ทฤษฎการเรยนรเพอการเปลยนแปลง จากการประมวลแนวคดและทฤษฎ ผวจยไดน าเอาทฤษฎการเรยนรเพอการเปลยนแปลง (Transformative Learning) มาเปนทฤษฎหลกในการศกษาครงน เนองจากทฤษฎการเรยนรเพอการเปลยนแปลงกอใหเกดการเปลยนแปลงทงภายในตนเองของบคคล อนเปนผลมาจากปฏสมพนธรวมกนระหวางสภาพแวดลอมทงจากภายในและภายนอกตวบคคล สอดคลองกบแนวคดทางพฤตกรรมศาสตรทใหความส าคญทงปจจยภายในตวบคคลและปจจยภายนอกดงเชนสภาพแวดลอม ดงจะเหนไดวาในทฤษฎนแสดงใหเหนวาการเรยนรของบคคลจะน าไปสความเขาใจจากภายในและเปลยนแปลงพฤตกรรมตนเองไปส พฤตกรรมใหม โดยกระบวนการเรยนรของแตละบคคลมความแตกตางกน (Cranton. 1994; Mezirow. 1998) เนองจาก 1) การรบรสภาพความเปนจรงของสงเรองราวทแตกตางกน โดยแตละบคคลมระดบความรความเขาใจในสงตางๆ และประสทธภาพในการน าความร ความเขาใจไปใชในแตละสภาพการณทแตกตางกน และ 2) การสอสารเชงวฒนธรรมและสงคมแตกตางกน นนคอ ความแตกตางของบคคลจากบรรทดฐานและความคาดหวงทางสงคมวฒนธรรม การรบรขอมลขาวสารจากกระบวนการถายทอดทางสงคมทงเปนทางการและไมเปนทางการ การรบรจากการสอสารระหวางบคคลและการแลกเปลยนประสบการณรวมกน รวมถงสภาพแวดลอมทเออตอการเรยนรของบคคล 4.2.1 ความเปนมาของทฤษฎการเรยนรเพอการเปลยนแปลง แนวคดการเรยนรเพอการเปลยนแปลงไดรบความนยมเปนอยางมากและถกน ามาใชเพอการเปลยนแปลงตนเองของบคคลอยางแพรหลาย เชน แนวคดการเรยนรเพอการเปลยนแปลงของเมซโรว นนคอ เมซโรว (Mezirow) ไดพฒนาการเรยนรเพอการเปลยนแปลง (Transformative learning) ใหเปนทฤษฎการเรยนรทเหมาะสมสอดคลองกบวยผใหญท โดยเมซโรวไดรบอทธพลจากนกทฤษฎ 3 ทาน คอทฤษฎการปรบเปลยนระบบการคดของคหณ (Thomas Kuhn’s paradigm shifts ) ทฤษฎการสรางจตส านกของเปาโล แฟร (Paulo Freire’s theory of conscientization) และ

43

ทฤษฎวพากษการเรยนรของเจอรเกน ฮาเบอรมาส (Jurgen Habermas’ critical theory domains of learning) ซงเมซโรวไดน าทฤษฎดงกลาวมาเปนขอบเขตทใชอธบายกระบวนการเรยนรของบคคล (Kitchenham. 2008: 301) โดยความโดดเดนของแนวคดของทง 3 ทานน ผวจยไดศกษาเพมเตม พบวาทฤษฎการปรบเปลยนระบบการคดของคหณ เปนทฤษฎทมแนวคดเกยวกบการคนหาความรความจรงดวยวธการทางวทยาศาสตร คหณกลาววานกวทยาศาสตรทดจะตองเปนนกคดทอสระและขสงสย โดยนกวทยาศาสตรจะปฏเสธความรทไดรบการยอมรบและจะพยายามเรยนรทฤษฎใหมทจะบอกถงวธการแกปญหาทมประสทธภาพมากขน ดงนนกระบวนทศนของคหณ (Thomas Kuhn’s paradigm shifts) จงกลายมาเปนทมาของกรอบการอางองในแนวคดการเรยนรของเมซโรว (Mezirow’s frame of reference) ซงกรอบอางอง ประกอบดวย มมมองทางความหมาย (Meaning perspective) ความเคยชนทางความคดหรอมมมองทางความหมาย (Habits of mind or meaning perspective) ทจะน าไปสวธการแกไขปญหาดวยการปรบเปลยนทศนะตอโลกและชวต (Perspective transformation) (Kitchenham. 2008: 106) สวนแนวความคดของเปาโล แฟร (Paulo Freire’s theory of conscientization) เปนแนวคดทกลาวถงการสรางจตส านกมอทธพลตอทฤษฎการเรยนรเพอการเปลยนแปลงของเมซโรว ในดานการเรยนรเพอการโตแยงทางสงคม การเมองและเศรษฐกจ ทชวยพฒนาบคคลใหมการรบรเชงวพากษ โดยบคคลสามารถตอตานสภาวะการถกกดขจากความเปนจรงได (Freire. 2000: 35) อกความหมายหนง คอ แฟรเนนใหผสอนสรางสภาวะล าบากดวยความสบสนมนงง เพอชวยสนบสนนใหผเรยนใชจตใตส านกในการเคลอนไหวตลอดเวลาระหวางการกระท าและการไตรตรองในการกระท า (Scott. 1998: 185) ทงนแฟรกลาววาเมอบคคลอยในสภาวะยากล าบากจะท าใหตงเครยด จนน าไปสความตองการเปลยนแปลง มการใครครวญดวยวจารณญาณและการกระท าดวยวจารณญาณ โดยการกระท านนเปนการกระท าอยางอสระ (Praxis) (Mezirow. 2000: 30) ดงนนการเรยนรตามแนวคดของเมซโรว จงเปนการเรยนรทเปนไปอยางอสระ เพราะตองมการใครครวญอยางมวจารณญาณ เพอปลดปลอยตวเองใหเปนอสระจากถกจ ากดทางความคดหรอความเชอเดมๆ ทไมถกตองโดยขาดการคดวเคราะหสมมตฐานและความคาดหวง ท าใหเกดการไตรตรองในเนอหาและกระบวนการเรยนรเพอการสอสารและความอสระทงภายในตนเองและสงคม สามารถไตรตรองสมมตฐานและเปนพนฐานของการเปลยนแปลงเจตคตหรอกรอบการอางอง (Mezirow. 1991: 72) นอกจากนเมซโรวยงไดรบอทธพลจากทฤษฎการเรยนรทางสงคมของฮาเบอรมาส (Jurgen Habermas’ critical theory domains of learning) ทกลาววากระบวนการเรยนรของผใหญมอทธพลมากจากบรบททางสงคม ประกอบดวย การเรยนรเปนเครองมอหรอเทคนค (Instrumental or technical) การเรยนรเปนการสอสารหรอการปฏบต (Communicative or practical) และเปนไปอยางอสระ (Emancipatory) ซงแนวคดการเรยนรทางสงคมของฮาเบอรมาส ไดวา การเรยนรเพอเปนเครองมอหมายถงการเรยนรทเนนใหเกดความรทเปนรปธรรมจากประสบการณทไดรบ โดยการเรยนรนนมวตถประสงคเพอควบคมหรอจดการสงแวดลอมหรอผคนอนๆ และเนนไปทการแกปญหา

44

โดยการเรยนรเพอเปนเครองมอนนมความเกยวของกบการวเคราะหในเนอหา ขนตอน และเปลยนแปลงรปแบบความหมาย หรอมมมองและความเคยชนทางความคด (Mezirow. 2000: 8) สวนการเรยนรเพอการสอสารจะเปนการเรยนรเพอการเขาใจตนเอง ผอน และบรรทดฐานทางสงคมของชมชนหรอสงคมทบคคลอาศยอย (Cranton. 2002: 64) นอกจากนการเรยนรเพอการสอสารเขาไปจดการกบแนวคดของผอนและตองเผชญหนากบสงทไมรอยเสมอ เมอเราเผชญหนากบสงทไมร หรอไมสามารถปรบเขากบรปแบบความหมายทมอยกอน เราอาจจะตองสรางความหมายใหม (Mezirow. 1991a: 82) จากอทธพลการเรยนรทง 3 แนวคดน าไปสแนวคดการเรยนรเพอการเปลยนแปลง ซงเมซโรวไดใหความหมายของการเรยนรเพอการเปลยนแปลง (Transformative learning) วาเปนการเปลยนแปลงมมมองของการใหความหมาย (Meaning perspectives) xxทเกดจากการขยายการตความ (Elaboration) ของกรอบความคดทใชอางองอยเดม (Frame of reference) ดวยการปรบเปลยนมมมองหรอวธคดเดมๆ ทใชจนเปนความเคยชนในวธคด (Habits of mind) ไปสกรอบอางองใหม (Mezirow. 2000) 4.2.2 หลกการของทฤษฎการเรยนรเพอการเปลยนแปลง สงทส าคญของแนวคดการเรยนรเพอการเปลยนแปลงคอ การเปลยนแปลงมมมองของการใหความหมาย (Meaning perspectives) หรอกรอบการอางอง (Frame of reference) ซงเปนสมมตฐานและความคาดหวงทถกสรางผานประสบการณชวต โดยกรอบการอางอง ประกอบดวย 2 มต คอ ความเคยชนทางความคด (Habit of mind) และมมมอง (Points of view) (Mezirow. 2000; Cranton; & Roy. 2003) ซงมรายละเอยดดงน มตท 1 ความเคยชนทางความคด เปนความโนมเอยงกวางๆ ทเราใชประสบการณในการตความ เมซโรวไดแบงความเคยชนทางความคดเปน 6 ประเภท แตละประเภทมความเกยวของกนและมอทธพลซงกนและกน ดงน 1) ความเคยชนทางความคดเชงญาณวทยา (Epistemic habits of mind) เกยวของกบวธการทเรารจกสงๆ หนง และวธการทเราใชความรนน 2) มมมองภาษาสงคม (Sociolinguistic perspectives) คอ วธการทเรามองบรรทดฐานทางสงคม วฒนธรรม และวธการทเราใชภาษา 3) มมมองจตวทยา (Psychological perspectives) เชน มโนภาพแหงตน บคลกภาพ การตอบสนองทางอารมณ และภาพลกษณและความฝนสวนบคคล 4) ความเคยชนทางความคดเชงศลธรรมจรยธรรม (Moral-ethical habits of mind) ซงรวมเขากบความรสกผดชอบชวดและหลกประพฤตปฏบต 5) ความเคยชนทางความคดเชงปรชญา (Philosophical habits of mind) มพนฐานอยบนค าสอนทางศาสนาหรอมมมองโลกทศน และ 6) ความเคยชนทางความคดเชงสนทรยะ (Aesthetic) เชน รสนยมและมาตรฐานเกยวกบความงาม

45

มตท 2 มมมอง (Points of view) โดยความเคยชนทางความคดจะแสดงออกมาเปนมมมอง ซงแตละมมมอง จะประกอบดวยกลมของแบบแผนของการใหความหมาย (Clusters of meaning schemes) ซงแบบแผนเชงความหมาย (Meaning scheme) กคอความคาดหวง ความเชอ ความรสก ทศนคต และการตดสนใจ (Mezirow. 2000: 18) ตามภาพประกอบ 5

ภาพประกอบ 5 การเปลยนแปลงมมมองของทฤษฎการเรยนรเพอการเปลยนแปลงของเมซโรว

ทมา: คทเชนแฮม (Kitchenham. 2008: 119)

ประกอบเปน

ความเคยชนทางความคด

แบบแผนของการใหความหมาย

มมมอง

มมมอง 6 ดาน

ญาณวทยา ภาษาสงคม ศลธรรม จตวทยา ปรชญา

สนทรยะ

การเปลยนแปลงมมมอง

มมมองของการใหความหมาย

กรอบอางอง

ประกอบดวย

นนคอ

รวมถง

แสดงออกเปน

แตละมมมองประกอบเปน

46

เพอใหเกดความเขาใจมากขน ผวจยไดอธบายค าศพทเพมเตมดงน 1. กรอบอางอง (Frame of reference) หมายถง ชดความเชอ สมมตฐาน การรบร การคด ความตงใจ ความคาดหวงน าไปสการใหความหมายตามการตความตอการมประสบการณการรบรโลกซงมทมาจากนสยของจตใจ (Habit of mind) ซงเปนชดของขอสมมตฐานอยางกวางๆ ในมตดานตางๆ ทบคคลนนไดตงไวตามมมมองทมาของแตละคน และมมมอง (Point of view) ซงเปนแตละมตของความเคยชนทางความคดในแตละมมมองประกอบดวยกลมตางๆ ของแบบแผนเชงความหมาย (Meaning scheme) หรอชดของความคาดหวง ความเชอ ความรสก ความคด และการตดสนเฉพาะเรองใดเรองหนงซงจะน าไปสการตความและการใหเหตผลในเรองนนๆ 2. แบบแผนการใหความหมาย (Meaning scheme) อกนยหนง หมายถง สงทเราเหนและวธทเราเหนสงนน และเนองจากมนมกท างานแบบอตโนมต จงสงผลใหเกดการกระท าและน าไปสเหตการณหนงๆ ทตอเนองกนไปเปนลกโซโดยเราไมรตว ทงน เมซโรว (Mezirow. 1990) กลาววาประสบการณทางการเปลยนแปลงพนฐานในตนเองสามารถเผชญไดหลายทาง และไมจ าเปนวาตองมประสบการณในทกขนตอน ตามขนตอนการเรยนร บคคลจะพยายามทจะตดสนความจรง ในการสรางเหตผลและความถกตองใหกบความเชอของพวกเรา แมวาการแสดงถงประสบการณมนเพยงพอส าหรบเครองมอเพอการเรยนร แตในการเรยนรเพอการสราง ความจรง บคคลจะสามารถเปลยนแปลงผมอ านาจ ประเพณ หรอขอบงคบ เพอสรางเหตผลในการวนจฉย/การยนยน หรออาจใชการอภปรายทมเหตผลในการตดสนทยงไมแนนอนอยางดทสด เพอใหเกดการเหนพองตองกนตามความถกตอง 4.2.3 กระบวนการเรยนรเพอการเปลยนแปลง กระบวนการเรยนรเพอการเปลยนแปลง (Transformative Learning Processes) เปนกระบวนการทน าไปสการเปลยนแปลงพฤตกรรม ซงผวจ ยไดศกษาทบทวนหลกการของกระบวนการเรยนรเพอการเปลยนแปลง อนน าไปสการสรางโปรแกรมพฒนาความรอบรดานสขภาพใหกบผปวยโรคเบาหวาน ซงมข นตอน 10 ขนตอนส าคญดงน (Mezirow. 2000) 1) ผเรยนไดเผชญกบวกฤตการณทไมเปนไปตามมมมองหรอสมมตฐานเดมของตนดวยการสรางสภาวะความไมแนใจ ลงเลใจในการตดสนใจแสดงพฤตกรรมหรอความแปลกแยกของบคคล (Disorienting dilemma) 2) การทบทวนตนเองดวยความรสกและอารมณในดานลบ (Self-examination with feelings of guilt or shame) การทบทวนตรวจสอบตนเองภายใตพนฐานของความเชอสงคมวฒนธรรมทเปนอย ประสบการณทเคยปฏบตของตนเอง เพอท าความเขาใจกบตนเอง 3) การประเมนสมมตฐานเดมของตนอยางมวจารณญาณ (Critical assessment of assumptions) เปนการประเมนตนเองอยางมวจารณญาณตามกรอบความคดความเชอของตนเอง เพอก าหนดแนวทางหรอทางเลอกทจะกระท าหรอเปลยนแปลงตนเอง

47

4) การเปดใจยอมรบสงทผดพลาดและการเปลยนแปลง ดวยการแลกเปลยนกบผอน (Recognition that one’s discontent and the process of transformation are shared and that others have negotiated a similar change) 5) การส ารวจและวางแผนเสนทางของการกระท าทยนยนขนตอนการเปลยนแปลงการคนหาบทบาท ความสมพนธ และการกระท าใหม (Exploration of options for new roles, relationships and actions) 6) การวางแผนการกระท าใหม (Planning a course of action) เปนการวางแผนการกระท าตามเปาหมายทตองการใหเกดการเปลยนแปลง 7) การหาความรและทกษะส าหรบการปฏบตตามแผน (Acquisition of knowledge and skills for implementing one’s plan) การหาความรและทกษะเพอใหไดตามเปาหมาย 8) การเรมทดลองท าตามบทบาทใหมชวคราว (Provision trying of new roles) บคคลทดลองบทบาทใหมเพอด าเนนชวตจรง โดยจะพยายามส ารวจวามสงใดเกดขนบางจากการแสดงบทบาทใหม จากนนจงปรบหรอแกบทบาทใหมนน 9) การสรางความสามารถและความมนใจในบทบาทและความสมพนธใหม (Building of competence and self-confidence in new roles and relationships) 10) การบรณาการจนเปนวถชวตใหมของตน (A reintegration into one’s life on the basis of conditions dictated by one’s perspective) กระบวนการเรยนรเพอการเปลยนแปลง เรมตนขนเมอเผชญกบวกฤตการณจะท าใหบคคลเรมตระหนกในปญหาและแสวงหาค าตอบเพอแกไขปญหา บคคลจะอยในสภาวะความไมแนใจ ลงเลใจในการตดสนใจแสดงพฤตกรรมหรอความแปลกแยกของบคคล สงผลใหบคคลอยในสภาวะทตองตดสนใจ ภายใตบรบททมขอจ ากด ท าใหเกดการเรยนรใหมจนกระทงบคคลเกดความเสมอภาค (Mezirow. 2000) จงเปนจดเรมทส าคญตอการเรยนรเพอการเปลยนแปลง ตวอยางสภาวะทท าใหเกดการเรยนรทางสขภาพ โดยการเปลยนแปลงตามพฒนาการจะกระตนใหเกดประสบการณการเรยนรการเปลยนแปลง เชน โรคเบาหวานกท าใหเกดการเปลยนแปลงเชนกน การเปลยนแปลงในเรองสถานะสขภาพจงเปนสงจดประกายการเรยนรการเปลยนแปลง แตอยางไรกตามในเรองวธการดแลสขภาพของตนเองกสามารถเปนจดเรมตนของการเรยนรการเปลยนแปลงได (Merriam; Caffarella; & Baumgartner. 2007) เมอผปวยโรคเบาหวานเกดความลงเลในพฤตกรรมเดมทเคยชน เชน ความชอบรบประทานของหวาน กจะท าใหผปวยทบทวนตวเองภายใตสงคมวฒนธรรมทเปนอย และน าไปสการประเมนความคดความเชอหรอกรอบการอางองเดมของตนเอง แครนตนและรอย (Cranton; & Roy. 2003) กลาววา แมวาการเปลยนแปลงกรอบการอางอง (Frame of reference) จะไมน าไปสการเปลยนแปลง แตจะท าใหกรอบการอางองเรมเปดใจมากขน และกระบวนการไมไดเปลยนแปลงความคดของบคคลจากสงหนงไปสอกสงหนง หรอปรบมมมองใหถกเพยงเทานน แตมนเกยวของกบการเปดใจมากขน ดงนน การท าใหบคคลเปดใจยอมรบจงเปนสงส าคญ เมอบคคลยอมรบเปดใจตอการเปลยนแปลงมากขน จะท าใหน าไปสการ

48

ส ารวจและการวางแผนเพอการเปลยนแปลงพฤตกรรมทางสขภาพเหลาน ลวนเปนจดเรมตนของการทผปวยไดเปดโลกการเรยนรของตนเอง แตเมอผานสภาวะนนมาสกระยะหนง การกระตนการเปลยนแปลงมกจะหยดชะงกลง ขอมลทใหแกผปวยเปนมกจะเปนไปในทางการสอนทงในเชงบรรยายและเชงก าหนด ผปวยมกจะไดรบขอมลเกยวกบเงอนไขผานการพดบรรยายหรอขอมลทเปนลายลกษณอกษรโดยสงเขป การเขาพบแพทยหรอผใหบรการทางสขภาพในระยะเวลาสนๆ ท าใหผปวยไมไดสนทนาหรอมเวลาเพยงเลกนอยกบผใหบรการทางสขภาพ ดงนน ผปวยจงไมไดสนทนา หรอสนทนาเพยงเลกนอยเกยวกบสาเหต การเยยวยารกษา ทางเลอก และอทธพลจากพฤตกรรมของผปวยตอสขภาพของตนเอง ผปวยอาจจะแยกจากผใหบรการทางสขภาพกอนทพวกเขาจะประมวลขอมลทไดรบจากการเขาพบแพทยหรอผใหบรการทางสขภาพ สถานการณดงกลาวท าใหผรบบรการขาดโอกาสในการไมเกดการพจารณาเกยวกบขอมลหรอขอสงสยของตนเอง จนไมเกดความกระจางชดในขอมล (Greenberg. 2001) โดยการทบคคลตองเผชญหนากบสถานการณในชวตทขดแยงอยางลกซงจนเกดเปนวกฤตทดเหมอนจะหาทางออกไมไดดวยค าตอบเดมๆ แตเมอบคคลหนมาตงค าถามกบชดความเชอเดมอยางจรงจงและเรมใครครวญในตนเองและสงตางๆ อยางลกซง กระบวนการเรยนรสการเปลยนแปลงทแทจรงจงจะเรมตนขนจนบคคลสามารถกาวขามแบบแผนเดมไปสการทบคคลการยอมรบแผนการกระท าหรอละสรางแบบแผนใหม จากการศกษาทบทวนดงกลาวขางตน ผวจยสามารถสรปสาระส าคญของกระบวนการเรยนเพอการเปลยนแปลงไดวา การปรบเปลยนมโนทศนจะเกดขนไดจะตองเกดจากภาวะยากล าบาก ความผดหวง ความเจบปวด หรอการเปลยนแปลงในเหตการณส าคญๆ ซงเหตการณไมพงประสงคนน าไปสค าถามในเรองความเปนตวตนและความหมายของชวตตนเองกระบวนการเรยนรจะเกดขนไดกตอเมอผเรยนมการปรบเปลยนสมมตฐานและความเชอตนเองเสยใหมโดยการตความและรบรถงประสบการณตนเองในอกรปแบบหนงทตางจากเดม ซงเปน 3 ขนตอนทส าคญ แตในการศกษาครงน ผวจยไดท าการศกษาผปวยโรคเบาหวานชนดท 2 ซงเปนผปวยโรคเบาหวานทไมสามารถควบคมระดบน าตาลในเลอดได ผวจยจงไดท าการศกษาดวยวธการวจยเชงคณภาพ เพอท าความเขาใจบรบทของผปวยโรคเบาหวาน โดยมงศกษาประสบการณในการจดการตนเองของผปวยโรคเบาหวาน วาผปวยโรคเบาหวานมเงอนไขอะไรบางทท าใหความรอบรดานสขภาพแตกตางกน และมมมมองของการใหความหมายตอการจดการตนเองของตวผปวยโรคเบาหวานทควบคมระดบน าตาลในเลอดไมได ผวจยคาดวา เมอท าความเขาใจสถานการณมมมองหรอกรอบอางองเดมทผปวยโรคเบาหวานยดถออย มการทบทวนสถานการณนนๆ และปรบเปลยนสมมตฐานใหมๆ ยอมท าใหผปวยโรคเบาหวานเกดการเปดใจยอมรบตอปรบเปลยนพฤตกรรมทางสขภาพมากขน เนองการรบรโลกแบบทเคยมอยไมอาจใชแกปญหาไดอกตอไปเมอนนเอง หากบคคลนนหนมาตงค าถามกบชดความเชอเดมอยางจรงจงและเรมใครครวญในตนเองและสงตางๆ อยางลกซง กระบวนการเรยนรสการเปลยนแปลงทแทจรงจงจะเรมตนขนอนจะน าไปสการเปลยนยายกรอบการอางองเชงการใหความหมายของตนเองทรนแรงและไมอาจกลบคนสสภาพเดมไดอกตอไป อกนยหนงนคอการกาว

49

ขามแบบแผนเดม ไปสการมแบบแผนใหมทรวบรวมแบบแผนเดมไวดวยกน เมอเราเรยนรบางอยางเราจะใหความหมายกบประสบการณใหมโดยใชความหมายเดมทมอยแลว แตผปวยโรคเบาหวานจะเกดกระบวนการเรยนรเพอการเปลยนแปลงขนได จะตองผานเครองมอของการเรยนรทส าคญ ไดแก การสะทอนคดในตนเองดวยวจารณญาณ (Critical self-reflection) และการสนทนาเชงวพากษ (Critical discourse) ซงกจกรรมการเรยนรเหลาน ใชกระบวนการคดอยางเปนอสระดวยการสะทอนถงประสบการณซงกอใหเกดการเปลยนแปลงมมมอง (Perspective transformation) (Kitchenham. 2008) อนน าไปสความกระจางในขอมลทผปวยโรคเบาหวานสงสย และเปนการกระตนการเปลยนแปลงทางพฤตกรรมสขภาพใหสามารถด าเนนไปไดอยางตอเนอง 4.2.4 เครองมอทใชในการเรยนร 4.2.4.1 การสะทอนคดในตนเองดวยวจารณญาณ (Critical self-reflection) การสะทอนคดในตนเองเปนการกลบมาใครครวญและสะทอนบอกสภาวะภายในของตนเองอยางพนจพเคราะหและมวจารณญาณ โดยเฉพาะอยางยงใครครวญในเรองเกยวกบชดความเชอสมมตฐานและการตระหนกรในบรบททมาธรรมชาตรวมไปถงผลของการกระท าอนเกดจากความเชอและสมมตฐานเหลานน การใครครวญนตองอาศยทงเหตผลอารมณความรสกทเกาะเกยวอยกบแบบแผนเชงความหมายเหลานนตลอดจนญาณ ทศนะการใครครวญนจะท าใหเราเรมเหนกรอบการอางองทเราเคยใชอยางไมรตว น าไปสการเปลยนแปลงและขยบขยายมมมองของการใหความหมายของเราไดในทสด เปนการเปลยนแปลงทเกดจากการเหนภายในตวของผเรยนเองและไมสามารถท าใหเกดขนไดจากการอานการฟงหรอการสงสอนจากภายนอกแตเพยงอยางเดยว(Mezirow. 1994: 223) เมซโรวย าใหเหนความส าคญของการใครครวญในตนเองวาเปนการประเมนการกระท าของตนเองอยางตงใจ เปนการประเมนทงลกษณะผลทเกดขนตลอดจนทมาของการกระท าเหลานนอกนยหนงการใครครวญในตนเอง อาจกระท าไดใน 3 รปแบบ คอ การใครครวญเนอหา (เกยวกบสงทไดกระท าลงไป) การใครครวญกระบวนการ (เกยวกบปจจยตางๆ ของการกระท า) และการใครครวญสมมตฐาน (เกยวกบชดความเชอระบบการใหคณคาทครอบการกระท าอย) ซงการใครครวญสมมตฐานสามารถน าไปสการเปลยนแปลงกรอบการอางองหรอมมมองของการใหความหมายได ผลสะทอนคดจงเปนสวนส าคญในการสรางพฤตกรรมสขภาพ ผใหญทไมสามารถสะทอนความคดจะเปนเพยงผตามในการสรางการเปลยนแปลง เชน ควรดมไวนแดงจะชวยบ ารงหวใจทงๆ ทครอบครวมประวตเปนโรคพษสราเรอรงหรอไม มนคมคาหรอไมทจะซอผกสดทมราคาแพงกวาอาหารพรอมทาน การใชอาหารเสรมสมนไพรเปนทางเลอกทปลอดภยในการลดน าหนกหรอไม ค าถามในกรณตวอยางเหลานสขภาพจะมสภาพเปนสนคาทไดรบการจดสรรใหโดยแพทยหรอเภสชกร เมอผปวยไดสะทอนความคดตอสขภาพของตนเอง พวกเขาจงจะประเมนพฤตกรรมปจจบนและตดสนใจเกยวกบการเปลยนแปลงพรอมกนไปดวย (Kitchenham. 2008: 114)

50

ขนตอนการเรยนรการเปลยนแปลงตามแบบของเมซโรว หมายถงกระบวนการอยางตอเนองของการสะทอนความคด การปรบตว และการสะทอนอยางตอเนอง ผใหญจะตดสนใจเกยวกบวธการทพวกเขาจะมปฏสมพนธกบสภาพแวดลอมรอบตวผานการสะทอนความคดน เมซโรวกลาววา ผใหญทกคนควรเตรยมทจะคดวาตนเปนอสระในบรบทของการเรยนรรวมกนมากกวาทจะเพกเฉยตอการคดวเคราะหในแนวคดทไดรบจากอทธพลมาจากความคดของผอน และเชอวา เปาหมายของการเรยนรเพอการเปลยนแปลงควรรวมถงการมทกษะในการประเมนผลของความถกตองและการบงคบใชองคความรหรอแนวความคด (Mezirow. 1997) โดยการสะทอนความคดและความสามารถในการประเมนขอมลทก าลงจะรบเขามาและการจดล าดบความส าคญในการพฒนาเปนวถการปฏบตทส าคญส าหรบผใหญทมงมนทจะมสขภาพทด (Nutbeam. 1999) ผใหญจ าเปนตองเรยนรวธการทจะคดเกยวกบวเคราะหดานสขภาพเพอเปรยบเทยบความส าคญและความถกตองจากขอมล หรอประสบการณทไดรบมา (Hill. 2004) แตหากชวงเวลาของการดแลสขภาพนนถกด าเนนไปอยางเรงรบผปวยจงไดรบเวลาเพยงเลกนอยส าหรบการสะทอนคดและการอภปรายเชงลก (Greenberg. 2001) ซงค าอภปรายและบทสนทนาชวยในการกระตนใหเกดการสะทอนความส าคญและชวยผเรยนในการประเมนความถกตองของขอมลตางๆ ทรบเขามาเหลานเปนปจจยหนงของการเรยนรทไมสมบรณ (Mezirow. 1997) มการศกษาการพฒนาพฤตกรรมดแลสขภาพของผปวยโรคเบาหวาน ใชรปแบบการกระตนใหผปวยสะทอนความคดรวมกบผดแลสขภาพในกลมผปวยโรคเบาหวาน ซงผเขารวมกลมดงกลาวไดพบกนซ าแลวซ าอก เพอใหหวขอนนๆ ไดอภปรายกนเปนเวลา 1 สปดาห และท าใหกระจางในสปดาหตอไป ผเขารวมกจกรรมสามารถรายงานผลวาพฤตกรรมนนๆ เหมาะกบชวตของพวกเขาอยางไรและสนทนากบผอนในเรองอนตรายและแนวทางการแกปญหาได การมอทธพลซงกนและกนของการสะทอนความคดและการสนทนามความส าคญในการเรยนรการเปลยนแปลงและสามารถรวมอยในการดแลสขภาพไดถาไดมการปรบรปแบบ (Trento; et al. 2004) 4.2.4.2 การสนทนาเชงวพากษ (Critical discourse) เมซโรวไดใหความหมายของการสนทนาเชงวพากษเปนการพดคยแลกเปลยนกนระหวางบคคลหรอกลมบคคลดวยวธสนทรยสนทนา (Dialogue) แตมประเดนทชดเจนเพอท าความเขาใจประเมนตรวจสอบและพสจนความหมายมมมองความเชอ ความรสก คณคา หนทางไดมาซงความรความจรง และความจรงความถกตองของทางออกหรอการกระท าตางๆ จนน าไปสการตดสนทดทสดทจะมผลตอการกระท านน ผลทไดจากการพดคยคอการเกดการตดสนหรอการตความอยางใหมรวมถงเหนมมมองความเชอและการใหเหตผลทมความถกตองและครอบคลมมากขนกวาเดม (Mezirow. 2003: 59) การเปดการสนทนา (Dialogue) ดวยสถานการณทผอนคลาย ไมคกคาม ชวยใหผเรยนรสามารถวางขอบเขตของสมมตฐานส าหรบตนเอง ผานการสะทอนคดและการอภปรายโดยทผศกษาสามารถแสดงความคด วพากษวจารณ และการสนบสนนความคดพฤตกรรม และกรอบของ

51

การอางองใหมๆ (Mezirow. 1994) ในขณะทการสะทอนคดทส าคญเกดขนภายในปจเจกบคคล วาทกรรมนนใชในการประเมนและน าเสนอความถกตองของหลกฐานเพอทจะสนบสนนวธการคดแบบใหมๆ (Mezirow. 2003) ดงนนการเรยนรเปนไปทงแบบรายบคคลและแบบกลมสงคม (Mezirow. 1994) การสอสารเปนทางการท าใหการสนทนาเชงวพากษไมมประสทธภาพ (Cranton. 2006) สงทสนบสนนใหเกดการพฒนารปแบบวาทกรรมจะตองท าหนาทลดความสมพนธของบคคลแบบตามล าดบชนและตองเพมการสนทนาในระนาบเดยวกน ซงหมายถงการใหความส าคญตอผเขารวมวาทกรรมทงหมดอยางเสมอภาค (Cranton. 2006; Esperat; et al. 2008) ส าหรบในระบบสขภาพอาจเปนเรองยากทจะท าใหเกดการสนทนาอยางเสมอภาค ระหวางผใหบรการและผปวย ดงนนการพฒนาความรดานสขภาพจงด าเนนไปไดยาก ผใหบรการควรมงมนในการสรางการแบงปนระหวางผศกษาในเรองก าลงในการดแลรกษาสขภาพและองคความรทไดจากการมารบการดแลสขภาพ (Esperat; et al. 2008) การเปดโอกาสใหผปวยจดการดแลรกษาสขภาพดวยตนเอง เปนวธการสงเสรมการปฏบตตามการรบรความสามารถและการเพมขดความสามารถของตนเอง (Hartrick. 1998; Esperat; et al. 2005; Kirkham; et al. 2007) แตเปนการยากทจะสรางการขบเคลอนสนทนาทเสมอภาคระหวางผใหบรการกบผปวย การสนทนาเพอการเปลยนแปลงอาจเกดการเปลยนแปลงและสามารถท าใหประสบความส าเรจอยางดทสดไดในผปวยกลมทมการสนทนาแบบระหวางเพอนกบเพอน (Peer-to-Peer) ซงในบรบทดงกลาว ผใหบรการจะกลายเปนผอ านวยความสะดวกแทน (Rising; Kennedy; & Klima. 2004) กลมการดแลสามารถสงผานขอมลขาวสาร อ านวยความสะดวกในการแกปญหา และสนบสนนการด าเนนไปขององคความรและพฤตกรรมแบบใหม (Trento; et al. 2004) ทงนผใหบรการสขภาพตองเหนวาจะอาจจะมองคความรในเรองเงอนไขทเหนอกวาของพวกเขาและจะแสดงผลความพงพอใจในระดบทสงกวาผปวยในการดแลแบบดงเดม มการศกษาเกยวกบการดแลผปวยโรคเบาหวาน (Trento; et al. 2004) ผเรยนจะพฒนาความสมพนธผานการสนทนาเชงวพากษ (Cranton. 2006; Massey; Rising; & Ickovics. 2006) ซงความสมพนธเหลานจะไปเสรมสรางผเรยน และเพมโอกาสทเนอหาของการสนทนาผานวาทกรรมและการปรบเปลยนกระบวนทศนจะยงคงอยกบผปวย (Mezirow. 1991; Taylor. 2007) นอกจากน กลมการเรยนรและอทธพลของกลมเพอน (กลมบคคลทมสถานภาพทางสงคมหรอเศรษฐกจเทาเทยมกน) อาจจะเปนปจจยทส าคญตอพฤตกรรมทางสขภาพมากกวาค าแนะน าจากผใหบรการทางสขภาพ (Greenberg. 2001) จากเครองมอทใชในการเรยนรเพอการเปลยนแปลง ผวจยเหนวา การสะทอนคดในตนเองดวยวจารณญาณ และการสนทนาเชงวพากษ เปนเครองมอทส าคญทท าใหเกดการปรบเปลยนกรอบอางองเดมทผปวยโรคเบาหวานมอย คดทบทวน จนน าไปสการปรบเปลยนกรอบอางองใหม จงน าเครองมอดงกลาวมาสรางใหเปนสวนหนงในกจกรรมของโปรแกรมการพฒนาความรอบรดานสขภาพดวยการจดการเรยนรเพอการเปลยนแปลง อนจะน าไปสพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอดอยางยงยน

52

4.2.5 เนอหาส าหรบการจดการเรยนรส าหรบผปวยโรคเบาหวาน เนอหาความรทเกยวของกบเรองเบาหวานทจ าเปนตองจดการเรยนรใหกบผปวยโรคเบาหวาน ประกอบดวย (สมาคมโรคเบาหวานแหงประเทศไทย ในพระราชปถมภสมเดจพระเทพรตนราชสดาฯ สยามบรมราชกมาร; และคณะ. 2560: 46-50) 1) ความรเบองตนเกยวกบโรคเบาหวาน เพอใหเกดการเรยนรในรายละเอยดของการเกดโรคเบาหวานและวธการดแลตนเองทถกตอง โดยมเนอหา เชน โรคเบาหวานคออะไร ชนดของโรคเบาหวาน อาการโรคเบาหวาน ปจจยเสยงในการเกดโรคเบาหวาน การควบคมระดบน าตาลในเลอด ผลของโรคเบาหวานตอระบบตางๆ ของรางกาย เปนตน 2) โภชนบ าบด เพอใหตดสนใจเลอกอาหารและจดการโภชนาการตามความเหมาะสมในชวตประจ าวน โดยมเนอหา เชน ความส าคญของการควบคมอาหารในโรคเบาหวาน สารอาหารชนดตางๆ ปรมาณอาหารและการแบงมออาหารทเหมาะสมตามวยและสภาวะ หลกการเลอกอาหารทเหมาะสมเพอการควบคมระดบน าตาลในเลอดและน าหนกตว อาหารเฉพาะในสภาวะตางๆ เชน ไขมนในเลอดสง โรคไต โรคตบ สดสวนคารโบไฮเดรตทตองไดแตละมอตอวน การแลกเปลยนคารโบไฮเดรตแตละมอ ส าหรบผทฉดอนซลนใหเรยนรวธการนบคารโบไฮเดรต 3) การออกก าลงกาย เพอใหสามารถออกก าลงกายไดอยางถกตองเหมาะสม ท าใหการใชชวตประจ าวนกระฉบกระเฉงขน โดยมเนอหา เชน ผลของการออกก าลงกายตอสขภาพ ประโยชนและผลเสยของการออกก าลงกายในผปวยโรคเบาหวาน การเลอกออกก าลงกายทเหมาะสมส าหรบผปวยแตละคน และวธการออกก าลงกายทถกตอง 4) ยารกษาโรคเบาหวาน เพอใหเขาใจในการใชยาและอปกรณทเกยวของในการดแลรกษาเบาหวานอยางถกตองและมประสทธภาพ โดยมเนอหา เชน ยาเมดลดระดบน าตาลชนดตางๆ อนซลนและการออกฤทธของอนซลน อปกรณการฉดอนซลนรวมถงวธการใชและเทคนคทกษะ การเกบยาทถกตอง ยารกษาโรคเบาหวานชนดฉดทไมใชอนซลน เชน GLP-1 agonist เปนตน ปฏกรยาตอกนระหวางยา อาการขางเคยงหรออาการไมพงประสงคของยาในกลมตางๆ 5) การตรวจวดระดบน าตาลในเลอดดวยตนเองและการแปลผล เพอใหทราบวธการตดตาม ควบคม ก ากบระดบน าตาลในเลอด ท าใหสามารถควบคมโรคเบาหวานไดอยางมประสทธภาพ โดยมเนอหา เชน ความส าคญในการตดตามผลการควบคมโรคเบาหวานดวยตนเอง การตรวจเลอดดวยตนเอง การแปลผลและการปรบเปลยนการรกษา 6) ภาวะระดบน าตาลต าหรอสงในเลอดและวธปองกนแกไข เพอใหผปวยโรคเบาหวานสามารถคนพบดวยตนเองวามอาการหรอจะเกดภาวะระดบน าตาลต าหรอสงในเลอด รวธปองกนและแกไขปญหาภาวะระดบน าตาลต าหรอสงในเลอดได โดยมเนอหา เชน อาการของภาวะระดบน าตาลต าหรอสงในเลอด ปจจยทท าใหเกดภาวะระดบน าตาลต าหรอสงในเลอด วธการแกไขภาวะระดบน าตาลต าหรอสงในเลอด เปนตน

53

7) โรคแทรกซอนจากโรคเบาหวาน เพอใหเขาใจหลกการและวธการคนหาความเสยง การปองกนและรกษาภาวะแทรกซอนเฉยบพลนและเรอรงอนเนองมาจากโรคเบาหวาน โดยมเนอหา เชน 1) โรคแทรกซอนเฉยบพลน ไดแก ภาวะระดบน าตาลต าในเลอด ภาวะเลอดเปนกรดจากคโตน ภาวะเลอดขนจากระดบน าตาลในเลอดทสงมาก ใหรและเขาใจสาเหตของการเกด วธการปองกนและการแกไข 2) โรคแทรกซอนเรอรง เชน โรคแทรกซอนเรอรงทตา ไต ระบบประสาท ปญหาทเทาจากโรคเบาหวานใหรและเขาใจปจจยทท าใหเกดและการปองกน และ 3) โรคทมกพบรวมกบโรคเบาหวาน เชน ไขมนในเลอดสง ความดนโลหตสง โรคอวน ความเกยวของกบโรคเบาหวาน ใหรและเขาใจวธปองกนและการแกไข 8) การดแลสขภาพโดยทวไป เพอการสงเสรมสขภาพ การแกไขปญหาในการใชชวตประจ าวน และบรณาการจดการปญหาดานจตวทยาสงคมในชวตประจ าวน โดยมเนอหา เชน 1) การดแลตนเองทวไปในภาวะปกต การตรวจสขภาพประจ าป รวมทงตรวจสขภาพชองปาก 2) การคนหาปจจยเสยงและตรวจหาภาวะแทรกซอนในระยะตนประจ าป รและเขาใจวธแกไข 3) ปญหาทควรแจงใหแพทยหรอทมงานโรคเบาหวานทราบ รวมถงการเปลยนแปลงทางอารมณและความรสก ปญหาทควรพบแพทยโดยเรวหรอเรงดวน และ 4) ผปวยโรคเบาหวานทกคนควรไดรบการฉดวคซนไขหวดใหญทกป 9) การดแลสขภาพชองปาก เพอใหความรแกผปวยโรคเบาหวานใหทราบวา โรคเบาหวานเพมความเสยงและความรนแรงของโรคปรทนตและโรคปรทนตอกเสบ อาจมผลท าใหการควบคมระดบน าตาลในเลอดยากขน ผปวยโรคเบาหวานควรไดรบการใหความรและฝกทกษะในการดแลชองปากดวยตนเองเปนประจ าทกวน เพอลดความเสยงในการเกดโรคปรทนต โดยมเนอหา เชน การแปรงฟนอยางถกตองอยางนอยวนละ 2 ครง การท าความสะอาดซอกฟนโดยการใชไหมขดฟนหรออปกรณอนๆ อยางนอยวนละ 1 ครงและ/หรอรวมกบการใชน ายาบวนปากในผปวยทไมสามารถดแลอนามยชองปากไดดเพยงพอ ผปวยโรคเบาหวานควรไดรบการตรวจสขภาพชองปากเปนประจ าอยางนอยปละ 1 ครง ผปวยโรคเบาหวานควรไดรบการรกษาทางทนตกรรมเมอมขอบงช เชน เหงอกบวมแดง เลอดออกขณะแปรงฟน ฟนโยกคลอน มกลนปาก เปนตน เพอลดการอกเสบภายในชองปาก และควรไดรบการขดหนน าลาย และเกลารากฟน โดยทนตแพทยและผปวยโรคเบาหวานควรไดรบการควบคมระดบน าตาลขณะอดอาหารใหนอยกวา 180 มก./ดล. กอนสงเขารบการรกษาทางทนตกรรม (ยกเวนกรณฉกเฉน) 10) การดแลรกษาเทา เพอปองกนภาวะแทรกซอนทเทา สามารถคนหาความผดปกตทเทาในระยะตนได โดยมเนอหา เชน การตรวจและดแลเทาในชวตประจ าวนได การเลอกรองเทาทเหมาะสม การดแลบาดแผลเบองตนและแผลทไมรนแรงดวยตนเอง 11) การดแลตนเองในภาวะพเศษ ไดแก การตงครรภ การดแลตนเองขณะทเจบปวย การดแลตนเองในสถานการณพเศษ เชน งดอาหารเพอท าหตถการตางๆ หรอการผาตดทไมตองนอนโรงพยาบาล หรอการไปงานเลยง เลนกฬา เดนทางโดยเครองบนระหวางประเทศ เพอใหผปวยมความรความเขาใจตอสงทอาจเกดขน สามารถปฏบตตว ปรบยารกษาโรคเบาหวานได

54

จากเนอหาส าหรบการจดการเรยนรส าหรบผปวยโรคเบาหวาน เนอหาส าคญทผวจยน ามาสรางและพฒนาโปรแกรมการพฒนาความรอบรดานสขภาพดงกลาว ประกอบดวยความรเรองโรคเบาหวาน อาหาร การออกก าลงกาย การใชยา การตรวจและประเมนผลดวยตนเอง การปองกนและแกไขปญหาเมอภาวะน าตาลในเลอดต าหรอสงหรอมภาวะแทรกซอน การดแลรางกายและอวยวะในสถานการณปกตและสถานการณพเศษ 4.3 งานวจยทเกยวของกบการจดการเรยนรเพอการเปลยนแปลง จากการประมวลเอกสารและงานวจยทเกยวของ มการศกษาโดยใชกระบวนการเรยนร เปนกระบวนการส าคญเพอน าบคคลไปสการเปลยนแปลงภายในตนเองและน าไปสการปรบเปลยนพฤตกรรมทางสขภาพ เชน งานวจยของพงศรชตธวช ววงส (2555) ใชรปแบบการเรยนรเพอการเปลยนแปลง เพอพฒนารปแบบการเรยนรเพอการเปลยนแปลงภายในตนเองส าหรบการบ าบดรกษาผตดสรา โดยผวจยไดพฒนารปแบบการเรยนรเพอการเปลยนแปลงภายในส าหรบการบ าบดรกษาผตดสรา (4-P Model: The 4-P model of transformative learning for alcoholic rehabilitation treatment) โดย 4-P Model ประกอบดวย ลกษณะสวนบคคล (Personal presage) การจดโปรแกรมการเรยนร (Program learning context) การปรบเปลยนกรอบแนวคดความเชอและจตลกษณะ (Program perspective context) และการเปลยนแปลงภายในตนเองไปสพฤตกรรมการกระท าใหม (Personal transformative) ทงนกระบวนการเรยนรประยกตจากแนวคดการเรยนรเพอการเปลยนแปลงของเมซโรว โดยกระบวนการเรยนรประกอบดวยการปรบเปลยนกรอบแนวคด ความเชอและจตลกษณะ และการเปลยนแปลงภายในตนเองไปสพฤตกรรมการกระท าใหมซงเปนขนตอนการเรยนรของเมซโรว โดยการวจยนพบวา ปจจยทมสามารถท านายการเรยนรเพอการเปลยนแปลงภายในตนเองส าหรบการบ าบดรกษาผตดสรา ไดแก โปรแกรมและการจดกจกรรมการเรยนรเพอการบ าบดรกษาผตดสรา การรบรประสบการณการเสพสรา การแลกเปลยนเรยนรเพอการเปลยนแปลงภายในตนเอง และแรงจงใจเพอการปรบเปลยนพฤตกรรมการเสพสรา สามารถรวมกนท านายได คดเปนรอยละ 47.6 โดยสภาพโปรแกรมและการจดกจกรรมการเรยนรเพอการบ าบดรกษาผตดสรามอทธพลตอการเปลยนแปลงภายในตนเองเพอการเลกเสพสราสงสด (Beta = .41) นอกจากนเมอวเคราะหรปแบบการเรยนรเพอการเปลยนแปลงภายในตนเองส าหรบการบ าบดรกษาผตดสรานนมความสอดคลองตามรปแบบ 4-P Model โดยพบวา การทบทวนประสบการณ การแลกเปลยนเรยนรเพอการเปลยนแปลงและการกระตนและสรางแรงจงใจเพอการเลกเสพสราเปนกระบวนการส าคญทน าไปสการเรยนรเพอการเปลยนแปลงภายในตนเองส าหรบการบ าบดรกษาผตดสรา นอกจากน งานวจยของเปรมวด สารชวน (2558) ไดศกษาการพฒนารปแบบการเรยนรเพอสงเสรมสขภาพดวยภมปญญาไทยและกระบวนการเรยนรการเปลยนแปลงส าหรบประชาชนกลมเสยงตอโรควถชวต โดยผวจ ยประยกตใชกระบวนการเรยนรเพอการเปลยนแปลง ด าเนนการตามขนตอนของรปแบบการเรยนรเพอการเปลยนแปลงทพฒนาขน 10 ขนตอนตามแนวคดของเมซโรว ซงเปนวธการเรยนรทมงเนนใหประชาชนกลมเสยงตอโรควถชวต ม

55

การทบทวนตนเองโดยการมองยอนอดตอยางใครครวญและมการสะทอนคดวพากษตนเองอยางมเหตผล ผานการเสวนากลมแลกเปลยนความคดเหนซงกนและกน มงใหประชาชนกลมเสยงตอโรควถชวตเกดการปรบเปลยนวธคดทจะน าไปสการเปลยนแปลงพฤตกรรมเพอสงเสรมสขภาพตนเองใน 3 ดาน ไดแก การบรโภคอาหาร การออกก าลงกาย และการจดการอารมณใหเหมาะสม ผลการวจยพบวา ประชาชนกลมเสยงตอโรควถชวต ผเขารวมกจกรรมทกคนมการเปลยนแปลงเพอสงเสรมสขภาพ ไดแก การบรโภคอาหาร การออกก าลงกาย และการจดการอารมณใหเหมาะสม หลงเขารวมกจกรรมการเรยนรสงกวากอนเขารวมกจกรรมการเรยนร จากงานวจยทเกยวของดงกลาว แสดงใหเหนวา การจดการเรยนรเพอการเปลยนแปลงชวยใหบคคลเกดการปรบเปลยนกรอบอางองเดมทตนเองมอย น าไปสการปรบเปลยนวธคดทจะเปลยนแปลงพฤตกรรมทางสขภาพ ดงนน ในการวจยครงน การจดการเรยนรเพอการเปลยนแปลงพฤตกรรม มความส าคญอยางมากตอการรกษาและควบคมระดบน าตาลในเลอดใหกบผปวยโรคเบาหวาน เนองจากมผลการศกษาหลายงานทยนยนวาการจดการเรยนรหรอการใหความรส าหรบผปวยโรคเบาหวานชวยท าใหเกดความร ความเขาใจ และสามารถน าไปสการรกษาระดบน าตาลในเลอดของตนเองไดอยางคงท ซงจากการศกษาทบทวนพบวาพฤตกรรมทเปนปญหาส าหรบผปวยเบาหวานนนมสาเหตหลกๆ มาจากความเขาใจในเรองการจดการตนเองหรอการรบรความสามารถของตนเองในการเปลยนแปลงพฤตกรรม รวมถงปจจยในเรองความเชอ สอดคลองกบงานวจยของเกษม ด านอก และสมจต แดนสแกว (2560) ทพบวา ปญหาในเรองการจดการตนเองของผปวยเบาหวาน ม 2 ปจจยทเกยวของ ไดแก 1) การรบรการเกดภาวะแทรกซอนมความแตกตางกนตามการปฏบตตว เชน การไมควบคมระดบน าตาล รบประทานอาหาร การไมควบคมระดบน าตาล การสบบหร ขาดนดรบยา ความเครยดจากการเลยงหลาน เปนตน เปนปจจยทเกยวของกบการจดการตนเองทไมสามารถท าไดตามแผนการรกษา และ 2) ความเชอในการจดการตนเอง พบวา ผปวยจะจดการตนเองดวยความเชอ ความศรทธาในการปองกนภาวะแทรกซอนใหกบตนเองใน 2 ดาน ไดแก ความเชอตามการรกษาของแพทยแผนปจจบน บางคนเชอวายามประสทธภาพจงจะรบประทานยาตอเนอง แตพบวาในกลมนจะไมควบคมพฤตกรรมการรบประทาน ไมออกก าลงกายและยงคงสบบหร ในขณะทความเชออกรปแบบหนงคอการเชอรกษาแผนปจจบนรวมกบสมนไพร นนคอใชสมนไพรรกษาโรคเบาหวานรวมกบการรกษาแผนปจจบน พบวาผปวยโรคเบาหวานดมยาหมอ ยาตมสมนไพร และยาแกปวดทซอตามรถเรหรอสงซอตามวทย ซงไดรบค าบอกเลาจากผปวยดวยกนทเคยบรโภคยาเหลานน และกนขาวมากจะมแรงท างาน โดยเฉพาะในวยท างาน ทตองใชแรงงาน เชน ชาวนา ชาวไร จงมความเชอวาความเหนดเหนอยเหลานน ผปวยตองรบประทานอาหารจ านวนมาก รสชาตทอรอยท าใหสามารถรบประทานเพมมากและท าใหเกดการสะสมพลงงานในการท างานไดตอไป จะเหนไดวาพฤตกรรมทเปนปญหาทเกดจากการปฏบตตวและการไดรบความเชอจากสภาพแวดลอม วฒนธรรม และคนรอบขางทมอทธพลตอผปวย ไมวาจะเปนเจาหนาทดานสาธารณสข ครอบครว เพอนบานหรอชมชน และผปวยทเปนเบาหวานเชนเดยวกน ไดมการถายทอดองคความรและแลกเปลยนความคดเหนซงกนและกน อาจมทงความรทเปนความ

56

จรง และความรทเปนเทจ การจดการเรยนรเพอการเปลยนแปลงจงเปนสงทส าคญ ชวยใหผปวยโรคเบาหวานเปลยนกรอบความคดเดม ซงเปนกจวตรประจ าวนทเคยปฏบตกนมา ทบทวนวาสงทปฏบตกนมา ไมไดชวยควบคมระดบน าตาลในเลอด แตยงท าใหการควบคมนนไมไดผลเทาทควร การไดสนทนาเชงวพากษและมการสะทอนความคดของตนเอง จะชวยใหผปวยโรคเบาหวานเหนความส าคญของการมความรอบรดานสขภาพ ทจะชวยใหผปวยเหลานนสามารถมพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอด และสงผลตอระดบน าตาลสะสมในเลอดไดอยางยงยน ตอนท 5 โปรแกรมพฒนาความรอบรดานสขภาพดวยการจดการเรยนรเพอการเปลยนแปลงทมตอพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอดของผปวยโรคเบาหวาน จากงานวจยทเกยวของกบโปรแกรมพฒนาความรอบรดานสขภาพดวยการจดการเรยนรเพอการเปลยนแปลงทมตอพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอดของผปวยโรคเบาหวาน ไดแก งานวจยของนทรและสจวต (Ntiri; & Stewart. 2009) ไดพฒนาความรอบรดานสขภาพระดบพนฐาน (Functional health literacy) ดวยแนวคดการเรยนรเพอการเปลยนแปลงในกลมผสงอายทเปนโรคเบาหวาน โดยการศกษาครงนเนนทการพฒนาความรและทกษะของความรอบรดานสขภาพ โดยโปรแกรมประกอบดวยการใหความรจากพยาบาลระดบเชยวชาญ (Practice nurse educator) โดยบรรยากาศของการใหความรจะมการจดการเรยนรโดยสงเสรมผเรยนใหเกดการอยากรอยากเหน (Foster curiosity) และการสะทอนคด (Reflection) ในขอมลเกยวกบการดแลตนเอง โดยมเนอหาพนฐานคอ เบาหวานคออะไร การรบประทาน การออกก าลงกาย การบรการยา ภาวะแทรกซอนจากโรคเบาหวาน และการจดการตนเอง เครองมอทใชประเมนประสทธภาพของโปรแกรมดงกลาว คอ 1) The short-form test of functional health literacy in adults (s-TOFHLA) 2) Literacy assessment for diabetes (LAD) และ 3) Diabetes knowledge test (DKT) ผลการศกษาพบวาการจดการเรยนรเพอการเปลยนแปลงนนสามารถพฒนาความรอบรดานสขภาพได ซงผวจยวดดวยคะแนน s-TOFHLA scores และ DKT ทพบวาทงความรอบรดานสขภาพและความรเกยวกบโรคเบาหวานมระดบเพมขนอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .05 มความสอดคลองกบงานวจยของจลและคณะ (Juul; et al. 2016) ทไดศกษาประสทธผลของโปรแกรมการสงเสรมสขภาพทอยบนพนฐานทางทฤษฎในกลมผใหญทมความเสยงสงทจะเปนโรคเบาหวานชนดท 2: ผลการศกษา 1 ป จากรปแบบการทดลองในบรบทของชมชน โปรแกรมไดประยกตแนวคดทฤษฎการเรยนรเพอนการเปลยนแปลง ความรอบรดานสขภาพ และสมรรถนะการปฏบตงาน กลมทดลองจะไดรบโปรแกรม 4 ครง ครงละ 2 ชวโมง ในชวงระยะเวลา 5 สปดาห ในชวงเรมตน กลมทดลองจะตองมการสะทอนความเสยง ทรพยากร ความสามารถ ประสบการณ และความตงใจทจะปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพ ขอมลทไดรบทกครงทมการนดหมายจะเปนการน าเสนอวธการตางๆ ของบคคลทมความรอบรดานสขภาพแตกตางกน สวนบคคลทมความรอบรดานสขภาพต า จะใชเปน

57

รปภาพและประโยคสนๆ แทน กลมทดลองจะมการคนหาเปาหมายของตนเอง และท าใหเปนรปธรรมและส าเรจลลวง ผานการสนทรยสนทนาและการอภปรายแลกเปลยนความคดเหน โดยสปดาหท 1: บทน า การแนะน าตว (30 นาท) ขอมลเกยวกบโรคเบาหวาน (45 นาท) อภปรายผลเกยวกบวสยทศนและความฝนสวนบคคลและวธการขนตอนเลกๆ (The small-step-method) ตอมาสปดาห 2: การออกก าลงกาย สนทรยสนทนาเกยวกบประสบการณการออกก าลงกายและการสะทอนความคด (30 นาท) ขอมลเกยวกบผลของการออกก าลงกายในการปองกนโรคเบาหวานชนดท 2 และวธการบรณาการการใชชวตประจ าวน (45 นาท) อภปรายผลเกยวกบความเคยชนและแบบแผนพฤตกรรม ในสปดาหท 3: โภชนาการ สนทรยสนทนาเกยวกบประสบการณดานโภชนาการและการสะทอนความคด (30 นาท) ขอมลเกยวกบผลของโภชนาการในการปองกนโรคเบาหวานชนดท 2 วธการบรณาการขอเสนอแนะตางๆ ทเกยวของกบโภชนาการในชวตประจ าวน (45 นาท) อภปรายผลเกยวกบบรบททางวฒนธรรมและสงคมวทยา และสปดาหท 4: การสรปผลและโอกาสทจะน าสงตางๆ มาสมพนธกน สนทรยสนทนาเกยวกบประสบการณและการสะทอนความคด (30 นาท) ขอมลเกยวกบการคงอยของพฤตกรรมและสถานการณความเสยงทเปลยนแปลงไป (45 นาท) ผลการวจยพบวา กลมทดลองบรโภคอาหารทมใยอาหารสงกวา 15 กรมตอ 1,000 กโลแคลอร ในชวง 3 เดอน แตไมพบการคงอยของการบรโภคอาหารทมใยอาหารในการตดตามผล 1 ป เชนเดยวกบการออกก าลงกาย มการออกก าลงกายเพมขนในชวง 3 เดอน แตไมพบการคงอยของการออกก าลงกายในการตดตามผล 1 ป นอกจากนงานวจยของวมลรตน จงเจรญ และคณะ (2551) ไดศกษาเรองรปแบบการสงเสรมการดแลตนเองเพอควบคมระดบน าตาลในเลอดของผปวยเบาหวานชนดท 2 ศกษาดวยรปแบบการวจยเชงปฏบตการ เพอศกษารปแบบการสงเสรมการดแลตนเองเพอควบคมระดบน าตาลในเลอดของผปวยโรคเบาหวานชนดท 2 โดยมกลมตวอยางจ านวน 32 ราย อาย 30 ปขนไป ผลการศกษาในดานการพฒนารปแบบการสงเสรมการดแลตนเองเพอควบคมระดบน าตาลในเลอดของผปวยโรคเบาหวานชนดท 2 มทงสน 15 กลวธ ประกอบดวย 1) 5 ส. จากฝายพยาบาล ไดแก สมพนธภาพ สอสารความรและทกษะ สงแวดลอม สมดลดานจตอารมณ และสนบสนนและสบสาน 2) 5 ต. จากตวผปวย ไดแก ตระหนก ตงใจ ตงตน ตงสต ตอเนอง และ 3) 5 อ. จากญาตของผปวย ไดแก เอออาทร ออนรสชาต ออกก าลงกาย ออกความคดเหน อเบกขา เปนตน โดยผลการศกษาพบวา ภายหลงสนสดโครงการ ผปวยโรคเบาหวานมพฤตกรรมการดแลตนเองในการสงเสรมการควบคมระดบน าตาลในเลอดของผปวยโรคเบาหวาน มการควบคมชนดและปรมาณอาหารไดถกตองและตอเนองดขน โดยกลมตวอยางประมาณรอยละ 50 มการออกก าลงกายอยางสม าเสมอ มการรบประทานยาตามทแพทยสงอยางเครงครด และสามารถเผชญกบภาวะเครยดไดอยางมประสทธภาพขน แสดงผลดวยคาเฉลยของระดบน าตาลสะสมในเลอดกอนอาหารเชา และคาเฉลยของระดบน าตาลในเลอดบนฮโมโกลบนของเมดเลอดแดงลดลงอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .05 และ .01 ตามล าดบ

58

สวนงานวจยของพรวจตร ปานนาค, สทธพร มลศาสตร และเชษฐา แกวพร (2560) ไดศกษาประสทธผลของโปรแกรมการพฒนาความฉลาดทางสขภาพของผปวยเบาหวานชนดท 2 ทควบคมระดบน าตาลในเลอดไมได โดยโปรแกรมการพฒนาความฉลาดทางสขภาพ ประกอบดวย 1) การพฒนาทกษะดานความเขาใจขอมลทเปนตวอกษร ไดแก พฒนาความรและความจ าศพทเกยวกบโรคเบาหวาน ท าความเขาใจค าศพทเกยวกบโรคเบาหวาน ฝกทกษะกจกรรมอานและจบคค าศพท ฝกทกษะสบคนขอมลจากหนงสอโดยบอกแหลงทมาและบอกวธการน าไปใช ฝกทกษะการอานเอกสารแผนพบโรคเบาหวาน และฝกค านวณยาโรคเบาหวานและอาหารฉลากโภชนาการ 2) พฒนาทกษะการสอสารทางสขภาพ ไดแก ฝกทกษะการอานค าศพทโรคเบาหวาน ฝกทกษะการฟงขอมลสขภาพจากวดทศนและใหผปวยโรคเบาหวานถายทอดขอมลทไดรบ ปฏบตการออกก าลงกายส าหรบผเปนโรคเบาหวาน และฝกทกษะวเคราะหปญหาสขภาพจากกจกรรมแลกเปลยนเรยนรระหวางกลมผปวยโรคเบาหวาน และ 3) ตดตามเยยมบาน ประเมนความสามารถของตนเอง การปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพตามบรบทของผปวยและการสอสารทางสขภาพกบครอบครว ผลการวจยพบวา หลงการเขารวมโปรแกรม กลมทดลองมความฉลาดทางสขภาพ ความมนใจในการจดการตนเอง และพฤตกรรมการดแลตนเองสงกวากลมเปรยบเทยบอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .01 และมระดบน าตาลในเลอดต ากวากอนเขารวมโปรแกรมและต ากวากลมเปรยบเทยบอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .05 ผลการวจยครงนชใหเหนวาการพฒนาความฉลาดทางสขภาพเปนกจกรรมทชวยใหผปวยโรคเบาหวานมพฤตกรรมการดแลตวเองทเหมาะสมกบโรค ซงจะชวยลดความรนแรงและภาวะแทรกซอนของโรคได งานวจยของมณทรา อนคชสาร (2551) ไดพฒนากจกรรมการเรยนรเพอลดความเสยงจากการฉดสารเสพตดแบบฉดเขาเสน ซงประยกตแนวคดเกยวกบการลดอนตรายจากการใชสารเสพตดแบบฉดรวมกบการใชแนวคดการสอสารเพอการปรบเปลยนพฤตกรรม โดยเปนกจกรรมการพฒนาสอเพอลดความเสยงจากการฉดสารเสพตด ใชแนวค าถาม /ประเดนในการอภปราย และการใชบทบาทสมมตเปนเครองมอในการท ากจกรรมเพอพฒนาสอและกลยทธการสอสาร ในการท ากจกรรมการเรยนรมงเนนการสอสารประสบการณของบคคล ทงการสอสารภายในตวบคคลและการสอสารระหวางบคคล โดยกจกรรมการสอสาร คอ การอภปรายกลมใหญ การท ากจกรรมกลมเปนกลมยอย การสาธตการทดลอง จากนนน ามาพฒนาเปนคมอการลดความเสยง/อนตรายจากการฉด จากนนน าคมอไปใชในกจกรรมการฝกอบรมทจดใหกบผใชสารเสพตดแบบฉด 2 วน หลงจากเสรจกจกรรมการฝกอบรมแลว ไดใหผด าเนนการฝกอบรมชวยประเมนผลและสะทอนความคดเหนจากการฝกอบรมโดยใชสอ/คมออกครง พบวา ผเขารวมกจกรรมมความรเกยวกบการลดอนตรายจากการฉดสารเสพตดเขาเสนมากขน และเกดความรใหมจากกจกรรมกลม และผลการประเมนทศนคตของผเขารวมกจกรรมทยงไมสามารถหยดฉดยาเสพตดได ผเขารวมกจกรรมมความมนใจในความเขาใจและมความสามารถของตนเองในการทจะใชสารเสพตดไดอยางปลอดภยในระดบสง

59

จากการทบทวนงานวจยทเกยวของ ผวจยสามารถสรปไดวาปจจยกระบวนการเรยนร และวธการแสวงหาความรดวยวธการตางๆ ของบคคล ไดแก การเรยนรจากประสบการณ การสอสารจากประสบการณ และการเรยนรผานกจกรรมกลม การแลกเปลยนประสบการณดวยการสะทอนคด มผลตอการเรยนรของบคคล และสงส าคญตอการเรยนรคอสงแวดลอมทเออตอการเรยนร ทงจากตวผสอน หรอผอ านวยความสะดวก และกลมผเรยนดวยกน ทจะกระตนในเกดแรงจงใจในการเรยนร จนน าไปสการเปลยนแปลงพฤตกรรมดวยการปรบเปลยนกรอบความคด ความเชอ ส าหรบงานวจยทไดทบทวนมา มงานวจยเพยงสองเรองทใชกระบวนการเรยนรดวยแนวคดการเรยนร เพอการเปลยนแปลงกบผปวยโรคเบาหวาน ไดแก งานวจยของจลและคณะ (Juul; et al. 2016) และงานวจยของนทรและสจวต (Ntiri; & Stewart. 2009) โดยในการศกษาครงน ผวจยน าแนวคดกระบวนการเรยนรเพอการเปลยนแปลงมาใชในการพฒนาความรอบรดานสขภาพ โดยมงหวงใหผเขารวมกจกรรมมพฤตกรรมการดแลตนเองในการควบคมระดบน าตาลในเลอด จนสามารถทจะบรณาการจนเปนวถชวตใหมของตนได ทงนผวจยไดประยกตกจกรรมในงานวจยทใชกระบวนการเรยนรในการพฒนาพฤตกรรมสขภาพมาใชในการสรางโปรแกรมการพฒนาความรอบรดานสขภาพ ดวยการจดการเรยนรเพอการเปลยนแปลงทมตอพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอดของผปวยโรคเบาหวาน และไดวเคราะหเชอมโยงแนวคดความรอบรดานสขภาพ (Health literacy) และการเรยนรเพอการเปลยนแปลง (Transformative learning) น าไปสกจกรรมในโปรแกรมการพฒนาความรอบรดานสขภาพดวยการจดการเรยนรเพอการเปลยนแปลง ดงแสดงในตาราง 5

60

ตาราง 5 การประยกตแนวคดความรอบรดานสขภาพและการเรยนรเพอการเปลยนแปลงเพอพฒนา สโปรแกรมพฒนาความรอบรดานสขภาพดวยการจดการเรยนรเพอการเปลยนแปลงทมตอ พฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอดของผปวยโรคเบาหวาน

ความรอบรดานสขภาพ การเรยนรเพอการ

เปลยนแปลง การประยกตใชในโปรแกรม

ความรอบรดานสขภาพระดบพนฐาน หมายถง สมรรถนะในการอานและเขยน เพอใหสามารถเขาใจถงเนอหาสาระดานสขภาพ จดเปนทกษะพนฐาน ดานการอานและเขยนทจ าเปนส าหรบบรบทดานสขภาพ ประกอบดวย การทบคคลมความรในสาระส าคญดานสขภาพ สามารถสอสารเพอใหไดรบขอมลทางสขภาพ รจกเลอกและตรวจสอบความถกตองความนาเชอถอของแหลงขอมลดานสขภาพ และน าทกษะทกลาวมานนไปก าหนดทางเลอกหรอเลอกวธการ จนน าไปสการก าหนดเปาหมายและ วางแผนการปฏบตเพอใหมสขภาพด

- การพฒนาความรอบรดานสขภาพระดบพนฐาน มเปาหมายเพอเพมความรและทกษะพนฐานในการดแลสขภาพตนเอง เพมสมรรถนะในการอานและเขยน เพอใหสามารถเขาใจถงเนอหาสาระดานสขภาพทเกยวของกบการดแลตนเองของผปวยโรคเบาหวาน ซงการประยกตใชในโปรแกรมโดยใหผรวมกจกรรมทงในกลมทดลองและกลมควบคม มการพฒนาความรอบรดานสขภาพระดบพนฐาน อนเปนพนฐาน ของการพฒนากลมตวอยางสความรอบรดานสขภาพระดบปฏสมพนธและระดบวจารณญาณตอไป

61

ตาราง 5 (ตอ)

ความรอบรดานสขภาพ การเรยนรเพอการ

เปลยนแปลง การประยกตใชในโปรแกรม

แนวคดการเรยนรเพอการเปลยนแปลง เปนแนวคดทมงเนนใหผเรยนรม การปรบเปลยนพฤตกรรมโดยบรณาการจนเปนวถชวตใหมของตน ซงไดแบงกระบวนการเรยนรเปน 10 ขนตอน ทงนเรมตนจากใหผเรยนร ไดใครครวญความคดและความรสกของตนเอง เพอท าความเขาใจความเชอทอยเบองหลง ซงมกสงผลกระทบตอการด ารงชวตประจ าวน รวมทงการปฏสมพนธกบคน ในกระบวนการเรยนรนประกอบดวย ขนตอนท 1 การใหผเรยนไดเผชญกบสถานการณทไมเปนไปตามมมมองเดมของตน (Disorienting dilemma) ขนตอนท 2 การตรวจสอบอารมณ ความรสกของตนเอง (Self-examination)

