BAKIR ALAÞIMLARIEL KÝTABI

Saðlam Metal tarafýndanbakýr alaþýmlarý kullanýcýlarý için hazýrlanmýþtýr.Tel: (0212) 671 23 31 (PBX) Faks: 549 59 75

www.saglammetal.com

I I I . Baský

Yayýn No.: 6

Bu kitabýn yayým hakký Saðlam Metal San. Tic. A.Þ.'ne aittir.Kitabýn hiç bir bölümü elektronik, mekanik,

fotokopi vb. yollarla kopya edilip veya kullanýlamaz.izin alýnmadan

deðiþtirilip

Grafik - baský : Yonca Ajans - Ofset MatbaacýlýkTel: (0212) 544 82 17

Hakan KOÇAKMetalurji Yük. Mühendisi

Hazýrlayan

Ý Ç Ý N D E K Ý L E R

Önsöz .................................................................................................................................................... 5Saðlam Metal Hakkýnda ..................................................................................................................... 6Ürün Çeþitlerimiz ................................................................................................................................. 7

Bölüm 1 Bakýr Alaþýmlarýnýn Üretimi ve Sýnýflandýrýlmasý .................................................................................... 91.1- Doðal Yataklar ve Cevher Çýkarýlmasý ..................................................................................... 111.2- Ticari Saf Bakýr Çeþitleri ............................................................................................................ 121.3- Saf Bakýrýn Kullaným Alanlarý .................................................................................................... 131.4- Bakýr Alaþýmlarýnýn Sýnýflandýrmasý ......................................................................................... 151.5- Bakýr Alaþýmlarýnýn Üretimi ....................................................................................................... 191.6- Bakýr ve Alaþýmlarýnýn Dökümünde Kullanýlan Ergitme Ocaklarý ...................................... 231.7- Döküme Uygun Bakýr Alaþýmlarýnýn Avantajlarý ................................................................... 25

Bölüm 2 Pirinçler ...................................................................................................................................................... 272.1- Alfa Pirinçler ................................................................................................................................ 302.2- Beta Pirinçler ............................................................................................................................... 312.3- Yüksek Mukavemetli Pirinçler (Cuprass Serisi Özel Pirinçler) ........................................... 312.4- Pirinçlerin Kullaným Alanlarý ..................................................................................................... 32

Bölüm 3 Bronzlar ...................................................................................................................................................... 333.1- Kalay Bronzlarý ........................................................................................................................... 353.2- Alüminyum Bronzlarý ................................................................................................................ 373.3- Nikel Bronzlarý ............................................................................................................................ 53

Bölüm 4 SERT BAKIR ALAÞIMLARI ...................................................................................................................... 554.1- Berilyum Bronzlarý ...................................................................................................................... 574.2- Bakýr - Nikel - Silisyum - Krom Alaþýmý: Cupro NS - Cupro NSM .................................... 594.3- Bakýr - Krom (CuCr): Cupro C ................................................................................................... 594.4- Bakýr - Krom - Zirkonyum Bronzlarý (CuCrZr): Cupromax .................................................... 604.5- Bakýr - Zirkonyum (CuZr): Cupro Z ........................................................................................... 614.6- Sert Bakýr Alaþýmlarýnýn Kullaným Alanlarý ............................................................................... 624.6.1 Direnç Kaynaðý Teknolojisi ..................................................................................................... 634.6.2 Punta Kaynaðý .......................................................................................................................... 664.6.3 Dikiþ Kaynaðý (Seam Welding) ............................................................................................. 764.6.4 Projeksiyon Kaynaðý (Projection Welding) ........................................................................ 774.6.5 Yakma Alýn Kaynaðý: (Flash Butt Welding) ........................................................................ 774.6.6 Kaynak Edilecek Malzemelerin Cinsine göre Elektrotlarýn Seçimi ................................ 774.6.7 Direnç Kaynaðýnda Kullanýlan Ekipmanlar ........................................................................ 794.7- Sert Bakýr Alaþýmlarýnýn Kalýpçýlýkta Kullanýmý ....................................................................... 814.8- Sert Bakýr Alaþýmlarýnýn Erozyon Elektrotlarýnda Kullanýmý ................................................ 864.9- Demir Çelik Sektöründe Sert Bakýr Alaþýmlarý Kullanýmý ..................................................... 894.10-Sert Bakýr Alaþýmlarýnýn Güvenlik Gereçlerinde Kullanýmý ................................................. 92

Bölüm 5 REFRAKTER METALLER ........................................................................................................................ 935.1- Tungsten (Wolfram - W) ............................................................................................................ 965.2- Molibden (Mo) ............................................................................................................................ 97

Bölüm 6 BAKIR ALAÞIMLARI ÝLE ÝLGÝLÝ TERÝMLER ........................................................................................... 99

Bölüm 7 BÝLGÝ SAYFALARI ...................................................................................................................................... 105

Hakan Koçak : 1964 yýlýnda Erzurum'da doðdu. Ýlk ve orta öðrenimini burada yaptý. 1986 yýlýnda Ýstanbul Teknik Üniversitesi, Sakarya Mühendislik Fakültesi'nden metalürji mühendisi olarak mezun oldu. 1989 yýlýnda, malzeme mühendisliði alanýnda Ýstanbul Teknik Üniversitesi Kimya Metalurji Fakültesi'nde "Sert Bakýr Alaþýmlarý" isimli teziyle yüksek lisansýný tamamladý. 1989 - 1997 yýllarý arasýnda takým çelikleri ve bakýr alaþýmlarý konusunda satýþ mühendisliði ve teknik müdürlük görevlerinde bulunduktan sonra, 1997 yýlý sonunda Saðlam Metal'i kurdu ve geliþtirdi.

e-mail : hakan.kocak@saglammetal.com

ÖNSÖZ

Ýnsanoðlunun madenle tanýþmasý taþ devrine kadar uzanýr. Bu dönemde kullanýlan ilk madenler; doðada taþlar arasýnda bulunan altýn, gümüþ, bakýr ve meteorik demir parçalarý idi.

Ancak bunlar hiçbir metalurjik iþlem yapýlmadan, týpký diðer taþlar gibi kullanýlmaktaydý. Bu durum M.Ö. 4.000'lerde, bundan yaklaþýk 6.000 sene öncesi dönemde deðiþti ve muhtemelen bir tesadüf sonucu bir çömlekçi fýrýnýnda, malahit taþýndan bakýr elde edildi.

Böylece, doðal bakýrýn dýþýnda, bakýr ilk kez ergitilerek elde edilmiþ oldu. Bakýra % 10 oranýnda kalay katýnca onun daha kolay iþlendiðinin fark edilmesi oldukça uzun zaman almasýna raðmen, M.Ö. 2400 ile M.Ö.2000 yýllarý arasýndaki zaman diliminde gerçekleþen bu keþif, bulunduðu dönemin adýnýn “Bronz Çaðý“ olarak deðiþmesine neden olmuþtu.

O çaðlardan günümüze deðin bronzlar modern yöntemlerle ve deðiþik alaþýmlarda üretilerek, çok geniþ kullaným alanlarýna sahip olmuþtur.

Elinizdeki kitabý, 1989 yýlýnda Ý.T.Ü. Kimya-Metalürji fakültesinde sunduðum “Sert Bakýr Alaþýmlarý“ konulu yüksek lisans tezi ile baþlayýp daha sonra bu alaþýmlarýn ülkemizde satýþý ve uygulama alanlarý bulmasý konusunda devam eden yaklaþýk 18 yýllýk çalýþmalarýmdan edindiðim notlardan seçerek oluþturdum.

Bu kitapta 4000 yýl önce insanoðlunun keþfettiði bakýr alaþýmlarýnýn günümüzde geldiði seviyeyi göreceksiniz. 1998 yýlýnda ülkemizde bir ilk olarak yayýnlanan, þu günlerde 8. baskýsýný yaptýðýmýz ve 3 yabancý dile çevrilen Takým Çelikleri El Kitabýnda olduðu gibi; bu kitapta da teorik bilgilerden çok sanayide kullanýlabilecek pratik bilgilere önem verdim. Böylelikle iþin pratiðinde çalýþan insanlara bir baþvuru kitabý oluþturmayý hedefledim.

Saðlam Metal'in 10 yýllýk geçmiþinde edindiðimiz en deðerli tecrübe; verimli ve kaliteli bir imalat gerçekleþtirebilmek için kiþilerin malzeme seçimi ve iþleme konusunda donanýmlý olmasý gerektiðidir.

Sanayi de yaygýn kullanýlan bakýr alaþýmlarýný, özelliklerini ve kullaným alanlarýný ele alan bu kitap; saf bakýr ve pirinçler gibi bilinen malzemelerin dýþýnda, hakkýnda fazla bilgi bulunmayan alaþýmlarý ve diðer özel alaþýmlarý hedef almýþtýr.

Bir örnek verecek olursak; kalay ve alüminyum bronzlarý çok bilinen alaþýmlar olmasýna raðmen seçimleri konusunda sanayicilerimizin ve sektörle ilgili kiþilerin ulaþabileceði pratik bir kaynaða fazla rastlanýlmamaktadýr. Bu açýdan “Bakýr Alaþýmlarý El Kitabý” bu konuda pratik ve rasyonel bilgileri içeren bir kaynak olarak bir ilki gerçekleþtirmektedir.

Eðer, üretimde yaygýn olarak kullanýlan ve gün geçtikçe daha fazla kullaným alaný bulan bakýr alaþýmlarýný ve özelliklerini daha iyi öðrenebilirsek, eminim ki, hepimizin iþi kolaylaþacak; böylelikle sorunsuz ideal kaliteye daha da çok yaklaþabileceðiz.

Bu kitabý hazýrlarken bana deneyim ve destekleriyle her zaman yardýmcý olan Metalurji Yük. Mühendisi Nurettin Aras'a ve kitabýn ortaya çýkmasýnda yaklaþýk 2 yýldýr çaba gösteren, sabýrlý çalýþmalarýný unutmayacaðým, Sait Çangýr ve Yonca Ajans Matbaacýlýk Ltd. Þti. personeline, her an için yardýmlarýný gördüðüm Saðlam Metal çalýþanlarýna teþekkürü bir borç bilirim. Ayrýca evdeki çalýþmalarýmda bana yardýmcý olan eþime, çocuklarým Kaan ve Zeynep'e de destekleri için teþekkür ederim.

24 Mayýs 2006 Saygýlarýmýzla

Hakan KOÇAK Metalurji Yük. Müh.

Mayýs 2006

temin eder.

Mayýs 2006

temin eder.

Bakýrdan dökülmüþ boða ve geyik kursu (M.Ö. 2500)Anadolu Medeniyetleri Müzesi

Bölüm 1

BAKIR ALAÞIMLARININ ÜRETÝMÝ ve

SINIFLANDIRILMASI

Bölüm 1

SAF BAKIR VE ÜRETÝMÝ

Bakýr, bugünün ve yarýnýn malzemesi

Bakýr, insanlar tarafýndan kullanýlan ilk metal, çaðlar boyunca kullaným açýsýndan da demirden sonra ikinci metaldir. Tarih öncesi dönemde bulunmuþtur ve yaklaþýk M.Ö. 4000'den, hatta daha önceden baþlayarak kullanýldýðý düþünülmektedir. Bakýr-kalay bronzunun M.Ö. 2400 yýlýndan bu yana kullanýldýðý bilinmektedir. Bakýr çinko alaþýmý olan pirincin ise Roma Ýmparatorluðundan önce kullanýlmaya baþlandýðý tahmin edilmektedir.

Bakýr ve alaþýmlarýnýn günümüze kadar en önemli mühendislik malzemeleri olarak kalmasýnýn sebebi, korozyon dayanýmlarýnýn, mükemmel elektrik ve ýsýl iletkenliðinin, cazip görünüþünün, sünekliðinin ve þekillendirme kolaylýðýnýn sayesindedir. Gümüþten sonra en iyi elektrik iletkenliðine ve gümüþ ile altýn arasýnda çok yüksek ýsý iletkenliðine sahiptir.

1.1- Doðal Yataklar ve Cevher Çýkarýlmasý:

Roma döneminde büyük bölümü Kýbrýs adasýnda çýkarýlan bakýr, günümüzde dünyanýn pek çok yerinde çýkarýlsa da, dünyanýn en çok bakýr üreten ülkesi, Þili'dir. Onu, ABD, Kanada, Rusya, Zaire, Zambiya ve Peru izler.

Türkiye'nin dünya üretimindeki payý ise, % 0.40'ýn altýndadýr. Türkiye'de bakýr filizi iþleten baþlýca ocaklar, Etibank'ýn Ergani ve Küre-Aþýköy ocaklarý ile Karadeniz Bakýr Ýþletmeleri'nin Murgul, Küre-Bakibaba ve Kutlular ocaklarýdýr.

Bakýr içeren temel mineraller aþaðýdaki gibi sýralanabilir:

Maden: Renk:

Kalkopirit Pirinç sarýsýKuprit KýrmýzýMalahit YeþilAzurit MaviDoðal Bakýr Kýrmýzý

Bakýr içeren 160'tan çok mineral bilinmek-tedir. Dünya bakýr yataklarýnýn yarýsý kalkopirit filizi biçimindedir.

Bu temel minerallerden saf bakýrýn üretim kademeleri, þekil 1'deki þematik resimde gösteril-miþtir.

BAKIRÝngilizce : CopperLatince : CuprumSembolü : CuAtom Numarasý : 29

OErgime Sýcaklýðý : 1083 C-1

Isýl Ýletkenliði : 4.01 Wcm-6 -1

Genleþme Katsayýsý : 16.8x10 mm

11

Bakýr üretim kademeleri þu þekilde özetlenebilir:• Bakýr cevherinin ocaktan çýkarýlmasý ve hazýrlanmasý• Öðütme• Flotasyon (zenginleþtirme)• Ergitme ile mat ve curufa ayrýþtýrýlmasý• Konvertör de hava üfleme ile mattan bilister bakýr üretimi• Anot fýrýnýnda anot bakýra dönüþtürme• Elektrolizle katot bakýr yapýmý• Katot bakýrýn ergitilerek külçe haline getirilmesi ve satýþa sunulmasý

1.2- Ticari Saf Bakýr Çeþitleri:Ticari bakýrlarý içerdiði oksijen miktarýna göre üç sýnýfa ayýrmak mümkündür.

• Bünyesinde % 0.04 - 0.05 oksijen ihtiva eden bakýr.• Deokside edilmiþ bakýr. Bu tür bakýr oksijen ihtiva etmez, fakat bir miktar dezoksidan

ilaveleri içerir.•Oksijensiz elektrolitik bakýr. Bu tip bakýr oksijen ve deoksidan kalýntýlarý içermez.

Yukarýda belirtilen ticari bakýrlarýn tümü % 99'dan fazla bakýr (Cu) içerir. Bakýrý oksijenden arýtmak için deoksidan katký elementleri kullanýlýr. En önemli deoksidan elementleri þu þekilde sýralanýr:

Þekil-1: Þematik Bakýr Üretim Kademeleri

CEVHER

KIRMACEVHERHAZIRLAMA

ÖÐÜTME FLATASYON

BAKIR FLATASYON KONSANTRESÝ

CURUF

ERGÝTMECURUFATIÐI

KONVERTERDEÝÞLEME

MAT BÝLÝSTER

ANOT FIRINI ANOT DÖKÜMMAKÝNESÝ

ANOT BAKIRI

KATOTLAR

ELEKTROLÝZ KATOT FIRINI DÖKÜMMAKÝNESÝ BAKIR

MAMÜLLER

12

Çinko (Zn), fosfor (P), silisyum (Si), kalsi-yum (Ca), berilyum (Be), alüminyum (Al), magnezyum (Mg)

Bu oksijen giderici elementlerin bakýr bünyesinde fazla olmasý elektrik iletkenliðini bir hayli düþürmektedir. Oksijensiz bakýr elekrolitik rafine bakýrýn daha fazla arýtýlarak oksijen ihtiva etmeyen ortamlarda dökümü neticesinde elde edilir.

Deðiþik türdeki ticari bakýrlarýn mikro yapýlarý ve bakýrýn safiyetini bozan element-lerin elektrik iletkenliðine olan etkileri yandaki grafikte verilmiþtir.

1.3- Saf Bakýrýn Kullaným Alanlarý:

Elektrik iletkenliði ile korozyon direncinin yüksekliði ve kolay iþlenebilirliðinden dolayý deðiþik endüstrilerde kullanýlmaktadýr.

Saf bakýrýn baþlýca kullaným alanlarý aþaðýda verilmiþtir :

• Bakýr tel• Motor bobini• Jeneratörler• Transformatörler• Elektrikli trenlerin havai hatlarý• Troleybüs baralarý• Endüstrilere ve evlere elektrik enerjisi nakleden iletim hatlarýnda• Radyatörler ve yað soðutucularý• Yüksek fýrýn tüyer, yastýk radyatör ve monkilerin yapýmýnda• Ark ocaklarýnýn elektrod tutucu ve kollarýnýn yapýmýnda.

Þekil-2: Elementlerin Elektrik Ýletkenliðine Tesiri:(Elektrik iletkenliðine en zararlý element fosfordur.)

0.2 0.4 0.6 0.8 1.0Element Yüzdeleri

Ýyi Ý

lete

bilm

e Y

üzde

si

100

80

60

40

20

SnNi

Fe Sn

P Si

Al

BeAs

Ni

Zn

AgCd

Cu-ETP(Cu %99.9)

Cu-DHP(Cu %99.9)

Cu-OF(Cu %99.95)

ElektrolitikBakýr Cinsi

£ 60

£ 65

£ 65

Sertlik(HB)

³ 200

200 - 250

200 - 250

ÇekmeMukavemeti

(MPa)

£ 120

£ 100

£ 100

AkmaMukavemeti

(MPa)

³32

³35

³35

Kopma Uzamasý(Tavlanmýþ)

350

350

350

8.9

8.9

8.9

Yoðunluk2(g/cm )

100

85

102

ElektrikÝletkenliði

Isý ÝletkenliðiW (m•k)

Tablo-1: Çeþitli bakýr cinslerinin mekanik ve fiziksel özellikleri

13

BAKIRIN MADENDEN VE HURDADAN BAÞLAYARAK, NÝHAÝ SEKTÖRLERE DAÐILIMI

CEVHERBAKIR

HURDABAKIR

RAFÝNEBAKIR

ÜRETÝLMÝÞBAKIR

ALAÞIMELEMENTLERÝ

HURDANINALAÞIMÝÇERÝÐÝ

ÜRETÝLMÝÞMETAL

ÇUBUKFABRÝKALARI

% 46

PÝRÝNÇFABRÝKALARI

% 42

DÖKÜMHANELER% 8

ENERJÝSANTRALLERÝ

% 1

DÝÐERSANAYÝLER

% 3

Ýnþaat% 15

Elektrik veElektronik

Ürünler% 28

EndüstriyelMakine veEkipmanlar

% 28

UlaþýmEkipmanlarý

% 10

Tüketimve GenelÜrünler% 10

Diðer% 9

Þekil-3

14

1.4 Bakýr Alaþýmlarýnýn SýnýflandýrmasýBakýr içeren alaþýmlar demir dýþý metaller grubuna dahildir. Demir dýþý metallerin genel

bir sýnýflandýrmasý aþaðýda verilmiþtir.

Ýþaretleme: Saf metallerin gösteriliþinde yaygýn olarak kimyasal sembolden sonra saflýk derecesi aðýrlýk yüzdesi cinsinden ifade edilir; örneðin Zn 99.99 gibi. Bundan farklý olarak bakýrda saflýk derecesi, A'dan F'ye kadar olan harfler vasýtasýyla iþaretlenir. Bu iþaretlemeye göre F-Cu, A-Cu'dan daha saftýr. E-Cu (elektrolitik bakýr) için, sadece elektrik iletim kabiliyeti ölçü olarak alýnýr. Oksijensiz bakýr cinsleri ise, sembolün önüne yazýlacak bir S harfi ile gösterilir. Örneðin SF-Cu, %99.9 saflýk derecesine sahip olan bir oksijensiz bakýrdýr.

DEMÝR DIÞIMETALLER

ALÜMÝNYUMve ALAÞIMLARI

BAKIR veALAÞIMLARI

KURÞUN, NÝKELKALAY, ÇÝNKO

vs.

DÖVMEALAÞIMLARI

DÖKÜMALAÞIMLARI

PÝRÝNÇLER BRONZLAR ALÜMÝNYUMBRONZLARI

ALÜMÝNYUMBAKIRSÝLÝS

MAGNEZYUMVS.

ALÜMÝNYUMSÝLÝS

MAGNEZYUM

SOÐUKÝÞLEME

DÖKÜMSICAK

ÝÞLEME DÖVME DÖKÜM DÖVME

Bir Döküm Alaþýmýnýn Ýþaretlenmesi

GD CuZn- 15 Si 4

Basýnçlý Döküm Esas Metal Alaþým Elementleri

% 81 Bakýr% - Oranbelirtilmez

% 15 Çinko % 4 Silisyum

CuAl 8 FeF 45

Esas Metal Alaþým Elementleri Çekme Mukavemeti2450...600 N/mm

% 89 Bakýr% - Oranbelirtilmez

% 8 Alüminyum % 3 Demir% - Oranýbelirtilmez.

Bir Dövme Alaþýmýnýn Ýþaretlenmesi

Þekil-4: Demir Dýþý Alaþýmlarýn Sýnýflandýrmasý

15

Saf bakýra ilave edilebilen elementler þunlardýr: Alüminyum, arsenik, berilyum, kadmiyum, krom, kobalt, demir, kurþun, manganez, nikel, oksijen, fosfor, silisyum, gümüþ, kükürt, tellür, kalay, çinko ve zirkonyum. Bu alaþým elementlerinin saf bakýra olan etkileri ise aþaðýdaki þematik resimde gösterilmiþtir.

Saf bakýra ilave edilen alaþým elementlerinin saðlayacaðý avantajlara göre aþaðýdaki gruplara ayrýlabilir.

Mukavemet Artýrýcý Alaþým Elementleri• Krom (Cr) • Silisyum (Si) • Kalay (Sn)• Alüminyum (Al) • Manganez (Mn) • Nikel (Ni)• Fosfor (P) • Çinko (Zn) • Berilyum (Be)• Demir (Fe) • Zirkonyum (Zr) • Kobalt (Co)

Korozyon Dayanýmýný Artýrýcý Alaþým ElementleriBakýr asil metaldir, ama altýn veya diðer deðerli metallerin tersine bazý ortamlarda

korozyona dayanmayabilir. Bazý bakýr alaþýmlarýnýn hidrojen gevrekliði veya gerilme korozyonuna dayanýmý zayýftýr.

• Nikel (Ni) • Arsenik (As)• Alüminyum (Al) • Demir (Fe)• Kalay (Sn) • Silisyum (Si)• Manganez (Mn)

PCr Al Fe

SiMn

NiSn

ZrZn

MUKAVEMET

KOROZYONDAYANIMI

RENK DEÐÝÞÝMÝ

NiZn Sn

ZnSTe

Pb

ÝÞLENEBÝLÝRLÝKAl

AgSi

Cd Sn

AÞINMADAYANIMI

AlNi

SnAsMn

Fe Si

Cu

Þekil-5: Alaþým Elementlerinin Etkileri

16

Aþýnma Dayanýmýný Artýrýcý Alaþým Elementleri• Alüminyum (Al) • Kalay (Sn)• Gümüþ (Ag) • Berilyum (Be)• Silisyum (Si) • Kobalt (Co)• Kadmiyum (Cd)

Ýþlenebilirliði Artýrýcý Alaþým Elementleri• Tellür (Te) • Kükürt (S)• Kurþun (Pb) • Çinko (Zn)

Renk Deðiþtirici Alaþým Elemetleri Bazý bakýr alaþýmlarý dekoratif amaçlý da kullanýlabilir. Özel bir renk ve yüzey alaþýmlan-

dýrma yapýlarak, mekanik özelliklerle birlikte uyumlu olarak ortaya çýkartýlabilir. • Çinko (Zn) • Nikel (Ni)• Kalay (Sn)

Bakýr ve Alaþýmlarýnýn Sýnýflandýrýlmasý:

Bakýr Geliþtirme Derneðine göre (CDA), bakýr ve bakýr alaþýmlarý aþaðýdaki þekilde sýnýflandýrýlmýþtýr.

Dövme Bakýr ve Alaþýmlarý: Soðuk ve sýcak durumda, haddeleme veya dövme yoluyla talaþsýz olarak biçimlendirilirler. Çubuklar, saclar, borular, teller ve profiller bu gruptaki bakýr ve alaþýmlarýndan üretilir.

• Saf bakýr• Bakýr çinko alaþýmlarý (pirinçler)• Bakýr çinko kurþun alaþýmlarý (kurþunlu pirinçler)• Bakýr çinko kalay alaþýmlarý (kalay bronzlarý)• Fosfor Bronzlarý• Bakýr alüminyum alaþýmlarý (alüminyum bronzlarý)• Bakýr silisyum alaþýmlarý (silisyum bronzlarý)• Bakýr nikel ve bakýr nikel çinko alaþýmlarý (nikel gümüþü)

Döküm Bakýr ve Alaþýmlarý: Uygun Döküm niteliklerine sahiptir. Bu alaþýmlar döküm parçalar için kullanýlýr.

• Döküm bakýrý• Deðiþik türde döküm pirinçleri• Döküm manganez bronz alaþýmlarý• Döküm bakýr çinko silisyum alaþýmlarý• Döküm bakýr kalay alaþýmlarý• Döküm bakýr kalay kurþun alaþýmlarý• Döküm bakýr alüminyum alaþýmlarý • Döküm bakýr nikel ve bakýr nikel çinko alaþýmlarý

17

Özel Sert Bakýr Alaþýmlarý :• Bakýr krom alaþýmlarý (CuCr)• Bakýr krom zirkonyum alaþýmlarý

(CuCrZr)• Bakýr berilyum alaþýmlarý (CuBe)• Bakýr kobalt berilyum alaþýmlarý

(CuCoBe)• Bakýr nikel silisyum alaþýmlarý

(CuNiSi)• Bakýr alüminyum demir alaþýmlarý

(CuAlFe)• Bakýr alüminyum demir manganez

alaþýmlarý (CuAlFeMn)• Bakýr alüminyum demir nikel

manganez alaþýmlarý (CuAlFeNiMn)• Bakýr tungsten alaþýmlarý (CuW)

Döküme Uygun Bakýr Bazlý Alaþýmlarýn Katýlaþma Aralýðýna Göre Sýnýflandýrýlmasý:

Saf bakýrýn aksine bakýr alaþýmlarý sýcaklýk aralýðýnda katýlaþmaya baþlar. Þöyleki sýcaklýk likidüs sýcaklýðýnýn altýna düþünce katýlaþma baþlar ve sýcaklýk solidüs sýcaklýðýna eriþince katýlaþmasý tamamlanýr. Solidüs sýcaklýðý alaþýmýn tamamen katýlaþtýðý ve likidüs sýcaklýðý ise katýlaþmanýn baþladýðý sýcaklýktýr. Katýlaþma sistemine göre, bakýr bazlý alaþýmlar üç gruba ayrýlýr.

01.Grup: Dar katýlaþma aralýðý olan alaþýmlar. Bu grubun katýlaþma aralýðý 50 C 'dir.02.Grup: Orta katýlaþma aralýðý olan alaþýmlar. Bu grubun katýlaþma aralýðý 50-100 C 'dir.

03.Grup: Geniþ katýlaþma aralýðý olan alaþýmlar. Katýlaþma aralýðý 100 C 'den fazladýr.

Þekil-6: Bakýr alaþýmlarýnýn elektrik iletkenliði ve çekme mukavemeti

2Ýletkenlik (m/W mm )2

Çekm

e M

ukave

meti (

N/m

m)

Tablo-2: Metal Alaþýmlarýnýn Tanýmlarý

Ýmalat ve Kullanma Hakkýnda Tanýtýcý Harfler

G-GD-GK-GZ-

GC-V-GL-L-Lg-

Döküm (Genel)Basýnçlý DökümKokil DökümSavurma Döküm (Santrifuj Döküm)Devamlý DökümÖn AlaþýmlamaKayar MetalLehimYatak Metali

Terkip Hakkýndaki Karakteristikleri(Tanýtýcý Ýþaretleri)

Kimyasal SembollerAl AlüminyumCu BakýrNi NikelPb KurþunZn ÇinkoÝçeriðin aðýrlýk yüzdelericinsinden karakteristiksayýlarýÖrneðin: Mg 3 % 3 MagnezyumZn 25 %25 Çinko

Özel Nitelikler veya ÝþlemDurumlarý Hakkýnda Kýsa Ýþaretler

Çekme mukavemeti F...Çekme mukavemeti (Karakteristik sayýsý ile)Örneðin F42 Çekme mukavemeti Rm= 420...480

2N/mm gibi

Hafif metallerde ilave iþaretleraKawagzhWh

SertleþtirilmiþSoðuk sertleþtirilmiþ Sýcak SertleþtirilmiþTavlanmýþÇekilmiþ (çekme sertliði)Haddeden geçirilmiþ (hadde sertliði)

1200

1000

800

600

400

200

10 20 30 40 50 60

18

1.5- Bakýr Alaþýmlarýnýn Üretimi:

Uygun maliyetli döküm tasarýmýný etkileyen ve fizik prensibine dayanan altý parametre dökümcülükte çok önemlidir. Bunlar bir sistem olarak tatbik edilir ve döküm tasarýmýnýn geometrisini yönlendirir. Bu parametreler þu þekilde sýralanýr.

Döküm Özellikleri:

1- Sývý kalma süresi

2- Katýlaþma büzülmesi tipi (ötektik, yönlü ve eþeksenli olmasý) ve katýlaþma büzülmesi hacmi (küçük, orta ve fazla oluþu)

3- Cüruf ve oksit oluþturma eðilimi

4- Döküm sýcaklýðý

Yapýsal Özellikler:

5- Elastisite modülü (döküm geometrisinin saðlamlýðý)6- Kesit modülü (alaþýmýn saðlamlýðý)

Bakýr alaþýmlarý kuma, kabuk kum kalýbýna, kokil kalýbýna, kimyasal kuma ve savurma kokil kalýbýna dökülerek deðiþik þekillerde döküm parçalarý elde edilir.

Kuma Döküm (Sand Casting) :En çok kullanýlan döküm yöntemlerinden biri olup, ergitilmiþ metalin sýkýþtýrýlmýþ bir kum

kalýp içindeki boþluða dökülmesine denir. Nihai dökümün þekline yakýn bir aðaç veya metal model kum içindeki boþluðun elde edilmesinde kullanýlýr. Sýkýþtýrýlmýþ kumun bozulmamasý için modele koniklik verilir.

Resim-1: Kum kalýplama makinesi ile kum kalýp yapýmý Resim-2: Ýndüksiyon ocaðýndan döküm alýnmasý

19

Kuma dökümün aþamalarý bir sonraki sayfada verilmiþtir.

Kuma dökümün temel kademeleri:• Dökülecek parçanýn teknik resminin çizimi• Model yapýmý• Maça yapýmý• Kuma kalýplama• Ergitme ve döküm• Temizleme

Metal döküm iþleminin en önemli avantajlarý aþaðýda sýralanmýþtýr:

• Dahili ve harici kompleks parçalarýn dökümüne müsaittir. Neticesinde birçok iþlemler, örneðin tornalama, dövme, haddeleme ve kaynak iþlemleri asgariye indirilmekte veya elimine edilmektedir.

• Fiziksel özelliklerinden ötürü bazý metaller yalnýzca dökümle þekillenebilmektedir. Bu tür metaller sýcak iþlenerek çubuk, levha haline getirilemezler.

