Upload
others
View
47
Download
7
Embed Size (px)
Citation preview
AyşeKulin_Sevdalinka
GÜNÜMÜZTÜRKYAZARLARI
AYŞEKULİN
ArnavutköyAmerikanKızKolejiEdebiyatbölümünübitirdi.Çeşitligazetevedergilerdeeditörvemuhabirolarakçalıştı.Uzunyıllartelevizyon,reklamvesinemafilmlerindesahneyapımcısı,sanatyönetmenivesenaristolarakgörevyaptı.
ÖykülerdenoluşanilkkitabıGüneşeDönYüzünü1984yılındayayınlandı.Bukitaptaki"Gülizar"adlıöyküyü,KırıkBebekadıilesenar-yolaştırdıvebusinemafilmi1986yılınınKültürBakanlığıÖdülü'nükazandı.
1986'dasahneyapımcılığımvesanatyönetmenliğiniüstlendiğiAyaşhveKiracılarıadlıdizidekiçalışmasıylaTiyatroYazarlarıDerne-ği'ninEniyiSanatYönetmeniÖdülü'nükazandı.
1996yılındaMünirNureddinSelçuk'unyaşamöyküsününanlatıldığıBirTatlıHuzuradlıkitabıyayınlandı.Aynıyıl,FotoSabahResimleriadlıöyküsüHaldunTanerÖyküÖdülü'nü,biryılsonraaynıadıtaşıyankitabıSaitFaikHikâyeArmağanı'nıkazandı.
1997'deyayınlananAdı:Aylinadlıbiyografikromanıile,istanbulÜniversitesiiletişimFakültesitarafındanyılınyazarıseçildi.
1998yılındaGenişZamanlaradlıöykükitabıyayınlandı.
AYŞEKULÎN
SEVDALİNKA
15.Basım
RemziKitabevi
GünümüzTürkYazarları:45
SEVDALİNKA/AyşeKulÜl
Kapak:ÖmerErduran
ISBN975-14-0678-1
BİRİNCİBASIM:1999ONBEŞİNCİBASIM:1999
RernziKitabeviA.Ş.,SelviliMescitSok3,Cağaloğlu34440,istanbul.
Tel(212)5139424-25,5139474-75,Faks(212)5229055
WEB:http://www.remzi.com.trE-POSTA:[email protected].Ş.tesislerinde
basılmıştır.
Varoluşmücadelelerisekizyüzyıldırsürenonurlu,cefakâr,kahramanBoşnaklarve
sevgilibabam,rahmetliMuhittinKuliniçin
Bukitap,OsmanlıöncesindedininedenlerleHaçlıOrdularıtarafından,BirinciveikinciDünyaSavaşlarısonrasındave1992Savaşı'ndaiseSırplarveHırvatlartarafındansüreklisoykırımınatabitutulanamaaslayokedilemeyenBoşnakhalkınınacılarını,Türkhalkınabirazolsuntanıtabilmekamacıylayazıldı.,Roman,savaşöncesindeTito'nunkurduğualtıfederedevlettenoluşanYugoslavyaFederatifCumhu-riyeti'nde,aşırımilliyetçiliğiazdıraraksavaşıtırmandıranvesonuçtaYugoslavya'yıalevleriçindebırakangünlerianlatıyor,savaşınilküçyılındayaşananlarıokuraaktarıyor.
Kitaptayazılanolaylarbelgeselnitelikli,tarihivesiyasikişilerindışındakikarakterlerkurgudur.
i
Sevdalinkan
Saraybosna,Eylül1986
Nimeta,mutfaktabulaşıklarıyıkarkenradyodanyükselenşarkınınneşeliritmineuygunhareketlerlesallanıpdurmasınarağmen,içsıkıntısındanboğulacakgibiydi.Kahvaltıdaoğlununbilegözündenkaçmamıştıdalgınlığı.
"Anne,tamüçkeresordumaynısoruyu,sağırmısın?"demiştioğlu.
"Birazdalgınımcanım.Düngecehiçuyuyamadım."
"Neden?"
"Kışagirerkenböyleolurum."
"KışaEylül'degirilmezkianne."
"Nedeolsasonbahar.Aramevsimişte.Sonrakışbirdenbastı-rıverir."
Oğlu,yinedünakşamiçkiyifazlamıkaçırdın,gibilerdenbakmıştıyüzüne.
Üçyıldır,birkadınayakışmayacakkadarçokiçtiğinin,kocası,arkadaşlarıveannesikadar,oğludafarkındaydıelbette.OnbiryaşındaydıFiko.Aklıdaboyugibi,yaşınagörehızlıgelişmişti.Uyanık,cingibibirçocuktu.Nimeta,zamanzaman,onunbakışlarınıüzerindehissettiğinde,içiniokuyabilmesindenkorkardı,yüreğiniokuyabilmesinden...Yüreğinde,olmamasıgerekenbirsevgiyeyervermiştiçünkü.Busevgiyi,filizlenmeyebaşladığıandanitibaren,yeşertmemek,büyütmemekiçinelindengeleniyapmıştıaslında.Amaboşunaydıçabaları...
Stefanileaynışehirdeyaşıyorolsalardıbelkidahakolayolurdukopmaları.
Birbirlerini
(*)Sevdalinka:Sevdaşarkıları.
hergünveherangörür,doyasıyasevişir,heveslerinialıpbıkabi-lirlerdi.Yadaayrışehirlerdeyaşadıklarındandolayı,hiçgörüşe-10meşelerdi,unuturgiderlerdibelki...
Amayasakaşklarınenşiddetlisinetutulmalarıiçin,hertürlüşart'ıöylesineinceliklerlehazırlamıştıkikader,Nimeta,sonundaçaresizliğiniveutancınıiçkiyleyenmeyeçalışırolmuştu.
"Bençıkıyorumanne,Hanahazırdeğil,bugünonunkeyfinibekleyemem,imtihanımvar."Fikokucağındakisarmankediyisüttabağınınönünebıraktı.
"SengitFiko.Hana'yıokulabenbırakırım."Fiko,dalgınveyorgunannesininyanağınabiröpücükkondurupçıkarken,kapıdabirandurupsordu."Babambugünmüdönüyor?""Evet."
Fikogitti.Nimetaiskemleyeçöküpmutfakmasasınauzattığıkollarınabaşınıdayadı.Yıllardırgeciktirmeyeçalıştığıan,hızlayaklaşıyordu.Stefan'a,aralarındakiilişkiyikocasınaanlatacağınadairsözvermişti.Busözüüçyıldırerteliyordu.Önceleriçocuklarınküçükolduğubahanesiniönesürmüştü.Sonra,babasıhastalanmıştı,onuüzemeyeceğibahanesinesığınmıştı.DerkenHa-na'nınokulabaşlamasınıbeklemişti.Bahanelertükenmiştisonunda.
"BirseçimyapmakzorundasınNimeta,"demiştiStefan."Benbuşekildedevamedemeyeceğim.Yabeniseç,yakocanı.Sevdiğimkadınınbaşkabiriyleevliolmasınadahafazladayanamayacağım."
"Onaboşanmakistediğimisöyleyeceğim.Buhayattanbıktığımı,çokyalnızkaldığımı..."
"Olmaz.İşinaslınıanlatacaksınNimeta.Kocanbaşkabirerkeğinvarlığınıbilmezse,boşanmayarazıolmaz.Adamakendindekusurlararatma.Başkabirineâşıkolduğunusöyledürüstçe.""Buonuöldürür."
"Sizininancınızagöre,hanisadeceecelöldürürdüinsanları?"GülmüştüNimeta,
"Benieceldeğil,buaşköldürecek,kocamıdabenimgünahım,Stejo,"demişti...
Burhan,herzamankigibi,buakşamdayorgunargınvetoztoprakiçindedönecektievine.Çocuklarınavekarısınasarılma-
danönce,doğrubanyoyakoşup,Nimeta'nınhazırettiğisıcaksudoluküvetebırakacaktıkendini.Dağbaşındageçengünlerininyorgunluğunuatmakistergibi,dakikalarcayatacaktısıcaksuyuniçinde.Sonra,yemekte,erikrakılarınıkarşılıklıyudumlarlarken,Nimeta'yıhiçilgilendirmeyenmühendislikprojelerinianlatıpduracaktı,enufakayrıntısınakadar.Hepokonuşacak,oanlatacaktı.
Nimeta'nınyaptığıişdeğilmişgibisanki,aklınabilegelmeyecektikarısınaneleryaptığınısormak.Yemektensonra,çocuklarlaşöylebirilgilenecek,Fiko'nunderslerininnasılgittiğiniöğrenecek,Ha-na'nınısrarlasöylediğiyeniokulşarkısınıdinlergibiyapacak,televizyonabakarkenBozo'yukucağınaalıpusulusulokşayacak,sonradakarısınıyatakodasınasürükleyip,çocuklarınodayadalmasınakarşıkapıyıkilitleyerek,Nimeta'ylasevişmekisteyecekti.
Gününenzoranıdaozamanbaşlayacaktıişte.
Nimeta,yirmiyaşındanberikoynunagirdiği,birzamanlardeliceâşıkolduğukocasınakendinivermemek
için,binderedensugetirecekti.OnbeşgündürevdenuzakolanBurhan'ıatlatmanınmümkünolamayacağıbildiğiiçin,yemekteerikrakısınıpatlayın-cayakadariçip,dutgibisarhoşolacaktı.
Nimetaiçin,başkabiradamaâşıkolduğunusöyleyip,Bur-han'danboşanmaktanbaşkaçıkışyoluyoktu.DefalarcatekrarlamıştıbunuStefan.Ama,boyuncabiroğlu,birdeküçükkızıolan,otuzunugeçmişbirkadın,buncayıllıkevliliğininasılyıkardı?Bunu,onakarşıhiçbirkusuruolmayankocasınanasılizahederdi?
Çocuklarına,ailesine,arkadaşlarınaihanetininasılanlatırdı?"Mavibluzumugiysem,pembeyimianne?"Küçükkızıelindeikibluzladikilipduruyordukarşısında."Hangisiniistersenonugiy.""Sensöyle."
"İstediğinigiy,kızım.İşimvarbenim,baksana.""Masanınbaşındaöyleduruyorsunamaanne.Nasılişbu?""Yazacağımyazıyıdüşünüyorum.Senkafamıkarıştırıyorsun.""Bugünmüsamereyekatılacakçocuklarıseçecekler.Çokgüzelolmalıyım."
"Pembeyigiy.""Neden?"
11
"Hana!Herçocuğunneden-niçindevridörtyaşındabiter.Senniyeböylesin?"
12"Yasenniyeböylesinanne?""Nasılım?"
»
"Hepişin,acelenvardıryadahepdüşünürdurursun."KızınınyakınmasıkarşısındakalakaldıNimeta."Âşığımveçokmutsuzumkızım,neyapacağımabirtürlükararveremiyorum,"diyemedi.Karşısındaelindeikibluzladikilipduranvekocamavigözleriylekendinemahzunmahzunbakanküçükkızınasımsıkısarıldı.
"Pembeyigiy,çünküpembesanaçokyakışır.Mutlakaseniseçeceklerbugün,Hana.
Mutlakaseçecekler,"dedi.Tanrınınbirailedehiçolmazsabirkişiyimutlukılmasıgerektiğinidüşünüyordu.
Telefon,kızıylabirliktetamkapıdançıkarkençaldı.Küçükkızokulagecikmişti.Telefonacevapvermeklevermemekarasındabirantereddütetti.Zilsesikesilmeyince,içerikoştu,kaldırdıtelefonu.
"Nerdekaldın,çabukgel.Müthişşeyleroluyor.Yirmidakikayakadartoplantıyagiriyoruz,"diyorduSonya.
Hana'yıokulunönündebırakıp,Alipaşina'danaşağıgazladı,Selimoviçabulvarındatelevizyonbinasınadoğrusürdüarabayı.
Müthişşeyleroluyormuş!Müthişneolabilirdiki?Yaşamdurgunbirgölgibiydiyıllardır.Herkesinneolduğu,neolabileceği,nekadaryaşayabileceğibilebelirlenmişgibiydi.Ohergünişinegidipgelecek,televizyonhaberlerininhazırlanmasındakendinedüşengöreviyapıpparasınıalacak,BurhaniseKnin'dekiinşaatbitince,birbaşkayerde,birbaşkainşaattaçalışmayabaşlayacaktı.
Çocuklarokullarınadevamedecekti.Kazandıklarıparalaniyigünlerdeharcamayısevdikleriiçin,yaztatilleriniSplit'tegeçirecekler,kışlarıdaBjelasnica'yakayağagideceklerdi.Oğlubüyüyecek,babasıgibimühendisçıkacak,kızıdatıpkıanasınınyaptığıgibi,üniversitebiterbitmez,âşıkolduğugençleevleniphemençocuklardoğuracakvebüyüksandığıaşkıbirkaçyıliçindetükeneceğinden,birömürboyusıkılıpduracaktı.
Nimeta'nındünyasındanevardıkimüthişolabilecek?
BuakşamBurhan'abaşkabirerkeğeâşıkolduğunuveayrılmakistediğinisöyleyebilirdi.Buakşameşyalarınıbirvalizedoldurupeviniterkedebilirdi.
BuakşamıStefan'ınkoynundasabaha13kadarsevişerekgeçirebilirdi.Ertesisabahsevdiğiadamınyanındauyandığında,sevdayorgunluğunuüzerindenataratmaz,kocasınınveçocuklarınınonuinsafsızcasuçlayansözlerinivebakışlarınıhatırlar,sonbaharrenklerinincoştuğubahçeyeaçılanbalkonundemirlerinetırmanırvekendiniboşluğabırakabilirdi.
işte,müthişbirşeyancakozamanolurdu!
"Heyy,salakmısınnesin?Önünebaksana!Kimveriyorsizingibilereehliyetleri?"
Arabayımüthişbirfrengıcırtısıyladurdururken,pencereyiaçıp,ezilmektensonandakurtulanadamaseslendi.
"Kusurabakmayın.Kabahatbenim.Dalmışım."
"Dertlerinibaşkayerdedüşün,direksiyonbaşındadeğil,"dediadam.Haklıydı.
Nimetabirmüddettirherkesehakverirolmuştu.Acabaiçindeboğulduğusuçlulukduygusununverdiğiezikliktenmiydiburuhhali?Onundışındaherkes,herkonudahaklıydı.Oiseeşine,ailesine,çocuklarınaihanetedenbirhaindi.OnunbirhainolduğunusadeceMirsadabiliyor,birdeannesisezinliyorduama,oüzerinedikilentümbakışlardabirsuçlamagörüyordusanki.Busuçlayanbakışlarabaş
kaldıramıyor,sadeceboyuneğiyorveherkesehakveriyordu.
GeçenlerdebölümbaşkanıIvanbile,"SanabirşeylerolduNimeta,eskidenbukadaryumuşakbaşlıdeğildin,"demişti.
