49

www

.unk

apan

i.com

.tr

HÜCRE ORGANELLERİ SİTOPLÂZMA

Hücre zarının içini dolduran kolleidal sıvıdır. Sitoplâzma içinde hücrenin tüm metabolik faaliyetleri gerçekleşir. Bu nedenle sitoplâzmada; enzimler, ATP, solunum gazları, su, organik ve inorganik moleküllerin yanı sıra yönetici molekül-leri olan DNA ve RNA‘da bulunur.

ATP üretilen, enzim sentezlenen bir ortam olduğu için sitop-lâzma canlıdır. Sitoplâzmada yer alan organik moleküllerin miktarı hücreden hücreye farklılık gösterir. Bununla birlikte sitoplâzmada en fazla bulunan inorganik molekül sudur.(% 75–85) Organik moleküller ise sırasıyla; Protein, yağ ve karbonhidrat şeklinde sıralanır.

Prokaryot hücreli canlılarda ribozomdan başka organel olmadığı için tüm metabolik reaksiyonlar sitoplâzmada mey-dana gelirken, ökaryot hücrelerde bazı reaksiyonlar sitop-lâzmada bazı reaksiyonlar da organel adı verilen özel zarlı birimlerde meydana gelir.

RİBOZOM:

Tüm hücrelerde bulunan evrensel organeldir. Hücrenin en küçük organelidir. Bu organel protein sentezinin yapıldığı yerdir. Başta enzimlerin yapısı protein olduğu için tüm hücre-lerde mutlaka bulunur. Canlılık olaylarının tümü enzimlerle yürütülür. Bu nedenle hücrede sayısı en fazla bulunan organeldir. Ribozomda sentezlenen polipeptit molekülleri yani proteinler; hücrenin yapısına katıldıkları gibi enzim, hormon ve özel savunma moleküllerinin yapısına da katılır-lar.

• Ribozom zarlı bir organel değildir. Çünkü yapısını protein (%60) ve r-RNA(%40) oluşur.(NÜKLEOPROTEİN yapılı-dır.)

• Ribozom ökaryotlarda çekirdekçikten prokaryotlarda çekirdekçik olmadığı için, DNA’nın özel bir bölgesinden üretilir.

• Ribozom iki alt birimden oluşur.Protein sentezlenirken küçük alt birime m-RNA, büyük üst birime de t-RNA mo-

lekülleri bağlanır r-RNA molekülün görevi ise bu birimleri birbirine bağlamaktır.Bu iki birim birbirine bağlanmadan ribozom molekülü çalışmaz.

• Ökaryot hücrelerde ribozom sitoplâzmadan başka, endoplazmik retikulum üzerinde, çekirdek zarı üzerinde, mitokondride ve kloroplastta da bulunabilir.

• Hücredeki ribozom sayısı sentezlenen protein miktarına bağlıdır.

Ribozom sayısının canlılardaki benzerliği akrabalığı belirle-yemez.

Ribozom: r-RNA ve proteinden oluşur.

ENDOPLAZMİK RETİKULUM:

Hücre zarının sitoplâzmaya yaptığı uzun kanalcıklar sistemi-dir. Hücrenin tüm iç yüzeyini bir ağ gibi kapladığından hücre-de iskelet görevi görür. Bu özelliği ile de hücreye desteklik sağlar. Ancak asıl görevi bu değildir. Hücre içindeki madde taşımacılığını gerçekleştirir. Bazı endoplazmik retikulum kanallarının üzerinde ribozom organeli bulunur. Bu organeli taşıyanlara Granüllü endoplazmik retikulum adı verilir.

• Granüllü endoplazmik retikulumda (GER) proteinli mole-küller taşınır ve depo edilir.

Bazılarında ise ribozom organeli bulunmaz. Bunlara da Granülsüz endoplazmik retikulum denir.

• Granülsüz endoplazmik retikulumlarda da (DER) yağ sentezlenir taşınır ve depo edilir.

• Endoplazmik retikulum hücreyi bölümlere ayırarak bazı özel pH gerektiren reaksiyonların da kendi kanallarında gerçekleşmesini sağlar.

• Ribozomda sentezlenen protein moleküllerinin de enzim paketine dönüşümü,endoplazmik retikulumda gerçekle-şir.

• Endoplazmik retikulumun bir diğer görevi de golgi organelini oluşturmaktır.

• Hücre bölünmesi sırasında yıkıma uğrayan endoplazmik retikulum daha sonra hücre zarından yeniden yapılır.

• Endoplazmik retikulum ökaryot olan tüm hücrelerde bulunur.

50

Unk

apanı®

Yayın

cılık

w

ww.u

nkap

ani.c

om.tr

GOLGİ ORGANELİ:

Özellikle granülsüz endoplazmik retikulumdan kopan parça-lardan oluşur. Yassı keseciklerdir. Endoplazmik retikulumdan koptuğu anda tüpçükler sistemine benzer. Zamanla tüpçükle-rin uçlarına biriken salgı maddeleri daha sonra golginin salgı keseciğine dönüşmesine neden olur.