• Metal döküm seri üretime uygun bir iþlemdir.• Çok büyük, aðýr metal parçalar kolayca dökülebilmek-tedir. Baþka metodlarla büyük

parçalarýn yapýmý ekonomik olmadýðý gibi daha zor iþlemleri gerektirmektedir.• Döküm iþlemi, daha elveriþli fiziksel ve mekanik özelliklerin elde edilmesine müsaittir.• Ýyi kaydýrýcý yatak kaliteleri metallerin dökümü ile elde edilir.

Resim-3: Kuma döküm

Resim-4: Saðlam Metal Gebze-Þekerpýnar'daki Bakýr Alaþýmlarý fabrikasý

20

KUMA DÖKÜM AÞAMALARI

MODELHANEModel Yapýmý

KALIPLAMA BL.Kalýp Yapýmý

OCAK BÖLÜMÜMalzeme TaþýmaÞarj YapmaErgitmeCuruf ÇekmeAlaþým ÝlavesiDöküm AlmaOcak TamiriPota Tamiri

SPEKTROGRAFÝSpektral Analiz

DÖKÜM PLATFORMUMetal DökümüKalýp Bozma

TEMÝZLEME BL.Yolluk AyýrmaTaþlamaKaynakIsýl ÝþlemTornalama

MUAYENE ve TEST

BOYAMAve AMBALAJ

STOK SAHASISevkiyat

MAÇA BÖLÜMÜMaça YapýmýMaça PiþirmeMaça Püskürtme

Kum TesisiKum Islahý

Dönüþ

Kullanýlmýþ Kum

Þekil-7

21

Savurma Döküm (Centrifugal Casting) :Savurma döküm iç ve dýþ yüzeyleri düzgün olan büyük çaplý petrol nakil borularý, su

nakil borularý, süt veya kimyasal depolama tanklarýnýn yapýmýnda kullanýlýr. Telefon, sokak ve caddelerin aydýnlatma direklerinin yapýmýnda da oldukça yaygýn kullanýlmaya baþlanmýþtýr. Kalýpçýlýkta, paslanmaz saclarýn derin sývama kalýplarý da bu yöntemle üretilir.

Savurma dökümün avantajlarý aþaðýda sýralanmýþtýr.

• Demir ve demir dýþý metal ve alaþýmlarýnýn dökümüne elveriþlidir.• Sýzdýrmayan bir hayli yüksek hidrolik basýnçlara dayanýklý dökümlerin yapýmýna

müsaittir.• Döküm parçalarý porozite ihtiva etmez• Malzeme yapýsý daha sýkýþmýþ olduðundan kýrýlmaksýzýn aðýr yüklere dayanýr.• Diðer döküm metodlarýyla elde edilen fiziksel özelliklerden % 30 daha üstün özellikler

elde edilir.• Sayýsýz ebatlarda, þekillerde ve miktarlarda ekonomik döküm parçalarýnýn yapýmýna

elveriþlidir.

Saðlam Metal'da üretilen alüminyum bronzlarýnýn yuvarlak kesitli olanlarý savurma döküm yöntemi ile üretilmektedir. Uzman mühendis kadromuzun geliþtirdiði makinemiz ile metalurjik açýdan, daha homojen, gözeneksiz ve boþluksuz parça imalatý daha kolay yapýlabilmektedir.

Savurma dökümün basit bir þematik þekli aþaðýda verilmiþtir.

Dökümü yapýlan tipik metaller:

• Bakýr ve bakýr alaþýmlarý • Alüminyum ve alaþýmlarý • Nikel alaþýmlarý • Çelik

Kabuk Kalýba Döküm (Shell Moulding) :

Bu metod, kuma dökümün geliþtirilmiþ bir þekli olup, çok ince kabuk kalýp içerisine ergimiþ metal veya alaþým dökülür. Dökümü yapýlacak parçanýn her iki yarýsýnýn metal modeli yapýlarak plak model üzerine baðlanýr. Yolluk ve çýkýcýlarda metal plak model üzerine

0sabitlenir. Model ve plak model birlikte 250-350 C ye ýsýtýlýr. Bilahare özel hazýrlanmýþ kum ve

Resim-5: Savurma döküm prensibi Resim-6: Savurma boru yapýmý

22

organik reçine karýþýmý ýsýtýlmýþ modelle temas ettirilerek iki parçalý kabuk kalýp elde edilir. Bu iki yarým kalýp bir araya getirilerek içerisine ergitilmiþ metal veya alaþým dökülür. Bu metodla dökülen parçalarýn yüzeyi çok temiz olmaktadýr.

Metal (Kokil) Kalýba Döküm (Permanent Mould Casting) :

Bu döküm metodunda metal kalýplar içerisine ergimiþ metal dökülür. Döküm öncesi metal kalýplar ýsýtýlýr ve iç yüzeyleri özel kalýp boyasý ile boyanýr. Bu döküm metodu,kuma döküme nazaran daha ekonomiktir. Diðer avantajlarý; döküm yüzeyinin çok temiz olmasý, döküm ölçülerinin hassas ayarlanmasý ve dökümün mekanik özelliklerinin daha üstün olmasýdýr.

1.6- Kullanýlan Ergitme Ocaklarý:

Ergitme ocaðýnýn görevi, en ekonomik koþul-larda, kalitede ve istenen sýcaklýkta bir metal veya alaþýmýn ergitilmesini saðlamaktýr. Bakýr ve alaþýmlarýn ergitilmesinde kullanýlan ocaklar çok çeþitlidir. Ergitmede kullanýlan ocaklar; kömür, fuel-oil veya elektrikle çalýþmaktadýr. Baþlýca tiplerini aþaðýdaki þekilde özetlemek mümkündür.

1- Potalý Ocaklar:

Bu ocaklarda metal ve alaþým grafit pota içinde ergimekte ve ergidiðinde pota kýskaç yardýmý ile dýþarý alýnýp döküm yapýlmaktadýr. Her alaþým için ayrý pota kullanýlmamasýnýn aþaðýdaki olumsuz özellikleri kaçýnýlmazdýr.

Potalý ocaklarýn dezavantajlarý aþaðýdaki þekilde sýralanýr.

1- Düzensiz ergitme ve olumsuz çalýþma ortamý yaratmaktadýr.2- Oluþan gazlar, sývý metal kalitesini olumsuz yönde etkilemektedir.3- Homojen bir alaþým elde edilmesi ve alaþýmýn içindeki elementlerin kontrolü bir hayli

zordur.4- Oksitlenme ile alaþým elementlerinin kaybý bir hayli fazladýr.5- Sýcaklýk kontrolü zordur.6- Çýkan dumanlar hava kirliliðine yol açar.

Resim-7: Kabuk kalýp ve maçalarý

Resim-8: Kokil Kalýba Döküm

23

Bu dezavantajlar yüzünden potalý ocaklar, giderek daha az tercih edilmektedirler. Ülkemizde çok hassas olan bazý parçalarýn (punta kaynaklarda kullanýlan elektrotlar gibi) bile potalý ocaklarda dökülen alaþýmlarla üretilmesi Saðlam Metal'in indüksiyon ocaðýna dayanan kaliteli üretimi ile yeni bir döneme girmiþtir.

2- Ýndüksiyon Ergitme Ocaklarý:

Demir dýþý dökümhaneleri için, özel olarak geliþtirilen grafit, kil grafit ve silisyum karbür potalarla çalýþabilen orta frekanslý indüksiyon ergitme ocaklarý geliþmiþ ülkelerde kullanýlmaya baþlanmýþtýr. Ýndüksiyon ergitme ile homojen alaþýmlar elde edilir. Diðer rezistanslý ocaklara göre bölgesel aþýrý sýcaklýk yükselmesi olmadýðýndan metal firesi çok daha düþüktür.

Ýndüksiyon ergitme ocaklarýnýn diðer ocaklara olan üstünlükleri:

• Daha Temiz Ergitme• Kalite Üstünlüðü• Daha iyi Çevre Koþullarý• Daha Yüksek Verim• Otomatik Baþlatma• Hýzlý Ergitme• Tabii Karýþtýrma• Düþük Refrakter Aþýnmasý• Ýþletme Þartlarý Açýsýndan Üstünlük• Enerji Tasarrufu

Saðlam Metal'in ürettiði bakýr alaþýmlarýnýn yüksek kaliteli olmasýnda birinci etken olan indüksiyon fýrýný hava kirliliðine sebep olmaz.

Resim-10: Ýndüksiyon ocaðý gövde kýsmý

Resim-9: Ýndüksiyon ocaðý

Resim-11: Ýndüksiyon ocaðý önden görünümü

24

1.7- Döküme Uygun Bakýr Alaþýmlarýnýn Avantajlarý:

Döküm bakýr alaþýmlarý çok kullanýmlý alaþýmlardýr. Diðer metallerin aksine kullanýcýlara sayýsýz avantajlar saðlar. Döküm alaþýmlarý kolayca dökülür, iþlenir, lehimlenir, kaplanýr ve deðiþik deðerlerde fiziksel ve mekaniksel özellikler elde edilir.

Döküm bakýr alaþýmlarýnýn ortak fiziksel ve mekaniksel özellikleri aþaðýda verilmiþtir.

• Ýyi korozyon dayanýmý: Uzun kullaným süresi saðlar ve uzun dönemde masraflarý azaltýr.

• Uygun mekanik özellikler: Bu özellikler yumuþak ve dövülür saf bakýrdan sertleþtirilmiþ ve temperlenmiþ çeliðin mekanik özelliklerine sahip mangan bronzuna kadar geniþ deðerleri kapsamaktadýr.

• Yüksek ýsý ve elektrik iletkenliði: Bu özellik gümüþ hariç diðer metallerden daha yüksektir. Alaþýmlama ile bakýrýn iletkenliði düþmesine raðmen, ýsý ve elektriði diðer korozyona dayanýmlý malzemelerden çok daha iyi geçirir.

• Deniz organizmalarýný önleme direnci: Deniz suyunda mevcut organizmalarýn çoðalmasýný önler. Bu özellik alaþýmla azalmasýna raðmen bir çok alaþýmlar bu özelliði uygun sýnýrlarda tutarlar, örneðin bakýr-nikel alaþýmý.

• Düþük sürtünme ve aþýnma oranlarý: Örneðin yüksek kurþunlu kalay bronzundan yapýlan yataklar çelikten daha az aþýnýrlar.

• Ýyi dökülebilirlik: Bütün bakýr alaþýmlarý kuma dökülebilir ve çoðu savurma, sürekli döküm ve kokile dökümü de yapýlabilmektedir.

• Ýyi iþlenebilirlik: Kurþunlu bakýrlar, yüksek devirlerde çok kolay iþlenirler.• Döküm sonrasý iþleme kolaylýðý: Mükemmel yüzey kalitesi ve tolerans kontrolü

kolayca saðlanýr. • Geniþ alaþým seçeneði: Belli bir kullaným yeri ve tasarým için çok deðiþik çeþitte

alaþýmlar kullanýlabilir.

Extra Nr.45 (1.1730) Kalýp hamilleri için ideal çelik

EPM 2 (1.2162) Civa çeliði yerine, daha yüksek aþýnma dayanýmý

CPPU (1.2379) 4 mm'ye kadar saclarýn kesme ve bükme kalýplarýnda

CPW (1.2436) 2 mm'ye kadar saclarýn kesme ve bükme kalýplarýnda

VNC 4 (1.2767) 4 mm ve üstü kalýn saclarýn kesme ve bükümünde

WP 7 V Hem 60 - 62 RC sertlikte, hem tok, PVD kaplama imkaný

CPOH Aþýnma dayanýmý ve tokluk bir arada, PVD kaplama imkaný

CPR Çok yüksek aþýnma dayanýmlý, 63 - 64 RC'de kullanýlabilir.

•Soðuk Ýþ Çelikleri

Toz Metal ÜrünüSoðuk Ýþ Çelikleri

PMD M-4 PMD 10 PMD 23

SAÐLAM METAL'DEN HER ÝÞE UYGUN

25

Bölüm 2

PÝRÝNÇLER

Hitit döneminde (M.Ö. 2500) döküm tekniði ile yapýlmýþ geyik heykeliAnadolu Medeniyetleri Müzesi

Bölüm-2

PÝRÝNÇLER

Bakýrýn (Cu) çinko (Zn) ile deðiþik oranlarda birleþerek yapmýþ olduðu alaþýmlara pirinç adý verilir. Pirinç malzemelere, rengi sarý olduðu için ülkemizde "sarý" da denir. Mukavemet ve korozyon dayaným özellikleri çok yüksek olan pirinçlerin, iç yapý ve mekanik özellikleri çinko miktarýyla orantýlýdýr. Bakýr ve çinko yalnýzca hadde deðil ayný zamanda döküm alaþýmlarýnda da bakýrýn en önemli alaþým türüdür. Demir dýþý tüm bakýr alaþýmlarýnýn en önemlisidir ve mühendislikte çok fazla kullanýlmaktadýr. Endüstriyel pirinçler bakýr ve çinko ilavelerinin dýþýnda diðer alaþým elementlerini de içerirler. Pirinçlerin en önemli özellikleri, atmosferik korozyona dirençli olmasý, sýcak ve soðuk þekillendirilmesi, derin çekilmeye, sýcak dövülmeye ve preslenmeye uygunluðu ve kolay lehimlenme özelliðine sahip olmalarýdýr.

Pirinçlerin bir çok avantajlarý vardýr. Bu, avantajlarýn en önemli olanlarý aþaðýda sýralanmýþtýr.

• Üstün iþleme özelliði. • Çekici renk özelliði• Ýyi ýsý ve elektrik iletkenliði. • Aþýnma dayanýmý

0• Özelliklerinde azalma olmadan • 200 C altýnda özelliklerinde azalma olmamasýtekrar kullanýlma özelliði. • Güneþ ýþýný ile renk deðiþtirmemesi

• Kolay kaynak olma • Uygun maliyetli malzeme• Kolay dövülebilirliði • Ýyi mukavemet özellikleri• Kývýlcým çýkarmaz • Ýyi korozyon dayanýmý• Deðiþik þekil ve ebatlarda temin kolaylýðý

Pirinçlerin çeþitli mikro yapýlarý aþaðýda verilmiþtir. (Resim-12)

Endüstride kullanýlan malzemelerde bakýr miktarýnýn en az % 54 olmasý zorunludur. Daha düþük bakýr miktarlarýnda malzeme çok sert ve kýrýlgan olur.

Pirinçler iki ana gruba ayrýlýr:

• % 61'den fazla bakýr içeren alfa alaþýmlarý • % 54 - 61 bakýr içeren alfa + beta alaþýmlarý

Pirinç (Dövülmüþ):% 84-86 Cu, %13.9- 16 Zn

ölçek boyut uzunluðu: 25 mikron

Pirinç (döküm yapýsý):% 97.0-98.0 Cu, % 1.9-3.0 Zn

ölçek boyut uzunluðu: 500 mikron

Pirinç (dövülmüþ):% 89-90.0 Cu, % 8.9-11.0 Zn

ölçek boyut uzunluðu:125 mikron

29

Bakýr çinko alaþýmlarýnýn özelliklerini alfa ve beta fazlarý belirler. Örneðin alfa alaþýmlarý soðuk þekillendirilmeye ve beta alaþýmlarý sýcak iþlemeye (dövmeye, ekstrüzyona) müsaittir.

2.1- Alfa Pirinçler:

Bu tür pirinçler soðuk haddeleme ile levha, tel ve boru yapýmýnda kullanýlýr.Kýzýl Pirinçler :

70/30:Üstün iþleme özelliðinden dolayý kovan pirinci

olarak da bilinir. Alaþýmýn demir, kurþun, bizmut, arsenik ve antimuan içermemesi ve dolayýsýyla çok saf olmasý gereklidir. Soðuk haddeleme sonrasý tavlama tane yapýsýný iyileþtirir ve mukavemeti

0artar. Tavlama sýcaklýðý 600-650 C dir. Alfa pirinçleri genellikle soðuk þekillendirilmiþ olarak satýþa sunulmaktadýr.

85/15:Bu tür pirinçler, mermi kovaný, derin sývanmýþ

kaplar ve ucuz mücevherat yapýmýnda kullanýlýr.

63/37:Standart bir pirinç türü olup soðuk presleme

iþlerinde kullanýlýr. 70/30 pirinç türünden daha ucuzdur. Soðuk iþlemeden sonra tavlanýrsa kristal yapýsý 70/30 pirince benzer. Ms 63 olarak da bilinir.

% 5 ila 20 arasýnda çinko içeren pirinçler bu grupta yer almaktadýr. Sarý pirince göre korozyon direnci daha iyi olup çinkosuzlaþma ve gerilmeli korozyona karþý daha dayanýklýdýr. Çok yaygýn olarak kullanýlan düþük çinkolu pirinçler, ticari bronz (% 95 Cu - % 5 Zn), kýzýl pirinç (% 90 Cu - % 10 Zn), düþük pirinç (% 80 Cu - % 20 Zn)'dir.

Parlak metal olarak da bilinen % 95 Cu - % 5 Zn (ticari bronz) alaþýmý bakýrdan daha yüksek dayanýma sahiptir. Jetonlar, madalyalar, madeni para, yakma kaplarý, amblemler, elektrik düðmeleri ve yüksek parlaklýkta altýn kaplamalarýn yapýmýnda kullanýlmaktadýr.

Kýzýl pirinç (% 90 Cu - % 10 Zn), soðuk ve sýcak deformasyon özelliði son derece iyi olan bir alaþýmdýr. Kostüm, mücevherat, ruj kabý, dövme malzeme, þekillendirme ve vida yapýmý gibi uygulamalarda kullanýlmaktadýr. Kýzýl pirinç (%85 Cu - % 15 Zn), elektrik iletim parçalarýnda, vida yuvalarýnda, soketlerde, pullarda, kondansatörlerde, ýsý deðiþtirici tüplerde iletim borularýnda, radyatör peteklerinde ve benzeri birçok alanda kullanýlmaktadýr.

Düþük pirinç (%80 Cu - % 20 Zn), güzel görünümlü metal iþleri, madalyalar, termostat kaplarý, enstrümanlar, þekillendirilebilir parçalar ve derin çekme parçalarýnda kullanýlmaktadýr.

Resim-13: Pirinç çubuklar

30

2.2- Beta Pirinçler:

Bu pirinçler ikinci gruba girerler ve döküme, sýcak haddelemeye, ekstrüzyona ve sýcak preslemeye uygundurlar. Soðuk olarak ta haddelenebilmektedir.

60/40:

En üstün özelliklere sahip pirinç türüdür. Alfa + beta kristallerinden oluþur. Muntz metal olarak bilinir. Bu pirincin tipik özellikleri aþaðýda verilmiþtir.

Döküm olarak:2Maksimum Çekme Dayanýmý : 34.1-38.75 kg /mm

Kopma uzamasý % : 40-45Brinell Sertlik, HB : 90-100

Kurþunlu Pirinç:

Pirinçlere kurþunun ilavesi iþleme özelliklerini iyileþtirir. Sýcak þekillendirme iþleri ve ekstrüzyon çubuklarý yapýmýnda % 56-61 bakýr, %1.5-3.5 kurþun ve kalaný çinko içeren alaþým kompozisyonu kullanýlýr. Bu alaþýmýn mukavemet özellikleri ile Muntz metal özellikleri arasýnda bariz bir fark yoktur.

Pirince kalay ilavesi bazý pirinçlerin özellikle çinko eksilmesine karþý korozyon dayanýmýný artýrýr.

Kurþunlu pirincin mikro yapýsý (Resim-14) :

2.3- Yüksek Mukavemetli Pirinçler (Cuprass Serisi Özel Pirinçler):Pirincin mekanik özelliklerini artýrmak amacýyla, bakýra çinkonun dýþýnda nikel, mangan,

demir, kalay ya da silisyum elementleri katýlabilir. Özel pirinç adý verilen bu alaþýmlarda ilave elementlerin toplam miktarý % 5'i geçmez. Bu elementler uzama özelliklerine fazla etki etmeksizin çekme mukavemetini artýrýr. Birden çok element içeren bu alaþýmlara yüksek mukavemetli pirinçler denir. Saðlam Metal'de yüksek mukavemetli pirinçlerin üç türü imal edilmektedir.

Dökülmüþ kurþunlu pirinçanalizi : Cu:%59-64,

Zn:34.5-40.0, Pb:%0.8-1.4

Dökülmüþ ve sýcak çekilmiþanalizi : Cu %59-62, Zn 36.5-40.0Sn %0.5-1.0, Pb %0.2, Fe %0.10

31

Saðlam Metal tarafýndan üretilen özel pirinçler:

Döküm Pirinçleri:

Bazý önemli döküm pirinçlerin kimyasal, fiziksel ve mekanik özellikleri aþaðýdaki tabloda verilmiþtir.

2.4- Pirinçlerin Kullaným Alanlarý:

• % 5-20 çinko içeren pirinçler renk özelliðinden ötürü süslü metal iþlerinde, ucuz mücevherat ve mimari maksatlarda tercihen kullanýlýr.

• % 70-30 çinko içeren pirinçler fazla uzama kabiliyeti istenen tel, çubuk, mermi kovaný ve kondansatör boru yapýmýnda kullanýlýr.

• % 40-43 çinko içeren pirinçler alfa-beta pirinçleri olarak bilinir ve daha az uzama kabiliyetine sahiptir, fakat çok kolay iþlenebilirler. Bu tür pirinçler ekstrüzyona, haddelemeye, sýcak dövmeye ve preslemeye müsaittirler.

Kalýpçýlýkta ve makine imalatýnda ihtiyaç duyulan yüksek sertlikteki Cuprass serisi pirinçler Saðlam Metal stoklarýnda muhtelif ölçülerde bulunmaktadýr.

Resim-15

Cuprass 1

Cuprass 2

Cuprass 3

Kullaným Alanlarý (Tablo-4)

Orta derecede kayma özelliði vardýr. Hadde tezgahlarýnda ve vidalý preslerde baský somunu olarak kullanýldýðý gibi gemi pervanelerinde de kullanýlýr.Yüksek mukavemetli sert bir malzemedir. Durgun yük altýnda çalýþan konstrüksiyon parçalar, makine parçalarý vs. de kullanýlýr.Yüksek mukavemetli sert bir pirinçtir. Yüksek ve düþük devirlerde çalýþan yataklar, sonsuz vida ve diþli imalinde kullanýlýr.

M a l z e m e

Cuprass 1

Cuprass 2

Cuprass 3

CuZn35Al1(DIN 1709-1981)

CuZn34Al2(DIN 1709 1981)

CuZn25Al5(DIN 1709 1981)

Cu

56-65

55-66

60-67

Fe

0.5-2.0

0.5-2.5

1.5-4.0

Al

0.5-2.0

1.0-3.0

3.0-7.0

Mn

0.3-3.0

0.3-0.4

2.5-5.0

Zn

Kalan

Kalan

Kalan

Çekme D.2kg/mm

50

62

75

Uzama%

18

14

5

SertlikHB

120

160

190

Saðlam Metal tarafýndan üretilen özel pirinçler (Tablo-3)

32

Bölüm 3

BRONZLAR

Mi.Ö. 1300 Hitit dönemi döküm potasýÇorum Müzesi

Bölüm - 3BRONZLAR

Bronzlar esas olarak kalay içeren bakýr esaslý alaþýmlardýr. Bakýrýn çinko içermeyen diðer alaþýmlarýna genel olarak bronz denilmekte ve çeþitleri ana alaþým elementleriyle belirtilmektedir. Geleneksel bronzlar bakýr-kalay alaþýmlarýdýr ve kalay bronzu ya da çoðu zaman fosforla deokside edildiklerinden, fosfor bronzu olarak adlandýrýlýrlar.

Bronzlar dövme ve döküm alaþýmlarý olarak iki ana gruba ayrýlýr:

3.1- Kalay Bronzlarý:Kalay miktarlarý belirli sýnýrlar içerisinde olan bakýr-kalay alaþýmlarý endüstriyel açýdan en

önemli bronzlarý oluþturmaktadýr. Pirinçlerde olduðu gibi, kalayýn bakýra ilavesi bir seri katý solüsyonlarý oluþturur. Bakýr - kalay alaþýmlarýnýn faz diyagramlarý fazlasýyla karmaþýktýr. Alfa fazý ihtiva eden alaþýmlar (Cu % 87-100, kalay % 0-13) haddelemeye ve soðuk preslemeye uygun düþmektedir. Alfa + beta alaþýmlarý % 78-87 bakýr, % 13-22 kalay içerirler. En önemli kalay bronzlarýnýn kimyasal analizleri aþaðýda verilmiþtir.

Resim-16: Ýþlenmiþ bronz döküm parçalarý Resim-17: Çeþitli kesitlerde kontinü döküm ürünü bronzlar

1-Dövme Alaþým Grubu :Bu alaþým grubu dört temel alaþým ailesini içerir.Bakýr-kalay-fosfor alaþýmlarý (Cu-Sn-P) fosfor bronzlarý.Bakýr-kalay-kurþun-fosfor alaþýmlarý (Cu-Sn-Pb-P) kurþunlu fosfor bronzlarý.Bakýr-alüminyum alaþýmlarý (Cu-Al) alüminyum bronzlarý.Bakýr-silisyum alaþýmlarý (Cu-Si) silisyum bronzlarý.

2-Döküm Alaþým Grubu :Bu alaþým grubu da dört temel alaþým ailesini içerir.Bakýr-kalay alaþýmlarý (Cu-Sn) kalay bronzlarý.Bakýr-kalay-kurþun alaþýmlarý (Cu-Sn-Pb) kurþunlu ve yüksek kurþunlu kalay bronzlarý.Bakýr-kalay-nikel alaþýmlarý (Cu-Sn-Ni) nikelli kalay bronzlarý.Bakýr-alüminyum alaþýmlarý (Cu-Al) alüminyum bronzlarý.

35

• % 5 kalay, % 95 bakýrlý kalay bronzlarý: Bu alaþýma bir miktar çinko ilave edilerek para yapýmýnda kullanýlýr.

• % 10 kalay, % 90 bakýrlý kalay bronzlarý: Bu alaþýma bir miktar çinko ihtiva edilirse tipik bir top alaþýmý elde edilir. Tipik bir top bileþimi % 88 bakýr, % 10 kalay, % 2 çinko içerir.

• % 15 kalay, % 85 bakýrlý kalay bronzlarý: Bu tip bronzlar yatak malzemesi olarak kullanýlýr ve az miktarda deoksidan olarak çinko ihtiva ederler.

Kalay bronzlarýnýn en belirgin özellikleri atmosferik ve su korozyonuna karþý iyi dirençli ve aþýnmaya karþý fazla dirençli olmasýdýr. Ayný zamanda mükemmel yaðlama kabiliyetleri vardýr. Endüstride en çok kullanýlan bakýr alaþýmlarýndan biridir. Ülkemizde kalay bronzu imal edilmekte ancak düþük kalay içeren cinsleri üretimdeki kolaylýðý nedeniyle daha çok tercih edilmektedir. Bu tür bronzlar ise çok çabuk aþýnarak veya sarma adý verilen sertliðinin düþük olmasýndan kaynaklanan yapýþma yaparak verimlilikte azalmaya sebep olmaktadýrlar.% 6 kalay ihtiva eden bronzlar soðuk ve sýcak iþlenmeye müsaittirler. Kalay miktarýnýn artmasý malzeme mukavemetini artýr, diðer taraftan uzama kabiliyeti bir hayli azalýr. %10, 12 kalay içeren bronzlar mekanik özellikler açýsýndan en ideal olanlarýdýr. Bu tip bronzlar döküm parçalarýnda tercih edilirler. Döküm bronzlarý kalay, kurþun, fosfor ve nikel ihtiva eder.

Kalay bronzlarýnýn mikro yapýlarý (Resim-18)

Endüstride kullanýlan önemli brozlarýn kimyasal bileþimi, mekanik ve fiziksel özellikleri aþaðýda verilmiþtir.

Kalay Bronzlarý

Cuptin HL

Cuptin L

Cuptin 1

Cuptin 2

Cuptin 3

Cuptin 4

Sn

7

5

8

10

12

13

Zn

-

5

4

-

-

1

Pb

18

5

6

2

1

(+%2Ni)

Sertlik

HB

60-65

70

65-75

100

70

80-95

Yoðunluk

3g/cm

8.8

8.8

8.8

8.6

9.1

8.6

Kimyasal Bileþimi Çekme Day.

2N/mm

170-210

250

240-270

300

300

260-280

Düþük yüklü, yüksek hýzlý yataklar için kullanýlýr. Sertliði düþük ama kaydýrma özelliði yüksektir. 2

Yaðlama yoksa su da yaðlama özelliði yapar. Lineer hýz sýnýrý 12 m/sn Baský sýnýrý 20 N/mmOrta yüklü, orta hýzlý yataklar için kulanýlýr. Kollektör bilezikleri, piston bilezikleri, ventil yataðý bilezikleri, subap yataðý, armatür ve su tulumbasý faný yapýmýnda kullanýlýr. Orta sertliktedirYüksek yüklü, düþük hýzlý yataklar için kullanýlýr. Sürtünme yataklarý, aþýnma plakalarý, civatalar

2pinyonlar, mafsallar. Lineer hýz sýnýrý 7 m/sn, baský sýnýrý 40 N/mmYüksek yüklü, düþük hýzlý yataklar için kullanýlýr. Sürtünmeye dayanýklý diþliler, salyangoz diþlisi, sonsuzvida yapýmýndaYüksek yüklü, düþük hýzlý yataklar için kullanýlýr. Takým tezgah yataklar, soðuk hadde yataklarýnda kullanýlýr.döner tabla ve muylu yataklarý, piston bilezikleriYüksek yüklü düþük hýzlý yataklar için kullanýlýr. Kýzaklar, köprü yataklarý, hadde yataklarý,

2döner tabla ve muylu yataklarý, piston bilezikleri. Lineer hýz sýnýrý 6 m/sn, baský sýnýrý 60 N/mm

K u l l a n ý m A l a n l a r ý

Kalay Bronzu: Döküm yapýsý:Kimyasal analizi:

Cu: % 88-90, Sn: % 10-12, Pb: % 0.50, Zn: % 0.50, Ni: 0.50, P: %0.30, Sb: %0.20, Fe: % 0.15

Yüksek kurþunlu kalay bronzu:Sürekli döküm yapýsý

Cu: %78/82, Pb: %8/11, Sn: %9/11,Zn: %0.8, Ni: % 0.5,

diðer elementler cüzi miktarda.

Tablo-5: Saðlam Metal'de seri olarak imal edilen kalay bronzlarý

36

3.2- Alüminyum Bronzlarý:Alüminyum bronzlarý % 14'e kadar alüminyum içeren bakýr esaslý alaþým ailesidir. Diðer

alaþýmlarýn sunamadýðý mekanik ve kimyasal özellikleri alüminyum bronzlarý sunar. Bu özellikler alüminyum bronzlarýna bir çok üstünlükler saðlar. Sertlikleri 40 - 42 RC'ye kadar çýkan cinsleri vardýr.

Bu malzemelerin aþýnma dayanýmý da yüksek olduðundan kalýpçýlýkta ve makine imalatýnda çeliðe alternatif teþkil etmektedir. Çelikten daha iyi ýsýl iletkenliðinin olmasý sayesinde de plastik kalýplarýnda çeliðe alternatif teþkil eder. Örneðin plastik kova kalýplarýnda çekirdek tamamýyla bronzdan yapýlabilir.

Sürtünme katsayýsýnýn düþük olmasý nedeniyle, paslanmaz saclarýn derin sývama kalýplarýnda kullanýlan malzemedir.