ผวจยกระตนใหผปวยพรอมตอการเรยนร โดยท าใหผปวยเกดความรสกวาพฤตกรรมสขภาพทผานมาของตนเองไมสามารถดแลตนเองได จนผปวยเกดความไมแนใจ ลงเลใจในการพฤตกรรมท ผ า น ม า ข อ ง ต น เ อ ง ผ ว จ ย ไ ดประยกตใชกระบวนการเรยนรเพอการเปลยนแปลง โดยเรมตนดวยการน าสถานการณทเกดขนจรงกบผปวยทมลกษณะเปนเหตการณทวกฤตจนสงผลใหเกดความล าบากในการด ารงชวตประจ าวน รวมกบการพจารณามมมองและประสบการณในการดแลสขภาพของตนเอง โดยสถานการณมมมองและป ร ะ ส บ ก า ร ณ เ ด ม น น ไ ด ม า จ า กการศกษาเชงคณภาพ น าสถานการณมาใหผปวยไดทบทวนตนเอง โดยในการทบทวนตนเองนจะใหผปวยทบทวนดวยอารมณและความรสกทางลบ เมอผปวยทบทวนตนเองแลว ผปวยจะประเมนสมมตฐานเดมของตนอยางมวจารณญาณ เพอก าหนดแนวทาง หรอทางเลอกทจะกระท าหรอเปลยนแปลงตนเอง

62

ตาราง 5 (ตอ)

ความรอบรดานสขภาพ การเรยนรเพอการ

เปลยนแปลง การประยกตใชในโปรแกรม

ขนตอนท 3 การประเมนสมมตฐานความคด หรอความเชอของตนอยางจรงจง (Sense of alienation) กระบวนการเรยนรเพอการเปลยนแปลงทง 3 ขนตอนน จะน าผเรยนรใหส ารวจและทาทายความเชอของตนเอง เพอใหผเรยนรพจารณาไตรตรองอยางรอบดาน อนน าไปสการเหนรากของปญหาตางๆ ซงเรมตนจากโลกทศน ความเชอ และคณคาทตนเองยดถอไวเปนส าคญ ความเขาใจและความตระหนกตอเรองดงกลาวจะชวยใหผเรยนรเรมสงเกต และลดอคตทมตอชดความคดความเชอเดมทตนเขาใจ ทงนเมอบคคลเผชญกบวกฤตการณทไมเปนไปตามมมมองเดมของตนดวยการสรางสภาวะความไมแนใจ ลงเลใจในการตดสนใจแสดงพฤตกรรมของตนเอง บคคลทบทวนตนเองดวย

63

ตาราง 5 (ตอ)

ความรอบรดานสขภาพ การเรยนรเพอการ

เปลยนแปลง การประยกตใชในโปรแกรม

ความรสกผดและอารมณในดานลบภายใตพนฐานของความเชอสงคมวฒนธรรมทเปนอย และประสบการณทเคยปฏบตของ ตนเอง เพอท าความเขาใจกบตนเอง หลงจากการทบทวนตนเองบคคลจะมการประเมนสมมตฐานเดมของตนอยางมวจารณญาณ เพอก าหนดแนวทาง หรอทางเลอกทจะกระท าหรอเปลยนแปลงตนเอง

ความรอบรดานสขภาพระดบปฏสมพนธ หมายถง สมรรถนะในการใชความรและการสอสาร เพอใหสามารถมสวนรวมในการดแลสขภาพเปนการมพทธปญญา (Cognitive literacy) และทกษะทางสงคม (Social skill) ทท าใหสามารถมสวนรวมในการดแลสขภาพของตนเอง ประกอบดวย การทบคคลสามารถอธบายและสอสารถงความเขาใจ

ขนตอนท 4 การเปดใจยอมรบการเปลยนแปลง แลกเปลยนกบผอน (Relating discontent to others) ขนตอนท 5 การส ารวจ คนหาทางเลอกในการกระท าใหม (Explaining options of new behavior) ขนตอนท 6 การวางแผนการกระท าใหม (Planning a course of action)

การพฒนาความรอบรดานสขภาพระดบปฏสมพนธ ผวจยใหผปวยไดบนทกทางเลอกหรอแนวทางในการเปลยนแปลงตนเอง ลงในสมดบนทกประจ าตวของผปวย เมอผปวยเกดความรอบรดานสขภาพระดบพนฐานแลว ผปวยจะสามารถกาวไปสความรอบรดานสขภาพระดบปฏสมพนธซงเปนสมรรถนะในการใชความรและการสอสารเพอใหผปวยสามารถมสวนรวมในการดแลสขภาพ เปนการมพทธปญญา (Cognitive literacy) และทกษะทางสงคม (Social skill) ทท าใหสามารถมสวนรวมในการดแลสขภาพของตนเอง ในการพฒนาความรอบรดานสขภาพระดบปฏสมพนธ

64

ตาราง 5 (ตอ)

ความรอบรดานสขภาพ การเรยนรเพอการ

เปลยนแปลง การประยกตใชในโปรแกรม

ในประเดนเนอหาสาระดานสขภาพใหบคคลอนเขาใจ มความสามารถในการคนหาขอมลทถกตอง โดยเปรยบเทยบวธการเลอกรบสอทมประโยชนตอตนเองและผอนใชเหตผลหรอวเคราะหผลด-ผลเสยเพอการปฏเสธ/หลกเลยง/เลอกวธการปฏบตสามารถปฏบตตามแผนทก าหนดได

ขนตอนท 7 การหาความรและทกษะทจ าเปนส าหรบการปฏบตตามแผนทวางไว (Knowledge to implement plans) หลงจากทบคคลเผชญกบวกฤตการณและทบทวนตนเองแลว บคคลจะเปดใจยอมรบสงทผดพลาดจากพฤตกรรมเดมๆ ของตนเองพรอมสการเปลยนแปลง จนบคคลสามารถแลกเปลยนขอมลทถกตองกบผอน โดยสามารถแสวงหาค าตอบจากการสอสารประสบการณ การสนทนา หรอโตตอบดวยเหตผลกบบคคลอนทม ประสบการณคลายกบตนเอง เพอท าความเขาใจตนเองและก าหนดเปาหมายในการปฏบตเพอเปลยนแปลงรวมกน

ผวจยประยกตกระบวนการเรยนรเพอการเปลยนแปลงในระดบน โดยพฒนาทกษะทางสงคม วางแผนการดแลตนเองเนนการมปฏสมพนธกบบคคลอน ไดแก การสอสารกบกลมผปวย การสอสารกบผใหบรการทางสขภาพ โดยองมาจากขอมลการศกษาเชงคณภาพ แบงเปน 2 สถานการณ คอ สถานการณเกยวกบการแลกเปลยนขอมลกบผใหบรการ และสถานการณเกยวกบการเลอกรบสอสขภาพทอาจจะท าใหเกดความเสยงทางสขภาพ

65

ตาราง 5 (ตอ)

ความรอบรดานสขภาพ การเรยนรเพอการ

เปลยนแปลง การประยกตใชในโปรแกรม

ความรอบรดานสขภาพระดบวจารณญาณ หมายถง สมรรถนะในการประเมนขอมลสารสนเทศดานสขภาพ เพอใหสามารถตดสนใจและเลอกปฏบตในการสรางเสรมและรกษาสขภาพทดตลอดชวต ประกอบดวย การทบคคลวเคราะหเปรยบเทยบเนอหาแนวทางการปฏบตดานสขภาพไดอยางมเหตผล ตรวจสอบขอมลจากหลายแหลงไดเพอยนยนความเขาใจของตนเองจนไดขอมลทนาเชอถอ ประเมนขอมลจากสอสามารถโนมนาวใหบคคลอนยอมรบขอมลดานสขภาพ เพอชแนะแนวทางใหกบบคคลหาทางเลอกทเกดผลกระทบนอยตอตนเองและผอน โดยแสดงขอมลทหกลางความเขาใจผดไดอยางเหมาะสม มการทบทวนและปรบเปลยนวธการปฏบตตนเพอใหมพฤตกรรมสขภาพทถกตอง

ขนตอนท 8 การเรมทดลองท าตามบทบาทใหมในชวตจรง (Experimenting with new roles) ขนตอนท 9 การสรางความสามารถ ความมนใจในบทบาท การกระท า และความสมพนธใหม (Building confidence in new ways) ขนตอนท 10 การบรณาการจนเปนวถชวตใหมของตน (Reintegration) เมอบคคลคนหาการกระท าใหม น าไปสการแสวงหาทางเลอกในการเปลยนแปลงตนเอง ตอมาบคคลเรมวางแผนการกระท าใหม ตามเปาหมายทตองการใหเกดการเปลยนแปลง ดวยการหาความรและทกษะส าหรบการปฏบตตามแผน เพอใหเกดผลตามเปาหมาย ทงนบคคลจะตองยอมรบแผนการกระท าและเรมทดลองท าตามบทบาทใหม จนบรณาการบทบาทใหมใหเปนวถชวตใหมของตน

การพฒนาความรอบรดานสขภาพระดบวจารณญาณ ส าหรบการพฒนาเพอผปวยมความรอบรดานสขภาพระดบวจารณญาณนน ผวจยประยกตแนวคดการเรยนรเพอการเปลยนแปลงโดยพฒนาใหผปวยสามารถเรมทดลอง ท าตามแนวทางการดแลตนเองในแบบทไดสรางใหม สรางความสามารถและความมนใจในแนวทางใหมทตนเองทวางแผน โดยผวจยจดสถานการณใหผปวยชแนวทางและเสนอทางเลอกในการดแลตนเองทเกดผลกระทบนอยทสดใหกบบคคล ผวจยเชญผปวยทไมอยในกลมกจกรรมมาเปนผเรยนโดยใหกลมตวอยางเปนผใหความรเพอพฒนาใหผปวยเกดความสามารถโนมนาวใหบคคลอนยอมรบขอมลดานสขภาพ ผวจยน าตวอยางขอมลดานสขภาพ ความเชอทผด ขอมลไดมาจากการวจยระยะท 1 น ามาใหผปวยรวมวเคราะห โดยใชรปแบบการสนทนาเชงวพากษ โดยมงใหผปวยแสดงขอมลทหกลางความเขาใจผดไดอยางเหมาะสม กลมตวอยางทบทวนและปรบเปลยนวธการปฏบตตนเพอใหพฤตกรรมสขภาพทเหมาะสมจนน าไปสการบรณาการเปนวถชวตใหมของตนเองได

66

ตอนท 6 การสนบสนนทางสงคม ความหมายการสนบสนนทางสงคม จากการทบทวนเอกสารทเกยวของ ไดมผใหความหมายของการสนบสนนทางสงคม ไดแก คอบบ (Cobb. 1976) กลาววา การสนบสนนทางสงคม หมายถง การทบคคลไดรบสงหนงทท าใหรสกวาตนเองนนไดรบความรก การดแลเอาใจใส มความภาคภมใจในตนเอง และรวาตนเองนนมคณคา รวมทงรสกวาตนเองเปนสวนหนงของสมาชกกลม เชนเดยวกบคาหน (Kahn. 1979: 85) ไดใหนยามของการสนบสนนทางสงคมวาเปนปฏสมพนธอยางมจดมงหมายระหวางบคคล ซงจะท าใหเกดสงเหลานขนหนง หรอมากกวาหนง ซงคอ ความผกพนในแงด จากคนหนงไปยงอกคนหนง การรบรอง ยนยน หรอเหนพองกนในพฤตกรรมของผหนง การชวยเหลอซงกนและกนทางดานเงนทอง สงของ หรออนๆ รวมทงธอยทส (Thoits. 2011) กลาววา การสนบสนนทางสงคม หมายถง การแลกเปลยนทางบวกกบสมาชกเครอขาย ซงชวยบคคลใหมสขภาพทดหรอสามารถจดการกบอปสรรคตางๆ ได และเฮาส (House. 1981) กลาววา การสนบสนนทางสงคม เปนการรบรตามความเปนจรงทบคคลหนงๆ ไดรบความใสใจ และความชวยเหลอจากบคคลอนๆ และบคคลหนงๆ จะเปนสวนหนงของเครอขายทางสงคมแบบสนบสนน โดยการสนบสนนทางสงคมสามารถแบงไดเปน 4 ดาน ไดแก 1) การสนบสนนทางดานอารมณ (Emotional support) เกยวของกบการไดรบการดแลเอาใจใส เชน ความไววางใจ ความเหนอกเหนใจ ความรก เปนตน 2) การสนบสนนทางดานขอมลขาวสาร (Informational support) เกยวของกบการใหขอมลขาวสารหรอค าแนะน า 3) การสนบสนนทางดานเครองมอ (Instrumental support) เกยวของกบการสอนใหทกษะหรอการใหเงน และ 4) การสนบสนนดานการประเมน (Appraisal support) เกยวของกบการประเมนขอมลยอนกลบ เปนตน ในสวนของแหลงสนบสนนทางสงคม พบวา มทงผใหบรการทางดานสขภาพ (Health providers) เครอขายใกลชด (Intimate network) เชน ครอบครว และเพอน และอทธพลทางสภาพแวดลอมอนๆ ไดแก สอ เพอนบาน เปนตน โดยปกตแลวมกมการวดการสนบสนนทางสงคมแยกกนระหวางกลมครอบครวและกลมเพอน แตการวดครอบครวและเพอนดวยกน เปนการวดการสนบสนนทางสงคมทมตอผลลพธทางสขภาพมากทสด (Gleeson-Kreig. 2008) ซงในการวจยครงน จงมงสนใจการสนบสนนทางสงคมจากกลมเพอนและคนใกลชด ไดแก ครอบครว เปนตน จากความหมายของการสนบสนนทางสงคมดงกลาว จงสามารถสรปไดวา การสนบสนนทางสงคม หมายถง การรบรของผปวยโรคเบาหวานในการ ชวยเหลอในดานตางๆ จากเพอนหรอผใกลชด แบงไดเปน 4 ดาน ไดแก 1) การสนบสนนดานอารมณ ไดแก ใหก าลงใจและเหนอกเหนใจ 2) การสนบสนนดานขอมลขาวสาร ไดแก ใหค าแนะน า ชแนะ และใหขอมลทเกยวของกบการดแลสขภาพ 3) การสนบสนนดานการประเมน ไดแก ใหขอมลสะทอนกลบตอการกระท าของผปวย และ 4) การสนบสนนดานเครองมอ ไดแก ใหความชวยเหลอตอความจ าเปนในเรองคาใชจายในการรกษาและชวยเหลอในการดแลสขภาพ

67

ประโยชนของการสนบสนนทางสงคม อมราพร สรการ (2555: 74) ไดอธบายถงการสนบสนนทางสงคม วาเปนการสนบสนนทงทางดานนามธรรม เชน ความรสก อารมณ การยอมรบ เปนตน ซงชวยท าใหบคคลนนมความรสกวาตนเองยงมคณคาในสายตาของผทอยใกลชด ทยงมองเหนความส าคญและคณคาของตนเอง นอกจากนยงมรปแบบในเชงของการชวยเหลออยางเปนรปธรรม เชน มแหลงของขอมลทชวยเหลอในดานการตดสนใจ การไดรบการสนบสนนดานวสดอปกรณหรอสงของทชวยเกอกลใหบคคลนนน าไปแกไขปญหาของตนเองได แนวคดของการสนบสนนทางสงคมถอเปนแนวคดหนงทชวยพฒนาในดานสขภาพ ใหบคคลมการระมดระวงเรองการดแลสขภาพ การเกดโรค การรกษาโรค โดยแนวคดดงกลาวไดถกคดคนมาอยางยาวนานและแตกแขนงออกเปนหลายแนวทางในการอธบายถงการสนบสนนทางสงคม โดยเฉพาะในดานการสาธารณสข ไดมนกวชาการหลายทานไดกลาววา การสนบสนนทางสงคมเปนปจจยทมอทธพลตอการเผชญความเครยด เพราะการสนบสนนทางสงคมทไดรบนนจะท าใหบคคลเกดความรสกมคณคาตวเอง มอารมณทม นคง เกดความมนใจในตนเอง และแกปญหาไดตรงจด นอกจากนอทธพลของบคคลทมความส าคญและมอ านาจเหนอตวเรา หรอสมาชกในสงคมจะเสรมใหบคคลสามารถจดหาขอมลขาวสาร ตลอดจนแนวทางเลอกทเหมาะสม ท าใหบคคลรสกถงความปลอดภยในการเปลยนแปลง ดงนนแรงสนบสนนทางสงคมถอวามบทบาทอยางมากตอพฤตกรรมสขภาพของบคคลทงดานจตใจ และรางกาย (เนอทพย ศรอดร. 2550: 31-32) การวดการสนบสนนทางสงคม จากการวดการสนบสนนทางสงคม ไดแก มาเลคก, ดมาเรย และเอลเลยต (Malecki; Demaray; & Elliot. 2000) ไดสรางแบบวดการสนบสนนทางสงคมประยกตใชแนวคดการสนบสนนทางสงคมของเฮาส (House. 1981) ไดแบงการสนบสนนทางสงคมเปน 4 องคประกอบ ทงการสนบสนนดานอารมณ การสนบสนนดานขอมลขาวสาร การสนบสนนดานเครองมอ และการสนบสนนดานการประเมน โดยไดรบการสนบสนนทางสงคมดงกลาวจากบคคลตางๆ ในเครอขายทางสงคมของพวกเขาเอง ไดแก บดามารดา ครอาจารย เพอน เปนตน โดยกลมตวอยางจะเปนผประเมนความถและความส าคญของพฤตกรรมเชงสนบสนน มขอค าถาม จ านวน 60 ขอ มลกษณะเปนมาตรวดลเครท 6 ระดบ ตงแต “ไมเคยเลย” ถง “เปนประจ า” ในระยะหลง มไดการน าแบบวดนไปตรวจสอบคณภาพเครองมอวดเชงจตวทยา พบวา มความเชอมนสอดคลองภายใน มความเชอมนแบบทดสอบซ า และยงไดมการตรวจสอบความเทยงตรงเชงโครงสราง (Rueger; Malecki; & Demaray. 2010) ดงนน การวดการสนบสนนทางสงคมในครงน ผวจยไดพฒนาแบบวดการสนบสนนทางสงคมตามแนวคดของมาเลคก, ดมาเรย และเอลเลยต (Malecki; Demaray; & Elliot. 2000) โดยเปนมาตรวดประมาณคา 6 ระดบ ตงแต “ไมจรงเลย” ถง “จรงทสด” ผตอบทไดคะแนนสงกวา แสดงวาเปนผทไดรบการสนบสนนทางสงคมมากกวาผทไดคะแนนต ากวา

68

งานวจยทเกยวของกบการสนบสนนทางสงคมและพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอดของผปวยโรคเบาหวาน จากงานวจยทเกยวของระหวางการสนบสนนทางสงคมกบพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอดของผปวยโรคเบาหวาน ไดแก งานวจยของณชกร สทธวรรณ และคณะ (2555) ทไดศกษาเรองปจจยพยากรณพฤตกรรมควบคมระดบน าตาลในเลอดของผปวยโรคเบาหวานชนดท 2 ทเขารบบรการในคลนกโรคเบาหวาน แผนกผปวยนอก โรงพยาบาลพรหมพราม จงหวดพษณโลก จ านวน 239 คน พบวา การสนบสนนทางสงคมสามารถพยากรณพฤตกรรมควบคมระดบน าตาลในเลอดไดรอยละ 17.4 อยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .05 เชนเดยวกบงานวจยของวรรณรา ชนวฒนา และณชานาฏ สอนภกด (2557) ทไดศกษาเรองพฤตกรรมการดแลสขภาพตนเองของผปวยโรคเบาหวาน ทมารบการตรวจรกษาทคลนกโรคเบาหวาน ณ โรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต าบลบางแมนางและโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต าบลบานหนองกางเขน จ านวน 51 คน พบวา แรงสนบสนนทางสงคมในครอบครว เพอนบาน เพอนรวมงาน ผปวยเบาหวานดวยกน และบคลากรดานสาธารณสข มความสมพนธทางบวกกบพฤตกรรมการดแลสขภาพตนเองของผปวยโรคเบาหวานอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .05 นอกจากน งานวจยของเชาและคณะ (Shao; et al. 2017) ทไดศกษาเรองอทธพลของการสนบสนนทางสงคมทมตอการควบคมระดบน าตาลในเลอดในกลมผปวยโรคเบาหวานชนดท 2 จ านวน 532 คน พบวา การสนบสนนทางสงคมมความสมพนธทางลบกบการควบคมระดบน าตาลในเลอดอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .05 สอดคลองกบงานวจยของรอทเบรกและคณะ (Rotberg; et al. 2016) ทไดศกษาเรองความส าคญของการสนบสนนทางสงคมทมตอการควบคมระดบน าตาลในเลอดในกลมชาวลาตนทเปนโรคเบาหวานชนดท 2 ทมรายไดต า จ านวน 248 คน พบวา ผปวยทไดรบการสนบสนนทางสงคมระดบต า จะมระดบน าตาลในเลอดสงกวาผปวยทไดรบการสนบสนนทางสงคมระดบปานกลางถงระดบสง และเมอระดบการสนบสนนทางสงคมเพมขน สงผลใหระดบน าตาลในเลอดลดลงดวย จากงานวจยทเกยวของกบการสนบสนนทางสงคมดงกลาว สามารถสรปไดวา การสนบสนนทางสงคมมความสมพนธกบพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาล ในเลอดของผปวยโรคเบาหวาน และการสนบสนนทางสงคมชวยใหผปวยโรคเบาหวานสามารถควบคมและลดระดบน าตาลในเลอดลงได ดงนน จะเหนไดวาการสนบสนนทางสงคมเปนเงอนไขหนงทท าใหผปวยทเปนโรคเบาหวานมความตระหนกตอการดแลตนเอง เกดการควบคมพฤตกรรมของตนเองในการรกษาระดบน าตาลในเลอด ซงลกษณะของการใหการสนบสนนดานสงคมกบผปวยโรคเบาหวาน อาจเปนการสนบสนนในรปแบบการใหก าลงใจจากคนใกลชด จากผทมอทธพลกบผปวยหรอแมแตเพอนผปวยดวยกน การไดรบขอมลขาวสารทสนบสนนการควบคมระดบน าตาล การใหการสนบสนนดานการประเมนจากแพทย พยาบาล สงตางๆ เหลานมความเกยวของกบพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอดแทบทงสน ซงจากการศกษาครงนนอกเหนอจากการทบทวนเอกสารดงกลาวขางตน ผวจยยงไดคนพบผลการศกษาในระยะท 1 ดวยวธการวจยเชงคณภาพ โดยพบวาการปรบเปลยน

69

พฤตกรรมนนเกดขนจากการไดรบการพดใหก าลงใจ การเหนใจ การไดรบขอมลขาวสารเรองการปฏบตตวหรอเทคโนโลยใหมๆ ในการควบคมระดบน าตาลในเลอดทมคณภาพจากสอตางๆ และเทคนคจากเพอนทเปนผปวยเบาหวานดวยกน แตพบวามผลการศกษาทแสดงใหเหนวาปจจยการสนบสนนทางสงคม เปนปจจยทมความเกยวของระหวางความรอบรดานสขภาพ และพฤตกรรมสขภาพอยางไร ทงนในกลมตวอยางทเปนวยผใหญ เมอมความรอบรดานสขภาพทด การสนบสนนทางสงคมยงคงเปนตวแปรทส าคญหรอไมอยางไร ดงนนผวจยจงไดน าเงอนไขของการสนบสนนทางสงคมมาเปนตวแปรปรบในโปรแกรมทพฒนาขนในระยะท 2 ตอไป ตอนท 7 การวจยผสานวธ ในการศกษาครงนเปนการศกษาผลการพฒนาความรอบรดานสขภาพดวยการจดการเรยนรเพอการเปลยนแปลงทมตอพฤตกรรมการควบคมระดบน าต าลในเลอดของผปวยโรคเบาหวาน โดยเรมจากการท าความเขาใจถงเงอนไขทท าใหความรอบรดานสขภาพในผปวยเบาหวานวยผใหญมความแตกตางกน และมมมองของการใหความหมายตอการจดการตนเองในผปวยเบาหวานวยผใหญเปนอยางไร เพอน าไปสการสรางโปรแกรมพฒนาความรอบรดานสขภาพดวยการจดการเรยนรเพอการเปลยนแปลงทมพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอดของผปวยโรคเบาหวานทไมสามารถควบคมระดบน าตาลในเลอด โดยใชระเบยบวธวจยแบบผสานวธ ใชการวจยเชงคณภาพมาเปนสวนหนงในการสรางและพฒนาโปรแกรม โดยเนนรปแบบการวจยการทดลองเปนหลก (Creswell. 2015) จงไดมการศกษาทบทวนไดดงน การวจยผสานวธเปนกระบวนทศนทสาม (Third paradigm) ของการวจยทางสงคมศาสตร ซงพฒนาแนวคดและการปฏบต เพอใหเปนการวจยทสามารถน าไปใชกบการวจยเชงปรมาณและเชงคณภาพ (Johnson; Onwuegbuzie; & Turner. 2007) ทงน เครสเวลลและพลาโน คลารค (Creswell; & Plano Clark. 2007) ไดอธบายวา การวจยแบบผสมผสาน (Mixed Research) เปนการออกแบบการวจยทเกยวของกบวธวทยา (Methodology) และวธการ (Method) ในดานวธวทยา การวจยแบบผสมผสาน (Mixed Research) เปนการรวมขอสนนษฐานทางการวจยทแตกตางเขาไวดวยกน เพอเปนแนวทางในการผสมผสาน ทงวธเชงปรมาณและเชงคณภาพ ในดานวธการการวจยผสมผสานวธเนนการรวบรวม วเคราะห และการผสมผสานกบของขอมลเชงปรมาณและขอมลเชงคณภาพในงานวจยเดยวกน เพอใหตอบค าถามไดดกวาการใชเพยงวธเดยว การมองความจรงในมมมองของนกวจยเปลยนไปจากเดม (รตนะ บวสนธ. 2551: 269) จากเดมทยอมรบวาความจรงมเพยงหนงเดยวซงเปนความเชอแบบเอกนยม (Monism) เปลยนไปเปนการมองความจรงเปนแบบพหนยม (Pluralism) ทเชอวาความจรงมมากกวาสองสง (รตนะ บวสนธ. 2551: 7-8) จากมมมองความจรงทเปลยนไปท าใหการคนหาความจรงมมมมองเปลยนไปดวยจากเดมเปนแนวคดทมการคนหาความจรงเพยงดานเดยวหรอสองดานไปเปนแนวคดทมการคนหาความจรงทมากกวาหนงหรอสองดาน ดงนนมมมองปญหาของการวจยกจะเปลยนไปตาม

70

แนวคดทใชในการมองความจรง และการคนหาความจรงคอเปนการมองปญหาของการวจยแบบพหดาน ซงเปนปญหาทเกยวของกบตวแปรหรอปรากฏการณตางๆจ านวนมากและมองในลกษณะความสมพนธหลายทางหรอหลากหลายแงมม แบบแผนของการวจยผสานวธ (Mixed methods design) เครสเวลลและพลาโน คลารค (Creswell; & Plano Clark. 2011) ไดจดประเภทแบบแผนการผสมผสานวธออกเปน 4 แบบแผนหลก ดงน 1. แบบแผนสามเสา (Triangulation design) เปนแบบแผนทเหมาะกบปญหาหรอค าถามการวจยทมล กษณะเออใหใชเทคนควธการทงเชงปรมาณและเชงคณภาพในการหาค าตอบด าเนนการวจยโดยแยกกนตามวธการวจยแตละวธการ (เชงคณภาพและเชงปรมาณ) ด าเนนการวจยไปพรอมๆกบการเกบรวบรวมขอมลวเคราะหขอมลในประเดนเดยวกนและน าผลการวเคราะหขอมลทไดจากทงสองวธการไปเปรยบเทยบความเหมอนและความแตกตางแลวสรปตความตอบปญหาการวจยรวมกนในลกษณะสงเสรมเตมเตมซงกนและกน 2. แบบแผนเชงอธบาย (Explanatory design) เปนแบบแผนการวจยทมลกษณะการด าเนนการวจยเปนสองระยะใหความส าคญกบการวจยเชงปรมาณมากกวาการวจยเชงคณภาพโดยเรมตนการวจยดวยวธการเชงปรมาณกอนแลวใชผลการวจยทไดพจารณาคดเลอกประเดนปญหาหรอคดเลอกผรวมทมวจยเพอน าไปด าเนนการวจยดวยวธการวจยเชงคณภาพตอไป 3. แบบแผนเชงส ารวจ (Exploratory design) เปนแบบแผนการวจยทมลกษณะการด าเนนการวจยเปนสองระยะใหความส าคญกบการวจยเชงคณภาพมากกวาการวจยเชงปรมาณโดยเรมตนการวจยดวยวธการเชงคณภาพกอนแลวใชผลการวจยทไดไปเปนแนวทางในการพฒนาเครองมอ (Develop instrument) หรอพฒนาแนวคดทฤษฎ (Develop taxonomy of theory) เพอน าไปด าเนนการตรวจสอบดวยการวจยเชงปรมาณตอไป 4. แบบแผนรวมไวภายใน (Embedded design) เปนแบบแผนการวจยสามารถท าการศกษาไดทงแบบระยะเดยวและแบบสองระยะตอเนองกนโดยใหความส าคญกบวธการวจยเชงปรมาณและวธการวจยเชงคณภาพแตกตางกน ส าหรบการศกษาหาค าตอบในปญหาวจยเดยวกนแตประเดนทศกษาแตกตางกน และแบบแผนรวมไวภายใน แบบแผนรวมไวภายในทน าเสนอขางตนนน สามารถนาไปออกแบบการวจยแบบแผนนไดหลายรปแบบ โดยรปแบบทใชโดยทวไปม 2 แบบแผน ดงน 4.1 แบบแผนรวมไวภายในรปแบบการทดลอง (Embedded design: Experimental model) เปนรปแบบก าหนดใหมขอมลเชงคณภาพรวมอยภายในรปแบบการทดลอง โดยใหความส าคญกบการวจยเชงปรมาณทใชระเบยบวธการทดลองเปนหลกและใหความส าคญกบขอมลเชงคณภาพเปนรองจงใหมขอมลเชงคณภาพรวมไวภายในการทดลองดวยแบบแผนนอาจจะมการด าเนนงานเปนหนงหรอสองระยะกได

71

4.2 แบบแผนรวมไวภายในรปแบบสหสมพนธ (Embedded design: Correlational model) รปแบบนก าหนดใหมขอมลเชงคณภาพรวมอยภายในการวจยเชงสหสมพนธ โดยใหความส าคญกบการวจยเชงปรมาณทใชระเบยบวธการวจ ยเชงสหสมพนธเปนหลกและใหความส าคญกบขอมลเชงคณภาพเปนรองจงใหมขอมลเชงคณภาพแทรกรวมอยภายในการศกษาเชงสหสมพนธดวยเพอชวยอธบายผลทเกดขนจากการศกษาเชงปรมาณ ในป 2015 เครสเวลล (Creswell. 2015) ไดมการปรบปรงรปแบบการวจยแบบผสานวธ โดย มการเสนอรปแบบการวจยแบบผสานวธ เปน 2 รปแบบ คอ 1. รปแบบพนฐาน (Basic mixed methods designs) ประกอบดวย 3 แบบแผน ไดแก 1.1 Convergent design เปนแบบแผนการวจยทด าเนนการวจยทงการวจยเชงปรมาณและการวจยเชงคณภาพไปพรอมๆ กน โดยเกบรวบรวมขอมลและวเคราะหขอมลแยกออกจากกน แตน าผลการวเคราะหขอมลมารวมกน และแปลผลในลกษณะของการเปรยบเทยบผลกน พจารณาจากความเหมอนและความตางของผลการวจยทเกดขน 1.2 Explanatory sequential design เปนแบบแผนการวจยทเรมตนดวยการวจยเชงปรมาณ โดยเกบรวบรวมขอมลและวเคราะหขอมลเชงปรมาณกอน แลวจงตามดวยการวจยเชงคณภาพ เพออธบายผลเพมเตมจากการท าวจยเชงปรมาณในขนตอนแรก 1.3 Exploratory sequential design เปนแบบแผนการวจยทเรมตนจากการส ารวจ โดยเกบรวบรวมขอมลและวเคราะหขอมลดวยการวจยเชงคณภาพกอน จากนนจงน าผลการวจยเชงคณภาพ มาสรางและพฒนาเครองมอวจย และน าเครองมอวจยนนไปท าการศกษาตอในการวจยเชงปรมาณตอไป 2. รปแบบขนสง (Advanced mixed methods designs) ประกอบดวย 3 แบบแผน ไดแก 2.1 Intervention design เปนแบบแผนทเพมเตมจากรปแบบพนฐานขางตน เปนการศกษาปญหาดวยการท าการทดลองและมการศกษาหาขอมลดวยวธวจยเชงคณภาพเพมเตม ซงเปนการน าขอมลเชงคณภาพมาเพมเตมในรปแบบการทดลอง ซงอาจเกดขนชวงกอนการทดลอง ระหวางการทดลอง หรอหลงการทดลองชวงเวลาใดชวงเวลาหนง หรอครบทงสามชวงเวลากได โดยมการวเคราะหผลขอมลเชงคณภาพและแปลผลเพอสนบสนนผลการทดลองดงกลาว 2.2 Social justice design เปนแบบแผนการวจยทเพมเตมจากรปแบบพนฐานขางตน เนนศกษาถงปญหาทเกดขนในกรอบความคดทางดานสงคม โดยจะตองมการวจยรปแบบพนฐานกอน และพจารณาเพมเตมขอมลเชงคณภาพใหมความเหมาะสม รวมทงเพมมมมองทางทฤษฎดวย เชน ทฤษฎสตรนยม (Feminism) เปนตน 2.3 Multistage evaluation design เปนแบบแผนการวจยทใชประเมนความส าเรจของโปรแกรม หรอการด าเนนการของกจกรรมตางๆ เปนการด าเนนการวจยหลายระยะ พจารณาคณคาของโครงการโดยภาพรวม และในแตละสวนยอยมการศกษาดวยวธวจยเชงปรมาณ คณภาพ หรอผสมกนกได

72

ส าหรบในการศกษานผวจยใชการวจยผสานวธดวยรปแบบขนสง (Advanced Mixed Methods Designs: Intervention design) ของเครสเวลล (Creswell. 2015) ซงผวจยไดน าขอมลจากการศกษาเชงคณภาพทใชการศกษารายกรณเพอคนหาเงอนไขและท าความเขาใจมมมองการใหความหมายเกยวกบผปวยโรคเบาหวาน มาใชเปนสวนหนงในการสรางโปรแกรมทดลอง โดยผวจยเนนทการวจยเชงปรมาณดวยทดลองเปนหลก เพอพฒนาประสทธผลใหเกดพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอดไดอยางยงยน ตอนท 8 นยามเชงปฏบตการ พฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอด หมายถง การปฏบตตนในชวตประจ าวนของผปวยโรคเบาหวานเพอการดแลสขภาพตนเองทสงผลตอการควบคมระดบน าตาลในเลอดใหอยในระดบปกตซงวดจากพฤตกรรม 4 ดาน ดงน 1. พฤตกรรมการรบประทานอาหาร หมายถง การเลอกชนด ประเภท และปรมาณการรบประทานอาหารของผปวยทเปนโรคเบาหวาน ดวยการลดหรองดอาหารและเครองดมทมพลงงานสง การเลอกรบประทานอาหารทมกากใยสง การควบคมตนเองในการรบประทานอาหารสงผลใหระดบน าตาลในเลอดสงเมออยในสถานการณตางๆ และการรบประทานอาหารทสงเสรมใหระดบน าตาลในเลอดอยในเกณฑปกต 2. พฤตกรรมการออกก าลงกาย หมายถง การทผปวยโรคเบาหวาน กระท าการออกก าลงกายหรอมกจกรรมทางกายเพอสงเสรมการเผาผลาญระดบน าตาลในเลอดใหเปนปกต โดยค านงถงขนตอนทถกตอง ขอควรปฏบต และขอควรระวงในการออกก าลงกาย 3. พฤตกรรมการใชยาเบาหวาน หมายถง การทผปวยโรคเบาหวาน รบประทานหรอฉดยาเบาหวานตามแผนการรกษา รวมถงการใชยาหรออาหารเสรมอนๆทไมสงผลท าระดบน าตาลในเลอดไมอยในระดบปกต 4. พฤตกรรมการจดการความเครยด หมายถง การทผปวยโรคเบาหวาน พยายามใชกระบวนการดานการคด และทกษะทางสงคม จดการกบสถานการณทตนรสกถกคกคามหรอเปนอนตราย ส าหรบการวดพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอด ผวจยไดสรางแบบวดพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอดจากแบบวดพฤตกรรมการจดการตนเองทดดแปลงจากแบบประเมนพฤตกรรมการจดการตนเองของมหาวทยาลยสแตนฟอรด ประเทศสหรฐอเมรกา (Lorig; et al. 1996) และแบบวดพฤตกรรมการดแลสขภาพของผปวยโรคเบาหวาน (ฤทธรงค บรพนธ; และนรมล เมองโสม. 2556) มลกษณะเปนมาตรวดประมาณคา 4 ระดบ ตงแต “ไมเคยปฏบตเลย” ถง “ปฏบตมากกวา 3 ครงตอสปดาห” ผทไดคะแนนสงกวา แสดงวาเปนผทมพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอดมากกวาผทไดคะแนนต ากวา

73

โปรแกรมพฒนาความรอบร ดานสขภาพ ดวยการจดการเรยนร เ พอการเปลยนแปลงทมตอพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอดของผปวยเบาหวาน หมายถง กจกรรมทผวจยจดขนโดยมงเนนการพฒนาความรอบรดานสขภาพดวยการจดการเรยนรเพอการเปลยนแปลง เพอปรบเปลยนตวแปรทางดานพฤตกรรมทส าคญ คอ พฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอดของผปวยโรคเบาหวาน ซงแบงไดเปน 4 องคประกอบ ไดแก พฤตกรรมการรบประทานอาหาร พฤตกรรมการออกก าลงกาย พฤตกรรมการใชยาเบาหวาน และพฤตกรรมการจดการความเครยด และตวแปรทางดานกายภาพ ไดแก ระดบน าตาลสะสมในเลอด ซงแบงรปแบบกจกรรมตามกระบวนการเรยนร ประกอบดวยกจกรรมดงน 1. กจกรรมการพฒนาความรอบรดานสขภาพระดบพนฐาน เพอใหสามารถเขาใจถงเนอหาสาระดานสขภาพ ดานการอานและเขยนทจ าเปนส าหรบบรบทดานสขภาพ กจกรรม ไดแก การบรรยายความรเบองตนเกยวกบโรคเบาหวานประเภทท 2 การพฒนาความสามารถในการอาน โดยสอนศพทพนฐานเกยวกบโรคเบาหวาน การอานเพอประเมนผลเลอดของตนเอง และ การพฒนาความสามารถในการเขยน โดยฝกเขยนขอมลสขภาพตนเองลงในแบบบนทกสขภาพ 2. กจกรรมปรบเปลยนมมมองดงเดมไปสมมมองใหม เพอน าไปสการเปดใจยอมรบการเปลยนแปลง และเรมวางแผนการกระท าใหม กจกรรม ไดแก 1) การปรบเปลยนมมมอง โดยใชแนวคดกระบวนการเรยนรเพอการเปลยนแปลงในขนการเรยนรท 1-3 คอ ขนการเรยนรท 1 ใหผเรยนไดเผชญกบสถานการณทไมเปนไปตามมมมองเดมของตน ขนการเรยนรท 2 ตรวจสอบอารมณ ความรสกของตนเอง และขนการเรยนรท 3 ประเมนสมมตฐานความคด หรอความเชอของตนอยางจรงจง โดยกจกรรมใชรปแบบการสะทอนคดอยางมวจารณญาณ การสนทนาเชงวพากษ และการแสดงบทบาทสมมต และ 2) การวางแผนการกระท าใหม โดยใชแนวคดกระบวนการเรยนรเพอการเปลยนแปลงในขนการเรยนรท 4-6 คอ ขนการเรยนรท 4 เปดใจยอมรบการเปลยนแปลง แลกเปลยนกบผอน ขนการเรยนรท 5 ส ารวจคนหาทางเลอกในการกระท าใหม และขนการเรยนรท 6 วางแผนการกระท าใหม โดยกจกรรมใชรปแบบการสะทอนคดอยางมวจารณญาณ และการสนทนาเชงวพากษ 3. กจกรรมการพฒนาความรอบรดานสขภาพระดบปฏสมพนธและระดบวจารณญาณ เพอสงเสรมความสามารถในการจดการตนเอง ความสามารถในการสอสารกบแพทย พฒนาความรเฉพาะใชควบคมระดบน าตาลในเลอด พฒนาสมรรถนะการตรวจสอบวเคราะหสอสขภาพ โดยใชแนวคดกระบวนการเรยนรเพอการเปลยนแปลงในขนการเรยนรท 7 หาความรและทกษะทจ าเปนส าหรบการปฏบตตามแผนทวางไว โดยกจกรรมใชรปแบบการบรรยาย การสาธตทดลอง และการแสดงบทบาทสมมต ไดแก ค านวณและนบคารโบไฮเดรตเพอควบคมระดบน าตาลในเลอดของผปวยโรคเบาหวาน อานฉลากโภชนาการแบบหวาน มน เคม Label reading GDA (Guideline Daily Amounts) พฒนาความสามารถในการเขาถงสอและเลอกรบสอสขภาพไดอยางมประสทธภาพ และพฒนาความรและทกษะในการสอสารขอมลสขภาพกบแพทยผรกษา

74

4. กจกรรมการตดตามสรางความมนใจสพฤตกรรมใหม เพอปรบเปลยนพฤตกรรมจนบรณาการเปนวถชวตสขภาพ โดยใชแนวคดกระบวนการเรยนรเพอการเปลยนแปลงในขนการเรยนรท 8-10 ไดแก ขนการเรยนรท 8 เรมทดลองท าตามบทบาทใหมในชวตจรง ขนการเรยนรท 9 สรางความสามารถ ความมนใจในบทบาท การกระท า และความสมพนธใหม และขนการเรยนรท 10 บรณาการจนเปนวถชวตใหมของตน โดยกจกรรมใชรปแบบการสนทนาเชงวพากษ การแสดงบทบาทสมมต ไดแก 1) การสรางความมนใจในปรบเปลยนพฤตกรรมของผปวยเบาหวาน โดยแสดงบทบาทสมมตตามแผนการปฏบตทตนเองวางแผน และ 2) การเยยมบาน โดยผวจยเยยมบานและใหผรวมกจกรรมทบทวนถงความส าเรจและความลมเหลวทเกดขนจากการปฏบตตนตามแผน และใหขอมลเพมเตม ความรอบรดานสขภาพ หมายถง ความสามารถและทกษะของผปวยโรคเบาหวาน ในการเขาถงขอมล ความรความเขาใจเกยวกบการดแลสขภาพของตนเองและการควบคมระดบน าตาลในเลอด อนจะน าไปสการวเคราะห ประเมนการปฏบตและจดการตนเอง รวมทงสามารถชแนะเรอง สขภาพสวนบคคลและครอบครว โดยคณลกษณะความรอบรดานสขภาพแบงเปน 3 ระดบ คอ 1. ความรอบรดานสขภาพระดบพนฐาน คอ ความสามารถและทกษะของผปวยโรคเบาหวาน มความรและจ าในเนอหาสาระส าคญดานสขภาพ สามารถเลอกและรวธการคนหาแหลงขอมลดานสขภาพสามารถตรวจสอบความถกตองความนาเชอถอของขอมลสขภาพทสอน าเสนอ สามารถสอสารดวยการฟง พด อาน และเขยนได อนจะน าไปสการทผปวยสามารถก าหนดทางเลอกและปฏเสธ/หลกเลยงหรอเลอกวธการปฏบตตนเพอใหมสขภาพดไดก าหนดเปาหมายวางแผน ตลอดจนการทผปวยตดสนใจเลอกปฏบตพฤตกรรมสขภาพทถกตอง 2. ความรอบรดานสขภาพระดบปฏสมพนธ คอ ความสามารถและทกษะของผปวยโรคเบาหวาน สามารถอธบายถงวธการน าประเดนเนอหาสาระดานสขภาพไปปฏบต สามารถคนหาขอมลดานสขภาพทถกตอง สามารถเปรยบเทยบวธการเลอกรบสอเพอหลกเลยงความเสยงทจะเกดขนกบตนเอง สามารถสอสารขอมลความรดานสขภาพดวยวธการฟง พด อาน และเขยนได อนจะน าไปสการทผปวยสามารถใชเหตผลหรอวเคราะหผลด-ผลเสยเพอการปฏเสธ/หลกเลยง/เลอกวธการปฏบต ตลอดจนการทผปวยสามารถปฏบตตามแผนทก าหนดได 3. ความรอบรดานสขภาพระดบวจารณญาณ คอ ความสามารถและทกษะของผปวยโรคเบาหวานสามารถวเคราะห เปรยบเทยบเนอหา/แนวทางการปฏบตดานสขภาพไดอยางมเหตผล สามารถตรวจสอบขอมลจากหลายแหลงไดเพอยนยนความเขาใจของตนเองและไดขอมลทนาเชอถอ สามารถประเมนขอความสอเพอชแนะแนวทางในการดแลสขภาพใหกบตนเองบคคลอน สามารถโนมนาวใหบคคลอนยอมรบขอมลดานสขภาพเพอการปฏบตตวทเหมาะสม อนน าไปสการทผปวยสามารถแสดงทางเลอกทางสขภาพทเกดผลกระทบนอยตอตนเองดวยการแสดงขอมลทหกลางความเขาใจผดไดอยางเหมาะสม ตลอดจนสามารถทบทวนและปรบเปลยนวธการปฏบตตน เพอใหมพฤตกรรมสขภาพทถกตอง

75

ส าหรบการวดความรอบรดานสขภาพ ผวจยไดประยกตแบบวดความรอบรดานสขภาพจากแบบวดพฤตกรรมในการจดการตนเองของกลมโรคเบาหวาน (The functional, communicative, and critical health literacy: FCCHL) ของอชกาวา ทาเคอช และยาโนะ (Ishikawa; Takeuchi; & Yano. 2008) และแบบวดการประเมนความรอบรดานสขภาพส าหรบคนไทยกลมเสยงโรคเบาหวานความดนโลหตสง (ABCDE-Health Literacy Scale of Thai Adults) ของอนทรก าแหงและขวญชน (Intarakamhang; & Kwanchuen. 2016) ประกอบดวย ความรอบรดานสขภาพระดบพนฐาน ความรอบรดานสขภาพระดบปฏสมพนธ และความรอบรดานสขภาพระดบวจารณญาณ มลกษณะเปนมาตรวดประมาณคา 5 ระดบ ตงแต “นอยทสด” ถง “มากทสด” ผทไดคะแนนสงกวา แสดงวาเปนผทมความรอบรดานสขภาพมากกวาผทไดคะแนนต ากวา การสนบสนนทางสงคม หมายถง การรบรความชวยเหลอของผปวยโรคเบาหวานจากเพอน หรอผใกลชด แบงเปน 4 ดาน ไดแก 1) การสนบสนนดานอารมณ หมายถง การทเพอนหรอผใกลชดรบฟงความรสกของผปวยโรคเบาหวาน การแสดงถงการใหก าลงใจและเหนอกเหนใจ 2) การสนบสนนดานขอมลขาวสาร หมายถง การทเพอนหรอผใกลชดใหค าแนะน า การชแนะ และการใหขอมลทเกยวของกบการดแลสขภาพ หรอการควบคมระดบน าตาลในเลอดของผปวยโรคเบาหวาน 3) การสนบสนนดานการประเมน หมายถง การทเพอนหรอผใกลชดใหขอมลสะทอนกลบตอการกระท าของผปวยโรคเบาหวาน การเหนพองรบรองเพอน าไปใช ในการประเมนตนเองเพอการควบคมระดบน าตาลในเลอด การเปลยนแปลงของรางกาย และปองกนภาวะแทรกซอนของผปวยเบาหวาน และ 4) การสนบสนนดานเครองมอ หมายถง การทเพอนหรอผใกลชดใหความชวยเหลอตอความจ าเปน ของผปวยโรคเบาหวานในเรองคาใชจายในการรกษาและชวยเหลอในการดแลสขภาพ ส าหรบการวดการสนบสนนทางสงคม ผวจยไดพฒนาแบบวดการสนบสนนทางสงคมตามแนวคดของมาเลคก ดมาเรยและเอลเลยตต (Malecki; Demaray; & Elliott. 2000) จ านวน 16 ขอ มลกษณะเปนมาตรวดประมาณคา 6 ระดบ ตงแต “ไมจรงเลย” ถง “จรงทสด” ผทไดคะแนนสงกวาแสดงวาเปนผทไดรบการสนบสนนทางสงคมมากกวาผทไดคะแนนต ากวา การก าหนดจดตดเพอแบงระดบการสนบสนนทางสงคมแบงโดย (คะแนนสงสด-คะแนนต าสด)/2 ไดเกณฑดงน 6 คะแนน – 45 คะแนน หมายถงการรบรวาการสนบสนนทางสงคมต า 46 คะแนน – 96 คะแนน หมายถงการรบรวาการสนบสนนทางสงคมสง ตอนท 9 กรอบแนวคดการวจย ผวจยใชการวจยผสานวธรปแบบขนสง (Advanced mixed methods designs: Intervention design) ของเครสเวลล (Creswell. 2015) ซงไดแบงการด าเนนการวจยเปน 2 ระยะ คอ

76

การวจยระยะท 1 ด าเนนการวจยโดยวธการวจยเชงคณภาพดวยการศกษารายกรณ โดยใชแนวคดความรอบรดานสขภาพ (Health literacy) และแนวคดกระบวนการเรยนรเพอการเปลยนแปลง (Transformative learning process) มาใชในการท าความเขาใจเงอนไขทเกยวของกบความรอบรดานสขภาพ และมมมองการใหความหมายเกยวกบการจดการตนเองเพอควบคมระดบน าตาลในเลอดในกลมผปวยโรคเบาหวานทคมระดบน าตาลไมได เพอน าขอคนพบทไดมาท าการสรางและพฒนาโปรแกรมความรอบรดานสขภาพดวยการจดการเรยนรเพอการเปลยนแปลง การวจยระยะท 2 ด าเนนการวจยโดยใชขอคนพบจากการวจยระยะท 1 มาใชในการพฒนาโปรแกรม และท าการทดสอบประสทธภาพของโปรแกรมพฒนาความรอบรดานสขภาพดวยการจดการเรยนรเพอการเปลยนแปลงดวยการวจยเชงทดลอง (Intervention design) โดยใชแนวคดการเรยนรเพอการเปลยนแปลงของเมซโรว (Mezirow’s transformative learning) มาใชเปนกรอบในการสรางการจดการเรยนรในการพฒนาความรอบรดานสขภาพ (Health literacy) โดยมพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอดของผปวยโรคเบาหวานและระดบน าตาลสะสมในเลอดเปนตวแปรตาม และใชตวแปรจตสงคมเปนตวแปรจดประเภทซงตวแปรนไดมาจากผลการศกษาในระยะท 1 นนคอ การสนบสนนทางสงคม ทงน สามารถสรปเปนภาพกรอบแนวคดการวจยเพอใชเปนแนวทางส าหรบการศกษา ดงภาพประกอบ 6

77

ภาพประกอบ 6 กรอบแนวคดการวจย

การสมภาษณเชงลก (in-depth interview)

รปแบบโปรแกรม กลมทดลอง ไดรบโปรแกรมพฒนาความรอบรดานสขภาพดวยการจดการเรยนรเพอการเปลยนแปลง กลมควบคม การไดรบการเยยมบานและให สขศกษาตามปกตจากพยาบาล

ตวแปรตามทวดระยะหลงการทดลอง

พฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอด

ประสบการณและมมมอง ทเกยวของกบ

การจดการตนเอง

เงอนไขและมมมอง ทเกยวของกบความรอบรดานสขภาพ

ตวแปรจตสงคม:การสนบสนน ทางสงคม

ตวแปรตามทวดระยะตดตามผล 3 เดอน

ความรอบรดานสขภาพ พฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอด

ระดบน าตาลสะสมในเลอด

การสมภาษณเชงลก ผวจ ยสมภาษณกลมตวอยางทไดไดรบโปรแกรมพฒนาความรอบรดานสขภาพดวยการจดการเรยนรเพอการเปลยนแปลงเพออธบายผลการทดลอง

78

ตอนท 10 สมมตฐานการวจย 1. ผปวยโรคเบาหวานทไดรบโปรแกรมพฒนาความรอบรดานสขภาพดวยการจดการเรยนรเพอการเปลยนแปลง มพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอดสงกวาผปวยโรคเบาหวานทไมไดรบโปรแกรม ในการวดระยะหลงการทดลอง 2. ผปวยโรคเบาหวานทไดรบโปรแกรมพฒนาความรอบรดานสขภาพดวยการจดการเรยนรเพอการเปลยนแปลง มระดบน าตาลสะสมในเลอดต ากวาผปวยโรคเบาหวานทไมไดรบโปรแกรม ในการวดระยะตดตามผล 3 เดอน 3. ผปวยโรคเบาหวานทไดรบโปรแกรมพฒนาความรอบรดานสขภาพดวยการจดการเรยนรเพอการเปลยนแปลงทไดรบการสนบสนนทางสงคมสง มพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอด สงกวาผปวยโรคเบาหวานทไดรบการสนบสนนทางสงคมต า 4. ผปวยโรคเบาหวานทไดรบโปรแกรมพฒนาความรอบรดานสขภาพดวยการจดการเรยนรเพอการเปลยนแปลง มพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอดทดข น และมระดบน าตาลสะสมในเลอดลดลง จ าแนกตามชวงเวลาทท าการวด 5. ผปวยโรคเบาหวานทไดรบโปรแกรมพฒนาความรอบรดานสขภาพดวยการจดการเรยนรเพอการเปลยนแปลง มความรอบรดานสขภาพระดบพนฐาน ความรอบรดานสขภาพระดบปฏสมพนธ และระดบวจารณญาณสงขน จ าแนกตามชวงเวลาทท าการวด

บทท 3 วธด ำเนนกำรวจย

การวจยครงน เปนการออกแบบการวจยดวยวธการวจ ยผสานวธ (Mixed methods research) แบบแผนขนสง: รปแบบการทดลอง (Intervention design) โดยยดตามแนวคด ของเครสเวลล (Creswell. 2015) ผวจยด าเนนการวจยดวยการน าขอมลเชงคณภาพซงเกบขอมลกอนเรมด าเนนการทดลองมาใชเพมเตมเพอเสรมใหรปแบบการวจยเชงทดลองมความสมบรณมากยงขน กลาวคอใชขอมลทไดจากการวจยเชงคณภาพมาประกอบสรางโปรแกรมพฒนาความรอบรดานสขภาพดวยการจดการเรยนรเพอการเปลยนแปลงทมตอพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอดของผปวยโรคเบาหวานใหมความสมบรณยงขน หลงจากสรางโปรแกรมดงกลาวไดอยางสมบรณแลว ผวจยจงด าเนนการวจยโดยใชวธการวจยเชงปรมาณดวยการวจยเชงทดลองแบบแผน Generalized Randomized Block Design ผวจยจงขอน าเสนอวธด าเนนการวจยในแตละระยะตามล าดบ มรายละเอยดดงภาพประกอบ 7

ภาพประกอบ 7 รปแบบการด าเนนการวจยแบบผสานวธ

กำรวจยเชงคณภำพ หลงกำรทดลอง

(Qualitative after experiment)

เพออธบายผลการทดลอง

(Explain outcomes)

กำรวจยเชงทดลอง แบบ Generalized Randomized Block

Design สรางโปรแกรมจากแนวคดทฤษฎและเอกสารทเกยวของ รวมกบขอมลทไดจากการวจยเชงคณภาพกอนเรมการทดลอง หลงจากสรางโปรแกรมสมบรณ น าไปใชในการทดลองและเกบขอมลวดตวแปรกอนทดลอง หลงทดลอง และตดตามผลการทดลอง ใชเวลาด าเนน การวจย รวมระยะเวลา 3 เดอน

กำรวจยเชงคณภำพ กอนเรมกำรทดลอง

(Qualitative before experiment)

เพอพฒนาโปรแกรม ใหมความสมบรณ

(Develop workable interventions)

80

กำรวจยเชงคณภำพ การด าเนนการวจยดวยการวจยเชงคณภาพ มวตถประสงคเพอคนหาประสบการณทเกยวของกบการจดการตนเองของผปวยโรคเบาหวาน และท าความเขาใจกบเงอนไขทเกยวของกบความรอบรดานสขภาพในผปวยโรคเบาหวาน โดยจะน าขอคนพบทไดน าไปเปนแนวทางในการพฒนาโปรแกรมฯ ผวจยด าเนนการเกบรวบรวมขอมล โดยใชสนามวจย และการเขาสสนามวจยดงน สนำมวจย สนามวจยทใชส าหรบศกษาวจยในครงน ไดแก ชมชนทต งอยในเขตบางกอกนอย และเขตบางพลด จงหวดกรงเทพมหานคร เปนการคดเลอกสนามวจยดวยวธเจาะจง ซงผวจยไดลงภาคสนามวจยเบองตนเพอตดตอพดคยกบพยาบาลเยยมบาน อาสาสมครสาธารณสขเกยวกบความเปนไปไดของการเกบรวบรวมขอมล ความชกของผปวยโรคเบาหวานประเภทท 2 การดแลตนเองดานสขภาพ ลกษณะทางสงคมวฒนธรรมในชมชน และสงแวดลอมทมผลกระทบตอสขภาพของผปวยโรคเบาหวานประเภทท 2 หลงจากลงสนามวจยในเบองตนพบวาสนามวจยนมความเปนไปไดในการเกบรวบรวมขอมล ท าใหผวจยตดสนใจ และเลอกทจะศกษาในสนามวจยน ทงนผวจยคาดวาจะสามารถเลอกผใหขอมลทมความสมบรณมาใชในการอธบายตามวตถประสงคการวจยเชงคณภาพไดอยางครอบคลม และเปนพนททผวจยสามารถเขาถงและด าเนนการวจยไดอยางตอเนอง กำรเขำสสนำมวจย กอนการลงสนามวจ ยผว จ ยไดขออนญาตจากคณะกรรมการวจ ยในมนษยจากมหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ หลงจากไดรบอนญาตจากคณะกรรมการวจยในมนษยฯ ผวจยจงไดตดตอประสานงานโดยการขอเวชระเบยนของผปวยโรคเบาหวานประเภทท 2 อยในความดแลของทมพยาบาลเยยมบาน และรวมเยยมผปวยโรคเบาหวานประเภทท 2 กบทมเยยมบานของศนยบรการสาธารณสข เขตบางกอกนอย และเขตบางพลด กรงเทพมหานคร เพอสรางความคนเคยกบพยาบาลทมเยยมบาน ผน าชมชน และอาสาสมครสาธารณสข การเขาหาชมชนเปนขนตอนแรกในการท างานภาคสนามของนกวจยเชงคณภาพวธการทดทสด คอการใหสมาชกในชมชนเปนผพาเขาไปรจกกบสมาชกอนๆ (Denzin; & Lincoln. 1994) ซงผวจยนดหมายวนเวลาการเขาพบผใหขอมลทางโทรศพทกอนเขาพบ เมอไดวนนดทแนนอน ผวจยจงขอความรวมมอจากอาสาสมครสาธารณสขน าไปพบและแนะน าตวกบผใหขอมลทบาน ถงแมวาผวจยจะแนะน าตวในฐานะพยาบาลชมชนซงอาจท าใหผปวยบดเบอนขอมลทเกยวของกบการรกษาพยาบาล แตผวจยไดชแจงวตถประสงค แนวค าถาม และประโยชนของการใหขอมล โดยกอนสมภาษณผวจยจะขออนญาตเกบขอมลและบนทกเสยงของผใหขอมลทกราย

81

ผใหขอมลหลก ผวจยเกบขอมลจากผใหขอมลหลก (Key informants) ทอาศยอยในเขตบางพลด และเขตบางกอกนอย จงหวดกรงเทพมหานคร ซงไดมาจากการคดเลอกแบบเจาะจง (Purposive sampling) ดวยวธคดเลอกตามคณสมบต (Criterion Sampling) โดยยดจดมงหมายของการศกษาเปนหลก (Creswell. 2007) ทงนคณสมบตของผใหขอมลหลกคอ เปนผปวยโรคเบาหวานประเภทท 2 มาแลวอยางนอย 5 ป เพอใหผใหขอมลมประสบการณของการเปนผปวยโรคเบาหวาน และเปนผปวยวยผใหญทมอายระหวาง 21-59 ป คณสมบตดงกลาวจะท าใหไดขอมลทเหมาะสมกบประเดนทศกษา ทงนผใหขอมลจะแบงเปน 2 กลมคอ กลมทไมสามารถคมระดบน าตาลในเลอดได และกลมทสามารถควบคมระดบน าตาลในเลอดได ซงความสามารถในการควบคมระดบน าตาลในเลอดไดนนประเมนจากผลการตรวจระดบน าตาลในพลาสมาจากหลอดเลอดด า (Fasting plasma glucose) หลงอดอาหารนาน 8 ชวโมง หากผลการตรวจระดบน าตาลในพลาสมามคามากกวา 126 มลลกรมตอเดซลตร ตงแต 2 ครงตดตอกนในระยะเวลา 6 เดอนยอนหลงกอนเกบขอมล จดเปนผใหขอมลทไมสามารถควบคมระดบน าตาลในเลอดได และหากผลการตรวจระดบน าตาลในพลาสมามอยระหวาง 70-126 มลลกรมตอเดซลตร ตงแต 2 ครงตดตอกน ในระยะเวลา 6 เดอนยอนหลงกอนเกบขอมล จดเปนผใหขอมลทสามารถควบคมระดบน าตาลในเลอดได ทงนไดกลมผใหขอมลหลกดงรายละเอยดในตาราง 6

ตาราง 6 สรปขอมลเบองตนของผใหขอมลหลก

ผใหขอมล

กลม เพศ อำย (ป)

ระดบกำรศกษำ

อำชพ ระยะเวลำปวย (ป)

คำระดบน ำตำล ยอนหลง 2 ครง

ครงท 1 ครงท 2

รายท 1 UC หญง 48 มธยมศกษาตอนปลาย

คาขาย 10 180 mg/dl 192 mg/dl

รายท 2 UC ชาย 51 มธยมศกษาตอนปลาย

คาขาย 12 168 mg/dl 173 mg/dl

รายท 3 UC หญง 49 มธยมศกษาตอนปลาย

แมบาน 6 159 mg/dl 162 mg/dl

รายท 4 UC หญง 52 มธยมศกษาตอนปลาย

แมบาน 8 178 mg/dl 177 mg/dl

รายท 5 UC หญง 51 ปรญญาตร พนกงานบรษท

7 169 mg/dl 184 mg/dl

รายท 6 UC ชาย 42 มธยมศกษาตอนปลาย

พนกงานบรษท

5 197 mg/dl 182 mg/dl

82

ตาราง 6 (ตอ)

ผใหขอมล

กลม เพศ อำย (ป)

ระดบกำรศกษำ

อำชพ ระยะเวลำปวย (ป)

คำระดบน ำตำล ยอนหลง 2 ครง

ครงท 1 ครงท 2

รายท 7 UC หญง 38 มธยมศกษาตอนปลาย

คาขาย 5 129 mg/dl 146 mg/dl

รายท 8 UC หญง 49 ปรญญาโท บรษท 6 220 mg/dl 212 mg/dl

รายท 9 UC ชาย 47 มธยมศกษาตน รบจางทวไป

9 217 mg/dl 189 mg/dl

รายท 10 UC หญง 45 มธยมศกษาตอนปลาย

รบราชการ

8 159 mg/dl 161 mg/dl

รายท 11 UC หญง 50 มธยมศกษาตอนปลาย

คาขาย 6 155 mg/dl 182 mg/dl

รายท 12 C ชาย 47 ประกาศนยบตรวชาชพชนสง

บรษท/ถกเลกจาง

5 101 mg/dl 105 mg/dl

รายท 13 C หญง 46 มธยมศกษาตอนปลาย

คาขาย 6 106 mg/dl 98 mg/dl

*UC หมายถง Uncontrolled Type 2 Diabetes Mellitus ผปวยโรคเบาหวานประเภทท 2 ทควบคมระดบน าตาลในเลอดไมได *C หมายถง Controlled Type 2 Diabetes Mellitus ผปวยโรคเบาหวานประเภทท 2 ทสามารถควบคมระดบน าตาลในเลอดได

กำรสรำงและตรวจสอบคณภำพของเครองมอ เครองมอทใชในการเกบขอมลของวธการวจยเชงคณภาพ คอ แนวค าถามการสมภาษณ

กงโครงสราง (Semi-structured interview) ผวจยสรางขนเองโดยมข นตอนในการสราง ดงน ขนตอนท 1 ศกษาประเดนค าถามจากการทบทวนวรรณกรรม และแนวคดทฤษฎท

เกยวของ เพอใชอธบายมมมองประสบการณของการควบคมระดบน าตาลในเลอดของผปวยโรคเบาหวานประเภทท 2 รวมไปถงมมมองทเกยวของกบความรอบรดานสขภาพ จากนนสรางแนวค าถามแบบปลายเปดใหมความครอบคลมตามประเดนส าคญในการวจย และขอบเขตของการศกษา ซงเปนสงทตองการศกษาและเพอใหบรรลวตถประสงคตามทตงไว มการเรยงล าดบค าถาม เนอหาของค าถามสามารถปรบไดตามลกษณะของผใหขอมล โดยอาศยหลกการตงแนวค าถามทมความเขาใจงาย และเปนค าถามทเปดโอกาสใหผใหขอมลแสดงความคดเหนไดอยางอสระ

83

ขนตอนท 2 สรางแนวค าถามสมภาษณ และตรวจสอบความเทยงตรงเชงเนอหา (Content validity) วาครอบคลมวตถประสงคและประเดนส าคญในการวจย จากนนน าไปใหอาจารยทปรกษาชวยตรวจสอบแบบสมภาษณแลวน ามาปรบปรงตามค าแนะน าของอาจารยทปรกษา โดยมผทรงคณวฒเปนผตรวจสอบคณภาพของเครองมอ จ านวน 3 ทาน

ขนตอนท 3 ผวจยท าการทดสอบแบบสมภาษณเพอตรวจสอบความถกตองเหมาะสม ความสอดคลองของการวจย ล าดบเนอหาสาระ ตลอดจนความสะดวกในการใชแบบสมภาษณ ดวยการน าแบบสมภาษณไปทดสอบกบผปวยโรคเบาหวานประเภทท 2 จ านวน 2 ทาน และทดสอบวาผใหขอมลสามารถเขาใจค าถามนนในแบบสมภาษณหรอไม และน าแบบสมภาษณนนมาท าการปรบปรงและแกไข ตอไป

ตวอยำงเครองมอเกบรวบรวมขอมล

ตวอยำงเครองมอเกบรวบรวมขอมล แนวค าถามสมภาษณกงโครงสราง (Semi-structure interview) แนวค ำถำมสวนท 1 เปนค ำถำมเกยวกบขอมลสวนตว และประสบกำรณกำรเปนผปวยโรคเบำหวำน จดประสงค: เพอสรางความสมพนธและท าความรจกกบผใหขอมลเปนเบองตน 1.1 ขอใหชวยแนะน าตววาชออะไร อายเทาไร 1.2 ........................................................... แนวค ำถำมสวนท 2 มมมอง และกำรปฏบตเพอควบคมระดบน ำตำลในเลอด จดประสงค: เพอคนหาการปฏบตเพอควบคมระดบน าตาลของผปวยโรคเบาหวานประเภท 2

2.1 ชวยเลาวาทานดแลตวเองอยางไรเมอรวาตนเองเปนโรคเบาหวาน 2.1.1 ลองเลาถงวธการรบประทานอาหาร 2.1.2 ................................................... 2.2 วธดแลตางๆทเลามาไดมาอยางไร มวธตรวจสอบอยางไรวาขอมลนนเชอได 2.2.1 ใครเปนคนบอกวาตองท าตวยงไงไมใหน าตาลขน 2.2.2 ...................................................

2.3 การไปพบแพทยเพอตดตามผลการรกษา คณพดคยกบแพทยหรอพยาบาล เรองอะไรบาง 2.3.1 หากคณไมเขาใจสงทแพทยหรอพยาบาลแนะน า คณท าอยางไร 2.3.2 ................................................... แนวค ำถำมสวนท 3 เงอนไขในกำรปฏบตตนของกำรดแลตนเองเมอเปนโรคเบำหวำน จดประสงค: เพอท าความเขาใจเงอนไขทท าใหผปวยปฏบตตนของการดแลตนเองเมอเกดโรคเบาหวาน 3.1 ทานคดวาการเปนโรคเบาหวานสงผลกระทบตอตวคณอยางไร

3.2 ...................................................

