Dao Phat Va Dong Su Viet - HT Duc Nhuan

8/3/2019 Dao Phat Va Dong Su Viet - HT Duc Nhuan

1/50

O PHT V DNG S VIT

HT. c NhunBa ca Ha S Phng Hng,

Trnh By: Duy Nhin, Pht Hc Vin Quc T California Hoa K nhnh 1998---o0o---Ngun

http://www.quangduc.comChuyn sang ebook 20 8 - 2009

Ngi thc hin : Nam Thin [email protected] Audio Ti Website http://www.phatphaponline.org

Mc LcLI M UO PHT VIT TH K TH NHT V THI K BC THUCCNG CUC DNG NC I TIN V HU L NAM CUC CHNG QUN XM LNG NH NAM HN CA NG QUYNO PHT THI K T CH NH INH (968-980) V TIN L

---o0o---

Lch s l ghi chp nhng hnh nh, s kin v t tng ca tng thi i;n tm mt ta sng bt dit cho tng lai. Mi trang s l mt bi th hngtrng, lm lit, i khi li l tht bi kh au. c sc mnh lm rung ngtim c con ngi khng t. (T.G)

LI M U

y l tp s tho vO PHT V DNG S VITc vit ra ging cho sinh vin "Chng ch nm th nht" ca Phn Khoa Pht Hc vTrit Hc ng Phng, Vin i Hc Vn Hnh, nin kha 1969 - 1970.

Mc ch ca mn hc l nhm gip cho sinh vin hiu bit v ngun gco Pht Vit Nam, t s khai n hin i.
http://phatphaponline.org/kinh/Audio/Thuyet%20Phap/Phat%20Su/http://phatphaponline.org/kinh/Audio/Thuyet%20Phap/Phat%20Su/


2/50

. Ngay t bui bnh minh t ch ca dn tc, o Pht c nhng miduyn lin h thm thit n s tn vong ca dng sinh mnh Vit nam: Dntc Vit nam, v nhn chng, c ngun gc Mlanesien v Indonesien cngvi cc nc ng Nam lng ging trc tip th nhn tinh hoa o Phtvn c chung mt truyn thng sinh hot vn ha "nng nghip tho mc". -Mt nn VN HO NHN BNbao dung, tr tu v khai phng, m scthi hiu sinh, hiu ha, v gii thot.

V, nh chng ta bit, khi h gio l Gic Ng, Gii thot v T ch cao Pht c truyn vo Vit Nam th ngi Vit rt nng nhit hnhoan n nhn mt cch chn tnh, coi nh l Mch Sng Ca Dn Tchp vi li sng tnh cm, tm linh, o c, suy t v hnh x ca ngi

bn a.

Do nhng nhn duyn hi ng y, o Pht c mt ti Vit Nam, vi chiusu v b dy lch s XX th k, cng vi dn tc phn u ginh quyncho mt nc Vit Nam t ch, c lp; gy dng nn mt np sng "dn

phong quc tc" p lm v vang cho ni ging Vit. Xuyn qua nhngng gp to ln trong cng cuc dng nc v gi nc ca o Pht Vit,k t cc Vng triu: Tin v Hu L Nam (542 - 603) m u nn tch cho nc nh; n nh inh (968 - 980) v Tin L (980 - 1009), o

Pht mc nhin c triu nh cng nhn coi l quc gio ca ton dn;sang nh L (1010 - 1225) v tip theo nh Trn (1225 - 1400), o Phtli cng c pht trin mnh trong i sng x hi. ng thi m mang

trn khp mt sinh hot quc gia, em an vui hnh phc n vi ton dn;t bi thng yu trn ngp. th ng thi nn vn ha i Vit cng vnln tuyt nh vinh quang!

Vi nhng s tht lch s nh trnh by, ti mo mui t tn cho tp tiulun: O PHT V DNG S VIT, xin thn tng ton th Pht gio, nhng ngi bit thng yu t quc Vit Nam v phng s chnh php.

Ma Sen n, Pht n 2527 - TL 1984

Tr Tng - THCH C NHUN

---o0o---


3/50

O PHT VIT TH K TH NHT V THI K BCTHUC

(111 tr TL - 542 TL)

Do hon cnh a l v lch s nn v tn gio, chnh tr v vn ha ncVit Nam ta t nhiu th k chu nh hng xa gn ca trung Hoa. Tuynhin, o Pht v Dng S Vit, bui ban u, khng do Trung Hoa m lit n du nhp.

Cn c vo lch s nc nh th, o Pht truyn vo Vit Nam (khi tnc ta cn gi l Vn Lang - Giao ch) do hai ng ng b v thy, giaolin gia n v Trung Hoa, phi ngang qua Vit Nam.

V ng B i qua min Trung (Mng C, Ty Tng, Trung Hoa) ri tTrung Hoa qua Cao Ly v Nht bn.

V ng Thy th qua ng Sri-lanka, Java thuc Indonsia v Trung Hoa.

Nc ta vo gia hai con ng y, v do s gh li ca nhng thngnhn v tng s n mang ht ging B - o Pht - trng trn tGiao Ch1 ngay t u k nguyn Ty lch. Rt c th l trc k nguynTy lch ngi Vit c bit n o Pht ri.

Sau nm 111 trc Ty lch, khi nc Vit do ngi Hn h, th s cmt ca o Pht -Tn gio ca Tr Tu v Tnh Thng - l nhng "liuthuc an thn" lm ti mt nhng tm hn kh ho ca ngi dn mtnc, nn t tin ta tn th c Pht, bit thu thi nhng tinh hoa cao lmL sng gi ly mnh mi cn l mnh.

Khi ngi phng Bc thn tnh nc Nam Vit, chng lin sp nhp ncta vo lnh th Trung Hoa, lp thnh qun huyn vi tn gi lc u l GiaoCh, sau i: Giao Chu, t di s cai tr ca cc triu i: Hn - Ng-Tn - Tng - T - Lng - Ty - ng (t nm 111 tr. TL n nm 939

TL) qua 3 thi k, cng 1031 nm, nn vn ha Vn Lang - u Lc c cnguy b Hn tc ng ha.

Cng trn mt nghn nm y, ng cha ta phi n nhn, chu ng gian kh, bit p dng gio lgic ng gii thotva t ch ca o Pht trongthc t cuc sng hng ngy. v ly lm phng chm "cu nguy" chot nc dn tc ngy mai.


4/50

Vo th k th 3 trc TL, thnh qun ASOKA (268 - 232 tr TL), ncMagadha, v mun m mang b ci, vua em qun nh ly x Kalinga,gy nn cuc huyt chin v cng thm khc m, v sau ny, chnh vua cng khai sm hi. Hi xm lc Kalinga vua ASOKA cha theo gio phpca c Pht. Nhng sau khi quy y Tam bo ri vua mi thc tnh hi hnv tr nn thnh thin. S kin ny c ghi r trong mt tm bia:

."Tt c ni thng kh v nn binh ao lm cho trm phi nng lng longi. D cho s ngi b st hi a y trong vic xm chim x Kalinganhiu n th no cng khng th so snh c vi s au kh ca trm.

i vi trm, s thng trn cao c hn ht l s thng trn ca chnh php.

Kim ngn ny c khc vo mt cho ngy sau con chu ca trm s

khng cn ngh n nhng cuc thng trn khc na, v chng n phi lmcch no thng ni trn gic lng."

Khi thnh qun ASOKA cho khc bia ny th x Kalinga b tiu dit mtmi vn v b lu y mi lm vn qun, y l cha k s thng dn bst hi, cht oan, ca nh nt, chy ri. y l ch mi k c mt bnnc Kalinga, ch cha k s qun b cht, b thng, b bt lm t binh vthng dn b cht oan v pha vua Asoka (Magadha).

Chng ta c bit, thu Pht gio c 218 nm, thnh qun Asoka ht

lng hong dng chnh php v thc hin ba vic ln:

1. Triu tp i Hi Kt Tp Kinh in K 3.

2.Dng thp th Pht v xy tu vin.

3. Thnh lp phi on Tng s hong php.

Sau 9 thng i Hi Kt Tp Kinh in K 3 ti thnh Ptaliputra, tcBihar v Patna ngy nay, thnh tng Moggaliputta Tissa lnh s mnh vua

Asoka trc tip iu ng cc on truyn gio i vo cc vng: Kashmir,Gandhra, Mahisamandala, Vanavsa, Aparantaka, x Marathe, x Hy Lp,vng Himalaya, x Kim Th, tc Myanmar, ca ng m ra ton th n -Hoa, Indonesia v Sri Lanka. Thnh tng Mahinda truyn php vo SriLanka, hai v thnh tng Sona v Uttara th truyn vo Myanmanr.2


5/50

Lch S Pht Gio Vit Nam, chng 1:o Pht du nhp Vit nam - thiim v cc thuyn du nhp, tc gi Minh Chi vit: ". Mt phi on do haicao tng Uttara v Sona c phi n Suvannabhumi, x ca vng. S liuPht Gio Min inchp rng hai cao tng n Min in truyngio. Nhng s liu Pht gio Thi Lan cng ghi l hai cao tngSona vUttara c n Thi Lan truyn gio. Liu hai cao tng c tip tc hnhtrnh v n Vit Nam hay khng, l mt nghi vn m cc nh s hcTrung Hoa v Vit nam, cho n nay vn cha lm sng t c. C hc gida vo ti liu Trung Hoa ni rng, Giao Ch ti thnh N L, c bo thpca vua Asoka. V hc gi xc nh thnh N L, m s liu Trung Hoani ti, chnh l Sn nc ta hin nay" (Sd, trg 21 - 22), v o PhtVit Nam, a ra nhng lun chng: ". Khong 300 nm trc ty lch,ngha l: ngay sau khi i Hi Kt Tp Tam Tng ln th III ti Pataliputra(Hoa Th Thnh), n , do vua Asoka thc hin; v cng sau i hi ny

c vua gi chn gio on i truyn b chnh php ti cc nc, tAfghanistan (A Ph Hn) ti ng b Mediterrene (a Trung Hi), trong c mt gio on do hai ngi Sona v Uttara lnh o, ti Min inv ton x ng Dng k c Vit Nam. Ni cch khc, hi , Giao chti thnh N L, tn c ca vng Sn hin nay, cch Hi Phng 12 cy sc bo thp vua a Dc (Asoka), do cc Pht t a phng xy nn, tri nvua a Dc (Asoka) c gio on ti y truyn b Pht php".

Sn gm c mi ngn ni (1 ni M; 9 ni con). Ni m cao chng 168mt so vi mt b; trn nh ni ny, c mt bo thp Dc Vng cdng vo khong 300 nm trc Ty lch; sau khi thp ny tn ph, tip nthp Tng Long do vua L Thnh Tng xy trn nn thp c, vo khonggia th k XI TL; hin nay, ngi cha Tng Long mi c tu b li.

V tc gio Pht Vit nam k: ngy 1.1.19994, trong mt chuyn thamquan, c thng ta Thch Qung Tng, tr tr cha D Hng, Hi Phng,hng dn ra Sn chim bi Pht tch ti ch, v rt may mn l cc tm bi th t cnh vng ny, gi l SN BT VNH, cn ghi li cun gia ph ca h Hong bng ch Nho, trong s tm bo th th c hai

bi: bi th nm c tn l "Thp Sn Hoi C" ni v thp Dc Vng(Asoka). Bi th ba, nhan : "Cc T Tham Thin", v c dn aphng dch ra ch Vit nh sau:

Phin m:

1. C thp di h lon tho i


6/50

Dc Vng kh hu y yn i!

Thin chung bo kh minh lu thy,

Cu cp ph ha kip hi.

Tiu t kha min thch ng.

Mc nhi khu c h sn i.

ng cao dc hi sn Tng ging,

H x chung lu khu nht hi.

Dch ngha:

Thp xa lau c tt bi bi,

Vua Dc3 i vua sau4 cng ri!

Chung nng ngn cn ku y nc,

Thp cao chn bc ha thnh vi.

Ch tiu dng ci nm o ,

Tr mc la tru vi xung i.

Ln ni mun cng S ging k,

Chung u m nh th mt hi?

di chn ni Mu Sn, hin c mt ngi cha Hang - Cc Sn T - tcgi k tip l c gp mt ng c coi cha k chuyn rng: "Thu xavo cui i vua Hng Vng, y c mt v s tn l S Bn (Bn Tng),

ngi n , lp bn th Pht v tu trong hang ni ny v sau , cngvin tch ti hang ni ny. Bi vy, dn a phng gi l cha Hang, hayCc T. Bit rng: khi cn bnh sinh, S Bn c ging o Pht cho Chng T. Theo schLnh Nam Chch Qui, th Ch ng T c gh thuynvo ni Qunh Vin v gp mt tng s tn l Pht Quang ging o Phtcho nghe. Vy, ngy xa gi l Qunh Vin Sn v S Pht Quang; th ngynay l Mu Sn v S Bn. V li, t tnh Hng Yn, u sng Thi Bnh,


7/50

c n th Ch ng T, chy sut ra ca b Sn, cch y chng nmcy s, hin nay li c mt n th Ch ng T trn b sng Thi Bnh, v y, Ch ng T c cu sng c ngi con trai ca mt gia nh, chonn, theo thuyn thuyt a phng, ngi ta lp n th nh n Chng T".