Ülkemizde kum kalýba döküm ile ve savurma döküm yolu ile sadece gerekli olan ölçüye göre döküm yapýlmaktadýr. Ülkemizde bu eksiklik imalatçýlarýn ya mekanik özellikleri düþük döküm parçalar kullanmalarýna ya da bu parçalarý çelikten yapmalarýna yol açmaktadýr. Bu durum milli ekonomimize büyük kayýplar verdirmektedir. Saðlam Metal'in indüksiyon fýrýnlarý ve diðer modern donanýmlar ile birlikte baþlattýðý üretim ve stok imkanlarý bu kaybý kapatmaya yöneliktir.

Çeþitli ölçülerdeki alüminyum bronzlarýnýn stoklarý, hemen kullaným imkaný doðurdu-ðundan kullanýcýlarýn büyük ilgisi ile karþýlaþmýþtýr. Ülkemizde bir ilk olarak Saðlam Metal tarafýndan baþlatýlan bu uygulama daha üst ve ara ölçülerde artarak devam edecektir.

Ýlave Edilen Alaþým Elementleri ve Etkileri:Alüminyuma ilaveten, alüminyum bronzlarýnda kullanýlan alaþým elementleri þunlardýr:

Nikel, demir, manganez, silisyum ve kalay.

Alüminyum bronzlarýn mekaniksel özelliklerini birinci derecede alüminyum etkiler. Diðer alaþým ilaveleri bu ailenin alt sýnýflandýrmasýný oluþturur.

Avantajlarý :• Üstün mukavemet. Bu özelliði düþük alaþýmlý çeliklerin özelliklerine benzer.• Üstün korozyon direnci. Paslanmaz çeliklerin bile iyi neticeler sunamadýðý deniz

suyu ve benzer ortamlarda alüminyum bronzlarý, tercihen kullanýlýr.• Uygun yüksek sýcaklýk özellikleri• Malzeme yorulmasýna karþý üstün dayaným. Bu da uzun ömürlü çalýþma saðlar.• Oksidasyon dayanýmý• Döküm ve iþleme kolaylýðý• Yüksek sertlik ve aþýnma dayanýmý• Ýyi kaynak edilme özelliði• Döküm ve dövülür halde temini.

37

Alüminyum Bronzlarýnýn Çeþitleri:Alüminyum bronzlarý dört ana gruba ayrýlýr:

1- Alfa Alaþýmlarý:Bu alaþýmlar % 8 den daha az alüminyum içerirler. Düþük miktarlarda alaþým elementleri

ihtiva ettiði için sýcak ve soðuk olarak iyi iþleme özellikleri vardýr. Soðuk iþleme ile boru, levha, þerit ve tel þekillerine getirilmeye uygundur.

2- Ýki Fazlý Alaþýmlar:Bu tip alaþýmlar % 8- % 11 alüminyuma ilaveten daha yüksek mukavemet için demir ve

nikel içerirler. Alüminyum miktarý %8-10 olunca beta fazýnýn oluþumu sonucu mukavemet artar. Bu alaþýmlar sýcak iþlemeye ve döküme uygun alaþýmlardýr. Alüminyum miktarý % 10'u aþýnca mukavemet ve sertlik daha da artar. Bu alaþýmlar çok üstün aþýnma dayanýmý istenen özel uygulamalar için uygundur.

Diðer alaþým elementleri kristal yapýyý iyileþtirir, mukavemeti ve korozyon dayanýmýný artýrýr.

3- Bakýr - Alüminyum - Silisyum alaþýmlarý (Silisyum Bronzlarý):Bu alaþýmlar alfa fazý alaþýmlar olup iyi mukavemet ve iþleme özelliðine sahiptirler. % 2'ye

kadar silisyum ve % 6'ya kadar alüminyum içeren alaþýmlar alüminyum-silisyum bronzlarý olarak adlandýrýlýr. Bu alaþýmlar tek fazlý alaþýmlardan daha üstün mukavemet özelliklerine, kolay dövülme ve sýcak iþleme özelliðine sahiptir. Diðer alüminyum bronzlarý gibi, düþük geçirgenlik ve üstün þok dayanýmlarý vardýr. Silisyum talaþlý iþlemeyi kolaylaþtýrýr.

4- Bakýr - Mangan - Alüminyum Alaþýmlarý:Bu alaþýmlarýn iyi dökülme özellikleri vardýr. Öncelikle pervane imali için geliþtirilmiþtir.

Mangan ana alaþým elementi olup % 13 civarýndadýr. Bu alaþýmlar grubunda alüminyum % 8-9 dur. Bu alaþýmlar alüminyum bronzlarý kadar mukavim deðildir, fakat daha iyi döküm özellikleri vardýr. Ýyi korozyon dayanýmý ve üstün kaynak edilebilme özelliklerine sahiptir.

Resim-19: Alüminyum bronzlarýnýn mikro yapýlarý:

Alüminyum Bronzu :0Dökülmüþ, 621 C'de tavlanmýþ

ve suda soðutulmuþAnaliz :%85 Cu, %10.2 Al, %4 Fe

%4.7 Fe, % 1 Mn

Alüminyum Bronzu :Dökülmüþ, tavlanmýþ ve fýrýnda soðutulmuþ

Analiz :%85 Cu,%10.2 Al,%4 Fe

Nikelli Alüminyum Bronzu: EkstrüzyonluAnaliz :%80.4 Cu,%8.9Al,%5 Ni

%4.7 Fe,% 1 Mn

38

Alüminyum Bronzlarýnýn Mekanik Özellikleri:

Çekme Mukavemeti:

Bazý alüminyum bronzlarýnýn mukavemetleri düþük alaþýmlý çeliklerinkine yakýndýr. Hatta bu özellikleri bazý paslanmaz çeliklerden daha üstündür. Dahasý bu alaþýmlar, yüksek ve düþük sýcaklýklarda mukavemetlerini büyük oranda muhafaza eder.

Basma mukavemeti; en üstün özelliklerindendir.

Sürtünme katsayýsý, çeliðin katsayýsýnýn 1/3'ü kadarýdýr.

Sertlik:

Alüminyum bronzlarýnýn sertliði alüminyum yüzdesinin artmasý ile artar.

Ýþleme Özelliði:

Çoðu alüminyum bronzlarý yeterli derecede iþleme özelliðine sahiptir. Daha ayrýntýlý bilgi için alüminyum bronzlarýnýn iþleme özelliklerini 50. sayfadan bakabilirsiniz.

Dökümünde Sýrasýnda Dikkat Edilecek Özellikler :

Alüminyum bronz dökümünde dikkat edilmesi gereken önemli hususlar aþaðýda verilmiþtir.

• Yüksek saflýkta hammadde kullanýlmalýdýr. Saðlam Metal, ülkemizin dört bir yanýndaki 9 þubesi vasýtasýyla en temiz bakýr hurdasý sayýlan, soyma kablo bakýr hurdasýný temin etme avantajýna sahiptir.

• Þarj malzeme mümkün olan en kýsa sürede ergitilmelidir. Alüminyum bronzlarý ergitme esnasýnda kolayca gaz absorbe ederler. Bu gazlar katýlaþma sonrasýnda dökümlerde poroziteye sebebiyet verir. Modern indüksiyon ocaðýmýzýn olmasý üretimimizde bu gibi sorunlarýn oluþmasýný önlemektedir.

• Alüminyum ilavesinden önce ergitilmiþ bakýrýn deokside edilmesi gereklidir. Bu da modern ocaklarda sorun olmaktan çýkmýþtýr.

• Ergitilmiþ þarjýn aþýrý derecede karýþtýrýlmasý zararlýdýr.

Resim-21: Curufsuz döküm

Resim-20: Doðru döküm tekniði

39

Tablo-6: SAÐLAM METAL Alüminyum Bronzlarýnýn

500-600 280-350

350-380

>500

400

700-800

40

14

0

0

4-6

54

63

50

50

42

9.0

10.0

10.5

3.0

3.0

4.8 5 1.5

0.25

_

_

_

_

_

_

Cupral 2

350-450 1 6513 3.0 2Cupral 4

Cupral 8

Cupral 10

Cupral 4M

420-520 15-20 4610

14

14

2.5

4

4

Cupral 5 5.0 1.0

Cupral 1

Kimyasal bileþimi(Kalaný bakýr %) Mekanik ve fiziksel özellikleri

D2N/mm 2

N/mmA 5%

HB10/30

Wm.K

Sn Al Fe Ni Mn

YoðunlukÇekme

DayanýmýAkma

Dayanýmý Uzama SertlikIsýl

Ýletkenlik

2.0

2+Co %1

2+Co %2

650-750

700-800

780-820

550-700

400

850-950

7.95

7.45

7.25

7.50

7.25

7.25

7.45

2N/mm

170-190

190-220

360-400

400-450

270-290

270-320

200-220

_

_

_

_

_

_

40

Üstün mekanik özellikler ile birleþmiþ mükemmel korozyon dayanýmý,iyi kaydýrma karakteristikleri ve kavitasyon direnci

Yüksek sertlik ve iyi uzama özelliklerine baðlý yüksek çekme ve akmamukavemeti. Mükemmel kaydýrma özellikleri, mekanik aþýnma ve korozyona karþý yüksek direnç.

Cupral 2 ile karþýlaþtýrýldýðýnda uzama ve darbe deðerlerinde çok düþük deðiþmelerle beraber dikkate deðer oranda iyileþmiþ basýnç, çekme dayanýmý ve sertlik.

Yüksek basýnç direnci ve mekanik aþýnmaya karþý iyi dayaným. Çokiyi kaydýrma özelliði, yüksek sertlik ve düþük uzama.

Sýradýþý yüksek sertlik, basýnç dayanýmý ve aþýnmaya karþý dayaným.Statik yüklemelerde mükemmel.

Sertlik, basýnç ve aþýnma dayanýmý için en yüksek deðerler. Bu alaþý-mýn gevrekliði darbeli ve ani yüklemelerde kullanýmýn dýþýnda tutar.

Yüksek dinamik yükler için yüksek sertlik, yüksek çekme dayanýmý veyüksek basýnç dayanýmýnýn ideal bileþimidir. Aþýnmaya karþý yüksek direnç.

Kimya endüstrisinde olduðu gibi yataklar, burçlar ve kýzaklarda da kullanýlýr.

Yataklar, kýlavuzlar, bükme takýmlarý, aþýnma plakalarý, vida somunlarý, diþli çarklar, sonsuz diþliler

Vida somunlarý, sonsuz diþli çarklar, basýnç bloklarý, burçlar, bükme takýmlarý,mil yataklarý, maçalarda

Parlatma için kýlavuz milleri ve destekleri,Doðrultma torna aynalarý, bükme takýmlarý,kýlavuzlar, aþýnma plakalarý.

Sývama kalýplarý, kýlavuzlar, bükme mand-relleri, sivri kamalar, derin çekme kalýplarý,zýmbalar, tesbit çubuklarý, konik kýlavuzlar.

Sývama teknikleri, derin çekme kalýplarý,zýmbalar ve makine parçalarý

Pompa parçalarý, vites kutusu pinyonlarý,bükme takýmlarý, düzeltme takýmlarý, bazýkalýpçýlýk uygulamalarý

Ö z e l l i k l e r iTavsiye edilen

kullaným alanlarý

malzeme kodu, analizleri ve mekanik Özellikleri

41

Alüminyum Bronzlarýnýn Tipik Kullaným Alanlarý:Döküm Mamüller:

Dövülmüþ mamüller:

Örnek Bronz Üretimleri:

Derin sývama kalýplarýHaddehane ekipmanlarýBurçlarMakine parçalarýKýzaklarSývý itici pervanelerGemi pervaneleriÞaftlarPompalar ve valflerSu soðutmalý kompresörlerBoru levhalarýEþanjör parçalarý

YataklarDiþli selektör çatalýSenkronizasyon halkalarýKývýlcým çýkarmayan el aletleriCam kokil kalýplarýBoru ek parçalarýDümenler ve pervane konsoluBasýnçlý döküm parçalarýKontinü dökülmüþ çubuklar ve profillerSavurma döküm ürünü ringlerKanal kapaklarýDiþli ve diþli taslak malzemeleri

Aþýnma plakalarýYataklarMýknatýslanmayan parçalarÇubuklar ve profillerSerbest dövülmüþ parçalarDiþlilerÞahmerdanla dövülmüþ parçalarBoru levhalarýBorular ve sert kýlýflarBasýnç tanklarýReaksiyon ve damýtma tanklarý

ZincirPervanelerKompresör pervane kanatlarýÞaft donanýmýKývýlcým çýkarmayan aletlerDuvarcý tespit parçalarýYaylarAtaþlarValf milleriBorulama iþleri

Resim-22:Alüminyum bronzdanyapýlmýþdeðiþikmakineparçalarý

42

Boru Ýmalatýnda Alüminyum Bronzlarý Kullanýmý

Paslanmaz boru imalatý: Paslanmaz boru imalatýnda saca form veren form makaralarý ve kaynak makaralarý kullanýlýr. Bu imalat sýrasýnda 'soðuk kaynak' olarak nitelendirilen yapýþmalar borularýn yüzeyine zarar vermektedir.

Bunun dýþýnda paslanmaz çelik hammadde, makaralar üzerinde belli bir hýzda rahat kayabilmeli, ve de en önemlisi makaralardan geçerken çizilmemeli.

Bu yüzden makaralarda Cupral 8 Alüminyum bronzu kullanýmý yukarda bahsedilen hem soðuk kaynak oluþumunu önler hem de sacýn makaralardan yüksek hýzda çizilmeden geçmesini saðlar. Bu özellikler Cupral 8 in hem mýknatýslanmamasýndan, hem de çok düþük sürtünme katsayýsýna sahip olmasýndan kaynaklan-maktadýr.

Boru içerisinde çalýþan malafalarýn da yüksek kaydýrma özellikli, Cupral'dan yapýlmasý imalat hýzý açýsýndan avantajlýdýr.

Paslanmaz boru bükmede büküm yer in in kýrýþmamasýný saðlamak üzere kullanýlan kaþýklar (resim 24) Cupral 2 veya Cupral 4M'den yapýldýðýnda hem tokluk hem aþýnma dayanýmýný saðlayan bir malzeme olduðundan çok iyi sonuç elde edilir.

Siyah sacdan boru imalatý: Boru fabrikalarýnda son hat olan borunun kaynak yapýldýðý kaynak hattýnda, uygulanan karþýlýklý akýmlar devreyi kaynak makarasý üzerinden tamamlar. Bu makara Cupral 8 alüminyum bronzundan yapýlýrsa malzeme manyetik olmadýðýndan üzerinde mýknatýslanma olmaz. Böylece kaynak çapaklarý da makara üzerine yapýþmaz. Saðlam Metal tarafýndan tavsiye edilinceye kadar bu makaralar 1.2344 sýcak iþ çeliðinden yapýlmaktaydý. Bunlarda da çapak yapýþmasý önemli bir sorundu.

Resim-25: Boru imalatý kaynak hattý

Resim-27: Boru makaralarý

Resim-24: Kaþýklar

Resim-23: Cupral 2, 6 veya 4M'den yapýlmýþ malafa

Kaynak edilmiþ boruKaynak makaralarý

Kaynak techizatý

Form makaralarý

S geacýn liþi

Resim-26: Kaynak akýmlarý

43

Resim-28:Tencere derin sývama kalýp ve presi

Resim-29

Resim-30

Paslanmaz Çelik Eþya Ýmalatýnda Alüminyum Bronzlarý Kullanýmý :

Ülkemizin lokomotif sektörlerinden biri olan mutfak eþyalarý imalatýnda da alüminyum bronzlarý çok kullanýlmaktadýr. Paslanmaz sacý çizmemesi, düþük sürtünme katsayýsý nedeniyle sacýn çok rahat kaymasý tercih nedenleridir. Mutfaklarda kullanýlan evyeler de yine Cupral 8'den yapýlmýþ kalýplarda þekillendirilir.

Tavsiyeler: Derin sývamalarda : Cupral 8

Cam kapaklarýn paslanmaz þerit kaynaðýnda : Tuncop 80/20

Çelik tencerelerin sap kaynaðýnda : Tuncop 80/20

Paslanmaz saclar dýþýnda, DKP ve galvanizli sývamalýk saclarda alüminyum bronzu sývama kalýplarý kullanmak mümkündür. Ürünlerin üzerinde çizikler oluþmamasý için Cupral 2, yerinde bir seçimdir.

Resim-31: Çeþitli sývama kalýplarý

44

Kýzaklar :Kýzaklar, örneðin takým tezgahlarýnda kayýtlarda

olduðu gibi, makine kýsýmlarýnýn (parçalarýnýn) doðrusal olarak hareket etmesini saðlar.

Kýzaklar, aþaðýda belirtilen niteliklere sahip olmalýdýr.

• Az boþluk sayesinde yüksek seviyede ilerleme hassasiyeti

• Kýzak boþluðunun yeniden ayarlanma imkaný, az sürtünme ve düþük aþýnma

• Mümkün olduðu kadar iyi sönümleme nitelikleri

• Basit bakým ve yaðlama imkaný • Kir ve talaþlara karþý sýzdýrmazlýkKýzaklar cinsine göre Cupral 2, 4 veya Cupral

8'den yapýlabilir.

Resim-32Kýzaklar Resim-33: Kýzaklar

Hareketli

Sabit

Düz Kýzak

Hareketli

Sabit

V-Kýzak

Hareketli

FF

Sabit Duran

F F

Sabit Duran

V-KýzakKýrlangýçkuyruðu kýzak

Sabit

Yuvarlak Kýzak

Hareketli

F

Þekil-8: Kýzak çeþitleri

45

Yataklar :Yataklar, radyal (çap doðrultusundaki) ve eksenel

doðrultudaki kuvvetlere yüklenen millere ve akslara kýlavuzlama ve destekleme yapar. Makine parçalarýnýn arasýnda meydana gelen sürtünmenin cinsine göre, kaymalý (düz) yataklar ve rulmanlar (þekil) yatak tarafýndan maruz kalýnan kuvvetlerin yönüne göre, radyal yataklar ve eksenel yataklar olarak gruplara ayrýlýr. (þekil 9)

Kaymalý (Düz) Yataklar :Kaymalý yataklarda mil muylularý, bir yatak zarfýnýn

veya burcunun içinde dönerler. Mil muylusundan yataðýn üstüne etki eden normal kuvvet F vasýtasýyla, N

hareketi durdurmak isteyen, bir sürtünme kuvveti F R

üretilir. Sürtünme kuvvetini ve böylelikle sürtünmenin momentini küçük tutmak için, kayan parçalar arasýnda yeterli derecede yaðlama maddesi bulunmalýdýr.

Tablodan malzeme seçerken, yatakla çalýþacak olan milin hýzýnýn ve yükün iyi bilinmesi gerekir. Örneðin eksantrik presin krank mil yataðý yavaþ döner, yükü fazladýr. Cupral 2 iyi bir seçimdir.

Kaymalý (düz)yatak burcu

Rulmangövdesi

Kaymalý (düz) yatak Rulman

Kaymalý ve yuvarlanmalý yataklar

MilEksenel Etki Eden

FRadyal

Etki Eden

Yatakgövdesi

F

Radyal yatak ve eksenel yatak

Þekil-9: Yatak çeþitleri

Tablo-7: Saðlam Metal tarafýndan üretilen yatak malzemeleri

a) Yüksek hýzlý, düþük yüklü yataklar için

Cuptin HL

(Yüksek kurþunlu kalay bronzu)

b) Orta hýzlý, orta yükler için

Cuptin L

(Kurþunlu kalay bronzu)

c) Yüksek yükler, orta hýzlar için

Cuptin 1

Cuptin 2

Cuptin 3

Cuptin 4

d) Aþýrý yüksek yükler, düþük hýzlar için

Cupral 2

Cupral 4

Analiz ÇekmeDayanýmý

2N/mmSn Pb Zn

7 15 _

5 5 5

8 6 4

10 2

12 1

14

10

13

200

250

200

210

300

AkmaDayanýmý

120

120

100

Uzama%

SertlikHB

Al Fe Mn

3

3

2650-750

700-800

350-380

350-450

5

15

16

11

8

14

1

60

60

80

75

70

190-220

270-320

Malzeme

120 7 801

_

__

_

_

_

_

46

Kaymalý Yatak Malzemeleri :

Yatak malzemesinin, muylu malzemesinin ve yaðlama maddesinin kaymalý yataklarda birbirleriyle uyum saðlamasý gerekir.

Mil muylusunun yüzey tabakasýnýn, yatak zarflarý tarafýndan aþýnmasýný önemli ölçüde sýnýrlamak için, onun yatak malzemesinden 3 ila 5 defa daha sert olmasý gerekir. Muylu malzemesi olarak genelde yüzeyleri sertleþtirilmiþ ve taþlanmýþ çelikler kullanýlýr.

Yatak malzemelerinin aþaðýda belirtilen özelliklere sahip olmalarý gerekir.

• Aþýnmaya karþý yüksek dayanýklýlýk

• Ýyi dengeleme özelliði

• Yaðlama maddesi için iyi yayýlabilirlik (daðýlabilirlik)

• Aþýnan parçacýklarý dibe çökertme kabiliyeti

• Sürtünme ýsýný uzaklaþtýracak yüksek ýsý iletim kabiliyeti

Çok maddeli kaymalý yatak, çok yüklenen, hýzlý dönen millerde, örneðin krank millerinde kullanýlýr. (Þekil) Bu tip yataklar çelik destekli zarftan ve bir çok ince yatak metal tabakalarýndan meydana gelirler. Bu yataklar az bir montaj hacminde yüksek bir taþýma kabiliyetine sahiptir. Yatak malzemelerinin müsade edilen yüzey basýncý çok farklýdýr. Tecrübe deðerleri tablodan alýnabilir.

Taþýyýcý yüzey A, mil muylusunun izdüþüm yüzeyidir (kesit alanýdýr). (þekil 11)

Tutucuburun

Çe es e llik d t k i zarf

T þýyý b ka cý ta a a

N k l si e ed

Yüz y tabakasýe

Çemberyanak

Þekil-10: Çok maddeli kaymalý yatak

SnSb 12 Cu 6 PbPbSb 14 Sn 9 Cu AsG-CuSn 12GG-25PA 66

1512.52557

Malzeme2

P mül N/mm

Tablo-8: Müsaade edilen yüzey basýnçlarý

Yüzey Basýncý = Normal Kuvvet

Taþýyýcý YüzeyP =

FN

A

YatakMuylusu

Þekil-11: Yüklenen projeksiyon yüzeyi

F

Ýzdüþüm Yüzeyi

Resim-34:Miller

47

Þekil 12'deki enjeksiyon makinesinde gösterilen yüksek aþýnma dayanýmý gerektiren parçalar,kýzaklar ve parçalarý, pim kovaný, civata kovaný, kam pimi kýzaðý gibi parçalardýr.

Kalýpta yüksek ýsýl ve mekanik gerilmelere dayaným gerektiren kalýp parçalarý, kalýptan çýkaran,kýzaklýk yapan, soðutma yapan parçalar da alüminyum bronzundan yapýlabilir.

Avantajlarý•Verim artýþý•Sýzýntýsýz imalat•Düþük bakým giderleri•Yüksek ürün kalitesi•Daha yüksek kalitede ve güvenilirlikte otomasyon.

•Kovanlarda sýzdýrma olmaz•Korozyon dayanýmý•Erozyon ile iþleyebilme

O•350 C ye kadar çalýþma imkaný

Þekil-12: Kilitleme mekanizmalý plastik enjeksiyon makinesinde kullanýlanalüminyum bronzu parçalarý taralý olarak gösterilmiþtir.

Alüminyum Bronzu Mamüllerimizin Teslimat Þekilleri:

• 50 cm standart boylarda, istendiðinde daha uzun boylarda• Lama ölçüler döküm haliyle veya istenirse iþlenmiþ olarak • Yuvarlak ölçüler tornalý olarak• Ýçi boþ malzemeler 20 - 800 mm dýþ dýþ çaplarda, içi ve dýþý tornalý olarak• Ýç çapý 50 mm'den küçük içi boþ malzemelerde, iç çaplarýn ölçüleri 2 - 3 mm eksik verilmelidir.• Özel çaplar ve ölçüler imal edilir.

Alüminyum Bronzlarýnýn Plastik Enjeksiyon Makinelerinde Kullanýmý :

48

Alüminyum Bronzlarýnýn Kývýlcým Çýkarmayan El Aletlerinde Kullanýmý

Alüminyum Bronzlarýndan yapýlan el aletleri, patlama tehlikesi olan ortamlarda kullanýlmak üzere geliþtirilen araç ve gereçlerdir. Çelikten yapýlan el aletlerinin statik elektrik nedeniyle kývýlcým çýkarma riski bu ortamlarda patlama tehlikesi yaratýrken, alüminyum bronzlarýndan yapýlanlarda böyle bir tehlike yoktur. Bu malzemelerin hem kývýlcým çýkarmamasý, hem de mýknatýs çekmemesi bu tür yerlerde kullanýmýna olanak saðlar.

Bu gereçler maden ocaklarýnda, hastanelerde oksijen tanklarýnda, kanalizasyon þebekesi içinde yapýlan çalýþmalarda, otomobil fabrikalarýnýn boya bölümlerinde, tersanelerde ve petrol endüstrisinde çok kullanýlýr.

Bunlar arasýnda çekiç, anahtar, lokma, pense, kürek vs. olduðu gibi yataklar, kýzaklar gibi makine parçalarý da olabilir. Her biri döküm yada dövme yoluyla üretilir. Takým çeliðine yakýn mekanik özellikleri olduðu için kullaným alanlarý geniþlemektedir. Cupral el aletleri, patlama ve yangýn riskini ortadan kaldýrdýðýndan emniyet güçleri ve sigorta kuruluþlarý tarafýndan da kullanýmý tavsiye edilmektedir.

49

Resim-35: Alüminyum bronzlarýndan imal edilmiþ çeþitli el aletleri

Alüminyum Bronzlarýnýn ÝþlenmesýAlüminyum bronzlarýnýn iþlenebilirliði bronzun cinsine, dolayýsýyla sertliðine baðlý olarak

deðiþir. Alüminyum bronzlarýnda Al, Fe ve Ni arttýkça sertlik artar ve iþlenmesi daha fazla dikkat gerektirir. Özellikle sertliði 270 HB ve üzerinde olan bronzlar özel dikkat gerektirir. Cupral 8 ve Cupral 10 gibi sertliði 40 RC civarýnda olan cinslerde iþleme usülleri çok dikkatli þekilde yapýlmalýdýr.

Ýþleme esnasýnda; iþleme yüzeylerinde kesici ucun sürtünmesi ve yüksek sýcaklýklara ulaþýlmasý yüzünden gerilmeler oluþur. Alüminyum bronzunun cinsine, parçanýn þekline ve iþlemenin miktarýna baðlý olarak bu gerilmeler farklý seviyelere ulaþýr. Ayrýca talaþ kaldýrma ile iþleme sýrasýnda, mekanik olarak uygulanan hemen hemen tüm kesme kuvvetleri ýsýya dönüþür. Bu yüzden mekanik iþleme sýrasýnda açýða çýkan ýsý yayýnýmý ve kesici takýmýn ucundaki sýcaklýk iþlemede çok önemli faktörlerdir.

Aþaðýdaki tabloda alüminyum bronzlarýnýn iþlenebilirlikleri takým ömrüne göre verilmiþtir. Bununla birlikte iþlenebilirlik sertliðe ve mikro yapýya baðlýdýr.

Cupral 4, 6, 8 ve 10 serisi alüminyum bronzlarýnýn iþlenmesi daha fazla itina gerektirir. Bunun sebebi giderek artan sertliklerine baðlý olarak uzama katsayýlarýnýn da düþmesidir. Bu durum, yüksek sertliklerinin yaný sýra düþük uzama katsayýlarýnýn da iþleme sýrasýnda dikkate alýnmasýný zorunlu kýlar.

Ýþleme Takýmlarý:Cupral 2 ve Cupral 4, yüksek hýz çeliklerinden yapýlmýþ kesici takýmlarla iþlenebilir. En iyi

sonuçlar, karbür uçlu takýmlardan ya da karbürlü takýmlardan elde edilir.Ama daha sert olan diðer alüminyum bronzlarý sert uçlu takýmlarý gerektirir. Yüksek kalite

yüzey ve nihai iþlem gerektiðinde elmas takýmlar önerilir.

Herhangi bir Cupral cinsi iþlenirken, zararlý çatlama izlerinden kurtulmak amacýyla her zaman iþlenecek malzeme sabit tutulmalýdýr. Bunlar takýmýn kesme aðzýnýn hafifçe pah kýrýlarak taþlanmasý ile kýsmen önlenebilir. Bütün iþlemler soðutma yaðý ile yapýlýr, elli kýsým suya bir kýsým yað bir duman þeklinde spreyle uygulanýr.

20 kýsým su, bir kýsým yað korozyon dayanýmýný destekler. Bu tüm Cupral serisi bronzlarý iþlerken þiddetle tavsiye edilir. Metal oksidasyonunu ve iþ parçasýndaki renk bozulmasýný önlemek üzere sadece sülfürsüz, kimyasal olarak agresif olmayan ve sabit evsaflý kesme sývýlarý seçilmelidir.

Alaþým Kodu

Cupral 1

Cupral 2

Cupral 4

Cupral 5

Cupral 8

Cupral 10

Cupral 4M

Sertlik HB 30/10

150 - 180

180 - 200

260 - 280

200 - 220

350 - 380

395 - 420

280 - 300

Ýþlenebilirlik

100

80

45

45

30

25

40

Tablo-9: Alüminyum bronzlarýnýn sertlik ve iþlenebilirlik deðerleri

50

Ýþleme gerilimlerinin artmasý sonucu, iþleme sýrasýnda, çalýþma parçalarýnda bazen ortaya çýkan olasý çarpýlmalarý önlemek için gerilme giderici bir iþlem tavsiye edilir. Bu durum iþ parçasýnýn kaba iþlemeden sonra atölyenin en sýcak yerinde 48 saat býrakýlmasýndan ibarettir. Bu, iþlemeden kaynaklanan gerilmeleri azaltacak ve daha doðru bitmiþ iþ parçasý olarak sonuç verecektir. Bu iþlem iþlenecek parça üzerinde bir miktar malzeme býrakýlmasýný

0 gerektirir. Mümkünse, birkaç saatliðine 200-250 C de bir fýrýna konulmasý iþlem süresinde zaman kazandýracaktýr.

Buradaki bütün önerilerin geleneksel iþleme ekipmanlarýna göre düþünüldüðü unutulmamalýdýr.

Tornalama:

Tornalama için en uygun açý, malzemeye kesici takým malzemesine ve çalýþma metoduna göre tayin edildiðinden alüminyum bronzlarýnda bu veriler çok iyi araþtýrýlmalýdýr.

0Tüm alüminyum bronz çeþitleri için, önerilen serbest açý 6 'dir. Talaþ açýsý, talaþ kaldýrýlmasýný kontrol altýna alýr; çoðunlukla malzemelerin cinsine göre deðiþkenlik gösterir

0 0ve Cupral için 6 , daha sert malzeme cinsleri olan Cupral 1, 2, 4, 6, 8 ve 10 için 3 'dir. Kaba 0 0iþlenmiþ ve yarý bitmiþ iþlemler için önerilen kama açýsý yaklaþýk 75 ; bitiþ iþleminde ise 90

dir.

