Yaym Yonetmeni Prof. Dr. Muzaffer $EKER

· Necmettin Erbakan Oniversitesi Rekt6rii

Prof. Dr. Ramazan ALTINTA$ Necmettin Erbakan Oniversitesi Uahiyat Fakiiltesi

Yayma Hazirlayanlar Dr. ismail KURT - Seyit All TUZ

islanu ilimler Ara~trrma Vakfi.

Editorler Yrd. Doi;:. Dr.Murat AK, Aq. Gar. Hasan CANSIZ

Necmettin Erbakan Oniversitesi ilahiyat Fakiiltesi

Grafik&Tasarnn Merve BDLB'OL

Mtistafa ALTINTEPE Uzm. Serpil YAKUT

Fotograf Murat AKTEKE

Basla-Cilt GULER OFSET I Mehmet Giller

Fevzi Gakmak Mahallesi 10447 Sokak No: 24/1 .. ~ Kanatay I KONYA Tel : 0532 662 94 21

Sertifika No: 34742

ISBN: 978-605-4988-08-2

Mart 2017

Necmettin Erbakan 'Oniversitesi Ni~an~1 Mh. Dr. Hulusi Baybal Cd. No.: 12 Kat: 25 Posta Kodu: 42060 Sel~uklu/Konya

Tel: (0332) 280 80 80 Faks: Tel: .(0332) 236 21 41 www.konya.edu.tr - bilgi@konya.edu.tr

islami ilimler Ar~brma Valdi Klzta~1. Kamil Pa~a Sokak, No. 5; 34080 Fatih/tstanbul Tel : +90 (0212) 523 54 57 - 523 74 36 Faks: 523 65 37

www.isavvakfi.org- isav.org.tr E-posta: isav@isavvakfi.org - isav@isav.org.tr

© 2017 Necmettin Erbakan Oniversitesi & iSAV Bu eserin tiim yaym haklan, Necmettin Erbakan Oniversitesi ile iSAV'a aittir. Yayiilctlann yazill

izni olmadan lasmen veya tamamen bastlamaz, i;:ogalttlamaz ve elektronik ortama ta~mamaz. Bu Kitapta yer alan tiim yaztlarm dil, bilim ve hukuk

ai;:1smdan sorumlulugu yazarlarma aittir.

Bu kitap NEO Sagtik, KU!tiir ve Spor Daire B~kanligi wafmdan tasarlarup. bas11nlm1~tlr.

iLAHiYAT FAKULTELERi~ <;AGDA~ DiNI SORUNLARA <;OZUM URETMEDEKi

YETERLiLiK SORUNU

Yunus APAYDIN1

"Miisliiman'a Miisliiman propagandas1 yapma kolayciligmdan vazgec;:ip, din c;:agn~lfill ic;:kin bir iist dil iizerinden soylem iiretmeyi ba~aramazsak hic;:bir sorunu laytlayla c;:ozemeyiz:'

Miisliirnanlann dii~iince ve amel noktasmda itibar kazanmalan ve bu itibar1 siirdiirmeleri biiyiik olc;:iide llahiyat Fakiiltelerinin ve Diyanet i~lerinin itibar kazanmasma; bunun da din ile hayat arasmdaki ili~kin.in nasil sahih bir ~ekilde ve hangi diizeyde kurulacagi konusunda zihinlerin netle~mesine ve bu dogrultuda entelliiktiiel c;:aba ve iiretime bagb. oldugu soylenebilir. Din ile hayat arasmda sahih ili~kinin ilmi akademik ~ekilde kurulmaslD..Ul beklendigi yer ise ozellikle llahiyat Fakiilteleridir.

Peki, ilahiyat Fakiilteleri hal-i hazirda bunu yapabiliyor mu?

Benim bildirirn bu soruya cevap zemini hazirlamak iizere ozellikle ilahiyat fakiiltelerinin mevcut durwnuna ili~kin tespitlerden ve iyile~tirmeye yonelik onerilerden ibaret olaca.kt:ij;.

