Bošnjani-Bošnjaci istočno od Drine u XV i XVI vijeku.pdf

8/15/2019 Bošnjani-Bošnjaci istočno od Drine u XV i XVI vijeku.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/bosnjani-bosnjaci-istocno-od-drine-u-xv-i-xvi-vijekupdf 1/29

BOŠNJANI-BOŠNJACIISTOČNO OD DRINE U XV i XVI VIJEKU

Godine 1984. historijski arhiv iz Kraljeva, Meduopštinskihistorijski arhiv iz Čačka i historijski arhiv iz Užica publikovali

su nebočno vrijedne istorijske dokumente. Ti historijskidokumenti, čije је prevodenje na srpski jezik trajalo oko deset

godina, sakupljeni su u tri knjige а naslov ove jedinstvene zbirke је:

Osmanski katastarski popisi nekih područja Zapadne Srbije

u XV i XVI veku 1

To su dokumenti prve, znači najvažnije, kategorije kako se to

kategoriše u historijografiji. То је devet osmanskih katastarskih popisnih knjiga. Prva је iz 1476. god. а posljednja је iz 1572. god.U svakom tom popisu detaljno је popisano svako naselje, svako

domaćinstvo sa imenima svih punoljetnih muških stanovnika, sveono što se tada proizvodilo u tim mjestima, uz masu drugih

izuzetno vrijednih podataka.

Osmanski Imperij bio је ро mnogim stvarima, posebno u oblastima

administrativne uredenosti, skladno uređen sistem. Uz to osmanski imperij је imao izuzetno razvijen sistem u sferi feudalnih odnosa.

Dio tog sistema bili su i katastarski popisi (tapy deften)

stanovništva i naselja svih dijelova imperija. Ovi popisi susadržavali evidenciju svih naselja na popisivanom području, zatim

evidenciju svih punoljetnih muških stanovnika sa imenom njihovogоса, zatim potpun popis svega onoga što se u to vrijeme proizvodilo

u tom naselju, kolike su poreske obaveze svakog naselja, kao i niz

drugih, izuzetno važnih podataka. Istoj kategoriji dokumenata pripadaju i:

- Osmanski katastarski popis hercegovačkog sandžaka iz 1477.

god. ili hercegovački defter kako se on skraćeno naziva u

stručnim krugovima. Ovim detaljnim popisom obuhvaćeni sucijeli prijepoljski, pribojski, i pljevaljski kraj koji su tada

pripadali Hercegovini, odnosno hercegovačkom sandžaku. Ovi prostori su, u stvari, još 1373. god. uključeni u sastav državeBosne, odnosno bosanskog kraljevstva. Znači, ovi djijeloviSandžaka bili su dijo države Bosne sve od 1373. god. što је 90godina prije dolaska Osmanske lmperije na ove prostore.

- Krajište Isa- bega Ishakovića iz 1455. god. kojim su

obuhvaćeni dijelovi sjeničkog i novovarškog kraja.2

1 Turski katastarski popisi nekih područ ja Zapadne Srbije XV i XVI vek, I, Čačak,

1984. godina2 Hazim Šabanović, Krajište Isa- bega Ishakovića – Zbirni katastarski popis iz1455.godine, Orijentalni institut, Sarajevo, 1964



- Oblast Brankovića iz 1455. god. kojim је obuhvaćen dio

bijelopoljskog kraja i dijelovi prijepoljskog kraja.3

- Skadarski def ter iz 1485. god. kojim је obuhvaćen dio prostora prijepoljskog kraja, odnosno širi prostori današnjeg Komarana. 4

Faksimil korice od zbirke

Osmanski katastarski popisi

nekih područja Zapadne Srbije XV i XVI vek

3 Oblast Brankovića, opširni katastarski popis iz 1455. godine, Orijentalni institut uSarajevu, 1972.4 Selami Pulaha, Defteri i Regjistrimit te sanxhakut te Shkodres i vitit 1485, I, Tirane1974.



Faksimil jedne stranice orginala

Smederefskog deftera iz 1476. god.

U ovom osvrtu ukazat ćemo samo na jednu komponentu koja proističe iz ovih, pet vijekova starih i neobično važnihdokumenata. Ta komponenta odnosi se na imena naroda i etničkihgrupa kako na prostorima Sandžaka tako i na prostorima istočnood Drine, odnsno na prostorima današne Zapadne i CentralneSrbije

U detaljnom po popisu smederevskog sandžaka iz 1476. god.,kojem su tada pripadali i prostori danasnje Zapadne i Centralne

Srbije, nalazi se, pored ostalog i popis svih tadašnjih muških punoljetnjih osoba sa imenima njihovih očeva.