Takýmýn orta yerinin merkez çizgisi ile paralel saptandýðý ve takým noktasýnýn tam merkezde ya da hafifçe aþaðýya (maksimum 0.4 mm) doðru olduðu varsayýlýr; ama asla yukarýya deðil. Atma olasýlýðýný önlemek için iþleme parçasý ve takým her zaman sabit tutulmalýdýr. Takýmýn kesme köþesinin pahlanmasý harika sonuçlar verebilir. Diskler ve halkalar tornalanýrken iþleme operasyonu iþleme parçasýnýn her yanýndan baþlamalýdýr. En

0 azýndan köþeler her zaman 45 pahlý olmalýdýr.

Delme:Düþük sertlikteki Cupral 2 gibi alüminyum bronzlarýnda yüksek hýz çeliðinden yapýlmýþ

matkap ucu kullanýlabilir. Daha sert olanlar için (> 250 HB) karbür uçlar ya da karbür delme 0 0 matkap uçlarý gerekir. Delme yan açýsý +2 ve -2 arasýnda negatif bir deðer olmalýdýr. Daha

sert cinslerde süreksiz bir talaþ oluþumu vardýr ve bu yüzden iyi bir talaþ çýkarma gereklidir. Talaþ çýkarmayý saðlamak için tavsiye edildiði üzere derin delikler açarken iþleme operasyonu durdurulmalýdýr. Delik boyunca matkap ucu girip çýkarken iþleme parçasýnýn kýrýlmasýný önlemek için parçanýn çelik plakalar arasýnda desteklenmesi önerilir. Diðer bir imkaný da iþleme parçasýnýn her iki yanýndan delinmesidir. Talaþ kaldýrmada yaðlayýcý ve yardýmcý rolü üstlenecek bir soðutucu önerilir.

Diþ Çekme:Düþük sertlikteki alüminyum bronzlarý için standart diþ kýlavuzu kullanýlabilir. Bununla

birlikte, daha sert Cupral'lar için helezonik giriþli diþ kýlavuzu önerilir.

Cupral 8 ve 10'da tatmin edici sonuçlar elde etmek için çeliðe göre çapta yaklaþýk 0.15-0.25 mm daha geniþ bir delik açmak gereklidir. Deliðin her iki tarafýndan havþa açýlmasý tavsiye edilir. Özellikle yüksek sertlikteki Cupral bronzlarýna havþa açýlýrken bir soðutucunun kullanýmý önerilmektedir.

51

Þerit Testere ile Kesme:

Cupral 2'nin kesimi þerit testerelerle rahatlýkla yapýlabilir. Ýþleme parçasýnýn kalýnlýðýna baðlý olarak 0.6 mm kalýnlýkta bimetal þerit ve 2.54, cm de 4 - 10 arasýnda diþler önerilir.

Cupral 2 ve 4'ün güçlü bir þerit testerede kesimi, 2.54 cm için 4 diþ biçiminde ve yaklaþýk 05 negatif açýlý yüksek hýz çeliði testereler gerektirir. Ýkinci dönüþ turunda testerenin iþleme

parçasýnýn yüzeyinin üzerinden geçmesi gerektiðine dikkat edilmelidir.

Daha sert Cupral bronzlarý olan 8 ve 10'un yuvarlak olanlarý torna tezgahýnda kesilebilir. Bununla birlikte çaplar 200'mm yi geçtiðinde daha elveriþli bir yol olarak her 2.54 cm için 2 - 3 diþ biçimi (iþleme parçasýnýn kalýnlýk fonksiyonuna göre) ve karbür uçlu þerit testere kullanmaktýr. Özellikle daha sert alaþýmlar için soðutucu önerilir.

Erozyon Ýle Þekillendirme (EDM):

Geleneksel iþleme yöntemlerinden baþka, sýkça kullanýlan diðer bir yöntem erozyon ile iþlemedir. Bu yöntem, bir elektrottan çýkan kývýlcýmýn, iþlenecek olan parçanýn yüzeyindeki metali yakarak uzaklaþtýrmasýdýr. Ancak erozyon ile iþlemede malzemenin çeþitli tabakalarýnda sýcaklýk etkisiyle oluþan mikro çatlaklar ve boþluklar takýmýn veya kalýbýn erken kýrýlmasýna yol açabilir.

Cupral ve Cupro serisi alaþýmlar, kalýp ve makine parçalarý yapýmýnda genel olarak, çeliklerde kullanýlan çalýþma zamanlarý, metal kaldýrma miktarlarý ve ayarlarý kullanýlarak erozyon ile problemsiz olarak þekillendirebilir.

Yüzey Kaplama :

Cupral serisi Alüminyum bronzlarýnda ve Cupro serisi alaþýmlarda yüzeyin aþýnma dayanýmýnýn ve sürtünme özelliklerinin iyileþtirilebilmesi için aþaðýdaki kaplama türleri kullanýlabilir.

Tablo-10

Aþýnma dayanýmý yüksektir, yüksek sertlik sert krom yerine yapýlabilir, kaynak edilebilir, hassas tamirkaplamasý yapýlabilir.

Yüksek parlaklýkta yüzey elde edilebilir, optik parçalar ve arabalarýn reflektörler gibi kristal nitelikte parçalar üretmek için kullanýlýr.

Kayan parçalarýn, daha az sürtünme ile kaymasýný saðlar, yapýþmaz.

Kaygan kaplama sayesinde iticiler daha rahat kayar, kilitlenmeler önlenir. Ön gerilmiþ plastiklerinüretiminde sürtünme azalýr.

Korozyona karþý koruma için agresif plastiklere ve soðutma suyuna karþý korozyon dayanýmý saðlamak için kullanýlýr.

Kalýn kaplama, tamir amaçlý kaplama, mm'yi bulan kalýnlýklarda kaplamadýr. Kenar veya köþelerde yýðýlma olabilir.

Sert Nikel Elektroliz Kaplama

Yüksek Parlaklýkta Elektroliz Nikel Kaplama

Nikel - PTFE Elektroliz Kaplama

Nikel Bronz Elektroliz Kaplama

Yüksek Fosforlu Elektroliz Nikel Kaplama

Galvanik Nikel Kaplama

Kaplama Cinsi ve Özellikleri :

Yüzey Kaplama Ýmkaný :

52

3.3 Nikel BronzlarýNikel demir dýþý döküm alaþýmlarýna gün geçtikçe daha fazla ilave edilmektedir. Genelde

çekme dayanýmýný ve önemli ölçüde akma sýnýrýný artýrýr ve yüksek sýcaklýklarda malzemenin mekanik özelliklerinin azalmasýný önler. Ayrýca malzemenin tane büyüklüðünü azaltýr, korozyon dayanýmýný yükseltir ve bazý alaþýmlarda, ýsýl iþlem sayesinde alaþýma üstün fiziksel özellikler kazandýrýr.

Nikel bronzlarý kabaca dört alaþým grubu olarak sýnýflandýrýlýr.• % 5 den az nikelli alaþým grubu• % 5 ile % 10 nikelli alaþým grubu• % 10 ile % 20 nikelli alaþým grubu• Ana alaþýmý nikel olan özel alaþýmlar (yüksek nikelli bronz, örneðin Monel metal).Düþük miktarlarda nikel kullanýmý kurþun segregasyonunu azaltýr. Doðrudan

kullanýlacak yataklar % 2'den fazla nikel içermemelidir. Bu miktarýn üzerindeki deðerlerin malzemenin yataklýk özelliklerini kötüleþtirme eðilimi olduðuna inanýlmaktadýr.

Birinci alaþým grubunun dökümünde pek zorluk yaþanmamakta ve mevcut döküm pratiði geçerli olmaktadýr. % 88 Cu, % 5 Sn, % 5 Ni ve % 2 Zn alaþýmý uluslararasý bir alaþým olup, üstün özelliklerinden dolayý tercihen kullanýlmaktadýr. Isýl iþlemin uygulanmasý ile bu

2alaþýmýn çekme mukavemeti 24 kg/mm ve kopma uzamasý % 15'e çýkarýlmasý mümkündür.

% 4 -% 5 nikelli alaþým nikel bronzu karakteristikleri göstermeye baþlar. Nikel yüzdesi artýnca ,alaþýmlarýn ergitme ve döküm sýcaklýklarý yükselir ve gaz absorbe etmesi fazlasýyla artar. Nikel miktarý % 10'u aþýnca diðer bir zorluk ortaya çýkar. Karbon absorbsiyonu sonucu karbon mevcut ortamdaki oksitlerle birleþerek karbondioksit oluþturur. Bu hidrojene benzer problem yaratýr. Þöyleki; gaz, sývý eriyiðe geçer ve katýlaþma esnasýnda dýþarý atýlarak gaz boþluklarýna sebebiyet verir.

% 10'dan fazla nikel içeren bronzlar (Tablo-11)

Alaþým Kompozisyon %

Ni Sn Zn Pb Cu

20

40

40

50

50

6

6

10

5

10

1

1

1

1

1

-

8

8

-

-

73

45

41

44

39

% 20 Nikel bronzu

% 40 Nikel-kurþun bronzu

% 50 Nikel bronzu

53

Resim-36: Bakýr nikel alaþýmlarýnýn mikro yapýlarý

Bakýr Nikel Alaþýmlarýnýn Kullaným Alanlarý:

Nikelli Kalay Bronzlarý:Bu alaþým % 4 - 6 nikel içeren döküm türü bir kalay bronzu olup, çözeltiye alma ve

yaþlandýrma ýsýl iþlemleri ile sertleþtirilir. Nikelli kalay bronzu iyi aþýnma ve korozyon dayanýmý, iyileþtirilmiþ mukavemeti ve üstün elastik özelliklerinden dolayý çok yönlü kullaným alaný mevcuttur.

Tablo-12: Saðlam Metal tarafýndan üretilen nikel bronzlarý

Nikelli Kalay Bronzlarýnýn Kullaným Alanlarý:• Yataklar• Diþliler, somunlar, vidalý konveyörler• Aþýnma kýlavuzlarý, nozullar• Pompa ve valf parçalarý • Devre kesici parçalar, elektrik kontaklarý • Makine ve yapýsal parçalarSaðlam Metal bakýr alaþýmlarý fabrikasýnda

yapýlan nikel bronzlarý çok sýký bir kalite kontrol sonunda döküme alýnan hammaddeden üretildi-ðinden ve spektrometre ile analizleri kontrol edildiðinden dolayý yüksek kalitededir. Cam kalýplarýnda gerekli olan analiz, pota numunelerinin her bir dökümde ayrý ayrý analiz edilmesiyle limitler içerisinde kalýr. Bu analizler argon gazlý spektrometre ile yapýlýr.

Tavlanmýþ:Cu : %86.5 Ni : % 9-11Fe : %1-1.8Zn : %1Mn : %1

Dövme:Cu : % 85.35-88.35Ni : %8.5-10.5Sn : %1.2-2.8Zn : % 0.5Fe : % 0.6 ve Pb : % 0.05

Sývama teknikleri, derin çekme kalýplarý, emniyet el aletleri, vidalý baðlantýlarýn (diþli kapaklarýn) enjeksiyon kalýbý çekirdekleri

Pompa parçalarý, vites kutusu pinyonlarý, bükme takýmlarý,düzeltme takýmlarý, bazý kalýpçýlýk uygulamalarýAlüminyum enjeksiyon makinesinin pistonlarýn, elektrot tutucularý, Kokil Kalýplarý vs.

Mükemmel ýsý iletkenliði nedeniyle plastik kalýplarýnda kullanýlýr.

Cupral 5

Cupral 4M

Cupro NS

Cupro NSM

Al

10.0

10.0

-

-

Fe

2.50

4.80

-

-

Ni

5.0

5.0

2.5

7

Mn

1.0

1.50

-

-

0.7 Si

2.0 Si

0.40 Cr

1.0 Cr

Yoðunluk3kg/dm

7.6

7.5

8.7

8.7

Çekme

Dayanýmý

814

1000

670

940

Sertlik HB

10/30

228

286

210

300

Kullaným AlanlarýA n a l i z

Resim-37: Bronzdan Yapýlmýþ Cam Kalýplarý

54

Bölüm 4

SERT BAKIR ALAÞIMLARI

Döküm ürünü Hitit güneþ kursu

Bölüm - 4SERT BAKIR ALAÞIMLARI

20. yüzyýl baþlarýnda, az miktarda Cu, Mg, Si ve Fe içeren alüminyum esaslý alaþýmlarýn sertliðinde, ergime sýcaklýðýnýn biraz altýndaki bir sýcaklýktan su verildiklerinde ve oda sýcaklýðýnýn biraz üzerindeki bir sýcaklýkta bir süre tutulduklarýnda, sertliklerinde önemli bir artýþ olduðu bulunmuþtur. Bunun çökelme sertleþmesi veya benzer adýyla yaþlandýrmanýn, bir metalik malzemenin sertliðinin, iç yapýsýna ince bir þekilde daðýlmýþ, parçacýklar (alaþým elementleri) ekleyerek artýrýlmasý olduðu artýk çok iyi bilinmektedir.

Sert bakýr alaþýmlarý da bu sertleþtirme mekanizmasý kullanýlarak geliþtirilen ve çok geniþ kullaným alaný bulan alaþýmlardýr. Bu nedenle ayrý bir bölüm olarak incelenmesi gereklidir.

4.1 Berilyum Bronzlarý:

1960'lý yýllarda berilyumlu bakýrdan yapýlmýþ bir kaç parça, kayma ve sürtünme þartlarý altýnda metalin metale deðmesi ile çalýþtýrýlmýþtý. O yýllardan günümüze deðin berilyumlu bakýr alaþýmlarý denizaltý telefonlarýndan, uçaklarýn iniþ takýmlarýnýn diþlilerine, plastik parçalar basan enjeksiyon kalýplarýna kadar geniþ kullaným alaný buldu.

1970'li yýllardan sonra berilyumlu bakýrlarýn uygun bir þekilde yaðlanmasýyla, tüm bakýr esaslý alaþýmlardan ve bir çok çelik cinsinden daha fazla aþýnma dayanýmýnýn olduðu anlaþýldý. Tüm bakýr esaslý alaþýmlar arasýnda en serti ve mekanik mukavemeti en yüksek olaný berilyumlu bakýrlardýr.

Bu alaþýmlar % 0.35-2.85 berilyum içerir. Bakýr - Berilyum alaþýmlarý dövülmüþ ve 0dökülmüþ olmak üzere iki gruba ayrýlýr. Çözeltiye alma tavlamalarý 570-810C 'de yapýlýr.

0 0Alaþým 800 C 'de suda soðutulduktan sonra yaklaþýk 370 C 'de yaþlandýrma yapýlýr. Yaþlandýrma ve sonrasýnda soðuk þekillendirme ile malzeme sertliði dört katý artar.

Bakýr-Berilyum Alaþýmlarýnýn Genel Kullaným Alanlarý:• Projeksiyon ve yakma alýn kaynaðý, paslanmaz çeliklerin punta kaynaðý için elektrotlar• Pistonlar, nozullar• Plastik kalýplarda hýzlý soðumasý gereken yerlerde geçme olarak veya kalýbýn tümü• Kontak, zemberek, yaprak, baðlama, spiral yaylarý• Çeþitli diyaframlar• Taký kilitleri ve vidalarýCupro B2 Alaþýmý:Bu alaþýmlar genelde çok az kobalt içerirler. Bakýrýn, berilyum ve kobalt ile

alaþýmlandýrýlmasý ile elde edilen bu bronz yüksek mekanik özelliklerinden dolayý punta ve alýn kaynaðýnda elektrot olarak kullanýlýr. Ayrýca mükemmel ýsý iletim özelliklerinden dolayý baský süresini önemli oranda azalttýðýndan plastik enjeksiyon ve þiþirme kalýplarýnda kullanýlýr. Ayrýntýlý bilgi için ilgili bakýnýz sayfa 114.

57

Yüksek sertliði ve elektrik iletkenliði olan bir alaþýmdýr. Alaþým tavlanmýþ halde kolayca iþlenir. Tipik mikro yapýlarý aþaðýda verilmiþtir.

Cupro CB (% 0.5 Be,% 2 Co+Ni)Bu alaþýmda bir atom berilyum ile bir atom kobalt mevcut olup fevkalade yüksek ýsý ve

elektrik iletkenliði ile üstün fiziksel özellikler birlikte oluþmuþtur. Alaþým bir çökelme sertleþmeli tip olup su verme ve yaþlandýrma iþlemi neticesinde yüksek deðerlerde özellikler

0elde edilir. Döküm durumundaki sertlik 80 Brinel'dir. 900 C 'ye ýsýtýlýp suda soðutulduktan ve 0500 C 'de bir saat yaþlandýrmadan sonra alaþým sertliði 220 Brinel'e yükselir. Ayrýntýlý bilgi için

ilgili sayfaya bakýnýz.

Alaþým çözeltiye alýnmýþ, soðuk çekildikten sonra yaþlandýrýlmýþtýr.

Kullaným alanlarýndan örnekler:• Plastik þiþirme kalýplarýnda

• Plastik enjeksiyon kalýplarýnýn hýzlý soðumasý gereken yerlerinde geçme olarak • Çelik jantlarýn kaynaðýnda elektrot olarak

Cupro B2

3Özgül Aðýrlýk (gr/cm )2Akma Sýnýrý (kg/mm )

2Çekme Mukavemeti (kg/mm )

Kopma Uzamasý (%)

Sertlik (Vickers)

8.3

20

50

45

110

Suda soðutulmuþ

Suda soðutulmuþ ve

yaþlandýrma yapýlmýþ

8.3

90

120

5

340

Su verilmiþ, % 40 soðukçekilmiþ ve çökelme ile

sertleþtirilmiþ

8.3

135

150

1

420Tablo-13

Resim-38:% 2 berilyum ihtiva eden Cupro B2'nin farklý büyütmelerdeki mikro yapýlarý

Fiziksel ve Mekanik Özellikler: Sertlik, Rockwell C

2 Çekme Mukavemeti, N/ mm Elektrik Ýletkenliði, %

3 Özgül Aðýrlýk, gr /cm Malzeme No

0 Çalýþma Sýcaklýðý, C

: 36 - 42: 1100 - 1350: 10 - 13: 8.3 : DIN17666 / 2.1247: 300 maksimum

Bu alaþýmýn haddelenme sonrasý özellikleri tablo 13'de verilmiþtir.

58

• Kývýlcým çýkarmayan el aletleri yapýmýnda• Aþýnma dayanýmý yüksek olan yatak malzemelerinin yapýmýnda• Çelik hasýr kaynak makinelerinde elektrot olarak.• Zincir baklalarýnýn kaynatýlmasýndaAyrýntýlý bilgi için bakýnýz sayfa 116.

Son zamanlarda bazý kalýpçýlarýn berilyumlu bakýrdan çekindiði bilinmektedir. Oysa aþaðýdaki çeþitli kaynaklardan alýnan bilgiler bu çekincenin gereksiz olduðunu ortaya koymaktadýr.

• Berilyumlu bakýrlar, çok düþük oranlarda berilyum içerirler. (% 0.5-2.0)• Berilyum doðada bulunan bir metalik elementtir. Kayalarda mineral olarak ve

dünyanýn her yerinde toprakta bulunur. • Mukavemeti, elektrik iletkenliði ve diðer özellikleri sayesinde bizi bilgisayarla

arabalarla, telefonlarla, oyuncaklarla ve sayýsýz araçla çevrelemiþtir. • Berilyum radyoaktif deðildir.• Berilyum katý durumda berilyum buharý çýkarmaz. • Ýþleme sývýsý, berilyumlu bakýrý iþledikten sonra tehlikeli atýk olmaz. • Berilyumlu bakýr, Avrupa'da veya Dünya'da yasaklanmamýþtýr. • Berilyumsuz bakýr alaþýmlarý, berilyumluyla ayný performansý gösteremez.

4.2 Bakýr - Nikel - Silis - Krom Alaþýmlarý : Cupro NS ve Cupro NSMYüksek sertliði, yüksek iletkenliði olan bakýr bazlý alaþýmlardýr. Isýl iþlemle üstün özellikler

elde edilir. Malzemeler tornalanmýþ olarak teslim edilir.

Kullaným Yerleri:Punta kaynaðý elektrotlarý,elektrot tutucusu ve dikiþ kaynaðý diskleri,plastik enjeksiyon

makinelerinde püskürtme memeleri ve hýzlý soðumasý gereken yerlerde geçme olarak, pirinç ve bronzlarýn kokil kalýplarýnda.

4.3- Bakýr - Krom (CuCr): Cupro CBakýr-krom alaþýmý yüksek iletkenliðin ve mukavemetin birlikte gerekli olduðu uygulama

alanlarýnda tercihen kullanýlýr. Zirkonyum ilavelisi olan Cupromax geliþtirilinceye kadar tek alternatifti ama zirkonyum ile birlikte kullaným alanlarý daha da geniþlemiþtir.

Alaþým

Cupro CB

Cupro B

Be

0.5

2.0

Co+Ni

2

0.50

Yoðunluk3kg/dm

8.75

8.30

ÇekmeDay. (MPa)

700

1140

SertlikHB

220

340-380

Kullaným Alanlarý

Plastik kalýplarýnda geçme olarak, paslanmaz sac kaynaðý, kokil kalýplarý

Alýn kaynak elektrotlarý, paslanmaz sac elektrotlarý, plastik enjeksiyon kalýplarý

Tablo-14

Alüminyum enjeksiyon makinesinin pistonlarýnda, elektrot tutucularý,Kokil Kalýplarý vs.Mükemmel ýsý iletkenliði nedeniyle plastik kalýplarýndakullanýlýr.

Cupro NS

Cupro NSM

Al

-

-

Fe

-

-

Ni

2.5

7

Mn

-

-

0.7 Si

2.0 Si

0.40 Cr

1.0 Cr

Yoðunluk

kg/dm3

8.7

8.7

Çekme Dayanýmý

670

940

Sertlik HB10/30

210

300

Kullaným AlanlarýA n a l i z

Tablo-15

59

Kimyasal bileþimi (% aðýrlýkça):Cu + Ag % 99.1, Cr % 0.6 min., Fe % 0.1 max., Si % 0.1 max., Pb % 0.05 max.Kullaným Alanlarý :• Direnç kaynaðý elektrotlarýnda, kepler, diskler• Ýngot kalýplarý• Ark ocaðý akým taþýyýcý kollarý ve grafit elektrot soðutucularý• Punta kaynak makinelerinin akým taþýyýcý parçalarý

4.4 Bakýr - Krom - Zirkonyum Bronzlarý (CuCrZr): Cupromax

Bakýr - krom - zirkonyum önemli ve bir sert bakýr alaþýmýdýr. Yüksek iletkenliðe, sertliðe, 0 iþlenebilme özelliðine ve orta ölçekte mukavemete sahip olmasýndan ötürü 500 C ye kadar

sýcaklýklarda yumuþamadan kullanýlýr. Bu alaþýmlarýn mekanik özellikleri saf bakýrýn yaklaþýk iki katýdýr. Bu alaþýmlarýn çeþitli türevleri gerek imalat metodlarý bakýmýndan gerekse de bazý alaþým elementlerinin yüksek fiyatta olmasýndan (berilyum ve kobalt gibi) kaynaklanan olumsuz özelliklerini kapatacak þekilde geliþtirilmiþtir.

% 1.0 krom, % 0.1 zirkonyum içeren alaþým önce çökelme sertleþtirmesiyle, sonra da yaþlandýrma yapýlarak sertleþtirilir. Isýl iþlem doðru yapýlýrsa alaþýmýn yumuþama sýcaklýðý

0 0 500 C ye kadar yükseltilebilir. Saf bakýrýn yumuþama sýcaklýðý 200 C ve gümüþlü bakýrýnki 0ise 350 C 'dir.

Isýl Ýþlem Bilgileri:0Çözeltiye alma sýcaklýðý : 950 -1010 C

Soðutma ortamý : soðuk su0Yaþlandýrma sýcaklýðý : 400 - 700 C

Sýcak ve Soðuk Þekillendirme :Bakýr - krom - zirkonyum alaþýmýnýn üstün sýcak ve soðuk þekillendirilme özelliði vardýr.

Alaþýmýn sýcak þekillendirme özelliði, iþlem sýcaklýðýna, soðutma hýzýna ve takip edilecek ýsýl iþleme baðlýdýr.

Alaþým soðuk çekme ve eðilmeye müsaittir. Soðuk çekme ile çubuk çaplarý tavlanmadan % 50 oranýnda azaltýlabilir.

Kimyasal Bileþimi:

DIN malzeme no : 17666 / 2.1293Cu + Ag % 99.4, Cr % 0.6 - 1.0, Zr % 0.05 - 0.15, Fiziksel Özellikler ve Mekanik özellikler:

00Ergime Sýcaklýðý: 1080 C0 2Yoðunluk, 20 C derecede : 8.9 gr/ cm

Elektrik Ýletkenlik (I.A.C.S) : % 75 - 800. 2Isý Ýletkenliði, W/C mm : 320 (yaklaþýk)

Elektrik Özdirenç, ohm m : 23 (yaklaþýk)0Çalýþma Sýcaklýðý, C : 500

2Maksimum çekme dayanýmý : 52.7 kg/ mm

60

Kopma Uzamasý, % : 15Sertlik, Rockwell B : 83

Bakýr-Krom-Zirkonyum Alaþýmýnýn Kullaným Alanlarý:

Düþük karbonlu çelik saclarýn punta kaynaðýnda.Galvanizli saclarýn kaynaðýnda nokta kaynaðý elektrodu ve dikiþ kaynak diski olarak.Punta kaynak makinelerinde elektrot tutucu olarak.Erozyon makinelerinde dalýcý elektrod olarak.Trafolarda irtibat barasý olarak.

4.5 Bakýr Zirkonyum (CuZr) : Cupro ZDaha iyi elektrik iletkenliði için, CuCrZr'a (Cupromax)'a alternatif olarak geliþtirilmiþtir.

Ancak CuCrZr'un üstün mukavemet özellikleri ve geniþ kullanýmý nedeniyle çok sýnýrlý olarak üretilmektedir.

Kimyasal Bileþimi:Bakýr (Cu) % 99.95, Zr % 0.13 - 0.2, Al+Fe+Mn % 0.01 maks.,DIN Malzeme No : 2.1580

Önemli Kullaným Alanlarý:• Direnç kaynaðý elektrotlarý• Komütatör segmanlarý• Güç transistör altlýklarý• Motor ateþleme orifisleriAyrýntýlý bilgi için 119. sayfaya bakýnýz.

Malzeme

Cupro C

Cupro Z

Cupromax

Cupro NS

Cupro CB

Cupro B2

Kýsa Yazýlýþý

CuCr

CuZr

CuCrZr

CuNiSi

CuCoBe

CuBe2

Sertlik

70-90

100-120

120-140

200-220

200-240

340-380

Elektrik Ýletkenliði

% IACS

75-80

88

86

48

30

12.8

Çekme2Day. (N/mm )

350

330-410

370-400

660-690

700-900

1100-1300

Kullaným alanlarý

Punta kaynak elektrotlarý ve diskleri

Galvanizli saclarýn punta kaynak elektrotlarý ve diskleri

DKP ve galvanizli saclarýn punta kaynak elektrotlarý ve diskleri

Alüminyum enjeksiyon makinelerinin pistonlarýnda

Paslanmaz saclarýn punta elektrotlarý, plastik ve kokil kalýplar

Alýn kaynaðý elektrotlarý, plastik ve þiþirme kalýplarý

61

Tablo-16

4.6 Sert Bakýr Alaþýmlarýnýn Kullaným Alanlarý

Bakýr, insanoðlu tarafýndan ilk kullanýlan metaldir. Alaþýmlarýyla eski çaðlara adýný veren bakýr, elektrik iletkenliði, ýsýl iletkenliði ve mekanik özelliklerin önemli olduðu yerlerde geniþ bir þekilde kullanýlmaktadýr. Bu özellikleri optimum þekilde içinde barýndýran sert bakýr alaþýmlarýna, teknolojinin gereði olarak gün geçtikçe artan oranlarda ihtiyaç duyulmaktadýr. Bu özelliklerinden dolayý çeþitli endüstri dallarýnda kullanýlmaktadýrlar.

• Otomotiv Sanayiinde: Yýllýk üretim rakamlarýnýn 1 milyon adede doðru gittiði ülkemiz-de, sektörde faaliyet gösteren fabrikalarýn özellikle punta kaynak elektrotlarýnda, kollarýnda ve disklerinde tüketim miktarlarý yüksektir. Bu sektördeki diðer kullaným alanlarý arasýnda elektrot tutucularý, TIG kaynaðý uçlarý vs. sayýlabilir.

• Beyaz Eþya Sanayiinde: Yine otomotiv sektörü gibi geliþen bir sektör olan beyaz eþya imalatýnda da yoðun sert bakýr alaþýmlarý tüketimi vardýr. Örneðin çamaþýr makinesi ve buzdolabýndaki saclarýn punta kaynaðý ile birleþtirilmesi, set üstü ocaklarýn imalatý, fýrýn imalatý vs. tümünde sert bakýr alaþýmlarýndan yapýlan elektrotlara ihtiyaç vardýr.

• Ýnþaat Sektörü: Bu sektöre hitap eden mallar üreten fabrikalarda sert bakýr alaþýmlarýna olan talep giderek artmaktadýr. Örneðin, panel radyatör imalatý, su saatleri imalatý, batarya ve musluk imalatý, çelik hasýr ve filigran imalatý vs.

• Kalýpçýlýk Sektöründe: Artýk ihracata açýlan bu sektörde, artan kalýp þirketlerinin sayýsý ihracatý zorlamaktadýr. Hali hazýrlarda yüz milyon dolarlarla ifade edilen ihracat rakamlarýnýn yakýn gelecekte milyar dolarý bulmasý beklenmektedir. Dalma erozyon elektrotlarý (EDM yöntemiyle) yapýmýnda, plastik enjeksiyon kalýplarýnda hýzlý soðumasý gereken kalýplarda tamamen veya geçme olarak, þiþirme kalýplarýnda, derin sývama, paslanmaz çelik sac ve kalaylý saclarýn sývanmasýnda, kullanýlýr. Bu malzeme-lerin kalýplarda kullanýlmasý üretim miktarlarýný muazzam ölçüde arttýrmaktadýr.

• Demir Çelik Sektöründe: Ülkemiz ekonomisinin lokomotif sektörlerinden biri olarak nitelendirilen demir-çelik sektörü ham çelik üretimi 20.5 milyon tona yükselmiþtir. Bu üretim artýþý demir - çelik sektöründe kullanýlan bakýr ve alaþýmlarýna olan ihtiyacý da artýrmýþtýr.

Resim-41: Yüksek fýrýn tüyeri

Resim-40: Plastik enjeksiyon kalýplarýndabakýr alaþýmlarý kullanýmý

Resim-39: Çeþitli tiplerde elektrot uçlarý, diski ve elektrot tutucularý

62

4.6.1 Direnç Kaynaðý Teknolojisi:

Direnç kaynaðý, parçanýn elektrik akýmý geçiþine olan direncinden faydalanýlan bir iþlemdir. Kaynak olacak parçalardan elektrik akýmý geçirilince, parçalar akýmýn geçiþine direnir ve böylece kaynak ýsýsý oluþur. Ani bir kuvvet tatbiki neticesinde parçalar kaynak olur. Direnç kaynaðýnda dolgu kaynaðýnda olduðu gibi ilave sarf malzemeler kullanýlmaz. Kaynak bölgesi asýl malzemelerden oluþur.

Direnç basýnç kaynak yöntemi, DIN 1910 beþinci kýsma göre aþaðýdaki þemada da gösterildiði gibi pek çok alt grubu olan iki ana gruba ayrýlýr.

Direnç basýnç kaynak yönteminde, iþ parçalarý ýsý ve basma yardýmýyla birleþtirilir. Gerekli olan ýsý elektrik enerjisi ile saðlanýr. Elektrik akýmý iþ parçalarýna, seçilen yönteme baðlý olarak, elektrotlar (iletken) veya temas olmadan manyetik alanlar (indüktif) yardýmýyla iletilir.