Hücrede sayısı fazla olmamakla birlikte çekirdeğe yakın olarak bulunan organeldir. Sayısı birkaç taneden fazla ola-maz.

• Golgi organeli salgı yapma ve bu salgı maddelerini depolamakla görevlidir.

• Yağ sentezler ve depolar.

• Hücre zarının yapısında yer alan glikoprotein, glikolipit moleküllerini de paketler.

• Gözyaşı, ter, süt, tükürük sentezler ve salgılar.

• Hormonlar ve enzimler bu organelde paketlenir.

• Endositoz reaksiyonlarında yırtılan hücre zarını tamir eder.

• Bitkilerde de yağ sentezleyen golgi hücre duvarını sen-tezler.

• Bitkilerde meydana gelen hücre bölünmeleri sonucunda Fragmoplastı yani orta lameli oluşturarak hücrenin ikiye bölünmesini sağlar.

• Golgi organeli bitkilerde de reçine, lignin, süberin mole-küllerini paketler.

• Bitkilerin kendilerine has kokusunu da salgılayan golgi organelidir.

• Golgi organeli lizozom organelini de oluşturur.

• Golgi organelinden kofullar da oluşur.

Bir bitki hücresi yaşlandıkça hücrede;

I. Koful çapı

II. Çekirdek hacmi

III. Metabolizma hızı

IV. Kofulundaki su miktarı

verilenlerinden hangilerinde artış görülür?

A) I ve II B) I, II ve III C) I ve IV

D) I, III ve IV E) I, II, III ve IV

Bitki hücreleri yaşlandıkça; koful çapı büyür. Çekirdek hacmi küçülür. Metabolizma yavaşlar. Kofuldaki su miktarı artar.

Doğru Seçenek: C

LİZOZOM:

Golgi organelinin ribozomlarda oluşan enzimlerin etrafını çevirmesi sonucu oluşur. Lizozomlar içlerinde polimerleri hidroliz edecek olan enzimleri taşıdığından endositoz reaksi-yonlarında aktif olarak iş görürler. Taşıdığı enzimlere HİDROLİTİK enzimler de denir.

Lizozomlar alyuvar hücreleri hariç tüm hayvan hücrelerinde bulunur. Bitki hücrelerinde bulunmaz.

Lizozomlar hayvan hücrelerine özgü organellerdir. Ancak bazı bitkilerde lizozom benzeri organeller de vardır. Bu organellere fitozom ya da fitolizozom adı verilir.

• Akyuvarlar, kupfer hücreleri, makrofajlar endositozu fazla yapan hücreler oldukları için lizozom sayıları fazla olan hücrelerdir.

• Ölen hayvan hücrelerinde canlılığını kaybeden zar par-çalanır. Lizozomun içindeki pasif enzimler sitoplâzmaya çıktıklarında aktifleşir. Aktif olan enzimler hücrelerini sin-dirmeye başlarlar. Bu şekilde ölen hücrelerin kendi lizozomlarıyla yok edilmesine OTOLİZ denir. Ölümden kısa bir süre sonra kokuşma meydana gelmesi de bu yüzdendir.

• Kurbağalar metamorfoz yani başkalaşım geçiren canlı-lardır. Bu canlılar larva dönemlerinde morfolojik olarak balığa benzerler. Erginleştiklerinde ise kuyruklarını kay-bederler. Bu olayda lizozom görev yapar.

• Memelilerin yavrularını emzirme dönemlerinin bitmesiyle süt bezlerinin körelmesini de lizozom sağlar.

• Yaşlı alyuvarların yok edilmesini de lizozom sağlar.

• Harap dokuların yok edilmesini de lizozom sağlar.

• Lizozom faaliyetlerinin anormalleşmesi sonucu deri hücrelerinin ölmesiyle ciltte lekeler oluşur.

51

Unk

apanı®

Yayın

cılık

w

ww.u

nkap

ani.c

om.tr

• Döllenme sonucunda yumurtaya sperm girdikten sonra sperm kuyruğunu lizozom faaliyeti sonucunda bırakır.

• Embriyo dönemimde insanların parmakları arasında perdeler bulunur Bu perdelerin yok edilmesinde yine lizozom görev yapar.

• Lizozomlar hücre savunmasında etkilidirler. Hücreye giren bakteri, virüs veya yabancı maddeleri etkisiz hale getirmekle de görevli bir organel olarak görev yapar.

• Lizozom bozulmaları sonucu hücrelerde mutasyon mey-dana gelebilir. Bu durumun kanserleşmeye sebep olduğu düşünülmektedir.

PEROKSİZOM:

Bu organel hayvan, bitki, protistler ve mantarlar hücresinde bulunur. Peroksizom içinde katalaz enzimini taşır.