"Fenamı,hepdikkafalılığımdanşikâyetederdiniz?"demiştiNimeta.
"Arasıraohuysuzkızıdaözlemiyordeğilim,"demiştiİvan.
OhuysuzkızıaslındaençokBurhanözlüyordu.Sessiz,isteksiz,yaşamsevinciniyitirmişgibidurankadın,onunalışıkolduğu,sivrifikirlerinisonunakadarsavunan,esintili,renkli,gürültücüNimeta'sıdeğildinezamandır.Ama'zaman'
denengaddarolgu,herşeyideğiştirmede,unufaketmedemahirdi.Kimideğiştirmemiştikizaman?
Burhan,eskiNimeta'yıözlemeklebirlikte,uzunayrılıklarınsonundaevinedöndüğünde,sessizsuskunbirkadınbulmanınkıymetinidebiliyorduiçiniçin.Yorgunoluyorduekseri.Yalnızh-14gına,sessizliğine
alışmışoluyordu.Eskiden,kendininkindençokbaşkabirdünyayıonaaktarmayaçalışankarısını,ilgiyledinlergibideyapsa,sıkılırdı.Medyaçalışanlarınınohareketli,renkli,birsaatidiğersaateuymayançalkantılıyaşamlarıonunplanlı,programlı,rakamlıdünyasınaçokyabancıdüşerdi.Birtekşeyisterdievinedöndüğüzamanlar.Nimeta'nın,onbeşyıliçindebirazkalınlaşmış,durubeyazbedeninesımsıkısarılarak,başınıdolgunmemelerininarasınagömerek,onudoyasıyasevmekveonunkokusunuduyaraksabahakadaruyumak.BuarzusuhiçamahiçdeğişmemiştiBurhan'ın.
Nimetaarabasınıparkyerinebırakıp,hızlıadımlarlaofiseyürüdü.Asansördeheyecanlıseslerlekonuşupduraninsanlarıdinlemedi.Kafasımeşguldü.Buakşam...Buakşamdananınkuyruğukopacaktı.
Kendikatınageldiğini,asansördençıkıp,solakıvrıldığını,genişçalışmaalanında,kendimasasınadoğruyürüyüp,sandalyesiniçektiğini,ceketiniçıkarıpsandalyeninarkasınaastığınıhiçfarketmedi.Bunlarıbilinçledeğil,otomatiğetakılmışbirmakinegibiyapmıştı.
"Nimeta,şunabaksana."
Önünefakslanmışbirgazeteuzatıyordukızlardanbiri.FakskâğıdındabelirengazetesayfasınabirgözattıvesabahuyandığındanberiiçindesavrulduğuNimeta'nınkendineözgüdünyasıbirdenbirezınkdiyedurdu.Gerçekdünyayageridöndü.
Belgrad'dabasılan24Eylül1986tarihliVecernjeNovostigazetesindeSırpakademisyenlerininhazırlamışolduğubildiridenbiralıntıvardı.Yazıda,HırvatistansınırlarıiçindekiSırplar'ınbüyükbirtehlikeiçindeolduklarıveönlemalınmadığıtakdirdetümYugoslavya'daçokbüyüksorunlarınyaşanacağınaişaretediliyordu.Bubildiriileilgilibilgiler,çoktankulaklarınagelmiştihabercilerin.HattaAkademi'deböylebirçalışmanınbaşladığını,CumhurbaşkanıStamboliç'e,gizlipolishaberbilevermişti.BirSırpmilliyetçisiolduğuiçin,Hırvatlar'laSlovenlertarafındanSırptaraftanolmakla,SırplartarafındaniseSırpmenfaatleriniyeterincekoru-mamaklasuçlananStamboliç,hazırlanmaktaolanbildirininyalnızcabazısosyo-ekonomikeleştirileriçerebileceğinidüşünmüş,pekoralıolmamıştıamaanlaşılanhataetmişti.Çünkübildiribeklediğigibiçıkmamıştı.BildirisadeceSırpmilliyetçiliğinikışkırtmaklakalmıyor,herbirSırp'ıyüreğininenincetelindenyakalıyordu.Sırplar'ınasırlardırezildiğini,sömürüldüğünüdilegetiriyor,ateşinicediriçiniçinyanmaktaolanbirmeşaleyiateşliyordu.
Nimeta,sandalyesineoturup,derinbirnefesaldı.Yazıyıbaştansonabirkezdahaokudu.Hiçyanılmıyordu,buyazınınayaksesleriniüçyılönceduymuştuo.
Nevarki,üçyılönceuzaktanduyulanayakseslerigiderekyaklaşıyor,yükseliyor,postalgürültüleriniçağrıştıranraprap'laradönüşüyordu.Sırplar,etnikkökenedayalı,çoktehlikelibiroyunasoyunuyorlardı.BüyükSırbistanhayallerinigerçekleştirmekiçin,ateşleoynamayabaşlıyorlardı.Ateşleri,Sırpmedyasındasürekliyayınladıklarıyalanlarıydı.Düzmecehaberlerle,Sırplar'ıntehditvetehlikealtındayaşadıklarınıyayınlıyorlardı.Huzursuzluğun,kuşkununsesigiderekyayılıyorduülkeye.
Busesiilkkez,AleksandarRankoviç'incenazesindeduymuştu.Venegariptir,hemNimeta'nınözelyaşamını,hemdeYugoslavya'yıaltüstedecekolaylarıntohumuaynıtarihteatılmıştı:20Ağustos1983'te.
Nimeta,BosnaTelevizyonu'nungörevlisiolarak,AleksandarRankoviç'incenazesiniizlemeyeBelgrad'ayollanmıştı.
AleksandarRankoviç,1966yılında,Tito'nuntelefonlarınıdinlemesuçuylaithamedilerek,Yugoslav
KomünistLigi'ndenihraçedilmişbirgizlipolisajanıydı.
Yıllariçinde,Arnavutlar'ınkorkulurüyası,Sırpmilliyetçiliğinindebayrağıhalinegelmişti.Ülkesineaşırımilliyetçiliğin,ırkçılığınkötütohumlarınıserpipyeşerttiktensonrada,herfanigibi,ölüpgitmişti.CenazesinekatılanonbinlerceSırp,Yugoslavya'nındiğercumhuriyetlerindeyaşamaktaolanSırpasıllılarındaadına,bucenazeyibirgövdegösterisinedönüştürmüşlerdi.
Irkçılarıngövdegösterisinedönüşenbucenazetöreninde,değişikyerlerdentöreniizlemeyegelmişpekçokgazetecivardı.Zagreb'dengelengazeteciStefanStefanoviçiletanışmasıda,bu
nedenleaynıgüne,1983'ün20Ağustosu'narastlıyorduNimeta'nın.
16Sırbistandışında,tümYugoslavcumhuriyetleringazetecileri,cenazesonrasındaaralarındaanlaşarak,otarihteBelgradBelediyeBaşkanıolanIvanStamboliç'e,olaylarıkontrolaltınaalamadığıiçin,protestomesajlarıyollamışlardı.1986'daartıkSırbistan'ınCumhurbaşkanlığıkoltuğundaoturmaktaolanStamboliç,1983yılındaogün,olaylaramüdahaleetmemiş,sadeceseyircikalmıştı.
StefanveNimeta,diğergazetecilerlebirlikte,cenazesonrasında,birbüyükotelinbarınaiçkiiçmeyegitmişlerdi.Stefan'ınkapkaragözleri,Nimeta'nmmavibakışlarınakilitlenmişgibiydibütüngece.Gençkadın,tuhafbirbüyününetkisinegirmişgibi,sadeceStefan'ıgörüyorduonlarcakişininarasında.Sadeceonunsesiniduyuyordu,onunsıcaklığınıhissediyordu.Yıllardanberiilkkezyenidencanlanıyordu,varlığınıbileunuttuğuduygulan.Kocasınaihanetetmekaklınınucundanbilegeçmemiştiogünekadar.Hanahenüzküçücükbirkızdı,bebeğiydionun.Fiko'sunadeligibidüşkündü...Amaogece,birzombigibi,dahaöncehiçtanımadığıbuesmeradamın,geceboyuncasadeceonunlakonuşmasına,onukolundançekipdansakaldırmasına,bedeninesımsıkısarılmasına,boynundahissettiğisıcaknefesine,onuesiralıpbaşkakıyılarataşımasına,onukul-köleeylemesinehiçsesçıkara-mıyordu.Uzungeceninsonunda,kendiotellerinedöndüklerinde,elindentutupodasınasürüklemesine,bluzunundüğmelerinitekertekeraçmasına,onusoymasına,çırılçıplaketmesine,dudaklarınıgöğüsuçlarınadeğdirmesinekarşıçaresiz,savunmasızkalıyordu,içindekiyangınısöndüremiyor,hiçitirazetmeden,hiçsorgulamadan,oneisterseyapıyordu.
Ogece,birodadadeğildebirsahildedalıyorduuykuyasanki.Büyükbüyükdalgalarsahilevuruyor,sallayıpduruyorlardıüstüneuzandığıkumları.Başınadurmaksızınyıldızyağıyordugökten.Birbaşkagezegendeyaşıyordu.Yüreği,vücudununherbirmilimindeayrıatıyordu.
Ertesisabah,Stefan'ınyatağındauyandığında,utançtan,pişmanlıktanvemutluluktanağlarken,
l
"Düncenazesinetanıklıkettiğimiblis,ruhumuesiralmışolmalıStefan,nasılyapabildimbunuben?"demişti.
"RuhumuzesiralındıNimeta,amaRankoviçtarafındande-l/
w-1»
--------
g»1-
Nimeta,yaşlıgözleriniyerdenayıramıyordu.Eliyleçenesinitutup,başınıkaldırmıştıStefan,"Ruhumuzusevdaesiraldı,sevgilim."
Sonra,Stefan'danayrılıpSaraybosna'yadönmüştüNimeta.Gazeteyeyazılarınıyazmış,haberprogramınahaberlerinihazırlamıştı.Evindeçocuklarınavekocasınayemeklerpişirmiş,büyükbirtitizlikleevibaştanaşağısilipsüpürmüştü.HaftadaikikeztemizliğegelenMilicabileşaşırmıştıhanımındakibuhamaratlığa.EkgörevlerüstlenmiştitelevizyondaveBurhanyeniişleriçin,yeniyerleregiderkenhiçşikâyetetmemişti.Busevdanınüstesindengeleceğinizannediyordu.
Oysa,çocukluğundanberihersırrınıpaylaşanMirsada,"Yandınsen,kardeşim,"
demişti,"yasakmeyvenintadınıbirkeretattınmıydı,dönüşünolmaz.YandınkineyandınNimeta."Mirsadanedenseondandahaiyibiliyordubaşınagelecekleri.
"Toplantıbaşlıyor,haydikalk.Neyinvarkuzumseninbusabah?"Sonyadikilipduruyordubaşında.Kâğıdını,kaleminitoplayıpkalktı,îvan'ınodasınayürüdüler.Toplantımasasınınetrafı,alışılmıştankalabalıktıbusabah.
"İlginçbirgelişmevar,çocuklar,"dediIvan.Önündeyığılıdurançeşitligazeteleridağıttıçalışmaarkadaşlarına.Hepsi,değişikcumhuriyetlereaitolangazeteleritekertekergözdengeçirirlerken,boğazınıtemizlemekistergibi,hafifçeöksürüp,devametti.
"ŞuAllah'ıncezasıbildiriyeBelgradgazeteleribiletepkigösterirken,liderleriMiloşeviç'tentısçıkmıyor.Busizebirazgaripgelmiyormu?"
"Birazbekleyelimbakalım,"dediIbo."Miloşeviç'inyardakçısıDuşanMiteviç,partigrubundabirkonuşmayapacakmış.Milosevic,kendisöylemekistediğilafıDuşan'asöyletecektir."
"Buherifinkendiağzıyokmu?"diyesorduSonya.
"Milosevicdenenadam,kartlarınıçokiyioynar.Samanaltın-S2
dansuyürütür.Onedenle,Stamboliç'indümensuyundayüzeyüze,bulunduğumevkiyekadaryükselmedimi?"18Toplantıda,Sırpmilliyetçiliğininaşırıırkçılığadönüşmesihalinde,negibiönlemleralınabileceğinikonuştular.
"Benceçokiyiniyetliyiz,"dediMate."Olanlaroldubile,zilebasıldı.Bundansonra,Sırplar'ıkimdurdurabilecekacaba?"
"SeninZagreb'dedostlarınvarNimeta,onlarlabirtemaskur,bakalımnedüşünüyorlar?"dediIvan.
Nimeta,toplantısonrasında,Stefan'ıgazetesindenaradı.Stefan,Nimetaileilkkez,sevgilisiyledeğil,birmeslektaşıylakonuşurgibikonuştu.Sesiciddiveendişeliydi.Oda,bubildirininmusibetişlerebaşlangıçteşkiledeceğinidüşünüyordu,ilkkez,kendilerinedairkonularagirmedi,neBurhan'ındönüşünüsordunedeboşanmaişindensözetti.Herzamanyaptığıgibionuözlediğini,dudaklarından,ensesinden,boynundanöptüğünübilesöylemedi.Elindekibilgileribirsaatekadarfakslayacağını,yarıntekrargörüşmelerigerektiğinibildirdisadece.Telefonukapadığında,Nimetaüçyıllıkderinbiruykudanyeniuyanıyorgibişaşkın,endişeli,birazdamahzundu.
Gazetecilerbeklediler.Miloşeviç'inyardakçısıDuşanMiteviçkonuşmasınıyaptıvebildirininYugoslavyaveSırbistaniçinbirtehliketeşkilettiğindensözetti.Üstelikbukonuşması,hükümetinsözcülüğünüyapanbirgazetededetümüyleyeraldı.Miloşe-viç'tenhâlâtısyoktuama,Duşan'ınsözleri,büyükbiryanılgıyla,onundüşünceleriolarakyorumlanmıştı.Aklıbaşındainsanlarrahatbirnefesaldılar.
Nimeta,oakşamBurhan'ıherzamankigibisessizvecoşkusuzkarşıladı.Diğerakşamlardanfarklıolarak,bukezuzunuzunNi-meta'nınişyerindekigelişmelerdenbahsettiler.Burhandabildiridenhaberdardıveendişeduyuyordu.
BildiriyeKnin'dekiHırvatlar,Bosna'dakiBoşnaklar'dançokdahaşiddetlibirtepkigöstermişlerdiveBurhandabutepkidenetkilenmişti.
"SeninZagreb'dekigazeteciarkadaşınnediyorbuişlere?"diyesorduBurhan.
"Stefan'ımıkastediyorsun?""Evet."
"OnunlaIvankonuştubugün.ZagrebBosna'dandaharahat-sızmışbukonuda."
"Başımızınüstündebiruğursuzkuşdolaşıyorgibibirduyguya19kapılıyorum,Nimeta,"dediBurhan.