Saðlam bir direnç kaynaðý için üç temel þeye gereksinim vardýr.

1- Isý: Ýyi bir kaynak için ýsý daðýlýmý çok önemlidir. Isý daðýlýmýný etkileyen faktörlerin en önemlileri; kaynak zamanýnýn fazla sürmesi, fazla akým geçiþi, düþük elektrot basýncý, küçük elektrot ucu ve elektrot ayarýnýn doðru yapýlmamasýdýr.

2- Kaynak süresi.

3- Basýnç.

Direnç kaynaðý kullanmanýn bir çok avantajlarý vardýr. Bu avantajlarýn en önemlileri aþaðýda sýralanmýþtýr.

• Kaynak hýzýnýn yüksek oluþu• Sarf malzemeler kullanýlmamasý• Az þekil bozulmasý ve dolayýsýyla çok iyi ölçü

hassasiyetinin korunmasý• Farklý çeþit ve ebatlarda malzemelerin kaynak

edilebilmesi• Ayný anda bir çok kaynak yapma imkaný

Direnç Basýnç Kaynaðý

Ýletken Basýnç Kaynaðý Ýndüktif Basýnç Kaynaðý(Ýndüksiyon Kaynaðý)

(Direnç)Punta Kaynaðý

KabartýlýPunta Kaynaðý

Dikiþ Kaynaðý

Basýnç AlýnKaynaðý

Yakma AlýnKaynaðý

DiðerYöntemler

Tablo-17: DIN 1910 Beþinci kýsma göre elektrik direnç kaynak yöntemleri

Resim-42

63

• Otomatik ve hassas kontrol ile düzgün ve yüksek kalite temin edilebilmesi• Hýzlý operatör eðitimi• Seri imalat için ekonomik bir iþlem olmasý• Düþük masrafla kaliteli kaynak imkaný sunmasý.

Direnç kaynaðý hemen hemen tüm endüstri sektörlerinde farklý bileþenlerin kaynaðýnda yaygýn þekilde kullanýlmaktadýr. Örneðin I, H ve T profilleri ve boru kaynaðý gibi yapýsal þekillerin kaynaðýnda da kullanýlýr.

Direnç Kaynaðýna Uygun Malzemeler:

• Alaþýmsýz ve düþük alaþýmlý çeliklerDirenç kaynaðý için kaynatýlacak malzemelerin bu kaynaða uygun olmasý gerekir.

Karbon oranýnýn C< % 0.2 olmasý gereklidir. Diðer alaþým elementleri çok fazla problem yaratmaz. Esas problem kaynak çekirdeðinde veya ýsýdan etkilenmiþ bölgelerde çok yüksek C oranlarýnda oluþan çok gevrek bir yapý olan martensitten ileri gelir.

Sertleþmeye eðimli olan malzemelerde, kaynak sonrasý ýsýtma ile sertliðin daha düþük olmasý saðlanabilir. Ama bu etki fazla deðildir. Kaynaða uygun olmayan malzemelerin direnç kaynaðý ile kaynak edilip, yüksek yüklemelere maruz kalan yerlerde kullanýlmasý, kaynak sonrasý kaynak noktalarýndaki kýrýlma tehlikesi nedeniyle pek istenmez.

Aþaðýdaki tabloda kaynaða uygun olan ve uygunluðu sýnýrlý olan çelikler verilmiþtir.

Galvanizli (Çinko Kaplý) Saclarýn Kaynaðý:

Günümüzde çinko tabakalarý kalýnlýðý 5 - 10 mm olanlar direnç kaynaðý ile kaynatýlmaktadýr. Bu tabaka elektro galvanizleme veya baþka bir yöntemle kaplanmýþ olabilir. Plakalar saf çinko tabakalarýndan baþka yaðlý, kromajlý, pasifleþtirilmiþ, kromat ile pasifleþtirilmiþ-yaðlanmýþ, fosfatlanmýþ-kromatlý sudan geçirilmiþ veya fosfatlanmýþ-kromatlý sudan geçirilmiþ-yaðlanmýþ olarak kaynatýlabilirler. Bu tabakalarda kaynaðýn özelliklerini, galvaniz tabakalarýnýn olduðu gibi (tek taraflý veya çift taraflý çinko tabakasý, eriyen tarafta veya elektrot tarafýnda), etkiler. Arka sayfadaki tabloda kaynak özellikleri verilmiþtir.

Fosfatlanmýþ ve kromatlý sudan geçirilmiþ plakalar kaynak özelliklerini belirgin bir þekilde kötüleþtirirler. Diðer yüzey iþlemleri ise kaynak birleþtirmelerini ve elektrotlarýn kullaným ömürlerini çok fazla kötüleþtirmez. DIN 44 759 veya DVS yönergesi 2903'e göre CuCr veya CuCrZr elektrotlar kullanýlýr. Sýcaklýðýn bir fonksiyonu olan alaþýmlanma eðilimleri nedeniyle elektrotlarýn veya elektrot baþlýklarýnýn çok iyi soðutulmasýna dikkat etmek gerekir.

DIN 1623 Kýsým 1DIN 1623 Kýsým 2DIN 1624 DIN 17100

St 12, St 13, St 14,St 37St 2'den St 4'eSt 37

-St 42, ST 52-3-St 42, St 52-3

StandartNokta Kaynaðýna Uygunluk

Ýyi Uygunluðu Sýnýrlý

Tablo-18: Alaþýmsýz saclarýn nokta kaynaðýna uygunluklarý

64

Noktalarýn sýra halinde kaynaðýna devam ederken elektrot uçlarýnýn soðutulmuþ olmasý gerekir. Doðrudan soðutulmayan elektrot baþlýklarý ideal olmamasýna raðmen düþük maliyetleri nedeniyle yaygýn olarak kullanýlýr.

Galvanizli saclarý kaynatabilmek için kaynak düzeneklerinin ilave donanýma ihtiyaçlarý yoktur. Elektrot düzeneðinin kaynak sýrasýndaki parçadaki kalýnlýk azalmasýný iyi takip edebilecek þekilde olmasý gerekir. Böyle olmamasý çok kýsa süreler için bile olsa basma kuvvetinde düþmelere ve buna baðlý olarak ta sýçramalara ve elektrot baþlýklarýnýn ýsýnmalarýna sebep olur.

Elektrot olarak küresel þekilli olanlar seçilir. Böylece çinkonun kenarlara uzaklaþtýrýlarak elektrotlarýn daha az alaþýmlanmasý saðlanýr. Bununla beraber küresel elektrotun bir dezavantajý derin iz býrakmasýdýr.

Aþaðýdaki tabloda elektrogalvanizleme ile çinko kaplý saclarýn kaynaðý için gerekli ortalama deðerler verilmektedir.

Sac Kalýnlýðýmm0.5

0.751.0

1.251.5

Elektrot KuvvetikN2.02.53.03.54.0

Kaynak AkýmýkA9

10111315

Kaynak Süresi (2)

Sn68

101316

Elektrot ÇalýþmaDüzlemi Çapý mm (3)

45678

(1)

(1) Ayný kalýnlýkta iki plaka iki taraflý galvaniz kaplý (2) 50 Hz'lik alternatif akýmda(3) DIN 44 759'a göre A 2/1 (Cu-Cr) veya A 2/2 (CuCrZr) sýnýfý küresel temas düzlemli elektrotlar Yeterli su soðutmasý saðlanmalý

Tablo-19: Elektrolitik çinko kaplý çeþitli saclarýn çift taraflý nokta kaynaðý için ortalama deðerler

Resim-43

65

Direnç Kaynaklarýnýn Çeþitleri:

Endüstride kullanýlan farklý direnç kaynaðý uygulamalarý hakkýnda özet bilgiler aþaðýda verilmiþtir.

4.6.2 Punta Kaynaðý (Spot Welding):

Üst üste bindirilen parçalarýn elektrot basýncý altýnda parçalarýn elektrik akýmýnýn geçiþine olan direncinden oluþan ýsý ile bir noktada kaynak olmasýna punta kaynaðý denir. Meydana gelen kaynak ebadý ve þekli elektrotlarýn ebadýna ve elektrot ucunun þekline baðlýdýr. Tekli sabit punta kaynaðý seri olmayan iþlerde, küçük sanayi kuruluþlarýnda ve çoklu punta kaynak makineleri ise yüksek hacimli seri iþlerde, örneðin otomotiv endüstrisinde kullanýlýr.

Punta kaynaðýnda dikkate alýnacak dört deðiþken vardýr:

• Basýnç• Kaynak zamaný• Elektrik akýmý• Elektrot ucunun çapý

Punta Kaynaðýnýn Avantajlarý:• Ekonomik bir iþlemdir.

• Düþük karbonlu çelik, galva-nizli çelikler, paslanmaz çelik, alüminyum, nikel, titan ve bakýr alaþýmlarýný içine alan farklý malzemelerin kaynaðýna müsaittir.

• Deðiþik kalýnlýklardaki malzemelerin kaynaðýna uygulanýr.• Kýsa süreli bir iþlemdir.

Uygulama Alanlarý :• Taþýt, uçak ve cihaz imalatýndaki ince plakalarýn kaynaðýnda• Elektronik endüstrisinde lehimlemeye alternatif olarak • Mikrokaynak tekniðinde

Resim-45:Punta kaynak makinesiPedalla çalýþýr, tekli tip

Resim-44:Çoklu punta kaynaðý makinesi

Trafo

Hareketli Elektrot

Kaynak Çekirdeði

Sabit Elektrot

Þekil-13

66

Punta Kaynaðý Usülleri :a) Ýki taraflý direkt nokta kaynaðý (RPz)Bir transformatör sargýsýna baðlý elektrotlar iþ parçalarýna iki taraftan bastýrýlýr.b) Tek taraflý endirekt nokta kaynaðý (RPe)Bir transformatör sargýsýna baðlý elektrotlar iþ parçalarýna ayný taraftan bastýrýlýr. Bu

yöntemle birleþtirilebilecek sac kalýnlýðýnýn maksimum deðeri, noktalar arasýndaki mesafeye baðlý olarak, en çok 1.5 mm olabilir.

Ýki taraflý tek kesitlinokta kaynaðý

Ýki taraflý iki kesitlinokta kaynaðý

(Üç sac kaynaðý)

Ýki taraflý çiftnokta kaynaðý

(Transformatörlerkarþýlýklý baðlanýr.

Push-Pull)

Yardýmcý (kör)elektrotlu tek taraflýtek nokta kaynaðý

Ýyi iletken bir altlýk yardýmýyla tek taraflýçift nokta kaynaðý

Ýyi iletken bir altlýkyardýmýyla tek taraflýçok nokta kaynaðý

Þekil-14

67

Punta ve Kabartýlý Punta Kaynaðý Elektrotlarý :Kaynak elektrotlarý kaynak akým ve basma kuvvetlerinin kaynaklanacak parçalara

taþýnmasýný saðlar. Kaynak kalitesi üzerindeki etkileri nedeniyle kendilerinden istenen bazý özellikler vardýr. Elektrotlar aþýnan parçalardýr ve gerektiðinde iþlenmeleri veya deðiþtirilmeleri gerekir. Bu iþlenme yapý þekline baðlý olarak takýlýyken veya söküldükten sonra yapýlýr. Makinede takýlýyken yapýlan iþlemenin olmasý ve yüksek yüklemelere maruz kalan noktalarda yapýlmamasý gerekir. Elektrot özelliklerinin verileri için aþaðýdaki kavramlar kullanýlýr.

Dayanma Süresi :Elektrotlarýn tekrar iþlenmeden, kaynak kalitesinin (yani teknik deðerlerin ve plaka

yüzey görüntülerinin) önemli ölçüde deðiþmesine sebep olmadan, yapabilecekleri kaynak sayýsý olarak belirtilir. Kullaným süresi baþlýca, sýcakta sertliðe, malzemenin elektrik ve termik iletkenliðine, elektrotun þekline ve soðutulmasýna, alaþýmlanmaya eðilimine, kaynaklanan malzemenin çeþidine ve yüzeyine, ayrýca da kaynak akýmý, kaynak süresi ve basma kuvveti gibi ayarlama deðerlerine baðlýdýr.

Meneviþ Dayanýmý :Bir elektrot malzemesinin verilen zaman için belirli bir sýcaklýk aralýðýnda ýsýtýlmasý

sonrasý oda sýcaklýðýna kadar soðutulmasýndan sonra da önceki sertlik özelliklerini tekrar göstermesi þeklindeki bir özelliktir.

Yumuþama sýcaklýðý, bir malzemenin kýsa süreli ýsýtmada sertliðini kaybetmediði (oda sýcaklýðýna soðutulduktan sonra) meneviþ dayanýmýnýn sýcaklýk sýnýrýdýr. Elektrot malzemesinin iþlenmesi sýrasýnda (lehimleme, sýcak eðme, büzme) bu sýnýr aþýlmamalýdýr.

Sýcak Sertliði :Verilen sýcaklýkta elektrot malzemesinin sertliði (oda sýcaklýðýnýn üstünde) ve elektrotun

dayanma süresi için bir kriterdir.

Tavlama Sýcaklýðý Muayene Sýcaklýðý

Þekil-15: Çeþitli elektrot malzemeleri için meneviþ dayanýmý (solda) ve sýcak sertliði

270

240

210

180

150

120

90

50

30

00 100 200 300 400 500 600

OC

260

250

240

180

160

140

120

100

80

60

40

20

00 100 200 300 400 500 600 700

OC

68

Elektrot Malzemeleri :(DVS - Yönerge 2903 / DIN 44 759 / DIN 44 750 / DIN/ISO5182)Bu Malzemelerde Ýstenen Özellikler :• Elektriksel ve ýsýl iletkenliðin iyi olmasý• Sýcakta sertlik özelliðinin iyi olmasý• Darbelere dayanýklýlýðýnýn ve yumuþama sýcaklýðýnýn yüksek olmasý• Malzemeyi alaþýmlandýrma eðiliminin düþük olmasý• Kolayca iþlenme özelliðinin olmasýElektrolitik bakýr bu özelliklerden sadece bir kýsmýný saðlayabildiðinden, iletkenlikleri saf

bakýrýnkinden daha düþük olmasýna raðmen, bakýr alaþýmlarý veya tungsten - molibden sinter metal elektrot malzemeleri tercih edilir.

Tabloda-20: Deðiþik elektrot malzemelerinin özelliklerinin kýsa bir özeti verilmiþtir.

Paslanmaz saclarýn punta kaynaðýnda en uygun malzeme TunCop 80/20 isimli tungstenli bakýrdýr. Pahalý olmasý nedeniyle CuCrZr elektrodun punta yapan uç çapý kadar çaplarda elektrot ucuna gömülerek yapýlýr. Kaynak edilecek parçanýn cinsine göre elektrot malzemesi seçimi sayfa 80'deki kaynak seçim tablosu vasýtasýyla tespit edilebilir.

Elektrot Yapý Tipleri :Punta Kaynaðý Elektrot ÞekilleriGenel olarak elektrot þekilleri; düz, açýlý ve dirsekli olmak üzere üç temel gruba ayrýlýr.

Açýlý ve dirsekli elektrotlar soðutma koþullarýndaki zorluklar, yüksek eðme kuvvetleri, üretim ve iþleme maliyetlerinin yüksek olmasý sebebiyle mümkün olduðunca düþük elektrot kuvvetlerinin ve akým yüklemelerinin söz konusu olduðu özel kullanýmlar için tercih edilir. Þekilde bu üç temel elektrot gösterilmektedir. Pratikte deðiþik þekillere sahip çok sayýda elektrot kullanýlmaktadýr. Bunlar sadece özel yapý þekillerindeki zorluklar nedeniyle tercih edilmelidirler.

a) düz b) açýlý c) dirsekli

Þekil-16: Punta kaynaðý elektrotlarýnýn temel þekilleri

Alaþým

Cu/Cr/Zr (Cupromax)

Cu/Cr (Cupro C)

Cu/Cd -

Cu/Co/Be (Cupro CB)

W/Cu(%80 W) Tucop

Elektriksel Ýletkenlik

46 - 4848 - 5241 - 4325 - 2917 - 18

150 - 180130 - 160120 - 140210 - 250220 - 240

Sertlik HB (10/2.5)O(20 C'de)

1259830

170210

Sýcak SertlikOHB (10/2.5 - 400 C'de)

440 - 590390 - 540340 - 440690 - 785540 - 590

Çekme Dayanýmý2(N/mm )

69

Elektrot Uçlarýnýn Çeþitleri :Ýþ parçasý ile temas eden elektrot uçlarý silindirik

veya konik olabilir. Temas düzlemine göre de küresel, düz veya halka þekilli olarak sýnýflandýrýlabilir. Þekilde deðiþik nokta kaynaðý elektrotlarýnýn geometrik verileri gösterilmektedir.

Aþaðýdaki þekilde soðuk dövülmüþ kep elektrotlarýn standart uçlarýnýn teknik resimleri görülmektedir. Ýþleme usulü ile üretilen elektrotlara göre en az % 30 daha uzun ömürlü olan bu tip elektrotlar stoktan temin edilebildiði için ayný zamanda iþleme zamanýndan da tasarruf ettirmektedir.

Þekil-18: Ýmalat sektörlerinde en çok kullanýlan elektrot uçlarý

Þekil-17: Punta kaynaðý elektrotlarýnýn geometrik verileri

Saðlam Metal Stoklarýndan Hemen Teslim Edilebilen Uç Ölçüleri:

A13, D13, E13, F13, G13 (13 mm çaplý)A16, B16, C16, D16, E16, F16, G16 (16 mm çaplý)

(Küresel) (Konik) (Düz)

(Kaçýk) (Bombeli) (Küresel)

Resim-46

Konik

Elektrot çapýTemas düzlemi

Temas düzlemi

Koniklikyarýçapý

Soðutma boþluðuElektrot çapý

Tepe açýsý

a) b) c)d1

d2d2

d1 d1

70

Baðlantý Tipleri :Elektrot aþýnan bir parça olduðundan

belirli bir kullaným süresi sonunda deðiþtirilmelidir. Bu nedenle elektrod kafalarýnýn baðlantýlarý, deðiþtirilmeleri sýrasýnda makinenin durdurulma süresi en aza indirecek ama fonksiyonlarýný etkilemeyecek hýzda yapýlmalýdýr. Þekilde de gösterilen baþlýca üç deðiþik baðlantý tipi vardýr. Çaplarý 10 mm'den daha küçük olan elektrotlar genellikle sýký geçmedir.

Elektrotlarýn Soðutulmasý :Elektrot malzemelerinin özelliklerinin artan sýcaklýkla kötüleþmesi elektrotlarýn

soðutulmasýný zorunlu kýlmaktadýr. Düþük güçlerdeki kaynak makinelerinde ve yapýlan her bir kaynak noktasý arasýndaki sürenin uzun olduðu durumlarda soðutma genellikle ortamýn havasý ile olmaktadýr. Daha büyük güçlerde ve daha yoðun kaynak iþlerinde su ile soðutma gereklidir. Su ile soðutma direkt ve endirekt olmak üzere iki þekilde yapýlabilir. Direkt soðutmada su, soðutma kanalcýklarý (borucuklarý) ile direkt olarak elektrota iletilir. Soðutma verimi ve elektrotlarýn kullaným süreleri bu metodda oldukça iyidir. Elektrot baþlýklarý veya özel elektrotlar kullanýldýðý durumlarda elektrotun kendisi deðil sadece tutucu kýsmý soðutulur. Düþük kaynak akýmlarý ve kaynak sürelerinin kullanýldýðý pek çok iþte bu yeterli olur. Yüksek akýmýn kullanýldýðý durumlarda (alüminyum) da elektrot þaftlarýnýn içinin delinmesi ve soðutma borularýnýn elektrot kafalarýna kadar iletilmesi ile elektrot kafalarýnýn soðutulmasý saðlanýr. Direkt soðutmanýn dezavantajý elektrot deðiþtirilmesi sýrasýnda sistemden dýþarý su boþalmasýdýr.

Punta Kaynaðý Birleþtirmelerinde Yükleme Çeþitleri :Birleþtirmenin þekline baðlý olarak kaynak noktasý kesme-çekme, çekme, ayýrma veya

burma kuvvetleri ile yüklenir. Ýmkanlar ölçüsünde bu yüklemenin kesme-çekme þeklinde olmasý tercih edilir. Çekme yüklemelerine maruz kalan kaynak noktasý genellikle kesme-çekme yüklemelerine göre sadece üçte bir deðerinde yük taþýyabilir.

Þekil-19: Punta kaynaðý elektrotlarýnýnbaðlantý tipleri ve yapýlarý

Elektrot baþlýðý

Elektrot çapý

Elektrot gövdesi

Soðutma boþluðu

Vida ucud

c) Vida uçluiki parçalý elek.

a) Silindirik biçimlitek parçalý elek.

b) Baþlýklý ikiparçalý elek.

d

Þekil-20: Soðutma kanalcýklarýyardýmý ile elektrot ucunundirekt soðutulmasý

Soðutma borucuðu

Soðutma boþluðu

Eðimli uç

71

Bir tek taraflý çekme yüklemesinden de ayný burma yüklemesinden olduðu gibi kaçýnmak gerekir. Nokta kaynaðý birleþtirmelerinde daima doðal çentik bulunmaktadýr ve bu nedenle dinamik yüklemelere karþý dayanýklýlýklarý düþüktür. Özellikle kalýn plakalý destek konstrüksiyonlarýnda konstrüktör tarafýndan sýkça hata yapýlýr. Otomobil endüstrisinde olduðu gibi ince, yüksek deformasyona (þekillendirmeye) tabi tutulmuþ plakalarý, kaynak noktalarý uygun yerlere gelecek þekilde yerleþtirmek aþýrý yüklenmeleri önler.

Düþük karbon oranýna (C<%0.2) sahip malzemelerde sertleþmeyi düþük düzeylerde tutmaya özen göstermek gerekir.

Elektrotlarýn Oturma Yüzeyi :Elektrotlardan iþ parçasýna iyi bir akým ve kuvvet

geçiþi saðlanabilmesi için elektrotlarýn oturma yüzeylerinin yeterli olmasýna dikkat etmek gerekir. Kaynatýlacak parçalarýn dik duran kýsýmlarý ile aralarýndaki mesafeleri çok az olan elektrotlardan yan devre oluþma tehlikesi vardýr. Þekilde elektrotlarýn oturma yüzeylerinin kötü ve iyi görünümlerine örnekler verilmektedir.

Punta Kaynaðý Birleþtirmelerinin Görünümü Hakkýnda Önemli Bilgiler :

Yan Devre Etkisi Elektriksel yan devreler elektrotlar arasýnda

olmasý istenmeyen elektriksel baðlantýlardýr. Bu yolu takip ederek geçen akým kaynak için yeterli deðildir. Bu sýrada makine gereksiz olarak yüklenmekte en kötüsü kaynak baðlantýsýnýn gerçekleþememesi bile olabilmektedir. Yan devre etkisi kaçýnýlabilir ve kaçýnýlamaz olarak ayrýlýr. Kaçýnýlamaz yan devrelerde akýmýn bir kýsmý hazýr kaynaklanmýþ nokta üzerinden geçer. Kaçýnýlabilir yan devreler konstrüksiyon koþullarý veya üretimdeki hatalar nedeniyle oluþabilir. Þekil-23: Kaçýnýlmaz yan devreler

Kaynak akýmý

Yan devre akýmlarý

Þekil-21: Punta kaynaðý birleþtirmelerinde yükleme çeþitleri

Kesme-çekme(tercih edilir)

Çekme(uygun deðil)

Ayýrma(kaçýnýlý)

Tek noktalý burma(kaçýnýlý)

FF F F

F F

F

T=F x II

Þekil-22: Ýyi ve kötü oturma yüzeyleri

kötü iyi

72

Kaynak Bölgesinde Eriþilebilirlik :Maliyet açýsýndan uygun üretim yapabilmek için kaynatýlacak parçalarýn

konstrüksiyonlarýnda kaynak bölgesine eriþilebilirliðin imkanlar ölçüsünde iyi olmasýna dikkat etmek gerekir. Özel elektrotlar veya pahalý özel makineler gerekli olmamalýdýr. Kaynak için geçen zaman komplike ayarlamalar için harcanan süreler ile gereksiz yere uzatýlmamalýdýr. Þekilde uygun yerleþtirilmemiþ kaynak noktalarý ve bu problemleri ortadan kaldýrabilecek basit konstrüksiyonlar gösterilmektedir.

Punta Kaynaðýnda Dikkat Edilecek Önemli Noktalar:Kaynak yapýmýnda dikkat edilmesi gereken önemli noktalar aþaðýda sýralanmýþtýr:• Kaynatacaðýnýz iþe uygun doðru elektrodu seçiniz.• Mümkün olduðunca standart elektrot kullanýnýz.• Kaynatýlacak parçalarýn kalýnlýðýna en uygun çapta elektrot ucu seçiniz.• Punta kaynak uçlarýný dakikada 2.27 litre soðuk su debisiyle dahili olarak

soðutunuz.• Elektrot tutucusuna elektrotu takmadan önce ucun konik yüzeyini hafifçe gresleyiniz.

Bu iþlem elektrot ucunun çýkarýlmasýný kolaylaþtýracaktýr.• Elektrot ucu ve tutucu koniklerinin temiz olmasýna özen gösterilmelidir.• Sýkça elektrot ucunu düzelterek orijinal ölçüsüne getiriniz.• Elektrot ve tutucunun ayar iþleminde kauçuk tokmak kullanýnýz.• Elektrotlarýn ucunu eðeleme ile düzeltmeyiniz.• Su giriþ hortumunu tutucu içindeki merkezi bakýr boruya baðlayarak su akýþýný

saðlayýnýz.• Devamlý yedek elektrot bulundurunuz.

Þekil-24: Kaynak bölgesine kötü ve iyi eriþilebilirliðe örnekler

kötü iyi

73

Paslanmaz çelik saclarýn punta kaynak ve karbonlu saclarýn alýn kaynaðýnda kullanýlan berilyumlu bakýr alaþýmlarýnýn katý metal olarak saðlýða zararlý bir yaný yoktur. Ancak berilyumun toksik bir element olmasý sebebiyle kaynak sýrasýnda çýkan dumandan sakýnýlmasý gerekmektedir.

Bu konuda daha dikkatli olmak isteyenler, bu alaþýmlardan yapýlan elektrotlarý elektroliz yolu ile nikel veya sert krom kaplayabilirler.

Eðer berilyumlu bakýr kullanmak hiç istenmezse, onun yerine kullanýlabilecek berilyumsuz bakýr alaþýmý Cupro NS'dir.

Kaynak Hatalarýnýn Tespiti:Hatalý kaynaklar direnç kaynaðý iþleminin dikkatlice incelenmesi ile giderilebilir. Esas

gereklilik malzemenin iyi kaynak olma özelliðine sahip olmasý ve yaðdan, pislikten ve tüm yabancý maddelerden arýnmýþ olmasýdýr. Aþaðýdaki kontrol iþlemleri kaynak hatalarýnýn azalmasýna yardýmcý olabilir.

1) Kaynak ayarý; hatalý ýsý, zaman ve basýnç,2) Elektrot uçlarý; hatalý tasarým, izolasyon noksanlýðý, elektrot ucu tamiri,3) Kaynak makinesi; mekanik, elektrik su ve hava yetersizliði,4) Kaynak olacak parçalar; kötü tasarým, yanlýþ malzeme seçimi,5) Elektronik kontrol sistemi,6) Operatör hatasý.

Bazý sýk rastlanan kaynak hatalarý aþaðýda verilmiþtir. (Resim-47)

Þekil 1, 2, ve 3 doðru seçilmemiþ elektrotlarla yapýlan kaynak sonuçlarýný göstermektedir.

Þekil 1 ve 2 kaynaðýn tamamýný kapsamayan elektrotlarýn oluþturduðu izleri göstermektedir.

Þekil 4 ve 5 kaynak ayarlarýnýn doðru yapýlmamasýndan kaynaklanan neticeleri göstermektedir.

Þekil 5 de operatör yetersiz baskýdan dolayý ýsýyý artýrmayý denemiþ ve sacýn etrafýndaki bölgenin zayýflamasýna sebep olmuþtur.

Direnç kaynaðý hatalarýnýn tespiti daha ayrýntýlý olarak aþaðýdaki tabloda verilmiþtir.

74

Hatanýn Olasý Sebebi

Hata Çeþidi

Yetersiz dayanç

Nokta içinde boþlukveya sýçrama

Yanma lekesi, yüzeydegözenek veya daðýlmanokta kenarlarýnda çatlak (2)

Elektrotun malzemedenalaþýmlanma nedeniylekirlenmesi veya tersi

Elektrot izindeki (genellikle yuvarlak)belirgin farklýlýk

Elektrot izinin çokbüyük çapta olmasý

Elektrot izinin çokderin veya çok koyuolmasý, noktanýn renginin çok yayýlmasý

Kaynakakýmý

Kaynaksüresi Elekt. kuvveti

Elektrik temasdüzlemi

çapý veya küresellik

çapý

Elektrot

Sacyüzeyiveya

uyumu

Diðer

çokdüþük çok kýsa çok yüksek (1) çok büyük kötü yüzey kötü -

çokyüksek,uygun

olmayanprogram

çokyüksek

çokyüksek

-

çokyüksek

çokyüksek

çokuzun

çokuzun

çokuzun

çokuzun

çokuzun

-

çokdüþük,uygun

olmayanprogram

çokdüþük,

çokdüþük,

çokdüþük,

çok düþük, veya çok yüksek

çok düþük, veya çok yüksek

çok büyük

çok düþük,

çok düþük,

çok büyük

çok düþük,

akým altýndaaçýlma veyakapanma,

yavaþ hareket,kötü soðutma

kötü yüzey,uygun

olmayanmalzeme

uygunolmayanmalzeme

kötü soðutma

kötü yüzey,kötü yerleþtirme

yuvarlakolmama

-

-

kötü

kötü

kötü

kötü

-

-

Yetersiz öntutma süresi

Yetersiz ön ýsýtmsüresi, çok kýsa veyayanlýþ yapýlan kaynak

sonrasý tavlama uygun olmayan malzeme

Yetersiz öntutma süresi

Sacýn hassas yerleþtirilmemesi

-

-

1) Kuvvet oluþumu daha yavaþ gerçekleþmeli (ön tutma süresi arttýrýlmalý)2) Noktanýn ortalarýnda olan çatlaklar dayanýmý çok az ölçüde etkiler. Ama bunlar yüzeye kadar ilerlemiþse korozyon ortaya çýkabilir.

Tablo-21: Punta kaynaðýndaki hata çeþitleri ve olasý sebepleri

Enjeksiyon makinelerinin pistonlarýnda hala dökme demir veya sýcak iþ çeliði mi kullanýyorsunuz ?

Pistonluk bakýrý (Cupro NS)

Denemelisiniz ...

Enjeksiyon makinelerinin pistonlarýnda hala dökme demir veya sýcak iþ çeliði mi kullanýyorsunuz ?

Pistonluk bakýrý (Cupro NS)

Denemelisiniz ...Ø 42 - 52 - 62 - 72 - 82 - 92102 - 113 - 123 mm çaplarda

75

4.6.3 Dikiþ Kaynaðý (Seam Welding) :Dikiþ kaynaðýnda, akým ve basma kuvveti

disk þeklindeki elektrotlar ile birleþtirilerek parçalara iletilir. Bu yöntemle bindirme ezme (kaynak sonrasý bindirme yeri düzleþir) kývrýk dikiþleri ve folyolarla alýn dikiþleri kaynatmak mümkündür. Elektrotlarýn dönme hýzýna ve akýmýn veriliþ þekline baðlý olarak kesintili veya sýzdýrmaz kaynak dikiþi elde edilir.