Qua nhng d kin trn m ta c th bit r c l trnh ca Ch ng T,i bng thuyn bun, dc theo sng Thi Bnh, t Hng Yn ra ti ca b Sn, ri gh thuyn vo ni Mu Sn (m ngy xa gi l Qunh VinSn) ly nc ngt, v gp S Bn (S Pht Quang) cha Hang Cchin nay, ngay st chn ni, lin vi b bin. Di y l bi th th batrong tm bi - Sn Bt Vnh - t cnh cha hang, Cc T:

Phin m:

2. Thn san qu tc bt tri nin?

Th cc an bi nhc t nhin.

c t phong i giai t thit,

Nhamnh tng bch thch nh din.

D minh hin qu lin i h,

Phong t hm hoa bo n tin

o ng tiu ca ha iu ng,

Chung thanh hon tnh li Tng min.

Dch ngha xui:

Thn qu no y tc ra (cha) t bao gi?

Hang ny xp t rt t nhin.

Mi hang nh ru xanh, bc nh mi,

Nh ta vch tng, thm ta chiu di.

m trng chim dng qu di i sen,


8/50

n ong ngm hoa trc bn th.

Ting sng, tiu ca, ho chim ht,

Chung ngn gi tnh S lc ng say5

SchLnh Nam Chch Quica V Qunh chp: Truyn m Nht D:Tin Dung M Nng v Ch ng T chng minh s c mt ca o Phtvo i Hng Vng TK th III. (Triu i 18 vua Hng k t 2879 - 257 trTL Thc An Dng Vng). y ch xin nhc li ch cn thit trongtruyn: Hai v chng Tin Dung M Nng v Ch ng T. sau khi vuacha ui ra khi nc, bn lp ra ci ch bun bn. Ngi ch ny vnthng c cc thng nhn ngoi quc lui ti. Ngi ngoi quc y chc th l ngi n vt bin gii pha bc n sang vng tr ph

Myanmar (Min in) ri vo vng Founan (Ph Nam). Trong truyn c nir l hai v chng gp mt i thng gia dng thuyn i bun v ni viTin Dung: "Qu nhn xut ra mt thoi vng, nm nay cng vi ngi nhbun ra ngoi bin mua vt qu, sang nm s li c mt thoi". Hai vchng bn vi nhau ri ng . Ngi chng cng vi i thng gia i

bun bin. Ngoi bin c hn o tn l Qunh Vin (sch o Gionguyn Lu ghi l Qunh Vi). Ni y c mt am v c mt v tng s tn lPht Quang. Ngi i thng gia v Ch ng T gh thuyn vo o ly nc ngt. Dp ny ng T c v Tng s Pht Quang thuyt phpcho nghe nn gic ng v c truyn php kh l chic gy va ci nn

l v bo rng: "nhng ci y lm cha kha cho mi nng lc thn b";ng T c php kh thn thng nn b ngh bun, ri a thoi vng chongi i thng gia i bun v dn, khi no tr v gh vo am chng T cng v vi. Khi v gp li nhau, ng T em o Pht ni viTin Dung. Tin Dung gic ng v hai v chng cng nht tr i tm thyhc o. Sau hai v chng u c o. Truyn cn na, nhng n y cth tm kt thc.

(Chuyn Ch ng T v Tin Dung):

"B Di cn chuyn trch tin

C ngi h Ch min Khoi Chu

Ra vo nng nu h chu

Phong trn tri my thu cng ngi


9/50

Tin Dung gp bui i chi.

Gi a ng cc, bum xui Nh H

Ch ng n trn bnh sa

Bit u gp g li l tc duyn.

Tha lng nng mi dng thuyn,

Vy mn tm mt k lin bn sng.

Ngi thc n, k tin ng,

Tnh c ai bit v chng duyn a.

Gin con ra thi my ma,

Hng Vng truyn lnh thuyn a bt v.

Non sng trt li th,

Hai ngi mt pht ha v bng chu.

ng An, D Trch u u.

Khi hng nghi ngt truyn sau mun i".

(i Nam Quc S Din Ca, trang 22).

Theo JATAKA (n ) k truyn tin thn ca c Pht v ta cng thnggp cnh hong t ra khi tm trn chu, lng dc cu chng sinh.

Nh vy, truyn k trn chc chn l ngi n ch khng ai khc.

Vo bui y (th k th ba tr TL), mt phong tro di dn rt rng t x

Kalinga sang pha ng v xung pha nam nhng ch l t v nhiu t;phong tro tr nn rm r vo khong u k nguyn Ty lch. (C l) oPht du nhp nc ta cng vo thi im ny.

S truyn b o Pht nc ta bui s khai, tuy mi ch m mang v khaio tr s Luy Lu nhng cng gy c s ch ca ngi dn bna, cng nh c xy cha, dng thp.


10/50

Mt s trng hp lch s k diu l, trong sch L hoc Lun, Mu T txc nh "ng hc v theo o Pht Luy Lu". Bi ta ca sch L HocLun cho chng ta nhng d kin qu bu:

". Sau khi vua Hn Linh bng h, thin h nhiu lon, ch c Giao Ch lyn n. Cc bc d nhn phng Bc u ti y, phn ln u tin theo thutthn tin tch cc trng sinh. Hi y c nhiu hc gi, Mu T thng lyng kinh ra vn nn, cc o gia v thut s khng ai i p cho xui c,cng t nh Mnh Kha c li Dng Chu -Mc Dch.." (Nguyn lang,VNPGSL T ni a lu chi, trang 54).

(Cng trong bi Ta y)".Bn mi ch theo o Pht, cng nghin cu LoT, ly huyn diu lm ru ngon, ly ng kinh lm n so. Ngith tca s khng bit, cho rng Mu T phn li ng kinh m theo d gio.

Thc ra, nu m ming ra tranh lun vi h th cng l phi o, m im lngth coi nh bt lc, bn dng bt mc, lc dn li thnh hin m chnggii iu mnh ngh. Do gi l Mu T L Hoc Lun" (Sd, trg 55, 56).

Nguyn bn vn ch Hn m Nguyn Lang trch dch trong sch L HocLun:

". Th thi Linh bng hu, thin h nhiu lon c Giao Chu sai an,Bc phng d nhn hm lai ti yn, a vi thn tin tch cc trng sinhchi thut. Thi nhn a hu hc gi, Mu T thng d Ng kinh nn

chi. o gia, thut s mc cm i yn, t chi Mnh Kha c DngChu Mc ch".

". th du ch Pht o, kim nghin cu Lo T. hm huyn diuvi tu tng, ngon Ng kinh vi cm hong. Th tc chi a phi chigi, d vi bi Ng kinh nhi hng d o. Dc tranh tc phi o, dcmc tc bt nng. Toi d bt mc chi gian lc dn Thnh Hin chingn chng gii chi, danh vit MU T L HOC LUN vn".

(i tng Kinh ng thp nh chi sch - S Truyn b IV)

Tc gi sch Nghin Cu V Mu tvit: "Nu Pht gio khng truynvo nc ta t thi vua A Dc (th k th 3 tr TL) n nm 43 khi hai BTrng tht trn, mt trong cc n tng ca hai b l Bt Nn phu nhn i

xut gia, nh truyn thuyt dn gian c, th t nht vo nm 100 sau Tylch Pht gio hin din vi t cch mt b phn tn ngng y quynuy n ni dn ta trng mt th hoa cng Pht gi l ut kim hng.


11/50

S hin din c xc lp ny a ti mt s h lun ng quan tm, khngnhng i vi lch s Pht gio Vit Nam, m cn i vi t tng v vnhc Vit Nam, trong ni bt nht l vic ra i tc phm vn hc ttng Pht gio xa nht do Mu T vit hin bit ca khng nhng Vitnam, m c Trung Hoa v Vin ng na, l L Hoc Lun.

"K t Trn Vn Gip cng b quan im cho rng Mu T l mt trongnhng ngi truyn gio u tin ca Pht gio nc ta trong Le

Boudhisme en Annam des origines jusqu'au XIII Sicle (1932) ". Ngcli, chnh bn T Truyn do tay ng (Mu T) vit trong L Hoc Lun

xc nh ng hc v theo o Pht ti nc ta. Ni cch khc, ng l snphm ca Pht gio Vit nam, v tc phm L Hoc Lun c th ni l kttinh u tin ca nn Pht gio ".6

Trong o Gio Nguyn Lu, gm 3 quyn thng, trung, v h ca thins An Thin, vit bng Hn T, th k XIX, trong tc gi ghi li oPht Vit Nam, m u vi on dn nhp tng qut: i Nam Thin HcS Khi (bc u Thin hc i Nam). on ny gm phn HngVng Phm Tng (Cc nh s n di i Hng Vng), tc gi k y KHU LA (Ksudra), c s TU NH v con gi lA MAN; i

Nam Pht Thp (cc thp th Pht i Nam). Tip sau l cc v s ttruyn gio trong cc triu i nc i Nam cho n i Thiu Tr (1845);cc truyn thn thoi lin quan n o Pht Trung Hoa v i Nam.Hai quyn cn li c bit ni v Nho gio v Lo gio.

TrongKho Tng C Tch Vit Nam k truyn Tm Cm c Bt hinxung cu ngi lnh: "Tm, Cm l hai ch em cng cha khc m. Tm lcon b v c; cn Cm, con b v l. B ca chng khng may mt sm.Sau m Tm cng mt. N vi Cm v d gh l m ca Cm. B dgh c c hnh h Tm iu oan khut. Tm bao phen chm ni lunhi, khi l hnh thi tri th, khi l hnh thichim vng anh. Bt thy thngtm hin ra cu cho Tm b bng hin lnh. hin gp lnh, sau Tmhng phc bo c hong t ci lm v".

Hn ta cha qun tch Truyn Mai an Tim bun bn vi ngi ngoi quc.Truyn Cy Nu v tm o C Sa, Truyn Tru Cau vi s lun hi thcsinh thnh cy, vv. Tt c u ni ln s lin lc vn ha n - Vit. c

bit: di thi S Nhip cai tr nc ta t nm 187 n nm 226, th vn haTrung Hoa, hay ni khc l Nho gio v Lo gio, lc y chnh thc cngkhai truyn b Giao Chu; h thng gio l ca hai o ny, khng c cc


12/50

tch k trn, qua cc truyn thuyt i Hng Vng. Vi nhng mu truyntrn, ta thy: ngi Vit tip nhn gio l Nhn Qu, Lun

HivNghip Bo ca o Pht mt cch ht sc t nhin, khng do d,nh tip nhn s pht minh ca chnh mnh vy.

. K t i Hng Vng m nc, ng t Phong Chu, ngi Vit sm thc: ch c s thun nhtmi c th tn ti pht trin v tin ho.D rng bui ban u s sinh hot ca x hi Vn Lang hy cn theo l li

b lc, nhng s thun nht trong ch on kt c th hin mt cchtrn vn vt thng cc tr ngi v duy tr cho s tn tc ca ging ni.

Tht vy, v thc T Ch ca dn tc Vit tri qua hn mt ngn nm bngi Hn thng tr t nc, tng lm au kh ging ni ta, nn ngiVit sm thc tnh nhn r d tm thn tnh ca h nn cng quyt

t th, m cht ly nhng g thuc truyn thng ca t tin, bo tr npsng, phong ha, ngn ng sng, bn, li y phc, cch n , x th; tmhn th bao dung rng m. in hnh nh vic s dng ch Nho m ngiVit c khc ngi Hoa, v sng ch ra mt th ch ring, th ch

Nm. Ch Nm l mt li ch mn ch Nho ri ghp thm mt ch lmthanh ph m to thnh, c theo ting m (ting Vit). l c sng toc th ca ngi Vit i khng li vi mi p lc nguy him ca ngi

phng Bc, ch mun ng ha dn tc ta.

Vi li sng c th ca ngi Vit khc vi li sng ca ngi Hn. ngi

Vit suy ngh, ni nng v hnh ng nht nht u y c vo i tin : ly"T m" lm cn bn chung, nn khng bao gi ngi Vit chp nhn c stng tranh v h hoc mu cu danh li cho ring c nhn hay mt tp thno, ri gy b kt ng hng tiu dit ln nhau. Nhng ai i ngc litruyn thng y u coi l nghch l, nht nh b ng bo chi b, coi hnh nhng ngi d chng.

Chnh quan nim "T m" c coi nh linh hn ca T quc m ngiVit cn tn ti n ngy nay, khng b ng ha. C nhn lm vic phcv T m v quan nim quc gia l i T m. Ngi Vit bit trng phpnc, nhng khng bao gi chp bt c nhn vt hay mt tp th no coi l "khun vng thc ngc" lc no cng ng, cng hay, cng gii quytc ht mi vn rc ri qua mi khng - thi gian v mi hon cnhkhc nhau. V vy, h ch no, ni no c ngi Vit - chng ti mun ninhng ngi Vit chn chnh - sinh t th ch y, ni y, khng c vn nhn danh, hoc nnh trn nt di, bt hiu, bt trung, bt nhn, bt ngha.


13/50

Dng bch Vit sng m m, thng yu nhau, khng gy th, tr on,tranh dnh xu x, ch p ln nhau. nhm t cho c ci danh ci li hohuyn, n ni hm hi nhau; nhng i khi cn chng k ngoi xm boton cng gii quc gia th d phi hy sinh tnh mnh cng khng t nan,mt ch kiu hng ca ni ging Vit.

Vi nhng tm gng sng m mun i con chu vua Hng vn t ho:

Nm 542; v khai quc L NAM (L B) nh ui tn Thi th Tiu

T (nh Lng) v b l phi b tr s chy v nc; lp nn nc VnXun, m u nn T Ch nc ta.

Nm 938, NG VNG QUYN nh tan qun Nam Hn trn sng Bch

ng, git thi t Hong Thao ti trn, khin Hn ch nh nut hn thuqun v Tu.

