·i

.. : Yayin Yonetmeni

Prof. Dr. Muzaffer ~EKER · Necmettin Erbakan Oniversitesi Rektorii

Prof. Dr. Ramazan ALTINTA~ Necmettin Erbakan Oniversitesi ilahiyat Fakiiltesi

Yayina Hazulayanlar Dr. ismail KURT - Seyit Ali TUZ

islam.i ilimler Ara~trrma Vak.6.

Editorler Yrd. Doc;. Dr.Murat AK, Ar~. Gor. Hasan CANSIZ

Necmettin Erbakan Oniversitesi ilahiyat Fakiiltesi

Grafik&Tasarrm Merve BULBUL

Mtistafa ALTINTEPE Uzm. Serpil YAKUT

Fotograf Murat AKTEKE

Baslo-Cilt GULER OFSET I Mehmet Giller

Fevzi <;akmak Mahallesi 10447 Sokak No: 24/1 . . ~ Kanatay I KONYA Tel : 0532 662 94 21

Sertifika No : 34742

ISBN: 978-605-4988-08-2

Mart 2017

Necmettin Erbakan 'Oniversitesi Ni~ant~1 Mh. Dr. Hulusi Baybal Cd. No.: 12 Kat: 25 Posta Kodu: 42060 Sel~uklu/Konya

Tel: (0332) 280 80 80 Faks: Tel: .(0332) 236 21 41 www.konya.edu.tr - bilgi@konya.edu.tr

islami ilimler Ar~b.rma Vakfi Kizta~1, Kami! Pa~a Sokak, No. 5; 34080 Fatih/lstanbul Tel : +90 (0212) 523 54 57 - 523 74 36 Faks: 523 65 37

www.isavvakfi.org- isav.org.tr E-posta: isav@isavvakfi.org - isav@isav.org.tr

© 2017 Necmettin Erbakan Oniversitesi & iSAV Bu eserin tiim yaym haklan, Necmettin Erbakan Oniversitesi ile iSAV'a aittir. Yayillctlann yazth

izni olmadan lasmen veya tamamen bastlamaz, c;:ogalttlamaz ve elektronik ortama ta~mamaz. Bu .Kitapta yer alan tfun yaztlarm dil, bilim ve hukuk

ac;:1smdan sorumlulugu yazarlarma aittir.

Bu kitap NEO Saglik, Kiiltiir ve Spor Daire B~kanligi taralindan tasarlarup. bast1nlm1Jllr.

-i

SANAT, ~iiR ve MUSiKi'NiN DiNiN ANLATIMINDAKi ROLU

Bilal KU~PINAR 1 -..

Rabbinin yoluna hikmetle ve giizel ogutle davet et ve onlarla en guzel bir ~ekilde (yontemle, bi~imde) mucadele et...2

"$uphesiz Allah giizeldir (Cemil) ve giizeli (Cemal- guzel olam ve guzelligi) sever.''l $uphesiz Allah guzelligi (ihsam) her ~eye yazmr~tir.4

"Bazi ~iirlerde hikmet vardtr.'"S

Her ~eyden once !slam medeniyetinde ilirn, hikmet ve sanatm birbirleriyle i<r i<re olan ili~kilerini hatirlamakta fayda vardrr. Her i.i<rii de kainatm gozbebegi ve biitiin yarattlrm~larm halifesi durumundaki insan i<rindir ve insanm olgunla~mas1 ve mutlulugu iyin elzemdir. Bu i.i<r unsur, islam ki.iltiir ve medeniyetinde ya~ayan bir Miisliimana ~oyle bir mesaj1 r;agn~tirrr: insan ir;in diinyada en faydali ilirn, Yaratan'm vahyettigi Kur'anm ilmi; o ilmin en dogru ~ekilde anla~ilip uygulanmas1 olan hikmetse, Hz. Adem'le ba~layan ve Hz. Muhammed (s.a.v.)'le kristalle~en ve evrenselle~en enbiyanm hikmeti ve bu hilanetin be~erin i<r ve di~ diinyasmdaki tezahiirlerinin ve yansunal~~ degi~ik gorsel ve i~itsel formlarda sunulmas1 ise en etkili sanattir. ·~'

Ba~ka bir deyWe, ilirn hakikatin, hikmet, o hakikati takdir etmenin, sevmenin ve ona benzemenin, sanat da o hakikatin giizelliginin bir ifadesidir. islam dii~iiniirlerinin de israrla vurguladtl<lar1 gibi, hakikat birdir ve Hakk'm kendisidir. Her~ey 0 Hakk'm, zah.irde, airik ve net goriinen bir delili, i~areti, ifadesi, tecellisi ve/veya yansunas1dir. Ya

[1] Prof. Dr., Necmettin Erbakan Oniversitesi Guzel Sanatlar FakUltesi Dekanr, bkus­pinar@konya.edu.tr

[2] en-Nahl 16: 125.