Konu~ma esnasmda baz1 ifadelerim biraz sert ve abartili bulunabilir. Ancak kendimi de ic;:ine katarak konu~tugum ic;:in kirnsenin almganhk gostermemesini ve soyleyeceklerirnin iyi niyetli tespit ve c;:oziim onerileri olarak kabuliinii ba~tan istirham edecegim.

I. <;agda~ Dini Sorun Nedir?

Dini sorun denilince, din ne ise ona ili~kiri olan her sorun anla~iltr. Dolay1S1yla dini sorunlarm c;:etelesini c;:ikarmadan once dinin ne oldugu iizerinde anla~mak gerekir. Dillin birtakrm inane;: ve ahlak. ilkeleriyle ibadetlerden ibaret olduguna, tartl~ma bulunmachgtna gore bu iic;: alanla ilgili olan sorun dogal olarak "dini sorun" olarak goriilecektir.

[1] Prof. Or., Erciyes Oniversitesi ilahiyat Fakiiltesi, yun usapaydin@hotmail.com

. ) e

...

Gelenek ve Modernite Arasmda islam Yorumlan

Yine nasslarda yer alan hukuki diizenlemeler bizzat olmasa bile dolayb. olarak din kapsarmnda degerlendirildigmden <;:agda~ hukuki sorunlar da bir yoniiyle d.ini sorun kapsarmna dahil edilebiliI.2 Dinin hayatm biitiin alanlanru dogrudan veya dolayb. olarak ku~attigi kabuliinden yola <;:tlalm.as1 halinde ise hayatta kar~tla~tlan bireysel, toplumsal, siyasi, ekonomik ... her sorunun bir yoniiyle d.ini oldugunu soylem!!k mi.i.m.kiin olur.

Dini sorunun <;:agda~ olaru ise sozii edilen bu alanlarda giiniimiizde ortaya <;:ikan sorunlardtr. Belk.i <;:agda~ d.ini sorun kapsamma, modern oncesi donemde sorun .te~kil etmeyen fakat giiniimiizde gerek anla~tlmas1 gerek uygularµnas1 <;:e~itli sebeplerle tartl~ma giindemine gelen konulann dahil edilmesi de miit}lkiindiir.

Din ve d.inilik, bu .genel tanun acrismdan degerlendirildiginde <;:agda~ di.ni sorunlarm <;:oziirniinii iistlenmek neredeyse "diinyanm yiikiinii yiiklenmek" anlamma gelecektir. Bu bakrmdan sozii edilen biitiin bu alanlar1 dt~a dogru gittik<;:e rengi a<;:ik hale gelen i<;: i~e daireler olarak tasavvur etmek ve en i<;:teki daireye inans;, ahlak ve ibadet konularlill; izleyen daireye hukuki ve ekonomik konulan koymak ve izleyen diger dairelere de belli bir mantlk-ili~kisi i<;:inde diger alanlara ili~kin sorunlan yerle~tirmek miimkiindiir. Bu yakla~una gore <;:evre sorunlarlillil da bir yoniiyle d.ini sorun olarak goriilmesi mi.i.m.kiindiir. Ancak hemen belirtelim ki ozellikle ilk dairenin dt~mdaki sorunlarm bir yonden, bir alakayla d.ini olarak nitelendirilmesi o sorunlarm ilahiyat fakiiltelerinin oncelikleri arasmda olacagi ve onlar tarafmdan <;:oziilmesi gerektigi anlarnma gelmez. Ote yandan o sorunlann ilahiyatlann oncelikleri olmamas1 o sorunlarla ilgilenmeyecekleri anlarmna· da gelmez. Bu bakundan bize teklif edilen ba~hlcta yer alan dini sorun tabiriyle oncelikli olarak ilk dairedeki ve ktsmen ikinci dairedeki sorunlarm kastedilmi~ olacag1m varsayabiliriz.

~imdi dini sorunlarm bir kt~rruru ornek kabilinden zikredelim ve bu sorunlann <;:oziirnii konusunda Ilahiyat Fakiiltelerinin yeterliligini ve performansllll degerlendirmeye <;:ab.~ab.m.