U ovom popisu, a na prostoru opština Užice, Požega, Arilje, upisanisu

5:

erak sin Bošnjanina adič sin Bošnjanina Vukšić Bošnjanin

adonja Bošnjanin Vukoj sin Bošnjanina Radonja Bošnjanin

Vladivoj sin Bošnjanina, ihač Bošnjanin ahoj sin Bošnjanina ilivoj sin Bošnjanina adivoj Bošnjanin Pribil Bošnjanin

Vukas sin sin Bošnjanina ad Bošnjanin Gumašin Bošnjanin

adovac sin Bošnjanina adu1 Bošnjanin Kostaj Bošnjanin

adivoj sin Bošnjanina Vukač Bošnjanin ogašin Bošnjanin

i1oj sin Bošnjanina adivoj sin Bošnjaka Dragić sin Bošnjaka

Vladović sin Bošnja erak sin Bošnjaka Vladivoj sin Bošnjanina

Među stanovnicima sela Junakov Potok a to je danas dio gradaUžica, upisan je i Milivoj Bošnjanin

7

5

Turski katastarski popisi nekih područ ja Zapadne Srbije XV i XVI vek, I, Čačak,1984. godina6T.k.p. (skraćenica za izvor naveden pod br. 5), str. 42, 66, 67, 73, 74, 78, 82, 83, 85,86, 87, 95, 96, 97, 99, 115, 123, 132, 203, 258, 3737 T.k.p., str. 66-67



U selu Bić (danas nepoznatom pod ovim imenom) koje se nalazilo na prostoru Užica ili Sevojna, upisan je i Božidar Bošnjanin

8

U selu Grabovac, danas selo odnosno zasiok u Sirogojnu kod

Čajetine upisani su Bošnjani:9

U selu Strgar te 1476. god. popisani su:10

8 T.k.p., str. 659 T.k.p., str. 86





narodnosna, etnička pripadnost bila je najjednostavniji i najefikasnijinačin za njihovu idetifikaciju, bez prezimena, bez tjelesne osobine,

bez bilo čega drugog. Rasprostranjenje Bosnjana na prostoru

Zapadne Srbije najautentičnije potvrđuju gore citirani osmanskikatastarski popisi koje su, kao što je navedeno, 1984. god. objavilihistori jski arhivi Užica, Kraljeva i Čačka. U ovim popisima, što sevidi i u gore kopiranim fregmentima iz ovih popisa, zabilježen jeveliki broj osoba koje su označene kao Bošnjani, Bošnjanin.

Najčešće je to u obliku:

Mihač Bošnjanin; Vukač Bošnjanin; Rad Bošnjanin

Kod najvećeg dijela stanovnika u ovim popisima koristile su seodrednice tipa: Hajdar sin Ilijasa, Kasim sin Jusufa, Đure sin

Radoja, Radman sin Vukše, Đurađ njegov brat, Vukač kovač, Radivoj hrom... i sl. Međutim, u slučaju Bošnjana upotrebljavala se

njihova etnička, narodnosna pripadnost kao odrednica pa se izaimena direktno navodilo: Bošnjanin:

Kostaj Bošnjanin, Gumašin Bošnjanin, Pribil Bošnjanin

U velikom broju slučajeva kao odrednica se uzimalo to da je nekosin Bošnjanina:

Herak sin Bošnjanina; Vladivoj sin Bošnjanina; Radovac sin

Bošnjanina; Bi1oj sin Bošnjanina; Rahoj sin Bošnjanina

Pri sprovođenju ovoh katastarskih popisa 1476., 1516. i 1525. god.na prostorima Zapadne Srbije veći broj osoba označeno je kao

Bošnjanin ili sin Bošnjanina. Upotreba narodnosne, etničkeodrednice Bošnjanin kao riječi sa kojom je neka osobaidentifikovana korištena je u slučaju kad je taj Bošnjanin živo umješovitim naseljima, odnosno u naseljima u kojima su živjeli iVlasi i Srbi i... U naseljima gdje je bilo više Bošnjana nije se

mogao primjenjivati ovaj način identifikacije, odsnosno nije seneka osoba mogla označiti samo da je Bošnjanin ili sin Bošnjanina.

U tim naseljima su Bošnjani popisivani na uobičajen način a to jesa upisivanjem imena onoga ko se popisuje i imena njegovog oca.

U ovim popisima uočjivo je i to da se imena Bošnjana svojom

formom, u najvećem broju slučajeva, jasno razlikuju od imenaostalih naroda. Kod Bošnjana preovladavaju imena tipa Radovac,

Rahovac, Radič, Vukoj, Vučihna, Radonja, Mihač, Rađ, Vukšić,Gumašin, Radihna, Radak, Tvrdan, Bolašin, Vukmir, Dobrotko ...