[3] Sahih-i Muslim, 1/40 hadis no. 164.

[4] Sahih-i Muslim, 21/11 hadis no: 1.

[SJ Sahih-i Buhari, 8/73, hadis no: 166.

Gelenek ve Modernite Arasmda islam Vorumlari

da gori.inmeyen, gizli bir i.mgesi, sun, ve/veya manas1drr. Ki bu aslmda ariflerin hemen hemen hepsinin diinya gorii~lerini ozetleyen, Davud (a.s.)'m "Bu alemi nic;:in yarattm?" sorusuna kar~tltlc, Yaratlci'run, kudsi hadisde verdigi veciz cevabm bir ac;:tl.urudrr:

"Ben bir gizli hazine idim. Bilinmeyi arzu ettim ve buY!_un ifin alemi (biitUn yaratilanlart) yarattzm." .

Buradaki, hazine, -mahlukat, yarattlan her~ey, alem- ile Rabb'in bilinmek arzusu (hub ve marife) arasrndaki ili~kiyi dikkatlice tahlil etmek gerekir.Yarattlan her ~ey, bu anlamda O'nun, yani Hakk'm hazinesidir. Bu hazineyi (ki bu ayru zamanda hikmettir) varhlc ac;:1smdan ke~fetmek, anlamak ve yorumlamak :filozoflarm, kelamctlarm, dii~iinurlerin ve ariflerin i~i, derinliklerdeki inceliklerine, estetigine dikkat <;:ekmek ve takdir etmek -ki bu sanatln go!"sel ve i~itsel yonleriyle yaptlrr- sanat<;:lillil ve sanatkarm i~idir. Sanatln gayesi, ''Allah giizeldir ve giizeli sever" hadis-i ~erifine i.ma ettigi, alemdeki Allah'm Esma-1 Hiisna'smm yani Giizel isimler'inin, onlar1 farkeden ve tema~a eden sanat<;:imn hayalinde canlanan o giizelliklere ve ifadelere terciiman olmaktlr. Sanat bu anlamda, bir giizelliktir ve giizellikle ic;: ic;:e olan bir faaliyettir. .

Giizellik ( Cemal) her~eyi en giizel ~ekilde yaratan Yuce Yaratici'nm bir sifat1 oldugundan, sanat o giizelligm insanm gonliindeki yanslffialarrnrn, edebi olc;:illerde, estetik ve nameli bi<;:imlerde d.i~anya aktanlan ifadeleridir. Belkide bu yiizden, me~hur islam filozofu Farabi, sanab ve sanatla ugra~mayi bir erdem olarak kabul etmi~ ve sanat erdemiyle birlikte, diger nazari, pratik, felsefi ve ahlaki erdemleriri insanrn olgunla~mas1 ic;in zaruri oldugunu savunmu~tur. 0, ideal toplumu olu~turan ideal fertlerin biitiin bu erdemleri ogrenmesi ve hatta idarecilerin de bu konuda onder olmas1 gerektigini belirtmi~tir. Zira, Farabi ve diger islam du~iiniirleri, insam bir butiin olarak ·ele alrru~ ve insanrn hem bilgi ac;1srndan hem ahlaken hem. de' sanat yonuyle kemale ermesiyle ancak mutluluga ula~abilecegini eserlerinde ispatlamaya c;ali~ffil~lardrr. Bu baglamda hemen hatrrlayalrm ki Farabi, islam medeniyetinde ilk defa kapsamh bir ~ekilde musikiye <lair onemli eser ortaya koyrnu~turr. Musi.kl konusuna daha sonra tekrar kisaca temas edecegiz.

Yine islamrn irfan killtiirii c;erc;evesinde meseleye yakla~usak, sanatrn, ilim ve -hikmet gibi, insan1 Hakk'a yakla~tlran ve adeta insaru siirekli Hakk'm huzurunda hissettiren onemli bir yonu oldugunu g6riiriiz. Bu killtiirde yeti~mi~ bir sanatc;lll.1.iJ. veya sanatla t).gra~an kimsenin diinya gorii~iiniin temelinde yatan en onemli kavram ve hakikat ~iiphesiz tevhid oldugundan, bir sanat eseri ortaya koyarken bilincinde, kalbinde ve ruhunda temerkiiz eden bu Tevhid'in ilham.I ve etkisiyle hareket edecek ve sanatiyla, ic;inde oldugu kesretten (c;okluk.tan) vahdete (birlige) dogru yonelecektir. i~te bu anlamda, giiniimiiz modern insanma hitap edecek

sanat gerisinde Hakk'1 farzeden ve Hakk'm giizelliklerini konu edinerek, Hakk'a yakla~tlrmayi hedef almas1 gerekir. Bu ~ekilde yaptlan bir sanatla dini bilgiler ve mesajlar aktarllirsa, daha tesirli olacagi a~ikardir. Zira bugii.n insan ya~antlsl.D.lD. tiimii, ~oyle veya boyle sanatla, i<y icredir ve zihinsel ve soyut bir olgu olmarun otesinde, somut ve her yerde kendini gosteren ve muhatabllll dogrud~ etkileyen bir ~eydir.