Bu kaynak türünde döner elektrot diskleri kullanýlýr.

Bir dikiþ kaynaðýnýn genel görünümü yanda verilmiþtir.

Dikiþ kaynaðýnýn avantajlarý:• Temiz yüzey• Sýzdýrmaz kaynak yapmaya müsaittir.• Hýzlý bir kaynak çeþididir.• Deðiþik malzemelerin kaynaðýna

uygundur (örneðin düþük karbonlu çelik, galvanizli çelikler, paslanmaz çelik ve alüminyum).

Dezavantajlar :• Nokta veya kabartýlý, nokta kaynaðýna göre

sadece daha ince plakalar kaynaklanabilir.• Yüksek ýsý toplanmasý nedeniyle, dikiþ

dayanýmý düþüktür. • Donaným maliyeti yüksektir.Kullaným Alanlarý :• Konserve kutularýn imalatýnda• Borularda• Radyatörlerde • Taþýt parçalarý imalatýnda (örneðin

yakýt deposu)

Resim-48: Dikiþ kaynaðý makinesi

Resim-49: Dikiþ kaynaðý diskleri

TRAFO

Elektrotdiskleri

Þekil-25: Dikiþ kaynaðý prensibi

76

4.6.4 Projeksiyon Kaynaðý (Projection Welding) :Projeksiyon kaynaðý direnç kaynaðýnýn

deðiþik bir çeþidi olup elektrik akýmý arzu edilen kontak yüzeyinde yoðunlaþtýrýlarak kaynak yapýlýr.

Projeksiyon kaynaðýnýn avantajlarý:• Ayný anda çoklu kaynak yapma imkaný

saðlar• Farklý kalýnlýklardaki saclarý birleþtirme

imkaný sunar• Yüksek enerji verimi saðlarý

4.6.5 Yakma Alýn Kaynaðý: (Flash Butt Welding)Kaynak olunacak parçalar, kaynak mengeneleri arasýna sýkýþtýrýlýr. Parçalarýn

kaynatýlacak uçlarý birbirlerine yaklaþtýrýlýrken parçalara akým verilir. Bu modern bir kaynak metodu olup farklý kesitli ve farklý malzemelerin kaynaðýnda kullanýlýr. Yakma alýn kaynaðýnýn þemasý arka sayfadadýr.

4.6.6 Kaynak edilecek Malzemelerin Cinsine göre Elektrotlarýn Seçimi:Kaynak edilecek farklý malzemelerin cinsine göre elektrotlarýnýzý bir sonraki sayfadaki

tabloyu kullanarak seçebilirsiniz. Bu tablo çeþitli metallerin punta kaynaðý ile kaynak edilebildiðini göstermektedir.

Resim-50: Projeksiyon kaynak makinesi

Þekil-26: Projeksiyon kaynak makinesi

Kaynak noktasý

Kaynak mengenesi

Ýþ parçasý

Kaynak trafosu

Kaynak mengenesi

Kaynak öncesiiþ parçasý

Kaynak sonrasý

Alýn kaynak

77

Bu

ta

blo

, çe

þitl

i m

eta

lleri

n

pu

nta

k

ay

na

ðý

ile

k

ay

na

k

ed

ile

bil

irli

ðin

i g

öste

rme

kte

dir

. Ele

ktr

od

malz

em

esi

nin

iyi

seçi

min

e i

lave

o

lara

k s

oð

utm

a, akým

deð

erl

eri

ve e

lektr

od

un

þe

kli

de

kayn

að

ýn

kalite

sin

e

etk

i ed

en

fa

ktö

rlerd

ir.

Kayn

ak e

dilece

k y

üze

yleri

n t

em

iz

olm

asý

na ç

ok d

ikkat ed

ilm

elid

ir.

So

ðu

k H

ad

dele

nm

iþ Ç

elik

Ste

el C

old

Rolle

d

Pasla

nm

az Ç

elik

Ste

el S

tain

less

Kala

y K

ap

lý S

ac

Ste

el Tin

Pla

ted

Çin

ko

Kap

lý S

ac

Ste

el Zin

c P

late

d

Kad

miy

um

Kap

lý S

ac

Ste

el C

adm

ium

Pla

ted

Alü

min

yu

m v

e A

l. A

laþým

larý

Alu

min

ium

and A

lum

iniu

m A

lloys

Bakýr

- G

üm

üþ

Copper

- S

ilver

Bra

ss

Prinç

Bro

nz

Bro

nze

Nik

elli G

üm

üþ

Nic

kel S

ilver

Nik

el

Nic

kel

Nik

el A

laþým

larý

Nic

kel A

lloys

Altýn

Gold

Titan

yu

mTitaniu

m

Mo

lib

den

- T

un

gste

nM

oly

bdenum

- T

ungste

n

Tan

tal

Tanta

lum

1 2 3 4 5 6 7 8 9

10

11

12

13

14

15

16

16

15

14

13

12

11

10

98

76

54

32

1

F 1 P 2 P 1 P 1 P 1 F 3 F 4 G 1 G 1

a 1 1 1 1 1 b 1 b 1 1 1

I 1 I I I I G 3

a 3 3

I I I I I I I I I I F 5 E 5

- 5 5

F 1 F 2 P 1 P 1 F 1 I I I I I F 1 F 1 F 1 F 5

a 1 d 1 c 1 c 1 c 1 d 1 d 1 5 d 5

I I I I I E 1

- 1

I I I I I I I F 4

- 4

F 1 F 2 F 1 P 1 F 1 P 4 F 1 F 1 G 1 G 1 G 1

a 1 1 a 1 0 a 1 1 b 1 1 1 1 1

F 1 F 2 F 1 P 1 F 1 P 4 F 1 F 1 G 1 E 1

a 1 1 1 1 c 1 a 1 1 1 1 1

P 1 P 2 P 1 P 1 P 1 F 4 G 1 G 1 G 1

a 1 d 1 1 1 d 1 b 1 1 1 1

I 1 I 2 P 1 P 1 P 1 I F 4 G 1

a 1 1 b 1 b 1 1 b 1 1

I 1 I 2 I 1 I 1 I 1 P 3 I 4

a 4 a 4 a 4 a 4 4 d d d 4

G 1 G 2 F 1 F 1 G 1

b 1 b 1 b 1 b 1 b 1

G 1 G 2 F 1 G 1

b 1 b 1 b 1 b 1

G 1 G 2 F 1

b 1 b 1 b 1

G 1 E 1

- 2 2

E 1- 1

Tab

lo-2

2:

Çeþitli

meta

lleri

n p

un

ta k

ayn

að

ýnd

a k

ulla

nýla

n e

lektr

ot

malz

em

ele

ri v

e k

ayn

ak e

dile

bili

rlið

i

Ço

k Ýyi

Ýyi

Ort

aZ

ayýf

Kö

tü

1 2 3 4 5

Cupro

max

Tuncop 8

0/2

0C

upro

CB

Saf

Molib

den

Saf

Tungst

en

a b c d

Düþü

k ka

ynak

muka

vem

eti

Kay

nak

edile

n m

alze

me

ile

alaþ

ýmla

nm

a te

hlik

esi

Koro

zyona

karþ

ý ko

rum

a ger

eksi

z B

elli

þart

lar

altýn

da

müm

kün.

Kay

nak

edile

bilm

eEl

ektr

ot m

alze

mes

iÝþ

aret

ler

E G F P I

78

4.6.7 Direnç Kaynaðýnda Kullanýlan Ekipmanlar :a) Basýnç ölçerler : Kaynak sýrasýnda elektroda gelen baský kuvvetini ölçer. Basýnç aþýrý yüksek ise hemen

düþürülür.Kaynak Basýncýný kontrol etmek iyi bir kaynak yapmanýn önemli bir kýsmýdýr. Basýnç ölçerler tahmini çalýþmayý

ortadan kaldýrdýklarý için çok faydalýdýr.

Kullanýmý :

Önce kaynak ölçer serbest býrakýlýr. Bu arada akým kesilmelidir.

Kontak butonu düþük bir baþlangýç basýncý ile mümkün olduðunca merkeze doðru getirilir. Kontak saðlandýðýnda istenilen kaynak basýncýna ayarlama yapýlýr.

Basýnç aralýklarýna göre temin edilebilecek modeller:

1.0 - 4 000 Newton

2.0 - 10 000 Newton

3.0 - 50 000 Newton

4.0 - 100 000 Newton

b) Traþlama AparatlarýDirenç kaynaðý sýrasýnda, kaynak elektrotlarý ciddi bir þekilde ýsýya ve basýnca maruz kalýrlar. Bu

faktörler zamanla elektrotlarý deforme etmeye baþlar. Ayrýca günümüzde kaplamalý saclarýn giderek artan bir þekilde daha çok kaynak edilmesi, elektrotlarýn yüzeylerinin kirlenmesine sebep olmaktadýr.

Elektrot deforme oldukça temas yüzeyi azaldýðýndan operatör iyi bir kaynak çekirdeði elde etmek için akýmý artýrýr.

Bu nedenle traþlama aparatlarý ile elektrot uçlarý düzeltilir. Böylece iyi bir kaynak performansý için kaynak elektrodunun yüzeyi ideal hale gelmiþ olur.

Traþlama aparatlarýnýn havalý elektrikli ve manuel modelleri vardýr. Ayrýca kolona takýlabilen otomatik aparatlar da geliþtirilmiþtir.

Manuel traþlama aparatlarý otomatik traþlamanýn pratik olmadýðý yerlerde kullanýlýr. Hem havalý hem de manuel olan modeller alt ve üst elektrodu ayný anda traþlarlar. Böylece her iki elektrodun uygun bir þekilde birbiri üzerine kapanmasý saðlanmýþ olur.

Avantajlarý :

• Sönümlü göstergeli manometre + aerodinamik göstergedir.

• 1000 N baskýnýn üzerinde +/-100 N yüksek hassasiyettedir.

• Elektrotlar, kaynak prosesinde gereksiz kesintilere yol açan basýnç göstergesinden tümüyle ayrýlýr.

• Elektrot basýncý iþlem sýrasýnda doðrudan okunabilir.

• Göstergenin doðruluðu, soðutma tüpleri ve kablolarýn karþý basýncýndan etkilenmez.

• Küçük, kolay tutulur, her zaman kullanýma hazýrdýr.

• Direnç kaynaðý dahil daha birçok kullaným alaný vardýr.

• Ýstenirse muhafazalý manometre ile birlikte teslim edilebilir.

• Ýstenirse tahta kasa içerisinde teslim edilebilir.

• Zarar gördüðünde ekonomik bir þekilde onarýlabilir.Resim-51

Resim-52: Traþlama aparatlarýnýn býçaklarý

79

Tablo-23: Elektrot basýnçlarý tablosu

0.63

0.75

0.8

0.85

0.9

1.0

1.13

1.25

1.38

1.5

1.75

2.0

2.25

2.5

2.75

3.0

13

13

16*

10*

16*

16

16

16

16

16

22

22

22

22

22

22

5

5

6

6

6

6

6

6

6

6

8

8

8

8

8

8

175

200

220

235

250

300

335

370

405

440

510

580

650

720

790

850

6

7

7

8

8

9

9

10

11

12

14

16

20

24

26

30

7500

10000

10300

10600

11000

12500

12500

13000

13500

14000

14500

15000

16000

16800

17500

18000

4.0

4.3

4.5

4.6

4.7

4.8

5.0

5.2

5.3

5.4

6.2

6.4

6.6

6.8

7.0

7.2

12

15

16

18

20

20

22

25

28

30

32

35

38

42

46

50

11

11

11

11

12.5

12.5

12.5

14

14

16

16

17.5

19

20

20

22

mm mmmmmm

D

d

Ø

Ø

Elektrot

Rmm

rmm

Sac Kalýnlýðý

kp AYakl.

d

ElektrotBaskýsý

AkýmSüresi

KaynakAkýmý

PuntaAralýðý

Min. ölçü Min. ölçü

O1

+1L

1 Peryot=1/50 Saniye

MinimumAçýklýk Ø

Üst ÜsteOturma

80

4.7- Sert Bakýr Alaþýmlarýnýn Kalýpçýlýkta Kullanýmý

Sert bakýr alaþýmlarý aþaðýdaki kalýp çeþitlerinde kullanýlýr.

1) Plastik Kalýplarý : Bunlar da üç gruptur.

• Enjeksiyon kalýplarý

• Þiþirme kalýplarý

• Termoform kalýplar

2) Kokil Kalýplar

3) Cam Kalýplar

Plastik enjeksiyon kalýplarý ve þiþirme kalýplarý gibi ýsý alýþveriþinin yoðun olduðu kalýplarda, hem sertliðin hem de ýsý iletkenliðinin uygun bir kombinasyonunun saðlandýðý çeþitli bakýr alaþýmlarý, takým çeliklerinin yerini almaktadýr. Bu gibi kalýplarda, bakýr alaþýmlarýnýn tercih sebebi ýsý iletkenliðidir.

Plastik kalýplarda oluþan ýsýnýn plastikten alýnýp, soðutma suyuna geçirilmesi üç ana faktöre baðlýdýr.

1) Kalýp malzemesinin ýsýl iletkenliði 2) Plastik - kalýp ara yüzeyi ile kalýp - soðutma suyu arasýndaki sýcaklýk farklýlýðý,3) Bu iki ara yüzey arasýndaki mesafe

1.2738 çeliði için, iki dakikanýn üzerinde olan bir çevrim süresini, bir bakýr alaþýmýndan yapýlan kalýpta 28 saniyeye indirebileceði deneysel bir çalýþmada ispatlanmýþtýr. Bu gibi sonuçlar kalýp tasarýmcýlarýnýn ilgisini çekmiþtir.

Bu durum beraberinde bir çok avantajý da getirir.

1- Çevrim süresi kýsalýr. 2- Kalýbýn kullaným süresi artar. 3- Soðutma kanallarý azalacak veya gerek kalmayacaðýndan kalýp daha hýzlý iþlenir. 4- Cupro CB ve Cupro B2 berilyumlu bakýr alaþýmlarý 1.2738'e göre kat kat daha hýzlý

iþleneceðinden iþleme maliyeti düþer.

Resim-53: Plastik Kalýbý Resim-54: Plastik Saklama Kabý (Diþi)

81

Genel olarak plastik enjeksiyon kalýplarýndan beklenen özellikler :

• Isý iletkenliði yüksek olmalý• Isý iletimi üniform olmalý • Ýþleme rahat olmalý• Korozyona dayanýmlý olmalý• Ýç gerilmelerin oluþumu az olmalý

Aþýndýrýcý plastiklerde sertliðin yüksek olmasý gerektiðinden, sertliði yüksek alaþýmlardan biri örneðin Cupro B2 seçilmelidir. Isýl iletkenliði düþse de öncelikle kalýp ömrünü düþünmek gerekir.

Resim-55: Kokil Kalýplarý Resim-56: Plastik Kasa Kalýp Tabaný Uygulamasý

Resim-57: Plastik Bidon Kalýbý Resim-58: Plastik Meyve Kasasý Kalýbý

Cupro B2Bakýr-Berilyum Alaþýmý

340 - 380

100 - 110

Cupro NSMBakýr-Nikel-Silis-Krom Alaþýmý

300 - 340

150 - 160

Cupro NSBakýr-Nikel-Silis Alaþýmý

200 - 220

200 - 210

Cupro CBBakýr-Kobalt-Berilyum Alaþýmý

200 - 240

200 - 220

Sertlik (HB)

Isýl Ýletkenliði (W/m•k)

82

Tablo-24

Çevrim süresinin azaltýlmasý:

Aþaðýdaki grafikte, klasik kalýp malzemeleri ile sert bakýr alaþýmlarýnýn ýsý özellikleri karþýlaþtýrmasý gösterilmiþtir. Bu bilgiler, özellikle iþlem sýcaklýðýnýn artmasý ile sert bakýr alaþýmlarýnýn üstün ýsý iletkenliðini açýkça ortaya koymaktadýr. Sert bakýr alaþýmlarý kullanýldýðý taktirde, yüksek ýsý iletkenliði ve kalýp parçalarýna yapýþmaya üstün dayanýmý enjeksiyon çevrim zamanýný % 25 ile % 50 azaltabilir.

0Isý iletkenliði: W /m•K

Cupral 2

Cupral 4

Cupral B2

Cupro NS

Cupro CB

Tablo-25: Çeþitli bakýr alaþýmlarýnýn mukayeseli özellikleri

OSýcaklýk C100 200 300 400

Cupro CBCupro NS

Cupro NSM

Cupro B2

Cupral 2

Cupral 4M

lýp ç liklerKa e i

20

Isý Ý

letk

en

liði

350

300

250

200

150

100

50

0

Þekil-27: Çeþitli alaþýmlarýn ýsý iletkenlikleri

83

Tabiatta bulunan çeþitli metallerin, deðiþik özellikleri vardýr. Yapacaðýmýz iþe göre bu metallerin özelliklerini deðerlendirip, seçim yapabiliriz. Örneðin plastik enjeksiyon kalýplarýnda ilk amaç çevrim süresini düþürmektir. Ama bunu yaparken belli bir mekanik özelliðin olmasý da þarttýr. Aþaðýdaki tabloda çok çeþitli metallerin ýsýl iletkenlik özellikleri verilmiþtir. Buna göre en yüksek ýsýl iletkenliði olan metal gümüþtür. Ama fiyatý nedeniyle kimse kullanmak istemez.

Gümüþ kadar yüksek ýsýl iletkenliði olmasa da, ortanýn üstü bir seviyede ýsýl iletkenliði olan, ama belli bir düzeyde mukavemeti olan berilyumlu bakýr alaþýmý özellikle yüksek adetli plastik kalýplarýnda idealdir.

Býçak

FormunAçýlýþý

FormunKapanýþý

Plastik Akýþý

Hava

Þekil-28: Sert bakýr alaþýmlarýnýn kalýp yapýmýndakullanýldýðý þiþirme kalýplarý çalýþma prensibi

84

Çeþitli Metal ve Alaþýmlarýn Isý Ýletkenlik Deðerleri

Saf GümüþSaf BakýrOksijensiz Bakýr, OFEETP BakýrSaf AltýnSaf AlüminyumBerilyumlu BakýrAlüminyum Alaþýmý (Al 2024-O)Alüminyum Alaþýmý (Al 6061-O) Alüminyum Alaþýmý (Al 6061-T6)Saf TungstenSaf MagnezyumAlüminyum Alaþýmý (Al 2024-T6)Alüminyum Alaþýmý (Al 7075-T6) PirinçSaf ÇinkoSaf NikelSaf DemirSaf KobaltSaf KalayAlüminyum Bronzu1020 Karbon ÇeliðiSaf KurþunNikel BronzuPaslanmaz Çelik316 Tip Paslanmaz ÇelikSaf Titanyum

428398391391317.924722219318016716015515113012111382.980.469.0462.85551.933.62928.716.211.4

Malzeme .Isý Ýletkenliði (W/m K)

Tablo-26: Çeþitli metallerin ýsýl iletkenlikleri

Kokil Döküm :Kokil döküm, bazý metallerin sývý haldeyken metal kalýba dökülmesi yöntemidir.

Alüminyum ve bakýr alaþýmlarýnýn kokil dökümünde Saðlam Metal'in Cupro CB, Cupro NS ve Cupromax gibi sert bakýr alaþýmlarý çok iyi sonuç vermektedir.

Tablo-27: Demir Dýþý Dökümünde Sert Bakýr Alaþýmlarý Kullanýmý

Sert Bakýr AlaþýmlarýnýnKullaným Alanlarý

Bakýr AlaþýmýMakine TürüAna Grup

DökülenMetal

Cupro CBCupro NSCupro CBCupro NSCupromaxCupro CBCupro CB

Cupro CB

Hafif MetallerEnjeksiyon

Enjeksiyon

El Dökümü

Alçak Basýnç

Enjeksiyon

Soðuk Kamara

Soðuk Kamara

-

-

Soðuk Kamara

Elde DökümKokil Kalýplarý

Makine DökümüKokil Kalýplarý

Magnezyumve Alaþýmlarý

Pirinç

Alüminyumve Alaþýmlarý

Aðýr Metaller

Yukarýdaki tablo, demir dýþý metallerin dökümünde kalýplarda kullanýlabilecek sert bakýr alaþýmlarý cinsini göstermektedir.

Alüminyum ve magnezyum alaþýmlarýnýn soðuk kamara usulü ile çalýþan enjeksiyon kalýplarýnda ve pistonlarýnda Cupro CB alaþýmý çok iyi sonuçlar vermektedir.

Sýhhi tesisat endüstrisinde giderek daha çok kullanýlan, pirinç ise gerek elde kokil dökümde, gerekse makineye baðlý kokil kalýba döküm yoluyla þekillendirilir. Bunlarýn kalýplarý da Cupro CB'den yapýlabilir.

Cupro CB, berilyumlu bakýr alaþýmýnýn yüksek ýsý iletkenliði olmasý ve sertliði bu uygulamada onu ideal yapar. Batarya kalýplarý, su saati kalýplarý, musluk kalýplarý bu malzemeden yapýlmaktadýr.

Resim-59:Kokil döküm kalýbý

85

4.8- Sert Bakýr Alaþýmlarýnýn Erozyon Elektrotlarýnda Kullanýmý

Elektro Erozyon ile Dalma : Metalik malzemeleri kesip ayýrma, þekil verme veya yüzeyin þekillendirilmesi için kullanýlan bir yöntemdir. Bu iþlem sayesinde elektriði ileten bütün malzemeler sertliðine ve talaþ kaldýrýlabilirlik özelliðine baðýmlý olmadan iþlenebilir. Bu yöntem sertleþtirilmiþ çeliklerde, sert metallerde ve imalatý zor olan alýþtýrma ve geçme parçalarda özellikle tercih edilir.

Dalma erozyonda kullanýlan elektrotlarda Cupromax bakýr alaþýmý, elektrolitik bakýra göre 5 - 6 kat daha uzun ömürlü olmakta yani bir elektrotla bir göz yerine beþ veya altý göz inebilme imkaný vermektedir. Bu oran yapýlan iþe göre deðiþmekle beraber, Cupromax'ýn ilgi görmesinin en büyük sebebi elektrolitik bakýra göre aþýnma dayanýmýnýn daha yüksek olmasýdýr.

Sert metalleri erozyon ile iþlerken, çeliðin iþleme þartlarýnýn tamamýyla dýþýnda þartlarda iþleme yapýlýr. Örneðin çelikte sert metale göre daha hýzlý ilerleme olur.

Eðer yüksek hassasiyette parçalar, karmaþýk geometrik þekiller, kýrýlabilecek modeller ve parçalar gibi yüksek beklentilerin olduðu parçalarýn iþlenmesi söz konusu ise, Saðlam Metal'in yýllar önce ilk defa piyasaya sürdüðü Tuncop 80/20, tungstenli bakýrdan yapýlmýþ elektrotlar bakýr ve grafit elektrotlardan daha ekonomik bir performans sergiler.

Kalýp yapýmýnda erozyon elektrodu seçimine 3 þey etki eder; erozyon davranýþý, iþlem sonucu, iþlenebilirlik. Þimdi bunlarý ayrýntýlý inceleyelim.

1. Erozyon Davranýþý : (Dalma Hýzý) Kaba iþlemede bakýr elektrotlar daha hýzlý iner, ama bu durum son kademede tam tersine çevrilir.

2. Aþýnma : Tungstenin son d e r e c e y ü k s e k e r g i m e v e buharlaþma sýcaklýðýndan dolayý tungsten ve tungstenli bakýrdan y a p ý l m ý þ e l e k t r o t l a r, b a k ý r e lektrot lardan kat kat daha dayanýklýdýr. Bu nedenle tek bir tungstenl i bakýrdan yapýlmýþ elektrot, bakýrdan yapýlmýþ bir çok elektrodun iþini görür.

Akým

Elektrot

ÇalýþmaParçasý

Þekil-29: Erozyon elektrodu kullanýmý

Resim-60: Çeþitli Uygulamalar Ýçin Tuncop'tan Yapýlmýþ Erozyon Elektrotlarý

86

Bu gibi durumlarda karmaþýk þekilli bir elektrodun iþleme maliyeti, elektrot malzemesinin maliyetinden kat kat daha fazladýr.

3. Isýl Kararlýlýk : Elektrik yüklemesi, (elektrot yüzeyi üzerinde) homojen bir þekilde daðýlmadýðýndan, özellikle köþelerde ve deliklerde yüksek miktarlardaki ýsýl güç yoðunlaþmasý meydana gelebilir. Bu da elektrodun eðilmesine sebep olur. Burada tungstenli bakýr, bakýrdan çok daha üstündür.

4. Parçacýklarýn Uzaklaþtýrýlmasý : Aþýnma azaltýldýðý için, elektrot daha az parçacýk uzaklaþtýrmak zorundadýr. Ayrýca homojen yapýsýndan dolayý, geniþ deþarj kanallarýna gerek kalmadan daha iyi bir akým daðýlýmý elde edilir. Bu þekilde iþ parçasýndan daha küçük parçacýklar uzaklaþtýrýlýr. Hem de kýsa devre riski azaltýlmýþ olur.

Resim-61: Toz metal usulü ile diþli imalatýnda kullanýlan kalýbýn erozyon yöntemiyle iþlenmesi

Resim-62: Toz metalürjisi yöntemiyle sýkýþtýrma yapacak sert metal kalýbýn erozyon ile inilmesi

87

Ayrýca homojen yapýsýndan dolayý, geniþ deþarj kanallarýna gerek kalmadan daha iyi bir akým daðýlýmý elde edilir.

2) Ýþlem Sonuçlarý :

1. Yüzey Kalitesi : Tungstenli bakýr ile erozyon yapýlýrsa, iþlem sonunda çok iyi bir bitmiþ yüzey elde edilebilir. Bu avantaj polisaj süresini oldukça azaltýr.

Bu sonuç Tuncop 80/20'nin ince taneli, üniform ve gözenek içermeyen yapýsýndan ileri gelmektedir. Erozyon akýmý, küçük küçük bir çok kanala daðýlacaðýndan daha düþük enerjili kývýlcýmlar daha sýð ve küçük kraterler oluþturarak daha iyi bir yüzey oluþmasýný saðlar.

2. Profillerin Keskinliði : Desenli yüzeylerin, çok köþeli veya hassas kýrýlgan þekillerin EDM sýrasýnda köþe ve kenarlarýndaki aþýnma, elde edilecek son yüzey kalitesine yakýndan etkisi vardýr. Tuncop 80-20'nin yüksek aþýnma dayanýmý akým yoðunluðu bu gibi noktalarda yavaþ artýrdýðýndan, özellikle köþelerde ve kenarlarda önemlidir.

3. Boyutsal Toleranslar ve Hassasiyet : Belirtildiði gibi, Tuncop 80/20'den yapýlmýþ elektrotlarýn ýsýl genleþmeye eðilimleri daha az olduðu için, daha yüksek hassasiyete olanak saðlar. Bu avantaj özellikle dar þekillerde çok aranýr.

Erozyonu bitirirken, daha yüksek hýzda çalýþabilmek, daha düþük aþýnma ve daha iyi yüzey kalitesi elde edebilmek için, makine imalatçýlarýnýn parametrelerini iyi incelemekte fayda vardýr.

3) Ýþlenebilirlik :

Tuncop 80/20'nin özel bir avantajý, onun iþlenebilirlik özelliðidir. Bakýr ile kýyaslandýðýnda oldukça daha yüksek elastisite modülünün olmasý, çok daha rijit olmasýný saðlar. Malzeme gözenek içermez. Çapak oluþumu dikkate alýnmayacak kadar azdýr. Taþlanmasý mükemmeldir.

Resim-63: Motor bloðu içerisinde kýrýlýp kalmýþ civatanýn ark erozyonu ile boþaltýlmasý

88

4.9- Demir Çelik Sektöründe Sert Bakýr Alaþýmlarý Kullanýmý :

Dünya ham çelik üretimi, 2004 yýlýnda % 10 oranýnda yükselerek 1.04 milyar ton seviyesini ulaþtý. Türkiye ekonomisinin lokomotif sektörlerinden biri olarak nitelendirilen demir - çelik sektörü ham çelik üretimi de 20.5 milyon tona yükseldi. Ülkemiz bu üretimle dünya sýralamasýnda 12. sýrada. Bu durum Türkiye'nin büyük bir geliþme potansiyeli olduðunu gösteriyor.

Bu üretim artýþý demir - çelik sektöründe kullanýlan bakýr ve alaþýmlarýna olan ihtiyacý da artýrdý.

Demir - çelik sektörüne de hitap edebilecek ve bu sektörün artan ihtiyacýný karþýlayabilecek, yýllýk üretim kapasitesi 800 ton olan üretim tesisini faaliyete geçiren Saðlam Metal, aðýrlýklý olarak bakýr ve alaþýmlarýnýn üretiminde kullanýlan ileri teknolojik yöntemlerle demir - çelik sektörünün ihtiyacý olan demir dýþý malzemeleri dünya standartlarýnda ve dünya kalitesinde üretilmeyi hedeflemiþtir.

Demir - çelik sektörü için üretilen ürünlerin bazýlarý aþaðýda özetlenmiþtir.

• Yüksek Fýrýn Tüyerleri :

• Sürekli Döküm Tesisleri için Özel Alaþýmlý Bakýr Kalýplar :

• Yüksek Fýrýn Soðutma Plakalarý :

Resim-64

Resim-65

Resim-66

89

• Su Soðutmalý Paneller ve Ark Ocaðý Grafit Elektrot Tutucularý:

• Bronz Yataklar, Yatak Kafesleri, Kovanlarý ve Sürekli Döküm Yatak Malzemeleri :

Yatak malzemeleri olarak kullanýlan onlarca bakýr alaþýmý mevcuttur. Bu alaþýmlar 4 grupta toplanýr.

1) Bakýr - Kalay (Kalay Bronzu)2) Kurþunlu Bronz3) Alüminyum Bronzu4) Berilyum Bronzu

Kalay Bronzu

Nispeten yüksek sertliði ve iyi darbe dayanýmý bu alaþýmýn demir - çelik fabrikalarýnda, örneðin hadde yataklarýnda tercihen kullanýlmasýný saðlar. Ayný zamanda muylu yataklarýnda da kullanýlýr. 36. sayfaya bakýnýz.

Kurþunlu Bronz

Yüksek kurþunlu daha yumuþak Cu78Pb15Sn7 alaþýmý daha uyumlu özellikler ve iyi performans saðlar ve yaðlamanýn kuþkulu olduðu durumlarda kullanýlýr.

Kalay bronzlarýnýn en belirgin özelliði atmosferik ve su korozyonuna karþý dayanýmlý ve aþýnmaya karþý dirençli olmalarýdýr. Ayný zamanda mükemmel yaðlama kabiliyetleri vardýr. Endüstride en çok kullanýlan bakýr alaþýmlarýdýr.

Düþük kalay içeren (% 4 - 6) çeþitleri, üretim kolaylýðý ve düþük maliyeti nedeniyle kýzýl adýyla bulunabilirse de, çok çabuk aþýnmalarý veya sarmaya yol açmalarý nedeniyle iþ gücü ve zaman kaybýna yol açmaktadýr. Diðer taraftan Cuptin 2, % 12 - 13 civarýnda Sn içerdiði için hem mukavemeti yüksektir, hem de sarma yapmaz.