"Uğursuzkuşüçyılöncehavalandı,Rankoviç'incenazetöreninde.Bakalımnezamannereyekonacak?"dediNimeta.KocasıgözlüklerininüzerindenşöylebirbaktıNimeta'ya.Yadaonaöylegeldi.
Akşamodalarınaçekildiklerinde,Burhankarısınasarıldıamasevişmedi.ÇıtçıkarmayakorkarakyattıNimetaerkeğinkollanarasında.Kıpırdarsa,kocasınınuyanmasındanveonunlasevişmekistemesindenkorkuyordu.
SabahBurhanveçocuklarevdençıktıktansonra,Stefan'atelefonetti.
"YinesöyleyemedimStefan.Ayrılmakistediğimi,başkabiradamısevdiğimi,artıkonusevmediğimisöyleyemeyeceğimBur-han'a.Hiçbirzamansöyleyemeyeceğim,beniaffet,"dedi.
"ÇünküBurhan'ıseviyorsunNimeta,"dediStefan.
"Ah,hayırStejo.Benseniseviyorumdelilergibi.Heransenidüşünüyor,seniözlüyorvesadeceseninlesevişmekistiyorum."
"Senbanaâşıksınamakocanıseviyorsun."
"Nerdençıkartıyorsunbunu?"
"Bunu,onuincitmekistememendenanlıyorum,insan,kendisaadetipahasınaancaksevdiklerineböyleduyarlıdavranır.Neredenmibiliyorum?ÇünkübensanahemâşığımhemdeseniseviyorumNimeta.Sevdiğimiçinde,üzülmeniistemiyor,bağışlıyorumseni."
"BenianlamayaçalışStejo,"dediNimeta."Buluştuğumuzzamandahaiyianlatacağımherşeyi.Nezamangeliyorsunburaya?"
"Bosna'yagelmeyeceğimuzunbirsüre.Londrakadrosundabiryerboşaldı,tayinimiisteyeceğimbugün."
"Doğrumubu?"Sesititriyordu.
"Elbette."
"inanmıyorumStejo.Birdahagörüşmeyecekmiyiz?"
"Görüşürüz.Amaikisevgiliolacaksak,bubenimşartlarımdaolur.Senşartımıbiliyorsun."
"Senerkeksin.Kimseyebirbağınyok.Zordurumdaolanbenim.Ailemiparçalamamıistiyorsunbenden."2O"AşkıpaylaşamıyorumNimeta."
"Aşkıpaylaşmıyorsunki.Ben...ben...""Birseçimyapmanıistedimsenden.Senseçiminiyaptın.""Buseçimiisteyerekyapmadım.Mecburdumbuna.Sorumluluklarımvarbenim."
"Sorumluluklarınsıralanmasıdabirseçimdir."
"Vesen,benicezalandırmakiçin,Londra'yagidiyorsun?"
"Bunusenicezalandırmakiçinyapmıyorum."
"Nedengidiyorsunöyleyse?"
"Seniunutmakiçin."
"Unutabilecekmisin?Bumümkünmü?"
"Deneyeceğim."
"Oysaben,seniaslaunutmayacağımıdenemedenbiliyorum."
"Bendenemekzorundayım."
"Neden?"
"Çünküsevdiğimkadın,hayatınıbenimlepaylaşamıyor."
"Elimdengeleniyapıyorum,biliyorsunbunu.Seninlebirlikteolmakiçinherfırsatıkullanıyorum,bahaneleryaratıyorum,arkadaşlarıma,ailemesürekliyalansöylüyorum."
"BanayetmiyorNimeta.Buyaşamtarzıbenitatminetmiyor.Benimlebirlikteyürümeyeceksen,ilişkimizibitirmekzorundayız."
"Nasılistiyorsanöyleolsun,Stejo,"dediNimetakurubirsesle.
Telefonukapadıktansonra,kalkmadıyerinden.Bacaklarına,kollarınafelçinmiş
gibi,kıpırdamadanoturdu.
O,Stefan'ıyaşadığısüreceunutamayacağınıbiliyordu.Amasevgilisi,arayamesafesokarakonuunutabilecekti,demek!Üçyıldanberidelilergibisevdiğiadam,birkaçbinkilometreilehalledecektibu
işi.
Öylesineyoğunyaşamışlardıkisevgiyi,şimdionsuzvesevgisizneyapacaktıacaba?ilktanıştıklarıgündengeriyedoğrufilmşeridigibiakıyordugözlerininönünden,yaşadıkları.Gözyaşlarıdayanaklarındanakıyordu.
Üçyılboyunca,ofistemasasınınüstündekitelefona,herçalı-
şındaatılırken,incebirumuduyeşertirdiiçinde.Yaoysa?Eğeroysa,dünyayıunuturdu.Kuşlarötüşürdüsesinde.
StefansıksıkgelirdiSaraybosna'ya.EvropaOteli'ninbarındabuluşurlardı.
Yanlarındabaşkaişarkadaşlarıdaolurduamaoikisisadecebirbirleriniduyar,birbirlerinigörürlerdi,aynıilkkarşılaştıklarıgünkügibi.
Stefan,AliPaşinoPolye'de,Nimeta'nınişyerineyakınbirdairetutmuştu.
Burhankentdışınaçoksıkçıktığıiçin,buluşmalarıkolaydı.NimetaiştençıktıktansonraStefan'ınevinegidiyor,birkaçsaatkalıyordu.Oradageçirdiğizamaniçinde,ikiçocukluortayaşayelkenaçmış,bezginveyorgunbirkadından,içindenyaşamasevinciveşehvetfışkıranbirdişiyedönüşüyordu.Stefanonadokunduğunda,sankigöğüsleridikleniyor,kalçalarıyuvarlanıyor,gençleşiyor,enerjidoluyor,birazdanyaşayacağıodayanılmazhazzıvücudununherbirzerresiyleemebilmekiçinbiryaygibigeriliyor,farkınabilevarmadanhazırlanıyordusevişmeye.
Nimeta,sadecesevişirkendeğil,sevgilisininyanındaolduğuheran,uçsuzbucaksızbirmutlulukdenizindeyüzüyorgibiydi.Sevincisesine,gözlerine,tenineyansıyordu,işnedeniylebirarayageldiklerinde,gruphalindebirkahveyeveyabaragittiklerinde,vücutdillerininonlarıeleverdiğindenemindi.
Süreklibirbirlerininyakınındaoluyorvegözlerinibirbirlerindenayıramıyorlardı.BunedenleNimetaStefan'ladışardaberaberolmaktankaçınıyor,evdebuluşmayıtercihediyordu.Sürekliişuzadıbahanesiyleevegeçdönmeleriçocuklarıtedirginetmeyebaşlamıştıbirzamansonra.
Nimeta,ikidefaişdolayısıyla,birkerede,kısabirresmitatildeiş
bahanesiyle,Zagreb'egitmişti.Zagreb'deonutanıyanolmadığıiçinçokdaharahatolabilmişlerdi;Nimetasevdiğiadamlabirlokantadamumışığındabaşbaşayemekyiyebilmenin,sokaklarda,parklardagençsevgililergibieleledolaşabilmeninkeyfinisürmüştü.
Sonra,yavaşyavaşyorgunluğubaşlamıştısevdanın.Birliktegeçirdiklerizaman,Stefan'ayetmiyordu.BuikiliyaşamNime-ta'nındahoşunagitmiyorduama,esasmızıkçılıkStefan'dankaynaklanmıştı.SonundabirseçimekilitlemiştiNimeta'yı.
Çocukla-
21
rınıbırakamayacağısavınıdaçürütmüştü."Onlarıbırakmangerekmiyor,benSaraybosna'ya
yerleşebilirim.Yaptığımişbuna22müsait,"demişti.
Nimetahiçbaşkaldırmamıştıkimseyeogünekadar.Esintiliydi,özelliklekocasınakarşışımarıklıklarıvardı,inatçıydıamadüzeninidarmadumanedebilecekhamleleriyapmaktanhepçekinmişti.Kafasındakavakyelleriesengençbirkızkenbile.
Yetmişliyıllarınbaşında,aileceistanbul'agitmişlerdi.Oradahembabasınınhemdeannesininyıllardanberigörmedikleriakrabalarıvardı.Onbeş-onaltıyaşlarındaydıNimeta.Uzunboylu,açıkkumral,buğdaybaşağıgibibirkızdı,istanbulbüyülemiştionu.Birkaçyazüstüstegelmişler,Erenköy'deoturanakrabalarınınyazlığındakalmışlardı.
BağdatCaddesiüzerindekikahvelerde,kuzinleriylekikirkikir,fıkırfıkır,dondurmayiyerek,açıkhavasinemalarındamahallenindelikanlılarıylabuluşarak,denizegirmekiçinkiraladıklarısandallardadeliceeğlenerek,hâlâunutamadığıgüzelliktetatilleryapmışlardı.
Oyazlarınbirinde,Erenköy'dekiköşkünyankomşusununoğluileflörtetmişti.
Yaztatilleriningelmesiniipleçekerekbeklerolmuştu.Sevgilisindengelenmektuplarısökmekiçin,Türkçeöğrenmeyebaşlamıştı.
Biryazsonu,Bosna'yadönmedenönce,Nimeta'yıistemeyegelmişlerdiErenköy'dekikomşuları.BabasıbuişesıcakbakarkenRaziyanımrazıolmamıştı.
"Senkızınaüniversiteokutacaktınhani?"diyesormuştu,birTürkgenciileevliliğionaylayankocasına.
"İstanbul'dadaüniversitevar."
"DoğrudürüstTürkçebilebilmiyoro,"demiştiRaziyanım.
"Öğrenir."
"Benimbaşkakızımyok."
"Dahaiyiya,başkakızınolmadığınagöre,Nimetaiçineniyisiniistemekzorundasın."
"Nesieniyibugencin,kuzum?"
"Tahsilivar,halivaktiyerinde,üstelikterbiyeliveyakışıklı."
"Saraybosnakaynıyortahsilli,terbiyeliveyakışıklıgençlerle."
"EvetamaorasıSaraybosna.Tito'nunöldüğügün,oradanelerolacağınıkimsebugündenbilemez.Türkiye,Türkiye'dir,beşasırlıkOsmanlımülküdür.Kız,burayaköksalar,sonunugörerekya-23şar.Bencilliketmehanım."
"KızıTürk'evereceksek,bizdetasıtarağıtoplayıpistanbul'agöçelim,"
demiştiRaziyamm.
Nimeta,ilkaşkınıonsekizyaşınıntümheyecanıylayaşıyordu.Yinedeannesinebaşkaldırıp,"Benburadakalacağım,"diyememişti.Bosna'yavaktindenöncedönüş
yapanannesininhiçyüzünebakmadan,yolboyuncaağlamıştı,evlerinevaranakadar.Onuistemeyegelirkengetirilengülleri,kurutupsaklamıştı.Aylarcaailesinesuratasmıştı.Neertesiyıl,nededahasonradönmemişlerdiistanbul'a.
Raziyanım'ınistanbul'usevmemesininnedenlerivardı.
Osmanlı'nındörtyüzyılıaşkınsaltanatısonaerdiğinde,Balkan'ınouzundönemiçindekiefendileri,kendilerinigöçyollarındabulmuşlardı.VeogünbugündürhepgöçüyorduBoşnaklar.Savaşrüzgârlarınınherestiğinde,kiBalkanlar'daçoksıkeserdiburüzgâr,Bosnalı,denginitoplayıpdüşerolmuştuyollara.
istanbul,ayrıdüşenanaoğullar,karıkocalar,kardeşler,sevgililerdemekti.
Sönenocaklar,solanbahçelerdemekti.Dönüşüolmayangidişler,hasretidinmeyengurbetlerdemekti.NezamanbirilerigitmeyekalksaBosnatopraklarındanistanbul'adoğru,acıveözlemeşlikederdigidene,sonsuzakadar.
Bosnaveistanbul,aynıkaynaktanfışkıranamadeğişikyataklardaçağıldayanikinehirgibi,asırlardırbirbirlerinekavuşama-danakıpduruyorlardımecralarınadoğru.İstanbul'aBursa'ya,İzmir'e,Adapazarı'nagöçverenBosna,huzuru,güveni,mutluluğuyakalamakiçin,beşparmağınıaçarak,eliniTrakyaüzerindenAnadolu'yauzatangüçsüzdüşmüşbirdevgibiydi.
Vebirkaçıştıistanbul.Umudunyitirildiğinoktaydı.Gözyaşlarıselgibiakmayabaşladığında,önünekataristanbul'asürüklerdiumutsuzları.
GurbetNeYanaDüşer,Usta?(1878)
EnumarsızenyakıcıayrılıklarıOsmanlı'nınBosna'yıgözdençıkardığı1878
yılındayaşamıştıBoşnaklar.Bosna-Hersek'inidaresi,Osmanlı'danalınıp,Avusturya-Macaristanîmparatorlu-ğu'naverilmişti.ÇaresizliğinikabullenmiştiOsmanlı.Parçaparçaçözülmekteydikoskocaimparatorluk.Herkıpırdamşında,sankibirtoprakparçasıdahakopuyordubağrından.KoskocaBosnavilayeti,Osmanlı'nınşanlıRumelisancağıtekkurşunatılmadan,savaşılmadan,uğrunakandökülüpşehitolunmadan,masabaşındaalınankararlarla,atılanimzalarlagâvurabırakılıyordu.EriyorduOsmanlı.
Raziyamm'ınbüyükdedesininyüreğikanağlıyordu.Ateştenbirelsıkıştırıyordubağrını...Çaresizlik...Kararsızlık...Yabundanböyle'haçıngölgesinde'
onursuzveboynubüküksürdürecektikalanömrünüyadakökünden,toprağındansökülecek,evinibarkını,işinigücünübırakıpdüşecektiyollara...kendigibiyüzlercegaribinyanısıra,denkler,yükler,torbalarvemekkarearabalarıarasındaStambol'adoğru...işsizgüçsüz,yersizyurtsuzkalmaya.Birkararki,ikiyüzükeskinbıçak!
HüsrevAğa,göçekararverirvermez,biranevvelhazıretmiştifiruzekolyeileküpeleri.Hatırıbüyüktüısmarlayanın.SalihZekiBey,kızkardeşininboynundagörüpbeğenmiştiHüsrev'inelemeğigöznurunuda,birbenzeriniyenigeliniiçinısmarlamıştı.İkielikandaolsa,emanetiniteslimetmedenbiryerleregitmezdiHüsrevAğa.Oaileninhakkıvardıüstlerinde.Anası,SalihZekiBey'inbabasınınTravnik'teki
çiftliğindebüyütülmüştü.Anasınahanımlaralayıkçeyizdüzüpgelinetmişler,doğançocuklarınınelindentutmuşlardı.Başçarşı'dakidükkânıbileoaileyeborçluyduHüsrev.FehimBey,dükkânıaçmasıiçinyardımdabulunmaklakalmamış,hemTravnik'tekikonaklarınınhemSaraybosna'dakievininbütüngümüşlerinideonayaptırtmıştı,tepsilerden,sahanlardangüğümlere,kızıReşide'ninbelindekikemerlerden,oğluSalihZeki'nincebindekitütünkutularınakadar.