Sanat insanm hayal giiciinden <yikar ve hayal giiciinii etkiler. Sanat eserleri, insana ilham verir, insam motive eder v~ hatta dii~iince diinyaslIU ~ekillendirir ve zenginle~tirir. Bu nedenle, sanatln giicii ve etkisi tartl~tlamaz. ibrahim ~eybani, ornegm yaz1 sanatlnm onemi konusuhda ~u ifadeleri kullamru~tI. "Yaz1 sanatl, elin dill, zihnin deyimi, aklm elc;isi, dii~iincenin muhafu1, ilmin silalu ve aynhk zamarunda karde~lerin dostudur:'6

ilim, hikmet ve sanatln, genelde Allah'm giizel isimleri ve cemal sifab baglammda ili~kilerini yukar1da izah etmeye i;:ah~tlk. Bu noktada, me~hur Cibril hadisini hatlrlayarak ba~ka bir iii;:liiniin ili~kisinden soz etmek konumuza ai;:ikhk getirmesi bakunmdan uygun olacaktlr. Hz. Peygamber (s.a.v.), sozi.i edilen hadis-i ~erifte, islamm birbiriyle i<y ic;e olan ve birbirini tamamlayan, islam-iman-ihsan iicrliisiini.in, insarun biitiin yonlerini icrine alarak olgunla~tJ..ran ve kemale erdirerek, hem diinyevi hem de uhrevi saadetine goti.iren bir hayat tarz1 oldugtmu en ba~ta belirtmi~ti. islam, sosyal hayati (bedeni); iman, maneviyatl (akli ve kalbi); ihsan ise, ahlaki (davrani~) ve sanatI (ruhi) icrine almaktaydi. Bu katmanh ve birbirini tamarnlayarak ilerleyen islam hayat:inda, zirveye ula~an makam, Hz. Peygamber'in diliyle, ihsan maka.rmdir ki bu kelimenin tam anla.rmyla kull~ makarmdir.

Bu makarrnn sosyal ve ahlfild diizeyde a'Ttlnm, a~agida Mevlana Celaleddin'in ~iirsel sanatmda da ifade edildigi gibi, insanm bireysel ve toplumsal hayatta, ya~ayi~lll, davr<~m~larlll ve ili~kilerini en iyi ve en giizel ~ekilde diizenlemesini, Rabbi'ne adeta Q'nu goriiyor gibi, kulluk etmesinini telkin etmesidir. .,~

Ben kul oldum, kul oldum, kul oldum

Kullukta vazifemi yapamadigzmdan utanarak b(lf1m1 egdim.

Her kul, kapismdan azad (hur) olunca sevinir,

Bense ne zaman sana (tam yani ihsan makammda) kul olursam, o vakit ~ad (mutlu) olurum.

!hsan'm hilanet, marifet ve sanat acr1smda ai;:tluruna gelince alemde her ~eyin, yukarida beyan ettigimiz gibi, Hahkaan, Yaratan'dan

[6) Annemarie Schimmel, Calligraphy and Islamic Culture. London: I. B. Tauris & Co. Ltd. Publishers, 1990, s. 1.

Gelenek ve Modernite Arasmda islam Yorumlari

oldugunu, Hakk'la oldugunu, hak oldugunu, hikmet oldugunu, hem anlamak hem takdir etmek hem benimsemek hem iirselle~tirmektir ve hem de eserlerinde yans1tmaktrr. $eyh Galip'in ~iirinde terenniim edildigi gibi:

Ben bilmez idim gizli ayan hep Sen im~sin

Tenlerde vu canlarda nihan hep sen imijssin

Senden bu cihan i~re ni~an ister idim ben

Ahir ~unu bildim ki cihan hep sen imi~sin

Bu dizeler, alemdeki_ cemilin yani giizelligm, Hakk'm dogrudan varhgma, sonsuz kudret ve · rahmetine a<;Ik bir delil oldugunu ifade ederken, S. H. Nasr'm da soyledigi gibi; bir anlamda "Cemal (giizellik) vardir; o halde Allah vardir;'1 mantiksal <;ikarumru ~iirsel onermeye <;evirmi~tir.

Bu ayru zamanda Tevhid'in ihsan mertebesinde idrakuun en giizel ~ekilde aktanlmas1 ki bu da bir ihsandir. islami <;er<;evede sanat djl, ilahi hakikati yiiceltmek ve Hakk'm Cemal'inden manevi di.inyanuz1 aydmlatacak ve siisleyecek bir ~eyler aktarmaktrr. Sanat, yaratJi.lan her nesne ve her varhga Yara tan Allah'm emrettigi ihsanla bakmaya ve onlara deger vermeye bir vesiledir, arac1dir.