Resim-67

Resim-68 Resim-69 Resim-70

90

Bu alaþýmlarýn yüksek sertlikleri vardýr. Bu sebeple güvenilir yaðlama, iyi hizalama ve en az 300-400 Brinell þaft sertliði gerektirir. Yüksek yük ve düþük hýz uygulamalarýnda, örneðin muylu yataklarý, diþli burçlarý, hadde yataklarýnda kullanýlýr.

Alüminyum Bronzu :

Yüksek sertlik özelliði ile bilinen alüminyum bronzlarý; alüminyum, demir, manganez, silisyum ve nikel alaþým elementleri kullanýlmasý ile elde edilir. Bu yataklar yüksek darbe ve

Oaþýnma dayanýmýna sahiptir. Yüksek sýcaklýklarda mukavemetlerini korur ve 250 C üzerinde çalýþan ekipman yataklarýnda yaðlamanýn bol olduðu, fazla yük ve düþük hýz uygulamalarýnda ve sert þaftlarda daha çok tercih edilir.

Berilyumlu Bakýr :

Berilyumlu bakýra yaklaþýk % 1.8 berilyum ve % 0.2 kobalt ilavesi ile bir çok çelikle mukayese edilebilir yüksek mukavemetli alaþým elde edilir. Yüksek mukavemet, sertlik ve ýsý iletkenliði alaþýmý aðýr yükte, yüksek sýcaklýkta, darbeli, ara sýra oluþan aþýrý yüklerde ve marjinal yaðlama koþullarýnda çalýþan yataklarda kullanýlmasýný saðlar.

Tipik Bronz Yatak Alaþýmlarý :

Alaþým cinsleri ve kullaným alanlarý :

US Standardý Alaþým Cinsi Tipik Kullaným Alanlarý

C84400

C86300

C90300

C90500

C90700

C92500

C92700

C93200

C93500

C93700

C93800

C95500

Cu83 Sn3 Zn5 Pb6

Cu63 Al6 Fe3 Mn3 Zn25

Cu88 Sn8 Zn4

Cu88 Sn10 Zn4

Cu89 Sn11

Cu87 Sn11 Ni2

Cu87 Sn11 Pb2

Cu83 Sn7 Zn3 Pb7

Cu85 Pb10 Sn5

Cu80 Pb10 Sn10

Cu78 Pb15 Sn7

Cu81 Al10 Ni5 Fe4

Hafif hizmet yataklarý

Düþük hýzda ve aðýr yükte çalýþan yataklar

Yataklar, burçlar, piston ringleri valf parçalarý

Yataklar, gemici pompalarý, burçlar

Yüksek güçte yataklar, burçlar

Otomotiv senkronize ringleri, diþliler

Aðýr hizmet, yataklar, burçlar, piston ringleri

Genel hizmet yataklarý

Yüksek hýzda çalýþan yataklar

Yüksek hýzda ve fazla basýnca uygun yataklar

Orta basýnçta genel servis yataklarý

Yüksek mukavemetli yataklar

91

Tablo-28

4.10 Sert Bakýr Alaþýmlarýnýn güvenlik gereçlerinde kullanýmý

Sert Bakýr Alaþýmlarýndan yapýlan el aletleri, patlama tehlikesi olan ortamlarda kullanýlmak üzere geliþtirilen araç ve gereçlerdir. Kývýlcým çýkarmayan, mýknatýslanmayan ve korozyon dayanýmlý olmak üzere üç deðiþik özelliði bir arada barýndýrýrlar. Çelikten yapýlan el aletlerinin statik elektrik nedeniyle kývýlcým çýkarma riski bu ortamlarda patlama tehlikesi yaratýrken, Sert Bakýr Alaþýmlarýndan yapýlanlarda böyle bir tehlike yoktur. Bu malzemelerin hem kývýlcým çýkarmamasý, hem de mýknatýs çekmemesi bu tür yerlerde kullanýmýna olanak saðlar.

Kývýlcým Çýkarmayanlar : Maden ocaklarýKanalizasyon çalýþmalarý (Þebeke içinde yapýlan çalýþmalar)Petrokimya tesisleri

Mýknatýslanmayan : Hastaneler (Oksijen tanklarý)DenizcilikOtomobil fabrikalarý

Korozyon Dayanýmlý : TersanelerAsitlere dayaným gerektiren kimya tesisleri

Bunlar arasýnda çekiç, anahtar, lokma, pense, kürek vs. olduðu gibi yataklar, kýzaklar gibi makine parçalarý da olabilir. Her biri döküm yada dövme yoluyla üretilir. Takým çeliðine yakýn mekanik özellikleri olduðu için kullaným alanlarý geniþlemektedir.

Cupro Serisi el aletleri, patlama ve yangýn riskini ortadan kaldýrdýðýndan emniyet güçleri ve sigorta kuruluþlarý tarafýndan da kullanýmý tavsiye edilmektedir.

Resim-71

92

Bölüm 5

REFRAKTER METALLER

Döküm kalýbý - Çorum Müzesi M.Ö. 1300

Bölüm 5

REFRAKTER METALLER

Refrakter metaller; ýsýya, aþýnmaya ve korozyona olaðanüstü dayanýmý olan bir metal Ogrubu olduðu için bir çok uygulamada kullanýlýr. Ergime sýcaklýðý 1000 C civarýnda olan

Obakýr alaþýmlarýnýn yaptýklarý iþler, 2000 C ve üstü sýcaklýklar söz konusu ise refrakter metaller veya diðer bir adla, "Yüksek Ergime Noktalý Metallere" devrolur. Baþta direnç kaynaðý elektrotlarý olmak üzere refrakter metaller, elektroteknik alanýnda, aydýnlatmalarda, röntgen cihazý yapýmýnda, nükleer reaksiyon kontrol çubuklarýnda, cam ve emaye ergitme iþletmelerinde ve katalist olarak kullanýlýr. Yüksek ergime sýcaklýklarýndan dolayý, refrakter metaller döküm metodu ile deðil, toz metalurjisi ile üretilir. Saf metal tozlarý sýkýþtýrýlýr, elektrik akýmý ile ýsýtýlýr ve soðuk þekillendirmeyle iþlenerek tel, külçe, çubuk, levha ve folyo haline dönüþtürülür.

Üç çeþit refrakter metal vardýr:• Tugsten (W)• Molibden (Mo)• Tantal (Ta)

Refrakter Metaller Kullaným Alanlarý

(1) Elektroteknik ve

Ýlgili Alanlar

Yüksek Gerilim

Elektrikli Programlar

Röntgen Tesisleri

Cam ve EmayeErgitme

Bilgisayar Tekniði

Lambalar

Direnç Kaynaklarý

(2)Makine ve Alet

Ýmalatý

Genel MakineÝmalatý

Sýcak Dövülmüþ

Ark Erozyon

Mekanik Ýþleme

(3)Diðerleri

Yüksek Isý Fýrýnlarý Kimyasal Tesisler

Vakum(Isýl Ýþlem)

Metal CinsiOErgime Noktasý ( C)

3Yoðunluk (g/cm )2Elastisite (kN/mm )

Elektrik Ýletkenliði

Isý Ýletkenliði (W/mK)

W

3410

19.3

410

18

130

Mo

2610

10.2

320

20

142

Ta

2996

16.6

190

23

54

95

Tablo-29

Þekil-30

5.1 Tungsten (Wolfram - W):

1) Fiziksel Özellikleri: (

Karakteristiði : Rengi çelik grisidir. Çok serttir.

2)Tungstenin Kullaným Alanlarý:

• Bakýrýn bakýra punta kaynaðýnda en uygun elektrot malzemesi saf tungstendir. Yukarýdaki resimde görüldüðü gibi bakýr elektrot üzerine kaynak edilerek kullanýlabilir.

• Tungsten çubuk özel olarak üretilerek TIG kaynaðýnda iðne olarak kullanýlýr.

• Tungsten çubuklarýn diðer çeþitleri elektrot olarak kullanýlýr. Bu elektrotlar vakum ergitme iþlemlerinde ve direnç kaynaðýnda kullanýlýr.

• Lamba ve elektronik kullanýmlar için ýsýtýcýlar.

• Vakumlu ocaklarda ýsýtma elemanlarý olarak.

• Tungsten karbür olarak dayanýmlý kesme aletleri yapýmýnda.

• Elektrik kontaklarý yapýmýnda

• Radyo izotop konteynerleri yapýmýnda.

3) Bakýr - Tungsten Alaþýmlarý:Bu alaþýmlarýn deðiþik çeþitleri yukarýdaki tabloda verilmiþtir.

Tablo-30)

KimyasalAnalizi

ManyetikÖzelliði

Yoðunluðu3

(gr/cm )

Kullaným Alanlarý

% 100 W

ManyetikDeðil

19.3

Fýrýn YapýmýndaDirenç Kaynaðý

Elektrodu

% 90 W+NiFe (NiCu)

Manyetik

17.0

Kaynak elektrotlarý,Tornada, kesici takým tutucu kolu

18.0

SafTungsten

Tun. Density(Aðýr Metal)

Tuncop TunAg

Tungsten Ailesi

ManyetikDeðil

ManyetikManyetik

DeðilManyetik Deðil

% 95 W+NiFe (NiCu) % 60 W % 70 W % 75 W % 80 W

15.2 16.2 16.7 17.2

Erozyon elektrotlarý-Kontak malzemesiAþýnma dayanýmlý kaynak elektrotlarý,

Paslanmaz çelik saclarda

ÖZELLÝK

Atom AðýrlýðýYoðunluðuErgime NoktasýKaynama Noktasý

183.85319.3 gr/cm

O3410 CO5900 C

Resim-72: Bakýr üzerine kaynak edilmiþtungsten elektrotlar

Resim-73: Bakýr üzerine kaynakla tutturulmuþtungsten elektrot

(Paslanmaz çelik bant alýn kaynaðý)

96

Tablo-31

5.2 Molibden (Mo):Doðal olarak yer alan 90 elementten biridir. Nadir elementlerdendir. Motiz, % 0.5 Ti, %

0.08 Zr ve % 0.01 - 0.04 karbon içeren bir molibden alaþýmýdýr. Mo ile kýyaslandýðýnda, Motiz'in daha yüksek yeniden kristalleþme özelliði vardýr. Daha yüksek sýcaklýða dayanýmý da diðer bir avantajýdýr. Bu nedenle yüksek sýcaklýða dayanýmýn söz konusu olduðu tüm yapýsal parçalarda ve takýmlarda kullanýlýr. Mo'ya göre daha yüksek aþýnma dayanýmýndan dolayý, metal spreyin de vazgeçilmez malzemesidir. Aþýnmaya maruz kalan piston gömlekleri gibi vites kutusu senkromeç parçalarý vs. gibi parçalarýn ince bir film þeklinde kaplanmasýnda buharlaþtýrmayý saðlayan direnç elementi olarak kullanýlýr.

1-Fiziksel Özellikler: (

Karakteristiði : Yüksek çekme mukavemetli, korozyona karþý dayanýklý. Rengi gümüþ beyazý.

Molibdenin Kullanma Alanlarý:

Çeliðin sertleþtirme elementidir.

• Elektrotlar ve aydýnlatma endüstrisinde• Elektrik kontaklarý, titreþim tutucular• Yüksek sýcaklýklara dayanýklý kalýplarýn yapýmýnda• Elektronik sanayiinde yarý iletken teknolojisinde• Çinko endüstrisinde, cam sanayii, nükleer teknoloji, izotermal dövme kalýplarýnda,

kimya mühendisliðinde,• Sürtünmesizlik özelliklerinden dolayý gres ve yaðlarda kullanýlýr.• Sýcak daldýrma elektrotlarý• Roket nozullarý

Tablo-32)

ÖZELLÝK

Atom AðýrlýðýYoðunluðuErgime NoktasýKaynama NoktasýElektrik Ýletkenliði

95.43

10.22 gr/cmO2610 CO5560 C

% 30 IACS

Resim-74

Resim-75

97

Bölüm 6

BAKIR ALAÞIMLARI ÝLE

ÝLGÝLÝ TERÝMLER

Bakýr eritmede kullanýlan ayak körüðüM.Ö. 1300 Hitit dönemi - Çorum Müzesi

Bölüm 6

BAKIR ALAÞIMLARI ÝLE ÝLGÝLÝ TERÝMLERAlaþým (Alloy): En az bir tanesi metal olan iki veya daha fazla elementin meydana

getirdiði, ayrýlamayan bileþiðidir. Örneðin altýn bir elementtir. Gümüþ ile bir araya geldiðinde altýn gümüþ alaþýmý oluþur.

Akýþkanlýk (Fluidity): Bir sývý metal veya alaþýmýn kalýbý doldurma özelliðidir. Þu metalurjik faktörler az veya çok akýþkanlýða tesir ederler; 1- Metal veya alaþýmýn kimyasal bileþimi, 2-Aþýrý ýsýtma, 3-Vizkozite, 4-Yüzey gerilimi.

Alaþým Elementleri (Alloying Elements): Metallere çeþitli özellikler kazandýrmak için ilave edilen elementlerdir. Yandaki þekilde çeþitli elementlerin bakýra kazandýrdýðý özellikler görülmektedir.

Çekme Dayanýmý (Tensile Strenght): Bir malzemenin her iki ucundan çekme gerilmeleri ile çekildiðinde, kalýcý þekil deðiþimin baþladýðý noktadaki çekme gerilmesi o malzemenin çekme dayanýmýdýr. Çekme deneyi ile tayin edilir.

Çekme Deneyi (Tensile Test): Metal veya alaþýmlarýn çekme gerilmelerine karþý dayanýmýný belirlemek için yapýlan deneydir. Yalnýz çekme dayanýmýný deðil, ayný zamanda metal veya alaþýmýn uzama oranýný dolayýsýyla sünekliðini, akma dayanýmýný, kopma noktasý gibi verilerin elde edilebildiði bir deneydir.

Endüstride çekme deneyi geniþ ölçüde kullanýlmaktadýr. Bu test, test yapýlacak malzeme-lerden elde edilen standart çubuklar üzerinde yapýlýr.

Demir dýþý metal ve alaþýmlarýn çekme testinden elde edilen gerilim - uzama eðrisi yanda gösterilen eðriye benzemektedir. Bu metallerde akma noktasý yoktur. Bunun yerine % 0.2 kalýcý uzamayý ortaya çýkaran akma gerilmesi (B noktasýndaki gerilim) vardýr.

PCr Al Fe

SiMn

NiSn

ZrZn

MUKAVEMET

KOROZYONDAYANIMI

RENK DEÐÝÞÝMÝ

NiZn Sn

ZnSTe

Pb

ÝÞLENEBÝLÝRLÝKAl

AgSi

Cd Sn

AÞINMADAYANIMI

AlNi

SnAsMn

Fe Si

Cu

Þekil-31

Bu eðride:A noktasý: elastik sýnýrB noktasý: % 0.2 kalýcý uzamayý doðuran gerilim akma sýnýrý (orantýlý uzama sýnýrý)C: Maksimum mukavemetD: Kopma mukavemetiOE Uzunluðu: 0.002 kalýcý uzama miktarý

A

B DC

E0

Þekil-32: Gerilim - Uzama Eðrisi

Ger

ilim

Uzama

101

Çözeltiye Alma (Solution Hardening): Bakýr ve Alüminyum alaþýmlarýnda malzemenin cinsine baðlý olarak, belli bir sertleþtirme sýcaklýðýna ulaþarak ve bu sýcaklýkta bir müddet bekletildikten sonra farklý bir yapýnýn oluþmasýný müteakip, su, yað veya tuz banyosunda hýzlý soðutulmasýdýr.

Döküm (Casting): Döküm, sývý metal veya alaþýmýn bir kalýp boþluðuna dökülmesi, kalýp þeklini alarak katýlaþmasý, yarý mamül veya mamül bir þekil elde edilmesine denir.

Dövme (Forging): Metal veya alaþýmýn kolayca deforme olabilecek bir sýcaklýða ýsýtýlarak çekiç veya örs üzerinde þahmerdan ile dövülerek þekil verilmesidir.

Elastisite (Elasticity): Artan veya azalan yükler karþýsýnda malzemenin doðru orantýlý olarak þekil deðiþtirme kabiliyetidir. Çekme deneyi ile tespit edilir.

Ekstrüzyon (Extrusion): Bir metal veya alaþým biyetinin ýsýtýlarak basýnç altýnda bir kalýptan geçirilerek þekillendirme prosesine denir.

Fiziksel Özellikler (Physical Properties): Yoðunluk, renk, parlaklýk ergime sýcaklýðý ve kaynama sýcaklýklarý metal veya alaþýmýn fiziksel özelliklerini belirler.

Gevreklik (Brittleness): Malzemenin kalýcý bir þekil deðiþimi almadan önce çatlama veya kýrýlma özelliðidir.

Mekanik Özellikler (Mechanical Properties): Bir malzemenin kendisine tatbik edilen yüklemeleri, zorlanmalarý iletmesi, taþýmasý veya dayanmasý kabiliyetlerine, malzemenin mekanik özellikleri denir.

Mikro Yapý (Microstructure) : Bir metalin kristal yapýsý, üç boyutlu modelde devamlý dizilen atomlarýn düzeni veya iç yapýsýyla tarif edilir. Metalik malzemeler çok küçük kristallerin bir kümesinden meydana gelen çoklu kristallerden oluþur. Bu kristaller, metalik cismin taneleri olarak adlandýrýlýr. Döküm parçalarý gibi bazý metalik cisimlerin çýplak gözle görülebilen çok büyük taneleri mevcuttur. Bu yapýlara makro yapýlar denir. Diðer taraftan bir metalin taneleri çok küçük olduðu için çýplak gözle görünmezler. Bu küçük tanelerin yapýsal özellikleri, yüz misli veya daha fazla olan bir mikroskop veya elektron mikroskobu kullanarak görülebilir. Ýncelenmesi böyle büyütmeleri gerektiren yapýlar mikro yapýlar olarak adlandýrýlýr.

Sýcak ekstrüze edilmiþ saf bakýr(% 99.95 Cu) Ölçek boyut uzunluðu: 250 mikron

Mamül þekli: Çubuk ekstrüzyonlu ve soðuk çekilmiþKimyasal analizi: % 90.83 Cu, % 6.5 Al, % 2.4 Fe, % 0.27 Sn

102

Resim-76: Bakýrýn mikroyapýsý

Mühendislik alanýnda kullanýlan bir malzemenin en önemli özelliði malzemenin yapýsýdýr. Bir malzemenin yapýsý kimyasal kompozisyonuna, özelliklerine, imal iþlemlerine ve performansýna baðlýdýr. Bir malzemenin mikro yapýsýný inceleme, bize o malzemenin kompozisyonu, baþýndan geçen iþlemleri ve performansý hakkýnda müþterek bilgileri saðlar.

Mikroskobik Ýnceleme (Microscopic Examination): Metal mikroskobu metal ve alaþýmlarýn iç yapýlarýný ve iç yapý ile fiziksel, kimyasal ve mekanik özelliklerin birbiriyle olan iliþkisinde kullanýlýr. Metal ve alaþýmlarýn mikroskop altýnda görülmesi için, metal yüzeyi çok dikkatli hazýrlanýr. Numune yüzeyi ayna parlaklýðýna getirilir. Ýç yapýnýn ayrýntýlý olarak incelenebilmesi için bir kimyasal çözeltiyle daðlanýr.

Savurma Döküm (Centrifugal Casting): Bu döküm türünde, ergitilmiþ döküm alaþýmý, simetri merkezi etrafýnda dönen metal, grafit, kum veya alçý kalýbý içerisine dökülür. Bu döküm yöntemiyle dökülen parçalar, kuma döküme göre daha üstün özelliklere sahiptir.

Sertlik (Hardness): Metallerin daha sert bir cismin batmasýna karþý gösterdiði dirence sertlik denir. Her metal ve alaþýmýn kendine has bir sertliði bulunmaktadýr. Bir metal veya alaþýmýn az veya çok sert oluþunun kullanma yeri için önemi çok büyüktür. Sertliði düþük olan malzemeler eðilip bükülmeye, örneðin preslenmeye elveriþlidir. Alaþýmlarýn sertlikleri, Brinell sertlik cihazý, Vickers sertlik cihazý, Rockwell sertlik cihazý kullanýlarak ölçülür.

Süneklik (Ductility): Bir metal veya alaþýmýn yük altýnda kýrýlmadan þekil deðiþtirme kabiliyetidir.

Soðuk Þekillendirme (Cold Forming): Düþük sýcaklýklarda yapýlan haddeleme ve çekme iþlemlerine 'soðuk þekillendirme' adý verilir. Soðuk þekillendirme sonrasýnda malzemelerin sertliðinde ve çekme dayanýmýnda artýþ gözlemlenir.

Tane Büyüklüðü (Grain Size): Metalleri meydana getiren en küçük-birim yapý taþlarýnýn çeþitli düzenlerde birleþerek meydana getirdikleri tanelerin büyüklüðü malzemenin mekanik özelliklerine doðrudan etki eder. ASTM standardý ile anýlýr.

Tavlama (Annealing): Metalik malzemenin sertliðinin düþürülmesi için, tavlama sýcaklýðýna kadar ýsýtýlýp bir süre tutulmasýný takiben, uygun bir hýzla soðutulmasý iþlemidir.

Tokluk (Toughness): Malzemenin, aldýðý darbe enerjisini kýrýlmadan absorbe edebilme kabiliyetidir.

Uzama (Elongation): Metal numune her iki ucundan çekildiðinde, kýrýlmadan önce uzamasýdýr. Malzemenin sünekliðini ortaya koyan bir parametredir.

103

Döküm yoluyla üretilmiþ geyik heykelciðiAlacahöyük Kral Mezarý - M.Ö. 2300 - 2100

Anadolu Medeniyetleri Müzesi

Bölüm 7

BÝLGÝ SAYFALARI

CUPRAL 1

Kimyasal Bileþimi

Kodu

Mekanik Özellikleri

Fiziksel Özellikleri

Malzeme Özellikleri

Kullaným Alanlarý

UNS No: C62300

Korozyona, erozyona, aþýnmaya ve oyuklanmaya iyi dayanýmýn gerekli olduðu yerlerde kullanýlýr. En sünek alüminyum bronzlarýndan biridir.

Borular, tüpler, ek yerleri, denizcilik ve benzer endüstriler için ideal bir malzemedir. Uygun bir civata malzemesidir. Mükemmel yataklama özelliði vardýr. Yataklar,aþýnma plakalarý sürekli çalýþmalarda sertlik ve sünekliðin gerekli olduðu yerlerde kullanýlýr.

Al9

Fe3

Diðerlermax.1.0

CuKalaný

Sertlik

Çekme Dayanýmý

Akma Dayanýmý

Uzama L=5D

Elastisite Modülü (

Basma Dayanýmý

O20 C)

Elektrik Ýletkenliði

Isýl Genleþme Katsayýsý(273 - 573 K)

Isýl Ýletkenlik O(20 C)

Yoðunluk

HB 10/25

N/

%

kN

mm²

N/mm²

/mm²

N/mm²

170 - 190

500 - 600

280 - 350

35

125

800 - 900

Isýl Ýþlem OGerekli deðildir. Yoðun iþleme varsa, 380 C'de 3 saat gerilim giderme tavsiye edilir.

12

(W/mK)

3(g/cm )

-616.10

54

7.95

%

Mevcut Ölçüler Sürekli döküm ürünü çubuklar, kuma dökümler, savurma döküm, dövme ürünleri ve müþteri resmine göre döküm.

1K

107

CUPRAL 2

Kimyasal Bileþimi

Kodu

Mekanik Özellikleri

Fiziksel Özellikleri

Malzeme Özellikleri

Kullaným Alanlarý

~2.0936, CuAl10Fe3Mn, UNS No: C62400

Aþýnma ve yorulma dayanýmýnýn, süneklik ile birlikte gerekli olduðu yerlerde ideal bir alaþýmdýr. Ne sert ne de gevrek yapýsýyla en çok kullaným alaný bulan alüminyum bronzudur.

Yataklar, diþliler, sonsuz diþli çarklar, valf yataklarý ve klavuzlarý, kýzaklar, saplamalar

Al10

Fe3

Mn2

Diðerleri1

Sertlik

Çekme

Akma Dayanýmý

Uzama L=5D

Elastisite Modülü

Basma Dayanýmý

Dayanýmý

O(20 C)

Elektrik Ýletkenliði

Isýl Genleþme Katsayýsý(273 - 573 K)

Isýl Ýletkenlik O (20 C)

Yoðunluk

HB

N/

%

kN

mm²

N/mm²

/mm²

N/mm²

190-220

650-750

350-380

14

117

980-1050

Isýl Ýþlem

12

(W/mK)

3(g/cm )

16.2

63

7.45

%

Mevcut Ölçüler Sürekli döküm ürünü çubuklar, kuma dökümler, savurma döküm, dövme ürünleri ve müþteri resmine göre döküm.

CuKalaný

OGerekli deðildir. Yoðun iþleme varsa, 380 C'de 3 saat gerilim giderme tavsiye edilir.

1K

108

CUPRAL 4

Kimyasal Bileþimi

Kodu

Mekanik Özellikleri

Fiziksel Özellikleri

Malzeme Özellikleri

Kullaným Alanlarý

CuAl13Fe3+ilaveler, UNS No: C 62500

Çok iyi kayma özelliði olan sert malzemedir. Aþýnma dayanýmý yüksektir.

• Aþýnan parçalar, aþýnma dayanýmlý kýzaklar• Bükme takýmlarý, parlama kalýplarý• Boru ucu tutma çeneleri• Konik kamalar

Al10

Fe3

Mn2

Diðerleri1

Sertlik

Çekme

Akma Dayanýmý

Uzama L=5D

Elastisite Modülü

Basma Dayanýmý

Dayanýmý

O (20 C)

Elektrik Ýletkenliði

Isýl Genleþme Katsayýsý

Isýl Ýletkenlik O (20 C)

Yoðunluk

HB

N/

%

kN

mm²

N/mm²

/mm²

N/mm²

270-320

700-800

350-450

Yaklaþýk 1

120

1.5xÇekme Day.

Isýl Ýþlem

10

(W/mK)

3(g/cm )

-616.10

65

7.25

%

Mevcut Ölçüler Sürekli döküm ürünü çubuklar, kuma dökümler, savurma döküm, dövme ürünleri ve resme göre döküm.

CuKalaný

OYoðun iþleme varsa, 380 C'de 4 saat gerilim giderme tavsiye edilir.

1K

109

CUPRAL 4M

Kimyasal Bileþimi

Kodu

Mekanik Özellikleri

Fiziksel Özellikleri

Malzeme Özellikleri

Kullaným Alanlarý

- UNS No: 63020

Yüksek sýcaklýklardaki mekanik özelliklerin, korozyon dayanýmý ile birlikte kombine edildiði bronzdur.

Boru endüstrisinde kullanýlan;• Bükme ve düzeltme takýmlarý (kaþýklar ve malafalar)• Aþýnma dayanýmlý makine parçalarý• Uçak iniþ takýmlarý diþli malzemesi

Al10.0

Fe4.80

Ni5.00

Diðerleri0.50 max

Sertlik

Çekme

Akma Dayanýmý

Uzama L=5D

Elastisite Modülü

Basma Dayanýmý

Dayanýmý

O (20 C)

Elektrik Ýletkenliði

Isýl Genleþme Katsayýsý

Isýl Ýletkenlik O (20 C)

Yoðunluk

HB

N/

%

kN

mm²

N/mm²

/mm²

N/mm²

270-290

850-950

700-800

4-6

124

1200

Isýl Ýþlem

8.2

(W/mK)

3(g/cm )

-616.10

42

7.45

%

Mevcut Ölçüler Sürekli döküm ürünü çubuklar, kuma dökümler, savurma döküm, dövme ürünleri ve resme göre döküm.

CuKalaný

OYoðun iþleme varsa, 380 C'de 4 saat gerilim giderme tavsiye edilir.

1K

Mn1.50

110

CUPRAL 5

Kimyasal Bileþimi

Kodu

Mekanik Özellikleri

Fiziksel Özellikleri

Malzeme Özellikleri

Kullaným Alanlarý

AMS 4640

Nikel alüminyum bronzlarýnýn mekanik özellikler açýsýndan üstün olan yüksek mukavemetli alaþýmdýr.

• Makine parçalarý• Kývýlcým çýkarmayan takýmlar• Pompa ve gemi þaftlarý• Yataklar

Al14

Fe3

Mn2

Co1

Sertlik

Çekme

Akma Dayanýmý

Uzama L=5D

Elastisite Modülü

Basma Dayanýmý

Dayanýmý

O (20 C)

Elektrik Ýletkenliði

Isýl Genleþme Katsayýsý

Isýl Ýletkenlik O (20 C)

Yoðunluk

HB

N/

%

kN

mm²

N/mm²

/mm²

N/mm²

200-220

780-820

420-520

15-20

117

970-150

Isýl Ýþlem

9

(W/mK)

3(g/cm )

16.2

46

7.53

%

Mevcut Ölçüler Sürekli döküm ürünü çubuklar, kuma dökümler, savurma döküm, dövme ürünleri ve resme göre döküm.

CuKalaný

OYoðun iþleme varsa, 380 C'de 4 saat gerilim giderme tavsiye edilir.

1K

111

CUPRAL 8

Kimyasal Bileþimi

Kodu

Mekanik Özellikleri

Fiziksel Özellikleri

Malzeme Özellikleri

Kullaným Alanlarý

CuAl14Fe4Mn2Co, UNS No: 95900

Kayma özelliði iyi olan çok sert malzemedir. Aþýnma dayanýmý ve basma dayanýmý yüksektir.

• Paslanmaz saclarýn derin sývama kalýplarýnda• Boru bükme takýmlarýnda malafalar• Boru ve form makaralarý• Aþýnma dayanýmý gerektiren makine parçalarý• Boru imalatýnda kaynak makaralarý

Al14

Fe3

Mn2

Co1

Sertlik

Çekme

Akma Dayanýmý

Uzama L=5D

Elastisite Modülü

Basma Dayanýmý

Dayanýmý

O (20 C)

Elektrik Ýletkenliði

Isýl Genleþme Katsayýsý

Isýl Ýletkenlik O (20 C)

Yoðunluk

HB

N/

%

kN

mm²

N/mm²

/mm²

N/mm²

360-400

550-700

500-600

0

120

2 x Çekme Day.

Isýl Ýþlem

8

(W/mK)

3(g/cm )

-615.10

50

7.25

%

Mevcut Ölçüler Sürekli döküm ürünü çubuklar, kuma dökümler, savurma döküm, dövme ürünleri ve resme göre döküm.

CuKalaný

OYoðun iþleme varsa, 380 C'de 4 saat gerilim giderme tavsiye edilir.

1K

112

CUPRAL 10

Kimyasal Bileþimi

Kodu

Mekanik Özellikleri

Fiziksel Özellikleri

Malzeme Özellikleri

Kullaným Alanlarý

CuAl14Fe4MnCo

Son derece sert bir alüminyum bronzudur. Kayma özelliði iyidir. Yüksek basýnca ve aþýnma dayanýmý özelliði vardýr. Çok gevrektir. Ýþlenmesi dikkatle yapýlmalýdýr.

• Boru imalatýnda form makaralarý • Boru imalatýnda indüksiyon kaynak makaralarý • Derin sývama kalýplarý

Al14

Fe4

Mn2

Co2

Sertlik

Çekme

Akma Dayanýmý

Uzama L=5D

Elastisite Modülü

Basma Dayanýmý

Dayanýmý

O (20 C)

Elektrik Ýletkenliði

Isýl Genleþme Katsayýsý

Isýl Ýletkenlik O (20 C)

Yoðunluk

HB

N/

%

kN

mm²

N/mm²

/mm²

N/mm²

400 - 450

Yakl. 400

Yakl. 400

-

-

4 x Çekme Day.