Nm 1077, v anh hng dn tc L THNG KIT i thng qun nh

Tng trn sng Nh Nguyt, khin lo tng Quch Qu phi ph phc uhng.

Nm 1258, vua TRN THI TNG v Hng i Vng TRN QUCTUN chin thng qun Mng C mt trn ng B u, gii phng th Thng Long.

Nm 1285 vua TRN NHN TNG v quc cng tit ch thng lnh quni khng chin chng qun Nguyn TRN QUC TUN, nh tan gicMng C, chm u Toa Vn Kip.

Nm 1288, vua TRN NHN TNG v thng ph TRN QUC TUNi ph qun Nguyn trn sng Bch ng, bt sng cc tng M Nhi,Phn Tip, Tch l C. khin tn tng ch huy Thot Hoan khip m phi

vi v rt qun v nc.Nm 1427, Bnh nh Vng L LI v mu s NGUYN TRI, saumi nm khng chin chng gic Minh v ton thng, ni li nn t chca nc nh.


14/50

Nm 1789, Bc Bnh Vng NGUYN HU chin thng qun Thanh trn ng a (gn h Ni ngy nay) khin cho bi tng Tn S Ngh phi"vt b tt c sc th, n tn lo thot thn", sau by ngy m mi nc tri Nam Quan.

. V danh d ca T m m ngi Vit khng bao gi hnh ng mt cchcu th. V quan nim hnh phc l do T m li cho con chu mun iv sau:

'Ngi trng cy bch ngi chi

Ta trng cy c i mai sau".

Do m trong nhiu i con chu phi hng ng th t trn trng gign ci "Ch ln" ca t tin:

"Cy xanh th l cng xanh

Cha m hin lnh c cho con".

V quan nim T m m ngi Vit lc no cng tnh to, bnh tnh, vcng quyt trong mi hnh ng trong nim "m ph dng tr", lc nocng coi nh c ng b, t tin theo di, ch dn, v ngh rng: "S t nh ssinh" coi khi cht cng nh lc cn sng, khng khc.

o c cng yu ca ngi Vit chnh l quan nim 'phc c T m"vy.

Thuyt "Tam cng Ng thng" ca Nho gio ch chim mt ch rt nhtrong diu l "phc c T m" m thi. Tht vy, ngi Vit trc khihnh ng bt c mt vic g, cn phi n o xem c ng chm n Tm v hi n ai khng . Quan nim o c ny lin kt c tondn trong mt s thun nht, khng cn phi "dn t tc ng" 7 gy b ktng ri khinh khi nhau, lm suy yu tim nng quc gia. y l ta cha ni

n hu qu thm khc chy theo hnh thc ch ngha, duy lc hng th,k th ng cp. thiu hn cn bn sng mt cuc sng cho ra sng, nghal sng tt p hn.8

Ni tm li, cc c nhn u coi mnh nh l mt thnh phn cng ng caT m. Phc c xut pht t T m ri li v T m. T m (nh) l gianh v (ln) l quc gia, u c tn trng. Cnh thi bnh, hnh phc,


15/50

gii thot l nhng mc tiu thit thc c ngi Vit xa cng nh naychp nhn v thc hin. S lao tm kh t ca ngi Vit ct cng ccho thn mnh, tu mnh ca c nhn cng nh ca T m, l nhm t tiGic ng Gii thot, ch khng mang tm ch k thn tnh, tiu dit nhau.

By gi ta th xt qua mt vi c tnh vn ha dn tc v vn ha Phtgio, c th ni: hai nn vn ha tuy hai m mt - t bn thn ca n cnhng nt ha ng mu nhim mt cch k diu:

- V thc ti cuc sng:

Ngi Vit rt tn sng th cng T tin, m Pht gio cng trit knhtrng, v cn t ra nhng nghi l thch hp vi nhu cu dn tc, nh l"Nhp Lim, Qui Lng", hay l Vu Lan Bo Hiu v.v.. Tc ng Vit Nam c

cu: "thng by ngy rm x ti vong nhn".Dn tc Vit nam thng a chung "nu, lam" th hin nay cc tng s Pht

gio u gi c sc thi ring bit y hn ai ht. Trong bi Trng Ca mVit Nam, phn m u, nhc s Phm Duy vit:

M Vit Nam

khng son khng phn

M Vit Nam

chn lm tay bn

M Vit Nam

khng mang nhung la

M Vit nam mang tm nu sng.

Dn tc ta giu c tnh tit kim, t c ham mun qu ng, nn hay"hng

th bnh qun", nh i L phn in chng hn. Th trong Pht gio dythc hnh "bnh ng, thiu dc, v tha".

Tinh thn "t lc cnh sinh" ca dn tc ta tht phong ph, v h, ngi


16/50

Vit t ho c bn ngn nm vn hin; v v v cng th qua cc i:Ng, L, Trn, L, nguyn ng cha ta tng chin thng oanh lit cc kth xm lng di cc thi: Hn, Tng, nguyn, Minh, Thanh, v nh lchs chng minh: dn tc Vit sng hin ngang kiu hng bt khut. Xttrong o Pht c thuyt "i hng, i lc".

- V phng tin sng tc:

Trong sut dc di lch s (c th ni) hu ht nhng sng tc phm vn hcngh thut do ngi Vit vit, hoc phng tc, khng nhiu th t, u chu nh hng ca thuyt nhn qu, lun hi, nghip boca o Pht.

Tht vy, ngi Vit Nam, t lc nm ni tng c cc b m k chonghe nhng cu ca dao, tc ng:

" hin th li gp lnh

c gp d tan tnh ra tro

(hay ti dnh vo thn)

"Sng c sao bng thc trong.

"Ba vung snh vi by trn,

i cha nhn c i con sang giu".

"Lm vic phi php s c n ngay".

v.v..

Cng trong nhng mu chuyn mang mt ni dung tng t, nh: TmCm, Truyn k Mn Lc, Quan m Th Knh, Nh Mai, Phan Trn,on Trng Tn Thanh, v.v..

Chng hn, Truyn Tm Cm, Bt hin ra cu gip ngi lnh, TruynK Mn Lc, vi l nhn qu nghip bo c tc gi vin dn bng bctrong khp cc truyn - d nhin trong tc gi c cp lun l KhngMnh - nhm gii thch nhng tnh hung o le, nh ngi c hnh mngho, k bt nhn li kh, bng li sng, "u thai chuyn kip", nhtruynNghip On Ca o Th, truyn G Tr ng Ging Sinh.


17/50

Ta hy nghe Nguyn D k v cu chuyn G Tr ng:

."C hnh m ngho, hoc bi ti khin kip trc; bt nhn m kh, hn lphc thin i xa. Tuy rng kh bit su xa, nhng thc khng sai t tc.Cho nn khng nn lp lun mt b v xem tri mt mt (xem Truyn KMn Lc ca nguyn D, bn dch Trc Kh).

Di y l nhng cu trch trong cc truyn Quan m Th Knh, Nh Mai, Phan Trn, on Trng Tn Thanh:

"oi trng th s nc ci

Nh em tr ri m chi khc g".

(QATK, cu 335 - 336).

."Cho nn mn ca T Bi

Dm xin nh c Tng, Ni m lng".

(QATK, cu 343 - 344)

TruynNh Mai:

"Tri no ph k trung trinh

du vng nn y, t dnh phc kia

danh thm mun kip cn ghi

gng trong sch, tc bia di i".

(Nh. .M, cu 7 - 10)

Truyn Phan Trn:

"Xa xa phng pht hnh lang

c Quan m ging sinh bao gi".

(Ph. T, cu 391 - 392).


18/50

"S cn ln mn chng sinh

Xin thng n tm lng thnh my nao'.

(Ph. T, cu 401 - 402)

on Trng Tn Thanh hay Truyn Kiu vi nhng trit l v nghip bo:

"Kip ny n tr cha xong

Lm chi thm mt n chng kip sau"

(TTT, cu 1019 - 1020)

" mang ly nghip vo thn

Cng ng trch ln tri gn tri xa

Thin cn ti lng ta

Ch tm kia vi bng ba ch ti."

(TTT, cu 3249 -3252)

Nhng truyn ng ngn, c tnh cch lun l v nhn qua thng qun qut

ly nhau, Ko Cy Tr N, Am c, Hai V Chng Con Chin Chin, ngS, Cho C v Vt, Ph Du v om m, v.v..

V cn bit bao nhiu c tnh khc ca Pht gio rt ph hp vi dn tctnh, dn tc tnh, dn tc tr, lm ny n trong nhng np sng hng hu vn ln cuc sng trong sng, cao c, ton m. l nhng nt inhnh chng minh rng vn ha Pht gio v vn ha dn tc c nhngmi duyn gp g rt ng nht t nh. C th ni hai nn vn ha tuy haim mt.

. Khng ch ring nc Vit nam m i vi bt c mt nc no khi oPht truyn ti cng u c cc nhm dn tc hoan h long trng tipnhn, khng ni no v chng lc no b rung b, bi v o Pht l oT Bi, ly tnh thng lm ng lc pht trin lng T, ly tr tu lm mctiu nhm ti Gic Ng Gii Thot Con Ngi.


19/50

Mt trit l cao p nh th x hi no, thi gian hay hon cnh no mkhng thch hp, vnh vin.

c nh vy l v o Pht c mt tn ch rt rng ri: tn trng nhngc tnh ca mi dn tc, m ch cn khai thc phn NHN TNH htng, vi mc ch du dt con ngi t ti ch Chn Thin M; v khio Pht n dn tc no cng vn knh trng np sng c truyn, nhng

phong tc san c.Ch v tinh thn gio l Gic ng Gii Thot T Chca o Pht khng bao gi tri vi s vic no, bt c u, hngngi no, khi h bit hng n chn l.

O PHT V DNG S VIT vn mi mi sng p v ti sng!

Nc Vit Nam d tri trn mi th k chung ng vi vn ha Trung Hoa

nhng khi ngun vn ha GIC NG GII THOT v T CH ca oPht truyn vo Vit Nam th ngi Vit hn hoan ly lm ngn ucthp sng cho cuc cch mng gii phng ging ni khi ch thng tr cangi phng Bc, ginh li quyn t ch, c lp cho T quc mn yu.

Vo thi i Hai B Trng, dng di Hng Vng, hi u k nguyn Tylch, (40 - 43) 9, dn s Giao ch khng nhiu, ch c 32.000 ngn nc nh,nhng v lut php ca nc ta thi hn lut php nh Hn nhng mi(10) iu 10. Do c th khng nh rng: Cch y 2000 nm, Vit Nam c php lut thnh vn ri, khng cn ch tc l php na; ton dn

thun nht nn vi 32 ngn nh th dn s hu dng trai trng rt t, th mvi mt lnh Khi Ngha ban ra, ton dn nht t ng dy, t phi c mtnn vn minh c th v mt tnh ngha mu m m bc keo sn, mt scng quyt mnh lit v khng kho lm mi dm ch vi qun thnh Hn.

Nm Qu Mo (203) tc l nm th ba i Hn Hin , S Nhip dng sxin i Giao Ch thnh Giao Chu, th o Pht xut hin ri v rt hngthnh, Giao Chu trc nhn o Pht do cc Tng s n truyn vo ttrc k nguyn Ty lch ch khng phi l sau ny.

Trong t chiu ca vua Hn Hin c on ng ch :"t Giao Chu lni vn hin, sng ni phong ph, ca bu, vt l, vn vt kh p, nhn tili lc. Thng nm thng c tai ha chin tranh, lu nay t c quan umc, thi th xng ng c ti, cho nn t ho lnh cha c thm nhun

gio ha. Nay c y cho khanh trng nhim, nn tun theo phong tc hTriu, h , ly n nhn c m chn git dn, khng ph ci ti lng


20/50

ng triu nh. Trm c khanh lm An vin tng qun, phong tcLong nh hu" - dn sch Vit in U Linh, mc chuyn S Nhip -

Truyn Cao Tng Trung Hoa c nhn nh l, lc Pht gio Trung Hoacha c thnh th Luy Lu, cc tng s ngi An hin din ytruyn b gio l c Pht rt no nhit, nh xy cha, dng thp, mtrng v dch kinh.

chng minh cho s kin trn, ta hy c mt on vn m Thin UynTp Anh ghi ti cuc i thoi do quc s Thng Bin tr li hong thihu Ph Thnh Cm Linh Nhn LAN - m vuaL Nhn Tng(1027-1127) - nhn dp b hi t cc bc cao tng trong nc v cha Ph Ninh,thit trai nghi cng dng v vn o. Hm y l ngy rm thng hai, maxun, nin hiu Hi Phong th V (1096), Hong Thi hu hi v NGUN

GC O PHT VIT.Quc s Thng Bin trnh by nhng d kin lch s o Pht truyn voVit Nam ra sao? (Sd):

"Theo s tch ca i s m Thin, Chnh Php lun lun c vuaCao T nh Tu ngng m, v phn rng: "Ta ngh n o t bi cac Pht m khng bit lm th no bo p n c ca Ngi. Ta lm ngi cao. Ta ch mun em tt c ti sc ca ta h tr Tam bo(Pht- Php- Tng). Ta thu thp di hi ca ch Tng v kin lp

bn mi chn cy thp th khp nc, lm qui c cho nhn gian,nh l bn v chic cu cn thit cho khch qua sng. Ngoi mt trmnm mi ngi cha, ta cn mun xy thm nhiu cha na khp xGiao Chu, v ta mun rng hnh phc ng tr khp c th gian. GiaoChu tuy ni thuc Trung Hoa li qu xa. Vy phi chn nhng sa mnc hnh v ti ba n gio ha chng dn bng php B (Bodhi)"

i s m Thin11 tu:

"X Giao Chu c ng thng sang Thin Trc, khi Pht php truynvo Trung Hoa cha n Giang ng, m ti Luy Lu sng lp trnhai mi ch da (Caitya: thp th x li), hn nm trm tng s vdch c mi lm b kinh. Do , ngi ta ni rng gio php truynn Giao Chu trc Giang ng (Trung Hoa) vy".