Burada islam medeniyeti a<;1smdan, sanat ile din arasmdaki ili~ki iizerinde biraz daha dursak yerinde olur. Bilgiye ve sanata muhatap olan yegane mahluk, ~iiphesiz insandir. Epistemolojik olarak Kur'an-1 Kerim'in ilgili ayetlerini tahlil ettigimizde, Allah'm ins~a liitfettigi, en onemli algtlama/kavrama ve hissetme/duygu merkezinin kalp oldugu goriiliir. Bu kalp, fiziksel bir nesnenin otesinde, i<;erisine smirs1z bilgi ve a~ki alabilecek manevi bir merkezdir. Diger bir ifadeyle, kalp, harici ve · dahili duyu organlar1yla aktartlan b.ilgiyi hem idrak etmeye ve hem de iizerinde dii~iinmeye, takdir edip kabul etmeye veya benimsemeyip reddetmeye kabiliyeti olan latifbir ~eydir. Kalp, hem akhn merkezi hem de hissin; hem bilginin merkezi hem de cemalin ve giizelligm. Yine kalp, hem okunan ve dinlenen ilahi Kelam (Kelamullah)'a muhatap, hem de tema~a edilen aleme, halkullah'a muhataptrr.

Bu noktay-1 nazardan baktiguruzda, onemli sanat dallar1, hiisn-i hat (giizel yaz1), resim, mimari, musiki, ~iir, ebru, tezhib, cilt<;ilik ve diger el ve siisleme sanatlar1, ashnda islam'm hakikatini ve ozi.inii, mesajm1 ve o mesajm manasiru, kalbe ve ruha dogrudan aktaran onemli vas1talardir. Biraz once de belirttigimiz gibi, kamat Yaratan'J..Q en giizel sanat eseridir. Bir <;ok ayetlerde bu hususa dikkat <;ekilmi~tir. ·

[7) Bu konuda aynntlh yo rum i~in Seyyed Hossein. Islamic Art and Spirituality. (Albany: SUNY, 1987) kitabma ba$1furulabilir.

$iipsehiz biz yakm gogii (diinya semasmz), bir siisle, yzldzzlarla siisledik. 8

$iipsehiz biz gokte birtakzm burrrlar yarattzk ve seyredenler i~in onu sii.sledik.9

Islam medeniyetinde yeti§en sanati;tlar, Yaratidrun her yerde hazrr ve nazrr oldugu bilincinde hareket ettiklerinden; ortaya koyduklan ve icra ettikleri sanat eserleriyle, muhataplarma, O'nu tesbih etmeye ve O'nun Cemal'ini tema§a etmeye vesile olurlar ve onlarm i<; diinyalarlll, Allah'm giizel isimlerinin tecelligahi olan alemdeki ve ic;indekilerinJn giizellikleriyle stislerler ve ruhlarrm dinlendirirler. Yine bu sanatc;tlar, llahi hakikatin ve Islami mesajm otesinde yatan derin manalar1, sanat eserleriyle daha giizel ortaya koyarlai. T1pki Hz. Ali (ra)'m hiisn-i hat konusunda dedigi gibi, "hiisn-i hat(giizel yaz1), elin' dilidir:' Hattathk sanatl ilahl kelimenin adeta bir tecessfuniidiir.

Edebiyatin en onemli alanlarmdan §iir sanatina gelince, Islam'm en temel ilkesi Tevhid, Tevhid'in alemde yansunas1, Allah-alem-insan ili§kisi ve Peygamberler ve ozellikle Hz. Peygamber'in (s.a.v.) yeri ve sevgisi, btiyiik §airlerin gazellerinde ve beyitlerinde en giizel §ekilde dile getirildigi bilinen bir hakikattu. Mevlana Celfileddin, Molla Cami, $eyh Galip, Sadi $irazi, Hafiz $irazi, Yunus Emre, Haci Bekta§-1 Veli, Aziz Mahmud Hiidai, Alvarh Efe vb. birc;ok onernli §air kendi dillerinde Islam.'m mesajrm ruhu besleyen ve siisleyen §iirleriyle akt<;U'nn§lardrr.