Göçkararınıaldığında,sıkıştırmıştıçırağım,biranönceçakmasıiçintaşlarıyerlerine.Veişteşimdiönündegökgökparıldayantaşlarıylafiruzekolye,narinbiryılangibikıvrılmışduruyordutezgâhınüzerinde.
Sarkaçlıküpeleridekolyeninyanısıraitinailepaketleyiphazıretmişti,ikiadetathazırlatmıştıTravnik'eçabukvarmakiçin.Amaşansıvarmışki,SalihZekiBey'inSaraybosna'da,Vrat-nik'tekikonağındaolduğuhaberinialmıştı.Birkoşugiderteslimederdiemaneti,sonraelindekalandiğersiparişlerinkiminibitirir,kimininparasınıgeriverirdivebaşlardıgöçhazırlığına.
Konağavardığında,azbeklediiçavluda.Ayaklarına,kapıönüneçifterçiferdizelenmişincecik,yumuşacıkoğlakderisindenyapılmışterliklerdenbirinigeçirdi.Güneşışığınınapaydınlıkettiğiselamlığaaldılaronu.Soğukvişneşerbetiveİstanbul'dangönderilmişgüllü,sakızlılokumikramettiler.Dikkatetti,vişneşerbetinisunduklarıibrikonyediyılönceeliyleişlediğiibrikti.
Tepsideöyle.Göğsükabardı.Gençliğinde,çıraklardanmedetummaz,kendielleriyleişlerdigümüşü.Şimdilerdeellerititriyor,gözlerieskisikadariyigörmüyorduinceişi.Azbekledi,birazsonrakapıdanuzunboyu,çakmakçakmakmavigözlerivetiriltirilsadakormintamylaSalihZekiBeygirdiiçeri.HüsrevAğa'yıileriyaşınayaraşırşekildehürmetleselamladı,halhatırsordu.
HüsrevAğa,paketiaçıpkolyeileküpeleriserdisedirinüstüne.Gözlerindenbirtonaçıkmavitaşlarahayranlıklabaktıgençadam.
"Hemşiremeyaptığınızmücevherleripekbeğendihanımım.Bendeona,buralardanayrılmadanbirBosnahatırasıhediyeetmekistemiştim.BeğenmektehaklıymışGülhanım.Ellerinesağlıkolsun,HüsrevAğa,"dedi.
"İyigünlerdekullansınlar,beyim,"dediHüsrevAğa,elemeğinitaşıyanmücevherlerebeğeniylebakarak.
SalihZeki,elleriniçırptığındaiçerigirenhizmetkârabellibelirsizbirkaş
gözişaretiyaptı,okadar.Birazsonragülkurusukadifedenbirkeseylegerigeldihizmetkâr.KeseyialıpHüsrevAğa'yauzattıSalihZeki.
"Allahbinbereketversinbeyim,"dediHüsrevAğavebirazsıkılaraksordu:26"Deminburalardanayrılacağınızısöylediniz.Stambol'amıgitmeyidüşünürsünüz?"
"DüşünürümHüsrevAğa.Gâvurunidaresialtınageçtiktensonra,birhayrıkalmazartıkburaların.Aileninyarısızatengöçmüş.Bende,doğacakçocuğumMüslümantopraklardadoğsunisterim.Eskileranlatırlarhep,gâvurunzulmünüçokçekmiştirbuaile."
"Bendenizdeaynenöyledüşünürüm.Çoluğuçocuğutoplayıpgitsemderim.Amaneylegeçiniriz,neyaparızyabanellerde?"
"Seninzanaatın,sanatınvarHüsrevAğa.işinaltınbileziktirkolunda.
BuralardançokdahabüyükşehirdirderlerStamboliçin.Görmedimamaçokduydum.
Senhergittiğinyerdeekmeğiniçıkarırsın,hiçkorkunolmasın,"dediSalihZeki."Göçtenkorkmasıgerekenlerbizleriz.Butoprakların,bumülkleriniradıgeçmeyive-rirseelimize,n'eylerizyabanellerde.Seningibizanaatımızdayokbizim."
"Amanefendim,"dediHüsrevAğasaygılıbirsesle,"Beylerinzanaatımıolurmuş?
"
"Beyliğimizoralardadasürermibilinmezama,kararımızıvermişiz.Bizdenöncegidenakrabalarpişmanolmadılar.YeğenimFehimBey,birinciMeclis-iMebusan'daBosnamebusudur.Haberyollatmış,beklerlerbizide.SendegöçecekolursanbirgünStambol'a,Rami'deyaFehimBey'iyadaMeclis-iAyanüyesiHa-lilbasiçRıdvanBey'ibulur,bizionlarasorarsın.Bilirlerneredeolduğumuzu,"dediSalihZekiBey.
HüsrevAğakonaktançıktığındakeyifliydi.Keseyikuşağınasokmuştu,göçiçinkesinkararınıvermişti.KoskocaKulinoviçSalihZekibile,köylerinivebuncamülkünübırakıpdagidiyorsaStambol'a,buhayraalametti.Buakşammutlakaaçacaktıkonuyukarısına.Biranevvelhazırlanmalıydılar.Gecikmedenyoladüş-meliydiler.Farkınabilevarmadanbirtürkügelipoturdududaklarına.Güneşinsıcağınıduyumsadısırtında.İçindenkedigibigerinmekgeldi.Günlerdenberiilkkezrahatladığınıhissetti.
içhuzuruileyürüdü.Huzurununçokkısasüreceğini,damadınıngöçekarşıçıkacağınıvesevgilitorunuMemo'yugeridebırakacaklarınıbilmiyorduhenüz.Bugöçkararıyla,kızınınyavrusundanbirdahahiçkavuşmamaküzereayrıdüşeceğinibilmiyor-27du.
—
Raziyanım,iştebu,oğlunuterkederekistanbul'agöçenbabaanneninöyküsünüdinleyerekbüyüdü.Küçücükbirkızken,yüreğineistanbul'dayitipgiden,oğlunuanakucağından,anasıcağındanmahrumbırakanbirkadınınnefretioturdu.
istanbul,çocuklarınanalardanayrıdüşmesidemekti.
Ailesiyleistanbul'agöçenFaika'nıngeridekalanoğluMemo,sevgisizbirortamda,hayalmeyalhatırladığıannesinevetümkadınlaradüşmanyetişti.Çokgeçyaşlarınakadarevlenemedibuyüzden.Yıllarsonra,soyunusürecekbiroğulsahibiolmakiçin,ancakelliliyaşlarındaevlendiğinde,gençkarısıâdetaalayedergibi,birerkekçocukyerineikizkızlarverdikucağına.Yaşıtlarıtorunlarıylaoynaşırken,onundizlerineikizkızlarınıkoydukaratalih.Hiçsevemedikızlarınıda.Onlaraısınamadan,sevgiyleşartlamadangöçüpgittiküsolduğudünyadan.
istanbul,kızlarınısevmeyenbabademekti.
Allahtanikizlerekolkanatgerecek,babalıkedecek,genç,neşeliveyeğenlerinedüşkünbirdayıvardıailede.Çoksevilen,ancakailesiyineistanbulyüzündenparçalanmış,yalnızkalmışbirdayı...
Yıllarsonra,büyüdüklerindeRaziye'ninikizigelingittiistanbul'a.Heryılenazbirkerebuluşmaları
vaadiylegitti.Kardeşveyurthasretiçektigurbette.
Çaresizhastalığayakalandı.
Raziye,istanbul'avarabildiğinde,çokgeçkalmıştı.ElindemenekşelerveSaraybosna'dangötürülmüşbiravuçtoprakladizçökmüştümermertaşınkarşısında.Kardeşinintaşayazılıadınıparmaklarıylaokşamıştı.Toprağınısulamıştı.Yaşlaryağmurgibiinmiştiyanaklarından.
Dağılanailelerdemekti,kardeşacısıdemektiİstanbul.
Acılarzatenhiçdinmezdidünyanınbubölgesinde,ikinciCihanSavaşıdünyayıkavurduğuzamanda,Balkanlar'daenbüyükacılaryineBoşnaklar'danyanadüşmüştü.
28
Savaşıonlarçıkartmamışlardı.Taraftutmamışlardı.Silahıellerineancakyurtlarınıvecanlarınıdüşmanakarşıkorumakiçinalmışlardı.Veonlardüşmanlarınısadeceişgalordularısanarken,kadanakatlanaçoğalmıştıdüşmanları.Kapıkomşularıdüşmanadönüşmüştü.HiçbitmeyenbirçileydiBoşnaklar'ındramı.
Sırplar'ınBüyükSırbistanhayalindendolayı,Çetnikler,1942yılındaacımasızcakatletmişlerdiBoşnaklar'ı.1943yılındayineÇetnikler,sekizbininiçocuklarınveyaşlılarınoluşturduğudokuzbinMüslüman'ıöldürmüşlerdi.
SonraUstaşedenenfaşistHırvatlar'lasavaşmayabaşlamışlardıBoşnaklar...Dahafazlaölü,dahafazlayaralı,dahafazlasöndürülmüşocak...açlık...acıvesefalet!Canlarınıkurtarabilmekiçin,Hitler'in13.SSBirliği'ne,Hançer'ebilekatılmışlardısonunda.Boşnaklarhayattakalabilmekiçin,Almanlar'ınyanındaParti-zanlar'akarşı,Hırvatlar'myanındaSırplar'akarşı,Sırplar'ınyanındaHırvatlar'a,Çetnikler'inyanındaUstaşeler'e,Ustaşeler'inyanındaÇetnikler'ekarşıvePartizanlarınyanındahepsinekarşısavaşıpdurmuşlardı.
Hiçkimseyeyaranamamışlardı.Ençokölüyüonlarvermişlerdi.1945'inNisanayında,Saraybosnakurtarıldığında,Balkanlar'dayetmişbeşbinMüslümanölmüştü.Busayı,HırvatyadaSırpölülerindendahafazlaydı.
Dayınınbabası,13.SSBirliğiHançer'desavaşanbiryakınısayesinde,Almanlar'danedindiğibirözelizinle,ailesininİstanbul'akaçışınıhazırlamıştı.Oğullarınısavaşmayanbirülkedebüyütmek,okutmakistiyordu.
Korkusuzyaşamak,çalışıpkazanmakvekazancınıkeyifleyemekistiyordu.
Trenleİstanbul'adoğruyolaçıkacaklarıgününsabahında,kahvaltıyıerkendenhazıretmiştikarısı.Çocuklarınıuyandırmakiçin,birgünönceonsekizyaşınabasanbüyükoğlunun,sonradaküçükoğlununkapılarınıtıkırdatmıştı.Mutfağageçipçayıdem-lemişti.Birtürlükalkmakbilmeyenbüyükoğlunaseslenmiştimutfaktan.Çocukgörünmeyince,odasınakadargidip,tekrarvurmuştukapıyı,bukezdahahızlı.Hiçsesgelmiyorduiçerden.Kapıyıaçıpiçerigirmişti.Yaktığılambanınışığı,bozulmamışyatağabırakılmışbirmektubadüşüyordu.Mektubuellerititreyerekokumuştu:
"Sevgilianneciğimvebabacığım,
"Sizinlegelmiyorum.Ben,idealleriminpeşindengidiyor,dağlaraçıkıyorum.
Sakınbenimiçinüzülmeyin,benibeklemeyinvearamayın.Sizbumektubuokurken,bendağdaolacağım.Budavadabaşarılıolursak,neredeolursanızolun,bensizimutlakabulurum.Benibağışlayın.
Siziçoksevenoğlunuz,Fikret."
Sesi,yüreklerparçalayanbirçığlıktıannenin.
Fikretdağlaraçıkmıştı.Tito'nunbirliklerinekatılmıştı.Devrimbaşarılıolunca,ordudakalmış,yükselmiş,YugoslavOrdu-su'nunsayılan,sevilenbirsubayıolmuştu.YıllarsonrabirresmiziyaretsırasındaTürkiye'yegitmişti.
Yugoslavya'danayrıldığındaonikiyaşındaküçükbiroğlancıkolankardeşide,Harbiyeçıkışlı,yakışıklıbirkurmaysubaydıTürkordusunda.Ağabeyiilebuluşmaküzereizinalmış,İstanbul'agelmişti.
Yıllarsonrabuluşanikikardeş,üstlerindeYugoslavveTürkCumhuriyetlerininsubayüniformaları,kolkola,birbaştanbirbaşayürümüşlerdiBeyoğlu'nda.
Sonra,annelerininevinegitmiş,üstlerinideğiştiripgeridönmüşlerdiBeyoğlu'na.BalıkPazarı'ndabirmeyhaneyegirmişlerdi.AralarındayarıBoşnakçayarıTürkçe,sıkıştıklarındaAlmancaveİngilizcekonuşarakhasretgidermişlerdi.RakılarıdeviripdeviripRumelitürküleri,sevdalinkalarsöylemişlerdi.Zilzurnasarhoşolmuşlardı.Hikmetsarhoşluğunetkisiylehükümetieleştirmeyebaşlamış,giderekcoşmuş,ağızdolusuküfüredönüştürmüştüeleştirilerini.Fikretsusturmayaçalışmıştıkardeşini.Ödüpatlamıştı.HesabıaceleödeyipçıkartmıştımeyhanedenHikmet'i.BirtaksiyeatlayıpKumkapı'yagelmişlerdi.Kumkapımeyhanelerindeoryantalseyredip,sazdinlemişlerdi.SabahakarşıtanağarırkenArnavutköy'debirişkembecideçorba,güneşinilkışıklarındaEmirgân'dakiÇınaraltı'ndaçayiçmişlerdi.SonraHikmetsoyunmuş,kendinisabahınayazındaBoğaz'ınserinsularınabırakmış,akıntıylasürüklenmişvebirtakanınipineasılıpgeridönmüştüdeancakayılabilmişti.Evedönerkengazetealmışlardı.Sabahgazetelerinde,kardeşininbirgeceevvelkisiyasieleştirilerininaynınıgörünce,inanamamıştıFikret.Kardeşiona29
gazetelerdeyazanlarıokurken,dalıpdalıpgitmişti.Ertesigün,babasınınmezarınıziyaretedip,annesinineliniöpüpBelgrad'a30dönmüştü.
SevgiliyeğeniRaziye,taaSaraybosna'danBelgrad'aziyaretinegelmişti,hemdayısınıgörmekhemİstanbul'dangetirilmişarmağanlarıalmakiçin.Dayısmdakidurgunluğuhemenfarketmişti.
"Neoldudayı?Eskineşendeneseryok,"demiştiRaziye.
Uzunsüresusmuş,nediyeceğinibilememiş,sonrakırıkbirseslekonuşmuştudayısı:"Hayatıkaçırmışolduğumuanladım,kızım.Birgençlikhatasıbirömrüalıpgötürmüş.Geridönmekiçinseartıkçokgeç."