Vidi se to, na primjer, kod stanovnika sela Blizna kod Rudog za koje

se u hercegovačkom defteru iz 1477. god. navodi da su oni krstjani .

Bolašin krstjanin; Radosav krstjan; Raško krstjanin

Radilja krstjanin; Milobrad krstjanin ; Vukmir krstjanin



Tvrdan krstjanin; Radohna krstjanin; Radut krstjanin 11

Dobri Bošnjani su sebe, u vjerskom smislu, uvijek označavaliodrednicom krstjanin. Sa ovim kristjanin Dobri Bošnjani su isticalida su oni slijedbenici izvornog, nepromijenjenog hrišćanstva,odnosno vjere bosanske. Pravoslavlje i katoličanstvo oni su smatrali

iskrivljenim, izmjenjenim hrišćanstvom. Također je poznato da su pripadnici vjere bosanske, Dobri Bošnjani, dolaskom Osmanskeimperije u ove oblasti Balkana, prihvatili Islam kao sebi blisko

učenje i blisku duhovnost. Zbog toga i ovi defteri iz XV i XVI vijeka bilježe muslimane na skoro svim popisivanim teritorijama. Na pitanje odkud ovoliko prisustvo Bošnjana, Bošnjaka kaoautohtonog, domaćeg, starosjedilačkog stanovništva na prostorimaZapadne Srbije, u vrijeme XV i početka XVI vijeka, odgovor semože izvući posmatranjem ove dvije karte:

11Poimenični popis... str.530



• Nekropole stećaka

_ _ _ _ Granice Bosne iz doba kralja Tvrtka

Današnje državne granice Bosne12

Na ovim kartama prikazana su nalazišta nekropola srednjevjekovnihstećaka Dobrih Bošnjana. Na karti je uočljivo da Bošnjani nisunaseljavali samo prostore Bosne i Hercegovine nego i djelove Bosni

susjednih oblasti, Dalmacije, Zapadne Srbije, Sandžaka i Crne Gore.

Bošnjane u historijografiji označavaju pogriješnim imenomBogumili. Radi se o tome da oni sebe nikad nisu nazivali

Bogumilima. Naziv Bogumili za Dobre Bošnjane nametnut je

namijerno i smišljeno kako bi se zatamnilo i zaboravilo njihovo pravo ime Bošnjani, Dobri Bošnjani .

Iz povelje bana Stjepana 1324. god.

Sličnost njihove vjere, koju su oni nazivali vjerom bosanskom, sa

vjerskim učenjem bugarskih Bogumila iskorištena je da se i

12 (Šefik Bešlagić, Stećci…; Enver Imamović, Korijeni Bosne i

Bošnjaštva, str. 314)



Bošnjanima nametne pogriješan i tendenciozan naziv Bogumili.

Znači, Bošnjani, koji su na prostorima Zapadne Srbije popisani uosmanskim katastarskim popisima 1476. i 1515. god. su, u stvari, ti

tendenciozno imenovani Bogumili iza kojih su ostale nekropole

stećaka. Te nekropole ili pojedinačni stećci, uz ove katastarske popise iz XV i XVI vijeka, najbolja su potvrda da su Bošnjani bilistarosjedilačko, autohtono stanovništvo na ovim prostorima. Ono što je najbolja potvrda posebnosti, identiteta i orginalnostiBošnjana kao posebnog naroda jesu njihovi i to samo njihovinadgrobni spomenici-stećci. Ovakve nadgrobne spomenike nije

podizao niko osim Bošnjana, niti i jedan narod koji je ranije živio na

prostorima Bosne kao niti i jedan drugi južnoslovenski narod-

Bugari, Crnogorci, Hrvati, Slovenci, Srbi… Do sad je pronađeno oko60.000 stećaka a od toga oko 6.000 ih je ukrašeno različitimornamentima:rozetama, ljudskim likovima, crtežima različitih

životinja…Svi natpisi na stećcima uklesani su bosanicom (bosančicom) koja je

još jedna od potvrda identiteta i posebnosti Bošnjana kao naroda.Rasprostranjenost stećaka na cijelom prostoru gdje su živjelisrednjevjekovni Bošnjani ukazuje na to da je to bio izuzeto veliki

prostor. To na najbolji način i iz temelja briše sve propagandneteorije i tvrdnje, plasirane iz velikosrpskh i velikohrvatskih

osvajačkih ”kuhinja”, o zamljici Bosni za koju su jedni tvrdili kako

je, k’o bajagi srpska a drugi da je k’o bajagi hrvatska. Država

Bosna je , zapisao je legat rimskog pape Inoćentija III Ivan de

Casamaris 1203. god., prostrana zemlja…deset dana hoda.13

Najbolja potvrda ovog historijskog dokumenta upravo je

rasprostranjenost stećaka

13 Hakija Zoranić, O etnogenezi Bošnjana, Svjetlost, Sarajevo, 2009.

god. str. 95



Nadgrobni biljezi Dobrih Bošnjana, stećci u Sandžaku(Selo Fijulje kod Sjenice, Pešter)