21/50

"Theo , ngi ta thy rng o Pht Giang Chu khng khc g Trung Hoa. B h c tm lng thng yu khp nhn gian, v muntruyn b gio php khp ni mt cch bnh ng, th nhng ngitruyn gio khng cn thit, m thn ngh rng, phi gi nhng quanvin n chm sc cc cha chin ni m thi12

Sang th k th II Ty lch (168 - 189), o Pht v Dng S Vit phttrin vng mnh no nhit do bn v phm tng:

1.MA HA K VC (Marajivaka)

2.KHANG TNG HI (K'ang seng Houei)

3.CHI CNG LNG (Tchi kiang liang)

4.MU BC (Mcu - Fo)

Ba v trn l ngi n . Ngi Mu Bc (cng gi l Mu T) thuc ngiTrung Hoa. Bn nhn vt trn u lu tr ti Bc K, cc ngi cngvi ngi bn a dng cha Php Vn v nhiu cha khc tu nim vtruyn b o Pht khp ni trong nc.

Nm 255 - 256 cng c mt v tng tn KALYNARCI (Chi CngLng Tip) ngi bc n (Indoscythe) ti Giao Chu dch kinh Php

Hoa Tam Mui (Saddharmassamadhi suttra), c t khu o Thanh, ngiGiao Chu ph dch. o Pht Vit thu y to c Nim Tin ca ngidn bn a v c nh hng tt trong np sng nhn gian.

Vo th k th IV, hai v thin s t Ma Ba (Dharmadeva) v HuThng cng xut hin trn t Giao Chu. Thin s t Ma B, ngin , ti Giao Chu truyn b Thin hc ti y. Thin s HU THNG,ngi Giao Ch, l mt trong nhng t xut sc ca t Ma B, chng ng thin tm. Sau, thin s (Hu Thng) qua Trung Hoa hong phpv tch ti cha U Th Bnh Thnh.

SchPht Gio Vit Nam, gio s Nguyn ng Thc a ra nhn nh va th nc ta v nh hng ca ngun vn ha t ch ca o Pht i vidn tc Vit Nam:

"iu kin a l thun li ca t Giao Ch l c ng thng vi Ty Trctc khu vc vn ha n m i din by gi pha nam Giao Ch l Chim


22/50

Thnh v Chn Lp. Do y m Pht Gio trc khi nh hng vo TrungHoa phi tng pht trin Giao Ch trc . V iu kin Lnh Nam mca xung ng Nam tip n v giao dch vi lc a Chu l hio Thi Bnh Dng v n Dng sm tr nn t "ng ba ng tgiao lu ca cc chng tc v vn ha". Pht gio l mt tn gio m cac nht trong cc tn gio th gii cng hin cho dn tc Vit Nam tGiao Ch ci nha sng thit yu hp nht cc khuynh hng t tng tnngng giao lu xung khc, thnh ci thc h khai phng ca a l ihi. Cng v th m nhn dn t ng suy tn ngi con Pht h L l LPht T lnh o cuc gii phng v xy dng mt nc Vit Nam c lpu tin. Tuy triu Tin L ngn ngi c na th k, nhng ci thc h"Tam gio" do Thin tng hp sng trn cn bn thc nghim tm linh Phtgio, n thi Hu L gii phng hn Vit Nam, tr nn mt nc iVit vng bn v cng thnh ti khu vc "ng Nam " (Sd, trang.)

Vit Nam l ni hi t cc tng ti khp bn phng, nn tinh hoa o PhtVit lun lun m sc thi c bit, trong nhng thi gian hon cnh c

bit. o Pht i vi dn tc Vit Nam c coi nh th v kh tinh thnhiu nghim, va i khng vi nn vn ha Trung Hoa, va thu thinhng tinh hoa ca nn vn ha ri dung ha c hai nn vn ha n -Ha hp vi tinh thn "Li sng" ca ngi Vit hnh thnh mt nn vnha Vit Nam sng ng trong tm t mi ngi v trong cuc sng dn tc.Pht gio kch ng tinh thn t ch ca ngi Vit. V, t a ni hi mt nn t ch dn tc.Khi mt nn vn ha dn tc c c tnhkhc bit vi nn vn ha ca quc th cng vic u tranh ginh clp ch cn l cng vic thi gian m thi. Chnh v vy m trc kia, tronglch s o Pht Vit, cc v thin s cng vi dn tc Vit Nam phnu cho mt nn T Ch v vang ca dn tc.

---o0o---

CNG CUC DNG NC I TIN V HU L NAM

(TL. 542-603)


23/50

Di s lnh o ca L BN (cng gi l L B), mt cuc khi nghachng ngoi xm vo ma xun nm 542 c ton dn hng ng, thamgia, ng chung trn mt trn tuyn nh ui tn thi th tn bo l TiuT v b l v Tu, ri chim gi ly thnh Long Bin. u nm 543, triunh nh Lng t chc cuc phn cng nhng b nh L dp tan.

Sau cuc khi ngha thnh cng, ma xun thng ging nm gip t (544),L Bn tuyn co dng nc, xng l Nam (vua Nc Nam), t quchiu Vn Xun, xy in Vn Th, t chc thnh mt triu nh ca mtquc gia c lp.

Nam b nin hiu ca nh Lng, t nin hiu mi l Thin c(VNSL) hay i c (theo LSVN, T1), v dng mt ngi cha mi ly tnl Khai Quc (M Nuc).

S thn triu L vit:

"Tin L Nam , tnh rt thng minh, pha Bc nh ui Tiu T, phaNam dp yn Lm p, lp quc hiu, chnh ngi tn, dt trm quan, nhmiu hiu, c i lc quyhoch ca Vng".

(i Vit S K Ton Th - Vit Gim Thng Kho Tng Lun, tp 1, trang101).

Qua nm t su (545), vua Lng sai Dng Phiu lm th s Giao Chu,v Trn B Tin lm t m em i qun sang nh Chu Din. Trn th hainh Gia Ninh. Vua Nam thy th ch mnh nh rt qun ln ng ng Khut Liu (thuc t Hng Ha), gn mt nm tri chun b qun c,L Nam em ba vn qun nh nhau vi Trn B Tin h in Trit(Vnh Yn) li b tht bi, vua bn giao quyn cho t tng qun TriuQuang Phc cm u mt cnh qun lui v lp cn c D Trch (HngYn). Cn anh rut L Nam l L Thin Bo cng vi L Pht T emhai vn qun vo Cu Chn (Thanh Ho), b qun nh Lng ui nh phichy vo t Lo, ng binh ng D Nng (bin gii Vit-Lo).

Cuc khng chin ko di bn nm th L Nam b bnh cht (4-546).Triu Quang Phc khi hay tin L Nam bng h, ng t xng l TriuVit Vng. Nhn gp lc bn Tu c lan, vua nh Lng phi triu TrnB Tin v ch mt t tng l Dng Sn li nc ta, Triu QuangPhc em qun git cht Dng Sn, chim ly thnh Long Bin.


24/50

n nm 555, L Thin Bo mt, L Pht T ln thay. Ri nm 557, LPht T1 ct qun nh Triu Vit Vng. V sau, hai bn chia i tnc, ly bi Qun Thn (thuc lng Thng Ct, huyn T Lim, H

Ni) lm ranh gii.

Nm 571, L Pht T ly danh ngha l chnh thng nh l, em qun nhp Triu Quang Phc, thng nht t nc.

Ni nghip nh Tin L, cng trong nm 571, L Pht T ln lm vua, ng Phong Chu (thuc huyn Bch Hc, tnh Vnh Yn) m lch s sau nygi l Hu L Nam .

L Pht T lm vua 32 nm (571 - 603). Sch Vit in U Linh, tc gi LT Xuyn (i Trn) vit:

". Nam chim c nc ca Triu Vit Vng ri, thin qua xLc Loa v V Ninh, phong cho anh l Xng Ngp lm thi bnh hu, giLong Bin, phong i tng qun l L Tn nh lm an ninh vng githnh Din, ngi ba mi nm (30), khi t nm tn mo nin hiu i

Kin th ba nh Trn n nm nhm Tut nin hiu Nhn Th th hai vuaVn nh Tu th mt: con l S Li ln ni ngi, c vi nm th btng nh Tu l Lu Phng nh chim mt nc.

"Sau khi Nam bng h, ngi trong nc ch no cng c lp n

th, c miu ti ca Tiu Nha, phng An Khang, rt linh d. Nin hiuTrng Hng nm u, sc phong Anh Lit Uy Hong . Nm th bnmi, gia thm hai ch Nhn Hu. Nm Hng Long th hai mi mt, giatng bn ch "Khm Minh Thnh V" (bn dch ch Hn ra Vit vn ca L

Hu Mc - Sd, trang 55).

Lch s Vit Nam, tp 1, ghi: "Nm 589 nh Tu dit nh Trn, thng nhtTrung Quc. Nh Tu m mu t li ch h trn min t nc ta, L

Pht T v danh ngha phi chu thn phc nh Tu nhng thc cht vngi quyn cai tr nc ta.

"Nm 602, nh Tu gi L Pht T v kinh chu hong . V chu cngha l u hng, mt nc. L Pht T CHNG li lnh . Pht T

sai chu l L i Quyn em qun gi thnh Long Bin (Bc Ninh), saitng L Ph nh em qun gi thnh Din (T Lim, H Ni), cn tmnh t chc phng ng ti "thnh c ca Vit Vng" (tc thnh C Loa,

ng Anh, H Ni).
http://www.quangduc.com/lichsu/01suviet2.html#_ftn14http://www.quangduc.com/lichsu/01suviet2.html#_ftn14


25/50

"u nm 603, nh Tu c Lu Phng em qun theo ng ty bcxung xm lc nc ta. L Pht t chn nh qun Tu ni Long,(vng T Long, xa thuc Tuyn Quang, nay thuc Qung Ty, TrungQuc). Qun ta b thua. Gic tin vy thnh C Loa, bt L Pht T uhng v bt gii v Tu. Nhiu tng lnh ca L Pht T tip tc cngnhn dn nh gic nhng sau cng b tn st. t nc ta ri vo chthng tr ca nh Tu" (S trg 116).

Ch cch sau ba nm, tc nm 571, L Pht T ln ngi vua, nm 574ngi T-Ni-a-Lu-Chi(Vinitaruci), ngi nam Thin Trc (n ) quaTrung Hoa cu php vi tam t Tng Xn, v sau khic php, c Tn k v khuyn nn qua phng Nam truyn o. Nm 580, ngi t TrungHoa sang Vit Nam, tr tr cha Php Vn, thuc lng C Chu, Long Bin,dch b kinh Tng tr v lp ra phiTHIN TNG TH NHT NC

TA. n nm 594 trc khi vin tch, ngi truyn tm n cho t l tn giPHP HIN, ngi Vit Nam u tin c vinh d lnh php n ktruyn Chnh Php.

Triu i nh L, vua L thi Tng (1028 - 1054) v cm mn c ha cangi, lm bi k truy tn:

Sng t lai Nam quc

Vn qun cu tp Thin

ng khai ch Pht tch

Vin hp nht tm nguyn

Ho ho lng gi nguyt

Phn phn bt nh lin

H thi hnh tng kin

Tng d thoi trng huyn

M li qua Nam Vit

Nghe ngi hiu o Thin


26/50

Ngun tm thng mt mch

Ci Pht rng quanh min

Lng gi ngi bng nguyt

Bt nh nc mi sen

Bit c bao gi gp

Cng nhau k o huyn

Bn dch Thch Mt Th

H phi T-Ni-a-Lu-Chi, truyn c 19 i (580-1216), gm 28 v

t k tha.

Vo khong cui th k VI u th k VII, Vit Nam c thm ba ontruyn gio:

-on th Nht, ba v: MINH VIN, TU MNH, V HNH.

-on th hai, ba v: M NHUN, TR HONG, TNG GI BT MA.

- on th ba, su v: VN K, MC XOA B (Moksadeva),

KHUYXUNG, TU DIM, TR HNH, I THNG NG.

Trong ba on truyn gio, hai on l ngi Trung Hoa, trong duy cngi Tng-Gi-bt-Ma (Samygavarma) l ngi Trung . on th ba, ngch hn, v ton ngi Vit Nam c (bn ngi Giao Chu - H Ni,

Nam nh - v hai ngi i Chu - Thanh Ho -) C su ngi quaTrung Hoa, n , v cu php, dch kinh.

*

Sau thi i L Pht T (Hu L Nam ), nc ta b nh Ty (602 - 617) h, ri tip n nh ng (617 - 907) cai tr, gm 305 nm.

Trong thi thuc ng, nm Nhm Tut (722) nh i quc Mai Thc Loan,qu H Tnh, ni ln gii phng ch cai tr nh ng ang nng trnthn phn ngi dn Giao Chu b tr, chiu tp ba mi ngn ngha qunchng c vi qun nh ng, chim gi ly t Hoan Chn (tnh Ngh


27/50

an), xy thnh p ly chung quanh ni sng Lam di n hng dm, txng hong , ng Vn An, tc gi l Mai Hc (Vua en). Nhng phi vn dng n mi vn qun chng c vi ba mi ngnqun. Cuc khng chin ang hi quyt lit th ng b bnh cht, gia lc snghip quc gia cn c ngi nh ng.