"Dayı,senbuülkedeeniyimevkilerdesin.Hiçbirsorununolmamalı..."
"Benbirşehrinakarsularınasabahınilkışıklarındakendimihiçbırakmadım.
Hükümeteağızdolusuhiçsövemedim,neayıknedesarhoşken,Raziyem.Hayatıkaçırmışım...kaçırmışım."
Dayı,kahkahalarıüçevötedenduyulanoeskidayıolamamıştıbirdaha.İçindengeçenleribilememişlerdiamaonunİstanbuldönüşündensonradeğiştiğinihepbilmişlerdi.
Dayı,gönülvehayalkırıklıklarınıanlatmamıştıailesine.Müslümanmezarlarınınailelerehaberbileverilmedenparklara,yüksekbinalarıninşaedileceğiarsalaradönüştürülmesinisessizceizlemişti.Tito'nuncamilerimüzeye,depoya,ahıraçevirmesineyadayerlebiretmesinenekadariçerlediğinikimseyesöylememişti.Müslümanlar'ınderneklerini,okullarını,ençokda1530'danbuyanasürüpgidendörtyüzyıllıkGaziHüsrevBeyvakfınıkapatmasını,yoketmesiniiçinehiçsindiremediğinide.
Tito'nun,Müslümanlar'ıkayırmayaÜçüncüDünyaÜlkele-ri'ninliderliğinesoyunduktansonrabaşlamışolmasının,ArapülkelerineadıAhmet,Mehmet,Mustafaolanlarıatamayaözengöstermesininiçtenliğineinanmadığınıdasözedökmemişti.
Biryanardağ,sadecekendiyüreğindepatlayıpsönmüştüvesöndüğündeküllerisadeceonungönlünümezaraçevirmişti.
İstanbulbozgununundışında,yalnızcatekbirkeresezinlergibiolmuştudayısınıngönülkırıklığınıRaziyanım.DamadıBur-han'ınbabasınındabulunduğubirakşamyemeğisohbetinde,laf
lafıaçmış,Tito'nunözelmülkleridevletleştirmesindensözedilirken,dünürü:
"İstanbul'agöçmüşakrabalarınhaklarınıyollayamazolduğumda,çoküzüntüduymuştum.Yıllarcaherayiradlarını,erzaklarını,tenekelerleTravnikpeynirlerinisektirmedengöndermiştik.Neyaptılar,neylegeçindilerbunlarkesilince?Burejimibilmeyeninsanlaranasılanlatırsın,yüzlerceyıllıkarazilerinin,Tito'nunkeyfiyleartıkonlaraaitolmadığını?"demişti.
DayısınınTitosevgisinibilenRaziyanımtedirginliklekıpır-danmıştıyerinde.
Şimdiyineobitmeztükenmezpolitikmünakaşalardanbirinebaşlayacaklardiyedüşünmüştü.Tito'yuölümünetutanlarla,Tito'nunülkeyeyaptığıiyiliklerintümünügörmezliğegelerekonukaralamakisteyenler,hepyaparlardıbunu.Sonugelmezağızdalaşlarını...
"Senîstanbul'dakileriçinhiçüzülme,azizim.Üzüleceksenbizlereüzül,"diyeyanıtlamıştıdayısı.Sesindederinbirhayalkırıklığıvardı.ŞaşırıpkalmıştıRaziyanım.
Raziyanım'ıngözünde,sevdikleriniüzen,kıranşehirdiİstanbul.Nifaksokanşehirdi.
Kızının,komşununoğlunakaymaktaolduğunugörünce,darkaçırmıştıİstanbul'danSaraybosna'ya.O,evinidağıtmayacaktı,ailesinibirlikveberaberlikiçindetutacaktı.Yugoslavya'nındasembolüolan,'birlik-beraberlik'içinde...
Biryılsonra,üniversiteyebaşlamıştıNimeta.OradaBurhan'latanışmıştı.İlkaşkınıçabukunutmuştu.Burhanyakışıklıydı.ÇokeskibirBoşnakailesindengeliyordu.İkiyılsonramühendisçıkacaktı.Raziyanımbukezitirazedecekbahanebulamamıştı.
BurhandiplomasınıalıralmazevlenmişlerdiveNimetailkyıllarçoksevmiştikocasını,mutluolmuştu.Amahayat,zamaniçindetekdüzerayınaoturduğunda,Nimetaölenekadarhepçalışmak,eveparayetiştirmekveçocuklarıbüyütmenindışındahiçbirufkuolamayacağınıgörmüştü.
Gri,yoğunbirsisiniçinegirmekgibiydi,önünügörememek.İştetamonoktada,oboğulmanoktasındarastlamıştıStefan'a.Sisiniçinde,sarı,sıcakincebirışıkgibiydigizliaşkı.Birmaytapgibi
parlamış,Nimeta'nınetrafınıaydınlığaboğmuş,sonrasönmüştü...Sonsuzakadarsisvardıyine.
32Öğledensonra,çocuklarokuldandöndüklerinde,Nimetahâlâtelefonunyanındakiiskemlededimdikoturmuş,duvarabakıyordu,bacaklarınasürtünüpduranBozo'yubilefarketmeden.
Akşam,Burhankarısınıkliniğegötürürken,arabadayanındaoturandoktora,vicdanazabıiçindeanlatmıştı.Karısınıişindendolayıçokyalnızbıraktığıiçinsuçluydu.Tekbaşına,hemçocuklarayetişmekhemdeçokstresli,sorumlulukisteyenbirgörevdebulunmakNimeta'yıbirbunalımasürüklemişti,işlerinibiranönceyenidendüzenleyecekveartıkhepSaraybosna'daailesininyanındakalacaktı.Onlaradahaiyibiryaşamverebilmekiçinkoşuşturupdurmuştusağdasolda.Amademekkimutluluğunyolu,dahaçokparakazanmaktan,dahaiyişartlardayaşamaktangeçmiyordu.Evinerefahgetirmiştiama,bukezdehuzurukaçırmıştıelinden.Şimdi,karısıbunalımda,çocuklarıbaşıboş,kendişaşkındı.
Ailesinintümfertlerimutsuzdu.Bumutsuzlukta,kendinedüşenpayınbilincindeydiBurhan.
Bilmediği;karısıkendicehenneminiyaşarken,ülkesinindebircehennemeadımadımyaklaşmaktaolduğuidi.
Nimetaklinikteyatarken,Yugoslavya'yıkangölüneçevirecekoyununusahnelemeyebaşlamıştıkader.
Nisan1987
SırbistankomünistlerininlideriSlobodanMilosevic,azizdostuCumhurbaşkanıStamboliçtarafından,Kosova'dayineazmışbulunanSırpazınlığıteskinetmeküzereKosova'yayolcuedilirken,iplerikendilehineçekiştirmeyiplanlıyorduama,kaderinağlarıbudenlihızlıöreceğindenhaberiyoktu.
SlobodanMilosevicileIvanStamboliç,BelgradHukukFakül-tesi'ndekiöğrencilikyıllarındanberiçokyakınarkadaştılar.IvanStamboliç,üniversiteyıllarıboyuncadapartiiçindeçalışmaktaolduğuiçin,Milosevic'tençokdahaönceyükselmişti.Ama,arkada-
şınıherzamankollamıştı.Milosevic,Parti'dekiilkişinibileStam-boliç'eborçluydu.Yirmibeşyıllıkbirkaderbirliğininsonunda,buikiarkadaş,ayrılmazbirikilioluşturmuşlardı.Milosevic,hemKomünistParti'ninlideri,hemdeStamboliç'insağkoluydu.
Stamboliç,Kosova'yailkziyaretini6Nisan1986'dayapmıştı.NüfusununyüzdedoksanıArnavutolanKosova'da,ayrılıkçı-eylemciBulatoviç'intutuklanmasınatepkiolarakKosovaSırplarıonbinimzatoplamışlardı.Gerginlikhadsafhayaulaşınca,havayıyumuşatmakiçin,Stamboliç,Kosova'yagitmekzorundakalmıştı.
Biryılsonra,Sırplaryineazmışlardıveonlarıteskinetmekiçin,yineBelgrad'danyetkilibirkişininKosova'yagitmesigerekiyordu.Stamboliç,buiş
için,hayattaengüvendiğidostuMiloşe-viç'iseçti.Engüvendiğidostununonusırtındanhançerleyerek,Sırplar'ınliderliğinesoyunacağınıaklınabilegetirmiyordu.
Ama,Miloşeviç'inplanları,ihtiraslarıveyardakçılarıvardı.Başçömezi,BelgradTelevizyonu'nun
başındakiDuşanMiteviç,televizyonungücünüöylesinekötüyekullanacak,Sırplar'ıöylesinetahrikedecek,halkıkurmacasenaryolarlaöylesinedolduruşagetirecektiki,Yugoslavya'nınMiloşeviç'inrehberliğindeecelinekoşusunuhiçkimsedurduramayacaktı.
24Nisan1987'de,Milosevic,KosovaPolye'dekiKültürEvi'ninkapısındabinlerceSırptarafındankarşılandı.Polisbirayaklanmayakarşıhertürlütedbirialmıştı.Televizyonkameraları,diğercumhuriyetlerdengelmişmedyamensuplarıvegazeteciler,civardakievlerinbalkonlarından,pencerelerindensarkıyorlardı.
Nimeta,üç-dörtayönceişinegeridönmüştü.Kliniktegeçirdiğiikiaydansonra,birsüredeevindekalmış,işegitmemişti.Ivan,Nimeta'yaevdehalledebileceğiyazışmalarıvebazıtercümeleriyollayarak,evindebirişortamıyaratmıştı.
Yeniyıldadönmüştüişininbaşına.Onuuzunsüreşehirdışınayollarnamışlardı.
Artık,geçirdiğibunalımdanhiçbiriztaşımadığınagöre,mesleğiningereğiniyapmayabaşlamalıydıyavaşyavaş.
Stefan,onunhastalandığınıduyduğunda,Londra'daydı.Çiçekvekartyollamaklayetinmişti.Hayatınıkarmakarışıkettiğikadınıdahafazlahırpalamakistemiyordubesbelli.
S3
33
34
Burhankarısıkliniğekaldırıldığıandanitibaren,çocuklarıylailgilenebilmekiçin,Knin'ebirbaşkamühendisarkadaşınıyollamıştı.Raziyanım,kendievindençıkıp,onlarınyanınayerleşmişti.Nimetakliniktençıktıktansonradadönmemiştievine.İçkisinevezararlıarkadaşlıklarınagözkulakolmakiçinyanlarındakalmakistemiştibirsüredaha.
Annesinin,sürekliişlerineburnunusokacağınıbildiğihalde,aldırmamıştıNimeta.Gönülmacerasınıyenidenbaşlatmayahiçniyetiyoktu.ZatenStefanLondra'daydıvebirikigeçmişolsuntelefonunundışındahiçkonuşmamışlardı.
Gönlüöylesinekırıktıki,builişkinintamamenbittiğineinandırmıştıkendini.
ÖlünceyekadargörmeyecektiStefan'ı.Düşünmeyecektide.
Ama,Nimeta,kameramanarkadaşıylaKosova'yayolaçıkarken,içindenbirsesona,Stefan'lakarşılaşacağınıtekrarlayıpdurmayabaşlamıştı.
GazetecilerintoplandığıoteldeZagreb'dengelenlerinarasındagöremediStefan'ı.Kimseyesormayadacesaretedemedi.
Miloşeviç'idinlemekiçin,neredençıktıklarıbelliolmayanonbinlerceSırp,konuşmanınyapılacağıKültürEvi'ninönünebirikmişti.YüzdedoksançoğunluğuArnavutkökenliolankentesankigöktenzembillerleinmişlerdi.SırplarKültürEvi'ninkapısınızorlarken,coplupolisler,halkınkapıyayığılmasını
önlemeyeçalışıyor,aşırıyakaçangöstericilerdenMiloşeviç'ikoruyabilmekiçin,insanlarıitipkakıyorlardı.Onbinlercekişininiçerialınabilmesiimkânsızdı.
Polisler,megafonlarlainsanlarısakinolmayadavetediyordu.Birdenbire,sokağınköşesinitutmuşolanbirkamyondan,polislerinüzerinetaşparçalarıyağmayabaşladı.AynıandaSırplarda,taşatanlaramüdahaleyedavrananpolislere,"Katiller!Katiller!"diyetempotutarakbağırmayabaşladılar...
Binanınkapılarısımsıkıkapatılmışolduğuiçin,holdesıkışıpkalanmedyamensuplarıdışardakikıyametiduyuyoramanelerolupbittiğinianlayamıyorlardı.
Milosevicbalkondanbirsüreolupbiteniseyrettiktensonra,hayatınınakışınıdeğiştirecekolankonuşmasınıyapmaküzereaşağıindi.Onugördükleriandapolislerevehükümete,"Katiller!
Katiller!"diyehaykıranSırplar,bukez"Slobo!Slobo!"diyetempotutmayabaşladılar.
MilosevicKosova'ya,Cumhurbaşkanıtarafından,Sırplar'ıazdırmakdeğil,teskinetmekiçinyollanmıştı.ÜstelikkimseninSırplar'ıdövdüğüfilanyoktu.AmaMilosevicoradabulunduğuzamaniçinde,KosovaSırpları'nmrüzgârınıarkasınaaldığıtakdirde,varacağınoktayıgörmüştübile.Artıkağzındançıkansözlerinnedenlikışkırtıcı,nedenligerçeklereaykırıolduğununhiçbirönemikalmamıştı.
Nimeta,holdekikalabalığınarasındasıkışmışkalmıştı.Içerde-kilerhavasızlıktanboğulmaküzereydiler.Amaoanda,Miloşeviç'iduyabilenmedyamensuplarınınyüreklerindekisıkışmanın,havasızlıklailgisiyoktu.Onlarbukonuşmanın,böylesineazmış,gözüdönmüşSırplar'ınereleregötürebileceğinitahminedebiliyorlardı.
İşinkomikyanı,MileşoviçSırplar'a,"Butopraklardasizlerikimsedövemez,kimsesizeyanbakamaz,"diyebasbasbağırırken,KültürEvicivarındagörevyapmayaçalışanKosovapolisininarasında,Sırplartarafındanyumruklanmayan,tartaklanmayan,taşatutulmayantekbirpolisinkalmamışolmasıydı.
Miloşeviç'insöylediklerindenyüzbulandiğerkonuşmacılar,mitingeKosova'nınotonomisininacilenkaldırılmasınıtalepedenveArnavutliderlerisuçlayankonuşmalarladevamettiler.Dramatiksestonlarıylabağıraçağıra,Belgrad'ıyardımaçağırıyorlarveSırplar'ınArnavutasıllıkomşularındandolayıölümtehlikesiiçindeyaşadıklarınıhaykırıyorlardı.
KültürEvi'ninaltkatındasıkışıpkalangazeteciler,dışardaneolupbittiğini,pencerekenarlarınadoluşarakanlamayaçalışıyor,ancakduyabildikleriyleyetiniyorlardı.