Sve ovo dalje ukazuje na činjenicu da se teritorija etničke Bosne, kaomatične teritorija Bošnjana, na istoku nije završavala na Drini već seona širila i na prostore Dalmacije, današnje Zapadne Srbije, Sanžakakao i na istočne i sjeverne dijelove Crne Gore. Nebrojeni suhistorijski dokumenti u kojima se potvrciuje narodnosno, etničko imeBošnjana.

Ime Dobrih Bošnjana, u kamenu, bosanicom, bosančicom-pismom njihovim zapisano

Ako Boshnjanin bude duzan i pobjegne-da mu nije vjere ni ruke...

Ako ima Dubrovchanin koju pravdu na Boshnjaninu - da ga pozove... Ako Boshnjanin zapshi da nije duzhan – da mu nareche prisechi...



Ako Dubrovchanin ubije ali posjeche u Bosni ili Boshnjanin

Dubrovchana – taj pravda...

Ako bude svada Boshnjanina z Dubrovchaninom...

I ako Boshnjanin izme dobitak dubrovachki na vjeru,...

Iz povelje (ugovora sa dubrovčanima) Stjepana Kotromanića

(15. avgust 1332) (Vjekoslav Klajić-Povjest Bosne

do propasti kraljevstva, str. 42-43)

Odrednica Bošnjanin bila je prisutna u svakodnevnom govoru sve do

polovine XIX vijeka. Potvrciuje to i zapis iz Rječnika VukaKaradžića iz 1818. god.14

u kojem on bilježi da je Bošnjanin isto što iBosanac (na njemačkom: Bosnier, na latinskom: Bosnus).

Na prostoru Zapadne i Centralne Srbije i danas postoje toponimi

(nazivi mjesta, lokaliteta...), hidronimi (nazivi vodenih tokova) u

kojima je očuvano ime starih Bošnjana. Takav je i naziv sela Bošnjane i Bošnjanske rijeke u ovom selu kod Kruševca.

14 V. Karadžić, Rječnik srpskoga jezika, Beč 1818. god., str. 43



Pored stanovnika označenih odrednicom Bošnjanin u ovom popisu

stanovništva Zapadne Srbije iz 1476. god. nalaze se i oni koji suupisani kao Bošnjaci . Takvi su i ova četverice sinova nekog

Bošnjaka iz sela Oplanina kod G. Milanovca popisanih 1516. god .15

15 T.k.p., str. 373



U osmanskom katastarkom, poimeničnom popisu sandžaka vilajetaHercegovina (skraćeno-Hecegovački defter) iz 1477. godine16

,

nalazi se popis stanovnika i naselja prijepoljskog, pljevaljskog i

probojskog kraja. Ovi prostori Sandžaka su inače od 1373. godine,što je 90 godina prije uspostavljanja turske vlasti na ovim

prostorima, pripadali kraljevini Bosni. Uspostavljanjem osmanske

vlasti ovi dujelovi Sandžaka pripadali su bosanskom ра potomhercegovačkom sandžaku. Ovdje su, na prostoru prijepoljskogkraja, te 1477. godine, popisani:

Radoje sin Bošnjanina; Radonja sin Bošnjaka;

Dobrotko sin Bošnjanina17

Navođenjem odrednica Bošnjanin, Bošnjak jasno se potvrciuje

prisustvo i autohtonost Dobrih Bošnjana, Bošnjaka na prostorima

Sandžaka, kao i naprostorima Zapadne Srbije, u drugoj polovini XVvijeka. I u ovom slučaju je etnička, narodnosna pripadnost Bošnjak

uzeta kao odrednica u označavanju, u identifikaciji osobe. Ovo dalje

ukazuje na to da Bošnjanin i Bošnjak predstavljaju jednu te istu

odrednicu. Ovo je istovremeno i najbolja, najautentičnija potvrdatoga da narodnosna odrednica Bošnjak datira iz perioda srednjegvijeka. Ona, znači, nije neka izmišljena, novokomponovana,teritorijalna, regionalna... odrednica kako se to već duže vrijememože čuti u srpskim, crnogorskim i hrvatskim medijima i pročitati u