Hz. Peygamber (s.a.v.) efendirnizin "$iirde hikmet vardrr" soziinii, yukar1da Nahl suresinin 125. ayetiyle beraber okursak, bunun ne kadar onemli oldugunu daha iyi kavrayabiliriz. "Rabbinin yoluna hikmetle ve giizel ogutle (el-mev'izet'il-hasene) davet et ... " Mademki O'nun yoluna ic;inde hikmet ta§1yan, yani Islamrn hakikatini ve ruhunu, varhga, aleme ve insana baki§rnl -ki bunlar hep hikmetin konusu- sanatm onemli tiirii §iirle c;aguabilmektir. Tam bu noktada, Hz. Peygamber (s.a.v.)<ien gelen onemli bir ankedotu aktarmak gerekir. Hz. Pe.ygamber (s.a.v.) <leveler iizerinde harumlarla seyahati esnasmda, Ence§e admda giizel sesli bir geni;ten, once §iirlerle §arkI terennfun etrnesini istemi§tir Bu giizel sesin etk:isiyle <leveler tempo tutunca, o gence, "Ence§e agu ol! Billur fincanlarlill kuma" "-veya billur fincanlan ta§irken agu ol" - diyerek, hem musik.inin tesirini hem de kadrnlarrn ne kadar nazik olduklan ve onlara kibar ve nezaketle muamele etmenin onemli oldugunu belirtmi§tir.

Hem §iir hem musiki Allah'rn insanoglunua bah§ettigi en degerli liituflardandrr. $ayet sanat genel anlamda, insan duygusunu ifade eden ve dogrudan duyulara ve kalbe hitap eden bir erdem ise, dinin mesajllll anlatmak ii;in en etk:in ve verimli bir yoldur, metottur. Hatta dini

[8] es-Saffat 37 /6.

[9] el-Hier 15/16.

·i

,r-~ { 249 ) ~

Gelenek ve Modernite Arasmda islam Yorumlan

ogrenmede ve ogretmede en onemli bir yontemdir.

Dini mesajm ve dini degerlerin gayesi, insana diinyadaki hayatmm manas1m tatmin olabilecegi bir ~ekilde ortaya koymak:ti.r ve bu manaya gore onu ahlfil<l ol<;iiler i<;inde ya~amas1 i<;in ilkeler sunmaktrr. i~te bu ilkelerin sunumunda en etkili yontem, onlan insanm hayal giici.ine yonlendirebilecek sanatlardrr. Sanat insanm bir mesaj1 daha .i.yr anlayip kavramas1 i<;in alternatif yollar a<;ar.

$imdi baz1 dini temalarm ve konularm ~iir sanatJ.yla nastl aktartldigma birtakun orneklerler verelim ve bu aktarunlarm muhataplar1 iizerinde uyandrrabilecegi etkiyi tahayyiil etmeye <;ali~alim.

Yon yon sanlmt~tm ne yone baksam . . Sanlan olur da saran olmaz mt?

Kim bu yiizii fizen sanatkar ressam

Gefip de aynaya soran olmaz mi?

(:izilen olur da fizen olmaz mi?

. Necip Faztl Kisakiirek

Yaratan yiice Allah kfilnatm ger<;ek ve yegane mucidi ve sanatkandrr. Her~ey O'nun varligma ve yiiceligine bir delildir.

Derman arardim derdime derdim bana derman imi~,

Biirhan sorardim aslima aslim bana biirhan imi~.

Niyazi Misri

Hakk'm biiti.in tecellileri kullarmm kemali i<;indir. Dertlere ve sikmttlare zahiri planda katlanmas1 zor olsa bile, hepsi insanm olgunla~mas1 i<;in gereklidir. Aynca, insanm hem i<; di.inyas1 ( enfiisi) hem de d1~ di.inyas1 (aflli) Hakk'm varligma ve birligme a<;ik birer delildir. :

"jnsanlara ufuklarda (di~ diinyada) ve kendi nefislerinde ayetlerimizi (i~aretlerimizi) gosterecegiz ki O'nun gerfek (Hakk) oldugu iyice belli olsun."10

Ahiret oyle yakm seyredilen manzarada,

0 kadar kom~u ki diinyaya duvar yok arada,

Gefer insan bir adim atsa birinden birine,

Kavu~ur kar~ida kaybettigi bir sevdigine.

Yahya Kemal Beyatli

(10] Fussilet 41:53.

Burada ~air, islam'm hayat, oliim ve ahiret anlayi~uu manidar ifadesiyle ortaya koyarak, hayat ve oliim arasmda ~ok yalo.n bir ili~ki oldugunu, birbirinden uzak olmadiguu, ahiretinde diinyaya ayru ~ekilde c;:ok yakm oldugunu ve arada herhangi bir engelin/duvarrn olmadigiru. dile getirir.

Dediler: Cehennemde odim bulunmaz;

Yolcu, yakacagm1 kendi gotii.rii.r!

A11lad1m ki Cennet'e giden de burdan

GUlunii., zambagzm kendi gotii.rii.r!

Arif Nihat Asya

~-.

Bu dizelerle ~air Kur'an-1 Kerim'in ~ Cehennem ve Cennet te~bihlerinin daha giizel anla~tlmasma yardimc1 olmaktadtr. Cehennemdeki ceza da ve Cennetteki miikafaat da insamn bu diinyadaki sorumluluk ve eylernleriyle orant.Jli oldugu ilkesini bu rmsralarla dogrudan ifade etmektedir.