"BuişçığrındançıkıyorNimeta.Birkatdahaçıkıp,balkondanbazıgörüntüleralmayaçalışalım,"dediMate.
"Nediyorsun,duyamadım!"diyebağırdıNimeta.
"Yukarıçıkalımdiyorum,yukarı.Balkondançekimyapmakistiyorum."
"Sengit,bendegeliyorum."
Nimetakalabalığıyararakmerdivenleredoğruilerlemeyeçalıştı.Mate'yigöremiyordu.Belkiasansöregitmiştirdiyedüşündü.
35
Merdivenlerinönünegelebildiğinde,saçıbaşıdidikdidikolmuştu.Merdivenlernispetenboştu.Nihayetrahatbirnefesaldı.Yu-36kardankoşarakbiriiniyordu.Mate'ninonualmayageldiğinisanarakyukarıbaktıvenefesitekrarkesildi.
"Nimeta!"
"Stejo!Neişinvarburadasenin?"
"Bendehabercideğilmiyim?"
"BenseniLondra'dasanıyordum."
"îkiayöncedöndüm."
"İkiayönceha?"SesindekihüzünbellioluyorduNimeta'nın.
"Seniaramadımçünkü..."
"Banaizahatvermeyemecburdeğilsin."
"izahatvermekiçinsöylemiyorum,seniaramadımçünkü.
"Stefan,nedeninimeraketmiyorum."
"BizdostdeğilmiyizNimeta?"
"Herzamandostuz."
"Bunasevindim,"dediStefan,"iyimisinartık?Rahatsızlığıntamamengeçtimi?"
"içkiproblemimimisoruyorsun,uykusuzluğumumu,yoksageçirdiğimbunalımımı?"
"BensananeçokzararvermişimNimeta?"
"AldırmaStefan,heriyişeyinbedeliyüksekolur.Artıkiçkisorunumkalmadı.
Bunalımdandaçıktım.Uykuuyuyamazsam,birilacımvar,onuyutuyorum."
"SağlığınakavuştuğunasevindimNimo.Kocaniyimi?"
"iyi."
"YaHana?"
"iyi."
"Fikonasıl?"
"Fikodaiyi...Annemdeiyi.Mirsada,Ivan,Sonya,hepsiiyiler.Bozobileçokiyi.Bozobizimkediydi,hatırladınmı?"
Stefankısabirsürenediyeceğinibilemedendurdu.Sonunda:
"Buçirkinmitingbitince,biryerdebirşeyleriçelimmi?"diyesordu.
"Bunusenmisoruyorsun?Benigörmekistemeyensendin."
"Eskigünlerinhatırınadostçabirkadehiçki..."
"içmeyelimStefan.Bizimevhalkının,kedidahil,mutluolabilmesiiçinbenimsendenuzakdurmamgerekiyor."
Stefanikibasamakaşağıdadurmuş,yukarıdoğrubakıyordu.37BirdenkollarınıuzatıpNimeta'yıkendinedoğruçekti.BaşınıNi-meta'nmkarnınadayadı.Birsüreöylekaldılar.
Sonra,"Anlıyorum.HoşçakalNimeta,"dediyavaşça.Kalanbasamaklarıkoşarakindi,gitti.
Tırmanacakgücükalmamışgibi,merdivenlerinbasamaklarınaoturduNimeta,"BuAllah'ıncezasıSırplarnezamanazsalar,benimdeiçimdefırtınalarkopar,"
diyedüşündü.Usulusul,biryaratekrarkanamayabaşlamıştıyüreğinde.
Birhaftasonra,ofiste,ertesigününprogramınıhazırlarken,Miloşkendimasasındanseslendi:
"Nimo,telefonunuyanlışlıklabanabağlamışlar.SeniZagreb'denarıyorlar."
DizlerininbağıçözülürgibiolduNimeta'nın.Sesinikontroletmeyeçalışaraksordu:"Kimmiş?"
"Bilmem,hattısanaaktardım."
Nimetatoparlanabilmekiçin,birkaçkereçaldırttıönündekitelefonu,sonraeliniuzatıpaçtı.
"Alo."
"Nimeta,benStefan."
Sesinintitremesineengelolamadankonuştu:"Evet,nasılsınStefan?"
"Sanabirbilgiaktarmakistedim."
"Nebilgisi?"
"Miloşeviç'inKosova'dakikonuşmasıylailgili."
Nimetaiskemlesindedikildi."DinliyorumStejo."
"Bak,niyetimsenirahatsızetmekdeğil,amabubilgiyiduymakistersindiyedüşündüm."
"Dinliyorum."
"Bizimdoğaçlamaolduğunusandığımızokonuşma...Orayatoplananbinlerceinsan,taşdolukamyon,polisinüzerineyürümeler,herşeydört-beşgünöncedenplanlanmışNimeta.Hepsiplanlıymış.Hepsitezgâhmış."
"Kim...Kimplanlamış?"
"ElbetteMilosevic.Ogününolaylarıkiminişineyaradıder-38sin?Herneyse,sanabunuaktarmakistedim.Senbubilgiyiistediğingibikullan.Kaynaksorarlarsa,Belgrad'danöğrendimNimo.Eminyerdenyani."
"SağolStejo,"dediNimeta,"Ivan'lakonuşacağım."
"Hoşçakal.Böyleyağlıbirlokmayakalarsam,sanayinehaberveririm,"dediStefan.
Telefonukapattıktansonra,Nimetabirsüredüşkırıklığıiçindeoturdu.Onunlasadecebirmeslektaşlakonuşurgibikonuşmuştu.Birsigarayaktıvebitirenekadarbekledi.SonraIvan'ınyanınageçti.
"Birgazeteciarkadaşım,Belgrad'dansızanbirfısıltıhaberverdibana,"dediIvan'a.
"Nedir?Nedenverdi?"diyesorduIvan.
"Neolduğunuanlatacağım.Nedendersen,banabirvicdanborcuolduğunusanıyor,ondan,"dediNimeta.
Eylül1987
1974yılındaTito,halkınınyüzdedoksanıArnavutolanKo-sova'daArnavutlar'abazıhaklartanımıştı.Buhaklarsayesinde,hükümettebirçokönemlipozisyondaArnavutlarbulunuyordu.Kosova,federebircumhuriyetdeğildiama,bağımsızbireyaletti.
Tito'nunölümündensonra,Yugoslavya'nınSırphalkıkabına.sığmamayabaşlamıştı.OnlarıngözündeKosova,nüfusunyüzdeonunuteşkiledenSırplar'aaitti.
BuinancıtaşıyanSırplar,Kosova'dakiArnavutçoğunluğu,azınlıktandabeterhalegetirmekiçin,sinsibirplanla,Sırptelevizyonlarındasürekliyayınyaptırıyorlar,Kosova'dayaşayanSırp-lar'ınArnavutlartarafındantehditedildiklerini,hayatitehlikealtındabulunduklarını,karılarınınkızlarınınırzınageçildiğinianlatıpduruyorlardı.Budüzmecehaberlerinyayınlanmasındabaşaktör,Miloşeviç'inadamıDuşanMiteviç'ti.
1987yılınınlEylülgünü,Yugoslavcumhuriyetlerininhaberajanslarına,Belgrad'danbirfaksmesajıgeldi.
OrtaSırbistan'dakiParaçinKışlası'nda,Arnavutasıllıbirer,geceyarısı,uyumaktaolandörtSırpasıllıeri,tüfeğiyleateşedereköldürmüş,kendicesedidekışlanınyarımmiluzağındabulunmuştu.ArnavutasıllıAziz'inintiharetmiş
olmasımuhtemeldi.
AynıgünMirsada,gazetedekiarkadaşlarınıBelgrad'danaradı.
"Yahu,Sırplar'akarşıArnavutlar'ınyaptığısoykırımıdiyegösterilenolayınaslınıbiliyormusunuz?"diyesordu.Sesiheyecanlıydı.
"Seniorayaniyeyolladık?AnlatbakalımMirsada,"dediîvan.
"Silahıçekipdörtkişiyiöldürener,Arnavutasıllı.Burasıtamamda,öldürülendiğerdörterinikisiMüslüman,biriHırvat,diğerideSırp."
Birsessizlikoldu,sonra,boğukbirsesle,"Eminmisin?"diyesorduîvan.
"Olmazolurmuyum.SenişuandaKışla'danarıyorumzaten,"dediMirsada."Birşeydahavar,katilgencincesedi,barakalarınyarımmilötesindebulunmuş.Güyaintiharetmiş."
"Kimsöylüyorbunu?"
"Askeriyetkililer.Orducesedigörmemizeizinvermiyor."
"Yaniintiharmıetmiş,yoksaherifitemizlemişlermi,hiçbilemeyeceğiz."
"Hayır,bilemeyeceğiz.AmaArnavut'unbirbunalımgeçirip,erlerirasgeleöldürdüğükesin."
"Başkabirşeyvarmı,Mirsada?"
"VarIvan.Diğercesetleriailelerialmış,sessizsedasızgömmüşler.Sırp'ıncenazesiyarınkaldırılacak.Bakalımnasılbirmaskaralığaşahitolacağız,"dediMirsada.
Mirsada,onaydanberi,BelgradmuhabiriolarakBelgrad'dayaşıyordu.Kocasındanayrıldıktansonra,Nimeta'nıntavsiyesineuymuş,çevredeğiştirmeniniyigeleceğinidüşünerek,Bosnadışınatayininiistemişti.Zaten,Bosnadışındagörevyapanmuhabirleriçinrotasyonsistemiuygulanıyordu.SorunolmamıştıBelg-rad'ayollanması.Gazeteyeyakınbireveyerleşmiş,kendinebirdesevgiliedinmişti.Sevgilisidekendigibigazeteciydi.Zatenbu39
meslekteaynıişebulaşmayınca,ilişkilerisürdürmekzoroluyordu.Medyacılarınnesabahlarıbelliydineakşamları.Muntazam40saatlerleçalışandiğermesleksahibierkeklerin,medyadaçalışankadınlaratahammülüçokazolurdu.Erkekdediğin,akşamevinegelincekurulusofrasını,yemeğini,düzeniniisterdi.
Omzundafotoğrafmakinesiylebiryerdenötekiyerekoşuşturupdurankadınlarancakkendimesleklerindenerkeklerleanlaşabiliyorlardı.Mir-sada'nınevliliğidebuyüzdenbitmişti.Kocasıdüzenlibirhayatveçocukistiyordu.Mirsadaüçdüşüktensonra,mesleğindeönemlibiraşamayaparken,belkidesonuyinegelmeyecekolanbirbaşkagebeliğigözealamıyordu.Sonundaayrıldıyolları,kocasıevlerindekalırken,okişiseleşyalarınıbirkaçvalizesığdırıp,yeniyaşamınıBelgrad'dasürdürmeyegittivePetariletanıştı.
PetarSırp'tı.Politikayabulaşmışbirailedengeliyorduveçokyakışıklıydı.
Onunsayesinde,MirsadaSırplararasındabirçokarkadaşveonasiyasiipuçlarıverebilecekkaynaklaredinmişti.Memnunduhayatından.
Ogünöldürülenerincenazesiniizlemeyegiderkendememnundu.Birhaberyorumcusuiçin,iyibirfırsatyakalamıştı.Ama,cenazetörenindeçıkanolaylardansonrakeyfiiyicekaçacaktı.
Diğerüçerincenazesininsessizsedasızmemleketlerinegönderilmesinekarşın,bucenaze,birbaşbakancenazesikadarkalabalıktı.Onbinlercekişiitişekakışa,birağızdandualarvebeddualarokuyarak,törenibirgövdegösterisineçevirmişlerdi.Ölengencinacılıbabasıveannesiağlayarak,çıldırmış
kalabalığasözgeçirmeyeçalışıyordu.Evlatlarınınölüsünehürmetendağılmalarıiçinyalva-rıyorlardı.
Butören,rasgelevurulmuşbirgencincenazetöreniolmaktançıkmıştı.Butören,Kosova'daArnavutvarlığınıveliderliğiniistemeyen,galeyanagelmiş,gözüdönmüşSırplar'ınArnavutlar'akarşıbirprotestomitinginedönüşmüştü.
Miloşeviç'inyardakçısıMiteviç'inbaşındabulunduğutelevizyonkurumu,bugösterininbazıbölümlerinigünlercetekrartekrargöstererek,yangınakörüklegitmeyi,Sırplar'ıiyicezıvanadançıkarmayıihmaletmeyecekti.
Petar,Mirsadailebirlikteyaşamayabaşladıklarındankısabirsüresonra,onaevlenmeteklifetmişti.DahayeniboşanmıştıMirsada.Kuşgibiözgürolmanınkeyfiniiyiceçıkarmakistiyordu.Birlikteçokkeyiflibiryaşamlarıvardı.Haftaiçindegeçsaatlere41kadarçalışıyorlar,haftasonlarıisesabahakadareğleniyorlar,akşamakadardauyuyorlardı.Dünyagörüşlerindeolduğukadar,yemeiçmezevklerindedeanlaşıyorlardı.Herikisideiçkiiçmeyi,gezmeyi,eğlenmeyiseviyor,ırkçılıktan,aşırımilliyetçiliktennefretediyorlardı.Petar'ınyaşlıbabası,gerçekbirTitohayranıydı.Yugoslavya'nınTito'yaçokşeyborçluolduğunudinleyerekbüyümüştüPetar.Onungözünde,Yugoslavyaçokrenklibirmozaiktivehepbuhaliylekalmalıydı.BunedenlePetarveMirsada,ülkelerindekitehlikeligelişmeleriendişeyleizliyorlardı.
HeraklıbaşındaSırp,gelişmelerdenendişeduymaktaydızaten.
Cenazetörenindenonbeşgünsonra,Mirsadaözelhattanyineİvan'ıaradı.Ona,çoközelilişkilersayesindeedindiğibazıbilgileriaktarmakistiyordu.
BelgradPartisiGenelBaşkanıDragişaPavloviç,bucenazetörenindenonbeşgünsonra,Belgradgazetelerininsahiplerinibirtoplantıyaçağırmışvegazetelerindeçıkanyazılarızapt-uraptaalmalarınısöylemişti.Bugidiş
hayırlıbirgidişdeğildi.Basın,Koso-vaolaylarınayardımcıolmuyor,tamtersine,ateşleoynuyordu.Milliyetçilikleri,ırkçılığıkörüklemek,Yugoslavyaiçinsonderecetehlikelibiroyunduvebuişinmimarları,başlattıklarıyangınıbiranöncesöndürmeliydiler.
İsimvermiyorduama,GenelBaşkan'ın,buişinmimarlarıderken,Milosevic'!
kastettiğiaçıktı.
"DragişaPavloviç'insertuyarısıvardıya,İvan,"dediMirsada.
"Evet,neolmuş?"