Isýl Ýþlem

-

(W/mK)

3(g/cm )

-616.10

Yaklaþýk 50

7.25

%

Mevcut Ölçüler Sürekli döküm ürünü çubuklar, kuma dökümler, savurma döküm, dövme ürünleri ve resme göre döküm.

CuKalaný

OYoðun iþleme varsa, 380 C'de 4 saat gerilim giderme tavsiye edilir.

1K

113

Be2.00

Co+Ni0.50

Diðerleri0.50 maks.

CuKalaný

CUPRO B2

Kodu DIN 17672 - W. Nr. 2.1247, EN: 101C ,AFNOR: UBe2,USA CDA: C17200,RWMA: Class 4

Kimyasal Bileþimi (%)

Mekanik Özellikleri

Fiziksel Özellikleri

Malzeme Özellikleri

Kullaným Alanlarý

Sertliði en yüksek bakýr alaþýmýdýr. 40 - 41 RC'ye kadar ulaþýr. Ýsteðe göre sertleþtirilmiþ durumda veya çözeltiye alýnmýþ durumda (20 - 22 RC) teslim edilir.

• Plastik kalýplarýnda hýzlý soðumasý gereken bölgelerde geçme olarak, plastik þiþelerinde taban pleytleri, boðaz ringleri olarak, sýcak yolluk sistemleri için nozullar. • Alýn kaynaðý elektrotlarý (jant kaynaðý, zincir kaynaðý)• Manyetik olmadýðý ve kývýlcým çýkarmadýðý için güvenlik gereçlerinde.

Sertlik

Çekme

Akma Dayanýmý

Uzama L=5D

Elastisite Modülü

Dayanýmý

O (20 C)

Elektrik Ýletkenliði

Isýl Genleþme Katsayýsý

Isýl Ýletkenlik O (20 C)

Yoðunluk

HB

N/

%

kN

mm²

N/mm²

/mm²

340-380

1100-1300

1000

4-5

128

Isýl Ýþlem

22

(W/mK)

3(g/cm )

-6.17.5 10

106

8.3

%

Mevcut Ölçüler Ø 10 - 100 mm arasý ekstrüzyon ürünü yuvarlak,600x100x1000 mm maksimum lama ölçüsü,Ayrýca müþteri talebine göre döküm ve dövme imkaný

O370 - 450 C arasý sýcaklýkta 2 veya 4 saat

1K

114

CUPRO C

Kimyasal Bileþimi

Kodu

Mekanik Özellikleri

Fiziksel Özellikleri

Malzeme Özellikleri

Kullaným Alanlarý

CuCr, UNS No: C18200, Class II

Saf bakýra göre daha iyi mekanik özellikleri olan çok eski bir alaþýmdýr. Zirkonyum ilavelisi olan CuCrZr (Cupromax) geliþtirilince kullaným miktarý azalmýþtýr.

• Direnç kaynaðý ile ilgili tüm parçalar (Elektrotlar, akým taþýyýcý kollar, tutucular ve diskler)

• Galvano tekniðinde katot taþýyýcý ve sevk plakasý• Dalma erozyon elektrotlarýnda

Cr1

DiðerleriMax. 0.5

Sertlik

Çekme

Akma Dayanýmý

Uzama L=5D

Elastisite Modülü

Dayanýmý

O (20 C)

Elektrik Ýletkenliði

Isýl Genleþme Katsayýsý(273 - 573 K)

Isýl Ýletkenlik O (20 C)

Yoðunluk

HB

N/

%

kN

mm²

N/mm²

/mm²

70

350

15 min

124

Isýl Ýþlem Üretici tarafýndan sertleþtirme iþlemi yapýlarak teslim edilir.

75 - 80

(W/mK)

3(g/cm )

-617•10

320

8.9

%

Mevcut Ölçüler

CuKalaný

Döküm, sýcak dövme, soðuk dövme, haddeleme yoluyla üretilmiþ çubuklar, diskler ve teknik resme göre ürünler

1K

115

Be0.50

Co+Ni2.00

Diðerleri0.50

CuKalaný

CUPRO CB

Kodu DIN 17666 - W. Nr. 2.1285, EN: CW 103C, AFNOR: UK2Be,USA: CDA: C17500, RWMA: Class 3

Kimyasal Bileþimi (%)

Mekanik Özellikleri

Fiziksel Özellikleri

Malzeme Özellikleri

Kullaným Alanlarý

Hem bakýrýn fiziksel özelliklerinden doðan avantajlarýný hem de orta derecede mekanik özelliklerini barýndýran çok amaçlý bir alaþýmdýr.

• Paslanmaz çelik, monel ve nikel alaþýmlarýnýn punta kaynak elektrotlarýnda • Plastik enjeksiyon kalýplarýnda kalýbýn tümü veya geçme olarak • Plastik þiþirme kalýplarýnda soðutma çekirdekleri ve diðer parçalarda• Plastik ambalajýnda dikiþ baþlarý olarak•Bakýr, pirinç, bronz gibi alaþýmlarýn dökümünde, kokil kalýp olarak• Çelik hasýr makinelerinin elektrotlarýnda

Sertlik

Çekme

Akma Dayanýmý

Uzama L=5D

Elastisite Modülü

Dayanýmý

O (20 C)

Elektrik Ýletkenliði

Isýl Genleþme Katsayýsý(273 - 573 K)

Isýl Ýletkenlik O (20 C)

Yoðunluk

HB

N/

%

kN

mm²

N/mm²

/mm²

200-240

700-900

490-550

10-15

130

Isýl Ýþlem Üretici tarafýndan sertleþtirme iþlemi yapýlarak teslim edilir.

52

(W/mK)

3(g/cm )

-617•10

200-230

8.75

%

Mevcut Ölçüler Ø 10 - 120 mm arasý ekstrüzyon ürünü yuvarlaklar,400x100x2000 mm maksimum lama ölçülerAyrýca müþteri talebine göre döküm ve dövme imkaný

1K

116

Kimyasal Bileþimi (%) Ni2.50

Si0.70

Cr0.40

CuKalaný

Kodu ~ 2.0855 CuNi2SiCr, USA RWMA: Class 3

CUPRO NS

Mekanik Özellikleri

Fiziksel Özellikleri

Malzeme Özellikleri

Kullaným Alanlarý

Yüksek mekanik özellikleri, berilyum içermeksizin karþýlar. Cupro CB'nin tüm kullaným alanlarýný kapsar.

• Cupro NS, yüksek mekanik özelliklerle birlikte iyi elektrik ve ýsýl iletkenliðin gerekli olduðu yerlerde kullanýlýr.

• Punta kaynak elektrotlarý, dikiþ kaynak diskleri, projeksiyon ve alýn kaynaðý elektrotlarý. Paslanmaz çeliklerin kaynaðýnda kullanýlabilir.

• Pirinç ve bronz kokil döküm kalýplarý• Plastik enjeksiyon kalýp parçalarý• Alümünyum enjeksiyon döküm makinelerinin pistonlarý• Elektrot tutucularý ve dikiþ kaynaðý þaftlarý

Sertlik

Çekme

Akma Dayanýmý

Uzama L=5D

Elastisite Modülü

Dayanýmý

O (20 C)

Elektrik Ýletkenliði

Isýl Genleþme Katsayýsý(273 - 573 K)

Isýl Ýletkenlik O (20 C)

Yoðunluk

HB

N/

%

kN

mm²

N/mm²

/mm²

200-220

660-690

500-520

13

130

Isýl Ýþlem Sertleþtirme yapýlarak teslim edilir. Ýlave ýsýl iþleme gerek yoktur.

48

(W/mK)

3(g/cm )

17.5

210

8.7

%

Mevcut Ölçüler Ø30 - 120 mm arasý ekstrüzyon ürünü yuvarlaklar. Muhtelif lama ölçüler. Ayrýca müþteri talebine göre üretim yapýlabilir.

1K

117

CUPRO NSM

Kimyasal Bileþimi

Kodu

Mekanik Özellikleri

Fiziksel Özellikleri

Malzeme Özellikleri

Kullaným Alanlarý

-

Plastik kalýplarýnda berilyumlu bakýrýn istenmediði durumlarda Cupro NSM idealdir. Ýyi bir ýsý iletkenliði, sertlik ve mekanik özellik kombinasyonu vardýr.

• Plastik endüstrisinde, enjeksiyon kalýplarý, termoform kalýplarý, þiþirme kalýplarý, püskürtme memeleri, soðutma çekirdekleri

• Alüminyum enjeksiyon makinelerinin pistonlarýnda, Cupro NS'den daha üstün verimli

• Direnç kaynaðýnda elektrotlar, diskler, tutucular• Kokil kalýplarý

Ni7

DiðerleriMax. 0.2

Sertlik

Çekme

Akma Dayanýmý

Uzama L=5D

Elastisite Modülü

Dayanýmý

O (20 C)

Elektrik Ýletkenliði

Isýl Genleþme Katsayýsý(273 - 573 K)

Isýl Ýletkenlik O (20 C)

Yoðunluk

HB

N/

%

kN

mm²

N/mm²

/mm²

300

850-950

650-750

5

151

Isýl Ýþlem Sertleþtirme yapýlarak teslim edilir. Ýlave ýsýl iþleme gerek yoktur.

30

(W/mK)

3(g/cm )

-615.8•10

156

8.9

%

Mevcut Ölçüler

CuKalaný

Ekstrüzyon ürünü çubaklar ve lamalar, teknik resme göre dökülmüþ, sýcak dövülmüþ, soðuk dövülmüþ veya haddelenmiþ, iþlenmiþ ürünler.

Si2

Cr1

1K

118

CUPRO Z

Kimyasal Bileþimi

Kodu

Mekanik Özellikleri

Fiziksel Özellikleri

Malzeme Özellikleri

Kullaným Alanlarý

2.1580 CuZr, UNS No: C 150 000

Elektrik iletkenliðinin daha iyi olmasý gereken durumlarda kullanýlmak üzere CuCrZr (Cupromax)'a altertanif olarak geliþtirilen bir alaþýmdýr. Ancak mekanik özelliklerdeki üstünlüðünden dolayý CuCrZr bu alaþýmýn yerini almýþtýr.

Özellikle galvanizli saclarýn punta kaynaðý elektrotlarý olarak kullanýlýr.

Zr0.15

DiðerleriMax. 0.2

Sertlik

Çekme

Akma Dayanýmý

Uzama L=5D

Elastisite Modülü

Dayanýmý

O (20 C)

Elektrik Ýletkenliði

Isýl Genleþme Katsayýsý(273 - 573 K)

Isýl Ýletkenlik O (20 C)

Yoðunluk

HB

N/

%

kN

mm²

N/mm²

/mm²

100-120

330-410

280-360

12

118

Isýl Ýþlem Üretici tarafýndan sertleþtirme iþlemi yapýlarak teslim edilir.

88

(W/mK)

3(g/cm )

-616•10

335

8.9

%

Mevcut Ölçüler

CuKalaný

Döküm, sýcak dövme, soðuk dövme, haddeleme yoluyla üretilmiþ çubuklar, diskler ve teknik resme göre ürünler

1K

119

Kodu DIN 17666 - W. Nr. 2.1293 - 44759, A2/2, EN: CW 106C, AFNOR: UC1Zr, USA: CDA: C18150, C18200, C18400, RWMA: Class 2, CuCr1Zr

Kimyasal Bileþimi (%) Cr1.00

Zr0.10

Diðerleri0.20

CuKalaný

CUPROMAX

Mekanik Özellikleri

Fiziksel Özellikleri

Malzeme Özellikleri

Kullaným Alanlarý

Elektrik iletkenliði en yüksek olan bakýr alaþýmlarýndan birisidir. Krom ve Zirkonyum ile alaþýmlandýrýlýrsa aþýnma dayanýmý artar. Tel erezyon ile þekillendirilebilir.

•Direnç kaynaðýnda düþük karbonlu çeliklerin ve galvanizli saclarýn elektrot uçlarý ve diskleri

•Çelik ve alüminyumun sürekli döküm kalýplarý

•Elektrik ekipmanlarýnda, kontaklar, saplamalar, irtibat baralarý

•Dalma elektro erozyon makinelerinin elektrotlarýnda, •Demir dýþý metallerin dökümünde soðutma parçalarý ve kalýplarý, •Alüminyum enjeksiyon makinelerinin pistonlarýnda, •Plastik ambalajlamada kaynak ve dikiþ uçlarýnda, •Plastik enjeksiyon makinelerinin püskürtme memelerinde, •Galvano teknikte katot taþýyýcý ve sevk plakasý olarak, •Plastik ekstrüzyonunda þekillendirme ve soðutma takýmlarýnda kullanýlýr.

Sertlik

Çekme

Akma Dayanýmý

Uzama L=5D

Elastisite Modülü

Dayanýmý

O (20 C)

Elektrik Ýletkenliði

Isýl Genleþme Katsayýsý(273 - 573 K)

Isýl Ýletkenlik O (20 C)

Yoðunluk

HB

N/

%

kN

mm²

N/mm²

/mm²

120-140

370-400

300-320

18

122

Isýl Ýþlem Isýl iþlemli durumda teslim edilir.

86

(W/mK)

3(g/cm )

17

320

8.9

%

Mevcut Ölçüler Ø100 - 120 mm arasý ekstrüzyon ürünü yuvarlaklar. Muhtelif lama ölçüler. Ayrýca müþteri talebine döküm ve dövme yapýlabilir.

1K

120

CUPROMAX600

500

400

300

200

100

MPa

30

25

20

15

10

5

%

O20 100 200 300 400 500 600 C

Sýcaklýk

CUPRO NS700

600

500

400

300

200

100

MPa

35

30

25

20

15

10

5

%

O20 100 200 300 400 500 600 C

Sýcaklýk

Þekil-33: Cupro serisi alaþýmlarýn yüksek sýcaklýk özellikleri

CUPRO B2400

350

300

250

200

150

HB 30

30

25

20

15

10

5

SE

O20 100 200 300 400 500 600 C

Sýcaklýk

CUPROMAX160

140

120

100

80

60

40

HB 10

70

60

50

40

30

20

10

SE

O20 100 200 300 400 500 600 C

Sýcaklýk

CUPRO NS225

200

175

160

125

100

HB 30

50

40

30

20

10

0

SE

O20 100 200 300 400 500 600 C

Sýcaklýk

Uzama

Akma Dayanýmý

Çekme Dayanýmý

Brinell Sertlik

Elektrik Ýletkenliði

121

Motiz

Kimyasal Bileþimi

Kodu

Mekanik Özellikleri

Fiziksel Özellikleri

Malzeme Özellikleri

Kullaným Alanlarý

Motiz (Molibden-Titanyum-Zirkonyum)

Ergime noktasý yüksek, molibdene göre daha yüksek, yüksek sýcaklýk mekanik özellikleri, düþük ýsýl genleþme, iyi ýsýl iletkenlik ve kimyasal dayaným.

• Bakýrýn bakýra punta kaynaðýnda elektrot olarak• Kontinü fýrýnlarda • Sinter küvetleri• Plastik enjeksiyon nozullarýnda sýcak yolluk uçlarý• Vakum fýrýnlarýnýn ýsýtýcý elementleri

Ni7

Sertlik

Çekme

Akma Dayanýmý

Uzama L=5D

Elastisite Modülü

Dayanýmý

O (20 C)

Elektrik ÝletkenliðiO(293 K - 20 C)

Isýl Genleþme Katsayýsý(273 - 573)

Isýl Ýletkenlik O (20 C)

Yoðunluk

HV

N/

%

kN

mm²

N/mm²

/mm²

230-250

800-1000

750-900

6-10

300

~15

(J/gK)

3(g/cm )

-65.3-5.7•10

C 130

10.8

ms/m

Mevcut Ölçüler

MoKalaný

Teller, çubuklar, levhalar. Çekme dayanýmý özellikleri karþýlýklý kesite ve tasarýma baðlýdýr.

Ti0.5

Zr0.08

C0.03

1K

122

Tuncop (80/20)

Kimyasal Bileþimi

Mekanik Özellikleri

Fiziksel Özellikleri

Malzeme Özellikleri

Kullaným Alanlarý

- Kodu : WCu

Tungstenli bakýr olarak bilinir. Toz metalurjisi ile üretilen % 80 tungsten içeren bakýr alaþýmýdýr. Tungstenin kaynak sýrasýnda meydana gelen arka karþý çok yüksek bir dayanýmý vardýr. Bakýrýn yüksek elektrik iletkenliði elektrot olarak kullanýlmasýna imkan verir.

Paslanmaz çeliklerin alýn ve punta kaynaðý için elektrot; örneðin tencere sap kaynaðýnda, dalma erozyon iþleminde yüksek aþýnma dayanýmlý elektrot olarak, rezistans tellerinin punta kaynaðýnda.

W75

Tuncop 75/25

Tuncop 75/25

Cu25

W80

Tuncop 80/20

Tuncop 80/20

Cu20

W70

Tuncop 70/30

Tuncop 70/30

Cu30

SertlikÇekme Elastisite Modülü

DayanýmýO (20 C)

Elektriksel ÝletkenlikO 220 C (mW.mm )

Elektrik Direnci O 220 C ( mm /m)W

Isýl Ýletkenlik O (20 C)

(W/mK)

Yoðunluk3(g/cm )

17

0.06

130

15.3

19

0.053

140

14.6

20

0.05

150

14.0

HV

kNN/mm²

/mm²

230490230

200440225

170390225

Kodu

123

Kimyasal Bileþimi

Kodu

Mekanik Özellikleri

Fiziksel Özellikleri

Malzeme Özellikleri

Kullaným Alanlarý

-

WMin. % 99.95

Sertlik

Çekme Dayanýmý (Yaklaþýk % 85)

(293 K)

Elastisite Modülü O (20 C)

Elektrik Ýletkenliði

Özdirenç

Özgül ýsý

Isýl Ýletkenlik O (20 C)

Yoðunluk

>500

>1300

410

Wolpure (Saf Tungsten)

OÇok sert ve gevrek bir malzemedir. 1400 C sýcaklýða kadar sertliðini koruyabilen, sýcaða dayanýmý yüksek, ayný zamanda korozyon dayanýmý da yüksek olan bir metaldir. Aþýnma ve basma dayanýmý da yüksektir. Ýþlenmesi zordur. Radyoaktif ýþýnlarý önleme kabiliyeti vardýr.

•Bakýrýn bakýra punta kaynaðýnda punta elektrodu olarak•Paslanmaz çeliklerin alýn ve punta kaynaðý için elektrot; örneðin tencere sap kaynaðýnda, •Dalma erozyon iþleminde yüksek aþýnma dayanýmlý elektrot olarak•Rezistans tellerinin punta kaynaðýnda kullanýlýr.

(HV)2N/mm

2kN/mm

>460

>800

Kalýnlýk0.5-1.0 1-5 mm

(293 K)

(293 K)

(293 K)

(293 K)

m2W.mm2

W.mmm

18

0.055

J/g.k

125

19.3

Wm.k

gc 3m

0.14

Fiziksel Özellikleri Ø 4, 6, 8, 10, 12, 15 mm (boy 1 M) çubuklar halinde Levha ve bitmiþ parça talep üzerine ithal edilir.

124

SA

ÐLA

M M

ETA

L -

ÝT

HA

L V

E Ý

MA

L

BA

KIR

ÜR

ÜN

LE

RÝ

TA

BLO

SU

SER

T B

AK

IR A

LAÞ

IMLA

RI S

ERTL

ÝK -

HB

K

ULL

AN

IM A

LAN

LAR

I

Cup

rom

ax

160-

180

DK

P s

açla

rýn p

unta

kay

nak

elek

trod

larýn

da,d

ikiþ

kay

naðý

dis

kler

i,kal

ýpçý

lýkta

dal

ma

eroz

yon

elek

trod

larý

olar

akC

upro

CB

220-

260

Çok

ser

t ber

ilyum

lu b

akýr

alaþ

ýmýd

ýr. P

asla

nmaz

çel

ikle

rin p

unta

kay

naðý

nda,

alýn

kay

naðý

nda

elek

trot

ola

rak,

kok

il ka

lýpla

rýnda

ve

plas

tik

kalýp

larýn

daC

upro

B2

350-

380

En y

ükse

k se

rtlik

teki

bak

ýr al

aþým

ýdýr.

Alýn

kay

naðý

ele

ktro

tlarý,

pla

stik

kal

ýpla

rýC

upro

NS

200

Nik

el v

e si

lis iç

eren

ala

þým

dýr.

Alü

min

yum

enj

eksi

yon

mak

inal

arýn

ýn p

isto

nlar

ýnda

Cup

ro N

SM

300

Pla

stik

enj

eksi

yon

ve te

rmof

orm

kal

ýpla

rý, e

lekt

rotla

r, ko

kil k

alýp

lar

ALÜ

MÝN

YU

M B

RO

NZL

AR

IS

ERTL

ÝK -

HB

KU

LLA

NIM

ALA

NLA

RI

Cup

ral 2

200

Ort

a se

rtlik

te, e

n ço

k ku

llaný

lan

alüm

inyu

m b

ronz

udur

. Yat

akla

r, di

þlile

r, ký

zakl

ar v

s.C

upra

l 430

0Ç

ok iy

i kay

ma

özel

liði o

lan

sert

bro

nzdu

r. B

ükm

e ta

kým

larý,

bor

u çe

nele

ri vs

.C

upra

l 520

0N

ikel

li A

lüm

inyu

m b

ronz

udur

. Mak

ine

parç

alar

ý, ký

výlc

ým ç

ýkar

may

an ta

kým

lard

aC

upra

l 836

-40

RC

Kay

ma

özel

liði o

lan

sert

bir

mal

zem

edir.

Pas

lanm

az s

acla

rýn s

ývam

a ka

lýpla

rýnda

Cup

ral 1

040

-42

RC

Son

der

ece

sert

alü

min

yum

bro

nzud

ur. B

oru

kayn

ak m

akar

alar

ý, de

rin s

ývam

a ka

lýpla

rýnda

Cup

ral 4

M27

0-29

0H

em s

ertli

ði h

em to

kluð

u ol

an b

ir br

onzd

ur. B

oru

bükm

e ve

düz

eltm

e ta

kým

larýn

da

KA

LAY

BR

ON

ZLA

RI

SER

TLÝK

- H

BK

ULL

AN

IM A

LAN

LAR

I

Cup

tin H

L60

-65

Düþ

ük y

üklü

, yük

sek

hýzl

ý yat

akla

r iç

in k

ulla

nýlýr

. Ser

tliði

düþ

ük a

ma

kayd

ýrm

a öz

ellið

i yük

sekt

ir. Y

aðla

ma

yoks

a su

da

yaðl

ama

özel

liði y

apar

.C

uptin

L70

Ort

a yü

klü,

ort

a hý

zlý y

atak

lar

için

kul

anýlý

r. K

olle

ktör

bile

zikl

eri v

entil

yat

aðý b

ilezi

kler

i, su

bap

yata

ðý, a

rmat

ür v

e su

tulu

mba

sý f

aný y

apým

ýnda

kulla

nýlýr

. Ort

a se

rtlik

tedi

r.C

uptin

165

-75

Yük

sek

yükl

ü, d

üþük

hýz

lý ya

takl

ar iç

in k

ulla

nýlýr

. Sür

tünm

e ya

takl

arý,

aþýn

ma

plak

alar

ý,civ

atal

ar p

inyo

nlar

, maf

salla

rC

uptin

210

0Y

ükse

k yü

klü,

düþ

ük h

ýzlý

yata

klar

için

kul

laný

lýr. S

ürtü

nmey

e da

yaný

klý d

iþlil

er, s

alya

ngoz

diþ

lisi,

sons

uz v

ida

yapý

mýn

daC

uptin

370

Yük

sek

yükl

ü, d

üþük

hýz

lýyat

akla

r iç

in k

ulla

nýlýr

. Tak

ým te

zgah

yat

akla

r, so

ðuk

hadd

e ya

takl

arýn

da k

ulla

nýlýr

.C

uptin

480

-95

Yük

sek

yükl

ü, d

üþük

hýz

lý ya

takl

ar iç

in k

ulla

nýlýr

. Kýz

akla

r, kö

prü

yata

klar

ý, ha

dde

yata

klar

ý, dö

ner

tabl

a ve

muy

lu y

atak

larý,

pis

ton

bile

zikl

eri

ÖZE

L P

ÝRÝN

ÇLE

RS

ERTL

ÝK -

HB

KU

LLA

NIM

ALA

NLA

RI

Cup

rass

112

0O

rta

dere

cede

kay

ma

özel

liði v

ardý

r. H

adde

tezg

ahla

rýnda

ve

vida

lý pr

esle

rde

Cup

rass

216

0Y

ükse

k m

ukav

emet

li se

rt b

ir m

alze

med

ir. Y

ük a

ltýnd

a ça

lýþan

par

çala

r, m

akin

e pa

rçal

arý v

s.C

upra

ss 3

190

Y

ükse

k m

ukav

emet

li se

rt b

ir pi

rinçt

ir. Y

ükse

k ve

düþ

ük d

evirl

erde

çal

ýþan

yat

akla

rda

TUN

GS

TEN

ALA

ÞIM

LAR

IS

ERTL

ÝK -

HB

KU

LLA

NIM

ALA

NLA

RI

Tunc

op 8

0/20

Pasl

anm

az ç

elik

lerin

pun

ta k

ayna

ðýnd

a, ö

rnek

tenc

ere

sapl

arý,

sert

met

alle

rin E

DM

ile

þeki

llend

irilm

esin

de d

olm

a el

ektr

odu

olar

ak, r

ezis

tans

telle

rinin

pun

to k

ayna

ðýnd

a

MO

LÝB

DEN

ALA

ÞIM

LAR

IS

ERTL

ÝK -

HB

KU

LLA

NIM

ALA

NLA

RI

Mol

pure

200

Saf

Mol

ibde

n. B

akýrý

n ba

kýra

pun

ta k

ayna

ðýnd

a el

ektr

ot o

lara

k, ýs

ýtýcý

ele

men

tler

vs.

MoT

iZ23

0-25

0M

olib

dene

gör

e da

ha ü

stün

öze

llikl

eri o

lan

Mol

ibde

n al

aþým

ýdýr.

Ürünler >Faaliyet Bölümü U y g u l a m a l a rMetal Ýmalatý

kaydýrýcýlardestek, kýlavuz röleleri

somunlar, kýlavuzlar, aðýr yükte çalýþan burçlarkýlavuz ve aþýnma plakalarý

alýn kaynaðý takýmlarýelektro-çinko kaplama kollektörleri

ocak elektrodu tutucularýakým taþýyan baralar

sürekli çelik döküm kalýplarýalüminyum properzi ringlerimetal levha döküm çarklarý

Metal Þekillendirme ve ÝþlemePaslanmaz çelik derin çekme kalýplarý (kýsa)

Paslanmaz çelik derin çekme kalýplarý (uzun) kama ve saplamalar

boru bükme mandrelleriboru bükme mandrelleri bilyalarýboru bükme düzeltme takýmlarý

boru kývýrma röleleriboru kaynak röleleri

puntasýz taþlama takýmlarýbükme röleleri

sürekli kaynak makinalarý için disk ve ringler radyatör direnç kaynaðý diskleri

Otomotiv ve TaþýmaÇinko kaplý saclarýn direnç kaynaðý uç ve kepleri

Paslanmaz çelik direnç kaynaðý uç ve kepleriÇeliklerin direnç kaynaðý uç ve kepleri

Direnç Kaynaðý disk ve çarklarýBasýnçlý Alüminyum enjeksiyonu piston kafalarý

Pirinç kokil dökümüValf ve kýlavuz yuvalarý

Yarýþ motorlarý burç ve ringleriTürbin rotorlarý kýsa devre ringleri akým taþýyýcý baralar

Elektrik motorlarý kýsa devre ringleriUçak

iniþ diþli burçlarýGenel Mühendislik Uygulamalarý

BurçlarDüþük hýzda aðýr yükte çalýþan burçalarAþýnma plakalarý ve sürtünme plakalarý

KamalarHidrolik sistemlerdeki döner kavramalarda

Plastik Kalýp ÝmalatýÝtici pim ve kovanlarý

Pim burçlarýKam pimi kýzaklarý

itici/ayýrýcý plaka burçlarýDiþli mil kovanlarýMaça pimlerinde

Alt plakaÇekirdek veya maça

Sýcak yolluk Döküm çeliði nozullarý

Kimya EndüstrisindePotas Tanklarý

Isý deðiþtirici boru plakalarýOynar kafalar, karýþtýrýcýlar

Tank kazýma parçalarýPetrokimyasal valflarýn vida somunlarý

Özel cývata, somun ve vidalarGemicilikte

Cývata, somun, vidalarPervane, pompa parçalarý

türbinler, valflar, þaftlar

Alüminyum Bronzlarý Nikel Al. Bronz Yüksek Ýletkenlikli Alaþýmlar

xxxx x

xx

xxx

xx x

x xx xx

x x xx x

x x xx

x xxx x

x x xx x x x (x)

xx xx xx x

(x) (x) x xx (x)

xx

xx

x x x

x xx

x xxx

x (x) (x) (x)x (x)xx x xx x x

x x xx x x x

x (x) x x x x xx x x xx x (x)

xxxxxx

x xxx

Cup

ral 2

Cup

ral 4

Cup

ral 8

Cup

ral 5

Cup

ral 4

M

Cup

ro B

2

Cup

ro N

SM

Cup

ro C

B

Cup

ro N

S

Cup

rom

ax

Cup

ro Z

Cup

ro F

l

GENEL OLARAK UYGULAMAYA GÖRE BAKIR ALAÞIMI SEÇÝMÝ

FAYDALANILAN KAYNAKLAR• American Society for Metals "Copper and Copper Alloys"

• American Society For Metals "Metals Handbook - Desk Edition" 7.Baský 1993

• E. Sabri Kayalý - Cahit Ensari - Metallere Plastik Þekil Verme Ýlke ve Uygulamalarý ÝTÜ Kimya Metalurji Fakültesi - Ofset Atelyesi

• Ergin N. Çavuþoðlu - Döküm Teknolojisi - I, ÝTÜ Matbaasý - Gümüþsuyu 1981

• Fevzi Yýlmaz - Alaþýmlar - Sakarya Mühendislik Fakültesi Matbaasý Ocak 1988

• Hakan Koçak - Sert Bakýr Alaþýmlarý (Yüksek Lisans Tezi) Haziran 1989

• Hütte-Des Ingenieurs Taschenbuch - 28. Auflage, Verlag Von Wilhelm Ernst Sohn Berlin

• Levon Çapan - "Plastik Þekil Verme, Teori ve Uygulama" Birsen Kitabevi Yayýnlarý Kurtulmuþ Matbaasý - Ýstanbul 1977

• Metal Meslek Bilgisi M.E.B. Yayýnlarý Verlag Europa - Lehrmittel. Nourney, Vollmer Gmbh & Co.Düsselberger Stra e 23. 42781 Haan - Gruiten Europe Nr. 10129

• Metallurgist's Handbook, 1988 Second Edition - MIR Publisher

• Mold Making Technology - Nate Gildersleeve "An Argument for Copper Conductivity"

• Nurullah Gültekin - "Kaynak Tekniði" 1992

• Nutting and Baker - The Microstructure of Metals - The Institute of Metals - London

• OTDÜ - Kaynak Teknolojisi Merkezi Ders Notlarý

• Sandvik "Modern Metal Cutting" A Practical Handbook 1994

• Stahl Lexikon, Verlag Stahl Eisen GmbH., 1996

• The Metals Red Book - Casti Publishing, The Metals Data Bank Series Nov. 1993

ß