Ri na sau th k VIII (766 - 791), c v anh hng tn l Phng Hng, qu ng Lm (tnh Sn Ty)ni dy, em qun v chim gi ph thnhc my thng, cng vic ang d dang, khng may cho vn nc: ngmt! Qun s lp con l Phng An ln ni nghip. Dn i m Phng Hngtn vinh l B Ci i Vng, bc cha m ca dn.

Thng by nm Tn T (791), vua ng sai Triu Xng sang lm hs, Phng An thy th chng khng ni, xin hng.

n nm 907 TL, th nh ng , nc Trung Hoa rt ri lon, anh hngho kit ni lon khp ni. Ngai vng l mc tiu chnh m con chu ccdng vua cha thu trc c c dy binh. Cc cuc huyt chin xy ra linmin. Hn ta cha qun thi ng Hn tan r, Trung Hoa lin xy ra cnhs qun ct c tng tranh gia ba nhNgy - Thc - Ng (220 - 280). Naynh ng b chm dt th cnh lon lc tranh ngi cu ng li xy ra. Thiny, s Trung Hoa gi l Ng Qu, hay l Ng i, gm c Hu Lng,

Hu ng, Hu Tn, Hu Hn v Hu Chu. Trong nm nh Hu ny,chng c "nh Hu" no c thc lc c, nn ch c mt thi gian ngn

dm nm l b khai tr. Ton lnh th Trung Hoa b bo t, lon lc v lnbi. Lc ny ng l lc "tri khng c mt" nn lnh th ca "thin triu"nh v cng trn na th k.

Trc bi cnh en ti y, cc vin chc cai tr Trung Hoa ni vin x angphn vn, bi ri, khng bit dng h no s cm chnh quyn iu khinquc gia? Cn ngi Vit, sau bao nhiu nm tri ng ng buc phi sng

bn cnh ngi Trung Hoa, nhn ra ci nhc im y ca nc thngtr, nn cng nh bao ln trc, cuc bin lon ti chnh quc (Trung Hoa) lmt dp tt cho ngi dn b tr Giao Chu vng ng dy ginh li quyn tch ca quc gia mnh. Khc Tha D, qu Hi Dng "c nhn dnkhm phc, ng nhn danh l ho trng mt x m t xng l tit s".

Ngy 7 thng 2 nm 906, vua ng (bt c d) phi chp nhn cho KhcTha D gi chc tit s, mt chc quan ca nh ng, nhng ng xy dng mt chnh quyn t tr ca ngi bn a. Nm 907, Khc Tha


28/50

D mt, con l khc Ho, ni nghip cha gi chc tit s, ch sau mythng, ng ci cch li tt c c cu hnh chnh quc gia, thay i ccvin chc Trung Hoa, nh li thu kha cho cng bng v hp l. Tit sKhc Ho mt nm 917 TL. Con l Khc Tha M ln thay, vn t xng ltit s.

Nm 923, nh Hn xua qun sang nh nc Vit, bt c Khc Tha Mnhng sau th ra cho phc chc nh c. Nm 931, Dng nhngh (KVSTGCM vit l Dng Din Ngh), mt t tng ca tit sKhc Ho, c cng ni dy ui c bn L Khc Chnh (LSVN, T1 ghil Dng Khc Trinh)ca qun Nam Hn v nc sau 8 nm b h. Ri,sau 6 nm hng quc, Dng nh Ngh b vin nha tng ca mnh, lKiu Cng Tin, phn lon git v son ot ngi bu. Ng Quyn, mttng ti v l r ca Dng nh Ngh. Sau khi nghe tin cha mnh b git

cht, lin c binh t i Chu (Thanh Ho) ko ra nh Kiu Cng Tin, tntay sai ca Hn ch, bo th cho cha v tr hu ha.

. Tuy khng c ti liu chnh truyn xc nh o Pht truyn vo Vit Namtrc th k th nht dng lch, nhng bng phng php thun l, do squy np cc ti liu c tnh cch phong tc hc v x hi hc thuc cc triui xa xa ca nc ta nhn thy c nhiu bng chng (gin tip) cho phpta tin tng rng" o Pht du nhp Vit Nam trc Trung Hoa, v hng thnh rt xn ln ri.

Ring c iu ny l nn ch : Thi Tu - ng bn Trung Hoa, Pht giort thnh (m) duy ch c mt ngi Huyn Trang sang n hc o vthnh kinh; m Vit Nam c (c thy) su v thin s qua n tu hc.Rt tic l cc v y u tch x ngi (Su v thin s Vit Nam lcc ngi: Vn K, Mc Xoa B, Tu Dim, Tr Hnh, Khuy Xung v iThng ng). Ta cng khng qun c l lc by gi nh ng khngthiu g cc bc ti c, th m cc thin s, nh: Phng nh v Duy Gim.ca nc Vit Nam cc vua nh ng thnh vo cung thuyt phpcho vua nghe. Cc nh tr thc Trung Hoa (i ng) rt knh m cc thin

s Vit Nam v lm th tn dng cc ngi. TrongKin Vn TiuLc ca L Qu n c ghi la nhng bi th y. Nguyn bn bi th chNho ca thi s Dng C Nguyn vit tng thin s Phng nh:

"C hng Nam Vit ngoi

Vn l bch vn phong


29/50

Kinh lun t thin kh

Hng hoa nhp hi phng

L o thanh phm trit

Thn cc ha thnh tng

Tm o Trng an mch

Giao Chu hu d chung."

Qu nh trong ci Vit

My bc tt m xa

Ca tri vng kinh k

Mt bin ni hng hoa

Sng gn c in bng

Thnh xy hn my ta

Trng An lng qun qut

Giao Chu chung m t.

Thch Mt th dch

V di y l bi th ca thi ho Gi o13 vit tin thin s Duy Gim:

"Ging kinh lun in l

Hoa nhiu ng sng phi

Nam hi k hi qu

Cu sn lm lo qui

Xc phong hng tn n


30/50

L v khnh sinh y

Khng thy k nh b

Vng lai tiu tc hy."

Ging kinh ni cung in

Vn ng hoa xun bay

Xa qu t my

Ni c v t nay

Ma sa dm o bc

Gi tp n hng phai 14

Bin vng nh th

Tin tc lm sao hay15

Nguyn Lang dch

Cng nh Thm Thuyn K, t Vn Khanh, tin s, lm quan i V hu,

b bim xung Hoan Chu, l mt thi s ni ting u th k VIII, c ln nyt kin v thin s, tr tr cha Sn Tnh, qun Cu Chn, vit bi thtruy tng V NGI Thng S t tn xng ngi (V Ngi) l v ha Phtv t nhn mnh l t may mn c din kin tham tu chnh php:

"i s sinh Thin Trc

Phn thn ha Nht Nam

Nhn trung xut phin na

Sn h tc gi lam

Tiu gin hng vi st

Nguy phong thch tc am


31/50

Hu thin thanh cc nh

Khuy ging bch vin tham

ng i vn gian bch

Hoa th thch h m

Tuyn hnh u cung ho

Lm qui dc y kham

t ai v thc

Y vng tch v m

Siu nhin h kh tch

Chnh th h h lam"

(Pht xa sinh Thin Trc

Nay ho thn Nht Nam

Vng no phin ra khi

Di ni dng gi lam

Khe sui thm l cnh

non cao l am

Chim xanh tp thin nh

Vn trng nghe ging m

Vch dy my cun

Mt m hoa leo thang

Theo sui vo bng mt


32/50

Git o phi rng hng

t hn mnh d

Pht php cha am tng16

Qua khe H nhn li17

Di cy sng khi lam)

NGUYN LANG dch

Cch hn 300 nm sau, khong th k th IX, Vit Nam li xut hin mtphi Thin Tng na, do ngi V NGN THNG t Trung Hoa truynvo. Ngi c php vi S t i Tr Bch Trng HOI HI, v nm 820

th qua Vit Nam, tr tr cha Kin S, lng Ph ng, huyn Tin Du, tnhBc Ninh, sau truyn php li cho tn gi CM THNH. Dng Thin nytruyn c 15 i, gm 40 v T k tha (m) tn gi Cm Thnh l St ca Vit Nam, thuc phi THIN TNG TH HAI, DNG VNGN THNG.

---o0o---

CUC CHNG QUN XM LNG NH NAM HN CA

NG QUYN(939 - 967)

Ng Quyn18 ngi ng Lm (cng qu vi Phng Hng), mt dngdi qu tc, cha l Mn lm quan Bn Chu, ng c ch ln, mu cao, tikim vn v, khi qun Nam Hn cn ngp ngh bn ngoi b ci, ng sason cng cuc ng chin, v vic trc ht l chim ly thnh i La, gittn phn ch bn nc Kiu Cng Tin tr ni ha; n nh tnh hnhtrong nc.

Cui nm 938, vua Nam Hn ra lnh cho hng trm vn qun, do thi t LuHong Thao ch huy, t ko sang xm chim nc ta. Trn chin oanh litdin ra trn sng Bch ng, Hong Thao b cht, cn qun gic phn bgit, phn b cht chm hoc b bt, thit hi qu na. Hn ch nh phinut hn thu tn qun v Tu, chm dt thi k mt nc ko di 1031nm (mt nghn khng trm ba mi mt nm).


33/50

Nm 939, Ng Quyn xng vng, thnh lp mt quc gia c lp, ng C Loa (tnh Ph Yn) ngi mi c su nm th mt. ng l ngicu ng phi v tay Ng Xng Ngp, con trng Ng Quyn, nhngDng Tam Kha (em v Ng Quyn v l con trai Dng nh Ngh) liot mt v xng vng. Nm 950, Ng Xng Vn l em Ng Xng

Ngp, nh c Dng Ct Li v Cnh Thc gip sc, lin t Sn Tyko qun v vy thnh v bt c Tam Kha, nhng v n tnh cu chu thacho Tam Kha ti cht. Khi chim c chnh quyn, Ng Xng Vn txng Nam Tn Vng v cho ngi i triu anh l Ng Xng Ngp, tcThin sch Vng v kinh cng coi vic nc. Nhng tnh hnh lc y rilon, cui i nh Ng, anh em Ng xng Vn v con chu bt lc nn mic cnh Thp nh s qun19.

Mi s qun chim gi mt vng t, xy thnh p ly, nhm thn tnh ln

nhau. Lon 12 s qun ko di hai mi hai nm (945-767), gy ra khngbit bao l tn tht v nhn mng v ti sn; dn tnh phi chu cc kh lmthan. S sng cn ca mt dn tc khng th tnh trng y ko di thmna; hon cnh v lch s i hi phi chm dt cuc ni lon, thng nhtt nc v mt mi.

(o Pht Vit Nam t thi Bc thuc th II qua thi L Nam v sutthi Bc thuc th III tuy c pht trin nhng cha c hng thnh nh cctriu i INH - L - L - TRN sau ny).

---o0o---

O PHT THI K T CH NH INH (968-980) VTIN L

(981-1009)

Vn thng vng inh B Lnh sau khi dp xong lon thp nh s qun.Nm 968, inh B Lnh ln ngi hong , tc l inh Tin Hong, lp nn

nh inh, t quc hiu l i C Vit, ng Hoa L, ly nin hiu lThi Bnh Nguyn Nin, nhm xa hn vt tch thng tr ca hong phong kin Trung Hoa, nu cao ngn c thng nht c lp quc gia , lptriu chnh, vua lin ngh n vic chnh n hng ng Gio Hi Tng Giv nh phm trt cho cc tng s li lc hu cngtham d quc chnh, nn tng chc Khung Vit Thi s cho ngi tng thng Ng Chn Lu, ban


34/50

chc Tng Lc o s cho Php s Trng Ma Ly, v thin s ng HuynQuang lm Sng Chn Uy nghi.

V sinh hot chnh tr, vn hc trong nc lc by gi u do cc bc tnggi hu hc nhn lnh trng coi. o Pht Vit c vng triu cng nhnl quc gio k t nh inh.

Lch S Vit Nam, tp 1, vit v Pht gio thi nh inh:

"Trong bui u thi k c lp, Pht gio l tn gio chim u th trong xhi. Trong nc nhiu cha thp c xy dng. Ring Hoa L, nm 973,

Nam Vit vng inh Lin l con trai trng ca inh Tin Hong, chodng 100 ct khc kinh Pht (gi l kinh trng). Cc nh s l tng lp chc thc, c uy tn v nh hng trong x hi. Ngoi vn hc dn gian, lc

lng sng tc vn hc lc ch yu cng l cc nh s. Nhng tc phmvn hc thnh vn ca giai on ny cn li n nay l mt s bi th chHn ca cc nh s nh Thun, Ng Chn Lu, Vn Hnh, v.v. (Sd,trang 150).

Sau nh inh20 l nh Tin L, cc tng s vn c trng dng. Vua L iHnh triu thnh Khung Vit Thi s lm c vn v thin s Php Thunlo vic ngoi giao; ng thi triu nh cng cho thit lp cc t vin, vnm 1008 vua sai s l cc ng Minh Xng, Hong Thnh Nh qua TrungHoa thnh i tng kinh. y l ln u tin nc ta sai s i thnh kinh.

Nm Thin Phc th VII (986), s nh Tng l L Gic sang nc ta1 vuanh ngi Khung Vit Thi s gi vic ngoi giao ng tip vi s gi.Cn thin s Php Thun ci trang lm ch li cho s gi. Tnh c c ingng bi trn mt nc, L Gic vn c ti vn th, lin tc cnh:

Nga nga lng nga nga

Ngng din hng thin nha.