"ikigünsonradagazetelerinbirindePavloviç'iyerdenyerevuranbiryazıçıkmıştı...Onu,Sırplar'ınvehattaYugoslavBirliği'nindüşmanıolarakgösterenbiryazı,hatırladınmı?HattabuyazıyaCumhurbaşkanı
Stamboliçbilesinirlenmişti."
"Evet,hatırlıyorum."
"Oyazıyıkimyazmış,biliyormusun?"
"Gazeteninyazarlarındanbiri.imzasıvardı."
"Senöylezannet,"dediMirsada."OyazıyıMiloşeviç'inkarısıMirayazmış."42
"Nediyorsun?Nasılöğrendinbunu?"
"Kaynağımısöyleyemem.Amadoğrusubu.""Milosevic,Stamboliç'esavaşaçıyoröylemi?""Açtıbile,"dediMirsada."Veeğerduyduklarımdoğruysa,herzamankigibisamanaltındansuyürütecekvesavaşıngalibioolacak.Yakındagörürsün."
Milosevic,planını,çevresinetopladığıekibiylezamanzamanyalanavedolanabaşvurarak,zamanzamanMiteviç'inkontrolüaltındatuttuğutelevizyonaracılığıylataraftarkazanarak,adımadımyürüttüveEylülayındaikigünsürenMeclisoturumundanmüthişbirsiyasizaferleçıktı.SayesindeyükseldiğikaderarkadaşıStamboliç'isırtındanbıçaklamıştı.
Birsüresonra,Mirsadadasırtındanbıçaklanacakmışgibibirduyguyakapıldı.
Petar,Belgrad'dagücüneldeğiştirmesindençoktedirgindi.Miloşeviç'inhızlayükselişindenveamacındankorkmayabaşlamıştı.Aynıgünlerdenedense,kentdışındakimahallelerinbirinde,bahçelibirevtutarak,orayayerleşmekistemişti.Mirsada,çoksaçmabulmuştubuisteğini,îşyerlerineyakınbirevdegüzelgüzelotururlarken,taauzaklarataşınmanınmantığınıanlayamıyordu.
Petar'ınbuevdeğiştirmearzusunu,songünlerdesiyasiolaylardandolayıçoksıkılıp,biryenilikistemesinebağlamıştı.Birsüresonravazgeçerdiyedüşünmüştü.AmaPetarısrarlıydıvebulduğuevokadarferahtı,öylegüzelbirbahçesivardıki,sonundaodarızagöstermişti.
Başkaacayipdavranışlarıdavardı.'Miza'demeyebaşlamıştıMirsada'ya.
"NedenadımıdeğiştiriyorsunPetar?"diyesormuştubirkeresinde.
"Miza,Mirsada'nınkısaltılmışı,"demiştiPetar.
"Yoo,hiçdedeğil."
"NeolurMizadersem?"
"BeniMizadiyeçağırmanınbirnedeniolmalı.Müslümanolmamrahatsızmıetmeyebaşladıseni?"
"Mirsada,"demiştiPetar,"böyleolmadığınıbilecekkadariyitanıyorsunbeni.
Bensadecesenikorumakistiyorum."
"Kimekarşı?"
"Benizordurumdabırakma,Mirsada."
"KimekarşıPetar?"diyeısraretmiştiMirsada."Birtehlikeiçindeysem,bunubilmeliyim."
"Bensadeceönlemalıyorum.BuAllah'ıncezasıırkçılardanemantıknedeinsafvar.Yakınarkadaşlarımızı,meslektaşlarımızıkastetmiyorumelbette.Amayenimahallemizde,seniMizadiyetanıştırabiliriz."
"Soyadımıneyapacaksın?"
"Benimkinikullanırsın.Sanakimsekimliksormayacakherhalde."
"MahalledeMiza,işteMirsadamıolayım?"
"Birilerisenirahatsızetmesindiye,Mirsada."
"Kimmişonlar."
"Yugoslavyahızladeğişiyorsevgilim,insanlarınyarınöbürgünnegibidavranışlarsergilemeyebaşlayacaklarındanemindeğilim.Adınıdeğiştirmekistemem,sadeceseniniyiliğiniçin."
"Buncayıldırözkimliklerimizleyaşayıpdurdukşuülkede.Hiçsorunolmadıbu.
Başlarınabirdeligeçtidiye,buinsanlarbirgündedeğişecekmisanıyorsun?"
"Almanya'dadahiçkimseakıllıusluAlmanlar'ın,kırkyıllıkYahudikomşularını,Yahudidostlarınıimhayakadargidebileceklerinidüşünmemişti.Amabirdelibaşageçinceolanlarolduvekimseninkılıkıpırdamadı.Herkeskendipaçasınıkurtarmayabaktı."
"incedüşünceneteşekkürederimama,benbenim.Başımageleceklerigöğüslemeyedehazırım.Ayrıca,önümüzdebirAlmanyaörneğidururken,insanlığınyenibirsoykırımınaizinvereceğinimisanıyorsun?iyiceparanoyakoldunsen."
Mirsadaböyledemiştiama,içinedebirkurtdüşmüştü.AcabaPetar'ınondansakladığıbirşeylermivardı?BilmediğigelişmelermioluyorduBelgrad'da.Yenievlerinetaşınmaheyecanıiçindefazlakurcalamadıbukonuyu.Herikisideyenievegötürülecekbazımobilyalarıvebahçeeşyalarınıseçerkençokmutluydular.
Mirsada
43
birara,keşkePetar'ınevlenmeteklifinigeriçevirmeseydim,diyedüşündü.Amaartıkçokgeçti.PetarMirsada'dankesinbir'hayır'44aldıktansonrabirdahahiçaçmamıştıbukonuyu.Mirsadaisefikrinideğiştirdiğinisöyleyemeyecekkadargururluydu.
MirsadaileNimeta,haftadabirkaçkeztelefonlakonuşuyorlardı.Çocukluktanberihayatlarınınheranını,hersırrınıpaylaşmışolduklarıiçin,telefondakonuşamadıklarınımektubadöküpyollu-yorlardıbirbirlerine.Birnevigünahçıkartma,birihtiyaçtıbuonlariçin.Nimetaklinikteyatarken,Mirsadaonu
hergünaramış,birkaçkezdeSaraybosna'yakadargitmiştiarkadaşınıgörmeye.Onaelindengelendesteği,Raziyanımarağmen,vermeyeçalışmıştı.
Raziyanım,kızınınkendinekapalıolaniçdünyasınaMirsa-da'nıngirebilmesinehayatıboyuncaiçerlemişti.Nimeta'nınbaşınagelenkötülüklerde,başınabuyrukMirsada'nınparmağıolduğunudüşünürdühep.Mirsadabilirdibunu.OnungözündedeRaziyanım,kızınınyeteneklerinisınırlamış,ufkunudaraltmış,baskıcı,sıkıcıbiranneydi.Raziyanımdaonunböyledüşündüğünübilirdi.Amahiçkimsevehiçbirşey,çocukluklarınıvegençlikleriniberaberyaşamışbuikikadınındostluğunubozmayayetmemişti.
Sonmektubunda,"Miloşeviç'inzaferakşamınıkimnasılkutladıbilememama,Petarveben,müthişbirgecegeçirdik,Nimeta,"diyeyazıyorduMirsada."BuSırpdelisininadımadımyükselmesininüzüntüsünüveendişesiniunutmakiçin,ogeceiyicedağıttık.Onunzafergecesinde,bazılarıkeyifteniçmişolabilir,amabizsinirdeniçtik.Belgrad'danekadargecekulübüvarsadolaştıkveiçtikiçtikiçtik...içerkenvehemensonrasındasevişirkençokiyioluyorda,ertesisabahıbirfelaket.Aradankaçgüngeçti,hâlâsersemgibiyim.Aklımasengeldin.Onarinbedeninlenasıldakaldırabilirdinoncaşlivovika'yı(>)kız?
Miloşbanayolladığınkazağıveatkıyıgetirdi.Sağolcanım.Nekadargüzelbirrenkseçmişsin.Senindeçokçokiyiolduğunusöyledi.Kiloalmışsın,saçınıkesmişsin,güzelleşmişsin.Sakınbirdahaâşıkfilanolma,bizimyaşlardaderinaşkyaramıyor."
Nimeta,mektubukatladı,çekmesinekoydu.Mirsada'nınye-
(*)Erikrakısı
rindeolmakisterdidoğrusu.Sıkıcıevliliğininüstünebirsüngerçekmiş,başınıalıpgitmişti.Aynışeyiyapmasıiçin,Tanrıonadabirfırsatyaratmıştıamaoyenibirhayatyerine,bunalımagirmeyi45seçmişti.
Kiloalmışmış,saçlarınıkesmişmiş,güzelleşmişmiş!Kimiçin?Neiçin?
Aynadayüzünüinceledi.Dudaklarınınüstündebirinceçizgi,yüzünühergeceyastığadayadığıyerde,çenesininhemenordabirçizgidaha,gözlerininaltıbolpudrasürmedikçemosmor.
"Buiçkivesigarasenikırkyaşınavardığındakocakarıyaçevirecek,"derdururduannesi,sankikendihiçbiriniiçmediğihalde,kocakarıyadönmemişgibi.
"Anne,piyanohocamsanabirmektupyolladı."
Küçükkızıkapıdadurmuş,birzarfsallıyorduelinde.
"Neistiyormuş?Yineödeviniyapmadanmıgittinderse?"
"Aşkolsunanne.Yılsonundakonserverecekbeşkişininarasınaseçildim."
Nimetautandıkızından.ÖnceişlerininyoğunluğunedeniyleihmaletmiştiHana'yı,sonradabunalımıyüzünden.
"Gelburayaküçüksincap,"dedi.Yanmasokulankızınısımsıkıgöğsünebastırdı.
Sarışınbaşılimonkokuyordu.
"Negüzelkokuyorsaçlarınböyle."
"Anneannemlimonluşampuanlayıkadı."
Birkeredahautandı.Oçoktaniyileşmiştiama,hâlâRaziyanımilgileniyorduçocuklarıyla.Annesinievinegönderip,kızınınsaçlarınıkendisininyıkamavaktigelmemişmiydi?
"ÇokgüzelsaçlarınvarHana,anneannemeçekmiş.Onundaböylegür,sarısaçlarıvardı."
"Başörtüsüörtermiydio?"
"Yoo,örtmezdi."
"Eminmisinanne?"
"Eminimtabii.Nerdençıktıbubaşörtüsü?"
"Saliha'nınannesibaşörtüsüörtüyor.Eskidenherkesörter-miş."
"Herkesdeğil.Eskidendeisteyenörterdi."
"Neden?"
Nimetabirandurdu,yutkundu.
"Allahörtündememişmianne,bööyleuzunbireşarpla?"46"Allah'ınmodadesinatörlüğüyaptığıneredegörülmüşkı-zım?"
"Şukitabımızdaöyledemiş,bizimkilerinTanrısı."
Çocukeliyleyatağınbaşucundaasılı,üstüişlemelimaviatlaskeseyiişaretediyordu.
"Hana,bizimkilerinTanrısıdanedemek?Tanrıbirtanedir."
"Mirka'larınkibaşkadeğilmianne?"
"Evladım,değişikolanPeygamberlerdir.Allahtektir."
"Eminsindeğilmi?"
"Elbette."
"SöylerimSaliha'nınninesine.Biliyormusun,piyanoyada'şeytanoyuncağı'
diyoro."
"Kim?"
"Saliha'nınninesi."
"Saliha?"
"Sınıfarkadaşım."
Nimetakızınelindekizarfıaldı.Çocukçıkarkenarkasındanbaktıbirsüre.Nekadarihmaletmiştievini,çocuklarını.Kızınınkimlerlearkadaşlıkettiğininbilefarkındadeğildi.Obirseçimyapmıştı.Kocasınıveçocuklarınıaşkınatercihetmişti.Ohaldeseçiminingerekleriniyerinegetirmeliydi.Buyılsonuyayarımgünlükbirgörevegeçirilmesinitalepedecektiyadaayrılacaktıişinden.Hanabüyüyordu.OnuSaliha'nınninesininetkialanınabırakmayahiçniyetiyoktu.Yarın,işegidergitmezkonuşacaktıİvan'la.
1988Bahan
Televizyonbinasındaniçerigirergirmez,Nimeta'nınilkişidanışmaya,îvan'ıngelipgelmediğinisormakoldu.
"Geldi.Hepiniziodasındaistiyor.Hemenyukarıçık,"dedi,danışmadakikız.
AsansördeMiloş'arastladıNimeta."İvan'ınbiziniyetoplantıyaçağırdığınıbiliyormusun?"diyesordu.
"Hayır,amabusaattehepimizitopladığınagöreönemlibirşeyolmalı."
Genellikleherkeskendiişini,yazısınıbitirdiktensonra,öğleyedoğrubirdeğerlendirmetoplantısıyaparlardı.47
"Benimnezamankonuşacakbirözelmeselemolsa,mutlakadahaönemlibirşeyçıkar,"diyesöylendiNimeta.
Aylaröncealdığıkararıbirtürlüaktaramamıştıpatronuna.Yarımgünçalışmakistediğinibildirmeyekararverdiğihersefer,hepçokönemliolaylarçıkmış,biryerlerehabertakibineyollanmışyadaosıradaelemaneksikliğibaşgöstermiş,birtürlükonu-şamamıştıİvan'la.Artıkbugün,kararını,sulandırmadan,geciktirmedenveonlarNimeta'yageriçeviremeyeceğibirgezi,birröportajteklifindebulunmadanönce,Ivan'ailetmekistiyordu.
Masasınınbulunduğubölümdekimseyoktu.Ceketiniasıpİvan'ınodasınakoştu.
Ovalmasanınetrafınadizilmişlerdihepsi.
"BilbakalımSlovenya'daneleroluyor?"dediSonya.
"Slovenya'daneolabilirki?AlpdağlarınınKatolikköylüleribesiliineklerindenyoğurtyapıyorlardır,kırmızıyanaklı,kocamemelikızlarıdapeynir,"dediMiloş.Gülüştüler.
"Miadına1")olayıvardıya,"dediİvan,"OrdudergisiileMiadınaağızdalaşınagirmiştihani?"
"YahubuolaytaaOcakayındaolmadımı?"
"Evetama,orduvebasınarasındakianlaşmazlıkogünbugündürsürüyor,biliyorsun."
"Eeee,şimdineolmuş?"diyesorduNimeta.
"ŞimdideMladina'nmeditörüFranciZavrl'ıvederginindanışmanıJanezJanşa'yıtutuklamışlar."
"Hangisuçlamayla?"
"Askeridokümançalmakveyayınlamaksuçundan."
"Kimler?"dediNimeta.Aklıhâlâİvan'layapmakistediğikonuşmadaydı.
"Aptalsorularsorma,orduelbette.JNAr)denenşanlıordumuz.
(*)Slovenya'dayayınlananbirpolitikadergisi.
(**)içindeYugoslavya'nıntümcumhuriyetlerindensubaylarınveerlerinbulunduğuYugoslavordusu.Federalordu.