!nan<;: alanma ili~kin sorunlar baglammda ateizm ve deizm gibi aktmlarla teolojik s;arp1~ma zemininin nastl olu~turulacag1, tekfirin imkam, <linden donmenin hiikmii, ahiret ahvali gibi konular; ahlak alanma ili~kin sorunlar baglam.mda kapitalist ekonomik diizen i<;:inde Miisliiman birey olmanm ahlaki zemini, otanazi, kiirtaj, e~cinsellik gibi biyoetik sorunlar; hukuk alanma ili~kin sorunlar baglammda mer'i bir hukuk uygulamasmm bulundugu yerde paralel bir hukuk i<;:inde ya~ama paradoksunun nastl a~tlacag1, bu baglamda bo~ama yetkisi, bir lafuda ii<;:

(2) Hukukun dinle ili~kisi konusunda bir degerlendirme ic;in bk. H. Yunus Apaydm, "Din ve F1k1h", islami Ara~rmalar Dergisi, 2002, c. 15; s. 1-2, s. 143-147.

e

talak, imam nikalu gibi konular; iktisadi hayatta faiz, sermaye birikimi, kredi kullamnu, leasing gibi konular ile ibadet ve helal-haram alanma ili~kin olarak helal gi.da, GDO'lu iiriin, sigara kullarunu gibi konular srralanabilir. Bu sorunlar listesini uzatmak miimkiin ama bu kadar cevab1 iizerinde dii~iiniilecek sorunlar yumagi ha.kkmda fikir vermeye yeterlidir.

II. ilahiyat Fakiiltelerinden Bu Sorunlan <;ozmesi Beldeniyor mu?

ilk dairede yer alan inane;, ahlak ve ibadet ic;erikli sorunlann c;oziimiiniin ilahiyatlardan ve ilahiyatc;tlardan beklenmesi normal<!ir ve dogrudur. Ancak ikinci dairede yer alan huku.k ve ekonomik hayata ili~kin sorunlar iqin aym ~eyi soylemek kolay degildir. Bu tiir sorunlarm hangi olc;iide ve derecede ilahiyatlarm (ve Diyanet i~lerinin) konusu oldugu heniiz kemal-i ciddiyetle tart:J.~~ degildir. Pe~in bir kanaat olarak belirtecek olursak ~er'i hukuk - mer'i huku.k ikilemi a~tlmadan bu yon de saghkh bir tarb.~manm yaptlmas1 gii<; oldugu gibi bu beklentinin hakl.W.k payi ta~rmas1 da zor goziikroektedir.

·i

Te~bihteki hatayi gogusleyerek soyleyeyim, oteden beri ulemayi temsilen ilahiyat Fakiilteleri, ozellikle hukuk ve ekonomi konular1 ai;:1smdan sistemin imam nikabl.i e~i konumundachr. Ulema sistematik olarak hic;bir kurumda resmi dam~manhk yapamaz; sadece sistemin dini olarak aksayan yonlerini, siirec; ic;erisinde kar~tla~tlan sik:mttlan a~maya gayri resmi olarak yardimc1 olur. Bu da kurumlarm ve ki~ilerin arzularma gore hoca aramalar1 ve bulmalar1 olgusunu ortaya c;ikarrm~trr. Bir islami finans kururnuna ytllarca daru~manhk yapan bir hocaya dar kapsamh bir toplantida "Siz ytllarca mezhep ic;inde kalmaya, mezhep ic;inden konu~maya ozen gosterdiniz; ~imdi ise Zahirilik, Hanbelilik de dahil her mezhepten gorii~ii rahatlikla ahp kullamyorsunuz. Bunu nastl ac;:ikliyorsunuz?" ~eklinde ele~tirel bir soru yoneltmi~tim de "Dam~manlik yaptigumz kurum, sorunu a~mamlZl istiyor:' mealinde bir cevap vermi~ti.

III. ilahiyat Fakiilteleri Bu BeldentiyFKar~tlayabiliyor mu?

ilabiyat Fakiiltelerinin bu beklentiyi kar~tlayabilmesi ve sozii edilen sorunlar1 c;ozebilmesi iki on ~arta bagh goziikiiyor: ilahiyatlarm once kendi kalite sorunu iizerine egilmesi ve ardmdan igreti d~tan, gizli kapah i~ler c;evirmekten (!) vazgec;:erek gerc;ekle yiizle~meyi ve sistemle entegre olmayi ba~arabilmesi.