• Katalaz enzimi hücre içinde oluşan hidrojen peroksiti (H2O2), su ve oksijene dönüştüren enzimdir.

H2O2 + katalaz H2O +1/2 O2 +katalaz

dönüştürür.

• Hayvanlarda özellikle kalp, karaciğer, kas ve böbreklerde miktarı fazla olan organeldir.

• Tek katlı zara sahip olan organeldir.

Bir araştırmacı incelediği farklı hücrede şu sonuçlara ulaşıyor.

—X hücresi ekzositozla polimerleri hücre dışına atabiliyor.

—Y hücresi ise mitokondri organeli sayesinde oksidatif fosforilasyonla ATP üretebiliyor.

—X hücresinde yer alan golgi organeli yırtılan hücre zarını tamir ediyor.

—Y hücresi fagositoz için glikoliz sonucunda ürettiği ATP’yi kullanabiliyor.

Yukarıda verilen hücrelerin özellikleri ile ilgili verilenler-den hangisinin doğruluğu kesin olarak söylenebilir?

A) X hücresi bitkinin kök hücresidir.

B) Y hücresi yaprağın üst epidermis hücresidir.

C) X hücresi hayvan hücresidir.

D) Y hücresi hayvan hücresidir.

E) Y hücresi bakteri hücresidir.

Fagositoz yapabilen hücrelerin hayvan hücreleri oldukları kesin olarak söylenebilir.

Doğru Seçenek: D

KOFUL (VAKUOL):

Endoplazmik retikulum ve golgiden kopan parçalardan olu-şur. Bitkilerin genç hücrelerinde bulunmayan ya da çok küçük olan kofullar hücre yaşlandıkça büyür. Bu nedenle bitki hücrelerinde büyük ve az sayıda hayvan hücrelerinde küçük ve çok sayıda koful bulunur.

• Otsu bitkilerde; kofulların içine turgor basıncı sonucu su girer. Kofullar şişerek hücre zarına, hücre zarı da hücre çeperine yapışır. Bitkiler de böylece dik durur. Direnç ka-zanır.

• Tatlı sularda yaşayan tek hücrelilerde bulunan kontraktil kofullar sayesinde, hücre içine giren fazla su aktif taşıma ile atılarak hücrenin hemoliz olması engellenir.

Bitki kofullarında kontraktil koful gibi suyun atılması olayı görülmez. Bitkilerin sahip olduğu hücre duvarı ile fazla suyun bitki hücresine girmesi önlenir.

• Endositozla hücre içine alınan besinlerin çevrili olduğu zara da besin kofulu denir. Kofulun içinde artık madde varsa bu kofula da dışkılama kofulu denir.

• Bazı bitki hücrelerinde kofulların içinde Antosiyanin adı verilen renk maddesi bulunur. Bu renk pigmenti sayesin-de bitkide; meyve, çiçek ve yaprak değişik renklere sahip olur.

ÖRNEK

Kofulun içindeki sıvı asitse, antosiyanin kırmızı, baz ise mavi ve nötr ise mor renk alır.

Kofullardan; kontraktil kofullar daimi koful iken, besin, depo, dışkılama kofulları da geçici kofullardır.

Bir bitki hücresinde bulunan koful.

52

Unk

apanı®

Yayın

cılık

w

ww.u

nkap

ani.c

om.tr

I. Mitokondri

II. Kloroplast

III. Sentrozom

IV. Ribozom

Yukarıda verilen hücre organellerinden hangileri bir hayvan hücresinde;

—Kendini eşleme

—Protein sentezleme

özellliklerinin tamamını gerçekleştirir?

A) Yalnız I B) I ve III C) I, III ve IV

D) II ve IV E) III ve IV

Kloroplast organeli hayvan hücresinde bulunmaz. Bir hücre-nin kendini, eşlemesi için DNA ‘ya, protein sentezlemesi için de ribozoma ihtiyaç vardır. Bu organellerden sadece mito-kondride DNA ve ribozom vardır.

Doğru Seçenek: A

MİTOKONDRİ:

Tüm ökaryot hücreli canlılarda bulunan, oksidatif fosfo-rilasyonun yapıldığı organeldir. Hücrenin enerji santrali olarak ta tanımlanır. Tüm canlılar metabolizma faaliyetlerini sürdürüp yaşayabilmek için enerji yani ATP üretmek zorun-dadırlar. Hücrede ATP üretmek için yapılan olaylara ise solunum denir. Solunumun başlangıç tepkimeleri tüm canlı-larda ortak olan reaksiyonlar sonucunda gerçekleşir. 1 mole-kül glikozun sitoplâzmada substrat düzeyinde fosforilasyonu ile 2 molekül pirüvata yıkımı ile sonuçlanan GLİKOLİZ reak-siyonu bütün canlılarda ortaktır. Eğer canlının enzim sistemi oksijenli solunum yapmasını sağlıyorsa, solunum Ökaryot hücreli canlılarda mitokondride devam eder ve bu organelde de sonlanır.