84

กำรเกบรวบรวมขอมลภำคสนำม 1. ผวจ ยเกบรวบรวมขอมลโดยใชการสมภาษณแบบเจาะลก ( In-depth Interview) รายบคคลเพอใหเหนถงทศนคตของผใหขอมล และเพอใหมความครอบคลมตามกรอบแนวคดและขอบเขตของการศกษา ซงเปนสงทตองการศกษา และเพอใหบรรลวตถประสงคตามทตงไว มการเรยงล าดบของค าถาม เนอหาของค าถามใหสามารถปรบไดตามลกษณะของผใหขอมล โดยอาศยหลกการตงแนวค าถามทมความเขาใจงาย เปนค าถามทเปดโอกาสใหผใหขอมลสามารถแสดงความคดเหนในการสมภาษณไดอยางเตมทและค าถามตองไมเปนค าถามน า กอนเรมการสมภาษณผท าการวจยแสดงถงวตถประสงคของการสมภาษณโดยขออนญาตในการจดบนทกและบนทกเสยง ระหวางการสมภาษณผวจยไดมปฏสมพนธแบบตอหนากบผใหขอมลเพอเกดการแลกเปลยน แสดงความคดเหนอยางอสระและมการทดสอบค าถามและค าตอบเพอเปนแนวทางในการถามค าถามตอไป โดยจะใชเวลาในการสมภาษณประมาณ 30 นาท ทงนข นอยกบความรวมมอของผใหขอมล การสมภาษณแตละรายจะท าการสมภาษณจนกวาจะไมพบขอสงสยหรอไมมขอมลใหมเกดขน จงจะท าการหยดการสมภาษณ 2. ในขณะสมภาษณผวจยจะใชการจดบนทกสรปสนๆ เฉพาะประเดนทส าคญ และเมอจบการสมภาษณจะน าขอมลทไดกลบมาจดบนทกอกครงอยางละเอยด เพอปองกนการหลงลมขอมลทส าคญ โดยจะท าการบนทกแบงขอมลเปนหมวดหมเพอความสะดวกในการตรวจสอบและวเคราะหในข นตอไป 3. ขอมลทไดจากการสมภาษณ โดยเครองบนทกเสยงจะถกน ามาท าการบนทกขอมลไวทเครองคอมพวเตอรของผท าการวจย เพอปองกนความผดพลาดและความเสยหายของขอมล และเพอท าการตรวจสอบขอมลทไมชดเจนหรอไมครบถวน เพอน าไปศกษาเพมเตมในการสมภาษณครงตอไป และขอมลทไดมาจากการสมภาษณผวจยจะน ามาถอดเทปแบบค าตอค า ประโยคตอประโยค แลวจงตรวจสอบความถกตองของขอมลอกครงดวยการฟงการบนทกเสยงอกครง

กำรตรวจสอบขอมล 1. หลงจากผวจยไดเกบรวบรวมขอมลแลว ไดน ามาตรวจสอบความครบถวนถกตอง

แมนย าของขอมล (Validity) ซงขอมลทไดจากการรวบรวมภาคสนามโดยการสมภาษณควรทจะมความถกตองแมนย าหรอเทยงตรงทสด ไมบดเบอนไปจากธรรมชาตและความเปนจรง การพจารณาความเทยงตรงของขอมลนนในการวจ ยเชงคณภาพนกวจยเชงคณภาพจะตองแสวงหาความเทยงตรงของขอมลไปพรอมๆ กบการมจรรยาบรรณในการศกษาวจยเพราะความเทยงตรงนนเกดจากตวผใหขอมลและผสมภาษณ จงเปนข นตอนแรกของการท าใหขอมลมความเทยงตรง ผวจยยงไดใชวธการในการพจารณาความเทยงตรงและความเชอถอไดของการศกษาครงน

85

2. ผวจยไดตรวจสอบขอมลกบผใหขอมลซงกคอผทใหสมภาษณ ผวจยยนยนความเชอถอได (Reliability) ของขอมลดวยการใหบคคลทไดท าการสมภาษณไดชวยในการตรวจสอบรบรองความถกตองของขอมล ดงน 2.1 เมอมการสมภาษณเสรจแลว ผวจยจะใหเจาของขอมลชวยตรวจสอบขอมลทผวจยไดท าการบนทกพรอมทงใหขอคดเหนเพมเตม ทกทวง หรอยอมรบขอมลทน าเสนอ

2.2 หลงจากทผวจยไดวเคราะหขอมลทไดท าการสมภาษณแลว ผวจยจะใหเจาของขอมลชวยตรวจสอบความถกตองของขอมลอกครงวาขอมลทผวจยไดวเคราะหตความไปนนมความถกตอง และครบถวนหรอไม พรอมทงใหเจาของขอมลใหขอคดเหนเพมเตม ทกทวง หรอยอมรบ ในสวนของขอมลทผวจยไดวเคราะห ในชวงทผวจยด าเนนการเกบรวบรวมขอมลผวจยจะท าการตรวจสอบขอมลทเกบมาไดในแตละครงซงเปนการวเคราะหขอมลทไดมาเพอทจะน ามาศกษาคนควาหาความหมายตางๆ จากขอมลทไดมาโดยแยกประเภทของขอมลตามแฟมขอมลทจดไว และเพอเปนการตรวจสอบความครบถวน ความตอเนองของขอมลทไดมา พรอมทงเปนการประเมนถงความตองการเพมเตมรายละเอยดของขอมลในดานตางๆ ในการสมภาษณครงตอไปดวย กำรวเครำะหขอมลเชงคณภำพ ผวจยไดด าเนนการวเคราะหขอมลและหาขอสรปของการศกษา ดงน 1. ผวจยด าเนนการวเคราะหขอมลแบบการเทยบเคยงรปแบบ (Pattern matching) (Yin. 2003) โดยการสรางขอสรปจากการเกบขอมลทไดน ามาเปรยบเทยบกบขอมลทางทฤษฎ (Theory) และงานวจยทผานมา โดยมข นตอนการในการวเคราะหขอมลตามแนวทางของไมลและอเบอรแมน (Miles; & Huberman. 1994) ไดเสนอแนะขนตอนการจดการกบขอมลเชงคณภาพจากการวจยในรายละเอยด วาประกอบดวย 3 ข นตอน คอ 1) การลดขอมล (Data reduction) 2) การจดรปขอมล (Data display) และ 3) การรางขอสรป (Conclusion drawing) 2. ผวจยน าผลการวเคราะหขอมลทไดจากการศกษาไปใหผใหขอมลตรวจสอบความถกตองและความนาเชอถอของขอมลกบผใหขอมล 3. เขยนสรปรายงานการศกษาอธบาย เชอมโยงความสมพนธระหวางขอมลทไดกบวรรณกรรมทเกยวของ หลงจากสนสดกระบวนการวจยเชงคณภาพ ผวจยไดน าผลการศกษาหรอขอคนพบทไดไปใชส าหรบการพฒนาโปรแกรมพฒนาความรอบรดานสขภาพดวยการจดการเรยนรเพอการเปลยนแปลง เพอใชในการวจยเชงทดลองตอไป

86

กำรวจยเชงปรมำณ การวจยระยะท 2 มวตถประสงคเพอศกษาเปนประสทธผลของโปรแกรมพฒนาความรอบรดานสขภาพดวยการจดการเรยนรเพอการเปลยนแปลงทมตอพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอดของผปวยโรคเบาหวาน ดวยการออกแบบงานวจยเชงทดลอง แบบแผนการวจยเชงทดลองทใชในการวจยครงนคอ Generalized Block Design กำรก ำหนดประชำกรและกลมตวอยำง ประชำกร

ประชากรทใชในการวจยครงน ไดแก ผปวยโรคเบาหวานประเภทท 2 ทอาศยอยในเขตบางกอกนอย และเขตบางพลด กรงเทพมหานคร โดยเปนผปวยโรคเบาหวานทไมสามารถควบคมระดบน าตาลในเลอดได มผลการตรวจระดบน าตาลในพลาสมาจากหลอดเลอดด าหลงอดอาหารนาน 8 ชวโมง โดยผลการตรวจระดบน าตาลในเลอดจะมคามากกวา 126 มลลกรมตอเดซลตร ตงแต 2 ครง ขนไป ในระยะเวลา 6 เดอนยอนหลงกอนเกบขอมล

กลมตวอยำง กลมตวอยางทใชในการวจยครงน ไดแก ผปวยโรคเบาหวานประเภทท 2 ทอาศยอยในเขตบางกอกนอย และเขตบางพลด กรงเทพมหานคร เปนผปวยโรคเบาหวานทไมสามารถคมระดบน าตาลสะสมในเลอดได ซงมผลการตรวจระดบน าตาลในพลาสมาจากหลอดเลอดด าหลงอดอาหารนาน 8 ชวโมง มคามากกวา 126 มลลกรมตอเดซลตร ตงแต 2 ครง ขนไปในระยะเวลา 6 เดอนยอนหลงกอนเกบขอมล ท าการสมอยางงายเขาสกลมทดลอง และกลมควบคม จ านวน 60 คน ท าการคดเลอกกลมตวอยางหลงจากการสมท าการจบครายบคคลเขาสกลมทดลองและกลมควบคม(Matched subjects) จากอาย ระดบการศกษา และระดบการสนบสนนทางสงคม จนไดจ านวนกลมตวอยางตามการค านวณขนาดกลมตวอยางดวยสตรขนาดของอทธพล (Effect size) (Cohen. 1988) จ านวนทงสน 40 คน ทงนผวจยไดปองกนกลมตวอยางสญหายระหวางท าการทดลองโดยเพมจ านวนขนาดของกลมตวอยางรอยละ 20 รวมทงสน 48 คน แบงเปนกลมทดลอง 24 คน และกลมควบคม 24 คน มเกณฑการคดเลอกผเขารวมวจยและเกณฑการคดออกผเขารวมวจยดงน เกณฑกำรคดเลอกผเขำรวมวจย (Inclusion criteria)

(1) ผท ปวยเปนโรคเบาหวานประเภทท 2 อยางนอย 5 ป (2) มอายระหวาง 21-59 ป (3) เปนผท อานออก เขยนได ไมมความพการทางห หรอสายตา (4) ระดบการศกษาอยางนอยประถมศกษา หรอเทยบเทา (5) ไดรบการรกษาโดยไดรบยาลดระดบน าตาลในเลอดเพอควบคมระดบน าตาลในเลอด

87

เกณฑกำรคดออกผเขำรวมวจย (Exclusion criteria) (1) ในระหวางด าเนนการวจยพบวาอาสาสมครมความผดปกตทางจตทสงผลตอการรคด

(2) เมอมภาวะแทรกซอนทางสขภาพอนเปนผลกระทบตอการควบคมระดบน าตาลในเลอด เชน ผท มการตดเชอในกระแสเลอด หรอผทตองรบยาบางประเภททมผลตอระดบน าตาลในเลอดผทตองรบยาบางประเภททมผลตอระดบน าตาลในเลอด ท าใหตานอนซลน เชน ยากลมสเตยรอยด ยาขบปสสาวะ (3) มภาวะฉกเฉนในผปวยเบาหวานทสงผลกระทบตอภาวะสขภาพ ไดแก ภาวะชอกจากระดบน าตาลในเลอดต า ภาวะชอกจากระดบน าตาลในเลอดสง ภาวะเลอดเปนกรด (4) เมออาสาสมครมความประสงคขอถอนตวออกจากการวจย กำรค ำนวณขนำดกลมตวอยำง ขนาดของกลมตวอยางไดมาจากการก าหนดขนาดของกลมตวอยางใชการวเคราะหอ านาจทดสอบ (Power Analysis) โดยมการค านวณขนาดของอทธพล (Effect Size) จากคาเฉลยของงานวจยทผานมาทมลกษณะใกลเคยงกนจากสตรขนาดของอทธพล (Effect Size) (Cohen. 1988: 375)

ES = X1−X2

Pooled SD

โดยท ES = ขนาดอทธพล

x1 = คาเฉลยของกลมทดลอง x2 = คาเฉลยของกลมเปรยบเทยบ

Pooled SD = (SD12+SD2

2)/2

จากงานวจยทมลกษณะใกลเคยงคอ ผลของโปรแกรมการใหความรในการใชยาตอความฉลาดทางสขภาพดานการใชยาและความรวมมอในการใชยาของผปวยเบาหวานชนดท 2 ทไมสามารถควบคมระดบน าตาลในเลอดได (ปยมนต รตนผองใส; สนย ละก าป น; และปาหนน พชยภญโญ. 2559) น ามาค านวณไดดงน

ES = 1.73

ES = 55.72- 48.10 (4.18.2+4.622)/2

88

คาทไดเปนขนาดอทธพลขนาดใหญดงนนเมอก าหนด คา Alpha = .05 คา Power = .80 และคาขนาดอทธพล ES =1.73 จากนนจงเปดตารางอ านาจการทดสอบของโคเฮน (Cohen. 1998) โดยก าหนดระดบความเชอมนเทากบ .05 คาอ านาจการทดสอบ (Power) เทากบ .80 ท าใหไดขนาดกลมตวอยางทงหมด เทากบ 40 คน ทงนผวจยเพมจ านวนกลมตวอยางอกรอยละ 20 เพอปองกนกลมตวอยางสญหายระหวางเขารวมโปรแกรม ดงนนกลมตวอยางจงรวมเปน 48 คน แบงเปนกลมทดลอง 24 คน และกลมเปรยบเทยบ 24 คน

ทงนการคดเลอกกลมตวอยางแสดงดงภาพประกอบ 8 และการจดกลมตวอยางเขาสรปแบบการจดกระท าดงตาราง 7

ภาพประกอบ 8 การคดเลอกกลมตวอยางในการด าเนนการวจยเชงปรมาณ

ประชำกร ผปวยโรคเบาหวานประเภทท 2 ซงเปนผปวยโรคเบาหวานวยผใหญทอาศยอยในเขตบางกอกนอย

และเขตบางพลด กรงเทพมหานคร อานออก เขยนได ไมมความพการทางห หรอสายตา

กลมตวอยำง สมกลมตวอยางผปวยโรคเบาหวานประเภทท 2 ไมสามารถคมระดบน าตาลในเลอดได อาศยอยในเขต

บางกอกนอยและเขตบางพลด กรงเทพมหานคร จ านวน 60 คน

กลมทดลองจ านวน 24 คน

จดอบรมความรพนฐานการควบคมระดบน าตาลในเลอดและศพทพนฐานส าหรบผปวยโรคเบาหวานใหแกกลมตวอยางเพอใหมความรพนฐานใกลเคยง

จบครายบคคล (Matched subjects) จากอาย ระดบการศกษา ระดบการสนบสนนทางสงคม เขาสกลมทดลองและกลมควบคม

กลมควบคมจ านวน 24 คน

89

ตาราง 7 การจดกลมตวอยางเขาสรปแบบการจดกระท า

กลมตวอยำง รปแบบกำรจดกระท ำ

รวม รปแบบ A รปแบบ B

ตวแปรจดประเภท

การสนบสนนทางสงคมระดบต า

12 คน 12 คน 24 คน

การสนบสนนทางสงคมระดบสง

12 คน 12 คน 24 คน

รวม 24 คน 24 คน 48 คน

รปแบบ A หมายถง การไดรบโปรแกรมพฒนาความรอบรดานสขภาพดวยการจดการเรยนรเพอการเปลยนแปลง รปแบบ B หมายถง การไดรบการเยยมบานและใหสขศกษาตามปกตจากพยาบาล เครองมอทใชในกำรวจย เครองมอทใชในกำรวดตวแปร 1. แบบวดควำมรอบรดำนสขภำพส ำหรบผปวยโรคเบำหวำน เปนแบบวดทผวจยไดพฒนาขนมาจากแบบวดความรอบรดานสขภาพ (The functional, communicative, and critical health literacy) (Ishikawa; Takeuchi; & Yano. 2008) และแบบวดการประเมนความรอบรดานสขภาพส าหรบคนไทยกลมเสยงโรคเบาหวานความดนโลหตสง (ABCDE-Health Literacy Scale of Thai Adults) ของอนทรก าแหงและขวญชน (Intarakamhang; & Kwanchuen. 2016) ทงนผวจยไดน าขอค าถามบางสวนจากแบบวดทง 2 ฉบบ มาพฒนาใหสอดคลองกบบรบทผปวยโรคเบาหวานของประเทศไทย โดยสรางตามกรอบแนวคดความรอบรดานสขภาพของนทบม (Nutbeam. 2000) จ านวน 30 ขอ ลกษณะค าถามเปนมาตรประมาณคา 5 ระดบ ตงแต “จรงนอยทสด” ถง “จรงมากทสด” มคาคะแนนระหวาง 1 ถง 5 แบงเปนความรอบรดานสขภาพระดบพนฐาน จ านวน 14 ขอ มคาคะแนนอยระหวาง 14-70 คะแนน ความรอบรดานสขภาพระดบปฏสมพนธ จ านวน 6 ขอ มคาคะแนนอยระหวาง 6-30 คะแนน และความรอบรดานสขภาพระดบวจารณญาณ จ านวน 10 ขอ มคาคะแนนอยระหวาง 10-50 คะแนน ทงน แบบวดความรอบรดานสขภาพโดยรวม มคาคะแนนรวมอยระหวาง 30-150 คะแนน ผทไดคะแนนสงกวา แสดงวาเปนผท มความรอบรดานสขภาพมากกวาผทไดคะแนนต ากวา ตวอยางค าถาม เชน

90

ขอความ ระดบควำมเปนจรงเกยวกบควำมสำมำรถของทำน นอยทสด นอย ปานกลาง มาก มากทสด

ขนพนฐำน 0) ฉนเขาใจค าแนะน าเกยวกบการดแลสขภาพจากแพทย

ขนกำรมปฏสมพนธ 0) ฉนรวมวางแนวทางการดแลรกษาของฉนเองกบแพทยผรกษาไดอยางมนใจ

ขนวจำรณญำณ 0) ทกครงทฉนเขารวมกจกรรมเกยวกบสขภาพ ฉนสามารถประเมนเนอหานนโดยไมเชอในทนท

2. แบบวดพฤตกรรมกำรควบคมระดบน ำตำลในเลอด เปนแบบวดทผวจยพฒนาขนมาจากแบบวดพฤตกรรมในการจดการตนเองของกลมโรคเบาหวานของมหาวทยาลยสแตนฟอรดประเทศสหรฐอเมรกา (Lorig; et al. 1996) รวมทงมการดดแปลงจากแบบวดพฤตกรรมการดแลสขภาพของผปวยโรคเบาหวาน (ฤทธรงค บรพนธ; และนรมล เมองโสม. 2556) ประกอบดวย พฤตกรรมการรบประทานอาหาร พฤตกรรมการออกก าลงกาย พฤตกรรมการใชยาเบาหวาน และพฤตกรรมการจดการความเครยด ผวจยไดน าขอค าถามบางสวนจากแบบวดดงกลาว มาพฒนาใหสอดคลองกบบรบทผปวยเบาหวานของประเทศไทย จ านวน 24 ขอ แบงเปนพฤตกรรมการรบประทานอาหาร จ านวน 6 ขอ พฤตกรรมการออกก าลงกาย จ านวน 6 ขอ พฤตกรรมการใชยาเบาหวาน จ านวน 6 ขอ และพฤตกรรมการจดการความเครยด จ านวน 6 ขอ ลกษณะค าถามเปนมาตรประมาณคา 4 ระดบ ตงแต “ไมเคยปฏบตเลย” ถง “ปฏบตมากกวา 3 ครงตอสปดาห” มคาคะแนนอยระหวาง 0-72 คะแนน ผท ไดคะแนนสงกวา แสดงวาเปนผท มพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอดมากกวาผท ไดคะแนนต ากวา ตวอยางค าถามเชน

พฤตกรรมททำนปฏบต ไมเคย นานๆ ครง บางครง ประจ า พฤตกรรมกำรบรโภคอำหำร 0) ทานจ ากดปรมาณอาหารโดยค านวณพลงงานจากอาหารทรบประทาน

กำรออกก ำลงกำย 0) ทานหาโอกาส เคลอนไหวรางกาย เชนท างานบาน เดนขนลงบนได

กำรรบประทำนยำ 0) ทานฉดยาหรอรบประทานยาควบคมระดบน าตาลตามปรมาณทแพทยสงอยางเครงครด

กำรจดกำรควำมเครยด 0) ทานจดสรรเวลาใหยดหยน เรยงล าดบความส าคญของงานหรอสงทตองท า

91

3. แบบวดกำรสนบสนนทำงสงคม เปนแบบวดทผวจยพฒนาขนมาจากแนวคดของมาเลคก ดมาเรยและเอลเลยตต (Malecki; Demaray; & Elliott. 2000) มเนอหาเกยวกบการรบรความชวยเหลอของผปวยโรคเบาหวานจากเพอนหรอผใกลชด แบงเปน 4 ดาน ไดแก การสนบสนนดานอารมณ การสนบสนนดานขอมลขาวสาร การสนบสนนดานการประเมน และการสนบสนนดานเครองมอ จ านวน 16 ขอ ลกษณะค าถามเปนมาตรประมาณคา 6 ระดบ ตงแต “ไมจรงเลย” ถง “จรงทสด” คาคะแนนอยระหวาง 0-80 คะแนน ผท ไดคะแนนสงกวา แสดงวาเปนผทไดรบการสนบสนนทางสงคมมากกวาผท ไดคะแนนต ากวา ทงน แบบวดการสนบสนนทางสงคมเปนแบบวดตวแปรจดประเภท โดยผวจยน าไปใชเพอจดกลม โดยใชเกณฑการแบงกลมผท มระดบการสนบสนนทางสงคมสงและต า โดยใชเกณฑในการแบงระดบของการไดรบการสนบสนนทางสงคมคอ ผทไดคะแนนระหวาง 0-40 คะแนน จดเปนกลมทมระดบการสนบสนนทางสงคมต า และผท ไดคะแนนระหวาง 41-80 คะแนน จดเปนกลมทมระดบการสนบสนนทางสงคมสง ตวอยางค าถาม เชน

ขอค ำถำม ไมจรงเลย

ไมจรง

คอนขางไมจรง

คอนขางจรง

จรง จรงทสด

กำรสนบสนนดำนอำรมณ 0) เพอนหรอผใกลชดรบฟงความกงวลของคณเกยวกบการรกษาโรคเบาหวาน

กำรสนบสนนดำนขอมลขำวสำร 0) เพอนหรอผใกลชดแนะน าวธการควบคมระดบน าตาลในเลอด

กำรสนบสนนดำนกำรประเมน 0) เพอนหรอผใกลชดบอกฉนไดวาการกระท า เชน การรบประทานอาหารเปนการกระท าทควบคมระดบน าตาลในเลอดไดดเพยงใด

กำรสนบสนนดำนเครองมอ 0) เพอนหรอผใกลชดใหความชวยเหลอในการรกษาโรคเบาหวานของคณ เชน พาไปพบแพทย การชวยจดยา การชวยตรวจระดบน าตาลในเลอด

เครองมอโปรแกรมกำรทดลอง

โปรแกรมการพฒนาความรอบรดานสขภาพดวยการจดการเรยนรเพ อการเปลยนแปลงทมตอพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอดของผปวยโรคเบาหวาน ผวจ ยประยกตแนวคดการเรยนรเพอการเปลยนแปลงโดยน ากระบวนการเรยนร 10 ขนตอน มาใชในการสรางโปรแกรมฯ เพอพฒนาความรอบรดานสขภาพ และน าผลการวจยเชงคณภาพเปนซงเกบขอมลกอนเรมการทดลองมาใชเพมเตมใหโปรแกรมฯ มความสมบรณมากยงขน โดยโปรแกรมฯ ใชระยะเวลาการด าเนนกจกรรมทงสนจ านวน 500 ชวโมง แบงเปน 5 ครง โดยครงท 1-4 ด าเนนกจกรรมโดยใชเวลา 4 วน หลงจากจบกจกรรมครงท 4 เปนเวลา 1 เดอน ผวจยเรมกจกรรมท 5 โดยการเยยมบาน

92

กำรสรำงและหำคณภำพเครองมอ 1. กำรสรำงและกำรหำคณภำพเครองมอวดตวแปร

ขนตอนท 1 ศกษำแนวคด ทฤษฎ และเอกสำรทเกยวของ ผวจยศกษาแนวคดทฤษฎจากเอกสารและงานวจยทเกยวของ มาสรางเปนนยามเชงปฏบตการ และพฒนาเปนแบบวดตวแปรส าหรบการศกษาครงน ไดแก แบบวดพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอด แบบวดความรอบรดานสขภาพ และแบบวดการสนบสนนทางสงคม ขนตอนท 2 กำรพฒนำคณภำพเครองมอ 1. น าแบบสอบถามทสรางขนจากการศกษาเอกสาร ทฤษฎ และงานวจยทเกยวของไปใหอาจารยทปรกษาตรวจสอบ หลงจากไดปรบปรงแกไขตามขอเสนอแนะของอาจารย ทปรกษา แลวน าแบบสอบถามไปใหผเชยวชาญทางดานจตวทยาและการสรางเครองมอวดจ านวน 3 ทาน เปนผตรวจสอบความถกตอง ความครอบคลมของเนอหาและนยามตวแปรทตองการศกษา จากนนน ามาปรบปรงแกไขตามขอเสนอแนะของผเชยวชาญ น าแบบสอบถามทปรบปรงแกไขแลวไปทดลองใชกบกลมตวอยางทมลกษณะคลายคลงกบกลมตวอยาง จากนนน าขอมลทไดไปวเคราะหเพอปรบปรงคณภาพ

2. หาคณภาพของเครองมอ ดวยการหาคาความเชอมนดวยวธสมประสทธแอลฟาของครอนบาค (Cronbach’s alpha coefficient) และหาคาอ านาจจ าแนกโดยหาคาสหสมพนธระหวางคะแนนรายขอกบคะแนนรวมทงฉบบ (r) ผลการตรวจสอบความเชอมนและคาอ านาจจ าแนกของแบบสอบถาม โดย 1) แบบวดความรอบรดานสขภาพ มคาอ านาจจ าแนกอยระหวาง .33-.90 และมคาความเชอมนสมประสทธแอลฟาของครอนบาค อยระหวาง .88-.97 2) แบบวดพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอด มคาอ านาจจ าแนก อยระหวาง .24-.59 และมคาความเชอมนสมประสทธแอลฟาของครอนบาค เทากบ .81 และ 3) แบบวดการสนบสนนทางสงคม มคาอ านาจจ าแนก อยระหวาง .28-.96 และมคาความเชอมนสมประสทธแอลฟาของครอนบาค เทากบ .98 2. กำรสรำงและกำรหำคณภำพเครองมอหลกทใชในกำรทดลอง ขนตอนท 1 ศกษำแนวคด ทฤษฎ และเอกสำรทเกยวของ ผวจยน าขอมลเบองตนจากเอกสารและงานวจยทเกยวของ มาก าหนดตวแปรเปาหมายทตองการปรบเปลยน คอ พฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอด ซงผวจยเลอกใชแนวคดการเรยนรเพอการเปลยนแปลง (Transformative learning ) ของมาซโรว เปนแนวคดหลกในการก าหนดรปแบบกจกรรมของโปรแกรม โดยมจดมงหมายทจะพฒนาตวแปรความรอบรดานสขภาพ (Health literacy) ซงเปนแนวคดของนทบม เพอน าไปสการเปลยนแปลงพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอดของผปวยโรคเบาหวาน

93

ขนตอนท 2 พฒนำกจกรรมในโปรแกรมดวยขอมลจำกกำรวจยเชงคณภำพ เนองจากกระบวนการเรยนรเพอการเปลยนแปลงเปนกระบวนการเรยนรทมงปรบเปลยนกรอบการอางอง (Frame of reference) หมายถงมมมองทไดมาจากโครงสรางของ ความเชอ สมมตฐาน ทจะน าไปสการใหความหมายตามการตความตอการมประสบการณ และท าใหบคคลเปดใจวามมมองแบบเดมวาไมใชทางแกปญหาไดอกตอไป จงเรมสการเปดใจเพอรบมมมองใหม ดงนน ในการสรางโปรแกรมจงจ าเปนตองศกษาแนวคด ทฤษฎ และเอกสารทเกยวของ รวมกบการใชขอมลจากการวจยเชงคณภาพ เพอใหโปรแกรมมความสมบรณมากยงขน ผวจยจงออกแบบกจกรรมโปรแกรมฯ ตามกระบวนการเรยนรเพอการเปลยนแปลงโดยมแนวทางดงน 1. กจกรรมในขนการเรยนรท 1 การเผชญกบสถานการณทไมเปนไปตามมมมองเดมของตน (Disorienting dilemma) และขนการเรยนรท 2 การตรวจสอบอารมณความรสกของตนเอง (Self-examination) ซงกจกรรมนมงกระตนใหผเขารวมกจกรรมเกดความไมแนใจในมมมองทเกยวของกบการควบคมระดบน าตาลในเลอดของตนเองหรอการดแลสขภาพของตนเองในอดต จนน าไปสการยอนทบทวนตนเองถงความรสกทางลบจากประสบการณของการเปนผปวยโรคเบาหวาน โดยผวจยใชขอมลจากการวจยเชงคณภาพมาใชในการสรางกจกรรมนใหสมบรณ ด าเนนกจกรรมโดยใหผเขารวมกจกรรมแสดงบทบาทสมมต (Role play) ทมเนอหาเกยวของกบประสบการณของการเปนผปวยโรคเบาหวานซงมเนอหาจากผลการวจยเชงคณภาพ และการสนทนาเชงวพากษเกยวกบมมมองทเกยวของกบการควบคมระดบน าตาลในเลอดของตนเอง หรอการดแลสขภาพของตนเองในอดต 2. กจกรรมในขนการเรยนรท 3 การประเมนสมมตฐานในมมมองของตนอยางจรงจง (Sense of alienation) ซงกจกรรมนมงสงเสรมใหผเขารวมกจกรรมคนหาทมาของมมมองทท าใหเกดความรสกทางลบจากประสบการณการเปนผปวยโรคเบาหวาน และตรวจสอบความขดแยงเกยวกบมมมองตอการเปนผปวยโรคเบาหวานเกยวกบการวธการควบคมระดบน าตาลในเลอดและมมมองทเกยวของกบความรอบรดานสขภาพ โดยผวจยใชขอมลจากการวจยเชงคณภาพมาใชในการสรางกจกรรมนใหสมบรณ ด าเนนกจกรรมดวยการสะทอนคดในตนเองดวยวจารณญาณ (Critical self-reflection) ใน 3 รปแบบ ไดแก การสะทอนคดเนอหา (สงทไดกระท าลงไป) การสะทอนคดกระบวนการ (เกยวกบเงอนไขหรอปจจยตางๆ ของการกระท า) และการสะทอนคดสมมตฐาน (เกยวกบชดความเชอ ระบบการใหคณคาทครอบการกระท า) ซงในกจกรรมของขนการเรยนรท 3 น ผเขารวมกจกรรมจะเขาใจวามมมองแบบเดมวาไมใชทางแกปญหาไดอกตอไป จงเรมสการเปดใจเพอรบมมมองใหม และน าไปสข นการเรยนรท 4 3. กจกรรมในขนการเรยนรท 4 การเปดใจยอมรบการเปลยนแปลง แลกเปลยนกบผอน (Relating discontent to others) เปนกจกรรมทตอเนองจากขนการเรยนรท 3 ซงกจกรรมนมงสงเสรมใหผเขารวมกจกรรมเกดการแลกเปลยนมมมองของวธการควบคมระดบน าตาลในเลอด และมมมองทเกยวของกบความรอบรดานสขภาพ จนน าไปสการตความมมมองดงกลาวใหม จนท า

94

ใหผเขารวมกจกรรมมองเหนมมมอง ความเชอ และการใหเหตผลตอวธการควบคมระดบน าตาลในเลอด และมมมองทเกยวของกบความรอบรดานสขภาพทมความถกตองและครอบคลมมากขนกวาเดม ด าเนนกจกรรมดวยการการสนทนาเชงวพากษ (Critical discourse) โดยรวมพดคยแลกเปลยนระหวางผรวมกจกรรม ดวยวธสนทรยสนทนา (Dialogue) ในประเดนมมมองของวธการควบคมระดบน าตาลในเลอด และมมมองทเกยวของกบความรอบรดานสขภาพของตนเอง เพอท าความเขาใจ ประเมน ตรวจสอบ และพสจนความหมาย มมมอง ความเชอ ความรสก หนทาง ไดมาซงความรความจรงความถกตองของทางออกหรอการกระท าตางๆ จนน าไปสการตดสนทดทสดทจะมผลตอการกระท านน ผลทไดจากการพดคยคอ การเกดการตดสนหรอการตความมมมองใหม รวมถงเหนมมมองและการใหเหตผลทมความถกตองและครอบคลมมากขนกวาเดม

4. กจกรรมในขนการเรยนรท 5 การส ารวจ คนหาทางเลอกในการกระท าใหม (Explaining options of new behavior) และขนการเรยนรท 6 การวางแผนการกระท าใหม (Building confidence in new ways) กจกรรมนมงสงเสรมใหผเขารวมกจกรรมไดส ารวจและวางแผนการปฏบตเพอน าไปใชในพฒนาความรอบรดานสขภาพ และพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอดของผเขารวมกจกรรมแตละบคคล ด าเนนการดวยวธการสนทนาเชงวพากษ ซงขอบเขตของสนทนามาจากการวจ ยเชงคณภาพ ด าเนนการโดยใหผรวมกจกรรมการพดคย แลกเปลยนดวยวธของสนทรยสนทนา (Dialogue) ดวยประเดนทเกยวกบแผนการปฏบตเพอน าไปใชในพฒนาความรอบรดานสขภาพ และพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอดของแตละบคคล

5. กจกรรมในขนการเรยนรท 7 การหาความรและทกษะทจ าเปนส าหรบการปฏบตตามแผน (Planning a course of action) กจกรรมนมงพฒนาความรและทกษะทจ าเปนในการควบคมระดบน าตาลในเลอดส าหรบผปวยโรคเบาหวาน ด าเนนกจกรรมดวยการใหผขอมลทตนเองตองการท าความเขาใจ แลวน าขอมลมาเลาและอธบายในกลมผรวมกจกรรมฟง จากนนสรปความรและทกษะดวยการบรรยายและสาธตทดลอง และการแสดงบทบาทสมมต 6. กจกรรมในขนการเรยนรท 8 การเรมทดลองท าตามบทบาทใหม (Knowledge to implement plans) และขนการเรยนรท 9 การสรางความสามารถ ความมนใจในบทบาท การกระท า และความสมพนธใหม (Experimenting with new roles) กจกรรมนมงกระตนใหผรวมกจกรรมน าแผนการดแลสขภาพเพอควบคมระดบน าตาลในเลอดทตนเองเขยนขนไปใชในชวตประจ าวนไดอยางมนใจ ด าเนนการโดยใหผรวมกจกรรมไดมการฝกปฏบตจรงในสถานการณทก าหนดในแผน โดยการแสดงบทบาทสมมต และการสะทอนกลบเพอการสรางความมนใจในปรบเปลยนพฤตกรรมของผปวยโรคเบาหวาน โดยเนอหาของแตละสถานการณบางสวนไดมาจากขอมลจากการวจยเชงคณภาพ และจากกจกรรมในขนการเรยนรท 5 และข นการเรยนรท 6

95

7. กจกรรมในขนการเรยนรท 10 การบรณาการจนเปนวถชวตใหมของตน (Reintegration) กจกรรมนมงใหผรวมกจกรรมทบทวนถงความส าเรจและความลมเหลวทเกดขนจากการปฏบตตน และสนบสนนใหผรวมกจกรรมสามารถปรบเปลยนวธการปฏบตตนเพอการควบคมระดบน าตาลในเลอดใหเปนวถชวตของตนเอง ด าเนนกจกรรมโดยผวจยไดเยยมบาน (Home visit) ผวจยรวมกบผรวมกจกรรมทบทวนสงทท าส าเรจแลว สวนในสงทไมสามารถท าไดส าเรจผวจยแลกเปลยนอปสรรคทเกดขนและรวมหาทางออก และใหขอเสนอแนะทเปนไปได

ขนตอนนเปนการวเคราะหเนอหาความรอบรดานสขภาพ และพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอดทสรปไดจากการสมภาษณเชงลกมาก าหนดจดประสงค หนวยการเรยนร เนอหาบทเรยน และระยะเวลาการจดกจกรรมแตละหนวย ก าหนดสาระส าคญ วตถประสงคเชงพฤตกรรมของหนวยการเรยนรแตละหนวยขอบเขตเนอหาของชดฝกอยางละเอยด และเปนการวางแผนการจดกจกรรมการเรยนร โดยศกษาหลกการแนวคดเกยวกบการเรยนร เพอการเปลยนแปลง ความรอบรดานสขภาพ และพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอด เพอน ามาประกอบการออกแบบกจกรรมการเรยนรของแตละหนวยการเรยนรทก าหนดขอบเขตเนอหาและวตถประสงคเชงพฤตกรรมไวแลว ขนตอนท 3 กำรปรบปรงคณภำพเครองมอ

ภายหลงการสรางโปรแกรมเสรจแลว จงไดด าเนนการปรบปรงคณภาพของเครองมอ โดยไดรบการตรวจสอบจากผทรงคณวฒอยางนอย 3 คน โดยเปนผเชยวชาญดานการควบคมระดบน าตาลในเลอดในผปวยโรคเบาหวาน และดานความรอบรดานสขภาพ เพอพจารณาความเหมาะสม ความสอดคลองดานเนอหา วตถประสงค วธการด าเนนการและรปแบบ หลงจากนนจงน าขอเสนอแนะทได มาปรบปรงแกไขใหสมบรณมากยงขน ทงนผวจยไดปรบปรงตามค าแนะน าของผเชยวชาญ มดงน 1) ปรบรปแบบกจกรรมยอยในแตละครงใหเหมาะสมกบกลมตวอยาง เนองจากในบางกจกรรมใชรปแบบการเขยนบนทกลงในใบงานเพยงอยางเดยว ผวจยจงเพมใหมกจกรรมโดยใชรปแบบการสนทนารวมดวย ซงท าใหกระบวนการกลมในกจกรรมด าเนนไปอยางราบรนขน 2) ปรบส านวนภาษาใหเขาใจงายขน เนองจากภาษาทใชในกจกรรมของแนวคดการเรยนรเพอการเปลยนแปลงเปนภาษาทอาจยากเกนความเขาใจ และ 3) เพมกจกรรมขนน าเขาสกจกรรมการเรยนรแตละข นการเรยนร เพอเตรยมความพรอมของกลมตวอยางกอนเขาสกจกรรม

หลงจากทปรบปรงโปรแกรมตามค าแนะน าของผเชยวชาญแลว จงน าโปรแกรมทไดรบการปรบปรงไปทดลองใชกบผปวยโรคเบาหวานในชมชนแหงหนงของกรงเทพมหานคร ซงมลกษณะคลายคลงกบกลมตวอยาง เพอตรวจสอบขนตอนและกระบวนการในการด าเนนกจกรรมและดความเหมาะสมของกจกรรม อปกรณ ค าถามทใช ระยะเวลา ตลอดจนความสามารถในการปฏบตของผด าเนนการ จากนนผวจยจงน ามาพฒนาปรบปรงใหสมบรณ และเขยนเปนฉบบจรงเพอน าไปใชกบกลมทดลองตอไป

ตาราง 8 สรปกจกรรมของโปรแกรมการพฒนาความรอบรดานสขภาพดวยการจดการเรยนรเพอการเปลยนแปลงทมตอพฤตกรรมการควบคม ระดบน าตาลในเลอดของผปวยโรคเบาหวาน

ชอกจกรรม วตถประสงคของ

โปรแกรม เปำหมำยของกจกรรมทสอดคลอง กบวตถประสงคของโปรแกรมฯ

แนวคดทใช/วตถประสงคของแนวคด วธด ำเนนกจกรรม

กจกรรม ประสบการณโหดรายของชาวนยมหวาน

1. ปรบเปลยนมมมอง/ ความเชอ

1. เพอกระตนใหผเขารวมกจกรรมเกดความไมแนใจในมมมองทเกยวของกบการควบคมระดบน าตาลในเลอดของตนเอง หรอการดแลสขภาพของตนเองในอดต จนน าไปสการยอนทบทวนตนเองถงความรสกทางลบจากประสบการณของการเปนผปวยโรคเบาหวาน

แนวคดการเรยนรเพอการเปลยนแปลง 1) การใหผปวยเบาหวานไดเผชญกบสถานการณทไมเปนไปตามมมมองเดมของตน (Disorienting dilemma) 2) การตรวจสอบอารมณ ความรสกของตนเอง (Self-examination)

- การแสดงบทบาทสมมต (Role Play) - การสนทนาเชงวพากษ

กจกรรม มมมองรส (ลด) หวาน

1. ปรบเปลยนมมมอง/ ความเชอ

1. เพอใหผเขารวมกจกรรมคนหาทมาของมมมองทท าใหเกดความรสกทางลบจากประสบการณการเปนผปวยโรคเบาหวาน 2. ตรวจสอบความขดแยงเกยวกบมมมองตอการเปนผปวยโรคเบาหวานเกยวกบวธการควบคมระดบน าตาลในเลอด 3. การแลกเปลยนมมมองของวธการควบคมระดบน าตาลในเลอด จนน าไปสการตความมมมองของการควบคมระดบน าตาลในเลอด และเกดเปนมมมองใหม

แนวคดการเรยนรเพอการเปลยนแปลง - ขนตอนท 3 การประเมนสมมตฐาน ความคด หรอความเชอของตนอยางจรงจง (Sense of alienation ) - ขนตอนท 4 การเปดใจยอมรบการเปลยนแปลง แลกเปลยนกบผอน (Relating discontent to others)

- การสนทนาเชงวพากษ - การสะทอนคดในตนเองดวยวจารณญาณ (Critical self-reflection)

กจกรรม ในหองตรวจ

1. ปรบเปลยนมมมอง/ความเชอ 2. พฒนาความรอบร ทางสขภาพระดบปฏสมพนธ

1. เพอใหผเขารวมกจกรรมคนหาทมาของมมมองทท าใหเกดความรสกทางลบจากประสบการณการสอสารกบแพทย 2. ตรวจสอบความขดแยงเกยวกบมมมองตอการการสอสารกบแพทย 3. การแลกเปลยนมมมองของการสอสารกบแพทย จนน าไปสการตความมมมองการสอสารกบแพทย และเกดเปนมมมองใหม

แนวคดการเรยนรเพอการเปลยนแปลง - ขนตอนท 3 การประเมนสมมตฐาน ความคด หรอความเชอของตนอยางจรงจง (Sense of alienation ) - ขนตอนท 4 การเปดใจยอมรบการเปลยนแปลง แลกเปลยนกบผอน (Relating discontent to others)

- การสนทนาเชงวพากษ - การสะทอนคดในตนเองดวยวจารณญาณ (Critical self-reflection)

96

ตาราง 8 (ตอ)

ชอกจกรรม วตถประสงคของ

โปรแกรม เปำหมำยของกจกรรมทสอดคลอง กบวตถประสงคของโปรแกรมฯ

แนวคดทใช/วตถประสงคของแนวคด วธด ำเนนกจกรรม

กจกรรม ทางเลอกลดหวาน

1. ปรบเปลยนมมมอง/ความเชอ 2. พฒนาความรอบรดานสขภาพระดบวจารณญาณ

1. เพอใหผเขารวมกจกรรมคนหาทมาของมมมองทท าใหเกดความรสกทางลบจากประสบการณการน าขอมลจากสอ Online สอสารมวลชน และสออนๆ มาใชในการดแลสขภาพของตนเอง 2. ตรวจสอบความขดแยงเกยวกบมมมองตอการน าขอมลทางสขภาพมาใชในชวตประจ าวน 3. การแลกเปลยนมมมองของน าขอมลทางสขภาพมาใชในชวตประจ าวน จนน าไปสการตความมมมองของการน าขอมลทางสขภาพมาใชในชวตประจ าวน และเกดเปนมมมองใหม

แนวคดการเรยนรเพอการเปลยนแปลง - ขนตอนท 3 การประเมนสมมตฐาน ความคด หรอความเชอของตนอยางจรงจง (Sense of alienation ) - ขนตอนท 4 การเปดใจยอมรบการเปลยนแปลง แลกเปลยนกบผอน (Relating discontent to others)

- การสนทนาเชงวพากษ - การสะทอนคดในตนเองดวยวจารณญาณ (Critical self-reflection)

กจกรรม ปรบมมมองลองพฤตกรรมใหม

1. คนหาแนวทางและวางแผนกจกรรมในชวตประจ าวน

เพอใหผเขารวมไดส ารวจและวางแผนปฏบตใหมของตนเปนรายบคคล เกยวกบการควบคมระดบน าตาลในเลอด การสอสารกบแพทย แนวทางในการน าขอมลสขภาพมา ใชในการดแลสขภาพ

แนวคดการเรยนรเพอการเปลยนแปลง - ขนตอนท 5 การส ารวจ คนหาทางเลอกใน การกระท าใหม - ขนตอนท 6 การวางแผนการกระท าใหม

- การสนทนาเชงวพากษ

กจกรรม เบาหวานมออาชพ

1. พฒนาความรและทกษะในการดแลตนเองเพอควบคมระดบน าตาลในเลอด

1. เพอพฒนาความรและทกษะรวมกนในการควบคมระดบน าตาลในเลอดดานการค านวณและการนบคารโบไฮเดรตเพอควบคมระดบน าตาลในเลอดของผปวยเบาหวานและดานการอานฉลากโภชนาการแบบหวาน มน เคม Label reading GDA (Guideline Daily Amounts)

แนวคดการเรยนรเพอการเปลยนแปลง - ขนตอนท 7 การหาความร และทกษะทจ าเปนส าหรบการปฏบตตามแผน

- บรรยาย - สาธตทดลอง

กจกรรม รบสออยางสรางสรรค

1. พฒนาทกษะการวเคราะหสอและขอมลทางสขภาพ

1. เพอพฒนาความรและทกษะในการวเคราะหการเลอกรบสอทางสขภาพ

แนวคดการเรยนรเพอการเปลยนแปลง - ขนตอนท 7 การหาความร และทกษะทจ าเปนส าหรบการปฏบตตามแผน

- บรรยาย - สาธตทดลอง

97

ตาราง 8 (ตอ)

ชอกจกรรม วตถประสงคของ

โปรแกรม เปำหมำยของกจกรรมทสอดคลอง กบวตถประสงคของโปรแกรมฯ

แนวคดทใช/วตถประสงคของแนวคด วธด ำเนนกจกรรม

กจกรรม สอสารอยางสรางสรรค

1. พฒนาทกษะการสอสาร

1. เพอพฒนาความรและทกษะในการวเคราะหการสอสารขอมลสขภาพกบแพทยผรกษา

แนวคดการเรยนรเพอการเปลยนแปลง - ขนตอนท 7 การหาความร และทกษะทจ าเปนส าหรบการปฏบตตามแผน

- บรรยาย - สาธตทดลอง - การแสดงบทบาทสมมต

กจกรรม เตรยมบทบาทใหม

1. สรางความมนใจในปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพ

1. เพอรวมกนทบทวนแผนการดแลสขภาพเพอควบคมระดบน าตาลในเลอดทตนเองเขยนขนไปใชในชวตประจ าวนไดอยางมนใจ

แนวคดการเรยนรเพอการเปลยนแปลง - ขนตอนท 8 การเรมทดลองท าตามบทบาทใหม - ขนตอนท 9 การสรางความสามารถ ความมนใจในบทบาท การกระท า และความสมพนธใหม

- การสนทนาเชงวพากษ - การสะทอนกลบ (Feed Back)

กจกรรม บทบาทใหม

1. ใหน าพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอดมาเปนวถชวตของตนเอง

1. เพอใหผรวมกจกรรมทบทวนถงความส าเรจและความลมเหลวทเกดขนจากการปฏบตตน 2. เพอใหผรวมกจกรรมปรบเปลยนวธการปฏบตตนเพอการควบคมระดบน าตาลในเลอด

แนวคดการเรยนรเพอการเปลยนแปลง - ขนตอนท 10 การบรณาการจนเปนวถชวตใหมของตน (Reintegration)

- การตดตาม เยยมบาน - การใหขอมล และใหขอเสนอแนะ

98

99

ขนตอนกำรด ำเนนกำรวจย ในการวจยครงน ใชรปแบบการทดลอง โดยด าเนนการเกบรวบรวมขอมลตามขนตอนการด าเนนการวจย แบงเปน 2 ขนตอน ดงน 1. ขนเตรยมกำรกอนกำรทดลอง 1.1 ผวจยตดตอประสานงานและขอความรวมมอจากทมพยาบาลเยยมบาน ประธานชมชน อาสาสมครสาธารณสข ในชมชนเขตบางกอกนอย และเขตบางพลด เพอขอขอมลกลมประชากรและน าขอมลประชากรมาใชในการคดเลอกกลมตวอยางตามเกณฑทไดก าหนดไว และท าการสมกลมตวอยางเขาสการทดลอง และขอความอนเคราะหใชแหลงอ านวยความสะดวก และสถานทในการด าเนนการวจย 1.2 ผวจยชแจงวตถประสงครายละเอยดขนตอนในการท าวจยกบกลมตวอยางเพอสอบถามความสมครใจในการเขารวมโปรแกรม 1.3 ผว จ ยนดว นเวลาสถานทและขอความรวมมอกบกลมตวอยางใน การด าเนนการทดลองและเกบรวบรวมขอมล 1.4 การเตรยมผชวยวจย ซงผชวยนกวจยท าหนาทใหสขศกษาระหวางการเยยมบาน ผวจยชแจงวตถประสงคการวจย ลกษณะกลมเปาหมาย บทบาทของผชวยวจยดานการด าเนนการวจย การไมเปดเผยขอมลเพอพทกษสทธ และจรยธรรมการวจย กอนทจะด าเนนการจรง 1.5 ท าการจดเตรยมสถานท รวมทงวสดอปกรณ สอการสอนตางๆ 2. ขนด ำเนนกำรทดลอง 2.1 ขนบรรยายใหความรพนฐานในการดแลสขภาพ ศพทพนฐานส าหรบผปวยโรคเบาหวานประเภทท 2 การอานผลการตรวจรางกายเบองตน ไดแก คาระดบน าตาลในเลอด คาความดนโลหต เปนขนตอนทใหกลมตวอยางทงกลมทดลองและกลมควบคมเขาฟงการบรรยาย มเปาหมายเพอพฒนาใหเกดความรพนฐานทจ าเปนส าหรบกลมตวอยางทงหมด 2.2 ขนการเกบขอมลพนฐาน เปนขนตอนทผวจยเกบรวบรวมขอมลตวแปรตามของกลมตวอยาง รวมทงตวแปรตางๆ ทเกยวของกอนการด าเนนการใชโปรแกรมฯ เพอเปนขอมลพนฐานกอนเรมท าการทดลอง โดยใหกลมตวอยางท าแบบวดกอนการทดลอง (Pretest) รวมถงขอมลการตรวจระดบน าตาลสะสมในเลอดจากเวชระเบยนของผปวยเปนขอมลพนฐาน 2.3 ขนด าเนนการทดลอง เปนขนตอนทผวจยใหกลมตวอยางทถกสมเขากลมทดลองเขารบโปรแกรมฯ จ านวน 4 ครง ใชเวลารวมทงหมด 21 ชวโมง 30 นาท ในระยะนกลมทดลองจะไดเขารวมกจกรรมตามโปรแกรมฯ โดยโปรแกรมจะสนสดหลงการเยยมบานซงเปนกจกรรมสดทาย สวนกลมควบคมจะไดรบความรจากการสอนสขศกษาจากพยาบาลเยยมบาน 2.4 ข นหลงการทดลอง เปนขนตอนทใหกลมตวอยางยตการไดรบโปรแกรม และใหท าแบบทดสอบภายหลงจบโปรแกรมฯ เพอวดขอมลตวแปร มการวดตวแปรตามวดทงหมด 3 ครง คอ 1) กอนการเขารวมโปรแกรม 2) หลงจบโปรแกรมฯ ซงสนสดโปแกรมหลงจากการเยยม

100

บาน รวมระยะเวลาการด าเนนโปรแกรมรวม 1 เดอน และ 3) ตดตามผลเมอสนสดการฝกกอบรม 3 เดอนรวมกบการวดผลดวยการตรวจระดบน าตาลสะสมในเลอดระหวางกจกรรมเยยมบาน ผวจยรวบรวมความคดเหนจากกลมตวอยางทงประเดนอปสรรคทคนพบจากโปรแกรมฯ และจากการด าเนนการตามแผนการปฏบตตนทกลมตวอยางไดวางแผนไว การควบคมระดบน าตาลเกดความตอเนองมากนอยเพยงใด โดยการประเมนผลการทดลองสามารถสรปไดดงภาพประกอบ 9

Pretest Treatment Posttest Follow up

กลมทดลอง O1: HL, B, HbA1C X1 O2: HL, B O3 : HL, B, HbA1C กลมควบคม O1: HL, B, HbA1C X0 O2: HL, B O3 : HL, B, HbA1C

โดยท: O1 = วดกอนการทดลอง O2 = วดผลหลงทดลองในสปดาหท 4 O3 = วดหลงระยะตดตามในสปดาหท 12 HL = วดความรอบรดานสขภาพ B = วดพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอด HbA1C = วดระดบน าตาลสะสมในเลอด

ภาพประกอบ 9 แบบแผนการทดลองในการเกบรวบรวมขอมล กำรวเครำะหขอมลเชงปรมำณ ผวจยไดแบงการวเคราะหออกเปน 2 ตอน ดงน 1. การวเคราะหขอมลเบองตน ประกอบดวย 1.1 การวเคราะหขอมลดวยคาสถตพนฐานของกลมตวอยาง โดยใชสถตบรรยาย ไดแก คาความถ รอยละ เพออธบายลกษณะทวไปของกลมตวอยาง 1.2 การวเคราะหคาสถตพนฐาน ไดแก คาเฉลย สวนเบยงเบนมาตรฐาน คาความเบ คาความโดงของตวแปร และคาความสมพนธรายตวแปร จ าแนกตามกลมตวอยาง เพอทราบถงลกษณะความสมพนธเบองตนกอนการวเคราะหขอมลเพอตอบค าถามการวจย 2. การวเคราะหขอมลตามสมมตฐานการวจย 2.1 ทดสอบสมมตฐานขอท 1 และ 2 โดยใชการวเคราะหความแปรปรวนรวมทางเดยว (One-way ANCOVA) 2.2 ทดสอบสมมตฐานขอท 3 ดวยการวเคราะหความแปรปรวนรวมสองทางทมการวดซ า (Two-way ANOVA) 2.3 ทดสอบสมมตฐานขอท 4 และ 5 ดวยการวเคราะหความแปรปรวนทางเดยวทมการวดซ า (One-way repeated measure. ANOVA)

101

กำรวจยผสำนวธ : ควำมสมพนธระหวำงวธวจยเชงคณภำพสวธวจยเชงปรมำณ หลงจากวเคราะหขอมลเชงคณภาพ ซงมวตถประสงคเพอคนหาประสบการณและมมมองทเกยวของกบการจดการตนเองของผปวยโรคเบาหวาน และท าความเขาใจเกยวกบเงอนไขและมมมองทเกยวของกบความรอบรดานสขภาพในผปวยโรคเบาหวาน ซงท าใหไดตวแปรการสนบสนนทางสงคมทน ามาเปนตวแปรจดประเภท และน าขอมลขอคนพบจากการวจยเชงคณภาพ มาสรางและพฒนาโปรแกรมพฒนาความรอบรดานสขภาพดวยการจดการเรยนรเพอการเปลยนแปลง และน าไปสการวจยเชงทดลอง ทมงศกษาประสทธผลของโปรแกรมฯ ดงกลาว ทมตอพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอด และศกษาความคงทนของตวแปรพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอด และผลลพธทางสขภาพ โดยผวจยใชวธการวจยผสานวธ (Mixed methods research) ใชวธวจยคณภาพ โดยน าขอมลไปเปนแนวทางในการพฒนาโปรแกรมการพฒนาความรอบรดานสขภาพดวยกระบวนการเรยนรเพอการเปลยนแปลง กำรพทกษสทธและจรรยำบรรณในกำรวจย ผวจยมการพทกษสทธผเขารวมในการวจยครงนทกราย โดยจะมการขอความยนยอมจากเจาหนาทท เกยวของและผเขารวมในการวจยครงน เพอเกบขอมลในพนทเพอการท าวจย การขอความยนยอมจะขอกอนลงมอเกบขอมล ส าหรบผใหขอมลทกคนและท าทกครงทท าเกบขอมลจะมการชแจงรายละเอยดสาระส าคญของเรองทท าการวจย วตถประสงคการวจย ความรวมมอทผวจยคาดหวงจะไดรบ เหตผลและวธการทผวจยใชในการเลอกเขาเปนตวอยางเพอการเกบขอมล มมาตรการทจะรกษาความลบของผใหขอมล โดยจะมการปกปดชอ นามสกล แหลงขอมลทงหมด และการอธบายผลกระทบทอาจจะเกดกบผใหขอมลอนเนองมาจากการทเขาใหความรวมมอในการวจย ผเขารวมในการวจยครงนมสทธทจะใหความรวมมอหรอไมใหความรวมมอกได และมสทธทจะเปลยนใจหรอถอนตวจากการใหความรวมมอไดทกเมอถาตองการ รวมทงการขอหนงสอรบรองจรยธรรมการท าวจยในมนษยจากมหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒหมายเลข SWUEC 032/59 E หากผวจยพบวาผเขารวมอบรมมภาวะแทรกซอนอนเกดจากโรคเบาหวานหรอดวยเหตอนๆ ผวจยจะสงตอผเชยวชาญเพอท าการดแลรกษาทนท

บทท 4 ผลการวเคราะหขอมล

ในการวจยเรอง “ผลการพฒนาความรอบรดานสขภาพดวยการจดการเรยนรเพอการเปลยนแปลงทมตอพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอดของผปวยโรคเบาหวาน ศกษาดวยการวจยผสานวธข นสง: รปแบบการทดลอง (Advanced mixed methods designs: Intervention design) โดยไดแบงการน าเสนอผลการวเคราะหขอมล เปน 4 สวน คอ สวนท 1 ผลการวเคราะหขอมลเชงคณภาพ สวนท 2 การผสานวธจากวธวจยเชงคณภาพสวธวจยเชงปรมาณ

สวนท 3 ผลการวเคราะหขอมลเชงปรมาณ 3.1 ลกษณะทวไปของกลมตวอยางและคาสถตพนฐานของตวแปร 3.2 ผลการวเคราะหขอมลเพอทดสอบสมมตฐาน สวนท 4 ขอคนพบจากการตดตามผลหลงการทดลอง

สวนท 1 ผลการวเคราะหขอมลเชงคณภาพ ในการศกษาครงน ผวจยไดด าเนนการศกษาดวยวธวจยเชงคณภาพในเบองตนเพอศกษาตามวตถประสงคส าคญคอ 1) เพอศกษาประสบการณและมมมองทเกยวของกบการจดการตนเองของผปวยโรคเบาหวาน และ 2) เพอศกษาเงอนไขและมมมองทเกยวของกบความรอบรดานสขภาพในผปวยโรคเบาหวาน โดยมผใหขอมลหลกทงสน 13 คน จากการสมภาษณเชงลกกบผใหขอมลทงหมดดงกลาวขางตน สามารถน าเสนอผลการศกษาตามวตถประสงคไดดงน ประเดนท 1 ประสบการณทเกยวของกบโรคเบาหวาน ประสบการณทเกยวของกบโรคเบาหวานเรมตนขนจากการตรวจพบวาตนเองเปนผปวยโรคเบาหวาน มระดบน าตาลในเลอดทสง ซงการตรวจพบดงกลาวมทงในลกษณะทมอาการของโรคแลวไปตรวจจงพบวาเปนโรคเบาหวาน และลกษณะทไมมอาการแตเปนการตรวจสขภาพทวไปแลวพบวามระดบน าตาลในเลอดสง จากผลการศกษาพบวาผใหขอมลมประสบการณการเปนโรคเบาหวานมาไมต ากวา 5 ป โดยแบงประสบการณเปน 2 ลกษณะ ไดแก 1) ประสบการณเชงลบตอการเปนโรคเบาหวาน และ 2) ประสบการณการปรบเปลยนพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอด ซงมรายละเอยดดงน 1) ประสบการณเชงลบตอการเปนโรคเบาหวาน ผลการศกษาพบวาผใหขอมลบางราย เคยไดเผชญกบสถานการณเชงลบทเกดจากการเปนโรคเบาหวาน เชน การสญเสยอนาคตเนองจากมอาการเจบปวย และการผานประสบการณทรนแรง เปนตน ซงประสบการณเชงลบนท าใหผใหขอมลเรมตระหนกตอการเปลยนแปลงพฤตกรรมของตนเองในระยะตอมา ดงค ากลาว

103

103

“ ผมเปนเยอะเพราะไมคมอาหาร สบบหร กนเบยรไมหยด สดทายพอเปนแบบน ทจะไดไปประจ าทญปนกตองลมเลก เพราะเปนแบบน ชวยตวเองไมได ลก เมย เดอดรอน” (ผใหขอมลรายท 12) “ ตอนมนขนหนกๆ ทงเวยนหว บานหมน คลนไส อาเจยน ท าอะไรไมได ตองเลกหมด นขนาดไมเทาพอนะ ตอนนนพอลางไตเลย กกลว แตสกพกกลม พอมาเจอกบตวเอง เกอบตองลางไต ตดขาเพราะเปนแผลเยอะมาก ลกกไมมใครไปสง แถมตองมาดแลแม เดอดรอนกนทงบานเลย เขดมาก” (ผใหขอมลรายท 13) “ เคยเปนหนกมาก ลกไมขน ขาไมมแรง เปลยไปเลย กลวตลอดเวลานะ จะเปนอกหรอเปลา แตปญหากคอไมรจะกนยงไงไมใหน าตาลขน หมอบอกแคงดหวาน แตเอาจรงๆคอซอกนนะ ก าหนดไมเคยไดเลย” (ผใหขอมลรายท 13)

นอกจากประสบการณในเชงลบดงทกลาวขางตน ยงพบวาผใหขอมลไดมการปรบเปลยนพฤตกรรม หลงจากเกดความตนกลวตอการเปนโรคเบาหวาน ซงแบงความกลวออกเปน 2 แบบ ไดแก การกลวตอการพฒนาของโรคเบาหวาน และการกลววาตนเองจะเปนบคคลไรความสามารถ ดงค ากลาว

“ เคยมอาการเวยนหว บานหมน เราเปน กพกแปบนงแตกพยายามคมน าตาลนะ กลววาจะมอาการรนแรงมากขน อาการรนแรงกพวกอมพาต ตดขา ตาบอด พวกน ” (ผใหขอมลรายท 3) “ พอมอาการเรากจะกลว กลววามนจะเปนหนกกวานตองควบคม แตพอตองพยายามทกวนๆ มนกจะเบอบาง” (ผใหขอมลรายท 5) “ พไมเคยเปนเยอะนะ แตรวาถาไมคมน าตาล รางกายตองเจอกบอะไร พอนกไดกจะกลว” (ผใหขอมลรายท 6) “ ทผมพยายามอดทน ใครชวนกนเหลา กนเบยร ผมจะปฏเสธ ไมไป ทงๆ ทมนสนกนะ แตผมกคดคอเขดกบทเคยเจอ ถงผลทเคยเกดขนจะท าใหผมพการไปแลว แตทนากลวคอถาน าตาลมนยงสงอก โรคความดนของผม มนจะคมไมได สดทายมองเหนตวเอง

104

104

อาจจะนอนอยางเดยว เดนไมได เรองตายไมกลว กลวความพการ ท าอะไรไมไดออกไปไหนไมได จนสดทาย ตดแขน ขา ตาบอด ” (ผใหขอมลรายท 12)

จะเหนไดวาประสบการณเชงลบและการผานประสบการณทรนแรง จากการทตองเสยงตอการเปนผปวยทตองสญเสยอวยวะ สญเสยอนาคต หรอสรางความเดอดรอนใหคนในครอบครว สงผลใหเกดความตนกลวและตระหนกตอการควบคมพฤตกรรมตนเองใหสามารถควบคมระดบน าตาลในเลอดได และน าไปสการปรบเปลยนพฤตกรรมในการควบคมน าตาลในเลอดตอไป 2) ประสบการณการปรบเปลยนพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอด เปนประสบการณทเกดขนหลงรบรวาตนเองเปนผปวยโรคเบาหวาน และสงผลใหเกดการเปลยนแปลงของพฤตกรรมในการควบคมระดบน าตาลในเลอดของตนเอง การปฎบตตวทถกตอง และลดความรนแรงของโรค โดยพบวาการการปรบเปลยนพฤตกรรม หรอการเปลยนแปลงพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอดของตนเองนน มความเกยวของกบเงอนไข 2 ประการ คอแรงกระตนทสงเสรมใหปรบเปลยนพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอด และอปสรรคตอการควบคมระดบน าตาลในเลอด 2.1) แรงกระตนทสงเสรมใหปรบเปลยนพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอด พบวามแรงกระตนใน 3 ลกษณะดงน - ความหวงและกงวลเกยวกบบตร คอการทผใหขอมลมการจนตนาการถงอนาคตเกยวกบสงทเลวรายทสามารถเกดขน หากตนเองเปนโรคเบาหวานในระดบรนแรง เชน จะท าใหบตรของตนล าบากเปนอยางมาก ดงค ากลาว

“พหวงวา ถาเราไมคม ไมเปลยนตวเอง สงทตามมากคอ ลกใครจะดแล ถาเราเปนอะไรไป ทเคยเปนคราวทแลวพสงสารลก ตองมานงดแล ทงๆ ทเขากยงเดก ลองคดดวาถาวนหนงพเปนหนก ชวยตวเองไมได ลกกตองมาดแลหรอถาตายไปตอนนลกพจะท าไง เขาจะเอาเงนทไหนเรยน ทพมองมนกมแตเรองเลวรายถาเราไมคม...ความคดแบบนมนดตรงทท าใหเราขยาด แตถาถงเวลา ถาวนหนงทเกดเหตการณทนากลว เรากตองท าใจ แตทดคอเราไดพยายามแลว พกไมแนใจนะวาพคมได พกลวตาบอดหรอโรคไต มนจะเปนหรอเปลา” (ผใหขอมลรายท 13) “คดอยางเดยว เปนอะไรไปลกจะท ายงไง พยายามคมตวเอง ล าบากมาก แตกตองอดทนมากๆ” (ผใหขอมลรายท 13)

105

105

- การไดรบการสนบสนนใสใจจากคนในครอบครว คอ คนใกลชดและผใหบรการทางสขภาพ จดเปนอกแรงกระตนทท าใหผปวยเกดพฤตกรรมทเหมาะสมในการควบคมระดบน าตาลในเลอด การไดรบการสนบสนนและการใสใจจากคนในครอบครว จดเปนเงอนไขทางสงคม ทเกยวของกบการปรบเปลยนพฤตกรรมของผปวย ผวจยไดขอคนพบเกยวกบการไดรบการสนบสนนทางสงคมทเกยวของกบพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอดของผปวย ซงผวจยมงหวงทจะน าเงอนไขนมาใชในตวแปรการจดกลม ซงพบวา การไดรบการสนบสนนทางสงคมทผใหขอมลไดรบ คอ การไดร บการสนบสนนทางอารมณ การไดร บการสนบสนนขอมลขาวสาร การไดรบการสนบสนนทางดานการสะทอนอาการของโรค ดงค ากลาว

“ทบานจะชวยเตอนบอก กนยา หยดกนมนจะท าใหน าตาลสง ถงเวลานดแลว ” (ผใหขอมลรายท 1) “ทท างานชอบแซวๆ วาอยากนเยอะ ตดขานะ มนกเบรคๆเราเหมอนกน เหมอนเขาจะเตอนนนหละ” (ผใหขอมลรายท 2)

“ทบานไมไดหาขอมลอะไรใหนะ สวนมากมพยาบาล มาเยยมบานบาง บางทมนกศกษามาทบานมาสอนเรองการดแลตวเอง” (ผใหขอมลรายท 3) “มแผนพบ เรองการดแลสขภาพให นานๆทกจะมคนมาสอนทคลนกเบาหวาน” (ผใหขอมลรายท 5) “ไมมปญหาเรองคาใชจาย ทกอยางเบกไดหมด พไมตองใชเครองมอพเศษอะไร เบกแตยา เรองรองเทาอะไร กใสตามปกต” (ผใหขอมลรายท 6) “เวลามนกงวล หรอเครยดนะ ยงชวงแรกๆ ทรวาเปน บอกเลย สามปลอบมากเลย บอกวาไมเปนไร แคเรมๆ เอง เรากกงวล กลวเหมอนกน” (ผใหขอมลรายท 7) “ลกชายเขาจะชางสงเกต เชน ท าไมแมผอมลง กนไดแตน าหนกลด แตจรงๆแลวเรองสงเกตอาการ พจะรดทสด” (ผใหขอมลรายท 13)

106

106

- ความตองการของตนเอง คอ การทผใหขอมลมความตองการพงพงตนเองใหมากทสด ไมอยากเปนภาระใหกบคนอนหรอรสกวาตนเองสรางความเดอดรอนใหกบผอน จงหนมาปรบเปลยนพฤตกรรม ดงค ากลาว

“กตองพยายามใหดขน พยายามออกก าลงกาย บรหารรางกาย ท าทกวน ผมไมอยากเปนภาระของใครทงนน” (ผใหขอมลรายท 12)

- การถกตดตามผลของระดบน าตาลสะสมในเลอดจากผใหการรกษา คอ เมอใกลวนพบแพทยเพอตดตามผลการรกษา ผใหขอมลจะเรมมการปรบเปลยนพฤตกรรมของตนเอง เชน งดอาหาร ลดน าตาล ลดคารโบไฮเดรต หรอออกก าลงกายมากขน เปนตน เนองจากไมตองการใหระดบน าตาลสะสมในเลอดของตนเองสงเมอตองรบการตรวจทโรงพยาบาล เพราะกลววาแพทยจะบนหรอตอวา ปรบการใหยา ทงนแมวาภายหลงพบแพทยแลว และปรากฏวาระดบน าตาลสะสมในเลอดสง ผใหขอมลจะมการปรบเปลยนพฤตกรรมภายหลงพบแพทย แตอยางไรกตาม แรงกระตนในลกษณะน จะสงผลตอพฤตกรรมเมอตองไปพบแพทยตามนด และจะกลบมาสพฤตกรรมเดมเมอเวลาผานไป

“ส าหรบพนะ ผลน าตาล ชวยท าใหเราระวงตว รผลทหนงกระวงไปพกหนง กวาจะเจาะอกทก 3 เดอน ระหวางทางกเรอยเปอย นอนเรอยเปอย ไมออกก าลงกาย พอใกลๆ ถงเวลาทหมอนด ตองเจาะน าตาล คอยงดอาหาร.......น าตาลกสงแตไมนาเกลยดมาก แตถาเอาผลจรงๆ คงนาเกลยด เพราะเรางดกอนเจาะ ไมอยากใหหมอบน อาย” (ผใหขอมลรายท 5) “กมบางในชวงทไปตรวจ พยายามงดอาหารหวาน ไมกนกาแฟสกอาทตยนง น าตาลกไมสงนก ไมอยากโดนบน เกรงใจหมอ ตลอดระยะเวลาทเปน เรากจะท าแบบนตลอด สขภาพยงด ยงไมมอาการแทรกซอนตามทหมอบอก รปรางเรากไมอวน” (ผใหขอมลรายท 7) “หมอเขาบอกเรานะ แตพอไปท าจรงๆ มนกท าไมได ไมรควรงดอะไร ควรนอยอะไร สดทายกเขาแบบเดม คออดมากๆ ในวนทไปพบหมอ พอพบเสรจ ถาน าตาลสงกจะกลวไปสกอาทตยแลวกพยายามกนนอยๆ ออกก าลงกาย พอผานไปกลม แลวกกนเหมอนเดม” (ผใหขอมลรายท 9)

107

107

ทงนการปรบเปลยนพฤตกรรมของผใหขอมลนนจะมความยากล าบากอยางมากในชวงแรก เนองจากตองอาศยความอดทนอยางมาก อยางไรกตามผลการศกษา พบวาผลของความส าเรจในการควบคมระดบน าตาลในเลอดของผใหขอมล คอผใหขอมลสามารถปฏบตพฤตกรรมนนเสมอนเปนพฤตกรรมปกตในชวตประจ าวน หรออาจเรยกวา ปฏบตจนเกดเปนความเคยชน ดงค ากลาว

“แตพอท าไปนานๆ พนจดทวาอดทน มนกคอความเคยชน ท าแบบทมนเปนปกต” (ผใหขอมลรายท 12)

2.2) อปสรรคทเขามาเกยวของกบการปรบเปลยนพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอด ผลการศกษาพบวาเงอนไขหรออปสรรคทเกยวของประกอบดวย 1) อปสรรคดานสภาพแวดลอม เชน การมของกนเกบอยในบาน อาหารส าหรบผปวยเบาหวานนนหายาก ชวงเวลาทมสถานการณพเศษ การอยในสถานททไมเอออ านวยตอการปรงอาหารเอง 2) อปสรรคดานสถานการณของการท างาน 3) อปสรรคจากตนเอง ไดแก การไมสามารถเอาชนะใจตนเองได การตามใจตนเอง และ 4) อปสรรคจากการเปลยนแปลงของโรคเบาหวาน ซงแตละอปสรรคสามารถอธบายเพมเตมไดดงน - อปสรรคดานสภาพแวดลอม พบวาอปสรรคดานสภาพแวดลอมภายในบานทมของกนเกบไว ท าใหสะดวกตอการรบประทาน โดยเฉพาะอยางยงอาหารหรอเครองดมทชอบ เนองจากพกอาศยอยกบสมาชกคนอน จงไมสามารถควบคมการเกบอาหาร หรออยในชวงเทศกาลพเศษ ท าใหไมสามารถควบคมการรบประทานอาหารได ดงค ากลาว