Kalite sorunu tartJ.~ilirken, hem hocalarm hem ogrencilerin kalitesi hesaba katJ.lmahchr. Fakiilte sayil.ar1Il1Il artmas1, ogrenci saytlarmm ve hoca saytlarmm artmas1, basit bir gozlemle anla~tlacak olc;iide her diizeyde bir kalite erozyonunu beraberinde getirdi. Bu nicelik artI~ 1, maalesef birc;:ok fakiiltede akademik c;.itarun dii~iiriilmesine yol ac;:ti. Doc;:entlik de dahil olmak iizere hic;bir a~amada akademik ciddiyet ve titizligin gerektigi ~ekilde gozetilmediginin ~ahidi her halde sadece

.<'~

~)

Gelenek ve Modernite Arasmda islam Yorumlart

ben degilimdir.

Blitiin bunlar dogru. Arna bunlann en list kalitede olmas1 saglansa bile bu tek ba~illa sozli edilen sorunlan c;:ozebilecek yeterlilikte "kaliteli ogrenci" yeti~tirmeyi garanti etmez.

ilahiyathlarlll sorun c;:ozlicli donaruma sahip olmalarllll engelleyen en temel sorun, amac;: ve kimlik sorunudur. Yaptlan.ma ve yontem sorunlar1 esasillda bu sorunun parc;:alar1dir.

Amaf/Kimlik Sorimu: nahiyat Fakiiltesi Nedir? ilahiyatp Kimdir?

ilahiyatill amac1 ve ilahiyatc;:1mn kimligi konusunda kafalarill net oldugunu soyleyemeyiz. Hepimiz biliyoruz ki, fakillte isimlerinde degi~iklik yapmakla kimlik sorunu a~tlamaz.

Amac;: ve kimlik olgulan, ashnda birbirine bagli ve birbirirli tamamlayan ~eylerdir. ilahiyat Fakilltelerinirl amac1 ve ilahiyatc;:1 kimligi hususundaki belirsizligin kaldirtlarak net tammlar yaptlmas1 ve ogrenciye bu dogrultuda gerekli donarum verilmeye c;:ali~tlmas1 ~artttr.

ilahiyat Fakilltelerinin genel amac1 ve hedeflenen ilahiyatc;:1 kimligi (nitelikli ilahiyatc;:1) tizerinde bir konsenslis olu~turmak gerekir. Sadece ogrenen degil, tart1~an ve savunan ogrenci hedeflenmelidir. Gerek inane;:, gerek ahlak ve gerekse hukuk konularillda giiniimtizde mevcut anlayi~lar ve bunlarill islam dti~tincesine yonelik ele~tirileri giindeme alinmali ve bu ele~tirilere cevap verebilecek ve evrensel ahlili problemleri tart:J.~acak diizeyin hie;: olmazsa temeli attlmalidir.

ilahiyat Fakillteleri Milli Egitime ogretmen . mi, Diyanete din gorevlisi mi, ilahiyat alanma ara~tlrmac1 (teolog) rm yeti~tiriyor? Goriinen o ki bunlarill hepsini kaqtlamaya c;:ali~1yor. Ancak her birinin yeterlilik dtizeyleri farkh olacag1 ic;:in bunlann hepsinin tek bir rntifredatla gerc;:ekle~tirilmesi miimkiin olmadigma gore ilahiyat Fakilltelerinirl yeniden yaptlandirtlmalar1 ~artttr.