Solunumun genel formülü;

C6H12O6 + 6O2 +2ATP enzim 6CO2 +6H2O+ 40 ATP +ısı

Solunum önce enerji harcanan sonra enerji üretilen bir tep-kimedir. Ancak üretim tüketimden fazla olduğu için sonuçta Ekzergonik bir tepkimedir.

• Solunum reaksiyonlarının devamının gerçekleştiği mito-kondri organeli çift katlı zardan oluşur. Dış zar düz, iç zar ise kıvrımlıdır. İç zarın kıvrımlı olmasının amacı yüzeyin artmasıdır. İç zarı oluşturan her kıvrıma KRİSTA adı ve-rilir. Bu kıvrımlar üzerinde elektron taşıma siste-mi(E.T.S)birimleri bulunur. Mitokondrinin içindeki

sitoplazmik sıvıya da MATRİKS denir. Matriksin içinde mitokondriyal-DNA, RNA, enzimler ve ribozom bulunur.

• Mitokondri işlevini yürütecek olan enzimlerini, matriksteki ribozomlarda sentezler. Bu sentez için gerekli olan gene-tik bilgiyi sahip oluğu DNA molekülünden elde eder.

Mitokondri DNA molekülü taşıdığı için kendisini eşler. Ancak bu eşleme, çekirdek DNA’sının emri olmadan gerçekleşe-mez.

• Mitokondri enerji ihtiyacının fazla olduğu kas, kalp, kara-ciğer ve böbrek gibi organların hücrelerinde bol miktarda bulunur.

• Karaciğer hücrelerinde yer alan mitokondri hücreleri ATP üretmekle beraber, Ornitin devrinin gerçekleşip ürenin de oluştuğu yerdir.

Mezozom ve çıplak DNA taşıyan bir hücrenin;

I. Hücresinin yapısı

II. Sahip olduğu organel

III. Yer aldığı alem

IV. Gerçekleştirdiği metabolik olay

ile ilgili aşağıdaki verilenlerden hangisi doğru olarak verilmiştir?

I ıı ııı ıv

A) Ökaryot ribozom protista oksijenli solunum

B) Prokaryot ribozom monera fotosentez

C) Prokaryot ribozom monera oksijenli solunum

D) Ökaryot mitokondri protista oksijensiz solunum

E) prokaryot kloroplast bitki protein sentezi

Mezozom ve çıplak halde DNA taşıyan canlılar prokaryot hücreli canlılardır. Sahip oldukları tek organel ribozom, yer aldıkları alem monera ve mezozomdan dolayı metabolik olarak oksijenli solunumu gerçekleştirirler.

Doğru Seçenek: C

53

Unk

apanı®

Yayın

cılık

w

ww.u

nkap

ani.c

om.tr

PLASTİTLER:

Bitkide bulunan renkli pigmentleri taşıyan taneciklerdir. Bütün plastitler, proplastitlerden oluşur. Proplastitler renksiz tanecik olan lökoplastlara dönüştükleri gibi Renkli tanecik olan klo-roplast ve kromoplasta da dönüşürler.

Hücrede; lökoplast, kromoplast ve kloroplast olmak üzere üç çeşit plastit vardır.

Kloroplast:

Bitki hücrelerinde fotofosforilasyonun gerçekleştiği çift katlı zardan oluşan organellerdir. Kloroplast bitkinin yeşil kısımla-rında özellikle yapraklarında bulunur.

• Kloroplastında dış zarı düz, iç zarı kıvrımlıdır. İç zarın kıvrımlı olmasının nedeni yüzeyi arttırmaktır. İç zarı oluş-turan tilakoid kıvrımları granayı oluşturur. Granada; Klo-rofil pigmenti ve elektron taşıma sistemi vardır.

Klorofil; fotosentezin başlaması için ışığı soğuran organik bir moleküldür. Yapısında karbon, hidrojen, azot, oksijen ve magnezyum elementleri bulunur. Magnezyum elementinden dolayı da yeşil renklidir.

• Kloroplastın içindeki sitoplazmik sıvıya da STROMA denir. Stromada; DNA, RNA, ribozom ve fotosentez en-zimleri bulunur.

Kloroplastlarda da mitokondri gibi DNA molekülü vardır. Kloroplastta kendi kendini eşleyip çoğalabilir. Ancak eşlemek için çekirdek DNA ‘sından emir alması gerekir.

• Bir hücredeki kloroplast sayısı genetik bilgisine göre değişir. Kloroplast sayısı arttıkça yaprağın rengi de koyu-laşır.