njivom publikacijama... To negiranje odredice Bošnjak , u stvari je bilo a i danas je u sklopu nastojanja srpskih, hrvatskih i crnogorskih

velikodržavnih projekata da se Bošnjake srbizira, posrbi, pohrvati, pocrnogorči. Historijska potvrda imena Bošnjak susreće se uogromnom broju dokumenata, u spomenicima materijalne kulture, u

književnoj, muzičkoj i ostaloj, ne samo bošnjačkoj, kulturnoj baštini.Jedna od tih potvrda susreće se i u prvom Rječniku srpskog jezika

kojeg je 1818. god. u Beču objavio V. Karadžić. U njemu se navodi:

16Poimenični popis vilajeta Hercegovina, Orjentalni institut Sarajevo, 1985. god.17Poimenični popis..., str. 45, 173





vjerske pripadnosti, poistovjetili sa Srbima i Hrvatima u Srbiji i

Hrvatskoj.

U popisu stanovništva Zapadne Srbije iz 1516. god. vidi se da se uselu Oplanina kod G. Milanovca, uz stanovnike Bo šnjake, nalaze i

muslimani Mustafa sin Mahmuda i Davud sin Mahmuda.20

Bošnjaci i muslimani u ovom selu popisani su jedni pored drugih što bi moglo ukazivati na to da su ovi muslimani takođe Bošnjaci koji su prihvatili islam. Opšte je poznata historijska činjenica da su

Bošnjani, Bošnjaci veoma rano počeli prihvatati islam. Katastarskim popisima stanovništva i naselja na prostoru Zapadne

Srbije iz 1476. 1516. i 1525. god., potvrciuje se, kao što je naprijed predočeno, prisustvo velikog broja Bošnjana, Bošnjaka kaoautohtonog, domaćeg, starosjedilačkog stanovništva na prostoru Z.Srbije. Zbog njihovog prihvatanja islama na prostorima Z. Srbije se

već tada, krajem XV i početkom XVI vijeka, formiraju naselja saautohtonim, starosjedilačkim muslimanskim stanovništvom. Tako seu detaljnom popisu stanovništva i naselja iz 1476. god. u selu Užice

(danas grad Užice), koje je tada imalo 63 domaćinstva, navodi i 5muslimanskih domaćinstava21

:

Četrdeset godina kasnije, u detaljnom katastarskom popisustanovništva i naselja Z. Srbije, 1516. god. u Užicu se navodi 186

20 T.k.p., str. 37321 T.k.p., str. 259



muslimmanskih i 95 hrišćanskih domaćinstava. Muški, punoljetnimuslimanski stanovnici tadašnjeg Užica bili su22

:

22 T.k.p., str. 341-343





donijele su i poseban zakon o tvrciavi Užice što govori o tome kolikuveličinu i značaj je imao ovaj grad.

Uz sve ostalo u tadašnjem Užicu postojala je džamija koju je sultan podigao ili je ona bila izgrađena u ime sultana. Poznato je da su samo

veliki i značajni gradovi mogli imati sultansku džamiju. Muški, punoljetnji muslimanski stanovnici Užica te 1525. god. bili su:23

23 T.k.p., str. 480-483







U ovom popisu stanovništva i naselja na prostoru Z. Srbije 1525.god. navode se velike grupe muslimanskog stanovništva u većem

broju naselja. Takav je slučaj sa mjestom Rudnik kod G. Milanovca24

24 T.k.p., str. 359



Cijela sela u pojedinim djelovima Z. Srbije bila su tada naseljena

autohtonim, strosjedilačkim muslimanskim stanovništvom. Vidi se tona primjeru sela Atenica koje se nalazi južno od Čačka.25

25 T.k.p., str. 487



Kao što se vidi na prostoru Zapadne Srbije su, već od kraja XVvijeka, živjeli muslimani kao autohtoni, starosjedilački stanovniciovih prostora. Ovi muslimani bili su, u stvari, Bošnjani koji su

prostor zapadne Srbije naseljavali daleko prije dolaska Osmanske

imperije na ove prostore.

Ako se zna da danas na prostoru Zapadne Srbije uopšte nemamuslimanskog stanovništva, bitno je napomenuti i to šta se desilo sanjima. Svo to bošnjačko, muslimansko, stanovništvo cijele ZapadneSrbije protjerano je u periodu nakon 1833. god. Muslimani Užica

protjerani su 1867. godine i naseljeni u Gornju i Donju Aziziju,

danas Bosanski Šamac i Orašje. U Užicu, te 1862. god., bilo je 3.500muslimanskih kuća. Oni su predstavljali samo jedan dio bošnjačkog,muslimanskog, stanovništva, koje je u tom periodu protjerano izSrbije, uz otimanje njihove imovine ili uz mizernu nadoknadu za nju.