Yap1lanma Sorunu: Yeniden yaptlanma konusunda temelde iki alternatif vardir. Birincisi tek bir isim altmda ilk tic;: sene ortak ve temel bir ilahiyat bilgisi verilmeli, sonraki bir veya iki sene hizmet alaruna gore bir egitim verilmelidir. ikincisi ise hizmet alanlarllla gore farkli isimlerde fakillteler olu~turulmas1dir. Ancakfarkli isimdeki fakilltelerin birbirinden tamamen kopuk olmamas1 ic;:in hepsinde yine ilk iki sene temel ilahiyat bilgileri mti~tereken verilmelidir. <;:iinkii list ilahiyat kimliginin bu ayn~madan zarar gormemesinisaglamakgerekir. Bu iki alternatiften birirli hedeflemeyen -salt- fakillte ismi degi~ikliginin ip:nulan faydayi saglamas1 beklenmemelidir. Kimse yanli~ anlamasm ama bir din gorevlisini.ll iyi Kur'an okumas1, istenen ve beklenen bir ~eydir ama yukar1da soziinli ettigimiz sorunlara kafa yoracak, onlara c;:oziimler iiretecek ki~i ac;:1smdan bu degil; tam tersine temel metinlere ve problemlere vakif olmalan,

metodoloji bilmeleri ve analitik dii~iinebilmeleri beklenir.

Yaptlanma de~ken, hangi bilim dallanrun hangi irtibat is;inde ve ne ols;iide bu fakiiltelerde yer alacagi da tart:I~tlmal.tdrr. Esasmda dersler ve miifredat sorunu da esas itibariyle ilahiyatlann amas: ve kimlik sorununun bir parcras1drr.

Herkes kabul eder ki ilahiyat Fakiiltelerinin mevcutyaptlanmalar1 ve miifredatlar1 soziinii ettigimiz sorunlar1 s;ozme kapasite ve kabiliyetine

· sahip ogrenci yeti~tirmeye elverWi degildir. Bir ilahiyat mezununun sorunlar1 ilgili boyutlar1yla idrak etmesi ve bunlar iizerine derinlil9i bir ~ekilde dii~iinmeye, ba~lamas1 bile mezuniyet sonrasmda uzun ytllar profesyonel bir ~ekilde emek vermesine baglidrr.

ilahiyat Fakiiltelerinde derslerin, konularm, problemlerin birbirleriyle irtibatmm kurulamamas1 veya yari.Ii~ kuru1mas1 sorunu var. i1ahiyat Fakiiltelerinin bugiinkii manzaras1 a~agi yukar1 sahaya siiriilen oyuncularm her birinin gah kendi toplar1y~a kendi ba~larma oynadtl<lar.1, gah malzemecilerin sahaya inip topa girdigi bir futbol oyunu gibidir. ilahiyat Fakiiltelerinde temel islam bilimlerinin ozellikle kelam, ftla.h ve tasavvuf ekseninde yeniden kurgulanmas1 lazundrr. Maalesef soylenmek isteneni anlamayan yahut anlamak istemeyen bircrok akademisyen bu makul, hakli ve gerekli talebi anabilim dal.t ~ovenizmi ithamiyla mahkum edip giindemden dii~iirmeye ba~arrm~lar ve astl anabilim dal.t ~ovenizmini kendi anabilim dallarma gereksiz alan acrmayi siirdiirerek kendileri yapnu~lardrr.

15 sene kadar once Erciyes ilahiyat Fakiiltesi'nde bir din egitirnci profesor bir akademik genel kurul toplantmnda filah dersinin iki kredi saatle halledilebilecegini one siirmiii;; ve crok rahat bir ifadeyle "Ftluh, terimlere bogmadan iki kredi saatte anlattlabilir:' demi~ti. Ben de fikhrn icrerdigi konularm bugiin dort ytl boyunca hukuk fakiiltelerinde okutuldugunu, fiklun aynca ibadet, helal, har~ gibi ilave konularmm bulundugunu soylemi~tim. 41

Fikih dersi haftada iki saatte anlattlabilecegini dii~iinen zihniyetin hakim oldugu bir fakiiltenin mezunu, aktiiel sorunlarm kahir ekseriyetini te~kil eden fikh1 sorunlar1 crozecek, crozmekten vazges:tik iistiine konu~abilecek bir donaruma sahip olabilir mi?