“ขนม เปบซ มนอยในตเยน เหนกอดไมไดคะ กนนดหนอย เปดตเยนบอยเหมอนกน” (ผใหขอมลรายท 7) “ทบานเขากนอะไรกกนตามเขา รวามนตองคมอาหารนะ แตมนกคอเรองประจ าวนทมนตองกนตองอยถงเวลามของมาอยตรงหนา” (ผใหขอมลรายท 11) “หนชอบกนน าอดลม รนะวากนน าอดลมมนไมด กนแลวกจะเหมอนพอทมโรคแทรกซอน แตมนอดไมได หยดกนแลวโหย ทบานจะแชน าอดลมไวในตเยนตลอด คนท บานเขาชอบกนกน” (ผใหขอมลรายท 6)

108

108

“มนยากมากทจะงดอาหารตามทหมอสง ทพยาบาลแนะน า เคยลองท า แตพอเจออปสรรค หาอาหารไมได ในตเยนมแตของทชอบ เพอนๆ ชวนกน เรากหลด” (ผใหขอมลรายท 4) “พอไปตรวจเจอผลน าตาล กงดได 2 วนนละ (หวเราะ) มนคอเรองประจ าวนทเราตองกน เจอของอรอย กตะบะแตกแลว ชวงปใหม เทศกาล กไมตองคมกนละ ส านกอกทตอนไปหาหมอ น าตาลสงปรด” (ผใหขอมลรายท 5) “บางทกงานเลยง เราตองเขาสงคม สงคมมนท าใหเราเปนโรคน ” (ผใหขอมลรายท 8)

ความยากล าบากในการหาซออาหารทเหมาะส าหรบผปวยโรคเบาหวานเปนอก

หนงอปสรรคดานสภาพแวดลอม แมวาแพทยมกจะแนะน าใหผปวยปรงอาหารรบประทานเอง แตเนองจากผปวยวยผใหญทปวยเปนโรคเบาหวานอยในวยท างาน ทมขอจ ากดดานเวลาในการตองปรงอาหารรบประทานเอง หรอแมแตการพกอาศยในสถานททไมอนญาตใหประกอบอาหารรบประทาน ประกอบกบการตองซออาหารตามรานคาทวไปทไมสามารถก าหนดการปรงอาหารของผขายได ทงหมดนจงเปนความยากล าบากในการจดหาอาหารทเหมาะสมกบตนเอง ดงค ากลาว

“ผมไมเคยเปนอะไรเลย ตรวจรางกายแลวเจอ รหมดแหละวาจะเกดอะไรกบเราตอไป ขอมลเยอะแยะมาก แตการทผมจะคมตวเองมนยาก ผมไมมเวลามาท าอาหารเอง คนทบานผมกท างาน สรปคอ ซอกนเอง จะไปบอกไงวาไมใหใสอะไรบาง แมคาจะดาผมเอาส” (ผใหขอมลรายท 3) “รอบตวมแตอาหารไมมคณภาพ จะเลอกยงไง บางขนนนทนแหลงอาหารนะ ตลอดเสน ของอรอยทงนนเลย มรานเพอสขภาพรานเดยว ดหนอย มสวนสาธารณะออกก าลงกายได แตเรองออกก าลงกายไมยากนะ ออกยงไงทไหนกไดขอใหขยบตวบาง แตปญหาหนกๆ กคอ การเลอกอาหารนนแหละ จะเลอกยงไง ไมตองสอนท าอาหารเลย อยบานเชา ท าอาหารไมสะดวก กลบจากท างานกหมดเวลาท าอาหารแลว” (ผใหขอมลรายท 4) “ลองคดด ไปสงอาหารตามสง สงยงไง ไมมรานอาหารทเดนเขาไปเปนรานส าหรบคนไขแบบผม ทเขาจะท าใหเลย แตนไมรจะบอกอะไรเลย เอาขาวนอยนะ ไมเอาน ามนนะ ผดผกน ามนนอย ไมใสน าตาล ไมตองปรงนะ บางรานโดนแมคาบน สดทายกตามเวรตามกรรมเลย” (ผใหขอมลรายท 1)

109

109

“อาหารทเหมาะกบเรามนหายาก จะท าไง กตองกน คดวาชางมนละ” (ผใหขอมลรายท 2)

- อปสรรคดานสถานการณของการท างาน เปนอปสรรคทผปวยโรคเบาหวานมกตองเผชญเนองจากตองท างานหรอมภาระทตองรบผดชอบ ท าใหมเวลาจ ากดในการออกก าลงกายและไมสามารถใสใจตวเองไดอยางเตมท โดยเฉพาะการเลอกดมเครองดมประเภทน าหวาน หรอกาแฟ โดยผใหขอมลใหความเหนวา สงนเปนตวชวยส าคญในการท างานในแตละวน ใหมแรงท างาน สมองปลอดโปรง ไมงวงนอน ซงไมสามารถหลกเลยงอาหารเหลานไดแมจะทราบดวาท าใหน าตาลสงขน ดงค ากลาว

“ผมกพยายามงดของหวานนะ แตปญหาคอ มนท างานงวงผมกตองกนกาแฟ พองวงแลวตองกน เรองน าตาลขนตองชางมนแลว” (ผใหขอมลรายท 6) “ แตพวาอาหารไมเทาน า พชอบน าหวาน กนโอเลยงวนละถง ชวงหลงลองชงเองใสน าตาลเทยม มนไมอรอยเลย สดทายกซอเหมอนเดม หมอกบอกใหงดนะ มนงดยากอะ ท างานบานทงวน เวยนหวเหมอนน าตาลต า พอกนเขาไป มนสวางหวขนมาเลย ชวงหลงเลยไมบอกหมอหรอกวาเปนเพราะอะไรน าตาลขน พวาไอโอเลยงนแหละตวด แตชางเหอะ เหนอยจะงด ตายเปนตาย ” (ผใหขอมลรายท 11) “ความรทหมอบอกมนใชกบเราไมคอยไดเลย ถงเวลา เรากตองเลอกปากทองและการอยรอด เรายงประทงชวตดวยอาหารตามสง เรายงวนวายอยกบงานโดยไมไดใสใจเรองการออกก าลงกาย มนเหนอย พอเหนวาไมเปนอะไรกเลยตามเลย” (ผใหขอมลรายท 7)

- อปสรรคจากตนเอง การไมสามารถเอาชนะใจตนเองได การตามใจตนเอง

โดยเฉพาะอยางยงการถกกระตนโดยอาหารหรอเครองดมทชอบหรอถกใจ ซงสงผลใหตามใจตนเอง คดวารบประทานไปกอน แลวจงคอยออกก าลงกายตามในภายหลง ดงค ากลาว

“ตอนเชาพตองซอกาแฟเยนเหมอนจะตด คนในออฟฟตกนกน หวมาคนละแกว เหนแลวอยากกน พยายามกนน าเปลา ชงกาแฟเอง ใสน าตาลเทยม ไมกวน มนกอดทนไมได” (ผใหขอมลรายท 3) “ไปเดนตลาดนดกเจอแตของโปรดทงนน มนอยากกนกกน คดวาวนเดยวไมนาเปนไร” (ผใหขอมลรายท 1)

110

110

- อปสรรคจากการเปลยนแปลงของโรคเบาหวาน ท าใหผใหขอมลรสกไววางใจเพราะโรคเบาหวานไมไดมการเปลยนแปลงแบบฉบพลนหรอชดเจน จะทราบผลตอเมอไดเจาะเลอดเพอตรวจวดระดบน าตาลสะสมในเลอด และพบวารางกายมการสะสมน าตาลอยในระดบสง แตเนองจากอาการไมไดแสดงออกอยางชดเจน ท าใหผใหขอมลรสกวาตนเองสามารถควบคมโรค หรอเรยกวา “อยตว” นนคอ สามารถควบคมน าตาลใหอยในระดบปกตทไมเปนอนตรายตอรางกายได วางใจวาโรคเบาหวานสามารถใชยาควบคมไดระดบหนง สงผลใหไมพยายามดแลตนเองยางตอเนอง และจะกลบมามพฤตกรรมออกก าลงกายหรอควบคมอาหารอยางเครงครดจรงจงเมอตรวจพบวารางกายมระดบน าตาลกลบมาสงอกครง ดงค ากลาว

“จะตองพยายามทจะงดอาหารทมรสหวาน งดแปง แตจะคมไดแรกๆ พอเจาะเลอดแลวมนสง กคมไดพกหนง พอเรมอยตวกกนเหมอนเดมอกแลว...อยตวกหมายถง มนลมๆ นานเขากท าแบบเดม ลมคดเรองตาบอด ไตวายพวกนน” (ผใหขอมลรายท 10) “อปสรรคมนเยอะมากเลยกบการใชชวตกบโรคเบาหวาน พอไมมอาการรนแรง เราเลยไมเครงครด ตามใจตวเอง แตกมย งๆ บาง อะไรทมนเกนไปเรากระวง เชน ทเรยน กนนอยๆ แตกนนอยๆ ทไร มนกขนทกท” (ผใหขอมลรายท 9) “มนจะมบางทเจาะน าตาลแลวมนจะสง แตมนไมมอาการอะไรนากลว ใครๆ กเปนกน มนไมใชโรคมะเรง มนไมนากลว พอสง หมอจะปรบยาใหน าตาลคงท เลยไมกงวล หมอเขาจะปรบตามระดบน าตาลของเรา เรากกนยาเพอควบคมระดบน าตาลใหคงท” (ผใหขอมลรายท 7)

อาจกลาวไดวา ประสบการณทเกยวของกบโรคเบาหวาน สามารถพบไดใน 2 ลกษณะ ไดแก 1) ประสบการณเชงลบตอการเปนโรคเบาหวาน และ 2) ประสบการณการปรบเปลยนพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอด ทงนเง อนไขทเปนแรงกระตนใหเกดการเปลยนแปลงพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอดนน ประกอบดวย 4 อยาง ไดแก ความหวงและกงวลเกยวกบบตร การไดรบการสนบสนนใสใจจากคนในครอบครว ความตองการของตนเองทไมตองการพงพงผอน และสถานการณทตองไดรบการตรวจระดบน าตาลในเลอด ในขณะทเง อนไขทเปนอปสรรคของการปรบเปลยนพฤตกรรมในการควบคมระดบน าตาลในเลอดของผปวยโรคเบาหวาน จะมลกษณะทแตกตางจากวยอน นนคอเปนวยทตองท างาน มเวลาในการปรงอาหารนอย ไมมเวลาในการออกก าลงกาย การเดนทางไปพบแพทยยงท าใหเสยเวลาและเสยรายได ดงนนการควบคมระดบน าตาล

111

111

สะสมในเลอดใหคงทจงเปนสงทยาก โดยอปสรรคทเกยวของประกอบดวย 1) ดานสภาพแวดลอม ไดแก การมของกนเกบไวในบาน อาหารส าหรบผปวยเบาหวานหายาก ชวงเวลาทมสถานการณพเศษ การอยในสถานททไมเอออ านวยตอการปรงอาหารเอง 2) ดานสถานการณการท างาน 3) อปสรรคจากตนเอง ไมสามารถเอาชนะใจตนเองได ตามใจตนเอง และ 4) อปสรรคจากการเปลยนแปลงของโรคเบาหวาน ขอคนพบสามารถน ามาเขยนแผนภาพไดดงภาพประกอบ 10 สรปขอคนพบประสบการณทเกยวของกบโรคเบาหวาน

112

อปสรรคทเขามาเกยวของกบการการปรบเปลยนพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอด -ดานสภาพแวดลอม -ดานสถานการณการท างาน -อปสรรคจากตนเอง -อ ปส ร รคจ ากกา ร เปล ย น แปล งขอ งโรคเบาหวาน

-เสยงตอการเปนผปวยทตองสญเสยอวยวะ -สญเสยอนาคต -สรางความเดอดรอนใหคนในครอบครว

ประสบการณทเกยวของกบโรคเบาหวาน

ประสบการณเชงลบตอการเปนโรคเบาหวาน

ป ร ะ ส บ ก า ร ณ ก า รปรบเปลยนพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาล

แรงกระตนทสงเสรมใหปรบเปลยนพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาล -ความหวงและกงวลเกยวกบบตร -การไดรบการสนบสนนใสใจจากคนในครอบครว -ความตองการของตนเอง -การตดตามผลระดบน าตาลในเลอดจากผใหการรกษา

ภาพประกอบ 10 สรปขอคนพบประสบการณทเกยวของกบโรคเบาหวาน

-กลวจะเกดเหตการณซ า หนมาดแลสขภาพ และควบคมระดบน าตาล

113

113

ประเดนท 2 มมมองตอโรค/การเปนผปวยโรคเบาหวาน และมมมองของการด าเนนชวตของการเปนผปวยโรคเบาหวาน จากผลการศกษาไดพบวา หลงจากทผใหขอมลทราบวาตนเองเปนโรคเบาหวาน ในเบองตนจะรสกกงวลดานสขภาพ เนองจากพนฐานการรบรท วไปของผใหขอมล ทราบวาการเปนโรคเบาหวานแมจะไมใชโรคทรายแรงทท าใหเสยชวตแบบฉบพลน หรอมความรนแรงเมอเทยบกบโรคมะเรง แตตองคอยระมดระวงการใชชวตเพอควบคมระดบน าตาลในเลอดใหปกตไปยาวนานตลอดชวต หากไมสามารถควบคมได จะสงผลตอความรนแรง เชน การตดอวยวะ ตาบอด ความพการ ความทรมาน เปนตน โดยไดแบงการใหมมมอง ดงน 1) ไมเปนโรคทมความรนแรงหรอเสยชวตแบบฉบพลน เมอเทยบกบโรคอนๆ ทเสยชวตลงในระยะเวลาอนสน หรอถกรงเกยจจากสงคม ดงค ากลาว

“เบาหวานไมใชมะเรงทเปนแลวสวนมากกไมรอด หรอโรคเอดสทสงคมรงเกยจ เปนเบาหวานกกนยาใหครบ มนไมตองตายทนท” (ผใหขอมลรายท 1) “สงแรกทคดเมอรวาเปนเบาหวาน เปนแวบแรกเลย คอ การตดขา การฉดยาเบาหวาน แลวกบอกกบตวเอง กแคเปนเบาหวานนะ ไมไดเปนเอดส ไมไดเปนมะเรง ไมไดพการ ใชชวตไดตามปกต...เรากไมไดกลวอะไร เปนแลวมนไมถงชวต” (ผใหขอมลรายท 3)

2) เปนโรคทเปนยาวนานตลอดชวต และจะสรางความยงยากมากขนเมออายเพมมากขน เนองจากตองคอยระมดระวงตวมากขน ดงค ากลาว

“การเปนผปวยเบาหวานมนไมใชจะตายเลย แตมนคอยๆ เปน คอยๆ หนกขน เราตองอยกบมนทงชวต” (ผใหขอมลรายท 2) “...มนไมใชมะเรงทพอเปนนหมดหวงไปเลย แตมนกไมใชไขหวดทเปน 3 วนนอนพกแลวหาย...” (ผใหขอมลรายท 7) “แตโรคนตองอยก บมนตลอดเวลา ใชช ว ตกบการกนอาหารอะไรกล าบาก ” (ผใหขอมลรายท 4)

114

114

3) หากสามารถควบคมระดบน าตาลได ยอมเหมอนกบคนปกต แมจะมความยงยากในการใชชวตแตไมถอวาเปนโรคทสรางความวตกกงวลมากนก ดงค ากลาว

“เบาหวานไมนากลวนะ เรากพยายามไมทานอาหารทหวานมากๆ กนยาเปนประจ ากอยกบมนได” (ผใหขอมลรายท 5) “เบาหวานส าหรบพมนคอการคมน าตาลเพอใหเราไมเกดโรคแทรกซอน ถาน าตาลไมสง เบาหวานกจะไมนากลว” (ผใหขอมลรายท 9)

4) สงผลกระทบตอการด าเนนชวต นอกจากนผใหขอมลไดแสดงออกถงมมมองของการเปนผปวยโรคเบาหวานของตนเองทสงผลกระทบตอการด าเนนชวตใน 3 ลกษณะ ไดแก ดานอาหารและการรบประทานอาหาร ดานการด ารงชวต และดานอารมณ ดงน ดานอาหารและการรบประทานอาหารคอ โรคเบาหวานสรางผลกระทบเชงลบตอการด าเนนชวต ในเรองการของการรบประทานอาหาร ทถกตความวาเปนการอยแบบ “อดๆ อยากๆ” ไมสามารถรบประทานอาหารไดตามใจตนเอง ตองอดหรอละความอยากไป ดงค ากลาว

“...แตการควบคมอาหารมนคอความยงยาก มนไมใชความปกตของชวต ตองอยแบบอดๆ อยากๆ” (ผใหขอมลรายท 6) “มนคอโรคทอดๆ อยากๆ กนไมอม” (ผใหขอมลรายท 8) “...เปนโรคทอยกบมนทงชวต กอยแบบกระเบยดกระเสยร กนมากกน าตาลขน โหยแคไหน อยากกนกตองระวง" (ผใหขอมลรายท 10) “กลวแนนอนวาจะตาบอด ไตวาย ไมตองเปนเอง รปตามสอ ในทวเยอะแยะเลย แตปญหากคอ มนไมใชกนยาแลวหายภายในเดอนสองเดอน แตคนไขแบบผมตองกนยาทงชวต กนยาไมยากหรอก แคเอาเขาปาก แตเรองอาหารนปญหาเลยนะ ยงยากมากๆ ท างานแบบน ท าเองไมไหวแนนอน” (ผใหขอมลรายท 2)

115

115

ดานการด ารงชวต นอกจากสงผลกระทบในเรองอาหารการกนแลว ยงสงผลกระทบตอความสะดวกสบายในการด าเนนชวต ไมวาจะเปนการทตองพกพายาประจ าตวตดไปดวยทกท ไมสามารถใชชวตอยางอสระไดเหมอนคนวยเดยวกน ตองระมดระวงการใชชวต จดสรรเวลาในออกก าลงกายและการไปพบแพทย และไมไดรบความสะดวกในการซออาหารตามทองตลาด ดงค ากลาว

“ พอเปนแลวชวตตองระมดระวง ท าอะไรในชวตกไมสะดวก บางทตองหวยาตดตวไปดวย ไมเหมอนคนอนทอายเทาๆ กน จะไปเทยวลยไดทกท แตนตองระวง หวหอบยาไปดวย ยากตองใสกระตกน าแขงตลอด” (ผใหขอมลรายท 1) “พวามนเปนโรคยงยาก ชวตตองคอยระวงทงชวต” (ผใหขอมลรายท 4) “ไมนากลวแตกตองระวงทงชวต ระวงจะกนอะไรกไมได ท างานเหนอย ตองหาเวลาไปออกก าลงกายอก” (ผใหขอมลรายท 3) “เปนผปวยเบาหวาน มนมความยงยากของชวต หากนกล าบาก ทท างานจะมอาหารแบบทหมอเขาบอกเหรอ ออกก าลงกายยงไง นงท างานกเลกดก” (ผใหขอมลรายท 6) “น าตาลสงหนอยกจะ 2 อาทตยตองไปเจอ หรอ 1 เดอน ถามนปกตดกจะหางหนอย คอ 3 เดอนไปเจอสกครง ไมมใครอยากไปเจอหมอบอยๆ เพราะพวกเราอยในวยทตองท างาน ไปหาทกคอความยงยาก เสยเวลานานมาก และทส าคญคอเสยรายได บางคนกตองลางาน ดงนนสงทเรากลวกคอ หากน าตาลสง เราจะตองไปเจอบอยมากขน” (ผใหขอมลรายท 8)

ดานอารมณ โรคเบาหวานกอใหเกดผลกระทบเชงลบ ในดานอารมณและความรสก เชน ความเบอหนาย จากการตองระมดระวงในด าเนนชวต และเนองจากเปนโรคทไมสามารถสงเกตอาการไดอยางชดเจน ท าใหผใหขอมลมกจะกงวลถงระดบน าตาลในเลอดหลงจากรบประทานอาหารเขาไป และรสกผดเมอรบประทานอาหารแบบตามใจ ดงค ากลาว

“เบอตรงทการเปนโรคนตองระวงทกๆ อยางในชวต กนอะไรกไมได กนมากนนอยกไมรจะท าตวยงไง” (ผใหขอมลรายท 11) “...กนแลวมนส านกผดวากนท าไม” (ผใหขอมลรายท 2)

116

116

มมมองของการเปนผปวยโรคเบาหวาน สามารถสรปไดวา การเปนผปวยโรคเบาหวานเปนเรองทยงยากในเรองการดแลตนเอง ระมดระวงตนเอง มปญหาและขอจ ากดในการปรบวธการดแลตนเองกบการใชชวตประจ าวน เนองจากตองหมนออกก าลงกาย คดเลอกอาหารทเหมาะสม เครงครดตอการรบประทานยา ซงการดแลตนเองดงกลาวนน มความเกยวของกบคนรอบขางในการทตองมาปรบเปลยนวถการกนรวมกบผใหขอมล หรอแมแตเมอผใหขอมลไมสบายตองไดรบการดแลจากบคคลรอบขาง ซงสงเหลานมความส าคญมากในกลมผใหขอมลทเคยผานประสบการณเชงลบเกยวกบโรคเบาหวานมากอน เชน การสญเสยอนาคตในหนาทการงาน การพงพงคนในครอบครวเปนตน ท าใหเกดเปนแรงกระตนในการปรบเปลยนพฤตกรรมในการดแลสขภาพ ทงในดานการคนหาความร การปฏบตตามแนวทางการควบคมระดบน าตาลในเลอด ซงความส าเรจของการปรบเปลยนพฤตกรรมใหเหมาะสมกบการเปนผปวยโรคเบาหวานนน คอ การเครงครดในการปฏบตตว จนกลายเปนความเคยชนในการปฏบต ท าใหรสกวาเปนสงทไมยากและสามารถท าจนเปนปกตในชวตประจ าวน อาจกลาวไดวาการใหความหมายของโรคเบาหวาน คอ ไมเปนโรคทมความรนแรงหรอเสยชวตแบบฉบพลน เปนโรคทเปนยาวนานตลอดชวต แตหากสามารถควบคมระดบน าตาลในเลอดไดยอมใชชวตไดเหมอนกบคนปกต ซงการเปนผปวยเบาหวาน สงผลกระทบตอการด าเนนชวตใน 3 ลกษณะ ไดแก 1) ดานอาหารและการรบประทานอาหาร 2) ดานการด ารงชวต และ 3) ดานอารมณ ผลการศกษาสามารถสรปดงภาพประกอบ 11 สรปขอคนพบมมมองตอโรค/การเปนผปวยโรคเบาหวาน และมมมองตอการด าเนนชวต

117

1. ดานอาหารและการรบประทานอาหาร - ไมสามารถรบประทานอาหารไดตามใจตนเอง มองวาตองอดๆ อยากๆ 2. ดานการด ารงชวต - สงผลกระทบตอความสะดวกสบายในการด าเนนชวต

3. ดานอารมณ - เบอหนาย กงวล เปนผลมาจากการด าเนนชวต

มมมองตอโรค/การเปนผปวยโรคเบาหวาน และมมมองของการด าเนนชวตของการเปนผปวยโรคเบาหวาน

มมมองตอโรคเบาหวานและการเปนผปวยโรคเบาหวาน

มมมองตอการการด าเนนชวตของการเปนผปวยโรคเบาหวาน

- ไมเปนโรคทมความรนแรงหรอเสยชวตแบบฉบพลน - เปนโรคทเปนยาวนานตลอดชวตและจะสรางความยงยากมากขน เมออายเพม มากขน - หากสามารถควบคมระดบน าตาลไดยอมเหมอนกบคนปกต

ภาพประกอบ 11 สรปขอคนพบมมมองตอโรค/การเปนผปวยโรคเบาหวาน และมมมองตอการด าเนนชวต

118

118

ประเดนท 3 เงอนไขและมมมองทเกยวของกบความรอบรดานสขภาพในผปวยโรคเบาหวาน จากผลการศกษาถงมมมองทเกยวของกบโรคเบาหวานและประสบการณการเปนผปวยโรคเบาหวานดงทกลาวขางตน ท าใหเหนวามขอจ ากดในเรองการด าเนนชวตกบแนวทางการควบคมระดบน าตาลในเลอดของกลมผปวยโรคเบาหวานวยผใหญทเฉพาะเจาะจง แตกตางออกไปจากวยอน นอกจากนผลการศกษาดงกลาวยงพบวา เงอนไขทเกยวของกบความรอบรดานสขภาพ (Health literacy) ไดแก มมมองของการตรวจสอบขอมลกอนน าไปใชในการดแลสขภาพ และมมมองของการสอสารกบแพทยผรกษา หรอแหลงขอมลสขภาพทผปวยไดรบความรในการน าแลสขภาพ เงอนไขและมมมองดงกลาวจะน าไปสความสามารถและทกษะในการเขาถงขอมล ความร ความเขาใจ เพอวเคราะห ประเมนการปฏบตและจดการตนเองเพอใหมสขภาพทด ดงแสดงขอมลดงน 1) แหลงขอมลสขภาพ ผใหขอมลกลมนยงมความรอบรดานสขภาพในเรองของโรคเบาหวานดวยชองทางตางๆ พบวาผใหขอมลมการรบรทางสขภาพจาก 4 แหลงส าคญ ไดแก - รบรจากหนวยงานและบคลากรทางการแพทย ไดแก แพทย พยาบาล นกโภชนาการ คลนกเบาหวานในโรงพยาบาล ซงถอเปนขอมลทสอดคลองกบอาการเจบปวยของผใหขอมลโดยตรง ซงพบวาการใหความรหรอค าแนะน าจากแพทย จะเปนลกษณะของการบอกเลา ค าแนะน าแบบทางเดยว เชน ถาไมคมน าตาลจะเกดผลกระทบอยางไร ควรรบประทานอยางไร ควรท าตวอยางไร เปนตน ดงค ากลาว

“รแนนอนวาจะเปนอะไรถาไมคม หมอเขาบอกวาหลอดเลอดแขง แลวกจะเปนโรคอะไรอกบาง หมอบอก เบาหวานและคณะ” (ผใหขอมลรายท 1) “ขอมลหลกๆ มาจากหมอ บางทกมพยาบาลมาใหความรตอนรอตรวจ” (ผใหขอมลรายท 12)

“ควรกนยงไง อะไรทวามากหรอนอย หมอแนะน าบาง ผมจะอานทโรงพยาบาล บางกแผนพบ บางทกไดขอมลจากคณพยาบาล” (ผใหขอมลรายท 5) “พอเปน เขาจะมคลนกเบาหวานเลย บอกทกอยางทตองท า” (ผใหขอมลรายท 6)

“ ผมเคยไปตรวจทโรงพยาบาล รวาน าตาลสงจากทนน ตอนนนกรวาน าตาลสงแลว แตไมไดคมเรองเบยร เรองอาหารนกระวงบาง ตอนนนมคนมาอธบายเรองอาหาร เขาบอกเปนนกก าหนดอาหาร ผมวาเขาพดดมากเลยนะ ผมเขาใจ รปทเอามากเขาใจงาย

119

119

แถมยงใหลองเลอกอาหารเอง สอนอานฉลากขางกลองอาหารหลายๆ อยาง ใหลองค านวณแปงในแตละมอ” (ผใหขอมลรายท 1)

- รบรจากการคนควาของตนเอง โดยผใหขอมลมการสอบถาม และไตรตรองขอมลทไดรบมากอนจะน าไปปฏบตไดอยางสอดคลองและถกตองตามแนวทางการควบคมระดบน าตาลในเลอดของผปวยโรคเบาหวาน นอกจากนในการพจารณาไตรตรองนนแมผใหขอมลจะรสกกงวลทยงไมสามารถควบคมระดบน าตาลในเลอดได แตจะเลอกพจารณาขอมลทเขามากอนทจะตดสนใจเชอหรอไม ดงค ากลาว

“ทเขาแนะน ามาท าไดบางไมไดบาง กถามๆ เขา ไอความรจรงๆ ไมมอะไรเลย แคเรากนนอยลง ไมนงกนนอนกน เคลอนไหวบางเทานนเอง” (ผใหขอมลรายท 7) “ ผมเคยเจอพวกหลอกขายของ พวกนท าเปนเรองเปนราวเลย เขามาคย ใหกนโนนน ท าทเปนคนไข ท าเหมอนมารอตรวจ แลวกเสนอขาย บอกลองกนแลวดมาก ผมไมซอหรอก มนจะลดไดยงไง เหดหลนจอไมใชอนซลน พวกนตองสงต ารวจ คนไขคนอนเชอกควกเงนซอ” (ผใหขอมลรายท 12) “ นมารอเลยทหนาหองตรวจ มานงแนะน า เหมอนมาขาย แบบนไมเชอเลย มนเหมอนมาหลอก...รเลยไมใชคนทมากบคนไข ไมใชคนไข เขาพกยา อาหารเสรม ใบอะไรมาดวย พอเราฟงกหยบมาใหเราด” (ผใหขอมลรายท 12)

- รบรผานสอออนไลนหรอสอสาธารณะ เชน การสงขอมลผานแอพพลเคชนตางๆ ในโทรศพทเคลอนท เชน LINE application หรอ การโฆษณาขายสนคา เปนตน โดยผใหขอมลเหนวาการศกษาขอมลผานทางสอออนไลนหรอสอสาธารณะดงกลาว ท าใหไดรบขอมลทหลากหลาย การไดรบขอมลบอยครง ท าใหเกดความเขาใจและเชอมนในการน ามาปฏบตตาม อกทงการขายสนคาหรอผลตภณฑทเกยวของกบการควบคมระดบน าตาลยงเปนสงทส งซอไดงาย สะดวกสบาย เนองจากสนคามาสงถงทบาน แตอยางไรกตามการพจารณาทจะปฏบตตามนน จะพจารณาจากความอนตรายจากการปฏบตตามและความสะดวกสบายในการปฏบตตาม ดงค ากลาว

“ขอมลเขากสงมาใหอานทางไลน มากนทกวน เพอนๆ ในกลมเขาเจออะไรดๆ กสงมาใหอานกนเปนความร” (ผใหขอมลรายท 1)

120

120

“มโฆษณา เกยวกบเหดหลนจอ เขาบอกกนแลวด คนเปนเบาหวานกนแลวไมเวยนหว น าตาลไมขน ฟงบอย ๆกอยากจะลองบาง” (ผใหขอมลรายท 2) “ขายตรงแบบในทว อยบานกเปดแกเหงา มชองทเขาโฆษณา บอกกนด กนแลวผวพรรณเปลงปลง หนาใส สวฝาหาย ฟงบอยๆ กเลยอยากลอง สงงาย โทรเขากมาสงให” (ผใหขอมลรายท 8) “ มบางเปดดรายการสขภาพ พชอบด ” (ผใหขอมลรายท 3) “ กนาจะเปนพวกขายอาหารเสรมทเขาขายตามทว ” (ผใหขอมลรายท 9) “ พวกทเขาสงขอมลมาทางไลน แชรกน บางทกไมรวาจรง ไมจรง ใหกนมะนาวผสมโซดา จะลดไขมน ถามนเปนแนวเยน กท าตามบางลองด (แนวเยนคออะไรคะ?)...แนวเยนกพวกอาหารสมนไพรทไมใชยา สารเคม ” (ผใหขอมลรายท 10)

- การรบรผานคนไขดวยกน ซงเปนชองทางของการสอสารและการแลกเปลยนประสบการณระหวางคนไขดวยกน ซงมความใกลชดและเขาใจถงขอจ ากดเดยวกน ดงทผใหขอมลกลาววา “หวอกเดยวกน” นนคอมความเขาใจวาเพราะเหตใดจงไมสามารถปฏบตตวไดอยางเครงครด ในขณะทคนไขรายอนอาจมการแบงปนวธการหรอเทคนคการปฏบตตวใหกบผอนไดในระหวางทรอพบแพทย ดงค ากลาว

“ สวนมากกหมอ พยาบาล แตบางทกไดขอมลจากคนทรอตรวจ เขาบอกใหกนเหดหลนจอ รมาจากคนทเปนเหมอนกนนแหละ นงรอตรวจ เขาบอกด กนแลวน าตาลไมขน เลยลองด ” (ผใหขอมลรายท 11) “ เจอคนไขตอนไปรอตรวจแนะน าใหตมใบเตยกน เขาบอกกนด พคดวานาจะไมอนตราย เลยเอาไปลองด ไมรยงไง ตอนหมอบอกมนเรองเดมๆ แตพอมาคยกนเหมอนเราหวอกเดยวกน แลวมนอยากท าตาม” (ผใหขอมลรายท 5) “ คนทเปนเบาหวานบอกวาใหกนเหดหลนจอ ถาลองกนแลวมนด น าตาลลด แสดงวามนไดผล ” (ผใหขอมลรายท 6)

121

121

2) มมมองทเกยวของตอการสรางเสรมใหเกดความรอบรดานสขภาพความรอบรดานสขภาพ ทงน เง อนไขส าคญทเกยวของตอการสรางเสรมใหเกดความรอบรดานสขภาพ ประกอบดวย การไดรบความรทสามารถปฏบตจรงได การวเคราะหขอมลสขภาพกอนน าไปใช และการสอสารกบผใหบรการสขภาพ บคลกลกษณะของผส อสารเปนลกษณะทเขาถงไดงาย ดงค ากลาว 2.1) การไดรบความรทสามารถปฏบตจรงได

“ เคยมคนทเขาเชยวชาญเรองอาหารมาสอนวธปรงอาหาร เลอกอาหาร ดมากเลยเขาใจมาก ดกวาไปตรวจแลวเขาใหเรองเดมๆ มนรอยแลว แตคนทเปนเบาหวานตองไดความรลกๆ ถงจะไปท าได (ความรลกๆ นคออะไรคะ) ความรลกๆ กเชน จะท ายงไง ไมใชแควางดหวาน งดมน ออกก าลงกาย แตตองลกแบบรวา อะไร กนเทาไร ” (ผใหขอมลรายท 12) “หมอบางคนเขาเขาถงงาย พดงายๆ...เขาถงงายกคอ ดเขาไมหรหรา พดไงด เหมอนคลายๆ เรา แบบเดยวกน ใชๆ ระดบเดยวกน พดภาษาเดยวกน เวลาพดคยดวย เราจะรสกวากลาพดกลาถาม” (ผใหขอมลรายท 13)

2.2) การวเคราะหขอมลสขภาพกอนน าไปใช การตรวจสอบแหลงขอมลสขภาพ พบความสอดคลองของขอมลในกลมผใหขอมลทสามารถควบคมระดบน าตาลในเลอดไดนน ผปวยจะมมมมองวาการรบขอมลตองมาจากแหลงทนาเชอถอ โดยจะเลอกรบขอมลทมาจากผใหบรการทางสขภาพ สอทมาจากผใหบรการทางสขภาพหรอหนงสอทมขายตามรานหนงสอเทานน กรณขอมลทมาจากเพอน หรอบคคลอนๆ ผปวยจะวเคราะหความเปนไปไดของขอมล และจะไมลองปฏบตกบตนเอง แตจะน าขอมลนนไปสอบถามความถกตองจากแพทยทกครง ดงตวอยาง

“พวกนท าเปนเรองเปนราวเลย ผมเคยเจอ เข ามาคยใหกนโนนน แลวกเสนอขาย ท าเหมอนมารอตรวจ ผมไมซอหรอก มนจะลดไดยงไง เหดหลนจอไมใชอนซลน” (ผใหขอมลรายท 12) “ ขอมลมนเยอะแยะ ตองเลอกเสพ ตามไลนทสงมา บางทเกนจรง ผมเชอเฉพาะทหมอ หรอพยาบาลบอก พวกมาหลอกขายยานไมเชอเลย โดยเฉพาะพวกอาหารเสรม ทเขาอางสรรพคณวา ท าใหน าตาลลง ไมตองกนยา เราตองไปซอมากนเหรอ ทงๆทราคาแพง ยาเราไดฟร คนอนๆทผมเคยเหน พอกนอาหารเสรม จะรสกวามนบ ารงรางกาย ทก

122

122

อยางดหมด เหมอนวตามน บางทกไมไดท าใหรางกายดมากมาย แตใจคดวาด รางกายมนกด ลองคดดบางคนเชออาหารเสรม ไมยอมกนยา ไปกนใหญ ” (ผใหขอมลรายท 12)

“พไมเชอคนทมาบอกวากนโนนนนแลวด เวลาเราสงสยวาอะไรจรงไมจรง เรากหาความจรง …… หาความจรงจากไหน เรากหาจาก หมอ พยาบาล ไมกอานหนงสอเอา มหนงสอขายเยอะแยะ พกหาซอทรานนายอนทร ซเอด” (ผใหขอมลรายท 13)

“พกอานหนงสอ ท าความเขาใจกบโรคเบาหวาน วาน าตาลมนสงจากอะไร พรวาพอเราเปนนานๆ เปนเรองปกตทมนจะคมระดบน าตาลไดยาก เพราะมความเสอมของรางกาย พอพรเร องโรคของพ พกจะเขาใจมน อยกบโรคมนกงายขน เวลาเรองเหลอเชอท คนมาบอกเกยวกบโรค มนกท าใหพสงสย ไมเชออะไรงายๆ” (ผใหขอมลรายท 13)

นอกจากนพบวาการใชขอมลในกลมของผปวยทควบคมระดบน าตาลในเลอด

ไมได พบวากลมนมมมมองวา ขอมลจากคนทเคยใชแลวเลาวาไดผลด หรอเปนขอมลบคคลทมชอเสยง สามารถน ามาใชในการดแลสขภาพได โดยไมตองตรวจสอบ

ผใหขอมลมมมมองวาหากเปนคนทมชอเสยงเชน ดารา หรอผปวยทใชแลวบอกเลาวาระดบน าตาลลด กนาจะลองน ามาใชได โดยไมจ าเปนตองตรวจสอบขอมล ดงตวอยางขอมล

“ขอมลเขากสงมาใหอานทางไลน มากนทกวน เพอนๆในกลม เจออะไรดๆ กสงมาใหอานกนเปนความร เขาบอกวาลองแลวด เรามาลองท าด มนเปนของเยนไมนาจะอนตรายนะ” (ของเยนหมายถงสมนไพร) (ผใหขอมลรายท 3)

“แความนนาเชอหรอเปลา ใครเปนคนพด อยางดในทว เหนดารา มบอกวาด เอาใหคนไขกนแลวด มนกนาลอง นตดวาราคามนแพงนะ” (ผใหขอมลรายท 5)

“ไมรจะตรวจสอบแบบไหน ท าไมเปน........ อยางมากกถามหมอ พยาบาล คนท เขาดมความร คนทเขาเคยใชแลวมนเปนยงไง” (ผใหขอมลรายท 7) “จะตรวจสอบวาจรงไมจรงจากทไหน ยงไง ไมรเหมอนกน แตทกครงทถามหมอ กจะบอกวา กนยากพอแลว แตจรงๆ กอยากลดยาลงบาง มบางทแอบๆไปกนบาง เขาแนะน าพวกเหดหลนจอ แตมนแพงมากนะ คนทบอก บอกวานอกจากจะท าใหน าตาลลดแลว ยงลดความดน ท าใหหายมนหวดวย” (ผใหขอมลรายท 4)

123

123

2.3) การสอสารระหวางผใหบรการสขภาพ และผปวยโรคเบาหวาน คอ มมมองทเปนเงอนไขของการสอสารระหวางผใหบรการสขภาพ และผปวยเบาหวาน และท าใหเกดอปสรรคตอการพฒนาความรอบรดานสขภาพ พบวารปแบบการสอสาร และการใหขอมล ระหวางแพทย พยาบาล และผปวย มลกษณะการใหขอมลทซ าๆ ไมเปนขอมลทน าไปสการปฏบต ประกอบกบบรรยาการสอสารทเรงรบ มความเกรงใจแพทย ความรสกผดทตนเองไมสามารถคมระดบน าตาลของตนเองได ความรสกไมมนใจในการสอบถามกบหมอ และมมมองทส าคญตอการสอสารกบแพทย คอ การรบรท เกยวของกบความสมพนธระหวางผปวยและแพทย โดยผปวยจะรบรวาแพทยเปนผทอยเปนระดบชนชนทสงกวา และเปนบคคลทตองเกรงใจ

การไดรบขอมลแบบซ ามาซ าไปแตไมสามารถน าไปปฏบตไดจรง นนคอการทผใหขอมลเดนทางไปทโรงพยาบาล พบกบแพทยทตรวจแตแพทยมกใหขอมลทซ าไปซ ามา พดแบบเดม เชน ไมควรรบประทานอาหารหวาน ปรบยาใหแลวกลบมาตรวจอกครง แตไมไดใหค าปรกษาทเหมาะสมกบขอจ ากดของผปวยแตละราย แพทยใชค าทยากเกนไปผใหขอมลไมเขาใจ เชน ใหกนนอยๆ แตผใหขอมลไมเขาใจวานอยนนเปนอยางไร ปรมาณอยางไร ดงค ากลาว

“ผมไดขอมลจากหมอ หมอจะพดเหมอนเดมทกครง หามกนหวานนะ น าตาลขนแลว เพมยาหนอย” (ผใหขอมลรายท 3) “ขอมลสวนมากมาจากหมอ แตหมอกสลบกนเรอยๆ หมอเขาจะบอกวา น าตาลวนนเทาเดอนทแลว บางทสงกบอกวาตองเพมยานะ กลบไปหามกนของหวาน บอกแบบนแบบเดมแหละ” (ผใหขอมลรายท 7) “เปนหมอ พยาบาลทบอกวาเปนเบาหวานตองท าตวอยางไร พวกหมอ พยาบาล บอกเหมอนเดม พกฟงละ มนชน ฟงทกรอบ” (ผใหขอมลรายท 10) “ไปตรวจหมอ พยาบาลแนะน าทกครง แตขอมลจะเหมอนเดม เหมอนเขาย าใหเราไดยน บางเรองมนท ายากมาก” (ผใหขอมลรายท 5) “ถงเวลาจะปฏเสธยงไง เขาไปกนกนทงบาน เรากตองกนกบเขาละ กเลอกกนนอยๆ เอา แตนอย ยงไงทเรยกวานอยไมรนะ ไมกลาถามหมอ หมอบอกใหกนแปงนอยๆ กนผกเยอะๆ” (ผใหขอมลรายท 8) “ไดพบหมอไมเกน 3 นาท เขาพดคลายๆ กนทกครง น าตาลสง เพมยา น าตาลปกต ใหคมอาหารแบบนนะ พดแบบน” (ผใหขอมลรายท 9)

124

124

บรรยากาศทเรงรบ เนองจากในการตรวจหรอเขาพบแพทยแตละครง ผใหขอมลทราบดวาแพทยมผปวยรอรบการรกษาจ านวนมาก จงเกรงใจในการถามหรอปรกษาถงขอจ ากดของตนเองทไมสามารถปฏบตตวเพอควบคมระดบน าตาลได จงใชวธการรบฟงและไมถามตอ ดงค ากลาว

“หมอมคนไขเยอะ เวลามนดเดยว ไมกลาถามไรหมอ บอกใหท าไรกพยกหนาเกรงใจเขา” (ผใหขอมลรายท 1) “หมอถามอะไรกตอบ ไมรจะบอกอะไรหมอ...เกรงใจ ไมคอยกลาถามอะไร หมอเขาไมคอยมเวลา” (ผใหขอมลรายท 5) “หมอคนไขเยอะ บรรยากาศดรบๆ พยาบาลเขาคว รอตรวจ พอถงควกรบเขาไป มนท าใหเรารสกเกรงใจ ไมกลาท าใหเขาเสยเวลา” (ผใหขอมลรายท 7 ) “เวลาคยกบหมอไมคอยมองหนา แตเขาใจวาคนไขเยอะ รบจดๆๆ ไมไดเงยหนามามอง คนเปนโรคเบาหวานเยอะ ตรวจวนหนงเปนรอยๆ โรงพยาบาลรฐ เปนแบบนทกท แหละ” (ผใหขอมลรายท 11) “กลาคยกบพยาบาลมากกวา เขานาจะคยงายกวาหมอ แตบางทเขากยง เรยงควใหคนไขตรวจ ควเปนรอยนะ (คยงายนคอยงไงคะ?)...ไอทวาคยงายพหมายถงวา เขาดยมแยม เลนกนไดมากกวาหมอ” (ผใหขอมลรายท 4) “คนทไปโรงพยาบาลบอยๆ จะร คนรอหมอตรวจเยอะมาก เยอะจนเราไมกลาถาม” (ผใหขอมลรายท 8) “เขาไปนงรอตรวจ หมอจะพดสองอยาง วนนน าตาลปกต กนยา และมาดอกทวนนดนะ กลบไปท าอะไรมาละ น าตาลขนนะ หามกนของหวาน น าหวาน” (ผใหขอมลรายท 9) “บรรยากาศการพบหมอ คอเราไปรอฟงค าสงทหมอบอก ไมเคยมแบบแนวการพดคย หรอการไปหาเพอขอค าปรกษา” (ผใหขอมลรายท 2)

125

125

ความสมพนธระหวางผปวยและแพทย ผปวยจะรบรวาแพทยเปนผทอยเปนระดบชนชนทสงกวา และเปนบคคลทตองเกรงใจ เงอนไขดงกลาวเปนอปสรรคส าคญตอรปแบบและเนอหาของการปฏสมพนธและการสอสารระหวางผปวย และแพทย ดงค ากลาว

“หมอเขาจบสง แตงตวสะอาด คนเปนหมอ สงคมเราจะยอมรบแลววาเปนคนในระดบสงกวาชาวบานแบบเรา” (ผใหขอมลรายท 2) “หมอบางคน เขาเขาถงงาย พดงายๆ ...เขาถงงาย กคอ ดเขาไมหรหรา พดไงด เหมอนคลายๆ เรา แบบเดยวกน... ใชๆ ระดบเดยวกน พดภาษาเดยวกน เวลาพดคยดวย เราจะรสกวากลาพดกลาถาม กลาคยกบพยาบาลมากกวา เขานาจะคยงายกวาหมอ แตบางทเขากยงๆ เรยงควใหคนไขตรวจ ควเปนรอยนะ” (คยงายหมายถงวาดเขายมแยม เลนกนไดมากกวาหมอ) (ผใหขอมลรายท 3) “หมอมคนไขเยอะเวลามนดเดยว ไมกลาถามไร หมอบอกใหท าไร กพยกหนา เกรงใจเขา” (ผใหขอมลรายท 5) “ไมกลาถามบางเรองทเขาบอกเรากท าไมได กลวโดนวา ยงเวลาน าตาลขนน อยากจะออกจากหองหมอเรวๆ กลวจะโดนด ทงๆ ทแกกไมไดดอะไร แคเขากมหนา พดนดเดยว” (ผใหขอมลรายท 6) “เขาไปนงรอตรวจ หมอจะพดสองอยาง วนนน าตาลปกต กนยา และมาดอกทวนนดนะ กลบไปท าอะไรมาละ น าตาลขนนะ หามกนของหวาน น าหวาน ... เอาจรงๆ ทเขาบอกมนเอาไปใชจรงๆ ไมได แตกไมไดถามอะไร เหนเขารบๆ เกรงใจ” (ผใหขอมลรายท 7) “ตอนไปตรวจ ไมคอยพดอะไร รอเขาพด กลวพดผด อายเขา เรากชาวบานนะ ไดพบหมอไมเกน 3 นาทเขาพดคลายกนทกครง น าตาลสง เพมยา น าตาลปกต ใหคมอาหารแบบนนะ พดแบบน” (ผใหขอมลรายท 8) “เวลาเขาหองตรวจพบหมอ บรรยากาศจะเงยบ หมอกกมหนากมตาเขยน พกอยากคยกบหมอนะ แตกไมคอยอยากพดอะไร กบพยาบาลจะถามอะไรกคดเหมอนกน เกรงใจเขา กลวพดผดๆ ถกๆ กลวหมอดวา วาไมรเรอง เราไมคอยมความรกลววาจะปลอยไก” (ผใหขอมลรายท 9)

126

126

ความรสกผดอยในตนเอง เนองจากผใหขอมลยงไมสามารถควบคมระดบน าตาลใหคงทได เพราะมขอจ ากดในเรองอาหารการกน การปฏบตตวทตองท าควบคไปกบการท างาน ดงนนจงมความกงวล กลวถกหมอด โดยเฉพาะอยางยงเมอแพทยมปฏกรยาทนงเฉย ยงท าใหไมกลาซกถามหรอขอค าปรกษาเพอปรบเปลยนวธการควบคมระดบน าตาลได ดงค ากลาว

“ไมกลาถามบางเรองทเขาบอกเรากท าไมได กลวโดนวา ยงเวลาน าตาลขนน อยากจะออกจากหองหมอเรวๆ กลวจะโดนด ทงๆ ทแกกไมไดดอะไร แคเขากมหนา พดนดเดยว” (ผใหขอมลรายท 3) “หมอแนะน าใหกนพวกน าพรก ของนง ของตม แตปญหาคอ ทบานไมไดท าเอง ตองไปซอ แตจะซอไงละเขาท าเสรจแลว ไมมเวลาท าเองหรอก นานทได หมอบอกแบบนกไมรจะปรกษาเขายงไง ไมกลา” (ผใหขอมลรายท 4)

รสกไมมนใจในการสอบถามกบหมอ เหนวาตนเองพดไมคอยเกงกลวสอสารกบหมอไมเขาใจ กลวถามอะไรในสงทไมควรถาม และถกดกลบมา ดงค ากลาว

“ตอนไปตรวจ ไมคอยพดอะไร รอเขาพด กลวพดผด อายเขา เรากชาวบานนะ...คอกบหมอ กบพยาบาลจะถามอะไรกคดเหมอนกน กลวพดผดๆ ถกๆ กลวโดนวา วาไมรเรอง” (ผใหขอมลรายท 5) “เวลาเขาหองตรวจพบหมอ บรรยากาศจะเงยบ หมอกกมหนากมตาเขยน พกอยากจะคยกบหมอนะ แตกไมคอยอยากพดอะไร กลวปลอยไก” (ผใหขอมลรายท 6) “บางทกเปลยนหมอบอยๆ ไมคน เรากไมกลาถาม กลววาถามแลวมนจะไมถก ถามอะไรทไมควรถาม เรองอะไรทควรถามหรอไมควรถาม บางคนทเคยเจอ ไมบอกอาการตวเอง สดทายกไตวาย ตาบอด มเยอะแยะไป” (ผใหขอมลรายท 8 ) “วธการไมใหน าตาลสงท าไง จรงๆ กพยายามท าทกอยางทหมอบอก ไมกนหวาน ออกก าลงกายบาง แตสดทายน าตาลมนกยงขนๆ ลงๆ บางเรองทหมอบอกเรากท าไมไดหรอกนะ แตกไมไดคดสงสย หรอขอค าอธบายเพม ถงถามไปเรากไมคอยเขาใจ เปนไปไดไหมทบางทเรากนเยอะเราจะปรบยาเอง หรอเราตองเบรนออกเทาไรหรอตองไปงดอะไร

127

127

อนนเราไมเคยถามเลย...เรากไมเขาใจเหมอนกน ท าไมเราตองเกรงใจหมอมากๆ เกรงใจจนไมกลาถาม ไมกลาบอกสงทเราก าลงเปน อาการเราเปนอยางไร เพราะอะไรเราจงไมพด ท าเพยงแตการพยกหนา แลวกออกจากหองตรวจเพอมารบยา ใบนด และกลบบาน โดยทบางทกแถมความสงสยอะไรมากมายกลบบานไปดวย” (ผใหขอมลรายท 9 )

จากผลการศกษาผวจยสามารถสรปขอคนพบทส าคญคอ ผใหขอมลเขาถงสอสขภาพอยางหลากหลาย ไดแกการสอบถามจากแพทยหรอพยาบาล การเขารวมกจกรรมดานโภชนาการ การสอสารรวมกบคนไขดวยกน โดยเฉพาะการไดรบขอมลจากสอสาธารณะหรอสอออนไลนซงมเนอหาสขภาพทหลากหลาย สามารถสงตอหรอถายทอดกนไดจ านวนมาก จนน าไปสการตดสนใจลองซอสนคา ลองปฏบตตาม ทงนผใหขอมลไดมการไตรตรองถงขอมลทไดรบทงจากการพจารณาไตรตรองดวยตนเองจากความนาเชอถอของแหลงทมาของขอมลนน การพจารณาถงอนตรายจากการปฏบตตาม และความสะดวกสบายในการปฏบตตาม ความสามารถดงกลาวสงผลใหเกดการพฒนาความรอบรดานสขภาพ จนน าไปสพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอด นอกจากนยงพบขอจ ากดของความรอบรดานสขภาพเกยวกบการสอสารระหวางแพทยกบผปวย เนองจากมมมองของความสมพนธระหวางแพทยและผปวยทยงมระดบชนชน สงผลใหผปวยมความกลว เกรงใจ เมอตองอยในบรรยากาศทรบเรง ท าใหไมกลาสอสารเพราะกลววาแพทยจะเสยเวลา ไมมเวลาไตรตรองค าพดเพราะกลวจะถามค าถามทไมควรถามจนท าใหแพทยต าหน รวมถงการทผปวยไมสามารถควบคมน าตาลในเลอดไดนน ผปวยจะรสกผดและทราบดวาตนเองยงไมสามารถปฏบตตามทแพทยแนะน า ในขณะทแพทยไมสอบถามถงขอจ ากดหรอรวมกนหาวธการทเหมาะสมกบขอจ ากดในการรกษาของผปวยแตละคน ท าใหการสอสารระหวางแพทยผรกษากบผปวยไมสามารถเพมความรอบรดานสขภาพใหกบผปวยได นอกจากนการใหความรแกผปวยควรเปนความรทสามารถน าไปปฏบตไดจรง ใหทดลองปฏบตไดอยางถกตอง และผใหความรควรมบคลกทเขาถงไดงาย ใชภาษาทงาย มสอสอนทเปนภาพ ท าใหเขาใจงายและไมเสยเวลาในการอาน ผลการศกษาสามารถสรปดงภาพประกอบ 12 เงอนไขและมมมองทเกยวของกบความรอบรดานสขภาพในผปวยโรคเบาหวาน

128

ภาพประกอบ 12 สรปขอคนพบเงอนไขและมมมองทเกยวของกบความรอบรทางสขภาพในผปวยโรคเบาหวาน

1. การวเคราะหขอมลสขภาพกอนน าไปใช - ขอมลจากคนมชอเสยงสามารถเชอถอได 2. การสอสารระหวางผใหบรการสขภาพ และผปวยโรคเบาหวาน - การพบแพทยเปนบรรยากาศทเรงรบท าใหรสกเกรงใจหากใชเวลาในการเขาพบแพทยนาน - ความสมพนธระหวางแพทยและผปวย - ความรสกผดอยทตนเองควบคมระดบน าตาลในเลอดไมได ท าใหแพทยด ต าหน

เงอนไขและมมมอง ทเกยวของกบ

ความรอบรทางสขภาพ ในผปวยโรคเบาหวาน

แหลงขอมลทางสขภาพ

มมมองทเกยวของตอ การสรางเสรมใหเกด ความรอบรทางสขภาพ

- รบรจากหนวยงานและบคลากรทาง การแพทย - รบรจากการคนควาของตนเอง - รบรผานสอออนไลนหรอสอสาธารณะ - รบรผานคนไขดวยกน

รปแบบการใหความรจาก ผใหบรการทางสขภาพ

การไดรบความรทไมสามารถปฏบตจรงได

129

129

สวนท 2 การผสานวธจากวธวจยเชงคณภาพสวธวจยเชงปรมาณ จากการทบทวนวรรณกรรมพบวา ความรอบรดานสขภาพคอการรหนงสอและความรทก าหนดความสามารถของบคคลในการเขาถง ท าความเขาใจ และใชขอมลเพอสขภาพสงผลใหเกดการพฒนาความรและท าความเขาใจบรบทดานสขภาพ น าไปสการเปลยนแปลงเจตคตและแรงจงใจเพอกอใหเกดพฤตกรรมสขภาพทเหมาะสมดวยตนเอง (Nutbeam. 1999) โดยแบงความรอบรดานสขภาพเปน 3 ระดบ คอ ระดบท 1 ความรอบรดานสขภาพระดบพนฐาน (Functional health literacy) เปนสมรรถนะในการอานและเขยน เพอใหเขาใจเนอหาสาระดานสขภาพจดเปนทกษะพนฐานของการอานและเขยน ทจ าเปนส าหรบบรบทดานสขภาพ เชน การอานใบยนยอม (Consent form) ฉลากยา (Medical label) การเขยนขอมลการดแลสขภาพ ความเขาใจตอรปแบบการใหขอมลทงขอความเขยนและวาจาจากแพทย พยาบาล เภสชกร รวมทงการปฏบตตวตามค าแนะน า ไดแก การรบประทานยา และก าหนดการนดหมาย ระดบท 2 ความรอบรดานสขภาพระดบปฏสมพนธ (Communicative/interactive health literacy) เปนสมรรถนะในการใชความรและการสอสารเพอสามารถมสวนรวมในการดแลสขภาพ เปนการมพทธปญญา (Cognitive literacy) และทกษะทางสงคม (Social skill) ทท าใหสามารถมสวนรวมในการดแลสขภาพของตนเอง และระดบท 3 ความรอบรดานสขภาพระดบวจารณญาณ (Critical health literacy) เปนสมรรถนะการประเมนขอมลสารสนเทศดานสขภาพ เพอใหสามารถตดสนใจและเลอกปฏบตในการสรางเสรมและรกษาสขภาพทดตลอดชวต (Nutbeam. 2000) ทงนการพฒนาความรอบรดานสขภาพตองเขาใจตวก าหนดหรอปจจยทสงผลตอความรอบรดานสขภาพเพราะเปนสงทตองค านงถงเพอก าหนดรปแบบในการพฒนาความรอบรดานสขภาพ นทบมไดเสนอปจจยทสงผลตอการพฒนาความรอบรดานสขภาพ อธบายวาความเชอ ความรด งเดม และทกษะในการอาน การเขยน การค านวณ เปนปจจยพนฐานทส าคญตอการพฒนาความรอบรดานสขภาพ โดยปจจยพนฐานดงกลาวยงสงผลตอบคคลทมขอมลความรเฉพาะและรปแบบการสอสารในการดแลสขภาพ ดงนนการท าความเขาใจตอเงอนไขดานความเชอความเขาใจดงเดมนน จะสงผลตอการพฒนาความรและสมรรถนะในการดแลตนเอง จนน าไปสการพฒนาความร/สมรรถนะในการดแลตนเอง การพฒนาทกษะการสอสาร และการพฒนาทกษะการจดการตนเอง (Nutbeam. 2008) ดงแสดงแผงผงแนวคดในภาพประกอบ 13 จากเหตผลดงกลาวผวจยจงมงพฒนาความสามารถใน 4 ดานของผปวยโรคเบาหวาน คอ 1) การพฒนาความรและสมรรถนะในการดแลตนเองเพอควบคมระดบน าตาลในเลอด 2) สมรรถนะในการสอสารกบบคลากรทางสขภาพเพอตอรองเกยวกบภาวะสขภาพของตนเอง 3) สมรรถนะในการจดการตนเองเพอการควบคมระดบน าตาล และ 4) สมรรถนะในการประเมนขอมลสารสนเทศดานสขภาพ เพอใหสามารถตดสนใจและเลอกปฏบต เมอบคคลพฒนาความรอบรดานสขภาพแลวนนกจะสงผลใหเกดการเปลยนแปลงพฤตกรรมสขภาพไดโดยตรง และภาวะสขภาพของบคคล

130

130

นอกจากนนผว จยยงพฒนาความเชอทางสขภาพซงเปนปจจยพนฐานทสงผลตอการพฒนาความรอบรดานสขภาพ และพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอดของผปวยโรคเบาหวานโดยใชแนวคดการเรยนรเพอการเปลยนแปลงทเปนแนวคดหลกในการสรางกระบวนการเรยนรทางสขภาพเพอใหเกดการเปลยนแปลงของความรอบรดานสขภาพไปสระดบวจารณญาณทงน ผวจยน าผลการศกษาดวยวธวจยคณภาพมาพฒนาโปรแกรม ซงประกอบดวย ประสบการณทเกยวของกบโรคเบาหวาน มมมองตอโรค/การเปนผปวยโรคเบาหวาน มมมองของการด าเนนชวตของการเปนผปวยโรคเบาหวาน รวมทงเงอนไขและมมมองทเกยวของกบความรอบรดานสขภาพในผปวยโรคเบาหวาน จากขอคนพบดงกลาวเปนขอคนพบทจะน ามาสการพฒนาพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอดดวยกระบวนการเรยนรของผปวยโรคเบาหวานซงผวจยไดอธบายความสมพนธระหวางวธวจยเชงคณภาพสวธวจยเชงปรมาณดงภาพประกอบ 14 โดยขยายความความสมพนธระหวางวธวจยเชงคณภาพสวธวจยเชงปรมาณดงตาราง 9 และ10

ภาพประกอบ 13 รปแบบการพฒนาความรอบรดานสขภาพทน าไปสการเปลยนแปลงของ

พฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอดและระดบน าตาลสะสมในเลอด

ความเชอ ความเขาใจดงเดม ทกษะในการอาน การเขยน การค านวณ และความรเดม

การพฒนาความรอบรดานสขภาพ

ขอมลความรเฉพาะ และรปแบบการสอสาร

การพฒนาความรและสมรรถนะทจ าเปน

ทกษะการสอสาร

การเปลยนแปลงพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอด

ระดบน าตาลสะสมในเลอด HbA1c

ทกษะการจดการตนเอง

131

131

ขอมลจากวธวจยเชง

คณภาพ

โปรแกรมพฒนาความรอบรดานสขภาพดวยการจดการเรยนรเพอการเปลยนแปลงทมตอพฤตกรรม

การควบคมระดบน าตาลในเลอดของผปวยโรคเบาหวาน

ตวแปรตาม

ขนการเรยนรท 1 การเผชญกบสถานการณทไม

เปนไปตามมมมองเดมของตน

ประสบการณของการเปนผปวยเบาหวาน

ขนการเรยนรท 2 การตรวจสอบอารมณ ความรสกของตนเอง

ขนการเรยนรท 3 การประเมนสมมตฐานในมมมองของตนอยางจรงจง

พฤตกรรมการควบคมระดบ น าตาลในเลอด

มมมองทเกยวของกบการควบคมระดบน าตาลในเลอด

ขนการเรยนรท 4 การเปดใจยอมรบการเปลยนแปลง แลกเปลยนกบผอน (Relating discontent to others)

มมมองทเกยวของความรอบรดานสขภาพ

ขนการเรยนรท 5 การส ารวจ คนหาทางเลอกในการกระท าใหม

ขนการเรยนรท 6 การวางแผนการกระท าใหม ขนการเรยนรท 7 การหาความร และทกษะทจ าเปน

ส าหรบการปฏบตตามแผน

ขนการเรยนรท 8 การเรมทดลองท าตามบทบาทใหม ขนการเรยนรท 9 การสรางความสามารถ ความมนใจ

ในบทบาท การกระท า และความสมพนธใหม

หลงจบกจกรรมในขนการเรยนรท 9 ใหผเขารวมกจกรรมน าแผนการปฏบตตวเพอควบคมระดบน าตาลในเลอดไปปฏบตในชวตประจ าวนเปนเวลา 1 เดอนผวจยจงตดตามเยยมบานเพอน าเขาสข นการเรยนรท 10

ระดบน าตาลสะสมในเลอด

ขนการเรยนรท 10 การบรณาการจนเปนวถชวตใหม

ของตน (Reintegration)

ตวแปรทางสงคมทสนบสนนพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอด

ตวแปรจดประเภท

ภาพประกอบ 14 ความสมพนธระหวางวธวจยเชงคณภาพสวธวจยเชงปรมาณ

132

ตาราง 9 สรปผลการศกษาทสอดคลองกบแนวคดการพฒนาความรอบรดานสขภาพ และการน าไปใชในการพฒนาโปรแกรม

แนวคดการพฒนา ความรอบรดานสขภาพ

ขอคนพบจากขอมลเชงคณภาพ การน าไปใชในการพฒนาชดกจกรรม

ความรในการดแลตนเองเพอควบคมระดบน าตาล

ความรในการดแลตนเองเพอควบคมระดบน าตาล - รปแบบการใหความรจากผใหบรการทางสขภาพ เปนลกษณะการไดรบความรซ าๆ ทไมสามารถน าไปปฏบต ไดจรง

- น าขอคนพบในการวางแผนรปแบบการใหความรในการดแลตนเองเพอควบคมระดบน าตาลในเลอด โดยเนนใหผรวมกจกรรมลงมอปฏบตจรง

สมรรถนะในการสอสาร กบบคลากรทางสขภาพเพอตอรองเกยวกบภาวะสขภาพของตนเอง

- ในขอคนพบนผใหขอมลมมมมองเกยวกบการสอสารระหวางผใหบรการสขภาพและผปวยโรคเบาหวาน ซงพบวาผใหขอมลมองวาการพบแพทยเปนบรรยากาศทเรงรบท าใหรสกเกรงใจหากใชเวลาในการเขาพบแพทยนาน - ความสมพนธระหวางแพทยและผปวยมมมมองวาแพทยเปนกลมชนชนสงกวา และมความรสกผดอยทตนเองควบคมระดบน าตาลในเลอดไมได ท าใหแพทยด ต าหน ดงนนจงรสกกลวทจะสอสารกบแพทย - สาเหตส าคญทท าใหเกดมมมองดงกลาวมาจากพนฐาน ความรในการดแลตนเองทนอยประกอบกบสถานการณท รบรอน ท าใหขาดความมนใจในการสอสาร และท าใหลมวา จะตองการสอบถามในเรองอะไรกบแพทย

- น าขอคนพบมาใชในกจกรรมสอสารอยางสรางสรรค ใหผเขารวมกจกรรมมการเตรยมตวโดยจดบนทกขอมลทตองการแจงแพทย ขอมลทตองการสอบถาม และขอมลทตองการขอความคดเหนจากแพทย ซงกจกรรมออกแบบใหผเขารวมกจกรรมไดเผชญกบแพทยในสถานการณทแตกตางกน

133

ตาราง 9 (ตอ)

แนวคดการพฒนา ความรอบรดานสขภาพ

ขอคนพบจากขอมลเชงคณภาพ การน าไปใชในการพฒนาชดกจกรรม

สมรรถนะในการจดการตนเองเพอการควบคมระดบน าตาล

สมรรถนะในการดแลตนเองเพอควบคมระดบน าตาล พรองทกษะดานการเลอกรบประทานอาหารเพอควบคมระดบน าตาลในเลอด

- น าขอคนพบมาใชในกจกรรม “เบาหวานมออาชพ” โดยเนนการควบคมระดบน าตาลจากการเลอกรบประทานอาหาร ไดแกการค านวณการนบคารโบไฮเดรตเพอควบคมระดบน าตาลในเลอดของผปวยเบาหวาน และการอานฉลากโภชนาการแบบหวาน มน เคม Label reading GDA

สมรรถนะในการประเมนขอมลสารสนเทศดานสขภาพเพอใหสามารถตดสนใจและเลอกปฏบต

- ในขอคนพบนผใหขอมลมมมมองเกยวกบการประเมนขอมลสขภาพกอนน าไปใชวา ขอมลทมาจากคนมชอเสยง น าเสนอผานสอออนไลน และโทรทศน หรอเพอนผปวยทเคยลองปฏบตแลวไดผลด เปนขอมลทสามารถเชอถอได ซงมมมองดงกลาวพบวา มอทธพลตอพฤตกรรมการดแลสขภาพของผใหขอมลอยางมาก - ในปจจบนสอสงคมออนไลนมแนวโนมเปนสอหลกในการด ารงชวต ไมวาจะเปนการตดตอสอสาร การท าธรกรรมทางการเงน ตลอดจนการคนควาหาขอมล พฤตกรรมการใชอนเทอรเนตในประเทศไทยเพมขนอยางรวดเรว รวมไปถงพฤตกรรมการคนหาขอมลเกยวกบการดแลตนเองของผปวย

- น าขอคนพบมาใชในกจกรรม “รบสออยางสรางสรรค” ในกจกรรมนเนนใหเกดความสามารถในการประเมน วเคราะห และวจารณขอมลสขภาพ โดยผจดกจกรรมไดน าขอมลสขภาพในรปแบบของการโฆษณาผานสอออนไลน และขอมลสขภาพทมาจากค าบอกเลาของเพอนผปวย เปนสอในการด าเนนกจกรรม และใหความรเกยวกบรปแบบการโฆษณา

134

ตาราง 9 (ตอ)

แนวคดการพฒนา ความรอบรดานสขภาพ

ขอคนพบจากขอมลเชงคณภาพ การน าไปใชในการพฒนาชดกจกรรม

โรคเบาหวาน เนองจากแพทยสวนใหญมเวลาจ ากดในการตรวจรกษาผปวยแตละราย และแพทยจะเนนการรกษาอาการเพอควบคมระดบน าตาลในเลอด ไดแก ผลการตรวจระดบน าตาลในเลอด รวมทงปรบรปแบบการรกษา (ชนดและขนาดของยา) ภาวะแทรกซอน ซงผปวยตองการทราบขอมลดานอนเกยวกบการเจบปวยของตนเอง หรอเรองอนทส าคญส าหรบตวผปวยเองมากกวา แตไมมเวลาซกถาม และเกรงใจแพทยผรกษา สอสงคมออนไลนจงมบทบาทส าคญตอพฤตกรรมสขภาพของผปวย ซงขอคนพบนผวจยจงไดน ามาใชในการจดกจกรรมเพอใหผปวยสามารถใชขอมลจากสอออนไลน หรอสออนๆไดอยางมวจารณญาณ

135

ตาราง 10 สรปผลการศกษาทสอดคลองกบแนวคดกระบวนการเรยนรเพอการเปลยนแปลง และการน าไปใชในการพฒนาโปรแกรม

ทฤษฎการเรยนรเพอการเปลยนแปลง ขอคนพบจากขอมลเชงคณภาพ การน าไปใชในการพฒนาชดกจกรรม - ขนการเรยนรท 1 การเผชญกบสถานการณทไมเปนไปตามมมมองเดมของตน - ขนการเรยนรท 2 การตรวจสอบอารมณ ความรสกของตนเอง - ขนการเรยนรท 3 การประเมนสมมตฐานในมมมองของตนอยางจรงจง - ขนการเรยนรท 4 การเปดใจยอมรบการเปลยนแปลง แลกเปลยนกบผอน - ขนการเรยนรท 1-4 สามารถสรปไดวา การตระหนกถงปญหาของบคคล ดวยความลงเล ซงการเกดความตระหนกนนเกดขนไดจากการทบคคลเผชญกบวกฤตการณทไมเปนไปตามมมมองของตน จนเกดความลงเล ทบทวนตวเองดวยความรสกเชงลบ จนน าไปสการประเมนกรอบความคดเดมของตนเพอเลอกทจะเปลยนแปลง และน าไปสการเปดใจยอมรบตอสงผดพลาด