Daglar ile ta~lar ile

<;agiray1m Mevlam seni

Seherlerde Ku~lar ile

<;ag1ray1m Mevlam seni

Yunus Ernre

Seherlerde uyan cii.mle ku~lar

Dill-u dillerince te~bihe ba~lar

Tevhid eyler daglar, ta~lar, agaflar

Uyan ey gozlerim gafletten uyan!

Uyan uykusu fOk gozlerim uyan

Sultan ill. Murat

llahiformundada ternenniim edilen bu dizeler, Kur'an-1 Kerim'de bir kac; yerde gec;en, kfilnatta heqeyin Allah'1 tesbih ettigi ayetlerinin manalar1dtr. "Goklerdeki ve yerdeki her ~ey Allah'1 tespih etmektedir. 0, mutlak gii.f sahibidir, hii.kum ve hikmet sahibidir.'111 Aynca, 6zellikle ikinci ~iirde goriildiigu gibi, insanoglunun, Yaratan'1 her daim kendi dillerinde anmakta ve tespih etmekte olan diger varhl<lara kar~1s1 duyarh olmas1, kfilnatta sergilenen sanat eserinin sanatkan olan Rabbine kul oldugunun farkmda olmas1 ve bir an bile gaflete ve unutkanhga dii~iip, O'nu hic;bir zaman akhndan ve gonliinden c;tkarmamas1 mesaj1 giizel edebi kafiyelerle

[11] el-Ha~r 59/1.

-i

Gelenek ve Modernite Arasmda islam Yorumlari

anlattlmaktadrr.

Hazer kzl kzrma kalbin kimsenin camm inc~tme

Esir-i gurbet-i nalan olan insanz incitme

Tarfk-i z~kda bi-~areyi hicranz incitme

Sabir ktl her belaya haney-i Rahman'z incitme

AlvarhEfe

Ba~zn olsa da yuksek

Gozun enginde gerek,

Kibirle yuriiyerek

Yolu incitme goniil.

Bestami Yazgan

Gel ha goniil havalanma

Engin ol goniil engin ol

Dunya malzna giivenme

Engin ol goniil engin ol.

Teslim Abdal

Yukar1daki ~iirlerde nakledilen dini mesaj, islam ahlaknnn merkezini olu~turan edebe dair, hem gonle hem de akla hitab eden ve Kur'an-1 Kerim'de bir kay ayn yerde geymekle birlikte, ozellikle Lokman suresinin 18. ayetindeki Lokman (a.s.)'m ogluna telkln ettigi, alyak goniillii olma, gurur ve kibire kaptlmama ve kimseyi kiiyiimsememe ogutiidiir.

"(By ogulcugum!) kii~iimseyerek insanlardan yuz ~evirme ve yeryuzunde gururlu bir ~ekilde bobiirlenerek yurume. <;;unkii Allah, kendini begenmi~ ovunup duranlarz asla sevmez."12

Hakikat istersen apk bir nokta

Allah kula yakm, kul da Allah'a

Hakkm gizli hazinesi toprakta

Benim sadzk yarim kara topraktzr.

A~ikVeysel

Yukar1daki dizeler - ki halk mtisiki formtinda da soylenmektedir­bir kay dini mesaj1 yok sade ve yalm bir ~ekilde sunmaktadrr. Birincisi, her

[12) Lokman 31/18.

nokta veya zerre ya bir hakikattrr ya da hakikatten bir paryadrr. Bo9una yarattlm19 degildir; aksine kendi iyinde bir hikmeti vardrr. :i:kincisi, Allah kulundan hiy uzak degildir; ona '~ah damanndan daha yakmdir."13

Uyiinciisti, insanoglunun topraktan yarattldigi ve 6liimle tekrar topraga konulacagi geryegidir.

Gorur de halini insan,fakat bu·derbederin;

Nasil gunahma girmez tevekkiiliin, kaderin?

Sanlmadan en ufak bir ifinde esbaba

Muvaffakiyete imkan bulur musun acaba?

Mehmet .Akif Ersoy

Bu nnsralarda 9air, islamda tembelligm ve ataletin hiy tasvip edilmedigini, sebepleri aramadan ve gereken tedbirleri almadan yaptlan s6zde tevekkiiliin ve fatalizm anlayi91IlID yanb9ligint ve yali9madan hic;:bir ~eyin elde edilemiyecegini edebi bir uslupla ifade etmektedir. Bir bakuna Kur'an-1 Kerimaeki 9u ayeti 9iir sanati ustaligiyla herkesin anlayabilecegi 9ekilde terciime etmektedir: "insan ifin kendi fali$masmdan ba$ka bir $ey yoktur."14