Fotosentezin genel formülü:

6CO2 + 6H2O ışık C6H12O6 +6O2 (Bitki ve mavi-yeşil algler)

Kloroplastın temel görevi inorganik moleküllerden ışık enerji-si yardımıyla organik molekül elde etmektir. Bu organik moleküllere besin denir.

Fotosentez önce ATP üretilen sonrada tüketilen bir tepkime-dir.

Kloroplast ve mitokondri yapıları gereği prokaryotik hücrelere benzer. Bu hücrelerde olduğu gibi, DNA, RNA ve ribozomları ile enzimleri vardır. DNA’larıda kendini, eşleyebilir.

Aşağıda bir hücrenin özellikleri ile ilgili,

− İnorganik moleküllerden organik molekül sentezleyebilir.

− Organik molekül sentezlerken kullandığı enerji organik madde fosforilasyonundan elde ettiği enerji değildir.

− Organik molekül sentezinde hidrojen kaynağı olarak su kullanır.

verilenlere göre bu hücre ile ilgili aşağıdakilerden hangi-si kesin olarak söylenebilir?

A) Ökaryot bir hücredir ve bu organel mitokondridir.

B) Prokaryot bir hücredir ve bu organel mezozomdur.

C) Ökaryot bir hücredir ve bu organel kloroplasttır.

D) Prokaryot bir hücredir ve bu organel kloroplasttır.

E) CO2 özümlemesi ile besin sentezleyebilir.

Hücrenin sadece besin sentezleyebildiği verilmiş, bu meta-bolizma faaliyetini prokaryot ve ökaryot hücreler gerçekleşti-rebilir. Hidrojen kaynağı olarak su kullanan canlılar; Prokaryot olan mavi-yeşil algler ve ökaryot hücreli olan yeşil bitkilerdir.

Doğru Seçenek: E

Kromoplast

Yeşil renk dışındaki içeren pigmentlerdir. Kloroplastların başkalaşım geçirmesiyle oluşurlar Kırmızı olanına LİKOPİN, sarı olanına KSANTOFİL, turuncu olanına da KAROTEN adı verilir. (Karoten provitamin A ‘dır.)Kromoplastlarda fotosen-tez gerçekleşmez.

Bitkilerde mor renk veren ANTOKYAN pigmenti ile sarı renk veren FLAVON pigmentleri de bulunur. Bu pigmentler Klo-roplastlarda değil, kofulların içindedir. Koful öz suyunun pH ‘ına göre de renklerin tonları ortaya çıkar.

Lökoplast

Renksiz taneciklerdir. Bitkilerin ışık görmeyen kısımlarında oluşur. Işık karşısında kloroplastlara dönüşürler. Bu organellerde başta nişasta olmak üzere yağ ve protein de depolanır. Nişasta hem sentezlenir hem de yıkıma uğrar.

54

Unk

apanı®

Yayın

cılık

w

ww.u

nkap

ani.c

om.tr

Bir bitkinin kök hücresinden alınan üç farklı organelin işlevi hakkında;

I. a organeli sudan gelen hidrojeni, karbondioksitle reaksi-yona sokar.

II. b organeli zarsız olup iki birimden oluşur.

III. c organeli yağ sentezleyip depolar. Hücre zarının onarı-mını da yapar.

verilen organellerle ilgili verilenlerden hangisi ortaktır?

A) Hücre zarının hücre içi uzantıları olup, seçici geçirgenlik özelliği taşırlar.

B) Metabolizmalarını yürütebilmeleri için ATP enerjisi kulla-nırlar.

C) Biyolojik enerji harcarken solunumun sonucunda açığa çıkan ATP'yi kullanırlar.

D) Sitoplâzmadaki glikoz konsantrasyonunu arttırırlar.

E) Tüm organellerde meydana gelen reaksiyonlar hidroliz tepkimeleridir.

Verilenlere baktığımızda a organeli kloroplast, b organeli ribo zom, c organeli de golgi organelidir. Kloroplastlar besin sentezler. Ribozom protein sentezler. Golgi de yağ sentezler.

Tüm bu organellerin yaptığı olaylar için ATP harcanır.

Doğru Seçenek: B

Sentriyoller ve Sentrozom:

• Sentriyoller hayvan hücrelerinde, birçok protistada ve bazı mantarların üreme hücrelerinde bulunur.

• Hücrede iki tanedirler ve sentriyollerin kendilerini saran sıvı ile birlikte teşkil ettikleri yapıya SENTROZOM adı ve-rilir.

• Sentrozomlar da ribozomlar gibi zarsızdır.

• Sentrozomların da yapısında DNA molekülü vardır. Bu nedenle hücre bölünmesi esnasında kendini eşleyerek iki katına çıkarır.

• Görevleri hücre bölünmesi esnasında iğ ipliklerini oluş-turmaktır. Bu sayede kromozomlar karşı kutuplara çekilir.

• Bitki hücrelerinde sentrozom bulunmaz ve bitki hücrele-rinde iğ iplikleri sitoplazmik proteinlerden oluşur.