Islam bilimlerinin kendi is;inde yaptlandrrtlmasmdan sonraki i~ bunlarrn felsefe ve sosyal bilimler ile ili~kisinin ana amacr dogrultusunda yeniden dizayn edilmesidir. Din bilimleri ile sosyal bilimler arasmda nastl ve hangi diizeyde bir ili~ki kurulacagi konusunda kafalarm kari~ik oldugu gozleniyor. Batidaki sosyal bilim teorilerini, onlann ara§tlrma sonus;larlfil merkeze koyup oradan islam iizerine konu~marun ne olcriide saglikli oldugunu tarti~mak gerektigi gibi sosyal bilim teorilerinden habersiz kalarak s;agda~ problem crozmeye s:ali~manm sonucr verici olup

·i e

.....

Gelenek ve Modernite Arasmda islam Yorumlart

olamayacaguu da tart1~mak gerekmektedir.

Din bilimleri ile sosyal bilimler arasmdaki ili~ki saghkh kurulamazsa ilahiyat mensuplar1 arasmda hall hazirda goriilen dil farkhlig1, gittikc;:e derinle~ecek ve sonuc;:ta ayru kibleye donen fakat farkh dilleri konu~an ve birbirlerini anlamayan bir akademik kadro ilahiyatlarda arz-1 endam edecektir. Tabil ki farkhltlctan ~ikayetc;:i degilim. Arna saglam temeller iizerine kurulmam1~ ve metodolojik olarak hesab1 verilmemi~ soylemler, gozle gorilliir bir ayn~maya yol a<;:1yor ve bu bir · ~ekilde ogrencilere yans1yor. Yukar1da kisaca ifade etmeye <;:alt~t1grm yeniden yaptlandrrma, ilahiyat mezunlarlill sorun c;:ozebilecek donanima sahip ktlmak ic;:in :yeterli oWiaz. Bu yaptlandrrma ic;:erisinde konularm nastl i~lenecegi; klasik filah, kelam, tasavvuf mirasuun nastl tedris edilecegi ve c;:oziim yetenegmln nastl kizandrrtlaca~ meselesi de ayn ve ozel bir oneme sahiptir.

YOntem Sorunu: Yon tern sorunu derken, kabaca klasige yakla~rm sorununu kastediyorum. Kur'an-Siinnet metnini bugii.D.e siiriiklemek problemi yanmda bir diger onemli problem de gec;:rni~te mezhep ic;:i sistematikle iiretilmi~ sonu<;:larm oldugu gibi giiniimiize ta~mmas1<lir. Az daha ac;:Lk soylersek, metnin anlam.u:u giiniimiize siiriiklemek yanmda, metnin bir zamandaki yorumunu da donuk bir anlama donii~ti.iriip oldugu gibi bugiin uygulamaya <;:ah~mak problemlidir. Bu baglamda yalmzca nass iizerinde degil, fikhi iiretim. olan hiikiimler iizerinde de yorum geli~tirip giincelleme yaptlmas1 miimki.i.n ve gereklidir. Tiim bu problemlerin iizerine gidilirken, Miisliiman di~mdaki diinyanm da goz ardi edilmemesi gerekmektedir. Degi~meyi gormezden gelerek, yok sayarak yol almak irnkansizdrr. Farkh durumlara ayni hiikrnii tatbik israrmdan vazge<;:ilmelidir. Unutmamak gerekir ki, ''.Ayru suda iki defa yikantlmaz!"

Aslmda klasige yakla~rm sorunu olarak dile getirdigim hususlar, bir yoniiyle de yukar1da ger<;:ekle yiizle~me olarak ifade ettigim ~art kapsammda dii~iiniilmelidir. ilahiyatc;:tlarm artJ.k dini meselelerin aile ic;:i mesele olarak gorme ve Miisliimana Miisliiman propagandas1 yapmaktan vazgec;:meleri ve herkese hitap edecek bir list dil iizerinden konu~maya ah~malaruun vakti gelmi~tir.

Miisliiman'a MuslUman propagandasz yapma lUksunden ve kolayc1l1gmdan vazgefip, din fagn~imi ifkin bir ust dil uzerinden soy/em uretmeyi b~aramazsak hifbir sorunu layikiyla fOZemeyiz.