"Haydibakalımçocuklar,Slovenya'yadoğruyolaçıkmayahazırlanın.Duruşmalarıvegelişmeleriizleyeceksiniz."48Kimsekıpırdamadı.
"Slovenyamuhabirimiziaradınızmı?Herşeyindoğrusunuobilir,"dediMiloş.
"Gitmasanınbaşınaara,"dediİvan."SendehazırlığınıyapNi-meta.Yanınabirkameramanalacaksın.Birmuhabirdahaalabilirsin,kimiistersenal.Miloş'ubanabırak.BensanaKuçan(ll)>danbirrandevualmayaçalışırım.Şansınvarsa,onudagörüröylegelirsin.Yolluğunmuhasebedehazır."
Kendibölümlerinedöndüklerinde,Burhan'ıntelefonununbağlanmasınıbeklerken,
"Sonya,annemeartıkevinedönmesini,çocuklarımlakendimmeşgulolacağımısöylemeyehazırlanıyordum.Neolacakbenimhayatımböyle?"dediNimeta."Kocamayinebugeceevdeolamayacağımısöyleyeceğim.OysaBurhanbendenyarımgünçalışacağımınmüjdesinibekliyordu."
"Buçokilginçbirgelişme,bunudakotar,sonradüşünürsün,"dediSonya.
Nimeta,Lubliyana'yavardığında,şehirbiraskeridarbeninbeklentisidedikodularıylaçalkalanmaktaydı.Sokaklardadolaşan,çarşılardaalışverişedeninsanlar,okullardaöğrenciler,bürolardaişadamlarısadecebukonuyukonuşuyorlardı.
BuaradaSavunmaBakanıAmiralMamula,alelaceleemekliyesevkedilmiş,Slovenya'yıdizegetirmeküzere,1981yılında,Koso-va'dakiArnavutayaklanmasınıbaşarıylabastırmışolanAlbayVa-sileviç,Lubliyana'yagönderilmişti.
Nimeta,hapishanedekicambölmelerinardındadurup,JanezJanşa'nıntıraşsız,yorgunyüzünebaktığında,özelhayatınınbugünekadaronasıkıntıvermiş
ayrıntılarınınnekadarönemsizolduğunufarketti.Acılarbile,özgürortamlardaçekilmeliydi.Kendineokadaryakınduran,amaeliniuzatıpdadokunamadığıadamınyüzündetarifsizbirümitsizlikvardı.Değilbirhafta,bir(*)SlovenyaKomünistPartisi'ninliderivebağımsızSlovenya'nınilkcumhurbaşkanı.
ay,biryılsonrasını,birsaatsonrasınıbilebilemeyenbirinsanınçaresizliğiniyansıtıyordugözleri.
SankiYugoslavya'dagüvenortamıtamamenyokolmuştu.49Heranherkesinbaşınabeklemediğibirişgelebilirdi.
"Sanaişkenceyaptılarmı?"Nimetasesinikendibilezorduyuyordu.
BaşınıhayıranlamındasalladıJanşa.
"Senikimsorguladı?"
"Vasileviç'inkendisi.Teköğrenmekistedikleri,dokümanıordudanbizekiminvermişolduğu.Neyazıkkibunubendebilmiyorum."
Nimeta,dinlendiklerinibiliyordu,amaJanşa'nınonabazışeylerihiçolmazsaimaetmesinibekliyordu.Birtaraftandacamıngerisindeduranvebirhayaletiandıranadamaumutvermekistiyordu.
"Janşa,dışardainanılmazbirbütünleşmevar.HerkesFranciveseniniçinimzatopluyor,yürüyüşleryapıyor."
"Vasileviçbana,'tümSlovenyayollaradökülsebilefarketmez,devletinyüksekmenfaatiöylegerektiriyorsa,senionbeşyıliçerdetutabilirveyahemengebertiriz.Aileniperişaneder,çocuklarınıbileöldürebiliriz,'dedivebiliyormusun..."Lafınıbitiremeden,birgörevliNimetailecambölmeningerisindekimahkûmunarasınagirdi.TamJanşa'nınönündedurdu."Görüşmebitmiştir,"dedisertbirsesle.
"Dahabeşdakikamdolmadıki,"diyeitirazettiNimeta.
"Görüşmebitmiştir."
Nimeta,görevlininarkasındakiJanşa'yıgörebilmekiçin,eğildi,"HoşçakalJanşa,iyiolduğunu,sanaiyidavranıldığını,işkencegörmediğiniarkadaşlarabildireceğim,"diyebağırdı,uzaklaşanmahkûmunarkasından.
Birgünöncegörüşmesineonayverdiklerihalde,FranciZavrl'ıgörmesimümkünolmadı.OrdumensuplarınınSırbistançıkışlıveyaSırpasıllıolmayanmedyamensuplarınıntümündennefretettiği,herhareketlerindenbellioluyordu.
ÖğledensonraKuçan'ınkarşısındaydı.Genişveaydınlıkodada,marokenkoltuklardakarşılıklıoturuyorlardı.
S4
"Benikabuletmenizbüyükbirincelik,efendim.Birpartibaşkanınınnekadardoluolduğunuçokiyibilirim.Amaburadaki5Ogelişmeleri,Bosnakamuoyudayakındantakipediyor,"dediNi-meta.
Kahveleriniiçip,ikiüçdakikahalhatırsordular."AlbayVasileviç'intutuklamalarından,sizinöncedenhaberdarolduğunuzsöyleniyor..."
Kuçan,lafınıkestiNimeta'mn,suratındatatsızbirifadebelirmişti.
"BututuklamalarOrdu'nunveOrdugizliistihbaratbölümlerininsorumluluğundadır.Slovenhükümetinin
buişlerdenhiçhaberiolmadı."
"Amabanaverilenbilgilerde..."Nimeta'mnsözüyinekesildi.
"Bizimtutuklamalarlaneilgimizolabilirki?Başkasorunuzvarmı?"
"GeneralKadijeviç,Slovenhükümetininbütüngelişmelerdenhaberdarolduğunubizzatsöyledi."
"Bendebizzat'hayır'diyorum.Küçükhanım,beşdakikaiçindebirtoplantıyagireceğim,izinverirseniz."Sesisert,suratıasıktıadamın.
Ayağakalktı,NimetailekapıyakadaryürüdüKuçan,elinisıktıNimeta'yınazikçekapınındışınaiteledivekapıyıarkasındanka-patıverdi.
Nimeta,Partibinasındansokağaçıktığında,yürüyüşyapanbüyükbirkalabalıklakarşılaştı.Yanınayaklaşanbirkadınelindekikâğıdıuzattı:"Mahkûmlarınserbestbırakılmasıiçinimzatopluyoruz."
imzaladıkâğıdı.Dünyanınenmuhafazakâr,tutucuinsanlarınınyaşadığıSlovenya'da,Lubliyanasokaklarıilkdefabirprotestogösterisinetanıkoluyordu.Nimeta,kalabalığınarasınakarıştıvehalkınnabzınıtutmayaçalışarakotelekadaronlarlabirlikteyürüdü.Kalabalığınarasındagazeteciler,profesörler,aydınlarvardı.Slovenya,sankibututuklamaları,kendiistiklalleriiçinbirözgürlükbayrağınadönüştürmüştü.Otelegelince,Sonya'yıaradı.
"Ivan,Kuçanorduileişbirliğiyaptığınışiddetlereddettiamaondasuçlularıntelaşınıgördüm,"dedi.
Sonramasanınbaşınaçöküp,Bosna'yaçekeceğifaksıhazırladı:51
"Duruşmalarınyapıldığıbinanınönümahşergibi.HerAllah'ıngünübinlerceinsanbıkıpusanmadanburayatoplanıyorvegösteriyapıyorlar.Ellerinde,halkakapalı,sanıklaraavukattutmavekendidillerindesavunmayapmahakkıtanımayanbumahkemeyişiddetleprotestoedenpankartlartaşıyorlar.Içerdekilerpankartlarıvekalabalığıgöremiyorlarama,bağırışmaları,atılansloganlarıduymamalarınaimkânyok.Bumuazzamgürültüaskerlerinasabınıbozarken,onlarınmoraliniyükseltiyordunZatenaskerlerbirhatayabirbaşkasınıekleyerek,upuzunbirhatalarzinciriörmekteler.YanlışuygulamalarıbirkartopugibibüyüyebüyüyeYugoslavya'nıniçineyuvarlanıyor.Miloşeviç'inkumandasında,Yugoslavya'yıbüyükbirSırbistan'adönüştürmeyeçabaladıklarıiçinbuCumhuriyetindeitimadınıvesevgisinikaybetmişler.Ülkemizkorkarımçözülmeyebaşladı,Ivan.
Arkadaşlaraselamlar,sevgiler.Yakındagörüşmeküzere.
Nimeta."
Nimetafaksıçektiktensonra,eviniaradı.Annesiaçtıtelefonu.Fiko'yu,Hana'yısordu.Fikohenüzdönmemişti.Hana,Salihadiyebirarkadaşınınevinegitmekistiyordu,Raziyanımizinvermiyordu.KızınıtelefonaçağırdıNimeta.
"Nasılsınbenimküçükkuşum?"diyesordu.
"Anne,anneciğimevenezamandöneceksin,anneannembanaçokkarışıyor,"dediHana.
"Sendesözdinlebiraz.Nedendalaşıyorsunhepanneannenle?"
"Saliha'yagitmekistiyorum,izinvermiyor."
"Piyanoyaşeytanoyuncağıdiyeninsanlarınevindeneişinvar,kızım?"dediNimeta.
"Çünküçokgüzelkabakböreğiyapıyorlar."
"BenyarındönüyorumHana,birgündahadayan,anneanneniüzme,"dediNimeta.
Bukez,bitmiştibuiş.Dönünceîvan'lakonuşacaktı.Cumhuriyetleristerbatsınistersesavaşagirsinler,gitmeyecektiartıkevin-52denuzağa.Kararlıydı.
Gazimestan-28Haziran1989
"Dünyadahermilletinvatanıdiğerbirmilletinmirasıdır."
YAHYAKEMAL
"Priştina'yakimgidecek,Nimeta?"diyesorduMate.
"îbogitmekistiyor,"dediNimeta.
"Seningelmeyeniyetinyokmu?Kaçırılacakbirolaydeğilbu,"dediMate.
"HerşeyebenimkoşuşturmamdoğrudeğilMate,"dediNimeta."içinizdeenkıdemlibenolabilirimama,hertaşınaltındançıkınca,antipatikolmayabaşlıyorum."
"Kimekarşı?"
"Çalışmaarkadaşlarıma,dahadakötüsü,kocama."
"Buncayıldır,Burhanalışmadımıdahamedyanıntemposuna?"
"Burhanalıştıalışmasınaama,çocuklaraynıanlayışıgösteremiyor.HeleHanaokadarhassasbirdönemdeki,onufazlaihmaletmekistemiyorum,Mate,Annelikdamarımtuttuğunda,bazenişitamamenbırakmayıbiledüşündüğümoluyor."
"DünyadayapamazsınbunuNimeta,"dediMate."Bendensöylemesi,bunalımagirersininanbana.Haberciliktozunabulaşaniflaholmazbirdaha."
"Biliyorumcanım,"dediNimeta,"bunubendebiliyorum.Hattasanabiritiraftabulunayım,îvanilledebengideyimistesindiye,içiniçinduaediyorum.Amaburadakalmamdahadoğruolur."
"Sendoğrusunuyapamasonrapişmanolma,aklınkalmasın,"dediMate."Bukutlamayaaylardanberihazırlanıyorlar.Yeryerindenoynayacak,haberinolsun."
ÜlkeninBelgrad'danyönetilmesine,Sırplar'inhemPartiiçindehemdeOrdu'daçoğunluktaolmasınakarşın,birtürlürahatduramayan,süreklişikâyetedenvemevcutdurumusankiyeterikadaravantajlı
değilmişgibidahadakendilehinedeğiştirmekisteyenbircumhuriyettiSırbistan.
ikinciDünyaSavaşısonrasında,YugoslavyaFederasyonukurulurken,askerikatkısınınvezaferininkarşılığıolarakkendisineverilmesinibeklediğiMakedonya,Sırbistan'akatılacağına,Titotarafındanayrıbircumhuriyetedönüştürülmüştü.Oysa1912-1913yıllarındaSırplarbutopraklarıişgaletmişlerveMakedonya'ya'GüneySırbistan'diyebirdeyapayisimicatetmişlerdi.Amaneçareki,otopraklardaSırplardeğilMakedonlaryaşıyordu.
Hayalkırıklıklarıbununladabitmemişti.Voyvodina'danüfusunancakyüzdeellisiSırp'tıvebubölgehiçbirzamanSırbistantarafındanzaptedilememişti.
Dolayısıyla,TitoVoyvodina'yıdaözerkbireyaletkonumunagetirmişveSırplar'ıbirkezdahailletetmişti.AmaSırplarTito'yaençok,Kosovayüzündenkızmışlardı.BalkanSavaşı'ndaişgalettikleriKosova,ikinciDünyaSavaşı'nınsonunda,halkınınyüzdedoksanıArnavutolduğuiçin,Titotarafından,Sırbistan'ın'özerkbölgesi'diyetanımlanmış,yıllariçindegiderekyerelidareaçısındangüçlenmişvenihayet1974yılındaYugoslavya'nındiğercumhuriyetlerigibi,Federasyon'atemsilciyollamahakkınıdakazanmıştı.
ArnavutlarkendilerinidemirpençegibisıkanRankoviç'inbaşlarındanalınmasındansonra,ülkeninkilitmevkilerindehızla'Arnavutlaşma'başlatmışlarveSırplar'ıbüsbütünçiledençıkarmışlardı.Tambircumhuriyetolmamaklabirlikte,Kosova,Federasyoniçindeözerkbireyalettiartık...Miloşeviç'inbaşageçmesinekadar...
Milosevic1988Temmuzu'nunişçiyürüyüşlerinibahaneederekPolitburoüyeleriniistifayazorlamış,boşalanyerlerikendiadamlarıyladoldurmuş,inanılmazbirmanevrayla,1989Martı'ndaKoso-va'nıneyaletözelliklerinesonvererekonubelediyestatüsüneindirgemişti.BusiyasizaferdensonraSırplar,enönemlimilligünleriolanKosovaSavaşı'nın600.yılınıkutlamaya,inanılmazbircoşkuylahazırlanmışlardı.
53
Kosovaovasınaotuzmetreyüksekliğindedevasabiranıtdikilmişti.Üzerinebirkılıçresmive'1389-1989'tarihlerikazınmıştı.Siyahbir54taşınüzerindeise,kanrengiyle,KralLazar'ınKosovaSavaşıöncesiverdiğibuyrukyazılıydı.
Dahaaylaröncesinden,Sultan1.Murat'akarşı1389KosovaMeydanMuharebesi'nikaybedenvesavaşmeydanındaölenSırpKralıLazar'ıntemsilitabutunutüm