1sentrozom= 2sentriol’den oluşur.

Gelişmiş organizasyonlu tipik bir bitki hücresinde aşa-ğıdakilerin hangisinde verilenlerin her ikisi de bulunur?

(ÖSS–1998)

A) Kromoplast ve Sentrozom B) Ribozom ve Mitokondri

C) Lignin ve Vurgan koful D) Glikojen ve lökoplast

E) Pinositoz cebi ve Selüloz çeper

Sentrozom, pinositik cep, vurgan(kontraktil)koful ve glikojen sadece hayvan hücrelerinde bulunur. Ribozom ise evrensel bir organeldir. Bitkinin tüm hücreleri oksijenli solunum yapar.

Doğru Seçenek: B

ÇEKİRDEK (NÜKLEUS)

Ökaryot hücreli canlılarda hücrenin yönetim ve kontrol mer-kezidir. Çekirdeğin görevleri taşıdığı DNA’nın da görevleridir.

Çekirdek dört bölümde incelenir.

• Çekirdek zarı

• Çekirdek sıvısı

• Çekirdekçik (nükleolus)

• Kromatin iplikler

Mitokondri, kloroplast ve çekirdek çift zarlı organellerdir.

Çekirdek Zarı

Çekirdek çift zarlıdır. Endoplazmik retikulumdan oluşur. Hücre zarının özelliklerini taşır. Hücre zarında olduğu gibi por adı verilen gözenekleri vardır. Yalnız poların çapı hücre zarındaki porların çapından büyüktür. Bu sayede m-RNA ve ATP gibi büyük moleküllerde zarda içeri girip çıkabilirler. Hücre zarının yıpranan yerlerinin onarılmasında ve yenilen-mesinden golgi organeli sorumludur.

Çekirdek Sıvısı

Hücre içini dolduran sitoplâzmaya çok benzer. Kolleidaldır. Yapısında, %50–80 oranında su,%35–39 oranında protein,% 10–15 oranında DNA ve %1 oranında inorganik tuzlar bulu-nur.

Çekirdekçik

Zarsızdır. r-RNA ve protein moleküllerinden oluşur. Bu yüz-den ribozomları oluşturur ve aktifleşmesini sağlar. Çekirdek-çiğin sayısı ve büyüklüğü hücrenin işlevine göre değişir. Sperm hücreleri ve kas hücreleri gibi protein sentezinin az olduğu hücrelerde küçük ve az sayıda bulunurken, sinir hücresi, yumurta hücresi, salgı hücrelerinde büyük ve çok sayıda çekirdek bulunabilir.

Kromatin İplik

Bu iplikler DNA molekülünden oluşurlar. Hücre bölünürken Protein ipliklere sarılarak KROMOZOM adını alırlar. Çekir-değin görevi olan hücre yönetimi ve kontrolü görevlerini veren bu ipliklerdir. Histon adlı proteinler kromozomların temel proteinleri olup, çekirdek içinde en bol bulunan protein-lerdir. Bu protein molekülü kromozomda iskelet görevi yapar.

• Bir türün tüm hücrelerinde DNA ve histon protein miktarı aynıdır.

55

Unk

apanı®

Yayın

cılık

w

ww.u

nkap

ani.c

om.tr

• Kromozomların üzerinde primer ve sekonder olmak üzere iki boğum bulunur. Primer boğum kromozomu eşit veya eşit olmayan iki kola ayırır. Oluşan bu bölümlerde SENTROMER adı verilen kısım bulunur. Hücre bölünür-ken oluşan iğ iplikleri, sentromere tutunarak kromozo-mun kromatitlerinden veya birbirlerinden ayrılmasını sağ-lar.

1 KROMOZOM = 2 KROMATİT ‘den oluşur.

• Kromozomların üzerinde uydu= satellit adı verilen başka bir kısm daha vardır. Uydunun görevi çekirdekçiğin olu-şumunu sağlamaktır.

• Kromozomlar hücre bölünmesi tamamlandığında yeni-den kromatin iplik haline dönerler.

m-RNA sentezi kromatin iplik halindeyken yapılır. Kromozo-mun üzerinden m-RNA sentezlenemez. Bu nedenle protein sentezi yapılırken DNA kendini eşlemez. (Replikasyon)

• Bir türün tüm hücrelerindeki DNA sayısı sabittir.

• DNA sayısının azlığı veya çokluğu gelişmişliği göster-mez. Gelişmişliği üzerinde taşıdığı gen sayısı gösterir.

• Canlılar arasındaki akrabalığın temel faktörü; DNA üze-rindeki genlerin şifrelenişinin benzerliğidir.

DNA kromozom halinde ise hücre bölünür ve genetik devam-lılığı sağlar. Kromatin iplik halinde ise protein sentezleyebilir.