1. ประสบการณของการเปนผปวยโรคเบาหวานน าไปสการใหความหมายและมมมองตอโรค ซงไดน าเสนอในประเดนของมมมองตอโรค/การเปนผปวยโรคเบาหวาน ทงนสามารถแบงออกเปน 2 กลม คอ 1) กลมทใหมมมองของการเปนโรคเบาหวานวาเปนเรองปกตธรรมดา เพราะไมใชโรคทรนแรงหรอถกรงเกยจ กลมนจงยงไมเกดความวตกกงวลจนท าใหไมเกดการปรบเปลยนพฤตกรรม 2) กลมทเกดความคดในเรองการตระหนกวาโรคเบาหวานสงผลกระทบเชงลบกบชวต ดงเชน การเปรยบเทยบเรองความคลองตวในการใชชวตหรอการเดนทางไปทองเทยวของคนปกต ในขณะทตนเองตองพกยาตดตวตลอดเวลา เปนตน ซงกลมนจะเรมเกดความวตกกงวลเมออายเพมมากขนและตองใชชวตอยางระมดระวงมากขน

136

ตาราง 10 (ตอ)

ทฤษฎการเรยนรเพอการเปลยนแปลง ขอคนพบจากขอมลเชงคณภาพ การน าไปใชในการพฒนาชดกจกรรม - ผใหขอมลมการประเมนอารมณเชงลบของตวเอง

จาก 2 ประเดน ไดแก การมประสบการณเชงลบตอการเปนโรคเบาหวาน เชน การสญเสยอวยวะ การเหนคนในครอบครวใชชวตยากล าบากเพราะเบาหวาน จนเกดความกลวจากการพฒนาของโรคทท าใหรางกายเสอมลง จนกลววาตนเองจะเปนบคคลไรความสามารถและการเกดอารมณเชงลบ เชน การหวงเกยวกบบตร กงวลในเรองการอยภาวะพงพา กลวการไปพบแพทย แสดงใหเหนวา การสรางประสบการณเชงลบ หรอการใหผเขารวมกจกรรมเผชญกบวกฤตการณในการเปนผปวยโรคเบาหวาน เชน การสญเสยอนาคต การสญเสยอวยวะ และอนๆ ซงจะสงผลตอการใหความหมายและมมมองตอโรคของผปวยเปลยนไปอาจจะเปนการสงเสรมใหผปวยเบาหวานปรบเปลยนพฤตกรรม

1) กจกรรมมมมองรส (ลด) หวานด าเนนกจกรรมใหผเขารวมกจกรรมแตละคนพจารณาถงมมมองของตนเองในการควบคมระดบน าตาลดวยการตงค าถามเชงวพากษ โดยใหผเขากจกรรมรวมคนหาถงทมาสาเหตของมมมองในการควบคมระดบน าตาลดวยการใชค าถามเชงวพากษ 2) กจกรรมในหองตรวจ ใชรปแบบการสนทนาเชงวพากษ เพอตรวจสอบมมมองตอความเชอในประเดนทเกยวของกบการรเทาทนสขภาพ ไดแก การสอสารกบแพทยในหองตรวจ 3) ทางเลอกลดหวาน ใชรปแบบการสนทนาเชงวพากษ เพอตรวจสอบมมมองตอความเชอในประเดนทเกยวของกบการรเทาทนสขภาพไดแก การเขาถงและใชขอมลสขภาพ

137

ตาราง 10 (ตอ)

ทฤษฎการเรยนรเพอการเปลยนแปลง ขอคนพบจากขอมลเชงคณภาพ การน าไปใชในการพฒนาชดกจกรรม ขอคนพบนผวจยไดน าไปใชในการสรางกจกรรม

โดยการใหผเขารวมกจกรรมแสดงบทบาทสมมตของการเกดภาวะแทรกซอนทรนแรงจากการทไมควบคมระดบน าตาลในเลอด ท าใหสญเสยอวยวะ สญเสยอนาคตหนาทการงาน ซงในความคาดหวงของกลมผปวยวยผใหญคอตองการใชชวตแบบมคณภาพไมมการพการและมอนาคตการท างานทด ซงจากการใหความหมายหรอมมมองในกลมทไมควบคมระดบน าตาลในเลอด เพระเพอท าใหผเขารวมกจกรรมเกดตระหนกถงปญหาและความตองการของตนเอง และท าใหผเขารวมเกดความไมแนใจวาโรคเบาหวานเปนโรคทไมรนแรงจรงหรอไม ซงการสรางความตระหนกดงกลาวนนสามารถเกดขนไดจากการทบคคลเผชญกบวกฤตการณทไมเปนไปตามมมมองของตน

138

ตาราง 10 (ตอ)

ทฤษฎการเรยนรเพอการเปลยนแปลง ขอคนพบจากขอมลเชงคณภาพ การน าไปใชในการพฒนาชดกจกรรม 2. มมมองทเกยวของตอการสรางเสรมใหเกดความรอบร

ดานสขภาพความรอบรดานสขภาพพบวา 1) มมมองเกยวกบการวเคราะหขอมลสขภาพกอนน าไปใช ผใหขอมลมมมมองวา ขอมลจากคนมชอเสยง หรอขอมลการบอกเลาจาการทผปวยคนอนๆ เคยปฏบตแลวไดผลด สามารถเชอถอได 2) มมมองในการสอสารระหวางผใหบรการสขภาพ และผปวยโรคเบาหวาน - การเกรงใจแพทยเพราะบรรยากาศทเรงรบท าใหรสกเกรงใจหากใชเวลาในการเขาพบแพทยนาน - ความสมพนธระหวางแพทยและผปวย ผปวยมมมมองวาแพทยอยในระดบชนทสงกวา - ความรสกผดอยทตนเองควบคมระดบน าตาลในเลอดไมได ท าใหแพทยด ต าหน จากมมมองทกลาวขางตน ผวจยน ามาสรางกจกรรมตามขนการเรยนรท 3 และ 4 คอการประเมนสมมตฐานในมมมองของตนอยางจรงจง จนน าไปสการเปดใจยอมรบการเปลยนแปลง

139

ตาราง 10 (ตอ)

ทฤษฎการเรยนรเพอการเปลยนแปลง ขอคนพบจากขอมลเชงคณภาพ การน าไปใชในการพฒนาชดกจกรรม - ขนการเรยนรท 5 การส ารวจ คนหาทางเลอกในการกระท าใหม - ขนการเรยนรท 6 การวางแผนการกระท าใหม - ขนการเรยนรท 7 การหาความร และทกษะทจ าเปนส าหรบการปฏบตตามแผน - ขนการเรยนรท 5-7 สามารถสรปไดวา เปนการส ารวจและวางแผนเสนทางของการกระท าทยนยนขนตอนของการเปลยนแปลง โดยการวางแผนกระท าใหม และการคนหาความรและทกษะส าหรบการปฏบตตามแผน โดยผลการเรยนรในขนตอนน ประกอบดวยการสะทอนความคดของตนเอง การสนทนาเชงวพากษ น าไปสความกระจางในขอมลทสงสย

- น ามาใชในกจกรรมปรบมมมองลองพฤตกรรมใหม โดยน าเงอนไขอปสรรคทท าใหการควบคมน าตาลไมประสบความส าเรจมาเปนแนวทางการวางแผนการเปลยนแปลงพฤตกรรม โดยการวางแผนกระท าใหม

140

ตาราง 10 (ตอ)

ทฤษฎการเรยนรเพอการเปลยนแปลง ขอคนพบจากขอมลเชงคณภาพ การน าไปใชในการพฒนาชดกจกรรม - ขนการเรยนรท 8 การเรมทดลองท าตามบทบาทใหม - ขนการเรยนรท 9 การสรางความสามารถ ความมนใจในบทบาท การกระท า และความสมพนธใหม - ขนการเรยนรท 10 การบรณาการจนเปนวถชวตใหมของตน - ขนการเรยนรท 8-10 สามารถสรปไดวาการยอมรบแผนการกระท าและสรางแผนใหม เปนขนทบคคลเรมใครครวญในตนเองและสงตางๆ อยางลกซง น าไปสการเปลยนแปลงทแทจรง โดยเรมทดลองท าตามบททาทใหมชวคราว สรางความสามารถและความมนใจใหมหรอความสมพนธใหม, การบรณาการจนเปนวถชวตใหมของตน

- จากผลเชงคณภาพ เหนไดวากอนทผใหขอมลจะยอมรบแผนการกระท าของตนเอง จะคดใครครวญอกครงเกยวกบขอมลทตนเองได เพอใชสนบสนนการเปลยนแปลง พบวา แรงกระตนทสงเสรมใหปรบเปลยนพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอด คอ ความหวงและกงวลเกยวกบบตร การไดรบการสนบสนนใสใจจากคนในครอบครวและผใกลชด ความตองการของตนเอง การตดตามผลระดบน าตาลในเลอดจากผใหการรกษา ผวจยไดน าแรงกระตนตางๆ ขางตน มาสรางกจกรรม เพอสงเสรมขนการเรยนรท 8-10 ด าเนนไดอยางประสบการส าเรจ นอกจากน ยงพบวา การไดรบการสนบสนนใสใจจากคนในครอบครวและผใกลชด อาจเปนเงอนไขของพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอด โดยจดใหเปนตวแปรทางสงคม ผวจยไดน าตวแปรทางสงคมนมาสรางเปนตวแปรการสนบสนนทางสงคม เพอน ามาใชเปนตวแปรจดประเภทในการด าเนนการทดลอง

น าไปใชในกจกรรมบทบาทใหม

141

141

หลงจากผวจยไดน าขอมลเชงคณภาพมาวเคราะหความสอดคลองระหวางขอมลและแนวคดกระบวนการเรยนรเพอการเปลยนแปลงแลวน น ผวจยจงน าไปสรางเปนโปรแกรมพฒนาความรอบรดานสขภาพดวยการจดการเรยนรเพอการเปลยนแปลงทสมบรณ และน าไปสการศกษาดวยวธวจยเชงปรมาณ ในรปแบบการวจยเชงทดลอง โดยเสนอผลการศกษาในสวนท 3 ผลการศกษาวธวจยเชงปรมาณ

สวนท 3 ผลการวเคราะหขอมลเชงปรมาณ การน าเสนอผลการวเคราะหขอมลของการศกษาผลของการพฒนาความรอบรดานสขภาพดวยการจดการเรยนรเพอการเปลยนแปลงทมตอพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอดของผปวยโรคเบาหวาน แบงเปน 2 หวขอ ดงน

3.1 ลกษณะทวไปของกลมตวอยางและคาสถตพนฐานของตวแปร 3.2 ผลการวเคราะหขอมลเพอทดสอบสมมตฐาน

กอนการน าเสนอ ผวจยไดก าหนดสญลกษณและอกษรยอทใชในการวเคราะหขอมลในการวเคราะหขอมลและการแปลความหมายของผลการวเคราะหขอมล ดงน

x แทน คาเฉลย

SD แทน คาเบยงเบนมาตรฐาน n แทน จ านวนคน df แทน ชนของความอสระ (Degree of freedom) F แทน คาสถตทใชพจารณาใน F-distribution t แทน คาสถตทใชพจารณาใน t-distribution p แทน คา p-value d แทน คาอทธพล (Effect size) แบบอสระตอกน (Independent) r แทน คาอทธพล (Effect size) แบบไมอสระตอกน (Dependent)

142

142

3.1 ลกษณะทวไปของกลมตวอยางและคาสถตพนฐานของตวแปร ตาราง 11 จ านวนและรอยละของลกษณะทวไปของกลมตวอยางทเขารวมโปรแกรม

ลกษณะของ กลมตวอยาง

กลมทดลอง (N=20)

กลมควบคม (N=20)

รวม (N=40) 2

จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ อาย 10.533 25-30 ป 2 10.00 2 10.00 4 10.00 31-40 ป 5 25.00 5 25.00 10 25.00 41-50 ป 6 30.00 6 30.00 12 30.00 51-59 ป 7 35.00 7 35.00 14 35.00 ระดบการศกษา 2.895 มธยมศกษาตน 1 5.00 2 10.00 3 7.50 มธยมศกษาปลาย 11 55.00 9 45.00 20 50.00 ปวช/ปรญญาตร 8 40.00 9 45.00 17 42.50 อาชพ 0.592 แมบาน 8 40.00 4 20.00 12 30.00 ขาราชการ/พนกงานบรษ 6 30.00 5 25.00 11 27.50 คาขาย/รบจางทวไป 6 30.00 11 55.00 17 42.50 การรกษา 4.000 ควบคมโดยการฉดยา 3 15.00 3 15.00 6 15.00 ควบคมโดยการ รบประทานยา 17 85.00 17 85.00 34 85.00

* p<.05

จากตาราง 11 สรปไดวาจากกลมตวอยางทงหมด 40 คน แบงออกเปนกลมทดลอง 20 คน

และกลมควบคม 20 คน ทงสองกลมสวนใหญมอายอยระหวาง 51-59 ป คดเปนรอยละ 35.00 สวนใหญส าเรจการศกษาอยในระดบมธยมศกษาปลาย คดเปนรอยละ 50.00 สวนใหญประกอบอาชพคาขาย/รบจางทวไป คดเปนรอยละ 42.50 และสวนใหญมการควบคมระดบน าตาลในเลอดโดยการรบประทานยา คดเปนรอยละ 85.00

143

143

ตาราง 12 คาเฉลย คาเบยงเบนมาตรฐาน และพสยของตวแปรทางจตและพฤตกรรม และตวแปร ทางกายภาพ จ าแนกตามกลมการทดลองและชวงเวลาของการวด

ตวแปร

กลมทดลอง (N=20) กลมควบคม (N=20) รวม (N=40) พสย �� SD �� SD �� SD

1. ความรอบรดานสขภาพระดบพนฐาน (14 – 70 คะแนน) กอนทดลอง 29.25 5.38 28.80 4.80 29.03 5.04 16.00

หลงทดลอง 45.40 9.46 30.45 4.80 37.93 10.59 42.00 ตดตามผล 3 เดอน 55.90 6.14 32.65 4.25 44.28 12.87 38.00

2. ความรอบรดานสขภาพระดบปฏสมพนธ (6 – 40 คะแนน) กอนทดลอง 11.80 2.89 11.50 2.74 11.65 2.79 8.00

หลงทดลอง 21.40 4.22 12.30 2.83 16.85 5.82 18.00 ตดตามผล 3 เดอน 25.30 2.47 11.85 0.75 18.58 7.05 20.00

3. ความรอบรดานสขภาพระดบวจารณญาณ (10 – 50 คะแนน) กอนทดลอง 18.75 3.31 17.85 2.96 18.30 3.13 12.00

หลงทดลอง 36.25 6.03 19.30 2.54 27.78 9.72 32.00 ตดตามผล 3 เดอน 42.85 3.67 19.75 2.99 31.30 12.16 37.00

4. พฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอด (24 – 96 คะแนน) กอนทดลอง 59.15 2.89 61.00 3.42 60.08 3.26 12.00

หลงทดลอง 82.30 2.56 53.95 7.15 68.13 15.30 46.00 ตดตามผล 3 เดอน 81.05 2.09 55.95 4.41 68.50 13.16 40.00

5. ระดบน าตาลสะสมในเลอด กอนทดลอง 7.20 .52 7.40 .34 7.29 .44 1.70 ตดตามผล 3 เดอน 6.61 .58 7.24 .38 6.92 .58 2.10

ตาราง 12 เมอพจารณาภาพรวมพบวา ความรอบรดานสขภาพในแตละดาน ทงระดบพนฐาน

ระดบปฏสมพนธ และระดบวจารณญาณ พบวา มคาเฉลยเพมขนในระยะหลงทดลอง และระยะตดตามผล 3 เดอน โดยกลมทดลองมคาเฉลยสงกวากลมควบคม ในขณะทพฤตกรรมการควบคมน าตาลในเลอด พบวา ในระยะกอนการทดลอง กลมควบคมมคาเฉลยสงกวากลมทดลอง โดยกลมทดลองมคาเฉลยเพมขนในระยะหลงทดลอง สวนกลมควบคมมคาเฉลยลดลงในระยะหลงทดลอง สวนระดบน าตาลสะสมในเลอดพบวา ในระยะกอนการทดลอง กลมควบคมมคาเฉลยสงกวาเลกนอย และในระยะหลงการทดลอง กลมควบคมมคาเฉลยสงกวากลมทดลอง

144

144

อยางไรกตาม ผวจยไมสามารถสรปไดวาการเปลยนแปลงคะแนนเฉลยของความรอบรสขภาพในภาพรวมและภาพยอย พฤตกรรมการควบคมน าตาลและระดบน าตาลในเลอดได ตองมการทดสอบทางสถตเพอยนยนความแตกตางและความเปลยนแปลงทเกดขน ดงรายละเอยดในถดไป 3.2 ผลการวเคราะหขอมลเพอทดสอบสมมตฐาน กอนการทดสอบสมมตฐาน ผวจยไดตรวจสอบขอตกลงเบองตนของการวเคราะหขอมลดวยสถต โดยมรายละเอยดดงน 1) การแจกแจงของตวแปรเปนปกต กลมตวอยางในการวจยนมจ านวนกลมละ 20 คน การตรวจสอบการแจกแจงของขอมลจงใชการตรวจสอบความเบและความโดงของตวแปรแตละตว ควบคไปกบการใชสถต Shapiro-Wilk (ผจงจต อนทสวรรณ. 2545: 44, 51) ซงผลการวเคราะหขอมลพบวา มเพยงความรอบรสขภาพในภาพรวม พฤตกรรมการควบคมน าตาลในระยะกอนการทดลอง และ ระดบน าตาลในเลอดทงสองระยะทไมมนยส าคญทางสถต แตเมอพจารณาจากความเบและความโดงพบวา ไมมตวแปรใดทมคาความเบหรอความโดง เกน 2 (± 2) จงสามารถสรปไดวาขอมลทงหมดมการแจกแจงแบบโคงปกต (George; & Mallery. 2010) ขอมลจงเปนไปตามขอตกลงเบองตน 2) ความเทากนของเมทรกซความแปรปรวน-แปรปรวนรวม จากการทมจ านวนกลมตวอยางในแตละกลมเทากน คอ กลมละ 20 คน เมอพจารณาคณสมบตของ Sphericity ของเมทรกซความแปรปรวน-แปรปรวนรวม พบวา คา Epsilon ซงเปนดชนสะทอนความเบยงเบนออกจากเงอนไขของ Sphericity เปน 1.0 หรอเขาใกล 1.0 ในกลมตวแปรทเปนปญหาซงถอวาเปนไปตามขอตกลงเบองตนเรองการเทากนของความแปรปรวน-แปรปรวนรวม (ผจงจต อนทสวรรณ. 2545) ดงนน จงใชการประมาณคา Spherecity 3) การวเคราะหคาสหสมพนธระหวางตวแปร ดงตาราง 13 จากการวเคราะหคาความสมพนธ เพอทดสอบขอตกลงเบองตนของการวเคราะหความแปรปรวนรวม พบวา พฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอดในระยะกอนการทดลองมความสมพนธทางบวกในระดบสงกบพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอดในระยะหลงการทดลอง สวนระดบน าตาลสะสมในเลอดในระยะกอนการทดลองมความสมพนธทางบวกในระดบสงกบระดบน าตาลสะสมในเลอดในระยะตดตามผล 3 เดอน อยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .01 ดงนน ผวจยจงไดควบคมตวแปรพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอดในระยะกอนการทดลอง และระดบน าตาลสะสมในเลอดในระยะกอนการทดลอง โดยในการวจยครงน ผวจยเลอกใชการวเคราะหความแปรปรวนรวม (ANCOVA) เปนสถตทดสอบสมมตฐานท 1 และ 2 โดยน าตวแปรพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอดในระยะกอนการทดลอง และระดบน าตาลสะสมในเลอดในระยะกอนการทดลอง มาเปนตวแปรรวม (Covariate) เพอควบคมความคลาดเคลอนตวแปรทไมไดเปนผลมาจากโปรแกรมฯ

145

145

ตาราง 13 คาความสมพนธระหวางตวแปร ในระยะกอนการทดลอง หลงการทดลองและตดตามผล 3 เดอน ตวแปร 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14

1 - 2 -.052 - 3 .029 .297 - 4 .315* .054 .220 - 5 .145 .160 .177 .889** - 6 .180 .005 .059 .829** .917** - 7 .109 .086 .091 .623** .654** .772** - 8 .142 .017 .077 .695** .788** .875** .923** - 9 .014 .071 .071 .757** .803** .861** .881** .937** - 10 .094 .054 -.168 -.071 -.162 -.231 -.328* -.299 -.238 - 11 -.012 .161 .212 .763** .847** .860** .872** .909** .930** -.268 - 12 .005 .037 .065 .709** .786** .859** .929** .955** .956** -.299 .934** - 13 .265 -.213 -.041 -.061 -.056 -.089 -.161 -.122 -.202 .181 -.217 -.181 - 14 .110 -.122 -.001 -.394* -.373* -.474** -.501** -.488** -.498** .178 -.524** -.525** .686** -

** p<.01

หมายเหต: 1 ความรอบรดานสขภาพระดบพนฐาน (วดกอนการทดลอง) 6 ความรอบรดานสขภาพระดบวจารณญาณ (วดหลงการทดลอง) 11 พฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอด (วดหลงการทดลอง) 2 ความรอบรดานสขภาพระดบปฏสมพนธ (วดกอนการทดลอง) 7 ความรอบรดานสขภาพระดบพนฐาน (วดตดตามผล 3 เดอน) 12 พฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอด (วดตดตามผล 3 เดอน) 3 ความรอบรดานสขภาพระดบวจารณญาณ (วดกอนการทดลอง) 8 ความรอบรดานสขภาพระดบปฏสมพนธ (วดตดตามผล 3 เดอน) 13 ระดบน าตาลสะสมในเลอด (วดกอนการทดลอง) 4 ความรอบรดานสขภาพระดบพนฐาน (วดหลงการทดลอง) 9 ความรอบรดานสขภาพระดบวจารณญาณ (วดตดตามผล 3 เดอน) 14 ระดบน าตาลสะสมในเลอด (วดตดตามผล 3 เดอน) 5 ความรอบรดานสขภาพระดบปฏสมพนธ (วดหลงการทดลอง) 10 พฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอด (วดกอนการทดลอง)

146

146

กลาวโดยสรป ขอมลส าหรบการวจยน สวนใหญเปนไปตามขอตกลงเบองตนของการวเคราะหสถตความแปรปรวนแบบสองทาง (Two-way ANOVA) การวเคราะหความแปรปรวนรวม (ANCOVA) และการวเคราะหความแปรปรวนแบบวดซ า (Repeated measurement) จงน าไปสการทดสอบสมมตฐานได ซงจะแยกเสนอตามสมมตฐาน ดงรายละเอยดตอไปน

3.2.1 การเปรยบเทยบพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอดหลงการ

ทดลอง ระหวางกลมทดลองและกลมควบคม โดยพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอดในระยะกอนการทดลองเปนตวแปรรวม

ผลการทดสอบสมมตฐาน ดงตาราง 14

ตาราง 14 ผลการวเคราะหความแปรปรวนรวมของพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอดหลง การทดลอง ระหวางกลมทดลองและกลมควบคม โดยควบคมพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาล ในเลอดในระยะกอนการทดลอง

แหลงความแปรปรวน SS df MS F p ตวแปรรวม .025 1 .02 .00 .977

กลมการทดลอง 7381.88 1 7381.88 249.40** .000 ความคลาดเคลอน 1095.12 37 29.60

**P<.01

จากตาราง 14 เมอควบคมพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอดในระยะกอนการทดลอง แสดงใหเหนวา ตวแปรพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอดในระยะหลงการทดลอง ระหวางกลมทดลองและกลมควบคมมความแตกตางกนอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .01 (F = 249.40, p = .00) เมอพบวามความแตกตางกน จงไดท าการเปรยบเทยบคาเฉลยรายค โดยใชวธ Bonferroni

147

147

ตาราง 15 ผลการเปรยบเทยบคาเฉลยรายคระหวางกลมทดลองและกลมควบคม ทมตอพฤตกรรม การควบคมระดบน าตาลในเลอด ในระยะหลงการทดลอง

ตวแปร ชวงเวลา กลม 𝐱 Mean difference ES พฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอด

หลงทดลอง ทดลอง 82.31

28.36** 1.85 ควบคม 53.94

**P<.01

จากตาราง 15 เมอพจารณาจากคาเฉลยทปรบดวยตวแปรรวมแลว แสดงใหเหนวา

กลมทดลองมคาเฉลยพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอดสงกวากลมควบคมในระยะหลงทดลองอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .01 โดยมคาอทธพลเทากบ 1.85 ซงเปนคาอทธพลอยในระดบสง แสดงวาความแตกตางของคะแนนพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอดระหวางกลมทดลองและกลมควบคมเปนผลมาจากอทธพลของโปรแกรมพฒนาความรอบรดานสขภาพดวยการจดการเรยนรเพอการเปลยนแปลง ซงเปนการยอมรบสมมตฐานขางตน

3.2.2 การเปรยบเทยบระดบน าตาลสะสมในเลอดระยะตดตามผล 3 เดอน

ระหวางกลมทดลองและกลมควบคม โดยระดบน าตาลสะสมในเลอดในระยะกอนการทดลองเปนตวแปรรวม

ผลการทดสอบสมมตฐาน ดงตาราง 16

ตาราง 16 ผลการวเคราะหความแปรปรวนรวมของระดบน าตาลสะสมในเลอดระยะตดตามผล 3 เดอน ระหวางกลมทดลองและกลมควบคม โดยควบคมระดบน าตาลสะสมในเลอดในระยะ กอนการทดลอง

แหลงความแปรปรวน SS df MS F p ตวแปรรวม 4.47 1 4.47 35.26** .000

กลมการทดลอง 2.29 1 2.288 18.05** .000 ความคลาดเคลอน 4.69 37 .13

**P<.01

148

148

จากตาราง 16 เมอควบคมระดบน าตาลสะสมในเลอดในระยะกอนการทดลอง แสดงใหเหนวา ตวแปรระดบน าตาลสะสมในเลอดในระยะตดตามผล 3 เดอน ระหวางกลมทดลองและกลมควบคมมความแตกตางกนอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .01 (F = 18.05, p = .00) เมอพบวามความแตกตางกน จงไดท าการทดสอบเปรยบเทยบคาเฉลยรายค โดยใชวธ Bonferroni ตาราง 17 ผลการเปรยบเทยบคาเฉลยรายคระหวางกลมทดลองและกลมควบคม ทมตอระดบน าตาล สะสมในเลอด ในระยะตดตามผล 3 เดอน

ตวแปร ชวงเวลา กลม 𝐱 Mean difference ES ระดบน าตาล สะสมในเลอด

ตดตามผล 3 เดอน

ทดลอง 6.68 -.49** 0.84

ควบคม 7.17

**P<.01

จากตาราง 17 เมอพจารณาจากคาเฉลยทปรบดวยตวแปรรวมแลว แสดงใหเหนวา กลมทดลองมคาเฉลยระดบน าตาลสะสมในเลอดต ากวากลมควบคมในระยะตดตามผล 3 เดอนอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .01 โดยมคาอทธพลเทากบ 0.84 ซงเปนคาอทธพลอยในระดบสง แสดงวาความแตกตางของคะแนนระดบน าตาลสะสมในเลอดระหวางกลมทดลองและกลมควบคมเปนผลมาจากอทธพลของโปรแกรมพฒนาความรอบรดานสขภาพดวยการจดการเรยนรเพอการเปลยนแปลง ซงเปนการยอมรบสมมตฐานขางตน

3.2.3 มปฏสมพนธระหวางกลมการทดลองและการสนบสนนทางสงคมทมผลตอพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอด ในระยะหลงการทดลอง

ผลการทดสอบสมมตฐาน ดงตาราง 18

149

149

ตาราง 18 ผลการวเคราะหความแปรปรวนสองทางของพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอด จ าแนกตามกลมการทดลองและการสนบสนนทางสงคม

แหลงความแปรปรวน SS df MS F p ภายในกลม

กลมการทดลอง 8037.22 1 8037.22 267.39** .000 ระหวางกลม

การสนบสนนทางสงคม 2.02 1 2.02 .07 .797 ปฏสมพนธสองทาง

กลมการทดลอง x การสนบสนนทางสงคม 11.02 1 11.02 .37 .549 ความคลาดเคลอน 1082.10 36 30.06

** p<.01

จากตาราง 18 ผลการวเคราะหขอมลพบวา ผลปฏสมพนธแบบสองทางระหวางกลมการทดลองและการสนบสนนทางสงคม ไมมนยส าคญทางสถต (F = .37,. p = .55) แสดงวา ผปวยโรคเบาหวานประเภทท 2 ทไดรบโปรแกรมการพฒนาความรอบรดานสขภาพดวยการจดการเรยนรเพอการเปลยนแปลง และมไดรบการสนบสนนทางสงคมทแตกตางกน จะมพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอดไมแตกตางกน ซงเปนการปฏเสธสมมตฐานขางตน 3.2.4 การเปรยบเทยบความแตกตางของพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอด และระดบน าตาลสะสมในเลอด ภายหลงการทดลอง จ าแนกตามชวงเวลาทวด สมมตฐานดงกลาว สามารถแบงสมมตฐานยอย เปน 1) ผปวยโรคเบาหวานทไดรบโปรแกรมพฒนาความรอบรดานสขภาพดวยการจดการเรยนรเพอการเปลยนแปลง มพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอดสงขน ในการวดกอนการทดลอง หลงการทดลอง และตดตามผล 3 เดอน เมอพจารณาจากคาการทดสอบ Sphericity โดยคา Mauchly’s W เทากบ .29 ซงมนยส าคญทางสถตทระดบ .01 ดงนน เปนการละเมดขอตกลงเบองตน จงใหใชการประมาณคาแบบ Greenhouse-Geisser

150

150

ตาราง 19 ผลการทดสอบความแตกตางของพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอดภายหลงการ ทดลอง จ าแนกตามชวงเวลาทท าการวด Source SS df MS F Sig ชวงเวลา Sphericity Assumed 1812.32 2 906.16 10.62** .000 Greenhouse-Geisser 1812.32 1.17 1552.08 10.62** .000 Huynh-Feldt 1812.32 1.18 1533.64 10.62** .000 Lower-bound 1812.32 1.00 1812.32 10.62** .000 Error (ชวงเวลา)

Sphericity Assumed 6657.02 78 85.35 Greenhouse-Geisser 6657.02 45.54 146.18 Huynh-Feldt 6657.02 46.09 144.44 Lower-bound 6657.02 39.00 170.69

** p<.01

จากตาราง 19 พบวา Greenhouse-Geisser มคา F เทากบ 10.62 ซงมนยส าคญทางสถตทระดบ .01 นนคอ การวดพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอดในแตละชวงเวลา มอยางนอย 1 ค ทแตกตางกนอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .01 จากนนผวจยจงไดท าการทดสอบเปรยบเทยบคาเฉลยรายค โดยใชวธ Bonferroni ดงตาราง 20 และภาพประกอบ 15

151

151

ตาราง 20 ผลการเปรยบเทยบคาเฉลยรายคของพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอดจาก การวด 3 ครง

(I) ชวงเวลา (J) ชวงเวลา ความแตกตาง ของคาเฉลย

ความคลาดเคลอน

มาตรฐาน P ES

หลงการทดลอง กอนการทดลอง 8.05* 2.60 .011 0.73 ตดตามผล 3 เดอน กอนการทดลอง 8.42* 2.29 .000 0.88

หลงการทดลอง .37 .88 1.000 0.03

* p<.05

ภาพประกอบ 15 การเปลยนแปลงพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอดตามชวงเวลา จากตาราง 20 และภาพประกอบ 15 พบวา ในระยะหลงการทดลอง และกอนการ

ทดลอง มคะแนนเฉลยพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอดแตกตางกนอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .05 โดยมคาขนาดอทธพล เทากบ 0.73 ซงเปนคาอทธพลอยในระดบปานกลาง และในระยะตดตามผล 3 เดอน และกอนการทดลอง มคะแนนเฉลยพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอดแตกตางกนอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .05 โดยมคาขนาดอทธพล เทากบ 0.88 ซงเปนคาอทธพลอยในระดบสง และในระยะหลงการทดลอง และตดตามผล 3 เดอน โดยมคาขนาดอทธพล เทากบ 0.03

60

62.5

65

67.5

70

กอนการทดลอง หลงการทดลอง ตดตามผล 3 เดอน

พฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอด

152

152

แสดงใหเหนวาความแตกตางของคะแนนพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอดจ าแนกตามชวงเวลาทท าการวดเปนผลมาจากอทธพลของโปรแกรมพฒนาความรอบรดานสขภาพดวยการจดการเรยนรเพอการเปลยนแปลง จากผลการทดลองดงกลาว สามารถสรปไดวา กลมผปวยโรคเบาหวานทไดรบโปรแกรมพฒนาความรอบรดานสขภาพดวยการจดการเรยนรเพอการเปลยนแปลงหลงการทดลอง จะมพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอด สงกวากอนการทดลอง สวนในระยะหลงการทดลอง มพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอด ไมแตกตางจากระยะตดตามผล 3 เดอน แสดงใหเหนถง พฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอดของผปวยโรคเบาหวานประเภทท 2 มความคงทนของพฤตกรรม ซงเปนการยอมรบสมมตฐานขางตน 2) ผปวยโรคเบาหวานทไดรบโปรแกรมพฒนาความรอบรดานสขภาพดวยการจดการเรยนรเพอการเปลยนแปลง มระดบน าตาลสะสมในเลอดลดลง ในการวดกอนการทดลอง และตดตามผล 3 เดอน เมอพจารณาคณสมบตของ Sphericity ของเมทรกซความแปรปรวน-แปรปรวนรวม พบวา คา Epsilon ซงเปนดชนสะทอนความเบยงเบนออกจากเงอนไขของ Sphericity เปน 1.0 หรอเขาใกล 1.0 ซงเงอนไขดงกลาวเปนไปตามขอตกลงเบองตน จงใหใชการประมาณคาแบบ Sphericity Assumed ตาราง 21 ผลการทดสอบความแตกตางของระดบน าตาลสะสมในเลอดภายหลงตดตามผล 3 เดอน จ าแนกตามชวงเวลาทท าการวด Source SS df MS F Sig ชวงเวลา Sphericity Assumed 2.74 1 2.74 30.32** .000 Greenhouse-Geisser 2.74 1 2.74 30.32** .000 Huynh-Feldt 2.74 1 2.74 30.32** .000 Lower-bound 2.74 1 2.74 30.32** .000 Error (ชวงเวลา)

Sphericity Assumed 3.52 39 .09 Greenhouse-Geisser 3.52 39 .09 Huynh-Feldt 3.52 39 .09 Lower-bound 3.52 39 .09

** p<.01

153

153

จากตาราง 21 พบวา Sphericity Assumed มคา F เทากบ 30.32 ซงมนยส าคญทางสถตทระดบ .01 นนคอ การวดระดบน าตาลสะสมในเลอดในแตละชวงเวลา แตกตางกนอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .01 จากนน ผวจยจงไดท าการทดสอบเปรยบเทยบคาเฉลยรายค โดยใชวธ Bonferroni ดงตาราง 22 ภาพประกอบ 16 ตาราง 22 ผลการเปรยบเทยบคาเฉลยรายคของระดบน าตาลสะสมในเลอดจากการวด 2 ครง

(I) ชวงเวลา (J) ชวงเวลา ความแตกตาง ของคาเฉลย

ความคลาดเคลอนมาตรฐาน

P ES

ตดตามผล 3 เดอน กอนการทดลอง -.37* 0.07 .000 0.72

* p<.05

ภาพประกอบ 16 การเปลยนแปลงระดบน าตาลสะสมในเลอดตามชวงเวลา จากตาราง 22 และภาพประกอบ 16 พบวา ในระยะตดตามผล 3 เดอน และกอนการทดลอง มคะแนนเฉลยระดบน าตาลสะสมในเลอดแตกตางกนอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .05 โดยมคาขนาดอทธพล เทากบ 0.72 ซงเปนคาอทธพลอยในระดบปานกลาง

6

6.5

7

7.5

8

กอนการทดลอง ตดตามผล 3 เดอน

ระดบน าตาลสะสมในเลอด

154

154

แสดงใหเหนวาความแตกตางของคะแนนระดบน าตาลสะสมในเลอดจ าแนกตามชวงเวลาทท าการวดเปนผลมาจากอทธพลของโปรแกรมพฒนาความรอบรดานสขภาพดวยการจดการเรยนรเพอการเปลยนแปลง จากผลการวเคราะหดงกลาว สามารถสรปไดวา กลมผปวยโรคเบาหวานทไดรบโปรแกรมพฒนาความรอบรดานสขภาพดวยการจดการเรยนรเพอการเปลยนแปลงตดตามผล 3 เดอน จะมระดบน าตาลสะสมในเลอด ต ากวากอนการทดลอง แสดงใหเหนถง ระดบน าตาลสะสมในเลอดของผปวยโรคเบาหวานประเภทท 2 มความคงทนของระดบน าตาลสะสมในเลอด ซงเปนการยอมรบสมมตฐานขางตน 3.2.5 การเปรยบเทยบความแตกตางของความรอบรดานสขภาพระดบพนฐาน ความรอบรดานสขภาพระดบปฏสมพนธ และความรอบรดานสขภาพระดบวจารณญาณ ภายหลงการทดลอง จ าแนกตามชวงเวลาทวด เมอพจารณาจากคาการทดสอบ Sphericity โดยความรอบรดานสขภาพระดบพนฐาน มคา Mauchly’s W เทากบ .87 ซงไมมนยส าคญทางสถต เปนไปตามขอตกลงเบองตน จงใหใชการประมาณคาแบบ Sphericity assumed สวนความรอบรดานสขภาพระดบปฏสมพนธ และความรอบรดานสขภาพระดบวจารณญาณ มคา Mauchly’s W เทากบ .66 และ .55 ตามล าดบ ซงมนยส าคญทางสถตทระดบ .01 ดงนน เปนการละเมดขอตกลงเบองตน จงใหใชการประมาณคาแบบ Greenhouse-Geisser ตาราง 23 ผลการทดสอบความแตกตางของความรอบรดานสขภาพระดบพนฐาน ระดบปฏสมพนธ และระดบวจารณญาณภายหลงการทดลอง จ าแนกตามชวงเวลาทท าการวด Source SS df MS F Sig ความรอบรดานสขภาพระดบพนฐาน ชวงเวลา Sphericity Assumed 4694.60 2 2347.30 36.21** .000 Greenhouse-Geisser 4694.60 1.76 2661.52 36.21** .000 Huynh-Feldt 4694.60 1.84 2549.90 36.21** .000 Lower-bound 4694.60 1.00 4694.60 36.21** .000 Error (ชวงเวลา)

Sphericity Assumed 5056.07 78 64.82 Greenhouse-Geisser 5056.07 68.79 73.50 Huynh-Feldt 5056.07 71.80 70.42 Lower-bound 5056.07 39.00 129.64

155

155

ตาราง 23 (ตอ) Source SS df MS F Sig ความรอบรดานสขภาพระดบปฏสมพนธ ชวงเวลา Sphericity Assumed 1039.62 2 519.81 27.83** .000 Greenhouse-Geisser 1039.62 1.49 697.65 27.83** .000 Huynh-Feldt 1039.62 1.54 676.94 27.83** .000 Lower-bound 1039.62 1.00 1039.62 27.83** .000 Error (ชวงเวลา)

Sphericity Assumed 1457.05 78 18.68 Greenhouse-Geisser 1457.05 58.12 25.07 Huynh-Feldt 1457.05 59.89 24.33 Lower-bound 1457.05 39.00 37.26

ความรอบรดานสขภาพระดบวจารณญาณ ชวงเวลา Sphericity Assumed 3616.02 2 1808.01 37.18** .000 Greenhouse-Geisser 3616.02 1.38 2627.87 37.18** .000 Huynh-Feldt 3616.02 1.41 2564.98 37.18** .000 Lower-bound 3616.02 1.00 3616.02 37.18** .000 Error (ชวงเวลา)

Sphericity Assumed 3793.32 78 48.63 Greenhouse-Geisser 3793.32 53.66 70.68 Huynh-Feldt 3793.32 54.98 68.99 Lower-bound 3793.32 39.00 97.26

** p<.01

จากตาราง 23 พบวา ความรอบรดานสขภาพระดบพนฐาน ประมาณคา Sphericity มคา F เทากบ 36.21 ซงมนยส าคญทางสถตทระดบ .01 สวนความรอบรดานสขภาพระดบปฏสมพนธ และความรอบรดานสขภาพระดบวจารณญาณ ประมาณคา Greenhouse-Geisser มคา F เทากบ 27.83 และ 37.18 ตามล าดบ ซงมนยส าคญทางสถตทระดบ .01 นนคอ การวดความรอบรดานสขภาพระดบพนฐาน ความรอบรดานสขภาพระดบปฏสมพนธ และความรอบรดานสขภาพระดบวจารณญาณในแตละชวงเวลา มอยางนอย 1 ค ทแตกตางกนอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .01 จากนน ผวจยจงไดท าการทดสอบเปรยบเทยบคาเฉลยรายค โดยใชวธ Bonferroni ดงตาราง 24 และภาพประกอบ 17

156

156

ตาราง 24 ผลการเปรยบเทยบคาเฉลยรายคของความรอบรดานสขภาพจากการวด 3 ครง

(I) ชวงเวลา (J) ชวงเวลา ความแตกตาง ของคาเฉลย

ความคลาดเคลอน

มาตรฐาน P ES

ความรอบรดานสขภาพระดบพนฐาน หลงการทดลอง กอนการทดลอง 8.90* 1.61 .000 1.07

ตดตามผล 3 เดอน กอนการทดลอง 15.25* 2.10 .000 1.56 หลงการทดลอง 6.35* 1.64 .001 0.54

ความรอบรดานสขภาพระดบปฏสมพนธ หลงการทดลอง กอนการทดลอง 5.20* 0.95 .000 1.14

ตดตามผล 3 เดอน กอนการทดลอง 6.92* 1.19 .000 1.29 หลงการทดลอง 1.72* .69 .049 0.27

ความรอบรดานสขภาพระดบวจารณญาณ หลงการทดลอง กอนการทดลอง 9.47* 1.59 .000 1.31

ตดตามผล 3 เดอน กอนการทดลอง 13.00* 1.95 .000 1.46 หลงการทดลอง 3.52* .99 .003 0.32

** p<.05

157

157

ภาพประกอบ 17 การเปลยนแปลงความรอบรดานสขภาพตามชวงเวลา จากตาราง 24 และภาพประกอบ 17 พบวา ในระยะหลงการทดลอง และกอนการ

ทดลอง มคะแนนเฉลยความรอบรดานสขภาพระดบพนฐาน ระดบปฏสมพนธ และระดบวจารณญาณแตกตางกนอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .05 โดยมคาขนาดอทธพล เทากบ 1.07, 1.14 และ 1.31 ตามล าดบ ซงเปนคาอทธพลอยในระดบสง และในระยะตดตามผล 3 เดอน และกอนการทดลอง มคะแนนเฉลยความรอบรดานสขภาพระดบพนฐาน ระดบปฏสมพนธ และระดบวจารณญาณแตกตางกนอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .05 โดยมคาขนาดอทธพล เทากบ 1.56, 1.29 และ 1.46 ตามล าดบ ซงเปนคาอทธพลอยในระดบสง และในระยะหลงการทดลอง และตดตามผล 3 เดอน มคะแนนเฉลยความรอบรดานสขภาพระดบพนฐาน ระดบปฏสมพนธ และระดบวจารณญาณแตกตางกนอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .05 โดยมคาขนาดอทธพล เทากบ 0.54, 0.27 และ 0.32 ตามล าดบ ซงเปนคาอทธพลอยในระดบต า-ปานกลาง

แสดงใหเหนวาความแตกตางของคะแนนความรอบรดานสขภาพระดบพนฐาน ระดบปฏสมพนธ และระดบวจารณญาณ จ าแนกตามชวงเวลาทท าการวดเปนผลมาจากอทธพลของโปรแกรมพฒนาความรอบรดานสขภาพดวยการจดการเรยนรเพอการเปลยนแปลง

10

20

30

40

50

กอนการทดลอง หลงการทดลอง ตดตามผล 3 เดอน

ความรอบรดานสขภาพ

ความรอบรดานสขภาพระดบพนฐาน

ความรอบรดานสขภาพระดบปฏสมพนธ

ความรอบรดานสขภาพระดบวจารณญาณ

158

158

จากผลการทดลองดงกลาว สามารถสรปไดวา กลมผปวยโรคเบาหวานทไดรบโปรแกรมพฒนาความรอบรดานสขภาพดวยการจดการเรยนรเพอการเปลยนแปลงหลงการทดลอง มความรอบรดานสขภาพระดบพนฐาน ระดบปฏสมพนธ และระดบวจารณญาณ สงกวากอนการทดลอง สวนในระยะตดตามผล 3 เดอน มความรอบรดานสขภาพระดบพนฐาน ระดบปฏสมพนธ และระดบวจารณญาณ สงกวากอนการทดลองและหลงการทดลอง แสดงใหเหนถง ความรอบรดานสขภาพระดบพนฐาน ระดบปฏสมพนธ และระดบวจารณญาณของผปวยโรคเบาหวานประเภทท 2 มความคงทน ซงเปนการยอมรบสมมตฐานขางตน โดยสรป การวจยระยะท 2 มจดมงหมายเพอศกษาประสทธผลของโปรแกรมพฒนาความรอบรดานสขภาพดวยการจดการเรยนรเพอการเปลยนแปลงทมตอพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอดในผปวยโรคเบาหวาน ซงเปนผปวยในกลมเปาหมายทตองเยยมบาน ภายใตการดแลของศนยบรการสาธารณสข กรงเทพมหานคร โดยเปนการศกษาการเปลยนแปลงของความรอบรดานสขภาพระดบพนฐาน ระดบปฏสมพนธ และระดบวจารณญาณ พฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอด และระดบน าตาลสะสมในเลอด ในกลมทดลองภายหลงไดรบโปรแกรมดงกลาวเปรยบเทยบกบกลมควบคมทไมไดรบโปรแกรม แสดงใหเหนผลของโปรแกรมตอการเปลยนแปลงของความรอบรดานสขภาพระดบพนฐาน ระดบปฏสมพนธ และระดบวจารณญาณ พฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอด และระดบน าตาลสะสมในเลอด ผวจยจงไดสรปผลการทดสอบ ดงแสดงในตาราง 25 ตาราง 25 ภาพรวมของผลการทดสอบสมมตฐาน

สมมตฐาน ผลการทดสอบสมมตฐาน

ยนยนสมมตฐาน

ยนยนบางสวน

ปฏเสธสมมตฐาน

1. ผปวยโรคเบาหวานทไดรบโปรแกรมพฒนาความรอบรดานสขภาพดวยการจดการเรยนรเพอการเปลยนแปลง มพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอดสงกวาผปวยโรคเบาหวานทไมไดรบโปรแกรม ในการวดระยะหลงการทดลอง

- -

2. ผปวยโรคเบาหวานทไดรบโปรแกรมพฒนาความรอบรดานสขภาพดวยการจดการเรยนรเพอการเปลยนแปลง มระดบน าตาลสะสมในเลอดต ากวาผปวยโรคเบาหวานทไมไดรบโปรแกรม ในการวดระยะตดตามผล 3 เดอน

- -

159

159

ตาราง 25 (ตอ)

สมมตฐาน ผลการทดสอบสมมตฐาน

ยนยนสมมตฐาน

ยนยนบางสวน

ปฏเสธสมมตฐาน

3. ผปวยโรคเบาหวานทไดรบโปรแกรมพฒนาความรอบรดานสขภาพดวยการจดการเรยนรเพอการเปลยนแปลงทไดรบการสนบสนนทางสงคมสง มพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอด สงกวาผปวยโรคเบาหวานทไดรบการสนบสนนทางสงคมต า

- -

4. ผปวยโรคเบาหวานทไดรบโปรแกรมพฒนาความรอบรดานสขภาพดวยการจดการเรยนรเพอการเปลยนแปลง มพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอดทดข น และมระดบน าตาลสะสมในเลอดลดลง จ าแนกตามชวงเวลาทท าการวด

- -

5. ผปวยโรคเบาหวานทไดรบโปรแกรมพฒนาความรอบรดานสขภาพดวยการจดการเรยนรเพอการเปลยนแปลง มความรอบรดานสขภาพระดบพนฐาน ความรอบรดานสขภาพระดบปฏสมพนธ และระดบวจารณญาณสงขน

- -

สวนท 4 ขอคนพบจากการตดตามผลหลงการทดลอง ในการน าเสนอขอมลในสวนท 4 เปนน าเสนอการเปลยนแปลงความรอบรดานสขภาพ และพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอดของกลมทดลองหลงจากรวมกจกรรมในโปรแกรมพฒนาความรอบรดานสขภาพดวยการจดการเรยนรเพอการเปลยนแปลง 1. การเปลยนแปลงความรอบรดานสขภาพ 1.1 การพฒนาความรทจ าเปน ทกษะในการจดการตนเองของผปวยโรคเบาหวาน การเขารวมกจกรรมท าใหเกดความรความเขาใจเกยวกบการจดการตนเองมากขนจนท าใหมนใจสามารถเอามาใชจดการตวเองในชวตประจ าวน ทงนในการด าเนนกจกรรมดวยวธการลองปฏบต และการสอนจากผเชยวชาญเปนเนอหาทลงลกโดยอธบายถงวธการ (How to) กจกรรมเหลาน สงเสรมใหเกดการพฒนาความรอบรดานสขภาพ ในองคประกอบดานการจดการตนเอง และการพฒนาความรและทกษะทจ าเปน เพอใหผปวยน ามาใชควบคมระดบน าตาล ดงค ากลาว

160

160

“เขากจกรรมท าใหรมากขนวาทไมใหกนหวาน จะกนอยางไร แตละมอกนเทาไร มนท าใหเราสามารถรวาจะวางแผนการกนยงไงตอวน” (กลมตวอยางคนท 1)

“มนเกดความมนใจขน เรารมากขนวาเราจะกนยงไง เมอไรทควรงดการออกก าลง

กาย ในกจกรรมสอนใหรวา จรงๆ เราแคมความรทถก เรากจะมนใจในการดแลตวเอง ” (กลมตวอยางคนท 2)

“พอเราไดลองค านวณอาหารตอนรวมกจกรรม เรากสามารถไปลองท าจรงได

น าตาลมนกลดจรงๆละ” (กลมตวอยางคนท 3) “ทเคยรแควา หลกเลยงแปง น าตาล ของทอด ของมน จรงๆ มนทานไดนะคะ แตก

ตองรจกแบงตามมออาหาร” (กลมตวอยางคนท 4) “การทใหความรแบบทเราไดลองทดลองท า มนลงลกถงขน ฮาวท (How to) ท าให

เขาใจ มนใจ ดกวาทสอนทวๆ ไป ทบอกงดหวาน งดแปง แบบนเขาใจมาก พอไปลองท าจรงๆ มนกจะท าได” (กลมตวอยางคนท 7)

1.2 การสอสารกบแพทย ทกษะการสอสารระหวางแพทยและผปวยเปนปจจยทส าคญในการพฒนาความรอบรดานสขภาพเชนกน หลงเขารวมกจกรรมกลมตวอยางสามารถสอสารกบแพทยผรกษาได โดยมการเตรยมพรอมในดานขอมลสขภาพของตนเองกอนไปพบแพทย มความมนใจในการสอสารกบแพทย ซงสงผลใหกลมตวอยางสามารถวางแผน และมสวนรวมในการจดการตนเอง ทงนในโปรแกรมฯ ทมงปรบเปลยนมมมองเกยวกบการสอสารกบแพทย ท าใหกลมตวอยางเขาใจและเปดใจยอมรบบทบาทในการเปนผปวย และบทบาทของแพทยผรกษา นอกจากนการทกลมตวอยางมทกษะการสอสารกบแพทยทมประสทธภาพนนยงสงผลดตอบรรยากาศในการสอสาร การใชเวลาในการสอสารทนอยลง ดงค ากลาว

“ในกจกรรมสอนใหเตรยมตวกอนไปหาหมอ เราเลยวางแผนกอนวา เราจะคยเรอง

อะไร มนตางจากเมอกอน ทเราไปฟงผลน าตาล และฟงทหมอบอกไมไดบอกสงทเราอยากบอกวธการนท าใหใชเวลาในการพบแพทยนอยลง หมอเขากดพอใจ นาจะเพราะเขามขอมลเอาไปปรบยา วางแผนวาจะใหรกษาแบบไหนตอ” (กลมตวอยางคนท 4)

161

161

“เปนธรรมดา ทพอเราเขาใจสงทเราควรร เราจะกลาทจะแสดงความคดเหนกบแพทย มนเหมอนเราไมไดรบแตค าสงของหมออยางเดยว ไดชวยหมอบอกวาน าตาลเทาไร มอาการเวยนหวมย เพราะเรารวาเราควรบอกอะไร ควรถามอะไร ”... “เขาใจสงทเราควรรคอ เราควรรอะไรในโรคเบาหวานทเราเปน อะไรทควรท า ควรหลกเลยง อาการไหนคออาการปกต อาการไหนควรจะบอกหมอ หรอไปพบหมอ ทกอยางเราจดเอาไวหมด” (กลมตวอยางคนท 5)

“หมอมหลายแบบ หลายบคลก บางคนกดเปนกนเอง บางคนกเฉยๆ พดนอย เรารสทธ

ทเราควรม เรามสทธทจะถามเขาได และเรามสทธทจะรผลการรกษา เชน น าตาลเทาไร ยาเปลยน หรอไมเปลยนเพราะอะไร แตทาททหมอแสดงออกกบคนไข เชน การทไมตอบค าถาม” (กลมตวอยางคนท 7)

“การทเราคยกบแพทยแลวแพทยมทาทรบ หรอไมคอยตอบค าถามเราอาจจะเสยความ

มนใจ แตเมอเราคดวาเราเปนคนไข เปนหนาทของหมอทจะรกษา เขาตองอธบายสงท คนไขไมเขาใจ กจะไมใสใจกบทาแบบนน เราไมไดเจอเขาทกๆครง ไมใชหมอคนเดมท ตรวจ” (กลมตวอยางคนท 11)

“ทกครงทไปตรวจพบหมอไมซ ากน ขอมลของเราถาเรารของตวเอง กนยาเทาไร ผลเลอดความดนแตละครงเปนยงไง ทเราจดบนทกเอง มนดมากๆเลย การทเราประเมนตวเองไดรจกวาเลอดแบบนสงหรอต าเกนไป มนท าใหรเปาหมาย ก าหนดไดวาคนไขตองท าตวอยางไร” (กลมตวอยางคนท 12)

1.3 วจารณญาณในการวเคราะหขอมล การเขารวมกจกรรม ท าใหกลมตวอยางมทกษะในการวเคราะหขอมล เหนประโยชนในการวเคราะหขอมล และท าใหเกดการเปลยนแปลงตนเองไดแกเปนคนทวางแผนชวตประจ าวน ไมเชออะไรแบบไมมเหตผล ดงค ากลาว

“จรงๆแลวพเลอกจะเชอเพอนเพราะการกนยาสมนไพร อาหารเสรมทบอกวาชวย

ลดระดบน าตาล ท าใหคลอเลสเตอรรอลลดลง เพราะคดวามนอาจจะลดตามทเขาบอก เหนเขาบอกวามนด มนชวยจรงๆ เราไมรเบองหลงเขาไปท าอะไรมา เขาอาจจะไมบอกสงทไมด เพราะเขาเลอกจะกนแบบนน คนสวนมากเลอกจะบอกแตขอดของสงทตวเองท า ” (กลมตวอยางคนท 3)

162

162

“นอกจากเราไดวเคราะหขอมลเรองยา เรองอาหารเสรม มนเหมอนเราไดฝกใหตวเองเปนคนวางแผนชวตประจ าวน การวเคราะหตวเอง จะท าอะไรมนกจะรวาเพราะอะไร ถงจะยงไมไดเกงนก ไมเปนปกตของชวตนก แตมนกจะฉกคดวา นนะมนเพราะอะไรเราถงตองท าแบบน ตองระวงแบบน” (กลมตวอยางคนท 6)

“พอเรารวา ตองท าอะไรบาง ท าเพราะอะไร มนมเหตผลของการท า ยงเรามความรท

พอจะใชดแลตวเรามากขน พวาคนไขกจะท าอยางสม าเสมอ เปนธรรมดา ทเรารวามนมประโยชน เรากจะท า ท าจนเปนประจ า” (กลมตวอยางคนท 7)

“การทฝกเปนคนไมเชออะไรแบบไมมเหตผล อารมณวาไมแบบคนหลบหหลบตาท า

แบบนบอยๆมนจะเปนนสย เพราะเรองสขภาพมนกส าคญนะ” (กลมตวอยางคนท 11) “เดยวนพไมซออะไรกนอะไรสมสสมหาแลวนะ รแลววา เสยเงนฟร จะคมน าตาลตอง

คมอาหาร ออกก าลงกาย กนยากพอแลว เหนชดเลย พอกนเขาไปเยอะ กน าตาลสง กดไมลงเลย” (กลมตวอยางคนท 13)

2. การเปลยนแปลงพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอด หลงจากทเขารวมโปรแกรม ฯ ท าใหกลมตวอยางเหนความส าคญของการควบคมระดบน าตาลในเลอดของตนเอง มเปาหมายจากการทกลมตวอยางวางแผน ท าใหมเปาหมายของการปฏบตของตวเอง ไดน าความรจากการเขารวมโปรแกรม ฯ มาใชในชวตประจ าวน นอกจากนเนองจากพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอดเปนพฤตกรรมทตองปฏบตอยางสม าเสมอเปนประจ าทกวน ตดตามผลลพทของการปฏบตตนดวยตนเอง การทกลมตวอยางสามารถตดตามผลระดบน าตาลในเลอดดวยตนเอง จงเปนสงกระตนส าคญทท าใหกลมตวอยางสามารถประเมนพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอดของตนเองได

“ระหวางทางมนมอปสรรคนะ ไมใชทกเรองจะท าไดอยางราบรน มนตงตนทวาเรามา

คดวามนตองพยายามคมน าตาล มเปาหมายวาตองท าเพอตวเองยงไง ทกเรองหรอโรคน มนเกดเพราะตวเอง พฤตกรรมของตวเอง เราตองคมมนดวยตวเราเอง ท าจนสามารถท าได จนเปนนสย จนชนไปเอง” (กลมตวอยางคนท 1)

163

163

“เมอเปลยนความคด เหนวาการไมท าใหน าตาลสงมนชวยใหมชวตตอไปโดยไมเปนโรคนากลวหลายๆ แบบ ถงมนจะล าบากยงไง ตวพเองกจะพยายามท า ทดมากคอตอนเขามาอบรมมนชวยใหร รวาตองกนอะไร เทาไร กนยงไง เอาความรมาใช เขาใจเหตผลของการทจะกนอะไรเทาไร ขนมอะไร อาหารอะไรใหคณคาเทาไร ปรมาณเทาไร พเลยท าไดทกวน....มบางบางวนทเผลอกนเขาไปเยอะ แตพอเจาะเลอดมนเรมจะสงปรมๆ พจะรตวแลวกเรมกลบมาเครงครดกบตวเองใหม การมเครองเจาะเองพกจะบนทกผลทกๆวน ”

(กลมตวอยางคนท3) “ความรจากการทนองกบครทมาสอน ดมากพไดฝก ไดลองท า พเอามาลองท าเอง

ตามทไดวางแผนวาจะกนวนเทาไร ออกก าลงยงไง แคละวนท าตามทก าหนดไว แบบนดมาก ชวยใหมเปาหมาย มวนย แลวมนกโชคดทพ ซ อทเครองเจาะน าตาล มนท าใหพพยายามมากขน เพราะเหมอนมคนมาเตอนนะ ท าแบบน น าตาลจะไมเกน 120 พจดทกวน พอเครองอานผลวาสงกจะพยายามลดอาหาร ออกก าลงกาย นอนไวๆ ไมนอนดก พอวนไหนทเครองมนอานวาไมเกนแบบนมนจะท าใหเราดใจ เหมอนการไดรางวล แตเปนรางวลจากเลขบนเครอง พอเปนแบบนบอยๆ ทเคยชอบกนกาแฟ กนทกวน มนกเฉยๆไปเอง ไมกนกได ” (กลมตวอยางคนท 11)

“การทสามารถชวยเหลอตวเอง คยกบหมอเอง มความรทเอามาใชไดจรง ท าใหเกด

ความมนใจทจะท าตามทวางแผน ไมตองรบกวนใครเลย แบบนพกท าไดทกๆวน ไมเบอหนายทจะไปโรงพยาบาล เรองอาหารกรสกดขน จากทเคยคดวามนยงยาก พอท าไดทเคยคดวามนยงยากท าล าบาก กจะมนใจมากขน” (กลมตวอยางคนท 11)

จากขอคนพบทไดจากการสมภาษณกลมตวอยางทเขารวมโปรแกรมฯ ในการตดตามผลหลงการทดลองเปนขอสรปทยนยนไดวา การเขารวมโปรแกรมฯ ทสรางจากแนวคดการเรยนรเพอการเปลยนแปลง สามารถพฒนาความรอบรดานสขภาพ และพฒนาพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอดใหมความคงทน นอกจากนยงพบวาการตดตามผลลพธของพฤตกรรมตนเอง การเกดความมนใจในการปฏบต ชวยสนบสนนใหพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอดมความคงทน

บทท 5 สรปผล อภปรายผล และขอเสนอแนะ

การวจยนเปนวธการวจยผสานวธ (Mixed methods research) แบบแผนขนสง: รปแบบการทดลอง (Intervention design) เรอง ประสทธผลของโปรแกรมพฒนาความรอบรดานสขภาพดวยกระบวนการเรยนรเพอการเปลยนแปลงในผปวยเบาหวานชนดท 2 ในการศกษานมความมงหมายของการวจยดงน 1) เพอศกษาประสบการณและมมมองทเกยวของกบการจดการตนเองของผปวยโรคเบาหวาน 2) เพอศกษาเงอนไขและมมมองทเกยวของกบความรอบรดานสขภาพในผปวยโรคเบาหวาน 3) เพอศกษาประสทธผลของโปรแกรมพฒนาความรอบรดานสขภาพดวยการจดการเรยนรเพอการเปลยนแปลงทมตอพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอดของผปวยโรคเบาหวาน และ 4) เพอศกษาความคงทนของความรอบรดานสขภาพ พฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอด และการเปลยนแปลงของระดบน าตาลสะสมในเลอดของผปวยโรคเบาหวาน ในการด าเนนการวจยแบบผสานวธมรายละเอยดดงน การศกษาเชงคณภาพ ส าหรบการศกษาดวยวจยเชงคณภาพ ผวจยท าการศกษาโดยเกบขอมลจากผใหขอมลหลกและผใหขอมลรอง ซงไดมาจากการคดเลอกแบบเจาะจง (Purposive sampling) ดวยวธคดเลอกตามคณสมบต (Criterion sampling) โดยยดจดมงหมายของการศกษาเปนหลก (Purposeful sampling) (Creswell. 2007: 75) ทงนผใหขอมลหลกมคณสมบตคอเปนผปวยโรคเบาหวานชนดท 2 อยางนอย 5 ป มอายระหวาง 21-59 ป ทไมสามารถควบคมระดบน าตาลในเลอดได โดยมผลการตรวจระดบน าตาลในพลาสมาจากหลอดเลอดด าหลงอดอาหารนาน 8 ชวโมง มคามากกวา 126 มลลกรมตอเดซลตร ตงแต 2 ครงขนไปในระยะเวลา 6 เดอนยอนหลงกอนเกบขอมล ส าหรบผใหขอมลรอง ท าการคดเลอกจากบคคลผทมอทธพลตอความเชอ เงอนไขของพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอดของผใหขอมลหลก ซงแบงเปน 2 กลม คอ กลมท 1 ญาตหรอผใหการดแลหลกของผใหขอมลหลกอยางนอย 1 ป กลมท 2 ผใหบรการสขภาพทมหนาทเยยมบาน และใหการดแลผปวยเบาหวานในคลนกโรคเบาหวานของศนยบรการสาธารณสข 30 วดเจาอาม กรงเทพมหานคร ทงนเกบขอมลในงานวจยเชงคณภาพจนขอมลอมตว การศกษาเชงปรมาณ กลมตวอยางทใชในการด าเนนการวจยเชงปรมาณดวยการศกษาเชงทดลองเปนกลมผปวยเบาหวานประเภทท 2 ทไมสามารถควบคมระดบน าตาลในเลอดได ไดมาจากการการสมอยางงาย จ านวน 60 คน น ากลมตวอยางทงหมดเขารวมกจกรรมพฒนาความรพนฐานส าหรบผปวยโรคเบาหวาน ประกอบไปดวย เมอจบกจกรรมท าการจบครายบคคล (Matched subjects) จากระดบการสนบสนนทางสงคม อาย ระดบการศกษา เขาสกลมทดลองและกลมควบคม จนไดจ านวนอาสาสมครตามการค านวณขนาดกลมตวอยาง

ในบทนผวจยขอน าเสนอการสรปผล อภปรายผล ขอเสนอแนะจากการศกษา และขอจ ากดตามล าดบ ดงตอไปน

165

สรปผลการวจยเชงคณภาพ ประเดนท 1 ประสบการณทเกยวของกบโรคเบาหวาน ประสบการณทเกยวของกบโรคเบาหวานเรมตนขนจากการตรวจพบวาตนเองเปนผปวยโรคเบาหวาน มระดบน าตาลในเลอดทสง ซงการตรวจพบดงกลาวมทงในลกษณะทมอาการของโรคแลวไปตรวจจงพบวาเปนโรคเบาหวาน และลกษณะทไมมอาการแตเปนการตรวจสขภาพทวไปแลวพบวามระดบน าตาลในเลอดสง จากผลการศกษาพบวาผใหขอมลมประสบการณการเปนโรคเบาหวานมาไมต ากวา 5 ป โดยแบงประสบการณเปน 2 ลกษณะ ไดแก 1) ประสบการณเชงลบตอการเปนโรคเบาหวาน และ 2) ประสบการณการปรบเปลยนพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอด ซงมรายละเอยดดงน 1) ประสบการณเชงลบตอการเปนโรคเบาหวาน ผลการศกษาพบวาผใหขอมลบางราย เคยไดเผชญกบสถานการณเชงลบทเกดจากการเปนโรคเบาหวาน เชน การสญเสยอนาคตเนองจากมอาการเจบปวย และการผานประสบการณทรนแรง เปนตน ซงประสบการณเชงลบนท าใหผใหขอมลเรมตระหนกตอการเปลยนแปลงพฤตกรรมของตนเองในระยะตอมา นอกจากประสบการณในเชงลบดงทกลาวขางตน ยงพบวาผใหขอมลไดมการปรบเปลยนพฤตกรรม หลงจากเกดความตนกลวตอการเปนโรคเบาหวาน ซงแบงความกลวออกเปน 2 แบบ ไดแก การกลวตอการความรนแรงของโรคเบาหวานทเพมขนและการกลววาตนเองจะเปนบคคลไรความสามารถ จะเหนไดวาประสบการณเชงลบและการผานประสบการณทรนแรง จากการทตองเสยงตอการเปนผปวยทตองสญเสยอวยวะ สญเสยอนาคต หรอสรางความเดอดรอนใหคนในครอบครว สงผลใหเกดความตนกลวและตระหนกตอการควบคมพฤตกรรมตนเองใหสามารถควบคมระดบน าตาลในเลอดได และน าไปสการปรบเปลยนพฤตกรรมในการควบคมน าตาลในเลอดตอไป 2) ประสบการณการปรบเปลยนพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอด เปนประสบการณทเกดขนหลงรบรวาตนเองเปนผปวยโรคเบาหวาน และสงผลใหเกดการเปลยนแปลงของพฤตกรรมในการควบคมระดบน าตาลในเลอดของตนเอง การปฏบตตวทถกตอง และลดความรนแรงของโรค โดยพบวาการปรบเปลยนพฤตกรรม หรอการเปลยนแปลงพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอดของตนเองนน มความเกยวของกบเงอนไข 2 ประการ คอ แรงกระตนทสงเสรมใหปรบเปลยนพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอด และอปสรรคตอการควบคมระดบน าตาลในเลอด 2.1) แรงกระตนทสงเสรมใหปรบเปลยนพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอด พบวามแรงกระตนใน 3 ลกษณะดงน - ความหวงและกงวลเกยวกบบตร คอการทผใหขอมลมการจนตนาการถงอนาคตเกยวกบสงทเลวรายทสามารถเกดขน หากตนเองเปนโรคเบาหวานในระดบรนแรง เชน จะท าใหบตรของตนล าบากเปนอยางมาก

166

- การไดรบการสนบสนนใสใจจากคนในครอบครว คอ คนใกลชดและ ผใหบรการทางสขภาพ จดเปนอกแรงกระตนทท าใหผปวยเกดพฤตกรรมทเหมาะสมในการควบคมระดบน าตาลในเลอด การไดรบการสนบสนนและการใสใจจากคนในครอบครว จดเปนเงอนไขทางสงคม ทเกยวของกบการปรบเปลยนพฤตกรรมของผปวย ผวจยไดขอคนพบเกยวกบการไดรบการสนบสนนทางสงคมทเกยวของกบพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอดของผปวย ซงผวจยมงหวงทจะน าเงอนไขนมาใชในตวแปรการจดกลม ซงพบวา การไดรบการสนบสนนทางสงคมทผใหขอมลไดรบ คอ การไดรบการสนบสนนทางอารมณ การไดรบการสนบสนนขอมลขาวสาร การไดรบการสนบสนนทางดานการสะทอนอาการของโรค - ความตองการของตนเอง คอ การทผใหขอมลมความตองการพงพงตนเองใหมากทสด ไมอยากเปนภาระใหกบคนอนหรอรสกวาตนเองสรางความเดอดรอนใหกบผอน จงหนมาปรบเปลยนพฤตกรรม - การถกตดตามผลของระดบน าตาลสะสมในเลอดจากผใหการรกษา คอ เมอใกลวนพบแพทยเพอตดตามผลการรกษา ผใหขอมลจะเรมมการปรบเปลยนพฤตกรรมของตนเอง เชน งดอาหาร ลดน าตาล ลดคารโบไฮเดรต หรอออกก าลงกายมากขน เปนตน เนองจากไมตองการใหระดบน าตาลสะสมในเลอดของตนเองสงเมอตองรบการตรวจทโรงพยาบาล เพราะกลววาแพทยจะบนหรอตอวา ปรบการใหยา ทงนแมวาภายหลงพบแพทยแลว และปรากฏวาระดบน าตาลสะสมในเลอดสง ผใหขอมลจะมการปรบเปลยนพฤตกรรมภายหลงพบแพทย แตอยางไรกตาม แรงกระตนในลกษณะน จะสงผลตอพฤตกรรมเมอตองไปพบแพทยตามนด และจะกลบมาสพฤตกรรมเดมเมอเวลาผานไป ทงนการปรบเปลยนพฤตกรรมของผใหขอมลนนจะมความยากล าบากอยางมากในชวงแรก เนองจากตองอาศยความอดทนอยางมาก อยางไรกตามผลการศกษา พบวาผลของความส าเรจในการควบคมระดบน าตาลในเลอดของผใหขอมล คอผใหขอมลสามารถปฏบตพฤตกรรมนนเสมอนเปนพฤตกรรมปกตในชวตประจ าวน หรออาจเรยกวา ปฏบตจนเกดเปนความเคยชน 2.2) อปสรรคทเขามาเกยวของกบการปรบเปลยนพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอด ผลการศกษาพบวาอปสรรคทเกยวของประกอบดวย 1) ดานสภาพแวดลอม เชน การมของกนเกบอยในบาน อาหารส าหรบผปวยเบาหวานนนหายาก ชวงเวลาทมสถานการณพเศษ การอยในสถานททไมเอออ านวยตอการปรงอาหารเอง 2) ดานสถานการณของการท างาน 3) อปสรรคจากตนเอง ไดแก การไมสามารถเอาชนะใจตนเองได การตามใจตนเอง และ 4) อปสรรคจากการเปลยนแปลงของโรคเบาหวาน ซงแตละอปสรรคสามารถอธบายเพมเตมไดดงน - อปสรรคดานสภาพแวดลอม พบวาเงอนไขดานสภาพแวดลอมภายในบานทมของกนเกบไว ท าใหสะดวกตอการรบประทาน โดยเฉพาะอยางยงอาหารหรอเครองดมทชอบ เนองจากพกอาศยอยกบสมาชกคนอน จงไมสามารถควบคมการเกบอาหาร หรออยในชวงเทศกาล