Istovremeno, na cijelom prostoru gdje je do tada živjelo autohtono

muslimmansko stanovništvo izvršeno je tada uništavanje svih bošnjačkih, muslimanskih, kulturnih, vjerskih i drugih objekata,

džamija, mezarluka, biblioteka, škola, mekteba, gradskih hamama,česama, hanova..., o čemu svjedoče mnogobrojni h historijskidokumenti.

Osim o Bošnjanima, Bošnjacima, katastarski defteri XV i XVI vijeka pružaju puno podataka i o drugim etničkim grpama i narodima kojisu u to vrijeme živjeli na popisivanim prostorima. Tako su usmederevskom defteru iz 1476. godine, u selu Ražansko kod Užica ,

upisani: Milenko Srbin , Radko Srbin

26

U hercegovačkom defteru iz 1477. godine, na prostoru Sandžaka, u prijepoljskom kraju, upisan je:

Srbin sin Dobroga27

U istom defteru za neka sela u okolini Gacka i Trebinja navodi se

sljedeće:Selo Radinovići, pusto, u posjedu Radiša sina Grubaša, stanište

Srba .

Selo Nedanići, pusto, stanište Srba .Selo Lukovica, stanište Srba , pusto.

Selo Rudopolje, stanište Srba , pusto.

Selo Tihovo, pusto, stanište Srba 28

.

I u ovim slučajevima narodnosna odrednica Srbin korištena je kaoriječ uz pomoć koje je neka osoba identifikovana. Nije bilo potrebnonavoditi ni ime oca niti bilo šta drugo. Bilo je dovoljno nekoga, koživi u mješovitoj sredini, u sredini sa pripadnicima drugih etničkih i

26T.k.p. - str. 8327Poimenični popis..., str. 30 28Poimenični popis... str. 602



narodnosnih grupa, uz njegovo ime označiti da je Srbin i da seodmah zna ko je to. On je bio jedini takav u toj grupi ili u tom selu.

Ovo istovrremeno ukazuje na činjenicu da su Srbi na pojedninim prostorima predstavljali manje grupe stanovništva. U stvari, ovi popisi stanovništva iz perioda XV-XVI vijeka jasno ukazuju na

činjenicu da Srbi kao narod nisu činili kompaktnu narodnosnucijelinu. Srbi su, u vrijeme ovih katastarskih popisa, u odnosu na

neke druge narode, npr. Vlahe, na određenim dijelovima ZapadneSrbije bili daleko malobrojniji.

U detaljnom popisu smederevskog sandžaka iz 1476. god., kojem je pripadala i cijela Zapadna Srbija, od 252 strane, koliko ima cijeli

defter, više od polovine deftera zauzima popis skupina Vlaha. Nasamom početku deftera priložen je Vlaški zakon29

a zakone o

Vlasima sadržavali su i popisi drugih oblsti. Postojanje posebnihzakona sa kojima su tadašnej osmanske vlasti regulisale naseljavanjei poreske obaveze Vlaha ukazuje na veliku brojnost i velikurasprostranjenost Vlaha. Svaka grupa Vlaha imala je svojeg

starješinu30

.

Po imenu starješine Vlaha vrlo često su označeni i prostori na kojima

je ta grupa Vlaha boravila. Evo jednoj primjera za to:

29 T.k.p. - str. 2830 T.k.p. - str. 28



Star

ješina

ove

sku

pine Vlaha bio je Ivan sin Dogloda. Doglod je vlaško muško ime pa je po nekom Doglodu nastao i naziv današnjeg sela Doglodi kod

Sarajeva. Veliki je broj ovakvih primjera. Po Vlasima označena je icijela jedna oblast Stari Vlah koja se prostire od Višegrada, prekoZlatibora i Javora kod Ivanjice pa do Golije kod N. Pazara a potom

do Lima. Sama odrednica Stari Vlah ukazuje na to da je to oblast u

kojoj su Vlasi davno naseljeni, u kojoj su oni bili stari, odnosno

starosjedioci. Starovlašku oblast proučavao je Jovan Cvijić i o tomeostavio posebnu studiju.

31 U smederevskom defteru iz 1516. godine

za nekoliko sela u okolini Kraljeva navodi se:

Sela Rujnica, Lunići, Kolar... koja nastanjuju Vlasi ...,

selo Čačak , koje je te 1516. godine imalo samo tri kuće, a u kojem stanuju Vlasi

32.