Çekirdek sadece kalıtımdan sorumlu değildir. Çekirdek olmadan hücre yaşamını devam ettiremez. Hücrenin yapısını ve şeklini belirleyen çekirdektir. Çekirdeği çıkarılan hücre yaşayamaz. Çekirdekte hücre dışında hayat bulamaz.

Hücre organelleri ile ilgili;

I. Organik madde oksidasyonu yapma

II. Reaksiyon tamamlandıktan sonra hücrenin osmotik basıncı artar.

III. Kendine özgü kompleks organik molekülü sentezleme

olaylarından hangileri mitokondri ve kloroplast organeli için ortak özelliktir?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

D) I ve II E) II ve III

Mitokondri de meydana gelen reaksiyon organik madde oksidasyonu meydana getirirler. Solunumun formülüne göre; reaksiyon sonucu su ve karbondioksit çıkar Bu durumda hücrenin osmotik basıncı azalır. Mitokondride bulunan ribo-zom ise protein molekülünün sentezlendiği yerdir.

Kloroplastta ise; fotosentez yapılarak reaksiyon sonucunda açığa besin ve oksijen gazı açığa çıkar. Fotosentez tepkime-lerinde su harcanır. Bu hücrede osmotik basınç artar. Klorop-lastta bulunan ribozomlarda ise protein molekülü sentezlen-diği yerdir.

Yani her iki organelde de bulunan ribozom ve görevi ortaktır.

Doğru Seçenek: C

Ökaryot hücrenin farklı organellerinde ATP üretildiği bilindiğine göre, bu iki organelin ayırt edilmesinde aşa-ğıdakilerden hangisi fark olarak kullanılamaz?

A) İnorganik molekül kullanarak besin sentezleme

B) Organik molekül kullanarak enerji üretme

C) Enerji kaynağı olarak ışık kullanma

D) Elektron taşıma sistemi kullanarak ATP elde etme

E) Hidrojen kaynağı olarak besin kullanma

Bu organellerden biri kloroplast diğeri ise mitokondridir. Verilenlere göre her ikisinde de ortak olan özellik elektron taşıma sistemleriyle ATP ürettikleridir.

Doğru Seçenek: D

56

Unk

apanı®

Yayın

cılık

w

ww.u

nkap

ani.c

om.tr

(Bu testi çözümü için tavsiye edilen süre 20 dakikadır.)

1. Bir hücrede meydana gelen bir metabolizma olayının gerçekleşmesi sırasında meydana gelen bazı değişiklik-ler aşağıdaki grafikte verilmiştir.

Madde miktarı

Su

Aminoasit

ATP

zaman

Grafiğe göre aşağıdakilerden hangisi bu metabolik faaliyetleri gerçekleştiren organeldir?

A) Mitokondri B) Ribozom

C) Sentrozom D) Endoplazmik retikulum

E) Kloroplast

2. Canlı hücrelerde gerçekleşen bazı olaylar şunlardır.

I. Amino asitlerden protein sentezlemesi

II. İnorganik moleküllerden organik molekül sentezi

III. ADP + P ‘den ATP sentezi

IV. Hücre bölünürken iğ ipliği oluşumu

olaylarından hangilerinin gerçekleşmesi için özel zarlı organele gerek yoktur?

A) I ve II B) I ve III C) II ve IV

D) I, II ve III E) I,II, III ve IV

3. Aşağıda bazı hücreleri özellikleri tabloda verilmiştir.

Hücre tipi

Ribozom Sentrozom Nişasta Glikojen

X + + - +

Y + - + -

Z + - - +

Tabloya göre;

I. X hücresi ökaryot bir bitki hücresidir.

II. Y hücresi prokaryot bir bakteri hücresidir.

III. Z hücresi prokaryot bir bakteri hücresidir.

verilenlerinden hangilerinin doğru olduğu söylenebi-lir?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

D) I ve III E) II ve III

4. Aşağıdaki tabloda farklı türlerin metabolik özellikleri verilmiştir.

Türler Tüketilen Üretilen

A CO2,H2O Besin ve O2

B CO2, H2S Besin ve S2

C Besin ve O2 CO2,H2O

Tabloya göre bu canlı türlerinin özellikleri ve sahip oldukları organelle ilgili olarak;

I. A türü; bir çam olup, organel kloroplasttır.

II. C türü; bir fotosentetik bakteri olup, organel yerine klorofil pigmenti vardır.

III. B türü; bir mavi yeşil alg olup, organeli ribozomdur.

verilenlerinden hangilerinin doğru olduğu söylenebi-lir?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

D) I ve II E) II ve III

5. Bir türe ait canlının farklı dokularından alınan hücre örneklerinde;

I. DNA sayısı

II. Enzim miktarı

III. DNA’nın aktif bölgesi

IV. Organel miktarı

verilenlerinden hangilerinin aynı olması beklenir?