167

พเศษ ท าใหไมสามารถควบคมการรบประทานอาหารได ความยากล าบากในการหาซออาหารทเหมาะส าหรบผปวยโรคเบาหวานเปนอกหนงเงอนไขดานสภาพแวดลอม แมวาแพทยมกจะแนะน าใหผปวยปรงอาหารรบประทานเอง แตเนองจากผปวยวยผใหญทปวยเปนโรคเบาหวานอยในวยท างาน ทมขอจ ากดดานเวลาในการตองปรงอาหารรบประทานเอง หรอแมแตการพกอาศยในสถานททไมอนญาตใหประกอบอาหารรบประทาน ประกอบกบการตองซออาหารตามรานคาทวไปทไมสามารถก าหนดการปรงอาหารของผขายได ทงหมดนจงเปนความยากล าบากในการจดหาอาหารทเหมาะสมกบตนเอง - ดานสถานการณของการท างาน เปนเงอนไขทผปวยโรคเบาหวานมกตองเผชญเนองจากตองท างานหรอมภาระทตองรบผดชอบ ท าใหมเวลาจ ากดในการออกก าลงกายและไมสามารถใสใจตวเองไดอยางเตมท โดยเฉพาะการเลอกดมเครองดมประเภทน าหวาน หรอกาแฟ โดยผใหขอมลใหความเหนวา สงนเปนตวชวยส าคญในการท างานในแตละวน ใหมแรงท างาน สมองปลอดโปรง ไมงวงนอน ซงไมสามารถหลกเลยงอาหารเหลานไดแมจะทราบดวาท าใหน าตาลสงขน - อปสรรคจากตนเอง การไมสามารถเอาชนะใจตนเองได การตามใจตนเอง โดยเฉพาะอยางยงการถกกระตนโดยอาหารหรอเครองดมทชอบหรอถกใจ ซงสงผลใหตามใจตนเอง คดวารบประทานไปกอน แลวจงคอยออกก าลงกายตามในภายหลง - อปสรรคจากการเปลยนแปลงของโรคเบาหวาน เปนเงอนไขทท าใหผใหขอมลรสกไววางใจเพราะโรคเบาหวานไมไดมการเปลยนแปลงแบบฉบพลนหรอชดเจน จะทราบผลตอเมอไดเจาะเลอดเพอตรวจวดระดบน าตาลสะสมในเลอด และพบวารางกายมการสะสมน าตาลอยในระดบสง แตเนองจากอาการไมไดแสดงออกอยางชดเจน ท าใหผใหขอมลรสกวาตนเองสามารถควบคมโรค หรอเรยกวา “อยตว” นนคอ สามารถควบคมน าตาลใหอยในระดบปกตทไมเปนอนตรายตอรางกายได วางใจวาโรคเบาหวานสามารถใชยาควบคมไดระดบหนง สงผลใหไมพยายามดแลตนเองอยางตอเนอง และจะกลบมามพฤตกรรมออกก าลงกายหรอควบคมอาหารอยางเครงครดจรงจงเมอตรวจพบวารางกายมระดบน าตาลกลบมาสงอกครง กลาวไดวา ประสบการณทเกยวของกบโรคเบาหวาน สามารถพบไดใน 2 ลกษณะ ไดแก 1) ประสบการณเชงลบตอการเปนโรคเบาหวาน และ 2) ประสบการณการปรบเปลยนพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอด ทงนเง อนไขทเปนแรงกระตนใหเกดการเปลยนแปลงพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอดนน ประกอบดวย 4 อยาง ไดแก ความหวงและกงวลเกยวกบบตร การไดรบการสนบสนนใสใจจากคนในครอบครว ความตองการของตนเองทไมตองการพงพงผอน และสถานการณทตองไดรบการตรวจระดบน าตาลในเลอด ในขณะทเง อนไขหรออปสรรคของการปรบเปลยนพฤตกรรมในการควบคมระดบน าตาลในเลอดของผปวยโรคเบาหวาน จะมลกษณะทแตกตางจากวยอน นนคอเปนวยทตองท างาน มเวลาในการปรงอาหารนอย ไมมเวลาในการออกก าลงกาย การเดนทางไปพบแพทยยงท าใหเสยเวลาและเสยรายได ดงนนการควบคมระดบน าตาลสะสมในเลอดใหคงทจงเปนสงทยาก โดยอปสรรคทเกยวของประกอบดวย 1) ดานสภาพแวดลอม

168

ไดแก การมของกนเกบไวในบาน อาหารส าหรบผปวยเบาหวานหายาก ชวงเวลาทมสถานการณพเศษ การอยในสถานททไมเอออ านวยตอการปรงอาหารเอง 2) ดานสถานการณการท างาน 3) อปสรรคจากตนเอง ไมสามารถเอาชนะใจตนเองได ตามใจตนเอง และ 4) อปสรรคจากเปลยนแปลงของโรคเบาหวานทมองวาโรคเบาหวานเปนโรคทไมรนแรง ประเดนท 2 มมมองตอโรค/การเปนผปวยโรคเบาหวาน และมมมองของการด าเนนชวตของการเปนผปวยโรคเบาหวาน จากผลการศกษาไดพบวา หลงจากทผใหขอมลทราบวาตนเองเปนโรคเบาหวาน ในเบองตนจะรสกกงวลดานสขภาพ เนองจากพนฐานการรบรท วไปของผใหขอมล ทราบวาการเปนโรคเบาหวานแมจะไมใชโรคทรายแรงทท าใหเสยชวตแบบฉบพลน หรอมความรนแรงเมอเทยบกบโรคมะเรง แตตองคอยระมดระวงการใชชวตเพอควบคมระดบน าตาลในเลอดใหปกตไปยาวนานตลอดชวต หากไมสามารถควบคมได จะสงผลตอความรนแรง เชน การถกตดอวยวะ ตาบอด เกดความพการ เกดความทรมาน เปนตน โดยแบงการใหมมมอง ดงน 1) ไมเปนโรคทมความรนแรงหรอเสยชวตแบบฉบพลน เมอเทยบกบโรคอนๆ ทเสยชวตลงในระยะเวลาอนสน หรอถกรงเกยจจากสงคม 2) เปนโรคทเปนยาวนานตลอดชวต และจะสรางความยงยากมากขนเมออายเพมมากขน เนองจากตองคอยระมดระวงตวมากขน 3) หากสามารถควบคมระดบน าตาลได ยอมเหมอนกบคนปกต แมจะมความยงยากในการใชชวต แตไมถอวาเปนโรคทสรางความวตกกงวลมากนก 4) สงผลกระทบตอการด าเนนชวต นอกจากนผใหขอมลไดแสดงออกถงมมมองของการเปนผปวยโรคเบาหวานของตนเองทสงผลกระทบตอการด าเนนชวตใน 3 ลกษณะ ไดแก ดานอาหารและการรบประทานอาหาร ดานการด ารงชวต และดานอารมณ ดงน ดานอาหารและการรบประทานอาหารคอ โรคเบาหวานสรางผลกระทบเชงลบตอการด าเนนชวต ในเรองการของการรบประทานอาหาร ทถกตความวาเปนการอยแบบ “อดๆ อยากๆ” ไมสามารถรบประทานอาหารไดตามใจตนเอง ตองอดหรอละความอยากไป ดานการด ารงชวต นอกจากสงผลกระทบในเรองอาหารการกนแลว ยงสงผลกระทบตอความสะดวกสบายในการด าเนนชวต ไมวาจะเปนการทตองพกพายาประจ าตวตดไปดวยทกท ไมสามารถใชชวตอยางอสระไดเหมอนคนวยเดยวกน ตองระมดระวงการใชชวต จดสรรเวลาในออกก าลงกายและการไปพบแพทย และไมไดรบความสะดวกในการซออาหารตามทองตลาด ดานอารมณ โรคเบาหวานกอใหเกดผลกระทบเชงลบ ในดานอารมณและความรสก เชน ความเบอหนาย จากการตองระมดระวงในด าเนนชวต และเนองจากเปนโรคทไมสามารถสงเกตอาการไดอยางชดเจน ท าใหผใหขอมลมกจะกงวลถงระดบน าตาลในเลอดหลงจากรบประทานอาหารเขาไป และรสกผดเมอรบประทานอาหารแบบตามใจ

169

มมมองของการเปนผปวยโรคเบาหวาน สามารถสรปไดวา การเปนผปวยโรคเบาหวานเปนเรองทยงยากในการดแล และระมดระวงตนเอง มปญหาและขอจ ากดในการปรบวธการดแลตนเองกบการใชชวตประจ าวน เนองจากตองหมนออกก าลงกาย คดเลอกอาหารทเหมาะสม เครงครดตอการรบประทานยา ซงการดแลตนเองดงกลาวนน มความเกยวของกบคนรอบขางในการทตองมาปรบเปลยนวถการกนรวมกบผใหขอมล หรอแมแตเมอผใหขอมลไมสบายตองไดรบการดแลจากบคคลรอบขาง ซงสงเหลานมความส าคญมากในกลมผใหขอมลทเคยผานประสบการณเชงลบเกยวกบโรคเบาหวานมากอน เชน การสญเสยอนาคตในหนาทการงาน การพงพงคนในครอบครว เปนตน ท าใหเกดเปนแรงกระตนในการปรบเปลยนพฤตกรรมในการดแลสขภาพ ทงในดานการคนหาความร การปฏบตตามแนวทางการควบคมระดบน าตาลในเลอด ซงความส าเรจของการปรบเปลยนพฤตกรรมใหเหมาะสมกบการเปนผปวยโรคเบาหวานนน คอ การเครงครดในการปฏบตตว จนกลายเปนความเคยชนในการปฏบต ท าใหรสกวาเปนสงทไมยากและสามารถท าจนเปนปกตในชวตประจ าวน อาจกลาวไดวา การใหความหมายของโรคเบาหวาน คอ ไมเปนโรคทมความรนแรงหรอเสยชวตแบบฉบพลน เปนโรคทเปนยาวนานตลอดชวต แตหากสามารถควบคมระดบน าตาลในเลอดไดยอมใชชวตไดเหมอนกบคนปกต ซงการเปนผปวยเบาหวาน สงผลกระทบตอการด าเนนชวตใน 3 ลกษณะ ไดแก 1) ดานอาหารและการรบประทานอาหาร 2) ดานการด ารงชวต และ 3) ดานอารมณ ประเดนท 3 เงอนไขและมมมองทเกยวของกบความรอบรดานสขภาพในผปวยโรคเบาหวาน จากผลการศกษาถงมมมองทเกยวของกบโรคเบาหวานและประสบการณการเปนผปวยโรคเบาหวานดงทกลาวขางตน ท าใหเหนวามขอจ ากดในเรองการด าเนนชวตกบแนวทางการควบคมระดบน าตาลในเลอดของกลมผปวยโรคเบาหวานวยผใหญทเฉพาะเจาะจง แตกตางออกไปจากวยอน นอกจากนผลการศกษาดงกลาวยงพบวา เงอนไขทเกยวของกบความรอบรดานสขภาพ (Health literacy) ไดแก มมมองของการตรวจสอบขอมลกอนน าไปใชในการดแลสขภาพ และมมมองของการสอสารกบแพทยผรกษา หรอแหลงขอมลสขภาพทผปวยไดรบความรในการดแลสขภาพ เงอนไขและมมมองดงกลาวจะน าไปสความสามารถและทกษะในการเขาถ งขอมล ความร ความเขาใจ เพอวเคราะห ประเมนการปฏบตและจดการตนเองเพอใหมสขภาพทดดงน 1) แหลงขอมลสขภาพ ผใหขอมลกลมนยงมความรอบรดานสขภาพในเรองของโรคเบาหวานดวยชองทางตางๆ โดยพบวาผใหขอมลมการรบรทางสขภาพ จาก 4 แหลง ส าคญ ไดแก - รบร จากหนวยงานและบคลากรทางการแพทย ไดแก แพทย พยาบาล นกโภชนาการ คลนกเบาหวานในโรงพยาบาล ซงถอเปนขอมลทสอดคลองกบอาการเจบปวยของผใหขอมลโดยตรง ซงพบวาการใหความรหรอค าแนะน าจากแพทย จะเปนลกษณะของการบอกเลา

170

ค าแนะน าแบบทางเดยว เชน ถาไมคมน าตาลจะเกดผลกระทบอยางไร ควรรบประทานอยางไร ควรท าตวอยางไร เปนตน - รบรจากการคนควาของตนเอง โดยผใหขอมลมการสอบถาม และไตรตรองขอมลทไดรบมากอนจะน าไปปฏบตไดอยางสอดคลองและถกตองตามแนวทางการควบคมระดบน าตาลในเลอดของผปวยโรคเบาหวาน นอกจากนในการพจารณาไตรตรองนน แมผใหขอมลจะรสกกงวลทยงไมสามารถควบคมระดบน าตาลในเลอดได แตจะเลอกพจารณาขอมลทเขามากอนทจะตดสนใจเชอหรอไม - รบรผานสอออนไลนหรอสอสาธารณะ เชน การสงขอมลผานแอพพลเคชนตางๆ ทงในโทรศพทเคลอนทและเครองคอมพวเตอรแบบพกพา เชน LINE application หรอ การโฆษณาขายสนคา เปนตน โดยผใหขอมลเหนวาการศกษาขอมลผานทางสอออนไลนหรอสอสาธารณะดงกลาว ท าใหไดรบขอมลทหลากหลาย การไดรบขอมลบอยครง ท าใหเกดความเขาใจและเชอมนในการน ามาปฏบตตาม อกทงการขายสนคาหรอผลตภณฑทเกยวของกบการควบคมระดบน าตาลยงเปนสงทส งซอไดงาย สะดวกสบาย เนองจากสนคามาสงถงทบาน แตอยางไรกตามการพจารณาทจะปฏบตตามนน จะพจารณาจากความอนตรายจากการปฏบตตามและความสะดวกสบายในการปฏบตตาม - รบรผานคนไขดวยกน ซงเปนชองทางของการสอสารและการแลกเปลยนประสบการณระหวางคนไขดวยกน ซงมความใกลชดและเขาใจถงขอจ ากดเดยวกน ดงทผใหขอมลกลาววา “หวอกเดยวกน” นนคอมความเขาใจวาเพราะเหตใดจงไมสามารถปฏบตตวไดอยางเครงครด ในขณะทคนไขรายอนอาจมการแบงปนวธการหรอเทคนคการปฏบตตวใหกบผอนไดในระหวางทรอพบแพทย 2) มมมองทเกยวของตอการสรางเสรมใหเกดความรอบรดานสขภาพ ทงน เง อนไขส าคญทเกยวของตอการสรางเสรมใหเกดความรอบรดานสขภาพ ประกอบดวย การไดรบความรทสามารถปฏบตจรงได การวเคราะหขอมลสขภาพกอนน าไปใช และการสอสารกบผใหบรการสขภาพ โดยบคลกลกษณะของผส อสารเปนลกษณะทเขาถงไดงาย ดงน 2.1) การไดรบความรทสามารถปฏบตจรงได ควรมผเชยวชาญมาสอน หรอเปนการใหความรทจ าเปน และตองน าไปใชในชวตประจ าวนไดจรง 2.2) การวเคราะหขอมลสขภาพกอนน าไปใช การตรวจสอบแหลงขอมลสขภาพ พบความสอดคลองของขอมลในกลมผใหขอมลทสามารถควบคมระดบน าตาลในเลอดไดนน ผปวยจะมมมมองวาการรบขอมลตองมาจากแหลงทนาเชอถอ โดยจะเลอกรบขอมลทมาจากผใหบรการทางสขภาพ สอทมาจากผใหบรการทางสขภาพหรอหนงสอทมขายตามรานหนงสอเทานน กรณขอมลทมาจากเพอน หรอบคคลอนๆ ผปวยจะวเคราะหความเปนไปไดของขอมล และจะไมลองปฏบตกบตนเอง แตจะน าขอมลนนไปสอบถามความถกตองจากแพทยทกครง

171

นอกจากนพบวาการใชขอมลในกลมของผปวยทควบคมระดบน าตาลในเลอดไมได พบวากลมนมมมมองวา ขอมลจากคนทเคยใชแลวเลาวาไดผลด หรอเปนขอมลบคคลทมชอเสยง สามารถน ามาใชในการดแลสขภาพได โดยไมตองตรวจสอบ ผใหขอมลมมมมองวาหากเปนคนทมชอเสยงเชน ดารา หรอผปวยทใชแลวบอกเลาวาระดบน าตาลลด กนาจะลองน ามาใชได โดยไมจ าเปนตองตรวจสอบขอมล 2.3) การสอสารระหวางผใหบรการสขภาพ และผปวยโรคเบาหวาน คอ มมมองทเปนเงอนไขของการสอสารระหวางผใหบรการสขภาพ และผปวยเบาหวาน และท าใหเกดอปสรรคตอการพฒนาความรอบรดานสขภาพ พบวารปแบบการสอสาร และการใหขอมล ระหวางแพทย พยาบาล และผปวย มลกษณะการใหขอมลทซ าๆ ไมเปนขอมลทน าไปสการปฏบต ประกอบกบบรรยากาศการสอสารทเรงรบ มความเกรงใจแพทย ความรสกผดทตนเองไมสามารถคมระดบน าตาลของตนเองได ความรสกไมมนใจในการสอบถามกบหมอ และมมมองทส าคญตอการสอสารกบแพทย คอ การรบรทเกยวของกบความสมพนธระหวางผปวยและแพทย โดยผปวยจะรบรวาแพทยเปนผทอยเปนระดบชนชนทสงกวา และเปนบคคลทตองเกรงใจ การไดรบขอมลแบบซ ามาซ าไปแตไมสามารถน าไปปฏบตไดจรง นนคอการทผใหขอมลเดนทางไปทโรงพยาบาล พบกบแพทยทตรวจแตแพทยมกใหขอมลทซ าไปซ ามา พดแบบเดม เชน ไมควรรบประทานอาหารหวาน ปรบยาใหแลวกลบมาตรวจอกครง แตไมไดใหค าปรกษาทเหมาะสมกบขอจ ากดของผปวยแตละราย แพทยใชค าทยากเกนไปผใหขอมลไมเขาใจ เชน ใหกนนอยๆ แตผใหขอมลไมเขาใจวานอยนนเปนอยางไร ปรมาณอยางไร บรรยากาศทเรงรบ เนองจากในการตรวจหรอเขาพบแพทยแตละครง ผใหขอมลทราบดวาแพทยมผปวยรอรบการรกษาจ านวนมาก จงเกรงใจในการถามหรอปรกษาถงขอจ ากดของตนเองทไมสามารถปฏบตตวเพอควบคมระดบน าตาลได จงใชวธการรบฟงและไมถามตอ ความสมพนธระหวางผปวยและแพทย ผปวยจะรบรวาแพทยเปนผทอยเปนระดบชนชนทสงกวา และเปนบคคลทตองเกรงใจ เงอนไขดงกลาวเปนอปสรรคส าคญตอรปแบบและเนอหาของการปฏสมพนธและการสอสารระหวางผปวย และแพทย ความรสกผดอยในตนเอง เนองจากผใหขอมลยงไมสามารถควบคมระดบน าตาลใหคงทได เพราะมขอจ ากดในเรองอาหารการกน การปฏบตตวทตองท าควบคไปกบการท างาน ดงนนจงมความกงวล กลวถกแพทยต าหน โดยเฉพาะอยางยงเมอแพทยมปฏกรยาทนงเฉย ยงท าใหไมกลาซกถามหรอขอค าปรกษาเพอปรบเปลยนวธการควบคมระดบน าตาลได จากผลการศกษาผวจยสามารถสรปขอคนพบทส าคญคอ ผใหขอมลไดเขาถงสอสขภาพอยางหลากหลาย ไมวาจะเปนการสอบถามจากแพทยหรอพยาบาล การเขารวมกจกรรมดานโภชนาการ หรอแมแตการสอสารรวมกบคนไขดวยกน โดยเฉพาะการไดรบขอมลจากสอสาธารณะหรอสอออนไลน ทมลกษณะเปนเนอหาสาระทหลากหลาย สามารถสงตอหรอถายทอดกนไดจ านวนมาก ท าใหเกดการพบเหนบอยครง จนน าไปสการตดสนใจลองซอสนคา ลองปฏบตตาม ทงนผใหขอมลไดมการไตรตรองถงขอมลทไดรบ ทงจากการพจารณาไตรตรองดวยตนเองจากความ

172

นาเชอถอของแหลงทมาของขอมลนน การพจารณาถงความอนตรายจากการปฏบตตาม และความสะดวกสบายในการปฏบตตาม ความสามารถดงกลาวสงผลใหเกดการพฒนาความรอบรดานสขภาพ จนน าไปสพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอด นอกจากนขอจ ากดทส าคญของความรอบรดานสขภาพ เกยวกบการสอสารระหวางแพทยกบผปวยโรคเบาหวาน เนองจากผปวยรบรวามระดบชนชนทแตกตางกนกบแพทย สงผลใหผปวยมความกลว เกรงใจ เมอตองอยในบรรยากาศทรบเรง จงไมกลาทจะถามเพราะกลววาแพทยหรอพยาบาลจะเสยเวลา ไมมเวลาไตรตรองค าพด ท าใหกลวจะถามค าถามทไมควรถาม จนท าใหแพทยต าหนกลบมาจนตองอบอาย รวมถงการทผปวยไมสามารถควบคมน าตาลในเลอดไดนน ผปวยจะรสกผดตอตนเองและทราบดวาตนเองยงไมสามารถปฏบตตามทแพทยแนะน าไดอยางเครงครด ในขณะทแพทยไมไดสอบถามถงขอจ ากดหรอรวมกนหาวธการทเหมาะสมกบขอจ ากดของผปวยแตละคน ท าใหการสอสารระหวางแพทยผรกษากบผปวยเบาหวานยงไมสามารถเพมความรอบรดานสขภาพใหกบผปวยได แตอยางไรกตามเงอนไขส าคญทสรางใหเกดความรอบรดานสขภาพนน ควรมลกษณะทเปนความรทสามารถน าไปปฏบตไดจรง ใหทดลองปฏบตไดอยางถกตอง และผอธบายมบคลกทเขาถงไดงาย ใชภาษาทงาย มสอการสอนทเปนภาพ ท าใหเขาใจงายและไมเสยเวลาในการอานแผนพบเหมอนวธการเดม สรปผลการวจยเชงปรมาณ กลมตวอยางทงสองกลมสวนใหญมอายอยระหวาง 51-59 ป คดเปนรอยละ 35.00 สวนใหญส าเรจการศกษาอยในระดบมธยมศกษาปลาย คดเปนรอยละ 50.00 สวนใหญประกอบอาชพคาขาย/รบจางทวไป คดเปนรอยละ 42.50 และสวนใหญมการควบคมระดบน าตาลในเลอดโดยการรบประทานยา คดเปนรอยละ 85.00 ทงนในการสมกลมตวอยางเขาสกลมทดลองและกลมควบคม ผวจยใชการสมอยางงายโดยจบครายบคคล (Matched subjects) ดวยอาย ระดบการศกษา อาชพ โดยเปรยบเทยบความแตกตางของคณสมบตระหวางกลมทดลองและกลมควบคม พบวาคณสมบตของกลมตวอยางระหวางกลมทดลองและกลมควบคมคลายคลงกน การทดสอบสมมตฐานการวจยพบวา 1. การเปรยบเทยบพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอดหลงการทดลอง ระหวางกลมทดลองและกลมควบคม โดยพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอดในระยะกอนการทดลองเปนตวแปรรวม พบวา ตวแปรพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอดในระยะหลงการทดลอง ระหวางกลมทดลองและกลมควบคมมความแตกตางกน โดยกลมทดลองมคาเฉลยพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอดสงกวากลมควบคมในระยะหลงทดลอง โดยมคาอทธพลเทากบ 1.85 ซงเปนคาอทธพลอยในระดบสง แสดงวาความแตกตางของคะแนนพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอดระหวางกลมทดลองและกลมควบคมเปนผลมาจากอทธพลของโปรแกรมพฒนาความรอบรดานสขภาพดวยการจดการเรยนรเพอการเปลยนแปลง

173

2. การเปรยบเทยบระดบน าตาลสะสมในเลอดระยะตดตามผล 3 เดอน ระหวางกลมทดลองและกลมควบคม โดยระดบน าตาลสะสมในเลอดในระยะกอนการทดลองเปนตวแปรร วม ตวแปรระดบน าตาลสะสมในเลอดในระยะตดตามผล 3 เดอน ระหวางกลมทดลองและกลมควบคมมความแตกตางกนโดยกลมทดลองมคาเฉลยระดบน าตาลสะสมในเลอดต ากวากลมควบคมในระยะตดตามผล 3 เดอน โดยมคาอทธพลเทากบ 0.84 ซงเปนคาอทธพลอยในระดบสง แสดงวาความแตกตางของคะแนนระดบน าตาลสะสมในเลอดระหวางกลมทดลองและกลมควบคมเปนผลมาจากอทธพลของโปรแกรมพฒนาความรอบรดานสขภาพดวยการจดการเรยนรเพอการเปลยนแปลง 3. มปฏสมพนธระหวางกลมการทดลองและการสนบสนนทางสงคมทมผลตอพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอด ในระยะหลงการทดลอง พบวา ผลปฏสมพนธแบบสองทางระหวางกลมการทดลองและการสนบสนนทางสงคม แสดงวา ผปวยโรคเบาหวานประเภทท 2 ทไดรบโปรแกรมพฒนาความรอบรดานสขภาพดวยการจดการเรยนรเพอการเปลยนแปลง และมไดรบการสนบสนนทางสงคมทแตกตางกน จะมพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอดไมแตกตางกน 4. การเปรยบเทยบความแตกตางของพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอด และระดบน าตาลสะสมในเลอด ภายหลงการทดลอง จ าแนกตามชวงเวลาทวด 4.1) ผปวยโรคเบาหวานทไดรบโปรแกรมพฒนาความรอบรดานสขภาพดวยการจดการเรยนรเพอการเปลยนแปลง มพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอดสงขน ในการวดกอนการทดลอง หลงการทดลอง และตดตามผล 3 เดอน พบวาการวดพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอดในแตละชวงเวลา พบวาในระยะหลงการทดลอง และกอนการทดลอง มคะแนนเฉลยพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอดแตกตางกน โดยมคาขนาดอทธพล เทากบ 0.73 ซงเปนคาอทธพลอยในระดบปานกลาง และในระยะตดตามผล 3 เดอน และกอนการทดลอง มคะแนนเฉลยพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอดแตกตางกน โดยมคาขนาดอทธพล เทากบ 0.88 ซงเปนคาอทธพลอยในระดบสง และในระยะหลงการทดลอง และตดตามผล 3 เดอน โดยมคาขนาดอทธพล เทากบ 0.03 แสดงใหเหนวาความแตกตางของคะแนนพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอดจ าแนกตามชวงเวลาทท าการวดเปนผลมาจากอทธพลของโปรแกรมพฒนาความรอบรดานสขภาพดวยการจดการเรยนรเพอการเปลยนแปลง จากผลการทดลองดงกลาว สามารถสรปไดวา กลมผปวยโรคเบาหวานทไดรบโปรแกรมพฒนาความรอบรดานสขภาพดวยการจดการเรยนรเพอการเปลยนแปลงหลงการทดลอง จะมพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอด สงกวากอนการทดลอง สวนในระยะหลงการทดลอง มพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอด ไมแตกตางจากระยะตดตามผล 3 เดอน แสดงใหเหนถง พฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอดของผปวยโรคเบาหวานประเภทท 2 มความคงทนของพฤตกรรม นอกจากนยงพบวาผปวยโรคเบาหวานทไดรบโปรแกรมพฒนาความรอบรดานสขภาพดวยการจดการเรยนรเพอการเปลยนแปลง มระดบน าตาลสะสมในเลอดลดลง ในการวดกอนการทดลอง และตดตามผล 3 เดอน โดยการวดระดบน าตาลสะสมในเลอดในแตละชวงเวลา แตกตางกนอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .01 จากนน ผวจยจงไดท าการทดสอบเปรยบเทยบคาเฉลยรายค พบวา

174

ในระยะตดตามผล 3 เดอน และกอนการทดลอง มคะแนนเฉลยระดบน าตาลสะสมในเลอดแตกตางกนอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .05 โดยมคาขนาดอทธพล เทากบ 0.72 ซงเปนคาอทธพลอยในระดบปานกลาง แสดงใหเหนวาความแตกตางของคะแนนระดบน าตาลสะสมในเลอดจ าแนกตามชวงเวลาทท าการวดเปนผลมาจากอทธพลของโปรแกรมพฒนาความรอบรดานสขภาพดวยการจดการเรยนรเพอการเปลยนแปลง จากผลการวเคราะหดงกลาว สามารถสรปไดวา กลมผปวยโรคเบาหวานทไดร บโปรแกรมพฒนาความรอบรดานสขภาพดวยการจดการเรยนรเพอการเปลยนแปลงตดตามผล 3 เดอน จะมระดบน าตาลสะสมในเลอด ต ากวากอนการทดลอง ซงแสดงใหเหนถง ระดบน าตาลสะสมในเลอดของผปวยโรคเบาหวานประเภทท 2 ทไดรบโปรแกรมฯ มความคงทนของระดบน าตาลสะสมในเลอด 5. การเปรยบเทยบความแตกตางของความรอบรดานสขภาพระดบพนฐาน ความรอบรดานสขภาพระดบปฏสมพนธ และความรอบรดานสขภาพระดบวจารณญาณ ภายหลงการทดลอง จ าแนกตามชวงเวลาทวด พบวา การวดความรอบรดานสขภาพระดบพนฐาน ความรอบรดานสขภาพระดบปฏสมพนธ และความรอบรดานสขภาพระดบวจารณญาณในแตละชวงเวลา มคะแนนเฉลยความรอบรดานสขภาพระดบพนฐาน ระดบปฏสมพนธ และระดบวจารณญาณแตกตางกน โดยมคาขนาดอทธพล เทากบ 1.07, 1.14 และ 1.31 ตามล าดบ ซงเปนคาอทธพลอยในระดบสง และในระยะตดตามผล 3 เดอน และกอนการทดลอง มคะแนนเฉลยความรอบรดานสขภาพระดบพนฐาน ระดบปฏสมพนธ และระดบวจารณญาณแตกตางกน โดยมคาขนาดอทธพล เทากบ 1.56, 1.29 และ 1.46 ตามล าดบ ซงเปนคาอทธพลอยในระดบสง และในระยะหลงการทดลอง และตดตามผล 3 เดอน มคะแนนเฉลยความรอบรดานสขภาพระดบพนฐาน ระดบปฏสมพนธ และระดบวจารณญาณแตกตางกนอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .05 โดยมคาขนาดอทธพล เทากบ 0.54, 0.27 และ 0.32 ตามล าดบ ซงเปนคาอทธพลอยในระดบต า-ปานกลาง แสดงใหเหนวาความแตกตางของคะแนนความรอบรดานสขภาพระดบพนฐาน ระดบปฏสมพนธ และระดบวจารณญาณ จ าแนกตามชวงเวลาทท าการวดเปนผลมาจากอทธพลของโปรแกรมพฒนาความรอบรดานสขภาพดวยการจดการเรยนรเพอการเปลยนแปลง จากผลการทดลองดงกลาว สามารถสรปไดวา กลมผปวยโรคเบาหวานทไดรบโปรแกรมพฒนาความรอบรดานสขภาพดวยการจดการเรยนรเพอการเปลยนแปลงหลงการทดลอง มความรอบรดานสขภาพระดบพนฐาน ระดบปฏสมพนธ และระดบวจารณญาณ สงกวากอนการทดลอง สวนในระยะตดตามผล 3 เดอน มความรอบรดานสขภาพระดบพนฐาน ระดบปฏสมพนธ และระดบวจารณญาณ สงกวากอนการทดลองและหลงการทดลอง แสดงใหเหนถง ความรอบรดานสขภาพระดบพนฐาน ระดบปฏสมพนธ และระดบวจารณญาณของผปวยโรคเบาหวานประเภทท 2 มความคงทน

175

โดยสรป การวจยระยะท 2 มจดมงหมายเพอศกษาประสทธผลของโปรแกรมพฒนาความรอบรดานสขภาพดวยการจดการเรยนรเพอการเปลยนแปลงทมตอพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอดในผปวยโรคเบาหวาน ซงเปนผปวยในกลมเปาหมายทตองเยยมบาน ภายใตการดแลของศนยบรการสาธารณสข กรงเทพมหานคร โดยเปนการศกษาการเปลยนแปลงของความรอบรดานสขภาพระดบพนฐาน ระดบปฏสมพนธ และระดบวจารณญาณ พฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอด และระดบน าตาลสะสมในเลอด ในกลมทดลองภายหลงไดรบโปรแกรมดงกลาวเปรยบเทยบกบกลมควบคมทไมไดรบโปรแกรม แสดงใหเหนผลของโปรแกรมตอการเปลยนแปลงของความรอบรดานสขภาพระดบพนฐาน ระดบปฏสมพนธ และระดบวจารณญาณ พฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอด และระดบน าตาลสะสมในเลอด ผวจยจงไดสรปผลการทดสอบ อภปรายผลการวจยเชงคณภาพ การศกษาเชงคณภาพเปนการศกษาเพอน าไปสการพฒนาโปรแกรม โปรแกรมพฒนาความรอบรดานสขภาพดวยกระบวนการเรยนรเพอการเปลยนแปลงในผปวยเบาหวานชนดท 2 ในการศกษาระยะน มวตถประสงคดงน วตถประสงคการศกษาขอท 1 เพอศกษาประสบการณและมมมองทเกยวของกบการจดการตนเองของผปวยโรคเบาหวาน ผใหขอมลในกลมทควบคมระดบน าตาลไดเปนกลมทเผชญกบสถานการณเชงลบจากการเปนผปวยโรคเบาหวานไดแกการสญเสยอนาคตเนองจากมอาการเจบปวย และการผานประสบการณทรนแรงจากการภาวะแทรกซอนของโรคเชน แขนขาพการเปนตน ซงประสบการณเชงลบนท าใหผปวยเรมตระหนกตอการเปลยนแปลงพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอดของตนเอง ผปวยโรคเบาหวานจะพยายามปรบเปลยนพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอดของตนเอง ซงเกดจากแรงกระตนทเกดจากความคดวาหากไมควบคมระดบน าตาลในเลอดในอนาคตแลวอาจจะเกดสงทเลวรายขนเมออยในภาวะแทรกซอนของโรคเบาหวานขนรนแรงจะท าใหบตรของตนล าบากเปนอยางมาก นนคอความหวงและกงวลเกยวกบบตร นอกจากนยงคาดหวงวาตนเองจะสามารถพงพงตนเองใหมากทสดเพราะไมตองการเปนภาระใหกบคนอนหรอรสกวาตนเองสรางความเดอดรอนใหกบผอน จงหนมาปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพของตนเองอยางยงยน จากขอคนพบดงกลาวผวจยจงน ามาสรางสถานการณสมมต โดยใหกลมตวอยางแสดงบทบาทสมมตใหเสมอนกบประสบการณเลวรายดงกลาวเปนประสบการณของตนเอง และน าแรงกระตนทเปนความคาดหวงทผปวยตองการใหเกดขนในอนาคตมาท าใหเกดขอขดแยงระหวางพฤตกรรมสขภาพหรอพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอดของตนเองในปจจบน และความคาดหวงในอนาคต ซงขอมลจากการศกษานน าไปใชในการสรางกจกรรมทตรงกบขนการเรยนรท 1 การเผชญกบสถานการณทไมเปนไปตามมมมองเดมของตน (Disorienting dilemma) และขนการเรยนรท 2 การตรวจสอบอารมณความรสกของตนเอง (Self-examination) เปนขนการเรยนรทท าใหผปวย

176

โรคเบาหวานเกดประสบการณดานลบน าไปสการเกดอารมณทางลบ โดยในการสรางกจกรรมของขนการเรยนรท ง 2 ขนนไมไดใชประสบการณจรง แตเปนประสบการณของบคคลอน ทงนสอดคลองกบแนวคดการเรยนรเพอการเปลยนแปลงของเมซโรว ทเสนอวาการสรางประสบการณนนหมายรวมทงประสบการณตรงทบคคลพบดวยตนเอง หรอประสบการณทเกดในชนเรยน(ประสบการณจากสถานการณสมมต) ผวจยเลอกน าประสบการณทางลบจากผปวยทสามารถควบคมระดบน าตาลได มาใชเปนสอในการด าเนนกจกรรม เนองจากผปวยโรคเบาหวานวยผใหญโดยสวนมากเปนผปวยทม กจะยงไมเกดประสบการณเกยวกบความรนแรงของโรคเบาหวาน ดงน นการทจะสรางประสบการณทางลบใหผปวยเกดอารมณทางลบจากนนจงเปนเรองทเกดขนไดยาก ทงนผวจยไดน าขอมลคนพบจากการศกษาเชงคณภาพมาสรางเปนสถานการณ และน ามาพดคยแลกเปลยนสะทอนคดเพอตรวจสอบและท าความเขาใจ มมมองของการเปนโรคเบาหวานของแตละบคคล ซงการกระบวนการเรยนรการปรบเปลยนมโนทศนจะเกดขนไดตองเกดจากภาวะยากล าบาก ความผดหวง ความเจบปวด หรอการเปลยนแปลงในเหตการณส าคญๆ ซงเหตการณเหลานน าไปสค าถามในเรองความหมายหรอมมมองของชวตตนเองจากการเปนผปวยโรคเบาหวาน กระบวนการเรยนรจะเกดขนไดกตอเมอผเรยนมการปรบเปลยนสมมตฐานและความเชอตนเองเสยใหม โดยการตความและรบรถงประสบการณตนเองในอกรปแบบหนงทตางจากเดม เรมจากการสรางการตระหนกรเชงวพากษถงสมมตฐานทตนใชอธบายตอเหตการณตางๆทเกดขน เพราะอะไรจงเปนแบบนน ตามดวยการพฒนาเปนมมมองทเขาใจในความเปนองครวม จากนนจงน าความเขาใจดงกลาวมาสรางเปนทางเลอกเพอใชในการตดสนใจ เพอน าไปสการเรยนรเพอการเปลยนแปลงในระดบทสงขนอยางมคณคา (Mezirow. 1991) ปจจยทางสงคมทเปนเงอนไขในการจดการตนเองของผปวยโรคเบาหวาน จากการศกษาเชงคณภาพพบวา ผปวยโรคเบาหวานประเภทท 2 ไดรบการสนบสนนทางสงคมในดานของการใหขอมลขาวสาร การสนบสนนทางดานอารมณ ทงนจากการทบทวนผลการศกษาทผานมาพบวา การสนบสนนทางสงคมมอทธพลตอพฤตกรรมทางสขภาพ และผลลพธทางสขภาพ ดงผลการศกษาของออสบอรนและคณะ (Osborn; et al. 2010) และสจวต และคณะ (Stewart; et al. 2014) ทน าตวแปรการสนบสนนทางสงคมเปนตวแปรคนกลาง/ตวแปรปรบระหวางความรอบรดานสขภาพไปยงพฤตกรรมสขภาพและผลลพธทางสขภาพ โดยความรอบรดานสขภาพมอทธพลทางตรงตอการสนบสนนทางสงคมยงสงผลทางออมตอพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอดในเลอดของผปวยโรคเบาหวาน ในขณะทยงมการศกษาของวอลดอรปและคณะ (Waldrop-Valverde; et al. 2014) ทใชตวแปรสนบสนนทางสงคมมาเปนตวแปรปรบ (Moderate) ระหวางความรอบรดานสขภาพ และพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอดของผปวยโรคเบาหวาน พบวา ตวแปรการสนบสนนทางสงคมแตกตางกนสงผลตอพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอกแตกตางกน

177

จากขอคนพบดงกลาว ผวจยไดน าตวแปรการสนบสนนทางสงคม มาเปนตวแปรจดประเภท เพอทดสอบปฏสมพนธของตวแปรพฤตกรรมสขภาพกบโปรแกรมพฒนาความรอบรดานสขภาพดวยกระบวนการเรยนรเพอการเปลยนแปลงในผปวยเบาหวานชนดท 2 ความรอบรดานสขภาพแตละระดบ ในแตละชวงเวลาของการตดตามผล วตถประสงคการศกษาขอท 2 เพอศกษาเงอนไขและมมมองทเกยวของกบความรอบรดานสขภาพในผปวยโรคเบาหวาน จากขอคนพบในการศกษาเชงคณภาพพบวา เงอนไข มมมองทเปนสาเหตส าคญตอความรอบรดานสขภาพทงสามระดบแบงเปนเงอนไขเกยวกบแหลงขอมลสขภาพ และเงอนไขเกยวกบปจจยทางสงคม ดงน 1. แหลงขอมลสขภาพทมอทธพลตอการความรอบรดานสขภาพ ไดแก 1) การรบรจากหนวยงานและบคลากรทางการแพทย ไดแก แพทย พยาบาล นกโภชนาการ คลนกเบาหวานในโรงพยาบาล ซงถอเปนขอมลทสอดคลองกบอาการเจบปวยของผใหขอมลโดยตรง ซงพบวาการใหความรหรอค าแนะน าจากแพทย จะเปนลกษณะของการบอกเลา ค าแนะน าแบบทางเดยว เชน ถาไมคมน าตาลจะเกดผลกระทบอยางไร ควรรบประทานอยางไร ควรท าตวอยางไร 2) การรบรจากการคนควาของตนเองในกลมผใหขอมลทสามารถควบคมระดบน าตาลในเลอดได โดยผใหขอมลมการสอบถาม และไตรตรองขอมลทไดรบมากอนจะน าไปปฏบตไดอยางสอดคลอง และถกตองตามแนวทางการควบคมระดบน าตาลของผปวยเบาหวาน นอกจากนในการพจารณาไตรตรองนนแมผใหขอมลจะรสกกงวลทยงไมสามารถควบคมระดบน าตาลได แตจะเลอกพจารณาขอมลทเขามากอนทจะตดสนใจเชอหรอไม 3) การรบรผานสอออนไลนหรอสอสาธารณะ เชน การสงขอมลผานแอพพลเคชน LINE การโฆษณาขายสนคาเปนตน ผใหขอมลเหนวาการศกษาผานทางสอออนไลนหรอสอสาธารณะท าใหไดรบขอมลทหลากหลาย ไดรบบอยครงท าใหเกดความเขาใจและเชอมนน ามาปฏบตตาม อกทงการขายสนคาหรอผลตภณฑทเกยวของกบการควบคมระดบน าตาลยงเปนสงทส งซอไดงาย สะดวกสบาย สนคามาสงถงทบาน แตอยางไรกตามการพจารณาทจะปฏบตตามนน จะพจารณาจาก ความอนตรายจากการปฏบตตาม และความสะดวกสบายในการปฏบตตาม และ 4) การรบรผานคนไขดวยกน ซงเปนชองทางของการสอสารและการแลกเปลยนประสบการณระหวางคนไขดวยกน ซงมความใกลชดและเขาใจถงขอจ ากดเดยวกน ดงทผ ใหขอมลกลาววา “หวอกเดยวกน” นนคอมความเขาใจวาเพราะเหตใดจงไมสามารถปฏบตตวไดอยางเครงครด ในขณะทคนไขรายอนอาจมการแบงปนวธการหรอเทคนคการปฏบตตวใหกบผอนไดในระหวางทรอพบแพทย จากผลการศกษาดงกลาว ผวจยสามารถสรปขอคนพบทส าคญนนคอ ผใหขอมลในการศกษาครงนไดเขาถงสออยางหลากหลาย ไมวาจะเปนการสอบถามจากแพทยหรอพยาบาล การเขารวมกจกรรมดานโภชนาการ หรอแมแตการสอสารรวมกบคนไขดวยกน โดยเฉพาะการไดรบขอมลจากสอสาธารณะหรอสอออนไลน ทมลกษณะเปนเนอหาสาระทหลากหลาย สามารถสงตอ

178

หรอถายทอดกนไดจ านวนมาก ท าใหเกดการพบเหนบอยครง จนน าไปสการตดสนใจลองซอสนคา ลองปฏบตตาม ทงนหากผใหขอมลไดมการไตรตรองถงขอมลทไดรบ ทงจากการพจารณาไตรตรองดวยตนเองจากความนาเชอถอของแหลงทมาของขอมลนน จะเกดการพจารณาถงผลดหรอความอนตรายจากการปฏบตตาม ตรงกบแนวคดของนทบม (Nutbeam. 2000) ทอธบายความรอบรดานสขภาพระดบวจารณญาณ (Critical health literacy) โดยกลาววาความรอบรดานสขภาพระดบวจารณญาณ เปนสมรรถนะในการประเมนขอมลสารสนเทศดานสขภาพ เพอใหสามารถตดสนใจและเลอกปฏบตในการสรางเสรมและรกษาสขภาพทดตลอดชวต ดงนน ขอคนพบดงกลาวไดน ามาใชในการพฒนาโปรแกรมโดยน ามาสราง กจกรรมในขนการเรยนรท 7 การหาความรและทกษะทจ าเปนส าหรบการปฏบตตามแผน (Planning a course of action) กจกรรมนมงพฒนาความรและทกษะทจ าเปนในการควบคมระดบน าตาลในเลอดเพอใหกลมตวอยางเกดทกษะ ในการประเมนขอมลสารสนเทศดานสขภาพจาก 1) สอจากหนวยงานและบคลากรทางการแพทย 2) สอออนไลนหรอสอสาธารณะ และ 3) ขอมลสขภาพจากคนไขดวยกนเอง ซงเปนกระบวนการเรยนรเพอการเปลยนกอนน าไปสการเรยนรในขนการเรยนรท 8 การเรมทดลองท าตามบทบาทใหม 2. เงอนไขมมมองเกยวกบการสอสารระหวางผปวยและแพทย ทงนพบวา 1) บคลกลกษณะของผสอสารหากมลกษณะทเขาถงไดงายกจะท าใหผปวยมความมนใจในการสอสาร 2) การใหขอมลแบบซ ามาซ าไปแตไมสามารถน าไปปฏบตไดจรง นนคอการทแพทยมกใหขอมลทซ าไปซ ามา พดแบบเดม เชน ไมควรรบประทานอาหารหวาน ปรบยาใหแลวกลบมาตรวจอกครง แตไมไดใหค าปรกษาทเหมาะสมกบขอจ ากดของผปวยแตละราย แพทยใชค าทยากเกนไปผใหขอมลไมเขาใจ เชน ใหกนนอยๆ แตผใหขอมลไมเขาใจวานอยนนเปนอยางไร ปรมาณอยางไร เปนเงอนไขทเปนอปสรรคตอการสรางเสรมความรอบรดานสขภาพ 3) นอกจากนบรรยากาศการสอสารทเรงรบ เนองจากในการตรวจหรอเขาพบแพทยแตละครง ผใหขอมลทราบดวาแพทยมผปวยรอรบการรกษาจ านวนมาก จงเกรงใจในการถามหรอปรกษาถงขอจ ากดของตนเองทไมสามารถปฏบตตวเพอควบคมระดบน าตาลในเลอดได จงใชวธการรบฟงและไมถามตอ 4) ความรสกผดในตนเอง เนองจากผใหขอมลยงไมสามารถควบคมระดบน าตาลใหคงทได เพราะมขอจ ากดในเรองอาหารการกน การปฏบตตวทตองท าควบคไปกบการท างาน ดงนนจงมความกงวล กลวถกหมอด โดยเฉพาะอยางยงเมอแพทยมปฏกรยาทนงเฉย ยงท าใหไมกลาซกถามหรอขอค าปรกษาเพอปรบเปลยนวธการควบคมระดบน าตาลในเลอดได และ 5) ความรสกไมมนใจในการสอบถามกบหมอ เหนวาตนเองพดไมคอยเกงกลวสอสารกบหมอไมเขาใจ กลวถามอะไรในสงทไมควรถาม และถกดกลบมา กเปนเงอนไขทส าคญตอการสอสารกบแพทย จากขอคนพบดงกลาว เปนเงอนไขทท าใหเกดขอจ ากดในการสอสารระหวางแพทยกบผปวยโรคเบาหวานวยผใหญ เนองจากมความกลว เกรงใจ เมอตองอยในบรรยากาศทรบเรง จงไมกลาทจะถามเพราะกลววาแพทยหรอพยาบาลจะเสยเวลา ไมมเวลาไตรตรองค าพดท าใหกลวจะถามค าถามทไมควรถาม จนท าใหแพทยตอวาจนตองอบอาย รวมถงการทผปวยไมสามารถควบคม

179

น าตาลในเลอดไดนน ผปวยจะรสกผดตอตนเองและทราบดวาตนเองยงไมสามารถปฏบตตามทแพทยแนะน าไดอยางเครงครด ในขณะทแพทยไมไดสอบถามถงขอจ ากดหรอรวมกนหาวธการทเหมาะสมกบขอจ ากดของผปวยแตละคน ท าใหการสอสารระหวางแพทยผรกษากบผปวยเบาหวานยงไมสามารถเพมความรอบรดานสขภาพใหกบผปวยได แตอยางไรกตามเงอนไขส าคญทสรางใหเกดความรอบรนน ควรมลกษณะทเปนความรทสามารถน าไปปฏบตไดจรง ใหทดลองปฏบตไดอยางถกตอง และผอธบายมบคลกทเขาถงไดงาย ใชภาษาทงายมสอสอนทเปนภาพ ทงนสอดคลองกบแนวคดของนทบม (Nutbeam. 2000) อธบายความรอบรดานสขภาพระดบปฏสมพนธ (Communicative/interactive literacy) วาเปนสมรรถนะในการใช ความรและการสอสาร เพอใหสามารถมสวนรวมในการดแลสขภาพ ขอคนพบดงกลาวผวจยได น ามาใชในการฝกทกษะการสอสารกบแพทยซงเปนกจกรรมทพฒนาความรอบรดานสขภาพในขนการเรยนรท 7 การหาความรและทกษะทจ าเปนส าหรบการปฏบตตามแผน (Planning a course of action) โดยสรางสมรรถนะในการสอสาร และความมนใจในการสอสารกบแพทย โดยก าหนดขอบเขตความรทส าคญของการดแลตนเอง การสงเกตอาการผดปกตของตนเอง การรบประทานยา เพอใหเกดความรทน าไปใชในการสอสารกบแพทย นอกจากนขอคนพบดงกลาวพบวา มเงอนไขทเกยวของตอการสอสารกบแพทย ไดแก มมมองทเกยวของกบความสมพนธระหวางผปวยและแพทย ผปวยมมมมองวาแพทยเปนผทอยเปนระดบชนชนทสงกวา และเปนบคคลทตองเกรงใจ มมมองดงกลาวเปนอปสรรคส าคญตอรปแบบและเนอหาของการปฏสมพนธและการสอสารระหวางผปวย และแพทย ผวจยไดน าขอคนพบมมมองดงกลาวมาสรางเปนเรองเลาชาวเบาหวาน เรอง “ท าตามทหมอสง” ในกจกรรมขนการเรยนรท 3 การประเมนสมมตฐานในมมมองของตนอยางจรงจง เพอสะทอนกรอบแนวคดดงเดมเกยวกบการสอสารกบแพทย และน าไปสการปรบเปลยนกรอบแนวคดใหมในการสอสารกบแพทย อภปรายผลการวจยเชงปรมาณ ในการอภปรายผลการศกษาเชงปรมาณ เปนการอภปรายผลการศกษาตามความมงหมายของการวจยดงน ความมงหมายของการวจยขอท 3 เพอศกษาประสทธผลของโปรแกรมพฒนาความรอบรดานสขภาพดวยการจดการเรยนรเพอการเปลยนแปลงทมตอพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอดของผปวยโรคเบาหวาน ซงมรายละเอยดดงน 1. ผปวยโรคเบาหวานทไดรบโปรแกรมพฒนาความรอบรดานสขภาพดวยการจดการเรยนรเพอการเปลยนแปลง มพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอดสงกวาผปวยโรคเบาหวานทไมไดรบโปรแกรม ในการวดระยะหลงการทดลอง 2. ผปวยโรคเบาหวานทไดรบโปรแกรมพฒนาความรอบรดานสขภาพดวยการจดการเรยนรเพอการเปลยนแปลง มระดบน าตาลสะสมในเลอดต ากวาผปวยโรคเบาหวานทไมไดรบโปรแกรม ในการวดระยะตดตามผล 3 เดอน

180

3. ผปวยโรคเบาหวานทไดรบโปรแกรมพฒนาความรอบรดานสขภาพดวยการจดการเรยนรเพอการเปลยนแปลงทไดรบการสนบสนนทางสงคมสง มพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอด สงกวาผปวยโรคเบาหวานทไดรบการสนบสนนทางสงคมต า ผลการศกษานอาจเนองมาจากเหตผล 2 ประการคอ การเปลยนแปลงของพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอดของผปวยโรคเบาหวาน ผลการศกษานพบวา ภายหลงการทดลอง พฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอดของผปวยโรคเบาหวาน เพมขนจากกอนการทดลองอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .05 และเมอเปรยบเทยบกบกลมควบคมพบวาพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอดของผปวยโรคเบาหวาน แตกตางกนอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .05 เชนกน การเปลยนแปลงนอธบายได 3 ประการคอ ประการแรก ในโปรแกรมพฒนาความรอบรดานสขภาพสดวยการจดการเรยนรเพอการเปลยนแปลงทมตอพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอดของผปวยเบาหวานวยผใหญผวจยพฒนาความสามารถในการใชทกษะทางปญญา และทกษะทางสงคม ดวยกระบวนการเรยนรวยผใหญตามแนวคดการเรยนรเพอการเปลยนแปลง (Transformative learning) ของเมซโรว (Mezirow. 2000) ทงนในการพฒนาโปรแกรมผวจยไดทบทวนวรรณกรรม รวมกบการศกษาเชงคณภาพ และน าขอสรปทไดมาใชในการพฒนาโปรแกรม ทงนในการทบทวนวรรณกรรมพบวา “ความรอบรดานสขภาพกคอความรความเขาใจ และทกษะทางสงคมทก าหนดแรงจงใจและความสามารถเฉพาะของบคคลในการเขาถงแหลงประโยชน ท าความเขาใจ และใชขอมลเพอใหเกดสขภาพทดรวมทงการพฒนาความรและท าความเขาใจในบรบทดานสขภาพ การเปลยนแปลงทศนคตและแรงจงใจเพอกอใหเกดพฤตกรรมสขภาพทเหมาะสมดวยตนเอง ” นทบมไดอธบายวา ความรเปนปจจยพนฐานทมความส าคญตอการพฒนาความรอบรดานสขภาพ และเปนปจจยส าคญทจะสงเสรมใหเกดความรอบรดานสขภาพ ตอมาในป 2008 นทบม (Nutbeam. 2008) ไดพฒนารปแบบความสมพนธของความรอบรดานสขภาพโดยแสดงถงเสนทางของความสมพนธของการพฒนาความรอบรดานสขภาพ ไประดบปฏสมพนธ และระดบวจารณญาณ ซงปจจยพนฐานทมความเกยวของกบความรอบรดานสขภาพคอ มมมองความเขาใจดงเดม ทกษะในการอาน การเขยน การค านวณ และความรเดม ปจจยพนฐานดงกลาว จะท าใหบคคลเกดทกษะในการสอสาร การจดการตวเอง มขอมลเฉพาะในการดแลสขภาพ ดงนการพฒนาความรอบรดานสขภาพนนมมมองความเขาใจดงเดม ทกษะในการอาน การเขยน การค านวณ และความร เดมนนเปนเงอนไขส าคญของความรอบรดานสขภาพ การท าความเขาใจตอเงอนไขดานความเชอความเขาใจดงเดมนน จะสงผลตอการการพฒนาความรและสมรรถนะในการดแลตนเอง จนน าไปสการพฒนาทกษะการสอสาร และการจดการตนเอง จากเหตผลดงกลาว ผวจยจงมงพฒนาทกษะความสามารถใน 3 ดานของผปวยเบาหวานประเภทท 2 คอ 1) การพฒนาความรและสมรรถนะในการดแลตนเองเพอ

181

ควบคมระดบน าตาล 2) ทกษะการสอสารกบบคลากรทางสขภาพเกยวกบภาวะสขภาพของตนเอง และ 3) ทกษะการจดการตนเองเพอการควบคมระดบน าตาล และเมอบคคลพฒนาความรอบรดานสขภาพแลวนนกจะสงผลใหเกดการเปลยนแปลงพฤตกรรมสขภาพไดโดยตรง และภาวะสขภาพของกลมตวอยาง ทงนผวจยใชแนวคดกระบวนการเรยนรสการเปลยนแปลง (Mezirow. 2000) ซงประกอบไปดวยกระบวนการเรยนร 10 ขนตอน ไดแก ขนตอนท 1 การใหผปวยเบาหวานไดเผชญกบสถานการณทไมเปนไปตามมมมองเดมของตน (Disorienting dilemma) ขนตอนท 2 การตรวจสอบอารมณ ความรสกของตนเอง (Self-examination) ขนตอนท 3 การประเมนสมมตฐาน ความคด หรอความเชอของตนอยางจรงจง (Sense of alienation ขนตอนท 4 การเปดใจยอมรบการเปลยนแปลง แลกเปลยนกบผอน (Relating discontent to others) ขนตอนท 5 การส ารวจ คนหาทางเลอกในการกระท าใหม (Explaining options of new behavior) ขนตอนท 6 การวางแผนการกระท าใหม (Planning a course of action) ขนตอนท 7 การหาความร และทกษะทจ าเปนส าหรบการปฏบตตามแผน (Knowledge to implement plans) ขนตอนท 8 การเรมทดลองท าตามบทบาทใหมในชวตจรง (Experimenting with new roles) ขนตอนท 9 การสรางความสามารถ ความมนใจในบทบาท การกระท า และความสมพนธใหม (Building confidence in new ways) และขนตอนท 10 การบรณาการจนเปนวถชวตใหมของตน (Reintegration) ทงนในกระบวนการเรยนรทงสบขนตอนนเปนแนวคดการเรยนรทมงใหเกดการเปลยนแปลงภายในตนเอง ซงเปนแนวคดทจะน าบคคลไปสการเปลยนวธคด โดยใชกระบวนการทางปญญา จนน าไปสพฤตกรรมหรอการกระท าใหม การเรยนรเพอการเปลยนแปลงภายในตนเองเปนการเรยนรทบคคลรบรปญหา หรอความตองการของตน ผานการคดวเคราะห และประเมนคา และการสอสารประสบการณเพอหาขอสรป ทท าใหบคคลเกดความเขาใจ (Making sense) และน าไปสการเปลยนแปลง กรอบความคดความเชอเดมทบดเบอน (Hein. 2004) ซงวธการเรยนรดงกลาวมวธการทส าคญสองประการคอการสะทอนคดในตนเอง(Critical self-reflection) และการสนทนาเชงวพากษ (Critical discourse) โดยเนนรปแบบการสะทอนคดใหเกดผลลพธ 3 ประการคอ 1) การสะทอนเนอหา (Content reflection) เปนการสะทอนคดสงทบคคลรบร รสกนกคด และกระท า 2) การสะทอนคดกระบวนการ (Process reflection) เปนการสะทอนคดวาบคคลรบร รสกนกคด และท าอยางไร สดทายคอ 3) การสะทอนขอคดเหนทน ามาสการกระท า (Premise reflection) เปนการสะทอนคดวาท าไมเราจงรบร รสกคด และกระท า จากแนวคดทน ามาใชในการพฒนาโปรแกรมจงสอดคลองกบเปาหมายส าคญของการพฒนาความรอบรดานสขภาพของผปวยเบาหวานวยผใหญทมงใหกลมตวอยางเกดพฒนาความสามารถดานการรคด (Cognitive factors) จนเกดทกษะทางปญญาและทกษะทางสงคม ในการดแลสขภาพตนเอง ประการทสอง อาจเนองมาจากบรรยากาศ สอการสอน รปแบบกจกรรมของโปรแกรม กลาวคอ ในชวงทด าเนนโปรแกรมพฒนาความรอบรดานสขภาพสดวยการจดการเรยนรเพอการเปลยนแปลงทมตอพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอดของผปวยเบาหวานวยผใหญ วทยากรสรางบรรยากาศทผอนคลาย กระบวนการกลมทมพลวต เชน การมสวนรวมของกลม

182

ตวอยาง มการกระตนใหคดรวมกนในกลม มสงเราทนาสนใจ และกระตนการรบรของกลมตวอยาง เชน คลปตวอยาง รปภาพโปสเตอรส เรองเลาทเปนประสบการณตรง มการจดกจกรรมทหลากหลายสนกสนานในขนน าสกจกรรม ท าใหกลมตวอยางสนใจ ตงใจ มสวนรวมในกจกรรม ทงนจากการประเมนกจกรรมโดยการสงเกตพบวา กลมตวอยาง ในกลมทดลอง มความกระตอรอรน ตงใจฟง ใหความสนใจในการท ากจกรรมกลม รวมตอบค าถาม และแสดงความคดเหน ประการทสาม ลกษณะของกลมตวอยาง กลมตวอยางเปนกลมวยผใหญทมความพรอมทางดานสตปญญา มกระบวนการเรยนรทรวดเรว มความกลาในการแสดงความคดเหน รวมไปถงสมาชกในกลมมประสบการณทใกลเคยงกน จงสงผลใหเกดการแชรประสบการณของตนเอง ซงเปนผลท าใหกระบวนการเรยนรในโปรแกรมประสบความส าเรจเปนอยางด ผลการศกษาดงกลาวขางตนสอดคลองกบงานวจยทมงพฒนา ความรอบรดานสขภาพระดบพนฐาน (Functional health literacy) ของนทรและสจวต (Nitri; & Stewart. 2009) ทพฒนาความรอบรโดยใชแนวคดการเรยนรเพอการเปลยนแปลง โดยการจดการเรยนรโดยสงเสรมผเรยนใหเกดการอยากรอยากเหน (Foster curiosity) และการสะทอนคด (Reflection) ในขอมลเกยวกบการดแลตนเอง โดยมเนอหาพนฐานคอ เบาหวานคออะไร การรบประทาน การออกก าลงกาย การรบประทานยา ภาวะแทรกซอนจากโรคเบาหวาน และการจดการตนเอง ซงพบวาหลงเขารวมโปรแกรมกลมตวอยางมความรอบรดานสขภาพระดบพนฐาน (Functional health literacy) สงขนกวากอนทดลอง เชนเดยวกบการศกษาของซซค (Susic. 2009) ทท าการศกษาเพอพฒนาความรอบรดานสขภาพระดบปฏสมพนธ (Interactive health literacy) โดยสรางกจกรรมใหกลมตวอยางแสวงหาขอมลดานสขภาพทมคณภาพ สงเสรมใหกลมตวอยางเกดความรดานสขภาพ และเขาใจถงสขภาพของตนเอง ตลอดจนการตดสนใจในการดแลสขภาพตนเอง รวมไปถงการทดสอบ และประเมนทกษะ ดานการออกก าลงกาย และการคนหาขอมลเกยวกบภาวะสขภาพทถกตอง จากขอคนพบในการศกษานสามารถยนยนผลการศกษาทผานมาไดวาการพฒนาความรอบรดานสขภาพสงผลใหเกดการเปลยนแปลงทางพฤตกรรมสขภาพไปในทางทดข น ดงเชนในกลมตวอยางผปวยโรคเบาหวานประเภทท 2 ในการศกษาครงน สามารถปรบเปลยนพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอดใหดขน ทงนบรรยากาศของการเรยนร และแนวคดการเรยนรทสอดคลองกบกลมตวอยางเปนอกปจจยทสนบสนนใหโปรแกรมนมประสทธผลทดย งขน ปฏสมพนธระหวางพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอดของผปวยโรคเบาหวาน และการสนบสนนทางสงคม ผลการศกษานและไมพบปฏสมพนธระหวางการไดรบโปรแกรมพฒนาความรอบรสขภาพดวยการจดการเรยนรเพอการเปลยนแปลงและการไดรบการสนบสนนทางสงคม นนแสดงใหเหนวา โปรแกรมพฒนาความรอบรดานสขภาพดวยการจดการเรยนรเพอการเปลยนแปลงเหมาะสมในการน าไปใชพฒนาพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอดของผปวยโรคเบาหวานในผปวยเบาหวาน

183

วยผใหญทกกลมไมจ ากดวาผปวยจะมการสนบสนนทางสงคมสงหรอต ากตาม ผลการศกษานขดแยงกบผลการการศกษาของวอรดอรปและคณะ (Waldrop-Valverde; et al. 2014) ไดท าการศกษาปจจยปองกน และปจจยเสยงในการดแลตนเองอยางยงยนของผปวยโรคเอดสทมารกษาในคลนกของประเทศสหรฐอเมรกา พบวาการสนบสนนทางสงคมไมสามารถท าหนาทเปนเปนตวแปรคนกลาง (Mediator) และตวแปรปรบ (Moderate) ระหวางความรอบรดานสขภาพและภาวะสขภาพ แตผลการวจยในครงนมความสอดคลองกบกบการศกษาของออสบอรนและคณะทท าการศกษาในกลมผปวยโรคเบาหวานชนดท 2 ทมาตรวจทคลนกโรงเรยนแพทยในแคลฟอรเนยใต พบวาการสนบสนนทางสงคมท าหนาทเปนตวแปรคนกลาง ระหวางความรอบรดานสขภาพ และการจดการตนเองเพอควบคมระดบน าตาลในเลอด (Osborn; Bains; & Egede. 2010) ยงมงานทนาสนใจเกยวกบการท าหนาทตวแปรคนกลางของการสนบสนนทางสงคมระหวางความรอบรดานสขภาพ และภาว ะซมเศรา โดยผลการศกษานไดอธบายถงระดบของตวแปรการสนบสนนทางสงคมโดยผลการศกษาพบวา การสนบสนนทางสงคมต าเปนตวแปรคนกลางระหวางความรอบรดานสขภาพระดบต า และภาวะซมเศราระดบสง (Stewart; et al. 2014) ขอคนพบนอธบายใหเหนวาผปวยในวยผใหญซงเปนวยทมสมรรถภาพรางกายสมบรณ มการรคดทสมบรณ เมอพฒนาความรอบรดานสขภาพแลวนน จะท าใหบคคลมความสามารถในการจดการตนเองโดยไมตองพงพาบคคลอนๆ ซงเหตผลดงกลาวท าใหสนบสนนขอคนพบวาเมอพฒนาความรอบรดานสขภาพแลวจะท าใหบคคลมพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอดทดข นดวยตนเอง ความมงหมายการวจยขอ 4 เพอศกษาความคงทนของพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอด การเปลยนแปลงของระดบน าตาลสะสมในเลอด และความคงทนของความรอบรทางสขภาพของผปวยโรคเบาหวาน ความคงทนของพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอดหลงเขารวมโปรแกรม ผลการศกษาพบวาภายหลงการทดลอง การเปรยบเทยบพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอดตามชวงเวลาการวดในกลมทดลอง พบวาคะแนนเฉลยพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอดไมมความแตกตางกน ซงแสดงใหเหนวาคะแนนเฉลยพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอดไมเปลยนแปลง ผลดงกลาวอธบายไดวา อทธพลของโปรแกรมพฒนาความรอบรทางสขภาพดวยการจดการเรยนรเพอการเปลยนแปลง สงเสรมใหเกดความคงทนของพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลสะสมในเลอด นอกจากน ยงสามารถยนยนไดดวยคาระดบน าตาลสะสมในเลอด กลาวคอกลมทดลองทเขารวมโปแกรมการพฒนาความรอบรดานสขภาพดวยการจดการเรยนรเพอการเปลยนแปลง มผลใหระดบน าตาลสะสมในเลอดลดลงผลการศกษานอาจเนองมาจากเหตผล 3 ประการคอ

184

ประการแรก เกดจากโปรแกรมพฒนาความรอบรดานสขภาพทใชแนวคดการเรยนรเพอการเปลยนแปลงทมเปาหมายผลลพธสดทายกระบวนการเรยนรเพอการเปลยนแปลงคอเพอใหเกดการบรณาการพฤตกรรมสขภาพของกลมตวอยางจนเปนวถชวตใหมของผปวยเอง จดส าคญของการเรยนรนเรมจากการปรบเปลยนมมมอง หรอกรอบแนวคดเดมของบคคลทมความบดเบยวและสงผลใหบคคลมพฤตกรรมสขภาพทไมเหมาะสม เปลยนเปนมมมองหรอกรอบแนวคดใหมทเหมาะสม ซงการปรบเปลยนกรอบแนวคดเกดจากการทบคคลตรวจสอบสมมตฐานหรอมมมองเดมของตนเองจนน าไปสข นการเรยนรท 4 คอการเปดใจยอมรบการเปลยนแปลง แลกเปลยนกบผอน นนคอเมอบคคลจะเปดใจและตองการการเปลยนแปลง นอกจากนในโปรแกรมนยงเนนใหผปวยคนหาความร ทกษะทจ าเปนทตองน ามาใชในการดแลสขภาพและเพอควบคมระดบน าตาลในเลอด ซงเปนขนการเรยนรท 7 ของกระบวนการเรยนรคอการหาความร และทกษะทจ าเปนส าหรบการปฏบตตามแผน โดยในกระบวนการเรยนรในขนตอนนผวจยออกแบบกจกรรมใหกลมตวอยางมการเรยนรอยางลกซง (Deep Learning) ใหผเรยนท าความเขาใจ และท าใหเกดความเชอมโยงระหวางสวนตางๆ ในเนอหาทวทยากรสอน และใหผเรยนไดไตรตรองสะทอนคด (Reflection) เนอหาทเรยน เพอเชอมโยงความรใหมเขากบความรเดมและประสบการณชวต ตลอดจนในบรรยากาศของการเรยนรผวจยสรางบรรยากาศในการเรยนรผานการเสวนาแลกเปลยนเรยนร ซงม ขอตกลงรวมกนในกระบวนการเรยนรวาใหสมาชกรบฟงและท าความเขาใจผอนเพอเรยนรความเหมอนและความตางของการเรยนร บรรยากาศดงกลาวสนบสนนใหการเรยนรเปนไปอยางมประสทธภาพ และผานกระบวนการเรยนรมาจนถงขนการเรยนรท 8 การเรมทดลองท าตามบทบาทใหมในชวตจรง ขนการเรยนรท 9 การสรางความสามารถ ความมนใจในบทบาท และการกระท าใหม และขนการเรยนรท 10 ซงเปนขนตอนสดทายคอการบรณาการจนเปนวถชวตใหมของตน กระบวนการนจงเหตผลทท าใหพฤตกรรมของบคคลมแนวโนมทจะเกดการเปลยนแปลงอยางถาวร สอดคลองกบผลการศกษาทพบวา ในระยะตดตามผลเดอนท 3 พฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอดยงคงอย กลาวคอ กลมทดลองสามารถรกษาระดบพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอดได

ประการทสอง กลมทดลองไดรบโปรแกรมฯ โดยมกจกรรมทสงเสรมการรบรความสามารถของตนเองในทกษะทส าคญ มการจดกจกรรมทมงหมายใหกลมตวอยางไดรบประสบการณทประสบความส าเรจทส าคญ ไดแก ดานการบรโภคอาหาร เชน การฝกทกษะดานโภชนาการ ทงวธการเลอกซออาหาร การอานฉลากโภชนาการ การค านวณพลงงานของอาหารในแตละวน และวธการเตรยมอาหาร โดยการน าประสบการณเดมของกลมตวอยางมาเปนขอมลยอนกลบ เปนตน นอกจากนยงใหกลมตวอยางไดเหนตวแบบ เชน การสาธตการค านวณอาหาร และการใหกลมตวอยางทสามารถควบคมปรมาณอาหารไดส าเรจ เปนตน รวมทงการใชค าพดชกจงจากกลมเพอน การใหก าลงใจดวยค าพด เปนตน ซงสอดคลองกบผลการศกษาเชงคณภาพทพบวา กลมของเพอนผปวยมอทธพลตอ การรบขอมล และพฤตกรรมการดแลตนเองของกลมตวอยาง กจกรรมดงกลาวเปนการสรางใหเกดการรบรความสามารถของตนเองตามแนวคดแบนดรา (Bandura. 1977; Allen. 2004; สมโภชน เอยมสภาษต. 2549)

185

ประการทสาม ภายหลงการเขารวมโปรแกรม กลมตวอยางมระดบน าตาลสะสมในเลอด (HbA1c) ลดลง ผลการศกษานพบวา เมอทดสอบระดบน าตาลสะสมในเลอดระหวางกลมทดลองและกลมควบคม มความแตกตางกนหลงจากไดรบโปรแกรมแลว 3 เดอน และยงพบวา ในกลมทดลองมความแตกตางกนระหวางกอนทดลอง และหลงจบโปรแกรมแลว 3 เดอน เชนกน ทงนผวจยมจดประสงควดระดบน าตาลในเลอด เพอยนยนการวดตวแปรพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอด ทงนระดบน าตาลทลดลงเปนผลจากพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอดทกลมตวอยางปฏบตอยางสม าเสมอ สอดคลองกบการวนจฉยโรคเบาหวาน เพอประเมนผลการรกษาและการควบคมระดบน าตาลในเลอดของผปวยเบาหวาน การตรวจวดระดบน าตาลสะสมในเลอด (HbA1c) เปนวธการตรวจวดทสามารถบงชถงการควบคมระดบน าตาลในระยะยาวได (Sridama. 2011) ทงนการตรวจหาระดบน าตาลสะสมในเลอด hemoglobinA1c หรอ glycated hemoglobin จะบงบอกระดบน าตาลในชวงระยะเวลา 120 วน ทผานมาซงเปนอายเฉลยของเมดเลอดแดง (Bonora. 2014) และระดบน าตาลสะสมในเลอด (HbA1c) ทเพมขนหมายถงอตราเสยงทจะเกดภาวะแทรกซอนเรอรงมโอกาสสงดวย ตามแนวทางการวเคราะหและประเมนผลดานการรกษาโรคเบาหวานทสมาคมโรคเบาหวานแหงสหรฐอเมรกา (American Diabetes Association) ป 2014 แนะน าเปาหมายวาควรควบคมระดบน าตาลในเลอดใหมคา fasting plasma glucose นอยกวา 125 mg/dL และคา HbA1c นอยกวา 6.5 % หลงจากผปวยงดอาหาร 8-10 ชวโมง เพอลดความเสยงและปญหาโรคแทรกซอนทอาจเกดขนได (American Diabetes Association. 2014) ดงนนตวแปรทางชวเคมคอระดบน าตาลสะสมในเลอด เปนตวแปรทแสดงถง ผลลพธทางสขภาพ ทเกดจากพฤตกรรมสขภาพของบคคลซงในการศกษาครงนคอพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอดในเลอดของผปวยเบาหวาน สอดคลองกบแนวคดการพฒนาความรอบรดานสขภาพ ทอธบายวา ความรอบร ดานสขภาพสงผลใหเกดพฤตกรรมสขภาพทเหมาะสม และยงสงผลลพธทางบวก ตอภาวะสขภาพเชนกน (Nutbeam. 2008) ความคงทนของความรอบรดานสขภาพของผปวยเบาหวานชนดท 2 ส าหรบการเปลยนแปลงของความรอบรทางสขภาพของผปวยเบาหวานชนดท 2 หลงเขารวมโปรแกรม ผลการวจยพบวา กลมผปวยโรคเบาหวานทไดรบโปรแกรมพฒนาความรอบรดานสขภาพดวยการจดการเรยนรเพอการเปลยนแปลงหลงการทดลอง มความรอบรดานสขภาพระดบพนฐาน ระดบปฏสมพนธ และระดบวจารณญาณ สงกวากอนการทดลอง สวนในระยะตดตามผล 3 เดอน มความรอบรดานสขภาพระดบพนฐาน ระดบปฏสมพนธ และระดบวจารณญาณ สงกวากอนการทดลองและหลงการทดลอง แสดงใหเหนถง ความรอบรดานสขภาพระดบพนฐาน ระดบปฏสมพนธ และระดบวจารณญาณของผปวยโรคเบาหวานประเภทท 2 มความคงทน ทงนความรอบรทางสขภาพ ถอไดวาเปนตวแปรดานความสามารถของบคคลดานการใชทกษะทางปญญาและทางสงคม ในการเขาถงท าความเขาใจ และประเมนขอมล ขาวสารทางสขภาพและบรการทางสขภาพทไดรบการถายทอด และเรยนรจากสงแวดลอม ท าใหเกดการชกจงใหบคคล ตดสนใจในการเลอกวถทางในการ

186

ดแลตนเอง จดการตนเอง ปองกนและคงรกษาสขภาพของตนเองใหดเสมอ ซงแสดงใหเหนวาความรอบรทางสขภาพจดเปนปจจยดานรคด (Cognitive factors) ไดแกกระบวนการทางปญญาท าใหเกดความคด ความเขาใจ และประเมนขอมลขาวสารทางสขภาพและบรการทางสขภาพซงเปนปจจยภายในตวบคคลทท าใหบคคลเกดพฤตกรรม การทผลการวจยน พบวา ความรอบรทางสขภาพเกยวกบการดแลตนเองของผปวยเบาหวานชนดท 2 วยผใหญของกลมทดลองภายหลงตดตามผลหลงการทดลองสงกวากอนการทดลองและสงกวากลมควบคมอยางมนยส าคญทางสถต อาจเนองมาจากเหตผล ในโปรแกรมพฒนาความรอบรทางสขภาพสดวยการจดการเรยนรเพอการเปลยนแปลงทม ตอพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลของผปวยเบาหวานวยผใหญผวจยพฒนาความสามารถในการใชทกษะทางปญญา และทกษะทางสงคม ดวยกระบวนการเรยนรวยผใหญตามแนวคดการเรยนรเพอการเปลยนแปลง (Transformative Learning) ของมาซโร (Mezirow. 2000) ทงนในการพฒนาโปรแกรมผวจยไดทบทวนวรรณกรรม รวมกบการศกษาเชงคณภาพ และน าขอสรปทไดมาใชในการพฒนาโปรแกรม ทงนในการทบทวนวรรณกรรมพบวา “ความรอบรทางสขภาพกคอความรความเขาใจ และทกษะทางสงคมทก าหนดแรงจงใจและความสามารถเฉพาะของบคคลในการเขาถงแหลงประโยชน ท าความเขาใจ และใชขอมลเพอใหเกดสขภาพทดรวมทงการพฒนาความรและท าความเขาใจในบรบทดานสขภาพ การเปลยนแปลงทศนคตและแรงจงใจเพอกอใหเกดพฤตกรรมสขภาพทเหมาะสมดวยตนเอง” นทบมไดอธบายวา ความรเปนปจจยพนฐานทมความส าคญตอการพฒนาความรอบรทางสขภาพ และเปนปจจยส าคญทจะสงเสรมใหเกดความรอบรทางสขภาพ ตอมาในป 2008 นทบม (Nutbeam. 2008) ไดพฒนารปแบบความสมพนธของความรอบรทางสขภาพโดยแสดงถงเสนทางของความสมพนธของการพฒนาความรอบรทางสขภาพ ไปสระดบปฏสมพนธ และระดบวจารณญาณ ซงปจจยพนฐานทมความเกยวของกบความรอบรทางสขภาพคอ ความเชอความเขาใจดงเดม ทกษะในการอาน การเขยน การค านวณ และความรเดม ปจจยพนฐานดงกลาว จะท าใหบคคลเกดทกษะในการสอสาร การจดการตวเอง มขอมลเฉพาะในการดแลสขภาพ ดงนการพฒนาความรอบรทางสขภาพนนความเชอความเขาใจดงเดม ทกษะในการอาน การเขยน การค านวณ และความรเดมนนเปนเงอนไขส าคญของความรอบรทางสขภาพ การท าความเขาใจตอเงอนไขดานความเชอความเขาใจดงเดมนน จะสงผลตอการการพฒนาความรและสมรรถนะในการดแลตนเอง จนน าไปสการพฒนาทกษะการสอสาร และการจดการตนเอง จากเหตผลดงกลาว ผวจยจงมงพฒนาทกษะความสามารถใน 3 ดานของผปวยเบาหวานประเภทท 2 คอ 1) การพฒนาความรและสมรรถนะในการดแลตนเองเพอควบคมระดบน าตาล 2) ทกษะการสอสารกบบคลากรทางสขภาพเกยวกบภาวะสขภาพของตนเอง 3) ทกษะการจดการตนเองเพอการควบคมระดบน าตาล และเมอบคคลพฒนาความรอบรทางสขภาพแลวนนกจะสงผลใหเกดการเปลยนแปลงพฤตกรรมสขภาพไดโดยตรง และภาวะสขภาพของกลมตวอยาง ทงนผวจยใชแนวคดกระบวนการเรยนรสการเปลยนแปลง (Mezirow. 2000) ซงประกอบไปดวยกระบวนการเรยนร 10ขนตอน ทงนในกระบวนการเรยนรท ง 10 ขนตอนนเปนแนวคดการเรยนรทมงใหผเรยนรเกดการ

187

เปลยนแปลงภายในตนเอง ซงการเปลยนแปลงตนเกดจากการสงเสรมใหบคคลรบรปญหา หรอความตองการของตน ผานการคดวเคราะห และประเมนคา และการสอสารประสบการณเพอหาขอสรป ทท าใหบคคลเกดความเขาใจ (Making sense) และน าไปสการเปลยนแปลงกรอบความคดความเชอเดมทบดเบอน (Hein. 2004) ซงวธการเรยนรดงกลาวมวธการทส าคญสองประการคอการสะทอนคดในตนเอง(Critical self-reflection) และการสนทนาเชงวพากษ(Critical discourse) โดยเนนรปแบบการสะทอนคดใหเกดผลลพธ 3 ประการคอ 1) การสะทอนเนอหา (Content reflection) เปนการสะทอนคดสงทบคคลรบร ความรสกนกคดและกระท า 2) การสะทอนคดกระบวนการ (Process reflection) เปนการสะทอนคดวาบคคลรบร รสกนกคดและท าอยางไร สดทายคอ 3) การสะทอนขอคดเหนทน ามาสการกระท า (Premise reflection) เปนการสะทอนคดวาท าไมเราจงรบร รสกคด และกระท า จากเปาหมายและเครองมอในแนวคดการเรยนรเพอการเปลยนแปลงซงเปนแนวคดหลกของการพฒนาโปแกรม มความสอดคลองกบเปาหมายส าคญของการพฒนาความรอบรทางสขภาพของผปวยเบาหวานวยผใหญทมงใหกลมตวอยางเกดพฒนาความสามารถดานการรคด (Cognitive factors) ในการดแลสขภาพตนเอง จากเหตผลดงกลาวสนบสนนเกดทกษะทางปญญาและทกษะทางสงคมซงเปนองคประกอบหลกของความรอบรดานสขภาพ นอกจากนผลการศกษานสอดคลองกบงานวจยทมงพฒนา ความรอบรทางสขภาพในระดบพนฐาน (Functional health literacy) ของนทรและสจวต (Ntiri; & Stewart. 2009) ทพฒนาความรอบรโดยใชแนวคดการเรยนรเพอการเปลยนแปลง โดยการจดการเรยนรโดยสงเสรมผเรยนใหเกดการอยากรอยากเหน (Foster curiosity) และการสะทอนคด (Reflection) ในขอมลเกยวกบการดแลตนเอง โดยมเนอหาพนฐานคอ เบาหวานคออะไร การรบประทาน การออกก าลงกาย การบรหารยา ภาวะแทรกซอนจากโรคเบาหวาน และการจดการตนเอง ซงพบวา หลงเขารวมโปรแกรมกลมตวอยางมความรอบรทางสขภาพในระดบพนฐาน (Functional health literacy) สงขนกวากอนทดลอง เชนเดยวกบการศกษาของซซค (Susic. 2009) ทท าการศกษาเพอพฒนาความรอบรทางสขภาพในระดบปฏสมพนธ (Interactive health literacy) โดยสรางกจกรรมใหกลมตวอยางแสวงหาขอมลดานสขภาพทมคณภาพ สงเสรมใหกลมตวอยางเกดความรดานสขภาพ และเขาใจถงสขภาพของตนเอง ตลอดจนการตดสนใจในการดแลสขภาพตนเอง รวมไปถงการทดสอบ และประเมนทกษะ ดานการออกก าลงกาย และการคนหาขอมลเกยวกบภาวะสขภาพทถกตอง การอภปรายผลการศกษาแบบผสานวธ ในการศกษาครงนเปนการวจยผสานวธวจยระหวางการวจยเชงคณภาพและเชงปรมาณ ทใชรปแบบการผสานวธรปแบบการทดลอง (Mixed methods: Intervention design) โดยมการวเคราะหผล และแปลผลการศกษาเชงคณภาพ เพอสนบสนนใหโปรแกรมในการทดลองสามารถชวยท าใหการวจยครงนมความสมบรณมากขน ในการศกษาครงนผวจยตองการเปลยนแปลงของ

188

พฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอดของผปวยเบาหวานประเภทท 2 จนท าใหผปวยลดความเสยงตอการเกดภาวะแทรกซอนจากโรคเบาหวาน และมคณภาพชวตทด ผวจ ยใชแนวคดกระบวนการเรยนรเพอการเปลยนแปลงเปนแนวคดหลกในการสรางโปรแกรมฯโดยมเปาหมายใหผปวยเกดกระบวนการเปลยนแปลงของพฤตกรรม และบรณาการจนเปนวถชวตใหมของผปวย ซงกระบวนการเรยนรนนเรมตนดวยการน าประสบการณทสงผลตออารมณเชงลบของผปวย ท าใหผปวยหนมาตระหนกตอรปแบบการด าเนนชวตเดมๆ ทตนเองเคยชนนนสงผลตอสขภาพของตนเองอยางไร เหตผลนผวจยจงตองใชการศกษาเชงคณภาพเพอมาคนหาประสบการณดงกลาวและน ามาสรางสถานการณใหผปวยมความรสกวาประสบการณนนๆ เปนเสมอนประสบการณของตนเอง ทงนสบเนองมาจากกลมตวอยางซงเปนวยผใหญน นยงไมมประสบการณจากการเปนผปวยโรคเบาหวานทสงผลกระทบรนแรงและเปนวกฤตในชวต การศกษาเชงคณภาพจงน ามาใชในการตอบปญหาดงกลาววา ประสบการณใดของการเปนผปวยโรคเบาหวานทท าใหเกดวกฤตของชวต นอกจากนกจกรรมอนๆในการพฒนาโปรแกรมฯทตองใชขอมลเชงคณภาพมาประกอบสรางใหกจกรรมนนมความชดเจนและเหมาะสมกบกลมตวอยางยงขนไดแก มมมองใดทเกยวของกบความรอบรดานสขภาพในผปวยโรคเบาหวานวยผใหญทเปนเงอนไขของการพฒนาความรอบรดานสขภาพ ซงขอคนพบจากการศกษาเชงคณภาพนนไดมมมองเรองการสอสารกบแพทย มมมองในการน าขอมลสขภาพไปใชในการดแลสขภาพของตนเอง รวมไปถงการทกษะทจ าเปนในการควบคมระดบน าตาลในเลอดทผปวยโรคเบาหวานวยผใหญยงมความบกพรอง ขอคนพบเหลานมคณคาอยางยงตอการพฒนาโปแกรมใหสอดคลองกบปญหาสขภาพของผปวยโรคเบาหวาน จากเหตผลขางตนจงเปนการยนยนวาการศกษาแบบผสานวธมความเหมาะสมกบปญหาการวจยในครงนและกอใหเกดองคความรทมประโยชนตอการพฒนาโปรแกรม อนจะน าไปสการปรบเปลยนพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอดของผปวยโรคเบาหวานวยผใหญทเปนอยางยง ขอจ ากดในการวจย 1. การประเมนผลระดบน าตาลสะสมในเลอด ผวจยไดมาจากผเขารวมการวจยไดรบการตรวจจากสถานพยาบาลทตนเองเขารบการรกษา และน าผลตรวจหองปฏบตการมารายงานใหผวจยท าการบนทกขอมล ดงนนในการศกษานผลระดบน าตาลสะสมในเลอดจงมาจากหองปฏบตการทมความหลากหลายอาจท าใหคาระดบน าตาลสะสมในเลอดทไดมความคลาดเคลอนเลกนอย 2. การด าเนนการวจยเชงทดลองในกลมตวอยางทเปนวยผใหญในชมชนมความยากล าบากในการด าเนนกจกรรมทใชเวลาพรอมกน ผวจยตองยดหยนโดยการจดกจกรรมในโปรแกรมการทดลองแยกเปนกลมยอย เพอใหกลมตวอยางไดเขารวมกจกรรมในโปรแกรมครบถวน ดงนนผวจยจงไมสามารถควบคมบรรยากาศของกจกรรมใหมความคงทได เนองจากคณลกษณะของกลมตวอยางทงในแงของบคลกภาพ ความสามารถในการแสดงความคดเหน มอทธพลตอกระบวนการเรยนรในกจกรรมนเปนอยางมาก

189

ขอเสนอแนะเพอการปฏบต 1. จากผลการศกษาเชงคณภาพ พบวา ประสบการณความรนแรงจากการเกดภาวะแทรกซอนของโรคเบาเหวานสงผลใหผปวยเกดภาวะวกฤตจนท าใหตระหนกตอการปรบเปลยนพฤตกรรมของตนเอง ดงนนแสดงใหเหนวาในกลมโรคทมลกษณะการด าเนนของโรคใกลเคยงกบโรคเบาหวานนน อาจน าขอคนพบนไปใชในการสรางความตระหนกใหผปวยหนมาเหนความส าคญของการปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพของตนเอง 2. จากผลการศกษาเชงคณภาพพบวามมมองของการสอสารระหวางแพทยและผปวย ม บคลกภาพ และทาทในการสอสารของแพทยเปนส าคญดงนนนอกจากการพฒนาทกษะการสอสารกบแพทยผรกษาในกลมผปวยแลว จงควรใหความส าคญตอการพฒนามมมองและทกษะการสอสารของแพทยทมตอผปวยเชนกน 3. จากผลการศกษาเชงคณภาพพบวารปแบบของการน าเสนอขอมลสขภาพและตวแทนในการน าเสนอสอสขภาพน นเปนกญแจส าคญตอการพฒนาความรอบรดานสขภาพระดบวจารณญาณ ดงนนจงควรมการควบคมผน าเสนอสอใหน าเสนอขอมลอยางรอบดานไมซอนเรนขอมล และมการก าหนดรปแบบการน าเสนอสอใหมการน าเสนอทงประโยชนและขอจ ากดของผลตภณฑอยางเครงครด 4. จากผลการศกษาเชงคณภาพพบวาพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอดดานการควบคมรบประทานอาหารเปนทกษะทผปวยโรคเบาหวานวยผใหญบกพรอง ดงนนในสถานพยาบาลจงควรมผเชยวชาญในดานโภชนาการทสามารถใหค าแนะน าจนผปวยสามารถน าไปปฏบตไดในชวตประจ าวนได 5. จากผลการศกษาเชงปรมาณไมพบปฏสมพนธระหวางการไดรบโปรแกรมพฒนาความรอบรดานสขภาพดวยการจดการเรยนรเพอการเปลยนแปลงและการไดรบการสนบสนนทางสงคม แสดงใหเหนวาการพฒนาความรอบรดานสขภาพนนมความส าคญมากตอการดแลสขภาพตนเองของผปวย เนองจากสนบสนนใหผปวยมความสามารถในการจดการตนเอง มความสามารถในการสอสารกบแพทยดวยตนเอง แมจะมการสนบสนนทางสงคมในระดบต าหรอสงกตาม ดงนน จงควรมการพฒนาความรอบรดานสขภาพในกลมผปวยโรคเบาหวานวยผใหญเพอใหผปวยมทกษะสวนบคคลจนสามารถพงพาตนเองได 6. จากผลการศกษาเชงปรมาณพบวาเกดความคงทนของพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอดของผปวยโรคเบาหวานวยผใหญ ผลการศกษานยนยนวาโปรแกรมพฒนาความรอบรดานสขภาพดวยกระบวนการเรยนรเพอการเปลยนแปลงในผปวยเบาหวานชนดท 2 นนชวยปรบเปลยนพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในกลมทไมสามารถควบคมระดบน าตาลได ดงนนในสถานพยาบาลทมผปวยโรคเบาหวานจงควรพจารณาน าโปรแกรมฯนไปใชเพอควบคมภาวะแทรกซอนจากโรค แตทงน กอนการน าโปรแกรมฯไปใชควรสรางทมงานในการด าเนนโปรแกรมฯ ทมความเขาใจในกระบวนการเรยนรเพอการเปลยนแปลง ตลอดจนมความสามารถใน

190

การใชเครองมอการเรยนรในกระบวนการเรยนรเพอการเปลยนแปลง เชน การสนทนาเชงวพากษ การสนทนาแบบสนทรยสนทนา เปนตน

7. จากขอคนพบในการตดตามผลหลงการทดลองดวยการสมภาษณกลมตวอยางในการทดลอง ขอคนพบทส าคญคอการประเมนตดตามระดบน าตาลในเลอดดวยตนเอง ดวยเครองตรวจระดบน าตาลสนบสนนใหพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอดเกดความคงทน ดงนนหนวยงานทเกยวของควรพจารณาสนบสนนใหผปวยโรคเบาหวานมเครองเจาะน าตาลในเลอดเพอสามารถประเมนพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอดของตนเองได ขอเสนอแนะส าหรบการวจยครงตอไป 1. จากผลการวจยพบวามมมองของการดแลสขภาพของตนเองของกลมผปวยโรคเบาหวานเปนเงอนไขส าคญตอการพฒนาพฤตกรรมสขภาพ ดงนนจงควรมการศกษารปแบบระบบสขภาพทสงเสรมใหเกดกระบวนการเรยนรทางสขภาพใหแกประชาชนเพอสรางมมมองทสงเสรมใหเกดการเรยนรในการดแลสขภาพของตนเองอยางยงยน 2. เนองจากมขอจ ากดในแงของเวลาท าใหการศกษานมการด าเนนการศกษาโดยตดตามผลการศกษาเพยง 3 เดอน ดงนจงควรมการศกษาโดยตดตามประสทธผลของโปรแกรมในระยะยาว เชน 12 เดอน หรอมากกวา เพอศกษาความยงยนของผลของโปรแกรมเมอเวลาผานไป และยงท าใหทราบวาเมอไหรถงจ าเปนทจะตองใหโปรแกรมซ าอกกลบกลมตวอยางอกดวย 3. จากผลการวจยพบวาทาทในการสอสารของแพทยผรกษาเปนเงอนไขส าคญทท าใหเกดขอจ ากดในการสอสารระหวางแพทยและผปวย ดงนนจงควรศกษาเพอพฒนารปแบบการสอสารของแพทยผรกษาดวยวธวจยเชงทดลอง หรอวธวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวม

บรรณานกรม

192

บรรณานกรม กระทรวงสาธารณสข กรมควบคมโรค. (2546). คมอการดแลตนเองเบองตนเรองเบาหวาน “รทนเบาหวาน” ส าหรบผเปนเบาหวาน. นนทบร: กระทรวงสาธารณสข. กระทรวงสาธารณสข กองสขศกษา กรมสนบสนนบรการสขภาพ. (มปป.) ระบบเฝาระวง และเตอนภยพฤตกรรมสขภาพ (HBSS). สบคนเมอวนท 10 มกราคม 2561, จาก http://164.115.22.119 ------------. (2554). ความฉลาดทางสขภาพ. นนทบร: กระทรวงสาธารณสข. กระทรวงสาธารณสข กองสขศกษา กรมสนบสนนบรการสขภาพ รวมกบมหาวทยาลยมหดล. (2559). การส ารวจความรแจงแตกฉานดานสขภาพ (Health Literacy) ส าหรบผปวย โรคเบาหวานและโรคความดนโลหตสง. นนทบร: กระทรวงสาธารณสข. กระทรวงสาธารณสข กองสขศกษา กรมสนบสนนบรการสขภาพ รวมกบสถาบนวจย พฤตกรรมศาสตร มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ. (2557). คมอประเมนความฉลาด ทางสขภาพของคนไทย อาย 15 ปขนไป ในการปฏบตตามหลก 3อ 2ส (ABCDE-Health Literacy Scale of Thai Adults). นนทบร: กระทรวงสาธารณสข. กรมควบคมโรค ส านกโรคไมตดตอกลมพฒนาระบบสาธารณสข. (2559). ประเดนสารรณรงค วนเบาหวานโลก ป 2559. นนทบร: กระทรวงสาธารณสข. เกษม ด านอก; และสมจต แดนสแกว. (2560). การจดการตนเองของผปวยโรคเบาหวานเพอ ปองกนภาวะแทรกซอนทางไต. วารสารการพยาบาลและการดแลสขภาพ. 35(1): 91-99 จราภรณ มณวฒกร. (2551). ผลของการใหความรและค าปรกษารปแบบกลมโดยเภสชกร ใน ผปวยนอกโรคเบาหวาน โรงพยาบาลพปน จงหวดนครศรธรรมราช. ปรญญานพนธ ภ.ม. (เภสชกรรมคลนก). เชยงใหม: บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยเชยงใหม. ถายเอกสาร. จรพร คงประเสรฐ; และธดารตน อภญญา. (2558). คมอปรบเปลยนพฤตกรรมในคลนก NCD คณภาพ. กรงเทพฯ: โรงพมพชมนมสหกรณการเกษตรแหงประเทศไทย. จ าเนยร พรประยทธ; ชนญชตาดษฎ ทลศร; และสมสมย รตนกรฑากล. (2560). ผลของโปรแกรม การชแนะตอพฤตกรรมการควบคมโรคเบาหวานและคาเฉลยน าตาลสะสมในผทเปน เบาหวานชนดท 2. วารสารคณะพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยบรพา. 25(4): 60-69. ณชกร สทธวรรณ; และคณะ. (2555). ปจจยพยากรณพฤตกรรมควบคมน าตาลในเลอดของผปวย โรคเบาหวานชนดท 2 โรงพยาบาลพรหมพราม จงหวดพษณโลก. วารสารการพยาบาล และสขภาพ. 6(3): 23-34. ณฐภสสร เดมขนทด; และประสทธ ลวฒนภทร. (2560). การศกษาผลของโปรแกรมการให ความรเรองเบาหวานตอระดบน าตาลเฉลยสะสมในผปวยเบาหวานชนดท 2. วชรสารการพยาบาล. 19(1): 33-41.

193 ทรงเดช ยศจ ารส. (2556). ผลการพฒนาความสามารถตนเองและการตงเปาหมายเพอ เปรยบเทยบการปรบเปลยนพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอดของผปวย เบาหวานชนดท 2 ในโรงพยาบาลชมแพ อ าเภอชมแพ จงหวดขอนแกน. ปรญญานพนธ ส.ม. (สาธารณสขศาสตร). ขอนแกน: บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยขอนแกน. ถายเอกสาร. ทศนย ขนทอง; แสงอรณ อสระมาลย; และพชร คมจกรพนธ. (2556). ผลของโปรแกรมสนบสนน การจดการตนเองตอพฤตกรรมการจดการตนเองและระดบน าตาลในเลอดในผปวย เบาหวานชนดท 2 ทใชอนซลน. วารสารสภาการพยาบาล. 28(1): 85-99. ธต สนบบญ; และวราภณ วงศถาวราวฒน. (2549). การดแลรกษาเบาหวานแบบองครวม. กรงเทพฯ: หนวยตอมไรทอและเมตะบลสม ภาควชาอายรศาสตร คณะแพทยศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย. นชนารถ วชรปราณ. (2556). ผลของโปรแกรมพฒนาพฤตกรรมเพอลดระดบน าตาลในเลอด ของกลมเสยงตอโรคเบาหวาน ต าบลหนองเสาเลา อ าเภอชมแพ จงหวดขอนแกน. ปรญญานพนธ ส.ม. (สขศกษาและการสงเสรมสขภาพ). ขอนแกน: บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยขอนแกน. ถายเอกสาร. เนอทพย ศรอดร. (2550). การประยกตทฤษฎแรงจงใจเพอปองกนโรคและแรงสนบสนนทางสงคม

เพอสงเสรมใหสตรรบบรการตรวจคดกรองมะเรงปากมดลกในเขตสถานอนามยสรางตว อ าเภอนาแก จงหวดนครพนม. ปรญญานพนธ ส.ม. (การจดการระบบสขภาพ). มหาสารคาม: บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหาสารคาม. ถายเอกสาร.

บงอรศร จนดาวงศ. (2556). ความตรงและความเทยงของแบบคดกรองความแตกฉานดานสขภาพ ฉบบภาษาไทยในผปวยโรงพยาบาลศรนครนทร จงหวดขอนแกน. ปรญญานพนธ วท.ม. (การพฒนาสขภาพชมชน). ขอนแกน: บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยขอนแกน. ถายเอกสาร. ประทป จนง. (2540). การวเคราะหพฤตกรรมและการปรบพฤตกรรม (เอกสารประกอบการสอน). กรงเทพฯ: สถาบนวจยพฤตกรรมศาสตร มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ. ปยมนต รตนผองใส; สนย ละก าป น; และปาหนน พชยภญโญ. (2559). ผลของโปรแกรมการให ความรในการใชยาตอความฉลาดทางสขภาพดานการใชยาและความรวมมอในการใชยา ของผปวยเบาหวานชนดท 2 ทไมสามารถควบคมระดบน าตาลในเลอดได. วารสารสภา การพยาบาล. 31(4): 50-62. เปรมวด สารชวน. (2558). การพฒนารปแบบการเรยนรเพอสงเสรมสขภาพดวยภมปญญาไทย และกระบวนการเรยนรการเปลยนแปลงส าหรบประชาชนกลมเสยงตอโรควถชวต. ปรญญานพนธ ค.ด. (การศกษานอกระบบโรงเรยน). กรงเทพฯ: บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย. ถายเอกสาร.

194 ผจงจต อนทสวรรณ. (2545). การวเคราะหความแปรปรวนหลายตวแปร. กรงเทพฯ: พ.ศ. พฒนา. พงศรชตธวช ววงส. (2555). การพฒนารปแบบการเรยนรเพอการเปลยนแปลงภายในตนเอง ส าหรบการบ าบดรกษาผตดสรา. ปรญญานพนธ ค.ด. (การศกษานอกระบบโรงเรยน). กรงเทพฯ: บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย. ถายเอกสาร. พรวจตร ปานนาค; สทธพร มลศาสตร; และเชษฐา แกวพรม. (2560). ประสทธผลของโปรแกรม การพฒนาความฉลาดทางสขภาพของผปวยเบาหวานชนดท 2 ทควบคมระดบน าตาลใน เลอดไมได ต าบลบางวว อ าเภอบางปะกง จงหวดฉะเชงเทรา. วารสารพยาบาลกระทรวง สาธารณสข. 27(3): 91-106. มณทรา อนคชสาร. (2551). การวจยเชงปฏบตการอยางมสวนรวมเพอพฒนาสอและกลยทธใน การสอสารเพอลดอนตรายจากการใชสารเสพตดแบบฉดเขาเสน. ปรญญานพนธ วท.ด. (การวจยพฤตกรรมศาสตรประยกต). กรงเทพฯ: บณฑตวทยาลย มหาวทยาลย ศรนครนทรวโรฒ. ถายเอกสาร. มทตา ชมพศร. (2550). ปจจยทเกยวของกบพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอดของผท เปนเบาหวาน ทหนวยบรการปฐมภมในเขตอ าเภอสบปราบ จงหวดล าปาง. สารนพนธ พย.ม. (การพยาบาลชมชน). เชยงใหม: บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยเชยงใหม. ถายเอกสาร. รชนกร ถนอมชพ; และรจรา ดวงสงค. (2559). ผลของโปรแกรมสขศกษาในการควบคมน าตาล ในเลอดของผปวยเบาหวานชนดท 2. ศรนครนทรเวชสาร. 31(5): 297-304. รชวรรณ ตแกว. (2550). ผลของโปรแกรมสงเสรมการจดการตนเองตอการปฏบตการจดการ ตนเอง และระดบฮโมโกลบนเอวนซ ของผสงอายโรคเบาหวานชนดไมพงอนสลน. ปรญญานพนธ พย.ม. (การพยาบาลผสงอาย). ชลบร: บณฑตวทยาลย มหาวทยาลย บรพา. ถายเอกสาร. รตนะ บวสนธ. (2551). ปรชญาวจย. กรงเทพฯ: ส านกพมพแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย. ราม รงสนธ; และคณะ. (2558). การประเมนผลการดแลผปวยโรคเบาหวานชนดท 2 และโรค ความดนโลหตสงของโรงพยาบาลในสงกดกระทรวงสาธารณสขและโรงพยาบาลในพนท กรงเทพมหานคร ป 2558. กรงเทพฯ: ส านกงานหลกประกนสขภาพแหงชาต. ฤทธรงค บรพนธ; และนรมล เมองโสม. (2556). ปจจยทมผลตอการควบคมระดบน าตาลในเลอด ไมไดของผปวยเบาหวานชนดท 2 โรงพยาบาลสรางคอม จงหวดอดรธาน. วารสารวจย สาธารณสขศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน. 6(3): 102-109. วรรณรา ชนวฒนา; และณชานาฏ สอนภกด. (2557). พฤตกรรมการดแลสขภาพตนเองของผปวย โรคเบาหวาน ต าบลบางแมนาง อ าเภอบางใหญ จงหวดนนทบร. วารสารวชาการ มหาวทยาลยปทมธาน. 6(3): 163-170.

195 วจารณ พานช. (2558). เรยนรสการเปลยนแปลง. กรงเทพฯ: มลนธสยามกมมาจล. วชย เอกพลากร. (2553). รายงานการส ารวจสขภาพประชาชนไทยโดยการตรวจรางกายครงท 4 พ.ศ. 2551 -2552. นนทบร: บรษท เดอะกราฟโก ซสเตมส. วชย เอกพลากร; และคณะ. (2559). รายงานการส ารวจประชาชนไทยโดยการตรวจรางกาย ครงท 5 พ.ศ. 2557. กรงเทพฯ: ส านกพมพอกษรกราฟฟคแอนดดไซน. วมลรตน จงเจรญ; และคณะ. (2551). รปแบบการสงเสรมการดแลตนเอง เพอควบคมระดบน าตาล

ในเลอดของผปวยเบาหวานชนดท 2. สงขลานครนทรเวชสาร. 26(1): 71-84. วระพล ภมาลย; และพยอม สขเอนกนนท. (2551). หลกการใชยารกษาโรคเบาหวานในปจจบน. วารสารไทยเภสชศาสตรและวทยาการสขภาพ. 3(1): 169-179. สมาคมโรคเบาหวานแหงประเทศไทย ในพระราชปถมภสมเดจพระเทพรตนราชสดาฯ สยามบรมราชกมาร; และคณะ. (2560). แนวทางเวชปฏบตส าหรบโรคเบาหวาน 2560. พมพครงท 3. กรงเทพฯ: บรษท รมเยน มเดย จ ากด. สรรตน ปยะภทรกล. (2554). พฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอดของผปวยโรค เบาหวานชนดท 2 ในเขตรบผดชอบของสถานอนามย อ าเภอแกงครอ จงหวดชยภม.

ปรญญานพนธ ส.ม. (สาธารณสขศาสตร). ขอนแกน: บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยขอนแกน. ถายเอกสาร.

สวฒนา คานคร; และคณะ. (2556). ปจจยทมผลตอพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอด ของผปวยเบาหวานทรบบรการทโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต าบลบานสวน จงหวด ชลบร. ชลบร: วทยาลยการสาธารณสขสรนธร จงหวดชลบร. ส านกงานพฒนานโยบายสขภาพระหวางประเทศ. (2560). รายงานภาระโรคและการบาดเจบของ

ประชากรไทย พ.ศ. 2557. นนทบร: บรษท เดอะ กราฟโก ซสเตมส จ ากด. ส านกงานเลขาธการสภาผแทนราษฎร. (2559). รายงานของคณะกรรมาธการขบเคลอนการปฏรป ประเทศดานสาธารณสขและสงแวดลอม เรอง “การปฏรปความรอบรและการสอสาร สขภาพ”. กรงเทพฯ: สภาขบเคลอนการปฏรปประเทศ. ส านกนโยบายและยทธศาสตร ส านกงานปลดกระทรวงสาธารณสข. (2554). แผนยทธศาสตร

สขภาพดวถชวต ไทย พ.ศ. 2554-2563. กรงเทพฯ: โรงพมพส านกพระพทธศาสนาแหงชาต.

อมราพร สรการ. (2555). การศกษาองคประกอบและตวแปรเชงสาเหตของการปรบตวของ นกเรยนทมความสามารถพเศษทางวทยาศาสตรและคณตศาสตร. ปรญญานพนธ วท.ด. (การวจยพฤตกรรมศาสตรประยกต). กรงเทพฯ: บณฑตวทยาลย มหาวทยาลย ศรนครนทรวโรฒ. ถายเอกสาร.

196 อรทย วฒเสลา. (2553). ปจจยทมผลตอพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอดของผปวย โรคเบาหวาน จงหวดมกดาหาร. ปรญญานพนธ ส.ม. (การสรางเสรมสขภาพ). อบลราชธาน: บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยราชภฏอบลราชธาน. ถายเอกสาร. 7th Global Conference on Health Promotion. (2009). Health Literacy and Health Promotion Definitions, Concepts and Examples in the Eastern Mediterranean Region. World Health Organization Conference in Nairobi, Kenya, 26-30 October, 2009. Abdi, S.; et al. (2015). Behavioural Lifestyle Intervention Study (BLIS) in Patients with Type 2 Diabetes in the United Arab Emirates: A Randomized Controlled Trial. BMC Nutrition. 1: 37. Abrahamson, M. J. (2004). Optimal Glycemic Control in Type 2 Diabetes Mellitus: Fasting and Postprandial Glucose in Context. Archives of Internal Medicine. 164(5): 486-491. Al Sayah, F.; et al. (2013). Health Literacy and Health Outcomes in Diabetes: A Systematic Review. Journal of General Internal Medicine. 28(3): 444-452. American Diabetes Association. (2013). Standards of Medical Care in Diabetes-2013. Diabetes Care. 36(Suppl 1): S11-S66. ------------. (2015). Foundations of Care: Education, Nutrition, Physical Activity, Smoking Cessation, Psychosocial Care, and Immunization.Diabetes Care. 38(Suppl 1): S20-S30. ------------. (2017). Standards of Medical Care in Diabetes-2017.Diabetes Care. 40(Suppl 1): S25-S32. Baker, D. W.; et al. (1999). Development of a Brief Test to Measure Functional Health Literacy. Patient Education and Counseling. 38(1): 33-42. ------------. (2002). Functional Health Literacy and the Risk of Hospital Admission among Medicare Managed Care Enrollees. American Journal of Public Health. 92(8): 1278–1283. Baker, D. W. (2006). The Meaning and the Measure of Health Literacy. Journal of

General Internal Medicine. 21(8): 878-883. Campbell, R. J.; & Nolfi, D. A. (2005). Teaching Elderly Adults to Use the Internet to Access Health Care Information: Before-After Study. Journal of Medical Internet Research. 7: e19. Cavanaugh, K.; et al. (2009). Addressing Literacy and Numeracy to Improve Diabetes Care. Diabetes Care. 32(12): 2149-2155.

197 Cheng, L.; et al. (2018). Effectiveness of a Patient-Centred, Empowerment-Based Intervention Programme among Patients with Poorly Controlled Type 2 Diabetes: A Randomised Controlled Trial. International Journal of Nursing Studies. 79: 43-51 Chew, L. D.; Bradley, K. A.; & Boyko, E. J. (2004). Brief Questions to Identify Patients with Inadequate Health Literacy. Family Medicine. 36(8): 588-594. Chiarella, D.; & Keefe, L. (2008). Creating a Consumer Health Outreach Program for Western New York Senior Citizens: Continuing a Library School Project. Medical Reference Services Quarterly. 27(2): 221-228. Chin, J.; et al. (2011). The Process-Knowledge Model of Health Literacy: Evidence from a Componential Analysis of Two Commonly Used Measures. Journal of Health Communication. 16(Suppl 3): 222–241. Cobb, S. (1976). Social Support as a Moderator of Life Stress. Psychosomatic Medicine. 38(5): 300-314. Cohen, J. (1988). Statistical Power Analysis for the Behavioral Sciences. 2nd ed. Hillsdale, NJ: Lawrence Earlbaum Associates Cranton, P. (1994). Self-Directed and Transformative Instructional Development. The Journal of Higher Education. 65(6): 726-744. ------------. (2002). Teaching for Transformation. New Directions for Adult and Continuing Education. 93: 63-71. ------------. (2006). Fostering Authentic Relationships in the Transformative Classroom. New Directions for Adult and Continuing Education. 109: 5-13. Cranton, P.; & Roy, M. (2003). When the Bottom Falls Out of the Bucket: Toward a Holistic Perspective on Transformative Learning. Journal of Transformative Education. 1(2): 86-98. Creswell, J. W. (2007). Qualitative Inquiry and Research Design: Choosing among Five Approaches. 2nd ed. Thousand Oaks: Sage. ------------. (2015). A Concise Introduction to Mixed Methods Research. Thousand Oaks, CA: Sage. Creswell, J. W.; & Plano Clark, V. L. (2007). Designing and Conducting Mixed Methods Research. Thousand Oaks, CA: Sage. ------------. (2011). Designing and Conducting Mixed Methods Research. 2nd ed.

Thousand Oaks, CA: Sage.

198 Cunningham, A. T.; et al. (2018). The Effect of Diabetes Self-Management Education on HbA1c and Quality of Life in African-Americans: A Systematic Review and Meta- Analysis. BMC Health Services Research. 18: 367. Davis, T. C.; et al. (1990). The Gap between Patient Reading Comprehension and the Readability of Patient Education Materials. Journal of Family Practice. 31(5): 533-538. Denzin, N. K.; & Lincoln, Y. S. (1994). Handbook of Qualitative Research. Thousand Oaks, CA: Sage. Dewalt, D. A.; et al. (2004). Literacy and Health Outcomes: A Systematic Review of the Literature. Journal of General Internal Medicine. 19(12): 1228-1239. Edwards, M.; et al. (2012). The Development of Health Literacy in Patients with a Long- Term Health Condition: The Health Literacy Pathway Model. BMC Public Health. 12: 130. Esperat, M. C.; et al. (2005). Transformation for Health: A Framework for Health Disparities Research. Nursing Outlook. 53(3): 113-120. ------------. (2008). Transformation for Health: A Framework for Conceptualizing Health

Behaviors in Vulnerable Populations. Nursing Clinics of North America. 43(3): 381-396.

Freire, P. (2000). Pedagogy of the Oppressed: 30th Anniversary Edition. New York: Continuum.

George, D.; & Mallery, M. (2010). SPSS for Windows Step by Step: A Simple Guide and Reference, 17.0 Update. 10th ed. Boston: Pearson.

Gleeson-Kreig, J. (2008). Social Support and Physical Activity in Type 2 Diabetes: A Social Ecologic Approach. The Diabetes Educator. 34(6): 1037-1044. Greenberg, D. (2001). A Critical Look at Health Literacy. Adult Basic Education. 11(2): 67-79. Gutierrez, J. L.; & Arentson-Lantz, E. J. (2016). Dietary Management of Glycemic Control

in Older Adults. Current Nutrition Reports. 5(2): 119-127. Hartrick, G. (1998). Developing Health Promoting Practices: A Transformative Process. Nursing Outlook. 46(5): 219-225. Hein, S. F. (2004). Embodied Reflexivity in Qualitative Psychological Research: The Disclosive Capacity of the Lived Body. In Advances in Psychology Research, Volume 30. Edited by S. P. Shohov (Ed.), pp. 57-74. New York: Nova Science.

199 Hemmingsen, B.; et al. (2011). Intensive Glycaemic Control for Patients with Type 2 Diabetes: Systematic Review with Meta-Analysis and Trial Sequential Analysis of Randomised Clinical Trials. BMJ. 343: d6898. Hess, E. (2001). Diabetes Mellitus in Elderly. In Geriatrics Nursing and Health Ageing. Edited by E. Hess (Ed.), pp. 393-405. St. Louis, MO: Mosby. Hill, L. H. (2004). Health Literacy is a Social Justice Issue that Affects Us All. Adult Learning. 15(1): 4-6. Hill-Briggs, F.; et al. (2008). Development and Pilot evaluation of Literacy-Adapted Diabetes and CVD Education in Urban, Diabetic African Americans. Journal of General Internal Medicine. 23(9): 1491-1494. Houle, J.; et al. (2015). Glycaemic Control and Self-Management Behaviours in Type 2 Diabetes: Results from a 1-Year Longitudinal Cohort Study. Diabetic Medicine. 32(9): 1247-1254. House, J. S. (1981). Work Stress and Social Support. Reading, MA: Addison-Wesley. Institute of Medicine of National Academies. (2004). Health Literacy: A Prescription to End Confusion. Washington, DC: National Academies Press Intarakamhang, U.; & Kwanchuen, Y. (2016). The Development and Application of the ABCDE-Health Literacy Scale for Thais. Asian Biomedicine. 10(6): 587-594. Ishikawa, H.; Takeuchi, T.; & Yano, E. (2008). Measuring Functional, Communicative, and Critical Health Literacy among Diabetic Patients. Diabetes Care. 31(5): 874-879. Johnson, R, B.; Onwuegbuzie, A. J.; & Turner, L. A. (2007). Toward a Definition of Mixed Methods Research. Journal of Mixed Methods Research. 1(2): 112-133. Juul, L.; et al. (2016). Effectiveness of a Brief Theory-Based Health Promotion Intervention

among Adults at High Risk of Type 2 Diabetes: One Year Results from a Randomised Trial in a Community Setting. Primary Care Diabetes. 10(2): 111-120.

Kahn, R. L. (1979). Aging and Social Support. In Aging from Birth to Death: Interdisciplinary Perspectives. Edited by M. W. Riley (Ed.), pp. 77-91. Boulder, CO: Westview. Kandula, N. R.; et al. (2009). The Relationship between Health Literacy and Knowledge Inprovement After a Multimedia Type 2 Diabetes Education Program. Patient Education & Counseling. 75(3): 321-327.

200 Kickbusch, I. (2001). Health Literacy: Addressing the Health and Education Divide. Health Promotion International. 16(3): 289-297. ------------. (2006). Health Literacy: Empowering Children to Make Healthy Choices. Virtually Healthy, 41. Centre for Health Promotion: Children, Youth and Women’s Health Service, South Australia. Kickbusch, I.; Wait, S.; & Maag, D. (2005). Navigating Health: The Role of Health Literacy. London: Alliance for Health and the Future, International Longevity Centre. Kirkham, S. R.; et al. (2007). Knowledge Development and Evidence-Based Practice: Insights and Opportunities from a Postcolonial Feminist Perspective for Transformative Nursing Practice. Advances in Nursing Science. 30(1): 26-40. Kitchenham, A. (2008). The Evolution of John Mezirow's Transformative Learning Theory. Journal of Transformative Education. 6: 104-123. Koenigsberg, M. R.; Bartlett, D.; & Cramer, J. S. (2004). Facilitating Treatment Adherence with Lifestyle Changes in Diabetes. American Family Physician. 69(2): 309-316. Kwan, B.; Frankish, J.; & Rootman, I. (2006). The Development and Validation of Measures of "Health Literacy" in Different Populations. Vancouver, British Columbia, Canada: University of British Columbia Institute of Health Promotion Research & University of Victoria Centre for Community Health Promotion Research. Lorig, K.; et al. (1996). Outcome Measure for Health Education and Other Health Care Interventions. Thousand Oaks, CA: Sage. Malecki, C. K.; Demaray, M. K.; & Elliot, S. N. (2000). The Child and Adolescent Social Support Scale. DeKalb, IL: Northern Illinois University. Mancuso, J. M. (2008). Health Literacy: A Concept/Dimensional Analysis. Nursing & Health Science. 10(3): 248-255. Manganello, J. A. (2008). Health Literacy and Adolescents: A Framework and Agenda for Future Research. Health Education Research. 23(5): 840-847. Massey, Z.; Rising, S. S.; & Ickovics, J. (2006). CenteringPregnancy Group Prenatal Care: Promoting Relationship-Centered Care. Journal of Obstetric, Gynecologic, and Neonatal Nursing. 35(2): 286-294. Mendes, A. B.; et al. (2009). Prevalence and Correlates of Inadequate Glycemic Control: Results from a Nationwide Survey in 6,671 Adults with Diabetes in Brazil. Acta Diabetologica. 47(2): 137-145.

201 Merriam, S. B.; Cafferella, R. S.; & Baumgartner, L. M. (2007). Learning in Adulthood: A Comprehensive Guide. 3rd ed. San Francisco: Jossey-Bass. Mezirow, J. (1991). Transformative Dimensions in Adult Learning. San Francisco: Jossey-Bass. ------------. (1994). Understanding Transformation Theory. Adult Education Quarterly. 44(4): 222-232. ------------. (1997). Transformative Learning: Theory to Practice. In New Directions for Adult and Continuing Education, No. 74. Edited by P. Cranton (Ed.), pp. 5-12. San Francisco: Jossey-Bass. ------------. (1998). On Critical Reflection. Adult Education Quarterly. 48: 185-198. ------------. (2000). Learning as Transformation: Critical Perspectives on a Theory in Progress. San Francisco: Jossey-Bass. ------------. (2003). Transformative Learning as Discourse. Journal of Transformative Education. 1(1): 58-63. Miles, M. B.; & Huberman, A. M. (1994). Qualitative Data Analysis: An Expanded Source Book. Thousand Oaks, CA: Sage. Moreira, E. D., Jr.; et al. (2010). Glycemic Control and its Correlates in Patients with Diabetes in Venezuela: Results from a Nationwide Survey. Diabetes Research and Clinical Practice. 87(3): 407-414. Morris, N. S.; MacLean, C. D.; & Littenberg, B. (2006). Literacy and Health Outcomes: A Cross-Sectional Study in 1002 Adults with Diabetes. BMC Family Practice. 7: 49. Muchiri, J. W.; Gericke, G. J.; & Rheeder, P. (2015). Effect of a Nutrition Education Programme on Clinical Status and Dietary Behaviours of Adults with Type 2 Diabetes in a Resource-Limited Setting in South Africa: A Randomised Controlled Trial. Public Health Nutrition. 19(1): 142-155. Ndwiga, D.; et al. (2018). Lifestyle Interventions for People with, and at Risk of Type 2 Diabetes in Polynesian Communities: A Systematic Review and Meta-Analysis. International Journal of Environmental Research and Public Health. 15: 882. Norman, C. D.; & Skinner, H. A. (2006). eHealth Literacy: Essential Skills for Consumer Health in a Networked World. Journal of Medical Internet Research. 8(2): e9.

202 Ntiri, D. W.; & Stewart, M. (2009). Transformative Learning Intervention: Effect on Functional Health Literacy and Diabetes Knowledge in Older African Americans. Gerontology & Geriatrics Education. 30(2): 100-113. Nutbeam, D. (1999). Literacies across the Lifespan: Health Literacy. Literacy & Numeracy Studies. 9(2): 47-55. ------------. (2000). Health Literacy as a Public Health Goal: A Challenge for Contemporary Health Education and Communication Strategies into the 21st Century. Health Promotion International. 15(3): 259-267. ------------. (2008). The Evolving Concept of Health Literacy. Social Science & Medicine. 67(12): 2072-2078. Ortiz, L. G. C.; et al. (2010). Self-Care Behaviors and Health Indicators in Adults with

Type 2 Diabetes. Revista Latino-Americana de Enfermagem. 18(4): 675-680. Osborne, R. H.; et al. (2013). The Grounded Psychometric Development and Initial Validation of the Health Literacy Questionnaire (HLQ). BMC Public Health. 13: 658. Osborn C. Y., Bains, S. S.; & Egede, L. E. (2010). Health Literacy, Diabetes Self-Care, and Glycemic Control in Adults with Type 2 Diabetes. Diabetics Technology & Therapeutics. 12(11): 913-919. Paasche-Orlow, M. K.; & Wolf, M. S. (2007). The Causal Pathways Linking Health Literacy to Health Outcomes. American Journal of Health Behaviour. 31: S19-S26. Parker, R. M. (2009). Measuring Health Literacy: What? So What? Now What? In

Measures of Health Literacy: Workshop Summary, Roundtable on Health Literacy. Edited by L. M. Hernandez (Ed.), pp. 91-98. Washington, DC: National Academies of Sciences.

------------. (2000). Health Literacy: A Challenge for American Patients and their Health Care Providers. Health Promotion International. 15(4): 277-283. Parker, R. M.; et al. (1995). The Test of Functional Health Literacy in Adults: A New Instrument for Measuring Patients’ Literacy Skills. Journal of General Internal Medicine. 10(10): 537-541. Ratzan, S. C.; & Parker, R. M. (2000). Introduction. In National Library of Medicine Current Bibliographies in Medicine: Health Literacy. Edited by C, R. Seldon; et al. (Eds.), NLM Pub. No. CBM 2000-1. Bethesda, MD: National Institutes of Health, U.S. Department of Health and Human Services.

203 Rising, S. S.; Kennedy, H. P.; & Klima, C. S. (2004). Redesigning Prenatal Care through CenteringPregnancy. Journal of Midwifery and Women's Health. 49(5): 398-404. Rootman, I.; & Gordon-El-Bihbety, D. (2008). A Vision for a Health Literate Canada:

Report of the Expert Panel on Health Literacy. Ottawa: Canadian Public Health Association.

Rotberg, B.; et al. (2016). The Importance of Social Support on Glycemic Control in Low-Income Latinos with Type 2 Diabetes. American Journal of Health Education. 47(5): 279-286. Rothman, R. L.; et al. (2004). Influence of Patient Literacy on the Effectiveness of a Primary Care-Based Diabetes Disease Management Program. JAMA. 292(14): 1711-1716 Rueger, S. Y.; Malecki, C. K.; & Demaray, M. K. (2010). Relationship between Multiple Sources of Perceived Social Support and Psychological and Academic Adjustment in Early Adolescence: Comparisons across Gender. Journal of Youth Adolescence. 39(1): 47-61. Schillinger, D.; et al. (2002). Association of Health Literacy with Diabetes Outcomes.

JAMA. 288(4): 475-482. Schwartz, D. G.; et al. (2002). Seniors Connect: A Partnership for Training between Health Care and Public Libraries. Medical Reference Services Quarterly. 21(3): 1-19. Scott, S.M. (1998). Transformative Learning: Individual Growth and Development through Critical Reflection. In Learning for Life. Canadian Readings in Adult Education. Edited by S. Scott; B. Spencer; & A. Thomas (Eds.), pp. 178-187. Toronto, Canada: Thompson Educational Publishing. Shao, Y.; et al. (2017). The Effect of Social Support on Glycemic Control in Patients with Type 2 Diabetes Mellitus: The Mediating Roles of Self-Efficacy and Adherence. Journal of Diabetes Research. Article ID 2804178. Shaw, J. E.; & Chisholm, D. J. (2003). Epidemiology and Prevention of Type 2 Diabetes and the Metabolic Syndrome. The Medical Journal of Australia. 179(7): 379-383. Sorensen, K.; et al. (2013). Measuring Health Literacy in Populations: Illuminating the Design and Development Process of the European Health Literacy Survey Questionnaire (HLS-EU-Q). BMC Public Health. 13: 948.

204 Surwit, R. S.; et al. (2002). Stress Management Improves Long-Term Glycemic Control in Type 2 Diabetes. Diabetes Care. 25(1): 30-34. Susic, J. (2009). NIHSeniorHealth Classes for Senior Citizens at a Public Library in Louisiana. Journal of Consumer Health on the Internet. 13(4): 417-419. Stewart, D. W.; et al. (2014). Social Support Mediates the Association of Health Literacy and Depression among Racially/Ethnically Diverse Smokers with Low Socioeconomic Status. Journal of Behavioral Medicine. 37(6): 1169-1179. Tang, Y. H.; et al. (2008). Health Literacy, Complication Awareness, and Diabetic Control in Patients with Type 2 Diabetes Mellitus. Journal of Advanced Nursing. 62(1): 74-83. Taylor, E. W. (2007). An Update of Transformative Learning Theory: A Critical Review of the Empirical Research. International Journal of Lifelong Education. 26(2): 173-191. Thoits, P. A. (2011). Mechanisms Linking Social Ties and Support to Physical and Mental Health. Journal of Health and Social Behavior. 52(2): 145-161. Trento, M.; et al. (2004). A 5-Year Randomized Controlled Study of Learning, Problem Solving Ability, and Quality of Life Modifications in People with Type 2 Diabetes Managed by Group Care. Diabetes Care. 27(3): 670-675. Tseng, H.; et al. (2017). Stages of Change Concept of the Transtheoretical Model for

Healthy Eating Links Health Literacy and Diabetes Knowledge to Glycemic Control in people with Type 2 Diabetes. Primary care Diabetes. 11(1): 29-36.

Waldrop-Valverde, D.; et al. (2014). Risk and protective factors for retention in HIV care. AIDS and Behavior, 18, 1483-1491.

Weiss, B. D.; et al. (2005). Quick Assessment of Literacy in Primary Care: The Newest Vital Sign. Annals of Family Medicine. 3(6): 514-522.

White, S.; & Dillow, S. (2005). Key Concepts and Features of the 2003 National Assessment of Adult Literacy. Washington, DC: National Center for Education Statistics. Wild, S.; et al. (2004). Global Prevalence of Diabetes: Estimates for the Year 2000 and Projections for 2030. Diabetes Care. 27(5): 1047-1053. Williams, M. V.; et al. (1998). Relationship of Functional Health Literacy to Patients’ Knowledge of their Chronic Disease. A Study of Patients with Hypertension and Diabetes. Archives of Internal Medicine. 158(2): 166-172.

205 World Health Organization [WHO]. (1998). Health Promotion Glossary. Geneva: WHO. ----------. (2016). Global Report on Diabetes. Retrieved March 15, 2017, from http://apps.who.int/iris/bitstream/handle/10665/204871/9789241565257_eng.pdf; jsessionid=C0CCDC4DA8EA5D8ECAD22C6B5A1CC8AF?sequence=1 -----------. (2017). The Top 10 Causes of Death. Retrieved March 12, 2017, from http://www.who.int/mediacentre/factsheets/fs310/en/ Yin, R. K. (2003). Case Study Research: Design and Methods. 3rd ed. Thousand Oaks, CA: Sage CA: Sage.