U istom izvoru se za neke mezre (pusta sela) navodi:

Vlasi koji na njoj stanuju..., Vlasi koji je obrađuju...33

U hercegovačkom defteru iz 1477. godine na teritoriji današnjegSandžaka popisane su takođe velike skupine Vlaha. I ovdje je

postojao zakon o Vlasima.34

31 J. Cvijić, Balkansko Poluostrvo, Beograd, 1965. god. 32T.k.p. - str. 240, 29333T.k.p.- str. 31234 Poimenični popis..., str. 26



Na prostoru prijepoljskog, pribojskog, pljevaljskkog.... kraja,

odnosno na teritoriji nahija: Krička, Mataruga, Kukanj, Gornja Morača, Donja Morača, Mileševa, Komarnica, Rovci, Piva, Mostar, Rudine, Zubđ, Blagaj, upisane su velike skupine (džemati) Vlaha a

za neke od ovih nahija navodi se da su naseljene isključivo vlaškim

stanovništvom. U istom ovom defteru za nekoliko sela u okoliniStoca, Čapljine i Mostara, navodi se sljedeće: Selo Četeši, pusto, u posjedu Vlaha ; SeloModriča, pusto, u posjeduVlaha ; Selo Kozice, pusto, u psjedu Vlaha .

Selo Hodbina, u posjedu Nikole, sina Mrkše, Vlah ; Baština Dragića, sina Radovoja, pripada Dabru...Rahmetli Isa-beg ju je dao Vlahu po

imenu Vukić, sina Vukice, kao baštinu..Njive koje su ostale...dao jerahmetli Isa-beg kao baštinu, Vlahu po imenu Radič ...35

Za više sela,koja su u to vrijeme bila pusta jer ih je napuštilo ranije stanovništvo,navodi se da su data nekome ali pod uslovom da dovede Vlahe i da

ih nasel i .36 Na ovaj način tadašnja turska vlast Vlasima je naselila velikedijelove Srbije a posebno Bosne i Hercegovine...Osmanske vlasti su

iz taktičkih razloga naseljavali velike grupe Vlaha u pogranična područja prema tadašnjim Austrijskim i Mletačkim teritorijama kojesu obuhvatale prostore današnje Hrvatske, Dalmacije...K atastarski popisi stanovništva i naselja iz XV i XVI vijeka, kaohistorijski dokumenti prve kategorije, na najbolji i na najautentičnijinačin potvrdjuju da su Vlasi naseljavali velike dijelove centralnog

Balkana. Osim ovih katastrskih popisa iz XV-XVI vijeka puno je idruge dokumentarne građe kojom se potvrciuje da Vlasi nisu biliSrbi koji su se bavili stočarstvom, kako se to i danas tvrdi u

srbijanskoj historijografiji, već su oni bili narod sa svojim jezikom,svojom kulturom..., odnosno narod sa svojim vlaškim identitetetom. Iako su Vlasi imali svoj jezik, svoju kulturu... oni su u dužemvremenskom peiriodu asimilirani u druge narodnosne i etničkegrupe. Zbog pravoslavne vjere kojoj su Vlasi pripadali oni su u

najvećem broju srbizirini, odnosno posrbljeni. U dužem vremenskom

periodu trajao je proces srbizacije Vlaha, pa veliki dio današnjihSrba, posebno u Bosni i Herceogovini su, u stvari srbizirani Vlasi.

Srbizacijom nisu bili izloženi samo Vlasi već i drugi narodi i etničkegrupe, Kumani, Mataruge, Mijani... Tek srbizacijom Vlaha i drugih

naroda i etničkih grupa Srbi su postali kompaktna narodnosnacijelina na prostorima centralnog Balkana. Proces srbizacije svih

onih naroda i etničkih grupa koje su živjele izmješano sa Srbima počeo je od stvaranja prve srpske države. Konstatuje to i SvetozarĆorović u dijelu Istorija srpskog naroda:

35Poimenični popis... str, 4, 31, 174, 26-16036 T.k.p. - str. 297



... Prva srpska dr ž ava obrazovala se u Ra š koj

i odatle je poč ela srbizacija susednih oblasti...37

Srbizacija svih onih sa kojima su Srbi dijeli životni prostor, u stvari, je konstanta u historiji Balkana od perioda IX-X vijeka pa do danas.

Srbizaciji su danas posebno izloženi Bošnjaci u Sandžaku.U smederevskom defteru iz 1516. godine, u selu Ravne kod Užica,upisan su:

Vlatko sin Hrvatina, Radovan sin Hrvatina 38

.