Song song ngng mt i

Nga mt ng ven tri

Ch li - tc thin s Php Thun - ng i:

Bch mao ph lc thy
http://www.quangduc.com/lichsu/01suviet4.html#_ftn23http://www.quangduc.com/lichsu/01suviet4.html#_ftn23


35/50

Hng tro bi thanh ba.

Lng trng phi ging bic

Sng xanh chn hng bi

Bn dch ca THCH MT TH

S gi nghe xong ly lm ngc nhin v knh phc, khng ng nc Vit lic lm nhn ti. Qua nhng ln tip i lch s ca mt thin s (KhungVit Thi s i din cho triu nh) i vi s gi mt nc ln l TrungHoa, L Gic cng lc cng t ra knh trng vua nc ta, nn ng vittng bi th:

Hnh ng minh thi tn thnh du

Nht thn lng x Giao Chu

ng ti bit tm lu luyn

Nam Vit thin trng vng v hu

M p yn vn xuyn lng thch

Xa t thanh chng phim trng lu

Thin ngoi hu thin ng vin chiu

Kh m ba tnh kin thim thu.

Thin s Mt Th dch bi th y ra ting Vit:

May gp minh qun gip vic lm

Mt mnh hai lt s min Nam

My phen qua li lng thm nhMun dm non sng mt cha nhm

Nga p my bay qua sui

Xe vng ni chy ti ging lam


36/50

Ngoi tri li c tri soi sng,

Vng nguyt trong in ngn sng m.

Cu th by ca bi th tc gi c xng tng vua nc Vit cng nh vua

ca h. Tht l thn tnh, ch do khu kh th vn xng ha m lmchuyn i c vn mnh ca c nc ang t th yu sang hn mt thmnh. V, v cm mn c ha ca ngi xa, L Qu n, nh bc hc thk XVIII, ht li ca tng hai v thin s Ng Chn Lu, Php Thun:

"Cu th ca thin s Php Thun, lm cho s gi nh Tng phi kinh d;in t ca i s Ng Chn Lu ni danh mt thu(S Thun thi ca,Tng s kinh d, Chn Lu t iu, danh chn nht thi) - Thin Dt -

Thin s Php Thun c vua L tn trng nh bc quc s, vua thnghi ngi v nhng vic bnh tr quc gia v ngi cu ng di vn ra sao? -Thin s tr li bng mt bi th:

Quc t nh ng lc

Nam thin l thi bnh

V vi c in cc

X x tc ao binh

Vn nc nh dy qun

Tri Nam m thi bnh

Nit bn trong in ngc

y ht ao binh

Cc v quc s, thin s ng gp khng nh cho cng trnh dng ncv gi nc, cc ngi khai ha nn vn hc quc gia, gio ha tondn. Vn san c tinh thn yu nc cao , nhn dn ta li c thmnhun gio l Gic Ng Gii Thot ca o Pht v ly lm cht mencho cuc ni dy, chng li s thng tr ca ngi phng Bc; ginh lyquyn c lp t ch cho quc gia ko di hn 5 th k, k t thi nh inhtr v sau (968 - 1504).


37/50

---o0o---

TM HIU THM

T trc nm 441 TL, ci Giao Chu b ngi phng Bc h; trong giai

on gian nan ny o Pht cng vi ngi bn a n lc phn u:bng mi cch quyt ginh ly quyn c lp t do cho quc gia Vit; nnnm 542, ng anh hng h L (L B) qu Long Hng (Thi Bnh) cng vi ton dn ng ln lm cuc khi ngha: nh ui tn Thi th botn nh Lng l Tiu T v b l v Tu, t xng l L NAM (Vua

Nc Nam), thit lp mt triu nh T Ch phng Nam, t quc hiul VN XUN, c ngha l nc Vit bn vng di lu, ng thi sng lpmt ngi cha ly tn l KHAI QUC (M Nuc). Sau L Pht T ln k vnm 571 - 603 (m lch s gi l Hu L Nam ), ngi 31 nm. Di

triu i L Pht T, Ngi T-Ly-a-Lu-Chi, ngi Nam n sang TyThin Trc kho cu o Pht ri qua ci ng , vo Trung Hoa,n Trng An nm 574; cch su nm sau (580) th ngi qua t GiaoChu, tr tr cha Php Vn (Bc Ninh), truyn b Thin Hc v dchkinh "Tng Tr".

Nm 603, nh Tu c Lu Phng em qun theo ng ty bc xung xmlng nc ta. L Pht T chn nh qun Tu ni Long (thuc tnhTuyn Quang), nhng qun Tu qu mnh; qun ta chng khng li. Gictin vy thnh C Loa, bt L Pht T a v Tu, ri bt v m tn, khng

bit sau sng cht ra sao? Nc ta t , li mt ln na b ni thuc htnh Tu n nh ng (t nm 603 n nm 906) cng 304 nm.

Nin hiu Khai Hong th XIV nh Tu (594) Ngi Php Hin h , qu Chu Din (Sn Ty), khi mi xut gia, th gii vi i s Qun Duyn cha Php Vn. nht Thin t T Ni a Lu Chi khi mi thy Php Hinth nhn chm chm vo mt m hi:

- Ch h g?

Php Hin p:

- Ho thng h g?

Thin s li hi li:

- Ch khng c h ?


38/50

- Sao li khng c? Nhng Ha thng bit?

Thin s lin qut ln:

- Bit lm g?

Ngi Php Hin cht hiu nht thin t T-Ly-a-Lu-Chi, lin spxung ly xin theo lm t t v sau c truyn tm n.

(on vn i thoi trn dn theo sch i Nam thin Uyn Truyn ngTp Lc. Microfilm Ecole francaise D'Extrme Orient A -2767. No/Aout1954)

Trong giai on ny, cc thin s l gch ni gia k thng tr (Trung Hoa)v ngi b tr (Vit Nam), m khng gp bt c mt tr ngi no, cho nn:mt mt, i vi k thng tr th khuyn co h thc hin hnh t bi, bit tntrng nhn phm con ngi m ng gy kh au cho nhau; mt khc, ivi ng bo ng chng ng b p bc bi ni kh ca ngi dn mtnc, th truyn t t tng "gic ng, gii thot v t ch" kch nglng yu nc, to cht men cho cng cuc ginh quyn t ch di cctriu i: Ng Vng (939 - 944); inh Tin Hong (968 - 980); nh TinL (980 - 1009).

S trao i vn ha Pht gio v cc kin thc tng qut gia hai nc Vit

- Hoa mi ngy mt tr nn thm thit tt p: vo thi i Tu - ng,cc thin s t Giao Chu sang thuyt php trong cung vua l chuynthng tnh, ri sau li bn . Ngc li, cng c cc v thin s v trthc Trung Hoa qua Giao Chu hong o. Cc thin s n qua li giahai nc Vit - Hoa cng thng gh li Giao Chu. o Pht ti Giao Chu

bui y, nhiu lc long thnh hn hn Trung Hoa. Cc vua Vn (nhTu), Cao T (nh ng) u hng v o Pht Vit, cng dng nhnghm (rng) l vt v x li; ng thi cn truyn lnh cho cc quan li phi

phng mnh thnh ch to dng li cha, thp Giao Chu. Tuy nhin, vphng din gio php chnh truyn th o Pht Vit li trc tip th nhn

tinh hoa gio l do chnh cc nh s n truyn vo. Cc thin s GiaoChu va thng hiu Phm vn v c Hn vn nn gip cc s n nhng phng tin cn thit ti Trung Hoa ging o hoc ngc li, nnhn cc thin s n t Trung Hoa vo Giao Chu.

Hiu c tnh vn ha phng Bc khng ai khc hn l cc thin s tGiao Chu. Ngay chnh bn Trung Hoa, hay ni nc Vit cng vy, cc


39/50

thy i hong ha gia hai nc, thng em t tng "T Ch" ca oPht ph bin trong qun chng nhm chng li t tng n dch ca ngi

phng Bc mun ng ha cc dn tc nh b. Hay ni r hn l, cc sVit Nam chu nh hng trc tip ngun vn ha Pht gio n khaiha cho mnh.

Lun c trn y c chng minh c th bng s tri dy ca L NAM nm 542, lp nn nh Tin L c lp u tin nc ta; k KHCTHA D (thuc qu tc) bng cch t xng tit s m nh ng sau bt c d phi tha nhn; v cuc khi ngha nm 939 ca NGQUYN l nhng si dy ni kt gia gii qu tc (nhng bt lc trc thicuc lc y.) vi gii bnh dn (cha thc r vai tr ca mnh) m imta chnh yu phi nh vo gii trung gian th ba l cc thin s, vn rtkhn kho mt cch t nh kt hp ni hai gii (qu tc v bnh dn) gn

li vi nhau: to thnh phong tro ln mnh m nm 938, nhn dn ta, dis ch o ca ng quyn, chin thng o qun hung hn do thi tHong Thao ch huy b cht trn sng Bch ng, khin cho vua ti nh

Nam Hn khip s, khng dm coi thng ngi Vit na. K t y chmdt nn h ca ngi phng Bc trn t nc ta sut mt nghnkhng trm ba mi mt (1031) nm.

C iu ny thit tng ngi Vit cng cn tm hiu l: V s t ca oPht Vit Nam khc vi v s t ca Thin Tng Vit Nam. (C l) oPht Vit khng hn chu nh hng ca dng Thin T-Ni--Lu-Chi ch

mi hin din trn t Giao Chu vo nm 580 - tc cui triu i L PhtT (Hu L Nam ) ng tr v nc ta - Khong 603 - 604 Giao Chu(bui y) c quan thi th l LU PHNG, dng s v nh Tu, turng:

"Ci Giao Chu ngy nay dn chng rt tn sng o Pht li c nhiuv danh tng gio ha nn bn phng thy u qui y"

Nh vy l ch c khong 23 hay 24 nm m "bn phng thy u qui y".Hn na, ch trong mt thi gian ngn sau ny (618) nh Ty , nhng ln thay, th Giao Chu c rt nhiu thin s bit ch Phm vc ch Nho, c thy c su ngi xut dng du hc ti n . Nh vy, cth khng nh rng: Trc khi nht thin t T-Ni-a-Lu-Chi ti ncta truyn b Thin hc th o Pht Vit ang trn pht trin rc r.


40/50

V, trc c ngi Mu Bc, chc chn phi c cc thin s khc c mtti Giao Chu. Ngi Mu Bc l mt trong bn v n nc ta vo cui thk II. Nhng ngi Mu Bc, khi n Giao Chu vi ngi m, th ti ni y c o Pht cng nh nn tn ngng dn gian u xut hin trn tGiao Chu.

Ngi Mu Bc l ngi Trung Hoa, thng hiu Lo gio, Nho gio cangi Trung Hoa nn cha chc l ngi gy c s hng thnh ca oPht Vit. Tht r rng nu mun tm hiu v S t ca Pht gio Vit Namth iu rt hu l l phi tm t nm 111 tr TL, hoc t nm 194 l nmMu Bc qua Giao Chu tr v trc. M v s t phi l ngi n ,v l v gy thc gic ng tinh thn t ch cho ngi Vit qut khi t cng !

o Pht Vit, thi k ny cn c Tng V NGN THNG. Tng nyrt ch trng n vn hong ha truyn tha, t khi c s cu th trongkhi truyn php hocnchngchoai. Chnh ngi Nam Nhc, khi sp tch, cdy: D J W V \ "Phi ng thng cn thn vt khinhha: ngha l khng gp cc bc thng cn th ch c truyn by! NgiV Ngn Thng qua Vit Nam nm 820, cch rt xa ngi T-Ni-a-Lu-Chi (580). Do s gio ha ca ngi chc s chng gy c nh hng

bao nhiu, trong mt thi gian qu ngn, hu gip to s ly li c lp choquc gia Vit, di triu Ng Quyn. y c th tm kt lun: o PhtVit trong thi k u truyn b chnh php ti Vn Lang - u Lc (rt c

th) t i Hng Vng hoc t ra cng t trc k nguyn Ty lch.

Lch S Vit Nam, tp 1, nhn nh: di hai triu i ni thuc Ty -ng (t nm 603 n nm 906) o Pht nc ta rt hng thnh.

"Di thi Ty ng, hai phi Thin tng ca Pht gio Trung Quc cdu nhp vo nc ta. Phi th nht (do T-Ni--L-Chi cm u) truyn

b vo cui th k VI, trung tm l cha Php Vn (Thun Thnh, H Bc).Phi th hai (do V Ngn Thng cm u) truyn b vo u th k IX,trung tm l cha Kin S (Ph ng, ngoi thnh H Ni).

"Lc ny nc ta c nhiu cha ln (88 cha Giao Chu), c cha cs s ti vi trm; xut hin nhiu cao tng ngi Vit. Cha l mt tchc trang vin, c nhiu rung t v in n. Nh vy nc ta by gi hnh thnh mt lp tng l l tng lp tr thc trng yu. Nhiu v s


41/50

vt bin sang Thin Trc cu o, thnh kinh v sang Trng An gingkinh cho vua ng" (Sd, tr 127).

Theo s gia Trn Vn Gip kho cu trong ccsch cho bit l "v ing c ba on truyn gio nc ta. on th nht c ba ngi Tu;on th hai cng c ba ngi Tu v mt l ngi Trung ; on th ba:c su php s An Nam m bn ngi Giao Chu (H Ni v nam nh)v hai ngi i Chu (Thanh Ho by gi)" - Le Bouddhisme en Annam,trang 31 - Danh sch ba on truyn gio, xem trang 55.