A) Yalnız I B) I ve III C) I,II ve III

D) II, III ve IV E) I,II ve IV

6. İnsan vücudunda bazı mitokondrilerin içyapıları ve özel fonksiyonları vardır. Karaciğerde bulunan mitokodri hüc-releri oksidatif fosforilasyonunu yanı sıra, ornitin devrini de yaparak, amonyağı üreye dönüştürür. Uzun süre aç kalındığında ise, mitokondriler deforme olur. Mitokondri-lerde şişme, krista sayısında ise azalma görülür. Ancak yeniden düzenli beslenildiğinde rejenerasyonla mito-kondriler, eski hallerine dönerler.

Bu bilgilere göre;

I. Mitokondri faaliyetleri ve sayısı dokudan dokuya de-ğişiklik gösterir.

II. Besin miktarının azalması mitokondri faaliyetlerini de azaltır.

III. Beslenme yetersiz olduğu sürece hücrede yıkım olaylarının miktarı azalır.

yorumlarından hangileri yapılabilir?

A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II

D) II ve III E) I,II ve III

57

Unk

apanı®

Yayın

cılık

w

ww.u

nkap

ani.c

om.tr

7. Bir hücrenin ototrof beslendiği;

I. Hücre içinde zarlı organeller bulunması

II. Sitoplâzmasında klorofil pigmenti bulunması

III. Endositoz yaparak hücre yüzeyini küçültmesi.

IV. İnorganik madde oksidasyonu yapması

olaylarından hangilerinin gerçekleşmesi ile kesin olarak söylenebilir?

A) I ve II I B) I ve III C) II ve III

D) II ve IV E) I,II ve IV

8. Bir bitkinin yaprağından alınan farklı hücrelerinde;

I. Kloroplast

II. Ribozom

III. Büyük koful

IV. Mitokodri

organellerinden hangileri ortak olarak bulunur?

A) I ve II B) I ve III C) I ve IV

D) II, III ve IV E) II ve IV

9. Ökaryot bir hücrede bulunan;

I. Ribozom

II. Kloroplast

III. Çekirdek

IV. Mitokondri

organellerinden hangileri kendilerini bölünerek eş-leme özelliğine sahiptir?

A) I ve III B) II ve III C) III ve IV

D) I,III ve IV E) II, III ve IV

10. Ökaryot hücrelerde bulunan mitokondri ve kloroplast organelleri genel anlamda birbirine çok benzer.

Aşağıda verilenlerden hangileri bu iki organelin ortak özelliklerinden biri değildir?

A) RNA bulundurma

B) Ribozom taşıma

C) DNA bulundurma

D) Elektron taşıma sistemine sahip olma

E) Organik madde oksidasyonu yapma

11. Hücrelerde canlılığın devamı için hangisinin bulun-ması zorunludur?

A) Çekirdek B) Ribozom C) Mitokondri

D) Enzim E) Organel

12. Aşağıdakilerden hangisindeki hücre organeli karşı-sındaki hücre metabolizma olayını gerçekleştiremez?

A) Mitokondri------- fosforilasyon

B) Kloroplast------- fotofosforilasyon

C) Sentrozom------ otoliz

D) Ribozom--------- su üretimi

E) Golgi taneciği------- salgı yapma

13. Ökaryot bir hücrede bulunan ribozom organeli aşa-ğıdakilerin hangisinde bulunabilir?

A) Golgi cisimciği

B) Lizozom zarı

C) Endoplazmik retikulum

D) Sentrozom

E) Koful

14. Bir hücrede meydana gelen,

I. Polimerlerden monomer oluşturma

II. Amino asitlerden protein sentezleme

III. Karbondioksit özümlemesi gerçekleştirme

IV. Hücre bölünmesi sırasında orta lamel oluşturma

aynı çeşit reaksiyonlarından hangileri hayvan ve bit-ki hücrelerinde organelde gerçekleştirilebilir?

A) I ve II B) II, III ve IV C) III ve IV

D) Yalnız IV E) I,II, III ve IV

15. Ökaryot bir hücredeki organellerden bazıları veril-miştir.

I. Çekirdek II. Mitokondri

III. Kloroplast IV. Lizozom

organellerinden hangilerinde organik madde oksi-dasyonu sonucu üretilen ATP enerjisi kullanılabilir?

A) I ve II B) I ve IV C) II ve III

D) II ve IV E) I,II ve IV

16. Aşağıda verilenlerden;

I. Mitokondri II. Sindirim kofulu

III. Golgi organeli IV. Sentrozom

organellerinden hangi ikisi ekzositozla hücre dışına atılacak olan ürün veya artıklar oluşturabilir?

A) I ve II B) I ve III C) II ve III

D) II ve IV E) III ve IV

1-B 2-E 3-C 4-A 5-A 6-E 7-D 8-E 9-E 10-E 11-D 12-C 13-C 14-A 15-A 16-C