U hercegovačkom defteru iz 1477. god., na prostoru Bileće i Nevesinja upisani su:

Radilja sin Hrvajina Vlatko sin Hrvajina

Radoje sin Hrvajina Vukašin sin Hrvatina 39

U ovim primjerima susrećemo potvrdu prisustva Hrvata , kao naroda,

na popisivanim područjima.. Ovo dalje ukazuje na to odkud i danas

jedan broj toponima, naziva na prostoru Sandžaka, čiji nazivi potičuod riječi kojei se susreću u hrvatskome jeziku. Iz ovih katastarskih popisa iz XV-XVI vijeka može se izvući još

jedan neobično važan zaključak. Radi se o tome što se u ovim popisima navodi narodnosna, etnička pripadnos onih koji se popisuju. Tako se u smederevskom defteru iz 1516. god. navode:

Vukosav Bugarin Radivoj Bugarin Radmio Kričak 40

U hercegovačkom defteru iz 1477. godine, na prostoru Sandžaka,upisani su

Obri sin Mihe Ivan sin Obrina Obri sin Radivoja Obri sin Bajke

Ugrin sin Jela Ugrin sin Radača

Petko sin Tatarina Tatarin sin Lazara Radoje sin Kriča

41

U ovim primjerima zabilježena su imena naroda koji su prijevremena ovih popisa, prije XV vijeka, boravili na ovim prostorima.

To su, uz Bugare , Obri , kako su Slaveni nazivali Avare, zatim Ugri -

Mađari, pa onda narodi koji su karakteristični baš za šire prostore

Sandžaka: Kriči, Mataruge, Mijani . U istom izvoru, za dvije osobe Mošo sin Arvera i Arslan n jegov brat , u mjestu Rudnik (kod G.

Milanovca) navodi se da su oni Jevreji 42

. U svim ovim primjerima

umjesto ličnog imena, umjesto imena neke osobe navedena jenjegova narodnosna pripadnost: Bugarin, Obri, Ugrin, Tatarin,

37 Vladimir Ćorović, Istorija srpskog naroda, Glas srpski, Banja Luka,Beograd 1997. Prva knjiga, str. 67

38T.k.p. - str. 7739

Poimenični popis..., str. 173, 44740T.k.p .- str. 75, 91, 9640T. k. p. - str. 28741Poimenični popis..., str. 30, 34, 98, 51, 5442T. k. p. - str. 287



Kričak ... Isto je primjenjeno i u slučaju kad su popisivani oni koji su bili Bošnjani, Bošnjaci pa je umjesto ličnog imena navedena njihova

narodnosna pripadnost kao odrednica kojom je ta osoba

identifikovana.

Katastarski popisi stanovništva i naselja iz XV-XVI vijeka pružajumogućnost analize ličnih imena koja se u njima nalaze. Naime,moguće je izdvojiti neke grupe imena, odnosno ovdje se vide imena

koja su karakteristična za neke od naroda. Tako se kao tipičnosrpska imena, ako se ona posmatraju u smederevskom defteru iz

1526. god., mogu vidjeti imena tipa: Nikola, Vukosav, Jova, Dragiša, Bogdan, Miloš, Radosav, Dimitrije, Vlado, Vukašin, Milan, Vojin,Stepan, Marko, Đure, Luka, Cvetko... Kao tipična imena Bošnjana,ako se ona posmatraju u defterima iz 1476. god. vide se imana tipa:

Radovac, Rahovac, Radič, Vukoj, Vučihna, Radonja, Mihač, Rađ,Vukšić, Gumašin, Radihna, Radak, Tvrdan, Bolašin, Vukmir,

Dobrotko... Kao tipično Vlaška imena u ovom periodu jasno seizdvajaju imena: Stračin, Bogul, Mihul, Bojun, Borčel, Rajčin... Ovi osmanski katastarski popisi, kao historijski dokumenti prve

kategorije, do sada su među srpskim historijografima uglavnom

mаlо korišteni. Nije poznato da je neko od srpskih historijografa,onomastičara... analizirao ove istorijske izvore objavljene 1984.god., uradio stručni rad na osnovu njih i sl. Ovi historijskidokumenti među srpskim, hrvatskim, crnogorskim...

historijografima su zanemarivani, odnosno prešućivani. Vjerovatno

je to zbog toga što historijografima, na prostorima današnjeHrvatske, С. Gore i Srbije nije odgovarala autentičnost ovihizuzetno vrijednih izvora, ра su svoje konstrukcije lakše gradili bez

njih. Dolaskom mlađih generacija historijografa, onomastičara...vjerovatno će bi biti promijenjen odnos prema ovim neobičnovrijednim i dragocjenim historijskim dokumentima.

Documents

Bošnjani-Bošnjaci istočno od Drine u XV i XVI vijeku.pdf