---o0o---

Ht


42/50

1 . Sch Hu Hn Th (chng 33 t 8a), ni v s phn chia Giao Chu vi Qung Chunh sau:Tr s Giao Chu l huyn Luy Lu. Nin hiu Nguyn Phong th V (106 tr TL), tr s ysau c di n huyn Qung Tn, t Thng Ng.Li s ca Khm nh Vit S Thng Gim Cng Mc (q2 t 7a, hg 7) xc nh rng:Luy Lu l mt huyn thuc t Giao Ch, ti lng Lng Kh, huyn Siu Loi, tnh Bc

Ninh (sch PGVN, t khi nguyn n th k XIII, trang 66, dng 18 - 26).2 . Lch s hng hi quc t xc nhn: t thi ti c vng Vin ng v Thi Bnh Dng l ni c s bun bn phn thnh hng hi ri. Ngi Trung Hoa bit s dng a bn tthi tin s khong XXX th k tr TL; hn na, mt phn pha Nam Trung Hoa c ttrong vng nh hng gi ma nh k. (Rt c th) vo nm 1398 tr TL mt ngi TrungHoa tn Chien-Ho tip xc vi cc qun o ri rc hoc t chn ln vng tCalifornia, thuc nc M. Chng ta cng cn ch l k ngh ng thuyn vin dngca Trung Hoa. T nghn xa loi thuyn bum Trung Hoa vn c ni ting vi th gii.

Nm 414 Ty lch, Thin s Php Hin - Fa hsien -(Trung Hoa) dng thuyn vin dngrt s ch c trn 200 ngi t Java v Qung Chu thuc tnh qung ng. M min nm 1492 Chritophe Colomb mi t chn ln t M. Khng phi i n thi thins Php Hin mi c s thng thng bng ng bin gia n Dng vi bin TrungHoa. S thng mi bng ng bin c thi gia a Trung Hi, bin Baltique v Hc Hi u chu khng c gi ma m cn c pht trin rt mnh, hung h cc nc nmtrong h thng gi ma nh k ng gp rt mnh m vo chng trnh i v mt cchrt chnh xc, gip cho cc thng nhn sc lao ng, v do thuyn c th rt ln,ch nng c.

Ngi n ngay t hi cn nh c lu vc Indus, pha ty bc n , c truyn

thng thng mi hng hi thuc bin rp vi cc nc u Chu ri. Khong 300 nm trTL, di triu i Maurya, nc Magadha, i Chadragupta tr v mt vng quc rngnht thi by gi. n i chu ch tn ca i , l thnh qun Asoka ca triu imaurya ln n tuyt nh vinh quang. Ta cng nn nh rng, vo khong hai th k cuicng trc k nguyn Ty lch, c mt bin c ln xy ra n . l con ngthng mi vng b ct t; t trc, n vn mua vng ti Ty b Li . Cc on lhnh vn ti vn thng dng con ng Bactriane thng thng b cc phong tro qunchng Trung ni dy ngn chn con ng thng mi ny. n nh phi quay sang

phng Ty mua vng, thuc th gii La M. Ngi n mua cc ng tin vng vri nu cho chy ra s dng theo mnh; do , hong Vespasian ngn cn, khng

cho vng chy ra ngoi quc na. n lin quay sang Kim Th tc l sang bn o n- Hoa. Nh ta bit l k thut hng hi vin dng lc y rt thun tin. Gi ma cs dng. Cc con ng bun vin dng c th ch c 700 hnh khch thy xuthin trn cc hi o ri. V, ln sng di dn c khuynh hng lan rng r rt mi ngy dnv pha ng mnh hn, bng hai ng ng b v ng thy: Pha bc n , conng bun la sang ti Trung Hoa l con ng chnh m cc nc thuc vng ThngHuyn, vng Trung v a Trung Hi bun bn vi Vin ng, thuc Trung Hoa. Conng ny li hay c nn b cp, thng do cc nc c truyn thng vn minh bn x lu


43/50

i v hiu chin s dng. Cn con ng v phng Nam thng vi Nam l con ngbin. ng bin c li l c th ch c nhiu hng, nhiu nc ngt, lng thc vngi trn nhng con thuyn ln. Hn na, con ng bin nh c h thng gi ma nhk nn khch hng c th yn tr tnh ton chng trnh nht nh ngy i v c rt chnhxc. Cn mt iu ny na cng cn , l cc dn tc s dng, cong ng bunla hay c tnh bo tn bn cht vn ha n ; nhng nu s dng con ng ny avn minh vo cc nc ng Nam Chu th kt qu mong i rt khc xa vi kt qu thuc nhng nc do ng bin a ti. Nhng nc pha ng Nam Chu chu nhhng bn cht Indonesien v Melanesien nhiu hn l Mongolique. Do , vn minh n thm nhp vng ng Nam c v nhn nhp hn. Phong tro di c ca ngi n trong (hn nhin) c cc nh s n em o Pht truyn vo vng ng Nam ,c th bt u t thi i Asoka, nhng ch l t v nhiu t, phong tro tr thnh rm rth vo khong u k nguyn Ty lch. Cc phong tro ny dng ng bin nhiu hn lng b.3 .Vua Dc i: ngha l, Thp Dc Vng (Asoka) nt.4 .Vua sau: ngha l, Thp Tng Long ca vua L Thnh Tng cng nt ri.5 . Thch c Nghip, o Pht Vit Nam, trang 29 - 34.6 .L Mnh Tht, nghin Cu V Mu T, trang 1 v 2, Tu Th Vn Hnh xut bn,1982.1Cch nay khong 30 nm, ti nh, trn nhng chuyn ngc xui, ngi xm mla chuyn i ht rong v thng mang theo mnh cy n nh, hoc chic trng bi, c khimt ng so, i km bn mt em b dn ng, tay cm chu thau xin s b th cang bo thp phng; anh ta va ko nh (hoc nh trng, thi so) v nghu ngao htnhng cu (ging khn khn) Phc c T m, b !Lm duyn lm phc cho ti vi no. Cng c khi ngi ta ni: phc c ti mu, b ihay ng i, anh i, ch i, c i.

Hai ch phc c qu l ngun Sng trn tr hy vng m l nhn qu lun hi ti phcbo ng ca o Pht gieo vo tim thc su thm ca ging ni Lc Vit, mi ngyvun bi cho cy c thm sum su, ti tt.

7 . trong th NGUYN CNG TR c cu: Dn hu t, s chi vi tintc hu ng s c k lit.8 . Chng ti ngh c gi nn c thm cun o Pht Vi Con Ngi ca HT. TmChu.9 . Cuc Khi Ngha u tin ca hai ch em B Trng chng qun ng Hn vo nm 40

ca th k u Ty lch l do cc quan li Trung Hoa khng bit tn trng quyn t trca dn tc Vit, m ch chuyn ch vo vic khai thc kinh t, lm giu c nhn. V cuckhi ngha th hai ca b Triu, nm 248 Ty lch, chng ng Ng, cng v Trung Hoakhng mun dn tc Vit t tr, hng ng ho v tiu dit ngi Vit mau hn. V stn ti ca ging ni, ngi Vit phn tnh kp thi, tm phng i ph li vi ngi

phng Bc (Trung Hoa). Hai cuc khi ngha mang mu sc qu tc Lc hu, Lc tng(i Trng) hay mu sc bnh dn hng khi tnh cm (B Triu, tc Triu Th Trinh) cng gy c cho lp hu tin nim phn khi t tin: gii phng quc gia khi gng cm


44/50

phng Bc.

Nhng t khi vng triu B Trng th ch qu tc Lc hu, Lc tng cng theo.Cuc khi ngha ca B Triu mang tnh cch qun chng t pht, v cc nh qu tc c uytn b tru dit c ri.

Nh bit: Nc Trung Hoa phn nhiu t ch trng ti phng Nam bng phng Bc,v h bao gi chnh quc c ri lon th s cai tr Giao Chu li cng lng lo hn vnhiu khi l khng cn thit. Ch bao gi chnh quc n nh ri th ngi Trung Hoa mili dn lc quay v phng Nam tht cht thm vng xch h.

Cc cuc khi ngha ca Vit Nam u phi n nhp vi cc s bin ng ti chnh quc.Do c th phn chia thc quc gia Vit Nam hay ni khc i, s i khng, s bo tnvn ha ca Vit Nam i vi vn ha Trung Hoa qua nm thi k:

1. THI K I KHNG, tc l thi k bt u t i Hng Bng lp quc, t thi Hng

Vng n thi hai B Trng.

2. THI K THA HIP, tc l thi k bt u t Tch Quang, Nhm Din, S Nhip. Lcny nc Vit Nam c lc c vi nh tr thc nh L cm, L Tin .v.v.. sang Trung Hoadu hc, t v lm quan.

3. THI K QUT KHI, Nh Tin v hu L Nam (542 - 602) v h Khc (906 -923) m mn cho thi k ch t ch.

4. THI K PHN TNH, Nh Ng (939 - 965) c cng ph b th vn ha n dch ca

ngi phng Bc. Tuy nhin giai on ny mi ch l phn tnh t ch m thi; cho nntrong nc mi pht sinh nn ct c khng my tt p.5. THI K SNG TO, C LP, nh inh (960 - 980) Tin L (981 - 1009) mmn cho giai on quc gia, c lp sau ny hai triu i L - Trn pht trin thc vnha quc gia hng mnh.

Np sng v i ca Pht gio, vn sinh hot mnh m Vit nam, qua tng thi k, vrt t nh, uyn chuyn tu duyn t sinh dn. Sang ti triu i L - Trn l thi kSng to Vn Ha c Lp ca quc gia dn tc th Pht gio cng khai dn thn hot ngmt cch c lc hn bao gi ht.

Ti Vit Nam, thi thng c, vo giai on tha hip vn ha bt u t Tch Quang,Nhm Din, S Nhip, c mt phong tro chu nh hng vn ha phng bc, chthuyt thn phc Trung Hoa cng tranh tn vi phong tro c tuyt vn ha thin triu,ch trng c lp quc gia, do cc nh vn ha thin s Vit nam trc tip thu nhn tngun vn ha o Pht di thi h L, h Khc.

Thi qut khi ko di gi na th k (542 - 602) cng qua i nhng cho thi k phntnh sng to. Nhn tng qut, ta thy t tng phng Bc vi nh tiu dit cc c s


45/50

tinh thn Vit Nam, cho nn, sau khi nh ng Ng sp th nc ta b t di ch h ca nh Tn. Nh Tn tan r th Tng, T, Lng thay nhau tun t ng tr t ncVit. Nh Tng va b (479 TL) th nh T k v, v 22 nm sau, nh Lng h nh T,ri nm c quyn thng tr nc Vit. K t khi nh Tng mt ngi, nc Trung Hoa rilan rt nhiu. Lc ny, v quan cai tr Giao Chu, l th s Tiu T, li dng tnh th ri

ren ti chnh quc lin tung honh h hip v vt ca ci ngi dn thuc quc. y l chi ngi Vit c dp qut khi, v cuc khi ngha ca L Nam din ra vo maxun nm 542 (xem mc Cng Cuc Dng Nc Ti Tin L).

10 . Theo PHM TIP, mt vn s kim s gia chnh khch Trung Hoa i Tng, thi iNam - Bc triu th k th V TL, tc gi sch HU HN TH dn chng q24, Mc mVin Lit Truyn, do Thng Hi Trung Hoa Th Cc, q5, t 8b ghi:vin tng lu thuyn i tiu nh thin d su, chin s nh vn d nhn, kch Cu Chntc Trng Trc d ng Dng ng, t V Thit ch C Phong, trm hoch ng thin

d nhn; Kiu Nam tc bnh. Vin tu ngn: Ty Vu huyn, h hu tam vn nh thin, vingii kh nh thin d l, thnh phn vi Phong Kh, Vng Hi nh huyn. Ha chi. Vin squa chip vi qun huyn, tr thnh quch, xuyn c qun khi, d li k dn, iu tu Vitlut d Hn lut hin thp d s; d Vit nhn thn minh cc ch, d c thc chi; t hu,Lc Vit phng hnh M tng qun c s.

Ngha l:vin em lu thuyn (thuyn cao hai tng), ln nh hn hai vn binh s nh qun CuChn d ng ca B Trng Trc l bn Dng, t t V Thit n t C Phong, vachm, va bt c hn nm ngn ngi; ci Kiu Nam (tc Lnh Nam) u bnh nh.Vin tu ln vua rng: huyn Ty Vu (thuc qun Giao Ch), c ba vn hai ngn nh, bin

gii xa nht, cch Trung Hoa (huyn nh) hn ngn dm. Vy xin chia lm hai huynPhong Kh v Vng Hi. Vua Hn y cho li tu. Vin i qua x no, lin t ra qunhuyn, xy thnh quch, o ngi tt nc, lm li cho dn. C iu trn tu lut cangi Vit, so snh vi lut Hn c hn mi iu. Ri ban b r php c cho ngi Vit

bit, b thc dn Vit. T v sau, dn Lc Vit phi tun theo php c ca M Vin.Dn theo sch Trung vit Php Lut T Gio, trang.

11 . H THCH VN TN, tp IV, Mc Lng Gi Tng Kho, tc gi dn sch Tc CaoTng Truyn, q212, k s tch thin s M THIN, i Tu, c thnh lp mt o TrngThin nh Ty Kinh. Nh hc gi kim trit gia H Thch vit v thin s Thch m

Thin nh sau:Thin s Thch m Thin, qu Thi Nguyn, chuyn nghin cu cc kinh Hoa Nghim,Duy Ma, Lng Gi.. khi gp nn nh Bc Chu hy dit chnh php, thin s i n phng

Nam hc thm v Duy Thc, Nhip i Tha Lun (trong sch khng thy ni l thin s tham hc vi v no.) v ngi rt tm c ch ca hai b lun ny. Sau thin s tr vBc, ri hn y m trng dy v Nhip i Tha Lun, Khi Tn Lun v Kinh LngGi. khng bao lu, thin s tr thnh mt v i s ni ting ng thi. Thin s hp tccng vua Vn nh Tu, khi s chn hng Pht gio, xy cha, dng thp khp trong


46/50

nc..