Garip, fakir, yetimleri Resul sordu

0 gece Mirac'a pkip Hakk cemalini gordu

Geri gelip indiginde fakirlerin halini sordu

Gariplerin izini arayzp indim ben i$te

Ahmet Yesevi

Ahmet Yesevl'nin Hikmet'inin hemen ba9mda yer alan bu didaktik 9iirinde, Hz. Peygamber'in sosyal hayatta kimsesizlere ve ihtiyay sahiplerine ne kadar duyarli oldugu mesaj1, onun sikmtili anlannda Mirac'la Hakk'm cemfilini gorme liitfu ile rahatla~g1 temas1 birle9tirilerek -ki bu aym zamanda maddesel ve sosyal bir meselenin metafiziksel bir konu ile birle9tirilmesi demektir- anlattl.maktadrr.

i9te butt.in bu 9iir 6rneklemlerinde gorilldugu gibi, ba9ta islamm Tevhid inanclillil 6.nemi, diger iman esaslarmm derin manalar1, yorumlan ve aytlrrnlan ve ozellikle Yaratan ile yarattlan arasmdaki ili9kinin Peygamberi ahlfil< ve muhabbetle mfunkiin olabilecegi edebiyatm nesir ve nazrrndan olu~an her ye9it formlanyla ve sanatm birtakim gorse! ve i~itsel tfuleriyle daha net ve etkin bir ~ekilde aktartlabilir.

islam diinyasmm bugiin ic;:inde bulundugu kriz ve karma9a,

(13) Kaf 50/16.

(14] en-Necm 50/39.

·i

Gelenek ve Modernite Arasmda islam Yorumlar1

~iiphesiz islam'rn dogasrndan degil, Miislii.rnanlarrn ve ozellikle Mtisliiman gens:lerin, islamm hakikatinden ve oziinden uzak olmalar1 ve insaru tiim yoniiyle ele alabilen bir islami egitimden yoksun olmalan nedeniyledir. Biitiin a~1nW.dann ve friksiyonlarrn temelinde, s;agrn gers;ekliklerinden ve ~artlarrndan uzak, kalipla~rru~ ideolojiyle kan~rru~, sanat ve estetikten . yoksun bir islam anlayi~rndan kaynaklarunaktadl.r. ,

islam medeniyetinde, insarun fitratrna uygun sanatlarla islami bilgiyi kayna~hrrru~ ilimler, arifler ve sanatkarlar, eserleriyle hem kendi zamanlarrna hem de nesiller boyu insanl1ga i~lk tutmu~lar ve islam'rn iman esaslarrn1, ibadet ve muainelatrn1 en giizel ~ekilde aktarm1~lardu. Bugiinlerde iizerinde slks;a durmam1z gereken konu, islam'rn irfan1m, ruhunu ve Eziinii, sanatrn ~iir ve musiki gibi formlar1yla nastl sunabilecegirnize odaklanmakhr. 'Bunu yaparken, ilim, hi.kmet ve marifeti sanatm farkh dallan ile birle~tirerek aktarabilmektir. Mevlananrn ~agtdaki dizeleri bu konuyu en giizel ~ekilde dile getirmektedir:

"Hikmet sahibi ki~iler, "Biz bu musiki nagmelerini goklerin donii~iinden aldlk:' derler.

Hallan tanburla s:alip ag1zla soyledigi bi.itiin bu ezgiler, gogiin donii~ii.nden s:lkan seslerdir. ·

Miiminler derler ki: "Cennetin (ruhani) tesiriyle her s;irkin ses giizelle~ir:'

<;iinkii biz, Adem'in ciizleri olup cennette o giizel nagmeleri dinlemi~tik.

Gers:i bals;iktan yaratllmamI.Z bizi bir ~iipheye . dii~iirdii. Arna yine de hal:J.rlffil.zda o nagmelerden bir ~eycikler var hahrl.IIllZda.

Fakat derler, mihnetler toprag1yla yogrulduktan sonra, ~u zir ve barn tellerinirl ferah verici nagmeleri, nerede!l, nastl o manevi zevki ve ne~eyi verecek?

Demek ki, giizel ses (sema ve musiki), a~lklarm gidas1dl.r. Bu dinleyi~te, bulu~ma-kavu~ma (vuslat) hayali vardl.r.

Goniildeki hayaller giizel sesle geli~ir; hatta o hayaller, gi.izel ses yiiziinden ~ekillere biiriiniir.

Suya ceviz atan kimsenin ~evkinin artttgi gibi giizel sesten de a~1grn ate~i artar:'15

(Allah) hikmeti diledigine verir. Kime hikmet verilmi~se, ona ( aym zamanda) pek fOk hayzr (iyilik) verilmi$tir. Ancak akzl (ve ince anlayt$) sahipleri (bunlarz kavrar, dil$ilnur ve gereken manayz ve) dersi alzr. 16

(15) Mevlana, Mesnevi, 4/733 vd.

(16) el-Bakara 2/269.