ภาคผนวก

207

ภาคผนวก ก การตรวจสอบการจดกระท า

208

ผลการเปลยนแปลงทเกดจากการจดกระท าในโปรแกรมพฒนาความรอบรดานสขภาพ ดวยการเรยนรเพอการเปลยนแปลง (Manipulation Check)

ในการด าเนนการทดลอง ผวจยไดตรวจสอบการเปลยนแปลงทเกดจากการจดกระท า มรายละเอยดดงน

กจกรรม แนวคด การประเมนผล กจกรรมท 1 ประสบการณโหดรายของชาวนยมหวาน เปาหมายกจกรรม 1) เ พ อ ใ ห ผ เ ข า ร ว ม ก จ ก ร ร ม มประสบการณ เกยวกบภาวะวกฤตทท าใหเกดการเปลยนแปลงส าคญในชวตจนเกดความกงวล 2) เพอใหผ เขารวมกจกรรมส ารวจความไม สอดคลองร ะหว า งความคาดหวงของตนเองและพฤตกรรมการดแลสขภาพของตน จนเกดความสบสนในความพฤตกรรมและความคาดหวงของตนเองและน าไปสความตองการการเปลยนแปลงตนเอง รปแบบกจกรรม บทบาทสมมต

แนวคดการ เ ร ยนร เ พ อก า รเปลยนแปลง -ขนการเรยนรท 1 การเผชญกบสถานการณทไม เ ปนไปตามมมมองเดมของตน -ข น ก า ร เ ร ย น ร ท 2 ก า รตรวจสอบอารมณ ความรสกของตนเอง

ผรวมกจกรรมกลวภาวะแทรกซอน จากโรคทตนเองแสดงในบทบาทสมมต ทงนตางยอมรบวา การทตนเองคาดหวงวาพออายมากขน จะสบายมเวลาพกผอน หลงจากทไมตองท างานแลว หรอเกษยนแลว แตความคาดหวงจะไมเปนจรง เพราะหากไมพยายามควบคมระดบน าตาลในเลอด กจะท าใหรางกายทรดโทรม อาจตาบอด ตดขา หรออาจจะตองลางไต ความคาดหวงทจะใชชวตแบบมความสข กไมมทางเปนไปได

กจกรรมท 2 มมมองรส(ลด)หวาน เปาหมายกจกรรม 1) เพอตรวจสอบความขดแยงเกยวกบมมมองตอการเปนผปวยเบาหวานเกยวกบการวธการควบคมระดบน าตาล 2) เพอใหเกดการแลกเปลยนมมมองการควบคมระดบน าตาล 3) เพอพฒนาความเชอหรอมมมองใหมตอวธการควบคมระดบน าตาล รปแบบกจกรรม สนทนาเชงวพากษ

แนวคดการ เ รยนร เ พ อก า รเปลยนแปลง -ขนการเรยนรท 3 การประเมนสมมตฐานในมมมองของตนอยางจรงจง -ขนการเรยนรท 4 การเปดใจย อ ม ร บ ก า ร เ ป ล ย น แ ป ล งแลกเปลยนกบผอน

ระหวางด าเนนกจกรรม พบวาบรรยากาศการสนทนาด าเนนไปอยางเปนกนเอง ผอนคลาย การรบฟงซงกนและกน และมการคดรวมกน โดยพบวาเกดการมมมอง ดงแสดงในบนทกกจกรรมมมมองรส(ลด)หวาน

209

กจกรรม แนวคด การประเมนผล กจกรรม 3 ในหองตรวจ เปาหมายกจกรรม 1) เพอตรวจสอบความขดแยงเกยวกบมมมองในการสอสารกบแพทย 2) เพอใหเกดการแลกเปลยนมมมองของการสอสารกบแพทย 3) เพอพฒนาความเชอหรอมมมองใหมตอการสอสารกบแพทย รปแบบกจกรรม สนทนาเชงวพากษ

แนวค ดการเร ยนร เพ อการเปลยนแปลง -ขนการเรยนรท 3 การประเมนสมมตฐานในมมมองของตนอยางจรงจง -ขนการเรยนรท 4 การเปดใจยอมรบการเปลยนแปลง แลกเปลยนกบผอน

ระหวางด าเนนกจกรรม พบวาบรรยากาศการสนทนาด าเนนไปอยางเปนกนเอง ผอนคลาย การรบฟงซงกนและกน และมการคดรวมกน โดยพบวาเกดการมมมอง ดงแสดงในบนทกกจกรรมในหองตรวจ

กจกรรม 4 ทางเลอกลดหวาน 1) เพอตรวจสอบความขดแยงเกยวกบมมมองตอการรบขอมลหรอการใชขอมลสขภาพ 2) เพอใหเกดการแลกเปลยนมมมองของการใชขอมลสขภาพ กบบคคลอน 3) เพอพฒนาความเชอหรอมมมองใหมตอการเขาถงและการใชขอมลสขภาพ รปแบบกจกรรม สนทนาเชงวพากษ

แนวคดการเรยนรเพอการเปลยนแปลง -ขนการเรยนรท 3 การประเมนสมมตฐานในมมมองของตนอยางจรงจง -ขนการเรยนรท 4 การเปดใจยอมรบการเปลยนแปลงแลกเปลยนกบผอน

ระหวางด าเนนกจกรรม พบวาบรรยากาศการสนทนาด าเนนไปอยางเปนกนเอง ผอนคลาย การรบฟงซงกนและกน และมการคดรวมกน โดยพบวาเกดการมมมอง ดงแสดงในบนทกกจกรรมทางเลอกลดหวาน

กจกรรมท 5 ปรบมมมองลองพฤตกรรมใหม เปาหมายกจกรรม เพอใหผรวมกจกรรมไดส ารวจและวางแผนปฏบตใหมของตนเปนรายบคคล เกยวกบการควบคมระดบน าตาล รปแบบกจกรรม สนทนาเชงวพากษ

แนวคดการเรยนรเพอการเปลยนแปลง -ขนการเรยนรท 5 การส ารวจ คนหาทางเลอกในการกระท าใหม -ขนการเรยนรท 6 การวางแผนการกระท าใหม

ผเขารวมกจกรรมวางแผนการด าเนนชวตประจ าวน และมแนวทางในการควบคมระดบน าตาลในเลอด

210

กจกรรม แนวคด การประเมนผล กจกรรม 6 เบาหวานมออาชพเพอพฒนาความรและทกษะรวมกนในดาน -เลอกรายการอาหาร ประเภท ชนดอาหาร ทเหมาะสมตอภาวะเจบปวยดวยโรคเบาหวานได -สามารถนบหรอค านวณพลงงานของอาหารทรบประทานได -เพอพฒนาความรความเขาใจในการอานฉลากโภชนาการ แบบหวาน มน เคม รปแบบกจกรรม บรรยาย อภปราย การแสดงบทบาทสมมต

แนวคดการเรยนรเพอการเปลยนแปลง -ขนการเรยนรท 7 การหาความร และทกษะทจ าเปนส าหรบการปฏบตตามแผน แนวคดความรอบรดานสขภาพ -การจดการตนเอง -ความรทางสขภาพทจ าเปนส าหรบการดแลตนเอง

1) ผเขารวมกจกรรมสามารถตอบค าถามได สามารถนบหรอค านวณพลงงานของอาหารในสถานการณตวอยาง 2) ผเขารวมกจกรรมสามารถวางแผนการรบประทานอาหาร ใหเหมาะสมส าหรบกบความตองการพลงงานของตนเองในแตละวน

กจกรรมท 7 รบสออยางสรางสรรค เพอพฒนาความสามารถในการเขาถงสอและเลอกรบสอสขภาพไดอยางมประสทธภาพ รปแบบกจกรรม บรรยาย อภปราย การแสดงบทบาทสมมต

แนวคดการเรยนรเพอการเปลยนแปลง -ขนการเรยนรท 7 การหาความร และทกษะทจ าเปนส าหรบการปฏบตตามแผน แนวคดความรอบรดานสขภาพ -การจดการตนเอง -ความรทางสขภาพทจ าเปนส าหรบการดแลตนเอง

หลงดสอ และโฆษนาสขภาพ ผรวมกจกรรม มสวนรวมในการอภปราย และสามารถใหเหตผลของการเลอกรบสอได

211

กจกรรม แนวคด การประเมนผล กจกรรมท 8 สอสารอยางสรางสรรค เพอพฒนาความรและทกษะในการสอสารขอมลสขภาพกบแพทยผรกษา รปแบบกจกรรม บรรยาย อภปราย การแสดงบทบาทสมมต

แนวคดการเรยนรเพอการเปลยนแปลง -ขนการเรยนรท 7 การหาความร และทกษะทจ าเปนส าหรบการปฏบตตามแผน แนวคดความรอบรดานสขภาพ -การสอสารกบแพทย -ความรทางสขภาพทจ าเปนส าหรบการดแลตนเอง

ผรวมกจกรรมรวมสามารถแสดงบทบาทสมมตสามารถพดคย สอบถามขอมลเกยวกบการรกษาจากแพทยไดอยางมนใจ

กจกรรมท 9 เตรยมบทบาทใหม เพอรวมกนกระตนถงแผนพฒนาตนเองส าหรบผปวยเบาหวานทจะน าแผนไปใชในชวตประจ าวน - เพอการสรางความมนใจในปรบเปลยนพฤตกรรมของผปวยเบาหวาน รปแบบกจกรรม อภปราย การแสดงบทบาทสมมต

แนวคดการเรยนรเพอการเปลยนแปลง ขนการเรยนรท 8 การเรมทดลองท าตามบทบาทใหม ขนการเรยนรท 9 การสรางความสามารถ ความมนใจในบทบาท การกระท า และความสมพนธใหม

ผรวมกจกรรมสามารถแสดงบทบาทสมมตตามแผนการปฏบตทตนเองตงไวไดอยางมนใจ

กจกรรมท 10 บทบาทใหม 1. เพอใหผรวมกจกรรมทบทวนถงความส าเรจและความลมเหลวทเกดขนจากการปฏบตตน 2. เพอใหผรวมกจกรรมปรบเปลยนวธการปฏบตตนเพอการควบคมระดบน าตาลในเลอด รปแบบกจกรรม การเยยมบาน

แนวคดการเรยนรเพอการเปลยนแปลง ขนการเรยนรท 10 การบรณาการ จนเปนวถชวตใหมของตน

ผเขารวมกจกรรม มการบนทกกจกรรมประจ าวน ผวจยเยยมบานและรวมพดคยใหค าแนะน าแกผเขารวมกจกรรม

212

บนทกกจกรรม กจกรรม “มมมองรส(ลด)หวาน” ผวจยด าเนนกจกรรมโดยใชรปแบบการสนทนาเชงวพากษ โดยใช ค าถาม 3 ขอ

1) คณเชออะไรบาง เกยวกบการควบคมระดบน าตาล (ใครครวญเนอหา) 2) คณลองทบทวนวาคณไดความคด มมมอง หรอวธคดนมาไดอยางไร (ใครครวญ

กระบวนการ) 3) เพราะอะไรท าไมคณจงมมมมองเชนนน มเหตการณอะไรทท าใหคณมมมมองอยางนน

(ใครครวญฐาน)

กจกรรม “ในหองตรวจ” ผวจยด าเนนกจกรรมโดยใชรปแบบการสนทนาเชงวพากษโดยใชค าถาม 3 ขอ

1) คณเชออะไร เกยวกบการพดคยกบแพทย (การพจารณาใครครวญเนอหา) 2) คณลองทบทวนวาคณไดความคด นมาไดอยางไร (ใครครวญกระบวนการ) 3) เพราะอะไรคณจงมมมมองเชนน น มเหตการณอะไรทท าใหคณมมมองอยางน น

(ใครครวญกระบวนการ)

กจกรรม “ทางเลอกลดหวาน” ผวจยด าเนนกจกรรมโดยใชรปแบบการสนทนาเชงวพากษ โดยใชค าถาม 3 ขอ

1) คณคดวาขอมลสขภาพทแชร หรอสงตอกนผานสอออนไลน เชอถอไดหรอไม อยางไร (การพจารณาใครครวญเนอหา)

2) คณลองทบทวนวาคณไดความคด มมมอง หรอวธคดนมาไดอยางไร (ใครครวญกระบวนการ)

3) เพราะอะไรท าไมคณจงมมมมองเชนนน มเหตการณอะไรทท าใหคณมมมองอยางนน (ใครครวญฐาน)

บนทกกจกรรม “มมมองรส(ลด)หวาน”

ใครครวญเนอหา ใครครวญกระบวนการ และใครครวญฐาน มประโยชนตอสขภาพของคณ

อยางไร มมมองใหม

1. กา ร ท อาย ไ ม ม าก ร า งกายแข ง แ ร ง อ า ก า ร ร น แ ร ง จ า กโรคเบาหวาน ยงไมนาจะเกดกบตนเอง “ยงอายไมมาก รางกายยงแขงแรง ไมนาจะถงขนเปนอะไรมากมาย แคงดอาหารหวาน นาจะพอ” “จะคมเบาหวาน ตองงดของหวาน กนยาใหตรงเวลา เรายงอายไมมาก ถาคมอาหารไมกนของหวานมนจะไมเปนอะไร” “อายยงไมหาสบ มไมกคนทเปนหนก ไมคอยเจอ แตกนากลว พยายามควบคม แตใจหนงกคดวา ยงไมนาจะเปนอะไร เพราะไมเคยมอาการหนกหนาเลย”

“มาจากการทเหนคนทเปนเบาหวาน อายเทาๆกน ไมมปญหาสขภาพ” “เวลาไปโรงพยาบาล จะเหนแตคนแกทปวย” “เพราะคดวาอายนอยมผลท าใหรางกายแขงแรง” “รางกายยงเผาผลาญไดด เวลากนอาหารไป ยงขบน าตาลออกไดไมมากกนอย” ”คนทเปนเบาหวานทเหนๆ จะเปนในคนแก มากกวาคนอายไมเยอะ ทเหนวาอาหารหนกๆ ไตวาย เจอบอย เวลาไปหาหมอ ทงตองฟอก และไมฟอก” “ดจากตวเองเลย ยงไมมอาการอะไร ไมมผลอะไรกบรางกายนก อยางมากกมน ”ๆ

ถายงคดวาอายไมมาก รางกายไมมอาการอะ ไร ท า ให ไม ใ ส ใ จสขภาพปลอยตวเอง ควรคดวา การทรางกายไมมอาการอะไร กไมไดแสดงวาจะกนจะเทยวยงไงกได หากยงไมควบคมระดบน าตาล ในระยะยาวจะท าใหรางกายทรดโทรม

ความแขงแรงไมขนอยกบอายเทานน แตอยทการควบคมระดบน าตาลในเลอดส าคญทสด

213

ใครครวญเนอหา ใครครวญกระบวนการ และใครครวญฐาน มประโยชนตอสขภาพของคณ

อยางไร มมมองใหม

2. การคมอาหารเปนเรองยงยาก และไมสามารถปฏบตได หรอปฏบตไดยาก “มนไมมรานทขายเฉพาะโรคเบาหวาน จะหากนมนกยากเยน จะกนแบบทคนไขเบาหวานตองกน มนยากมาก” “อยากกนอาหารทหมอแนะน า แตมนยงยาก มนไมเปนจรง เวลาสงอาหารเกรงใจแมคา ” “เบาหวานมนเปนทงชวต มนอยกบความไมสะดวกทงสน พอคดวามนท าอะไรไมคอยสะดวก มนกพลอยเหนอยหนาย”

“เคยลองคมอาหาร มนท าไมส าเรจ อาหารเดยวน มนหนกไปทางทอด” “ไมกลาบอกแมคา วาจะเอาแบบน ามนนอย ไมเตมน าตาล ผงชรส กลวเขาบน อาย ไมคอยบอกใครวาเปนเบาหวาน เลยไมกลาเรองมาก” “คมอาหารยาก กลางวนไปกนขาวกบเพอน เพอนจะสงตรงกลางมา หรอเอาไวๆกอาหารตามสง ตองกนละ” “ขายของ มนกกนทขาย ตองรบกนๆ ไมงนมนกเสยเวลา” “คนทบานเขากนอะไรกตองกนตามเขา ทบานไมออกก าลงกายกน จะไปออกกดแปลกๆ ท ายากเลยไมอยากท า” “เคยลองคมจรงจง ท าไดวนเดยวเลยจรงๆ แมคาบน บอกวาเหนใจเหอะ จะใหท าแบบทส ง มนตองมนไมชนแก” “เวลากนขาวกบสาม ลกๆ เขากกนกนเตมท เรากอยากใหครอบครวเรามความสข กนอะไรกกนตามทเขากน ไมอยากเรองมาก อยางน าโคก น าอดลม เขารนใสแกวในกตองกน”

การทเราคดวามนท าไมได เราจะยอมแพและยอมรบกบสงทเกดขน ยอมรบกบชะตากรรม ไมคดวามนเปนเรองทตองท าเพราะคดวาท าไมได และจะเปนความเคยชนเปนปกต ควรคดวาเปนเรองจ าเปนและตองท า

การควบคมอาหารท าได ถาเราท าจนเปนชวตประจ าวน

214

ใครครวญเนอหา ใครครวญกระบวนการ และใครครวญฐาน มประโยชนตอสขภาพของคณ

อยางไร มมมองใหม

3 การควบคมระดบน าตาล ตองใหความส าคญกบการรบประทานยา และฉดยาเปนส าคญ “พยายามทานยาใหสม าเสมอ การทานยากจะชวยควบคมระดบน าตาลได” “น าตาลเกนไมมาก มนกนาจะยงไมมอะไรนากลว ตองกนยาตามทหมอสง” “ทผานมา กนอยเหมอนคนอน แตกกนยาเครงครด ยงไมเคยมอาการอะไร แตน าตาลจะคอนขางสง” “ถาน าตาลสงหมอกจะปรบยาขน เพราะไมสามารถคมอาหาร ออกก าลงกายได กกนยาตามทหมอสงหามงดเองหยดเอง” “กนยาใหสม าเสมอ เรานาจะปลอดภย”

เพราะการควบคมอาหาร หรอการออกก าลงกายท าไมได ไมสม าเสมอ การกนยาเปนวธการงายๆ ทชวยควบคมระดบน าตาล การไดทานยาเขาไป จะรสกดวาน าตาลไมนาจะขนมากนก

การรบประทานยาเปนสงทด ชวยคมน าตาลในเลอด หากเราคดวากนยาแลวจะชวยใหน าตาลไมสง แตจรงๆมนไมถกทงหมด หากยงไมคมอาหาร หรอออกก าลงกาย กจะท าใหรางกายตอตานอนซรน

การควบคมระดบน าตาลตองปฏบตทงรบประทานยาใหตรงเวลา และ ตองควบคมคมอาหาร

215

บนทกกจกรรม “ในหองตรวจ”

ใครครวญเนอหา ใครครวญกระบวนการ และใครครวญฐาน มประโยชนตอสขภาพของคณ

อยางไร มมมองใหม

1) เวลาของแพทยมนอย เกรงใจถาจะตองถามหมอ

“ ไมกลาถาม คนรอควเตม กลวเขาจะเสยเวลา” “ หมอพดเรวมาก เวลานอยมาก ” “ ไมกลาแทรก ไมรจะถามเรองอะไรกอนหลง พอเวลามนนอย เรากจะตนเตน” “ หมอไมมองหนาเลย เขาจะจดๆๆๆ แลวกสงยาเลย มนเรงไปหมด”

“เวลานอย ไมรวาจะถามอะไรในเวลาจ ากด” “กอนไปหาหมอ มเรองอยากถาม อยากบอก แตไมไดเตรยมตว พอเจอหมอกจะลม” “ระหวางรอตรวจ ไมไดเตรยมตว เตรยมเรองท อยากรไปถามหมอ พอเขาไปตรวจเวลามนนอย กเลยไมอยากถามอะไร ”

ไมกลาถามท าใหไดขอมลทไมถกตอง เรองอะไรทเราตองการ เรากไมไดอธบายกบหมอ

เปนสทธทเราตองรเรองสขภาพของเราเอง ในเมอเวลานอย เรากตองเตรยมตว เตรยมค าถามกอน

2) หมอเปนคนมความร จะถามขอมลตองเปนเรองวชาการ

“ หมอเขา เรยนสง เขาจะรหมดทกเรอง จะถามอะไรกไมคอยกลา ”

“ เขาเปนหมอ กลวเขาวาเราไมรเรอง”

“เกรงใจ ไมคอยกลาถาม กลวถกวา”

“ความรเราไมคอยแนน เรารแคตนๆ เวลาคยกบหมอเรากจะไมกลา” “ เรากลวเขาจะถามวาไปท าอะไรมา ท าไมน าตาลสงกลวเขาด เรากเลยไมกลาคยดวย” “เพราะความรเกยวกบโรคของตวเองนอย จงท าใหไมกลาคย ไมกลาตอรอง”

พอไมถาม ไมบอก กเทากบวาการมาหาหมอใชเวลาครงวน ไดยากลบไปเหมอนเดม เรองทอยากรกไมร ตองไปหาความรจากทอน เรองจรงบางไมจรงบาง

หมอมความรเพราะเรยนมาหลายป ดงนนเปนหนาทของหมอทจะตอบค าถามคนไข

216

บนทกกจกรรม “ทางเลอกลดหวาน”

ใครครวญเนอหา ใครครวญกระบวนการ และใครครวญฐาน

มประโยชนตอสขภาพของคณอยางไร มมมองใหม

1) คนปวยทลองใชจรงแลวไดผลเปนขอมลทเชอถอได “เรองทคนปวยทมาพบหมอเหมอนกนพดนาเชอได” “คนปวยเหมอนกนเชอได”

“คดวาปวยเหมอนกนไมหลอกกนแนแนนอน” “เขาเลาทลองท า เขาท าจรง ผลดไมด กเอามาบอกตอ” “จะเหนกนตลอดวาอาการเปนยงไง เขาบอกดขนเพราะกนเหดหลนจอ มนกนาจะเชอได” “ทเชอกนงายๆ กอาจจะเปนเพราะพวกคนไขอยากหาทางเลอก รกษาแบบอนบาง เพราะเขาโฆษนาวาไมตองอดอาหาร เรองอาหารมนยาก คนเลยจตออนเชอกนงายๆ”

“ถาเราไปเชอ กอาจจะไดผล หรอ ไมไดผล ไมไดผลน าตาลกสง ท าใหขาดโอกาสรกษา รางกายคนไมเหมอนกน เขาใชไดผล เราอาจจะไมดกได “เรากไมร ดวยวาทอาการเขาด แผลหาย น าตาลลดลง เขาไปท าอยางอนมาดวยหรอเปลา”

การจะใชยาหรอวธการดแลสขภาพของตวเราตามคนอนเปนเรองอนตราย เราตองตรวจสอบกอนจะใชเองทกครง

2) คนมชอ และผานสอโทรทศนเชอถอได “สวนมากกคนมชอเสยงทเขาลองใชแลวมนไดผล เชอได”

“สอทว มการคมครองผบรโภค นาจะเชอได” “คนมชอเสยง เขาคงไมกลาเอาชอของตวเองมาเสยง” “สวนมากกคนมชอเสยงทเขาลองใชแลวมนไดผล ถาไมไดผลจรงกไมนาจะเอามาออกทว”

ขอมลทเราเชองายๆ กจะท าใหรางกายแยได

คนมชอเสยงกไมไดมความรทางสขภาพ

217

ภาคผนวก ข รายนามผทรงคณวฒในการตรวจสอบคณภาพเครองมอ

219

196

รายนามผทรงคณวฒในการตรวจสอบคณภาพเครองมอ ผวจยไดรบความกรณาจากผทรงคณวฒจ านวน 3 ทาน ในการตรวจสอบความตรงเชงเนอหาปรบปรงแกไขส านวนภาษาของแบบสอบถามทใชดงมรายนามตอไปน 1. ผชวยศาสตราจารย ดร.ภรณ วฒนสมบรณ

อาจารยประจ าภาควชาสขศกษาและพฤตกรรมศาสตร คณะสาธารณสขศาสตร มหาวทยาลยมหดล

2. ผชวยศาสตราจารย ดร.นรสรา พงโพธสภ อาจารยประจ าสถาบนวจยพฤตกรรมศาสตร มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ

3. ผชวยศาสตราจารย ดร.ฐาศกร จนประเสรฐ อาจารยประจ าสถาบนวจยพฤตกรรมศาสตร มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ

4. อาจารย ดร.อมราพร สรกานต อาจารยประจ าบณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ

220

196

ภาคผนวก ค การตรวจสอบคณภาพเครองมอ

221

196

ตาราง 26 การวเคราะหดชนความสอดคลองจากผเชยวชาญในการตรวจสอบคณภาพเครองมอดาน เนอหาของแบบวดความรอบรทางสขภาพ ประเมนโดยผเชยวชาญจ านวน 3 คน

โครงสราง ขอ ผเชยวชาญ รวม

(R) IOC การแปลผล

1 2 3

ระดบพนฐาน

ขอ 1 +1 0 +1 2.00 0.67 ปรบตามค าแนะน า

ขอ 2 +1 +1 +1 3.00 1.00 คดไวใช

ขอ 3 +1 +1 +1 3.00 1.00 คดไวใช

ขอ 4 +1 +1 0 2.00 0.67 ปรบตามค าแนะน า

ขอ 5 +1 +1 +1 3.00 1.00 คดไวใช

ขอ 6 0 +1 +1 2.00 0.67 ปรบตามค าแนะน า

ขอ 7 +1 +1 +1 3.00 1.00 คดไวใช

ขอ 8 +1 +1 +1 3.00 1.00 คดไวใช

ขอ 9 +1 +1 +1 3.00 1.00 คดไวใช

ขอ 10 +1 +1 +1 3.00 1.00 คดไวใช

ขอ 11 +1 +1 +1 3.00 1.00 คดไวใช

ขอ 12 +1 0 +1 2.00 0.67 ปรบตามค าแนะน า

ขอ 13 +1 +1 +1 3.00 1.00 คดไวใช

ขอ 14 +1 +1 +1 3.00 1.00 คดไวใช

ระดบ

ปฏสมพนธ

ขอ 1 0 +1 +1 2.00 0.67 ปรบตามค าแนะน า

ขอ 2 +1 +1 +1 3.00 1.00 คดไวใช

ขอ 3 +1 +1 0 2.00 0.67 ปรบตามค าแนะน า

ขอ 4 +1 +1 +1 3.00 1.00 คดไวใช

ขอ 5 +1 +1 +1 3.00 1.00 คดไวใช

ขอ 6 +1 +1 0 2.00 0.67 ปรบตามค าแนะน า

222

196

ตาราง 26 (ตอ)

จากสตร NR

COI

..

เมอ I.O.C. คอ ดชนความสอดคลอง (Index Of Consistency)

R คอ ผลรวมของการพจารณาของผเชยวชาญ N คอ จ านวนผเชยวชาญ

โครงสราง ขอท ผเชยวชาญ รวม

(R) IOC การแปลผล

1 2 3

ระดบ

วจารณญาณ

ขอ 1 +1 0 +1 2.00 0.67 ปรบตามค าแนะน า

ขอ 2 +1 +1 +1 3.00 1.00 คดไวใช

ขอ 3 +1 +1 +1 3.00 1.00 คดไวใช

ขอ 4 +1 +1 +1 3.00 1.00 คดไวใช

ขอ 5 +1 +1 +1 3.00 1.00 คดไวใช

ขอ 6 +1 +1 +1 3.00 1.00 คดไวใช

ขอ 7 +1 +1 +1 3.00 1.00 คดไวใช

ขอ 8 +1 +1 +1 3.00 1.00 คดไวใช

ขอ 9 +1 +1 0 2.00 0.67 ปรบตามค าแนะน า

ขอ 10 +1 +1 0 2.00 0.67 ปรบตามค าแนะน า

223

196

ตาราง 27 การทดสอบคาความเชอมน (α - Coefficient) ทงฉบบและคาสหสมพนธระหวางคะแนน รายขอกบคะแนนรวม (Corrected Item-Total Correlation) ของแบบวดความรอบรดานสขภาพ

โครงสราง ขอ

คาอ านาจจ าแนก

Corrected Item-Total Correlation คาความเชอมน

(α - Coefficient)

รายดาน รายดาน

(N=40)

ทงฉบบ

(N=40)

ระดบพนฐาน

(14 ขอ)

ขอ 1 .609 .605

.926

ขอ 2 .597 .603

ขอ 3 .725 .632

ขอ 4 .715 .695

ขอ 5 .645 .588

ขอ 6 .627 .556

ขอ 7 .633 .588

ขอ 8 .778 .802

ขอ 9 .773 .760

ขอ 10 .493 .577

ขอ 11 .304 .330

ขอ 12 .768 .834

ขอ 13 .871 .900

ขอ 14 .846 .832

ระดบ

ปฏสมพนธ

(6 ขอ)

ขอ 1 .803 .779

.884

ขอ 2 .730 .728

ขอ 3 .707 .822

ขอ 4 .724 .821

ขอ 5 .580 .656

ขอ 6 .650 .690

224

196

ตาราง 27 (ตอ)

โครงสราง ขอ

คาอ านาจจ าแนก

Corrected Item-Total Correlation

รายดาน

(N=40)

ทงฉบบ

(N=40)

คาความเชอมน

(α - Coefficient)

ระดบ

วจารณญาณ

(10 ขอ)

ขอ 1 .906 .923

.971

ขอ 2 .759 .829

ขอ 3 .949 .895

ขอ 4 .926 .913

ขอ 5 .935 .899

ขอ 6 .909 .844

ขอ 7 .888 .874

ขอ 8 .815 .726

ขอ 9 .865 .818

ขอ 10 .721 .622

คาความเชอมน (α - Coefficient) ทงฉบบ(จ านวน 30 ขอ ) = .973

225

196

ตาราง 28 การวเคราะหดชนความสอดคลองจากผเชยวชาญในการตรวจสอบคณภาพเครองมอดาน เนอหาของแบบวดพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอดของผปวยโรคเบาหวาน ประเมน โดยผเชยวชาญจ านวน 3 คน

โครงสราง ขอ ผเชยวชาญ รวม

(R)

IOC

N

R การแปลผล

1 2 3

พฤตกรรมการ

รบประทานอาหาร

(6 ขอ)

ขอ 1 +1 +1 0 2.00 0.67 ปรบตามค าแนะน า

ขอ 2 +1 +1 +1 3.00 1.00 คดไวใช

ขอ 3 0 +1 +1 2.00 0.67 ปรบตามค าแนะน า

ขอ 4 +1 +1 +1 3.00 1.00 คดไวใช

ขอ 5 +1 +1 +1 3.00 1.00 คดไวใช

ขอ 6 +1 +1 +1 3.00 1.00 คดไวใช

พฤตกรรม

การออกก าลงกาย

(6 ขอ)

ขอ 1 +1 +1 +1 3.00 1.00 คดไวใช

ขอ 2 +1 +1 +1 3.00 1.00 คดไวใช

ขอ 3 +1 +1 +1 3.00 1.00 คดไวใช

ขอ 4 +1 +1 +1 3.00 1.00 คดไวใช

ขอ 5 +1 +1 +1 3.00 1.00 คดไวใช

ขอ 6 +1 0 +1 2.00 0.67 ปรบตามค าแนะน า

พฤตกรรมดาน

การใชยา

เบาหวาน

(6 ขอ)

ขอ 1 +1 +1 +1 3.00 1.00 ปรบตามค าแนะน า

ขอ 2 +1 +1 0 2.00 0.67 คดไวใช

ขอ 3 +1 +1 +1 3.00 1.00 ปรบตามค าแนะน า

ขอ 4 0 +1 +1 2.00 0.67 คดไวใช

ขอ 5 +1 +1 +1 3.00 1.00 คดไวใช

ขอ 6 +1 +1 +1 3.00 1.00 ปรบตามค าแนะน า

226

196

ตาราง 28 (ตอ)

จากตาราง 28 พบวาคาดชนความสอดคลองระหวางวตถประสงคเชงพฤตกรรมกบแบบทดสอบจากผเชยวชาญ 3 ทาน ผลทไดคาดชนความสอดคลองอยระหวาง 0.67 ถง 1.00 ถอวาแบบทดสอบมความสอดคลองตรงตามวตถประสงคเชงพฤตกรรม

โครงสราง ขอท

ผเชยวชาญ รวม

(R)

IOC

N

R

การแปลผล 1 2 3

พฤตกรรมดาน

การจดการ

ความเครยด

(6 ขอ)

ขอ 1 +1 +1 0 2.00 0.67 ปรบตามค าแนะน า

ขอ 2 +1 +1 +1 3.00 1.00 คดไวใช

ขอ 3 +1 +1 +1 3.00 1.00 คดไวใช

ขอ 4 +1 +1 0 2.00 0.67 ปรบตามค าแนะน า

ขอ 5 +1 0 +1 2.00 0.67 ปรบตามค าแนะน า

ขอ 6 +1 +1 +1 3.00 1.00 คดไวใช

227

196

ตาราง 29 การทดสอบคาความเชอมน (α - Coefficient) ทงฉบบและคาสหสมพนธระหวางคะแนนรายขอกบคะแนนรวม (Corrected Item-Total Correlation) ของแบบวดพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอดของผปวยโรคเบาหวาน

โครงสราง ขอ

คาอ านาจจ าแนก

Corrected Item-Total Correlation คาความเชอมน

(α - Coefficient)

รายดาน รายดาน

(N=40)

ทงฉบบ

(N=40)

พฤตกรรมดาน

การรบประทาน

อาหาร

ขอ 1 .510 .586 .748

ขอ 2 .498 .431

ขอ 3 .645 .586

ขอ 4 .546 .340

ขอ 5 .285 .304

ขอ 6 .489 .307

พฤตกรรมดาน

การออกก าลง

กาย

ขอ 7 .394 .236 .792

ขอ 8 .335 .272

ขอ 9 .563 .534

ขอ 10 .741 .570

ขอ 11 .778 .493

ขอ 12 .564 .311

พฤตกรรมดาน

การรบประทาน

ยา/ฉดยา

ขอ 1 .667 .290 .714

ขอ 2 .634 .449

ขอ 3 .322 .343

ขอ 4 .241 .246

ขอ 5 .672 .388

ขอ 6 .353 .408

228

196

ตาราง 29 (ตอ)

โครงสราง ขอ

คาอ านาจจ าแนก

Corrected Item-Total Correlation คาความเชอมน

(α - Coefficient)

รายดาน รายดาน

(N=40)

ทงฉบบ

(N=40)

พฤตกรรมดาน

การจดการ

ความเครยด

ขอ 1 .394 .586 .701

ขอ 2 .335 .431

ขอ 3 .563 .586

ขอ 4 .741 .340

ขอ 5 .778 .304

ขอ 6 .564 .307

คาความเชอมน (α - Coefficient) ทงฉบบจ านวน 24 ขอ = .809

229

196

ตาราง 30 การวเคราะหดชนความสอดคลองจากผเชยวชาญในการตรวจสอบคณภาพเครองมอดาน เนอหาของแบบวดการสนบสนนทางสงคม ประเมนโดยผเชยวชาญจ านวน 3 คน

จากตาราง 30 พบวาคาดชนความสอดคลองระหวางวตถประสงคเชงพฤตกรรมกบแบบทดสอบจากผเชยวชาญ 3 ทาน ผลทไดคาดชนความสอดคลองอยระหวาง 0.67 ถง 1.00 ถอวาแบบทดสอบมความสอดคลองตรงตามวตถประสงคเชงพฤตกรรม

โครงสราง ขอท ผเชยวชาญ รวม

(R)

IOC

N

R

การแปลผล 1 2 3

การสนบสนน

ดานอารมณ

(4 ขอ)

ขอ 1 +1 +1 0 2.00 0.67 ปรบตามค าแนะน า

ขอ 2 +1 0 +1 2.00 0.67 ปรบตามค าแนะน า

ขอ 3 +1 +1 +1 3.00 1.00 คดไวใช

ขอ 4 +1 +1 +1 2.00 0.67 ปรบตามค าแนะน า

ขอ 5 +1 +1 0 2.00 0.67 ปรบตามค าแนะน า

การสนบสนน

ดานขอมล

ขาวสาร (4 ขอ)

ขอ 1 +1 +1 +1 3.00 1.00 คดไวใช

ขอ 2 +1 +1 +1 3.00 1.00 คดไวใช

ขอ 3 0 +1 +1 2.00 0.67 ปรบตามค าแนะน า

ขอ 4 0 +1 +1 2.00 0.67 ปรบตามค าแนะน า

การสนบสนน

ดานการประเมน

(4 ขอ)

ขอ 1 +1 +1 0 2.00 0.67 ปรบตามค าแนะน า

ขอ 2 0 +1 +1 2.00 0.67 ปรบตามค าแนะน า

ขอ 3 0 +1 +1 2.00 0.67 ปรบตามค าแนะน า

ขอ 4 +1 +1 +1 3.00 1.00 คดไวใช

การสนบสนนดาน

ทรพยากรหรอ

เครองมอ ( 3 ขอ )

ขอ 1 +1 +1 0 2.00 0.67 ปรบตามค าแนะน า

ขอ 2 0 +1 +1 2.00 0.67 ปรบตามค าแนะน า

ขอ 3 +1 +1 0 2.00 0.67 ปรบตามค าแนะน า

230

196

ตาราง 31 การทดสอบคาความเชอมน (α - Coefficient) ทงฉบบและคาสหสมพนธระหวางคะแนน รายขอกบ คะแนนรวมทปรบแก (Corrected Item-Total Correlation) ของแบบวดการสนบสนน ทางสงคม

โครงสราง ขอท

คาอ านาจจ าแนก

Corrected Item-Total Correlation คาความเชอมน

(α - Coefficient)

รายดาน รายดาน

(N=40)

ทงฉบบ

(N=40)

การสนบสนน

ดานอารมณ

(5 ขอ)

ขอ 1 .806 .788

.898

ขอ 2 .719 .788

ขอ 3 .845 .910

ขอ 4 .655 .778

ขอ 5 .733 .737

การสนบสนน

ดานขอมล

ขาวสาร (4 ขอ)

ขอ 1 .954 .854

.964 ขอ 2 .874 .829

ขอ 3 .909 .914

ขอ 4 .919 .953

การสนบสนน

ดานการประเมน

(4 ขอ)

ขอ 1 .919 .953

.967 ขอ 2 .952 .958

ขอ 3 .911 .943

ขอ 4 .894 .894

การสนบสนนดาน

ทรพยากรหรอ

เครองมอ ( 3 ขอ )

ขอ 1 .797 .929

.741 ขอ 2 .771 .829

ขอ 3 .327 .284

คาความเชอมน (α - Coefficient) ทงฉบบจ านวน 16 ขอ = .977

231

196

ภาคผนวก ง โปรแกรมพฒนาความรอบรดานสขภาพดวยการจดการเรยนรเพอการเปลยนแปลง

(โปรแกรมฉบบสมบรณโปรดตดตอผวจยหรอสถาบนวจยพฤตกรรมศาสตร)

232

196

กจกรรมครงท 1

ล าดบ กจกรรม เวลาทใช เปาหมายกจกรรม 1 แฝดพแฝดนอง 30 นาท 1.เพอใหผเขารวมกจกรรมเกดความไววางใจและเขาใจถง

วตถประสงคของกจกรรม และสทธของตนเองในการเขารวมกจกรรมในการวจย 2.เพอใหผเขารวมกจกรรมเกดความคนเคยตอกน 3.เพอสรางบรรยากาศทเปนกนเองของกลม

2 ประสบการณโหดรายของชาวนยมหวาน

120 นาท 1. เพอใหผเขารวมกจกรรมมประสบการณ เกยวกบภาวะวกฤตทท าใหเกดการเปลยนแปลงส าคญในชวตอยางรนแรงจนเกดความกงวล 2. ใหผเขารวมกจกรรมส ารวจความไม สอดคลองกนระหวางความคาดหวงของตนเองและพฤตกรรมการดแลสขภาพของตน จนท าใหเกดความสบสนในความพฤตกรรมและความคาดหวงของตนเอง

233

196

กจกรรม จดมงหมายของกจกรรม ขนตอนการด าเนนกจกรรม การประเมนผล แฝดพแฝดนอง 1.เพอใหผเขารวมกจกรรมเกด

ความไววางใจและเขาใจถงวตถประสงคของกจกรรม และสทธของตนเองในการเขารวมกจกรรมในการวจย 2.เพอใหผเขารวมกจกรรมเกดความคนเคยตอกน 3.เพอสรางบรรยากาศทเปนกนเองของกลม

1. วทยากรแนะน าตนเองและทมงาน 2. ใหสมาชกแนะน าตนเอง 3. วทยากรใหผรวมกจกรรมทกคนพดคยกบเพอนสมาชก เพอคนหาคเหมอนของตนเอง โดยผรวมกจกรรมเลอกสมาชกทมคณลกษณะเหมอนกบตนเองมากทสด 4. เมอทกคน ไดคเหมอนของตนเอง ใหวงไปหยบบตรคว (บตรแสดงถงล าดบกอนหลงของการหาคเหมอน) และน าคของตนเองไปนงบรเวณทนงทจดไวให 5. สมาชกน าเสนอความเหมอนของคตนเองใหสมาชกในกลมฟง วทยากรตดสน โดยใชล าดบท และจ านวนความเหมอนเปนเกณฑตดสนผชนะ 6. วทยากรใหสมาชกชวยกนสรปวาไดอะไรจากกจกรรมน (ตวอยางแงคดทวทยากรเสนอจากทผรวมวจยสรป เชน จากกจกรรมนสมาชกจะไดรจกเพอนๆ สมาชกรวมทงวทยากรเปนการสรางความคนเคย และบรรยากาศทเปนกนเอง และเตรยมความพรอมกอนเขาสกจกรรมตอไป) 7. วทยากรชแจงวตถประสงคของการด าเนนกจกรรม และสทธของผรวมเขาวจย

-สงเกตพฤตกรรม การมสวนรวม และการปฏสมพนธระหวางผเขาอบรม และผด า เ น น ก จ ก ร ร ม โ ด ย มพฤตกรรมดงน -การแสดงออกทางสหนา ขณะแสดงบทบาทสมมต และขณะรวมการสนทนา

ประสบการณโหดรายของชาวนยมหวาน

3. เพอใหผเขารวมกจกรรมมประสบการณ เกยวกบภาวะว ก ฤ ต ท ท า ใ ห เ ก ด ก า รเปลยนแปลงส าคญในชวตอยางรนแรงจนเกดความกงวล 4. ใหผเขารวมกจกรรมส ารวจความไม สอดคลองกนระหวางความคาดหวงของตนเองและพฤตกรรมการดแลสขภาพของตน จนท าใหเกดความสบสนในความพฤตกรรมและความคาดหวงของตนเอง

1. วทยากรใหผรวมกจกรรมลอมวงแลกเปลยนประสบการณของการเปนโรคเบาหวาน ดวยการสนทนาเชงวพากษ 2. วทยากรสรางประสบการณใหผเขารวมกจกรรมเกดความรอดอด และรบประสบการณอารมณท า ง ลบข อ งก า ร เ ป น ผ ป ว ยเบาหวานดวยการแสดงบทบาทสมมต เ ปนผป วยเบาหวานทภาวะแทรกซอนไดแกอมพาต การถกตดเทาจากแผลเบาหวาน ผปวยภาวะไตวายทตองลางไตทางห น าทอ ง แ ละภาว ะจอประสาทตาเสอมจากเบาหวาน

-ผด า เนนกจกรรมสง เกตอารมณของผรวมกจกรรมขณะแสดงบทบาทตามบทละคร และ ขณะร วมกา รสนทนา - บนทกการสนทนากลม

234

196

กจกรรม จดมงหมายของกจกรรม ขนตอนการด าเนนกจกรรม การประเมนผล โดยแบงกลมยอย ออกเปนกลมละ 5-6 คน และใหผเขารวมกจกรรมมสวนรวมในบทละครทกคน โดยใหผเขารวมกจกรรมไดมประสบการณเสมอนจรงเกยวกบการใชชวตทไมควบคมระดบน าตาล โดยหวงพงพายาเพอการลดระดบน าตาล ท าใหเกดผลกระทบทยงยากตอการด าเนนชวตของผปวย 3. ผด าเนนกจกรรมด าเนนการสนทนากลมโดยตงค าถามเกยวกบความคาดหวงเกยวกบสขภาพของตนเองในอนาคต โดยใชค าถามเพอใหผเขารวมกจกรรมเกดความลงเลระหวางความคาดหวงของตนเอง และพฤตกรรมการดแลสขภาพของตนเองทผานมา “ทานหวงวา อกยสบปขางหนาทานจะใชชวตอยางไร” “การดแลสขภาพตนเองของคณ และความคาดหวง เก ย วกบส ข ภ า พ ข อ ง ค ณ ม ค ว า มสอดคลอ งกนหรอขดแยงกนอยางไร 4. ผด าเนนกจกรรมสรปกจกรรมโดยใหผรวมกจกรรมตรวจสอบอารมณ ความรสกของตนเองตอขณะแสดงบทบาทบาทเปนผปวยเบาหวานทมภาวะแทรกซอนรนแรง เพอสะทอนอารมณและค ว า ม ร ส ก ข อ ง ต น เ อ ง ต อประสบการณขณะแสดงบทบาท

235

196

กจกรรม จดมงหมายของกจกรรม ขนตอนการด าเนนกจกรรม การประเมนผล แฝดพแฝดนอง 1.เพอใหผเขารวมกจกรรม

เกดความไววางใจและเขาใจถงวตถประสงคของกจกรรม และสทธของตนเองในการเขารวมกจกรรมในการวจย 2.เพอใหผเขารวมกจกรรมเกดความคนเคยตอกน 3.เพอสรางบรรยากาศทเปนกนเองของกลม

1. วทยากรแนะน าตนเองและทมงาน 2. ใหสมาชกแนะน าตนเอง 3. วทยากรใหผรวมกจกรรมทกคนพดคยกบเพอนสมาชก เพอคนหาคเหมอนของตนเอง โดยผรวมกจกรรมเลอกสมาชกทมคณลกษณะเหมอนกบตนเองมากทสด 4. เมอทกคน ไดคเหมอนของตนเอง ใหวงไปหยบบตรคว (บตรแสดงถงล าดบกอนหลงของการหาคเหมอน) และน าคของตนเองไปนงบรเวณทนงทจดไวให 5. สมาชกน าเสนอความเหมอนของคตนเองใหสมาชกในกลมฟง วทยากรตดสน โดยใชล าดบท และจ านวนความเหมอนเปนเกณฑตดสนผชนะ 6. วทยากรใหสมาชกชวยกนสรปวาไดอะไรจากกจกรรมน (ตวอยางแงคดทวทยากรเสนอจากทผรวมวจยสรป เชน จากกจกรรมนสมาชกจะไดรจกเพอนๆ สมาชกรวมทงวทยากรเปนการสรางความคนเคย และบรรยากาศทเปนกนเอง และเตรยมความพรอมกอนเขาสกจกรรมตอไป) 7. วทยากรชแจงวตถประสงคของการด าเนนกจกรรม และสทธของผรวมเขาวจย

-สงเกตพฤตกรรม การมสวนร ว ม แ ล ะ ก า ร ปฏ สมพน ธร ะหว างผ เ ขาอบรม และผด า เ น น ก จ ก ร ร ม โ ด ย มพฤตกรรมดงน -การแสดงออกทางสหนา ขณะแสดงบทบาทสมมต และขณะรวมการสนทนา

ประสบการณโหดรายของชาวนยมหวาน

5. เพอใหผเขารวมกจกรรมมประสบการณ เกยวกบภาวะว ก ฤ ต ท ท า ใ ห เ ก ด ก า รเปลยนแปลงส าคญในชวตอย างรนแรงจนเกดความกงวล 6. ใหผ เ ขา ร ว มกจกรรมส ารวจความไม สอดคลองกนระหวางความคาดหวงของตนเองและพฤตกรรมการดแลสขภาพของตน จนท าใหเกดค ว า ม ส บ ส น ใ น ค ว า มพฤตกรรมและความคาดหวงของตนเอง

1. วทยากรใหผรวมกจกรรมลอมวงแลกเปลยนประสบการณของการเปนโรคเบาหวาน ดวยการสนทนาเชงวพากษ 2. วทยากรสรางประสบการณใหผเขารวมกจกรรมเกดความรอดอด และรบประสบการณอารมณท า ง ลบข อ งก า ร เ ป น ผ ป ว ยเบาหวานดวยการแสดงบทบาทสมมต เ ปนผป วยเบาหวานทภาวะแทรกซอนไดแกอมพาต การถกตดเทาจากแผลเบาหวาน ผปวยภาวะไตวายทตองลางไตทางห น าทอ ง แ ละภาว ะจอประสาทตาเสอมจากเบาหวาน

-ผ ด า เ น น ก จ ก ร ร ม ส ง เ ก ตอารมณของผรวมกจกรรมขณะแสดงบทบาทตามบทละคร และขณะรวมการสนทนา - บนทกการสนทนากลม

236

196

กจกรรม จดมงหมายของกจกรรม ขนตอนการด าเนนกจกรรม การประเมนผล โดยแบงกลมยอย ออกเปนกลมละ 5-6 คน และใหผเขารวมกจกรรมมสวนรวมในบทละครทกคน โดยใหผเขารวมกจกรรมไดมประสบการณเสมอนจรงเกยวกบการใชชวตทไมควบคมระดบน าตาล โดยหวงพงพายาเพอการลดระดบน าตาล ท าใหเกดผลกระทบทยงยากตอการด าเนนชวตของผปวย 3. ผด าเนนกจกรรมด าเนนการสนทนากลมโดยตงค าถามเกยวกบความคาดหวงเกยวกบสขภาพของตนเองในอนาคต โดยใชค าถามเพอใหผเขารวมกจกรรมเกดความลงเลระหวางความคาดหวงของตนเอง และพฤตกรรมการดแลสขภาพของตนเองทผานมา “ทานหวงวา อกยสบปขางหนาทานจะใชชวตอยางไร” “การดแลสขภาพตนเองของคณ และความคาดหวง เก ย วกบส ข ภ า พ ข อ ง ค ณ ม ค ว า มสอดคลอ งกนหรอขดแยงกนอยางไร 4. ผด าเนนกจกรรมสรปกจกรรมโดยใหผรวมกจกรรมตรวจสอบอารมณ ความรสกของตนเองตอขณะแสดงบทบาทบาทเปนผปวยเบาหวานทมภาวะแทรกซอนรนแรง เพอสะทอนอารมณและค ว า ม ร ส ก ข อ ง ต น เ อ ง ต อประสบการณขณะแสดงบทบาท

237

196

กจกรรมครงท 2

ล าดบ กจกรรม เวลาทใช เปาหมายกจกรรม 1 ความเชอ

30 นาท 1. เพอสรางบรรยากาศทเปนกนเองของกลม

2. เพอใหผเขารวมกจกรรมตระหนกตอความเชอทมตอการด าเนนชวตประจ าวน 3. เพอน าเขาสกจกรรม มมมองรส(ลด)หวานในหองตรวจ และ ทางเลอกลดหวาน

2 มมมองรส(ลด)หวาน

120 นาท 1. เพอตรวจสอบความขดแยงเกยวกบมมมองตอการเปนผปวยเบาหวานเกยวกบการวธการควบคมระดบน าตาล 2. เพอใหเกดการแลกเปลยนมมมองของวธการควบคมระดบน าตาล 3. เพอพฒนาความเชอหรอมมมองใหมตอวธการควบคมระดบน าตาล

3 ในหองตรวจ 120 นาท 1. เพอตรวจสอบความขดแยงเกยวกบมมมองตอการสอสารกบแพทย กบการดแลสขภาพตนเอง 2. เพอใหเกดการแลกเปลยนมมมองของการสอสารกบแพทยกบบคคลอน 3. เพอพฒนาความเชอหรอมมมองใหมตอการสอสารกบแพทย

4 ทางเลอกหวาน

120 นาท 1. เพอตรวจสอบความขดแยงเกยวกบมมมองตอการรบขอมลหรอการใชขอมลสขภาพ และการดแลสขภาพตนเอง 2. เพอใหเกดการแลกเปลยนมมมองของการใชขอมลสขภาพ กบบคคลอน 3. เพอพฒนาความเชอหรอมมมองใหมตอการเขาถงและการใชขอมลสขภาพ

238

196

กจกรรม จดมงหมายของกจกรรม ขนตอนการด าเนนกจกรรม การประเมนผล ความเชอ

1. เพอสรางบรรยากาศทเปนกนเองของกลม 2. เพอใหผเขารวมกจกรรมตระหนกตอความเชอทมตอการด าเนนชวตประจ าวน 3.เ พ อ น า เ ข า ส ก จ ก ร ร ม มมมองรส(ลด)หวานในหองตรวจ และ ทางเลอกลดหวาน

1. ผด าเนนกจกรรมชแจงวตถประสงคของกจกรรม 2. ผรวมกจกรรมใหผ เขารวมกจกรรม รวมกนยกตวอยางความเชอโบราณ -ผงท ารงในบานเชอวามโชคอยาไปไลหรอท าลายเดดขาด เพราะอาจจะท าใหเกดความหายนะ -หามหญงมค รรภ ไปงานศพ เพราะเกรงวาวญญาณจะสามารถเขาไปรบกวนทารกในครรภ ท าใหเกดอนตรายได 3. กระตนใหผรวมกจกรรมอธบายความเชอ และผลของความเชอโบราณตอการใชชวตประจ าวน 4. ผด าเนนกจกรรมสรปกจกรรม โดยเนนใหผ เขารวมกจกรรมตระหนกว าความ เช อ มท ม าอยางไร และมผลอยางไรตอการด าเนนชวตของคนอยางไร

1. สงเกตพฤตกรรมการมส ว น ร ว ม แ ล ะ ก า รปฏสมพนธระหวางผเขาอ บ ร ม แ ล ะ ผ ด า เ น นกจกรรม โดยมพฤตกรรมดงน -การแสดงออกทางสหนา สดชน ยมแยม -ร ว มมอ ในก า รด า เ น นกจกรรม มการซกถาม และพดคยอยางเปนกนเอง 2. ประเมนการแสดงความคดเหนทผเขารวมกจกรรมมตอความเชอ

มมมองรส(ลด)หวาน

1. เพอตรวจสอบความขดแยงเกยวกบมมมองตอการ เ ปนผป ว ย เบาหวานเกยวกบการวธการควบคมระดบน าตาลในเลอด 2. เพอใหเกดการแลกเปลยนมมมองของวธการควบคมระดบน าตาลในเลอด 3. เพอพฒนาความเชอหรอมมมองใหมตอวธการควบคมระดบน าตาล

1. ผด าเนนกจกรรมใหตวแทนผรวมกจกรรมอานเรองเลา เรองท 1 เรอง “มนแคเบาหวาน” สรปรปแบบการดแลตนเองจากเรองเลา และใหผรวมกจกรรมเลาประสบการณเกยวกบการดแลตนเอง ในพฤตกรรมทเกยวกบการควบคมอาหาร การออกก าลงกาย การจดการความเครยด และการรบประทานยาเบาหวาน หรอฉดยาอนซลน 2. ผด าเนนกจกรรมใหผเขารวมกจกรรมแตละคนพจารณาถงมมมองของตนเองในการควบคมระดบน าตาล ดวยรปแบบการสนทนา เช ง วพ าก ษ (Critical discourse) ใหผเขากจกรรมรวมคนหา ถงทมาสาเหตของมมมองในการควบคม ระดบน าตาลดวยการใชค าถามเชงวพากษโดยตอบค าถามลงในใบ

1. ป ร ะ เ ม น จ า ก ก า รน า เ ส น อ ข อ ม ล ก า รใครครวญตนเอง 2. ประเมนจากแบบบนทกการเปลยนแปลงความเชอโดยมมองใหมของแตละคนจ ะ ต อ ง เ ป น ม ม ม อ ง ทสม เห ตสมผล และ เ ปนประโยชนตอการจดการตนเอง เพอการควบคมระดบน าตาลของผปวย

239

196

กจกรรม จดมงหมายของกจกรรม ขนตอนการด าเนนกจกรรม การประเมนผล งาน ใชเวลา 30 นาท ไดแก 2.1 คณรห รอ เช อ อะ ไ รบา ง เกยวกบการควบคมระดบน าตาล (ใครครวญเนอหา) 2.2 คณลองทบทวนวาคณไดความคด มมมอง หรอวธคดนมาไ ด อ ย า ง ไ ร (ใ ค ร ค ร ว ญกระบวนการ) 1.3 เพราะอะไรท าไมคณจงมมมมองเชนนน มเหตการณอะไรทท า ใ หคณมม ม อ งอย า งน น (ใครครวญฐานคด) 2.4 มมมองของคณมประโยชนตอสขภาพของคณอยางไร 2.5 เมอไมมประโยชนคณควรน ามมมองน นมายดถอ ตอไปหรอไม” 3. ผเขารวมกจกรรมเลาถงขอความในใบงานของตนเอง (การใครครวญของตนเอง) ใหสมาชกในกลมฟง โดยใชเวลาคนละไมเกน 10 นาท 4. ผว จ ยสรปกจกรรม และใหผเขารวมกจกรรมทบทวนตนเอง โดยจดบนทกการเรยนรดวยการเขยนบนทกในบนทกการเรยนร

ในหองตรวจ 1. เพอตรวจสอบความขดแยงเกยวกบมมมองตอการสอสารกบแพทย กบการดแลสขภาพตนเอง 2. เพอใหเกดการแลกเปลยนมมมองของการสอสารกบแพทย กบบคคลอน 3. เพอพฒนาความเชอหรอมมมองใหมตอการสอสารกบแพทย

1. ผด าเนนกจกรรม เรมกจกรรมโดยแบงกลมยอย ออกเปนกลมละ 5-6 คน และใหตวแทนเลาเรอง จากเรองเลา“ในหองตรวจ”โดยใชสอตางๆไดแกเสยงเพลง และบรรยากาศทเนนใหผเขารวมกจกรรมเกดความรสกดานลบตอการพบแพทยในหองตรวจ 2. ใหผรวมกจกรรมชวยกนสรปเรองเลา และรวมกนเรยนรโดยใชรปแบบการสนทนาเชงวพากษ (Critical discourse) เพอตรวจสอบมมมองตอความเชอในประเดนทเกยวของกบการรเทาทนสขภาพ ไดแก การสอสารกบแพทยในหองตรวจ โดยใชค าถาม

1. ประเมนจากการน า เ ส น อ ข อ ม ล ก า รใครครวญตนเอง 2. ประเมนจากแบบบนทกการเปลยนแปลงความเชอโดยมมองใหมของแตละคนจ ะ ต อ ง เ ป น ม ม ม อ ง ทสม เห ตสมผล และ เ ปนประโยชนตอการสอสารกบแพทย

240

196

กจกรรม จดมงหมายของกจกรรม ขนตอนการด าเนนกจกรรม การประเมนผล เชงวพากษโดยตอบค าถามลงในใบงานในหองตรวจใชเวลา 30 นาท ไดแก 2.1 คณรหรอเชออะไรบาง เกยวกบการพดคยกบแพทย (ใครครวญเนอหา) 2.2 คณลองทบทวนวาคณไดความคด มมมอง หรอวธคดนมาไ ด อ ย า ง ไ ร (ใ ค ร ค ร ว ญกระบวนการ) 2.3 เพราะอะไร คณจงมมมมองเชนนน มเหตการณอะไรทท า ใ หคณมม ม อ งอย า งน น (ใครครวญฐานคด) 2.4 ม ม ม อ ง ข อ ง ค ณ มประโยชน ตอสขภาพของคณหรอไม 2.5 เมอไมมประโยชนคณควรน ามมมองนนมายดถอตอไปหรอไม 3. ผเขารวมกจกรรมเลาถงขอความในใบงานของตนเอง (การใครครวญของตนเอง) ใหสมาชกในกลมฟง โดยใชเวลาคนละไมเกน 10 นาท 4. ผว จ ยสรปกจกรรม และใหผเขารวมกจกรรมทบทวนตนเอง โดยจดบนทกการเรยนรดวยการเขยนบนทกในบนทกการเรยนร

ทางเลอกลดหวาน 1. เพอตรวจสอบความขดแยงเกยวกบมมมองตอการรบขอมลหรอการใชขอมลสขภาพ และการดแลสขภาพตนเอง 2. เพอให เกดการแลกเปลยนมมมองของการใชขอมลสขภาพ กบบคคลอน 4. เพอพฒนาความเชอหรอมมมองใหมตอการเขาถงและการใชขอมลสขภาพ

1. ผด าเนนกจกรรม เรมกจกรรมโดยแบงกลมยอย ออกเปนกลมละ 5-6 คน แลกเปลยนประสบการณ ของตนเอง โดยใชการสนทนาเชงวพากษดว ยกระบวนการสนทรยสนทนา 2. ผด า เนนกจกรรมใหผร วมกจกรรมชวยกนสรปเรองเลา และรวมกนเรยนรโดยใชรปแบบการส ะ ท อ น ค ด ใ น ต น เ อ ง ด ว ยวจารณญาณ เพ อตรวจสอบมมมองตอความเชอในประเดนทเกยวของกบการรเทาทนสขภาพ

1. ประเมนจากการน า เ ส น อ ข อ ม ล ก า รใครครวญตนเอง 2. ประเมนจากแบบบนทกการเปลยนแปลงความเชอโดยมมองใหมของแตละคนจ ะ ต อ ง เ ป น ม ม ม อ ง ทสม เห ตสมผล และ เ ปนประโยชนตอการเลอกรบส อ แ ล ะ ก า ร น า ข อ ม ลสขภาพไปใชกบตนเอง

241

196

กจกรรม จดมงหมายของกจกรรม ขนตอนการด าเนนกจกรรม การประเมนผล ไดแก การเขาถงและใชขอมลสขภาพ โดยตอบค าถามลงในใบงาน ใชเวลา 30 นาท ไดแก 2.1คณคดวาขอมลสขภาพท แชรหรอส ง ต อกนผ านส ออ อน ไ ล น เ ช อ ถ อ ไ ดห รอ ไ ม อยางไร (การพจารณาใครครวญเนอหา) 2.2คณลองทบทวนวาคณไดความคด มมมองหรอวธคดนมาไดอยางไร (ใครครวญกระบวนการ) 2.3 ท าไมคณจงมมมมองเชนนน มเหตการณอะไรทท าใหคณมมมองอยางนน (ใครครวญฐานคด) 2.4 ม ม ม อ ง ข อ ง ค ณ มประโยชน ตอสขภาพของคณหรอไม 2.5 เมอไมมประโยชนคณควรน ามมมองนนมายดถอตอไปหรอไม 3. ผเขารวมเลาถงการใครครวญของตนเอง(ขอความในใบงาน ) ใหสมาชกในกลมฟง โดยใชเวลาคนละไมเกน 10 นาท 4. ผวจยสรปกจกรรม และใหกลมตวอยางทบทวนตนเอง โดยจดบนทกการเรยนรดวยการเขยนบนทกในบนทกการเรยนร

242

196

สอส าหรบกจกรรมครงท 2

เรองเลาชาวเบาหวาน เรองท 1 วนทฉนเปนเบาหวาน เพงรวาตวเองเปนโรคเบาหวานโดยทไมไดมอาการอะไรเลย แครสกวากนเยอะแตน าหนกไมขน มบทมาตรวจสขภาพฟร

เลยลองเขาไปด พยาบาลเจาะเลอดปลายนวแลวบอกวา น าตาลสงนะคะ 270 mg% ตองไปตรวจซ า เพราะเราพงทานขาวแลวมาตรวจ หลงจากนนกเฉยๆ ไมคดไปตรวจ เพราะไมมอาการอะไร กใชชวตปกต กนกาแฟสด กนขาว ท างานแลวกลบบานดทว นอน ไมเคยออกก าลงกายทงสน อกไมนานรางกายเรมเปลยน เพลยงาย งวงนอนเกงมาก น าหนกลดลงเรอยๆ วนเกดเรองตอนชวงเชาไปเทยวกบเพอน กนอาหารไปเยอะมาก พอตกกลางคนกเรมปวดทอง ผะอดผะอม แลวกอาเจยนคะ อาเจยนอยทงคนมแตลมออกมาปวดทองทงคน เพอนพาไปตรวจไดนอน Admit คราวนชดเลยไดเบาหวานกลบบานความดนเรมสงหนอยๆ เขาสสมาชกของโรคเบาหวานอยางเตมตว

หาสาเหตไมไดวาจากอะไรตองมาเปนเบาหวาน ไมไดมาจากกรรมพนธ ทบานไมมใครเปนเบาหวาน แตตดรสหวาน ชอบกนของหวาน เอาละทนจะท าไงตอไปดละอนดบแรกเราตองยอมรบกอนวา เราเปนเบาหวานนะมนไมใชโรคทรกษาหาย เราตองอยกบมนไปจนตายแตมนไมใชโรคทรนแรงมาก เปนแลวกไมไดตาย หรอใครรงเกยจ คงตองเปลยนพฤตกรรมการกน เลอกกนอาหารมากขน เรองการออกก าลงกาย คงตองออกก าลงกายอยางจรงจงและหนกหนวง จากชวตทไมมค าวาออกก าลงกายอยในสมอง ทบานไมเคยชวนกนออกก าลงกาย

เรองการควบคมระดบน าตาลชวงแรกๆ ทเปนท าไดนะ กนระวง ออกก าลงกาย แตมนไมใชวถชวต ไมวาจะการกน การออกก าลงกาย มนดยงยากไปหมด ความรทหมอบอกมนใชกบเราไมคอยไดเลย ถงเวลา เรากตองเลอกปากทองและการอยรอด เรายงประทงชวตดวยอาหารตามสง เรายงวนวายอยกบงานโดยไมไดใสใจเรองการออกก าลงกาย มนเหนอย พอเหนวามนไมเปนไรกเลยตามเลย มนจะบางทเจาะน าตาลแลวมนจะสง แตมนไมมอาการอะไรนากลว ใครๆ กเปนกน มนไมใชโรคมะเรง มนไมนากลว พอสง หมอจะปรบยาใหน าตาล เลยไมกงวลหมอเขาจะปรบยาตามระดบน าตาลของเรา เรากกนยาเพอควบคมระดบน าตาลใหคงท กมบางในชวงทไปตรวจ พยายามงดอาหารหวาน ไมกนกาแฟสกอาทตย น าตาลกไมสงนก ไมอยากโดนบน เกรงใจหมอ ตลอดระยะเวลาทเปน เรากจะท าแบบนตลอด สขภาพยงด ยงไมมอาการแทรกซอนตามทหมอบอก รปรางเรากไมอวน

เรองเลาชาวเบาหวาน เรอง “มนกแคเบาหวาน”

สงแรกทคดเมอรวาเปนเบาหวาน เปนแวบแรกเลย คอ การตดขา การฉดยาเบาหวาน แลวกบอกกบตวเอง กแคเปนเบาหวานนะ ไมไดเปนเอดส ไมไดเปนมะเรง ไมไดพการ ใชชวตไดตามปกตเลย แตมนจะยงยากเรองการกน พอเรมเปนเบาหวานกเรมดแลตวเอง แตความเครงครดในการดแล มนไมเปะๆ มนยากมากทจะงดอาหาร ตามทหมอสง ทพยาบาลแนะน า เคยลองท า แตพอเจออปสรรค หาอาหารไมได ในตเยนมแตของทชอบ เพอนๆชวนกน เรากหลด พอกนไปน าตาลขนเลกๆ ไมมอาการอน แคตรวจแลวน าตาลขนเอง ไมรนแรงเหมอนโรคอนๆ คดแบบน เรากไมไดกลวอะไร เปนแลวมนไมถงชวต หมอกบอกวาเปนโรคทไมหายนะแตตองอยกบมนใหได ใชชวตกบมนใหได อปสรรคมนเยอะมากเลยกบการใชชวตกบโรคเบาหวาน พอไมมอาการรนแรงเราเลยไมเครงครด ตามใจตวเอง แตกมย งๆบาง อะไรทมน เกนไปเรากระวง เชนทเรยน กนนอยๆ แตกนนอยๆทไร มนกข นทกท หมอเขาบอกเรานะ แตพอไปท าจรงๆ มนกท าไมได ไมรควรงดอะไร ควรนอยอะไร สดทายกเขาแบบเดม คออดมากๆ ในวนทไปพบหมอ พอพบเสรจ ถาน าตาลสงกจะกลวไปสกอาทตยแลวกพยายามกนนอยๆออกก าลงกาย พอผานไปกลม แลวกกนเหมอนเดม

243

196

เรองเลาชาวเบาหวาน เรอง “ท าตามทหมอสง”

ภารกจหลกของผปวยโรคเบาหวานคอการไปพบแพทย ความถของการไปเจอกบหมอ กแลวแตระดบน าตาลในเลอด และโรคแทรกซอนของเรา น าตาลสงหนอยกจะสองอาทตยตองไปเจอ หรอ 1 เดอน ถามนปกตกจะหางหนอย คอ 3 เดอนไปเจอกนสกครง ไมมใครอยากไปเจอหมอบอยๆ เพราะพวกเราอยในวยทตองท างาน ไปหาทคอความยงยาก เสยเวลานานมาก และทส าคญคอเสยรายได บางคนกตองลางาน ดงนนสงทเรากลวคอ หากน าตาลสง เราจะตองไปเจอบอยมากขน วธการไมใหน าตาลสงท าไง จรงๆกพยายามท าทกอยางทหมอบอก ไมกนหวาน ออกก าลงกายบาง แตสดทายน าตาลมนกยงขนๆลงๆ บางเรองทหมอบอกเรากท าไมไดหรอกนะ แตกไมไดคดสงสย หรอ ขอค าอธบายเพม ถงถามไปเรากไมคอยเขาใจ เปนไปไดไหมทบางทเรากนเยอะเราจะปรบยาเอง หรอเราตอง เบรนออกเทาไร หรอ ตองไปงดอะไร อนน เราไมเคยถามเลย บรรยากาศการพบหมอ คอเราไปรอฟงค าสงทหมอบอก ไมเคยมแบบแนวการพดคย หรอการไปหาเพอขอค าปรกษา เราไมกลา เกรงใจ ไมไดซกถามอะไรทงนน คนทไปโรงพยาบาลบอยๆจะร คนรอหมอตรวจเยอะมาก เยอะจนเราไมกลาถาม บางทกเปลยนหมอบอยๆ ไมคน เรากไมกลาถาม กลววาถามแลวมนจะไมถก ถามอะไรทไมควรถาม เรองอะไรทควรถาม หรอไมควรถาม บางคนทเคยเจอ ไมบอกอาการตวเองสดทายกไตวาย ตาบอด มเยอะแยะไป เรากไมเขาใจเหมอนกน ท าไมเราตองเกรงใจหมอมากๆ เกรงใจจนไมกลาถาม ไมกลาบอกสงทเราก าลงเปน อาการเราเปนอยางไร เพราะอะไรเราจงไมพด ท าเพยงแคการพยกหนา แลวกออกจากหองตรวจเพอมารบยา ใบนด และกลบบาน โดยทบางทกแถมความสงสยอะไรมากมายกลบบานไปดวย

ใบงานมมมองรส(ลด)หวาน

ใหทกเขยนค าตอบ เพอเตรยมเลาใหเพอนในกลมฟง 1. คณเชออะไรบาง เกยวกบการควบคมระดบน าตาล ...................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... 2. คณลองทบทวนวาคณไดความคดนมาไดอยางไร ...................................................................................................................................................................................................... .............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................. 3. ท าไมคณจงมมมมองเชนนน มเหตการณอะไรทท าใหคณมมมองอยางนน ....................................................................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................. 4. มมมองของคณมประโยชนตอสขภาพของคณหรอไม ....................................................................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................................................................... .............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................. 5. เมอไมมประโยชนคณควรน ามมมองนนมายดถอตอไปหรอไม ....................................................................................................................................................................................................... .............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................. .......................................................................................................................................................................................................

244

196

ใบงานในหองตรวจ ใหทกเขยนค าตอบ เพอเตรยมเลาใหเพอนในกลมฟง 1. คณเชออะไร เกยวกบการพดคยกบแพทย ...................................................................................................................................................................................................... .............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................. 2. คณลองทบทวนวาคณไดความคด นมาไดอยางไร ....................................................................................................................................................................................................... .............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................. 3. ท าไมคณจงมมมมองเชนนน มเหตการณอะไรทท าใหคณมมมองอยางนน ....................................................................................................................................................................................................... .............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................. 4. มมมองของคณมประโยชนตอสขภาพของคณหรอไม ....................................................................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................................................................... 5. เมอไมมประโยชนคณควรน ามมมองนนมายดถอตอไปหรอไม ...................................................................................................................................................................................................... .............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

ใบงานทางเลอกลดหวาน ใหทกเขยนค าตอบ เพอเตรยมเลาใหเพอนในกลมฟง

1. คณคดวาขอมลสขภาพทแชร หรอสงตอกนผานสอออนไลน เชอถอไดหรอไม ....................................................................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................................................................... 2. คณลองทบทวนวาคณไดความคด นมาไดอยางไร ....................................................................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................................................................... 3. ท าไมคณจงมมมมองเชนนน มเหตการณอะไรทท าใหคณมมมองอยางนน ...................................................................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................................................................... 4. มมมองของคณมประโยชนตอสขภาพของคณหรอไม ..................................................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................................................... 5. เมอไมมประโยชนคณควรน ามมมองนนมายดถอตอไปหรอไม ..................................................................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................................................................

245

196

แบบบนทกการเปลยนแปลงมมมอง

ความเชอเดม ความเชอใหม แนวปฏบต

246

196

ใบงานการวางแผนพฤตกรรม พฤตกรรมเปาหมาย .......................................................................................................................................... เปาหมายระยะสน .......................................................................................................................................... เปาหมายระยะยาว ......................................................................................................................................... แนวทางในการปรบเปลยนพฤตกรรม.............................................................................................................

247

196

ภาคผนวก จ ตวอยางเครองมอทใชวดตวแปร

(แบบวดฉบบสมบรณโปรดตดตอผวจยหรอสถาบนวจยพฤตกรรมศาสตร)

248

196

แบบวดการสนบสนนทางสงคม ค าชแจง : ขอใหทานท าเครองหมาย ตามความคดเหนของทานทมตอการสนบสนนในการดแลตนเองของทานจากเพอน หรอคนใกลชด ททานคดวาตรงกบความรสกของทานมากทสด โดยค าตอบนจะไมมถกหรอผด

ขอค าถาม จรงทสด

จรง คอน ขางจรง

คอน ขางไมจรง

ไมจรง ไมจรงเลย

การสนบสนนดานอารมณ 1.เพอนหรอผใกลชดรบฟงความกงวลของคณเกยวกบการรกษาโรคเบาหวาน …………………………………………………… ……………………………………………………

การสนบสนนดานขอมลขาวสาร 6.เพอนหรอผใกลชดแนะน าวธการควบคมระดบน าตาลในเลอด …………………………………………………… ……………………………………………………

การสนบสนนดานการประเมน 10.เพอนหรอผใกลชดบอกฉนไดวาการกระท า เชนการรบประทานอาหารเปนการกระท าทควบคมระดบน าตาลในเลอดไดดเพยงใด …………………………………………………… ……………………………………………………

การสนบสนนดานเครองมอ 14.เพอนหรอผใกลชดใหความชวยเหลอในการรกษาโรคเบาหวานของคณ เชน พาไปพบแพทย การชวยจดยา การชวยตรวจระดบน าตาลในเลอด …………………………………………………… ……………………………………………………

249

196

แบบวดความรอบรทางสขภาพส าหรบผปวยโรคเบาหวาน ค าชแจง โปรดท าเครองหมาย ลงในชองวางททานเหนวาตรงกบความสามารถของทานมากทสดเพยงชองเดยว โดยมความหมายหรอขอบงชในการเลอกดงน ทตรงกบระดบความสามารถของทานคอ มากทสด มาก นอย และนอยทสด ตามความเปนจรง

ขอความ

ความสามารถของทาน นอย

ทสด

นอย ปาน

กลาง

มาก มาก

ทสด

ระดบพนฐาน

1.ฉนเขาใจค าแนะน าเกยวกบการดแลสขภาพจากแพทย

2.ฉนเขาใจค าแนะน าเกยวกบการดแลสขภาพจากพยาบาล

…………………….…………………………………………

9.ฉนบนทกขอมลสขภาพ เชน ภาวะแทรกซอน ลงในสมดบนทกของฉนได …………………………………………………………….

ระดบปฏสมพนธ

15. เมอฉนพดคยกบแพทย หรอ บคลากรทางการแพทย ฉน

สามารถตอบโตอาการปวยทส าคญของฉน เชน อาการของ

ภาวะระดบน าตาลในเลอดต า หรอ อาการของภาวะระดบ

น าตาลในเลอดสงไดอยางมนใจ

……………………………………………………………… 18. ฉนรวมวางแนวทางการดแลรกษาของฉนเองกบแพทย

ผรกษาไดอยางมนใจ

19.ฉนสามารถตอรองกบแพทยผรกษา เพอใหฉนไดรบการ

ดแลรกษาทเหมาะสมกบชวตประจ าวนของฉนทสด

20.ฉนสามารถขอขอมลสขภาพจากบคลากรทางการแพทย

หรอ ขอใหบคคลากรทางการแพทยอธบายในเรองสขภาพท

ฉนไมเขาใจได

……………………………………………………

250

196

ขอความ

ความสามารถของทาน นอย

ทสด

นอย ปาน

กลาง

มาก มาก

ทสด

ระดบวจารณญาณ

22.ทกครงทฉนเขารวมกจกรรมเกยวกบสขภาพ ฉนสามารถ

ประเมนเนอหานนโดยไมเชอในทนท

23.ฉนสามารถตรวจสอบถงความนาเชอถอและความถกตอง

ของขอมลสขภาพกอนน าไปใชหรอปฏบตตาม เชน อาหาร

เสรมทมสรรพฉนลดระดบน าตาล

………………………………………………………………

25.ฉนสามารถใชเหตผลในการวเคราะหขอดขอเสยเพอเลอก

รบขอมลสขภาพจากสอ หรอ บคลอนๆ กอนทจะปฏบตตาม

251

196

แบบวดพฤตกรรมการควบคมระดบน าตาลในเลอด ค าชแจง : แบบวดนตองการทราบการปฏบตของทานในการควบคมระดบน าตาล อนไดแก พฤตกรรมการรบประทานอาหาร การออกก าลงกาย การรบประทานยา และการจดการความเครยด เมอทานอานขอความตอไปนแลวขอใหทานท าเครองหมาย ตามการปฏบตในการควบคมระดบน าตาลของทานทมตรงกบทานมากทสด ค าตอบนจะไมมถกหรอผด โดยมเกณฑการเลอกตอบดงน

ประจ า หมายถง ปฏบตมากกวา 3 ครงตอสปดาห บางครง หมายถง ปฏบต 1-3 ครงตอสปดาห นานๆครง หมายถง ปฏบต 1 ครง ตงแต 2 สปดาห ขนไป ไมเคย หมายถง ไมเคยปฏบตเลย

พฤตกรรมททานปฏบต ไมเคย

นานๆครง

บาง ครง

ประจ า

พฤตกรรมการบรโภคอาหาร 1. ทานจ ากดปรมาณอาหารโดยค านวณพลงงานจากอาหารทรบประทาน 2. ทานหลกเลยงการรบประทานอาหารทท าใหระดบน าตาลในเลอดสง ไดแก ผลไมทมรสหวานเชน ทเรยน มะมวง ล าไย ………………………………………………………………

การออกก าลงกาย 7. ทาน.ใชเวลาออกก าลงกายโดยใชเวลาวนละ 20-30 นาท จนทานหายใจเรวขนกวาปกต หรอมเหงอซม 8. ทานหาโอกาส เคลอนไหวรางกาย เชนท างานบาน เดนขนลงบนได ………………………………………………………………

การรบประทานยา 13. ทานฉดยาหรอรบประทานยาควบคมระดบน าตาลตามปรมาณทแพทยสงอยางเครงครด 14. ทานฉดยาหรอรบประทานยาควบคมระดบน าตาลและรบประทานอาหาร ตรงตามเวลาทกมอ ………………………………………………………………

252

196

พฤตกรรมททานปฏบต ไมเคย

นานๆครง

บาง ครง

ประจ า

การจดการความเครยด 19.ทานหลกเลยงเหตการณทกอใหเกดความเครยด 20.ทานมเวลาพกผอนเพยงพอในแตละวน ………………………………………………………………………

ประวตยอผวจย

254

ประวตยอผวจย ชอ ชอสกล นางสาวอารยา เชยงของ สถานทเกด จงหวดนครปฐม สถานทอยปจจบน ต ำบลล ำพยำ อ ำเภอเมองนครปฐม จงหวดนครปฐม ต าแหนงงานปจจบน อำจำรย สถานทท างานปจจบน ภาควชาการพยาบาลสาธารณสขศาสตรและเวชศาสตร

เขตเมอง คณะพยาบาลศาสตรเกอการณย

มหาวทยาลยนวมนทราธราช ประวตการศกษา พ.ศ. 2540 พยาบาลศาสตรบณฑต

คณะพยาบาลศาสตร จากมหาวทยาลยหวเฉยวเฉลมพระเกยรต

พ.ศ. 2547 การศกษามหาบณฑต สาขาวชาจตวทยาการแนะแนว คณะศกษาศาสตร จากมหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ

พ.ศ. 2553 วทยาศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาการพยาบาลสาธารณสข คณะสาธารณสขศาสตร จากมหาวทยาลยมหดล

พ.ศ. 2561 ปรชญาดษฎบณฑต สาขาการวจยพฤตกรรมศาสตรประยกต สถำบนวจยพฤตกรรมศำสตร จากมหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