254

Musiki'nin mahiyeti ve tesiri hakkmda farkh donemlerde farkh dii~iini.irler tarafindan makaleler ve k.\taplar yazwm~hr. Mesela, ihvan-1 Safa'run yazdrgi kapsamh musiki risalesinde, musiki'nin kin ve dii~manhgi bertaraf etmeye, kizgmligi ve ofkeyi yat:J.~tumaya, huzur ve siiki.inet ortam.i.ru olu~turmaya, iilfet ve muhabbeti tesis etmeye, kat:J. kalpleri yumu~atmaya, uyuy~ .nefisleri uyandrrmaya, uyanan nefisleri birtakun ruhani ulvi makamlara yiikseltmeye, onlar1 kevn (olu~) ve fesad (bozulu~) a.leminden, maddeye ve tabiata esaretten kurtarmaya vesile oldugunu, bu nedenle musikinin ogretilmesinin ve iyi ~ekillerde kullarulmasirun gerekli oldugunu beyan etmektedirler. Klsacas1 musiki, ferdin olgunla~mas1, annmas1 ve ic;: diinyasmda tatmin olmas1 ic;:in gereklidir.

Enerjimizi ve zamarumlZl, musikinin haram nu veya helal mi gibi ucu ac;:ik ve sonuc;: ahnamayan tart1~malar yerine -ki bence bu kavramlar ancak insan fiillerine uygulanabilir, duygulara degil- ins an fi.tratma uygun, Miisliirnan gencin, dogrudan zevk-i selimine hitap edecek; musiki dahil her ti.irlii me~ru sanat formlarlll1 arayip bulmaya, onlari geli~tirmeye ve islann egitimin ic;:ine mecz etmeye c;:ah~mak gerekir. Zira sanat ve estetikten yoksun bir dini egiti.min kac;:mtlmaz neticesi, ruhsuz bir bilgi aktarlIDldrr ve hatta kuru bir bilgi yiiklemesidir ki bu da kmr dongiiye, dar gorii~liiliige ve ideolojiye kadar goti.iri.ir. Bunu ba~armak ic;:in, en ba~ta zikrettigimiz ilim, hikmet ve sanatm beraberce ve birbirlerine tamamlar ~ekilde ele ahndrgi dini egitim programlarllllil geli~tirilmesi zaruridir. Bununla ilgili, islam kiilti.ir ve medeniyetinde zengin bir kaynak ve materyal zaten mevcuttur. Onemli olan o kaynaklardan istifade ederek, modern diinyanm ihtiyac;:lar1 ve ~artlari goz oniinde tutularak iizerlerine yenilerini eklemeye devam etniektir. ·

Zaman egittikfe gorurum aklimm eksikligini

ilmim arttikfa bilirim, bir ~ey bilmedigin:zi.

• !4i 1mam ~afi.i

Kaynaldar

Artun, Erman. Dinf-Tasawu.fi Halk Edebiyah. 3. Baslo. 1stanbul: Kitabevi, 2010.

Avam, Gulamnza. Hikmet ve Sanat (Makaleler). <;ev.Mehmet Kanar. istanbul: insan Yaymlan, 1997.

imam $afi1. Divan: jmam $afil'nin $iirleri. <;:ev. A. Ali Ural. 4. Baslo.. istanbul: ~ule Yaymlari,2013 .

. )

Cielenek ve Modernite Arasmda islam Yorumlar1

Madden, Edward H. "Some Characteristics of Islamic Art:' The Journal of Aesthetics and Art Criticism. (2009), vol. 3, no. 4, ss. 423-430.

Mahdi, Muhsin. "Islamic Philosophy and Fine Arts:'

http:/ I archnet.org/ system/ publications/ contents/3 726/ original/D PTO 100. pdf?l384776305

Nasr, Seyyed Hossein. Islamic Art and Spirituality. Albany: SUNY, 1987.

____ _ "Religious Art, Traditional Art, Sacred Art: Some Reflections and Definitions:'

www.worldwisdom.com/publiq'.library/ default.aspx

bkten, Sadettin. Gelenek Sanat ve Medeniyet. 2. Bash istanbul: Sufi Kitap, 2016.

Rfuni, Mevlana Celaleddin. Mesnevi. 6 cilt.

Saeed, Khawaja Muhammad. "Islamic Art and Its Spiritual Message:' International Journal of Humanities and Social Sciences. (2011), vol. 1, rio. 2, ss. 227-234.

Shiloah, Amnon. "Music and Religion in Islam:' Acta Musicologica. (1997), c. 69, no: 2, ss. 143-155.

Schimmel, Annemarie. Calligraphy and Islamic Culture. London: I. B. Tauris & Co. Ltd. Publishers, 1990.

Stoleriu, Adrian and Irina-Andreea Stoleriu. "Connections Between Art and Religion in the Twentieth Century:' European Journal of Science and Theology. (2013), vol. 9, no. 2, ss. 199-207.

Uludag, Siileyman. jslam Apsmda Musiki ve Serna. 3. Basla. istanbul: Marifet Yaymlar1, 1999.