Thin s tch nm i Nghip th III 9607). Tc phm (ca thin s) cn truyn li choi, c:

Nhip Lun S 10 quyn.Lng Gi v Khi Tn S..

Qua on vn trn: chng minh li ngi Thng Bin dn chng S tch i s m Thinthuc i Ty l chnh xc, ch khng phi i T nh tc gi sch PHT GIO VIT

NAM t khi nguyn n th k XIII khng nh: m Thin tch vo khong gia479 v 483, cui triu i nh T v. l mt li bin ca Thng Bin? - Bn dch caTu S, ban tu th vin i Hc Vn Hnh 1968, xem cc trang 49, 52. 2 Nguyn vn bnch Hn trong sch i Nam Thin Uyn Truyn ng Lc:. n m Thin php s truyn, Ty Cao T v chi php d, Hu vit: Trm nim iu

Ng t bi chi gio, bo c v do. V thim nhn vng, hong h Tam bo, d bin thu dith x li, nhng quc ni, lp th bo php, phm t thp cu s, biu th tn lng. Dnht bch ng thp t thp. Ngoi cc Giao chu ch x kin lp. K t phc nhun, d cpi thin. Nhin b tuy ni thuc, do h c mi, nghi tuyn danh c sa mn vng b ch xha , linh nht thit cu c B .Php s vit: Giao Chu nht phng o thng Thin Trc, Pht php s lai Giang ngv b; nhi Luy Lu hu trng sng hng bo st nh thp d s, tng ng bch d nhn,dch kinh nht thp ng quyn, d k tin chi c d. Vu thi tc d hu T khu danh: MAHA K VC, KHANG TNG HI, CHI CNG LNG, MU BC chi thuc ti yn..D Trung quc v d. B h, th ph thin, T ph, dc bnh ng th, kh c khin stng, dt b hu nhn yn, bt tu vng ho (Sd).

1 (Theo Maurice DURAND nhn xt th L Pht T c ngha l ca c Pht h L,tn ca v anh hng ny chng t sc bnh trng ca Pht gio th k th 6 th 7. Pht t ngi m nm 580 Vinitaruci (T-Ni-a-Lu-Chi) sang truyn b Pht gio - phn phch sch VUL - trg 157.Vit in U Linh ca L T Xuyn vit vo i Trn (1329):L Pht T mt nm 603 Ty lch, ngi 30 nm.i Vit S K Ton Th, theo bi ta sch ny hon thnhnm k hi, Hng c th X (1479). Bn khc in nm 1697. NgS Lin li gn cho L Pht T u hng nh Ty l c xuyntc nhm bi nh Pht gio. Nm 603 con l Pht T l S Li

ni nghip cha tr v. Nm 603 do tng Lu Phng (nhTu) iu ng i qun nh chim ly bng c nc VnXun. Qun ta c chng m qun gic qu mnh v S Li bgic bt a v Tu. Sau khng bit sng cht ra sao; chkhng phi l u hng nh s thn Ng S Lin vit trongVSKTT - ghi ch ca ngi vit -12 . Nguyn vn bn ch Hn trong sch i Nam Thin Uyn Truyn ng Lc:


47/50

. n m Thin php s truyn, Ty Cao T v chi php d, Hu vit: Trm nim iuNg t bi chi gio, bo c v do. V thim nhn vng, hong h Tam bo, d bin thu dith x li, nhng quc ni, lp th bo php, phm t thp cu s, biu th tn lng. Dnht bch ng thp t thp. Ngoi cc Giao chu ch x kin lp. K t phc nhun, d cpi thin. Nhin b tuy ni thuc, do h c mi, nghi tuyn danh c sa mn vng b ch xha , linh nht thit cu c B .Php s vit: Giao Chu nht phng o thng Thin Trc, Pht php s lai Giang ngv b; nhi Luy Lu hu trng sng hng bo st nh thp d s, tng ng bch d nhn,dch kinh nht thp ng quyn, d k tin chi c d. Vu thi tc d hu T khu danh: MAHA K VC, KHANG TNG HI, CHI CNG LNG, MU BC chi thuc ti yn..D Trung quc v d. B h, th ph thin, T ph, dc bnh ng th, kh c khin stng, dt b hu nhn yn, bt tu vng ho (Sd).13 . (GI O, t Lng Tin, trc i tu lm tng hiu l V Bn, hay lm th, thng gtng ch. Mt hm ci la i ngoi ng, ngh c hai cu th:iu tc tr bin th, tngsao nguyt h mn. Sau mun i ch sao ra ch thi, nhng cn phn vn cha bit dngch no, ri c mt tay ra hiu g ca, mt tay ra hiu y ca. Gp quan Kinh triu donl Hn D i qua, thy th, gi li hi v bo nn ch sao. T ngi ta gi li vn gtda tng ch l li thi sao. ng thi tin s khng , lm chc Trng giang ch b. (Theong Thi ca L thn TRN TRNG KIM)14 . (ch thch ca dch gi: Trn con ng v, ma lm phai lt mi hng ca chic nngi mang theo - o v n y l ty thn ca tng s c truyn.)15 . Bin vng khng thuyn b i li, lm sao ti nhn c tin tc ca ngi sau ny.16 . Y Vng: Pht c gi l Y vng, vua ca cc thy thuc, cha c mi tm bnh.Y vng y c ngha l Pht Php.17 . H Kh: php s Tu Vin t khi a khch qua khi khe chy ngang trc ni. Php s

mt ln cng khch m lun v o Pht v vui cu chuyn nn i qua khi khe, c mtcon h rng ln v ly lm l.18 . S chp: Khi sinh ra ng c ho quang sng khp nh, trn lng c 3 nt rui, mt sngnh in, ngi xem tng cho l im l, bo rng ng sau ny s lm vua, nhn y ttn l Quyn. Ln ln ng lm nha tng ca Dng nh ngh, Ngh g con gi cho, saitrn th i Chu. Vng git gic trong nc phc th cho cha, git ch bnngoi cu nn cho nc, dng quc , ni li chnh thng, cng nghip tht l to lnlm.19 . (Nm 965, Ng Xng Vn i nh gic Thi Bnh, b ch th bn cht, chu l NgXng X ln thay, nhng khng ai phc tng na. Thc cht tnh trng lc y phn tn,

cc tng lnh mi ngi chim gi mt vng. S gi l 12 s qun:1.Trn Lm, chim gi B Hi Khu (V Tin, Thi Bnh)2.Kiu cng Hn, l chu ni ca Kiu Cng Tin, chim gi Phong Chu (H. Bch Hc)3.Nguyn Khoan, chim gi Tam i (H. Vnh Lc)4.Ng nht Khnh, chim gi ng Lm (Sn Ty).5.L Khu, chim gi Siu Loi (Thun Thnh)6.Nguyn Th Tip, chim gi Tin Du (Bc Ninh)7.Phm Bch H, chim gi ng Chu (Hng Yn)


48/50

8.L ng, chim gi T Giang (H. M Vn) 9.Nguyn Siu, chim gi Ty Ph Lit(Thanh Tr, H ng)10.Kiu Thun, chim gi Hi H (Cm Kh, Sn Ty) 11. Cnh Thc, chim gi ng (thuc huyn Thanh Oai)12.Ng Xng X, con rai Ng Xng Ngp, rt v c th Nng Cng (Thanh Ho).20 . inh Tin Hong lm vua c 12 nm. V sau chnh vua v con c l Nam Vitvnginh Lin b cn thn Thch git, ri sau Thch cng b bt v git i. Smtruyn c cu: Thch git hai inh,

Nh L hin thnh minh.Tranh nhau, nhiu k cht,ng s, ngi vng tanh.

( Thch th inh inh, L gia xut thnh minh. Cnh u a hoch t, i l tuyt nhnhnh). inh Tu, su tui, ln ngi vua. Mi vic triu chnh u do Thp o tng qunL Hon cng vi Dng thi hu m nhim. Cc i thn trung thnh vi triu vua trcca dng h inh, nh cc ng Nguyn Bc, inh in nh thanh ton L Hon nhngngc li b l Hon pht gic v git cht. Gia lc tnh hnh trong nc ri lon; bnngoi nh Tng sai Hu Nhn Bo em qun sang nh nh ly nc ta. ng trc tnhth kh x y, L Hon li c Thi hu t thng, m mu vi nhau, hp cng vi PhmC Lng v qun s, tn L Hon ln lm vua i ph vi qun ngoi xm; bo tonnn c lp t ch ca quc gia i C Vit. L Hon (tc i Hnh hong ) tr v 24nm th mt. Ngi con c l Ngn Tch, khng c tn lp, tri li, ngi con th ba lLong Vit c vua cha u i giao cho quyn bnh cai tr mun dn. My ngi con ca LHon tranh nhau ngi bu, ni lon, ngi th cht, k cn sng st. Long Vit chnh thc

ln ngi cha c ba ngy th Long nh sai ngi git r k v. Ta cn nn nh iu ny:khi Long Vit b h st th cc quan u hong ht chy trn ht, ngoi tr T thn v intin ch huy s L Cng Un l ngi rt trung v rt can m cn li trong triu.

Di thi L Nga Triu, ngi ta pht gic chu C Php (qu hng L Cng Un) ccy a b st nh, rut cy c nhng hng ch:Th cn diu diuMc biu thanh thanhHn ao mc lcThp bt t thnh

Chn cung hin nhton cung n tinhLc tht nin gian,Thin h thi bnh.

(Gc cy su thm thm,Ngn cy cao xanh xanh.Cy ha ao rng xung


49/50

Mi tm ht hnh thnhHng ng mt tri mc,Pha ty sao nu hnhTrong khong su by nmThin h s thi bnh).

y l mt trong nhng bi th Sm xut hin vo thi cui L u L. Li gii thch caNgi Vn Hnh on rng: Cu th cn diu diu th cn l gc, diu l yu ng m nnc l yu (tc l non yu). Cu mc biu thanh thanh th biu l ngn; ngn l b ti. Chthanh ng m vi ch thanh nn vit l thanh, tc l thnh. Ha ao mc l ch L, Thp

bt t l ch L (.) cu chn cung hin nht, th Chn l phng ng, hin l hin ra, nhtcng ging nh thin t. Cu oi cung n tinh, th oi l phng Ty, n cng nh ln,tinh nh th nhn. My cu ni vua th non yu, ti th cng thnh, h L mt th hL ni ln, thin t phng ng mc ra th th nhn phng Ty ln mt. Tri qua 6,7 nm th thin h thi bnh = Theo trong VSKTT, nguyn vn ch Hn; Tng Vn Hnht t bnh vit:

Th cn diu diu, cn gi bn d; diu yu m ng; diu ng tc yu. Mc biu thanhthanh, biu gi mt d. Mt do thn d; thanh thanh tng cn; thanh ng tc thanh, thnhd. Ha ao mc: L t, thp bt t: L t ( ) Chn cung hin nht gi, chn, ng

phng d; n do mt d; tinh do th nhn d. Th ngn qun yu thn thnh; L lc Lthnh; ng phng xut thin t, ty phng mt th nhn. Kinh lc tht nin gian nhithin h thi bnh h - dn theo sch VSKTT tp IV, phn ch Hn, tr. 106 - Nh xb/KHXH

Trong dn gian c ghi cu chuyn: cha Thin Tm, chu C Php, c con ch ra conch trng, lng c lng en, ni ln hai ch thin t, ngi ta n rng ngi sinh tuitut s c i qu. Qu nhin vua L tc L Cng Un vo nm gip tut, nin hiuThi Bnh th 5. Chp theo Vit S Tiu

n v trong Thin Uyn Tp Anh c ghi li bi th:Tt L trm Bc thy,L t th Nam Thin.T phng can qua tnh,Bt biu h hnh yn.(Gc L(1) chm b Bc,Chi L (2) mc tri NamBn phng tan gio mc,Tm ci c bnh an.Bn dch ca on Thng - TVLT, tp I


50/50

Qua bi th sm trn cho ta thy y l im bo trc nhL s ln thay th nh Tin L ht thi!. Hn na, Long nh ng vua cui cng dngh L li rt bc nhc v c tinh thn ln vt cht: Long nh l mt con su ru, sutngy say sa, cng thm s hoang dm v . V th cht th Long nh gn nh t litton thn, n ni phi c cn thn khing ra long sng vua c nm bn bc vic nc

vi cc quan (do c tn: L Nga Triu); v tinh thn th Long nh ngay gia buichu, ng vn v bch quan, li cho mt thng h ng bn cnh pha tr, nho ccnh thn. vy li cn ch ra rt nhiu kiu hnh ti cc phm nhn cc k d man:nhng ngi b a ra hnh hnh thng b Long nh, sai ly c gianh qun vo ngi rit cho cht, hoc cho nht ti nhn trong chic ci ri em th xung sng cho nc cuntri ra bin, hoc bt ngi b ti tro ln cy cao ri cho cht gc hoc nh bng gy,hoc cho rn cn cht. Long nh cn thch chc tit b, ln, c ln sai lnh bt nh sQuch Ngang (v ng dy lon chng li triu nh) n chu, h lnh ngi xung, ri t tayly ma rc ln u nh s, song chc lt li gi v l tay b dao. lm cho mu chy xi x mnh ci mt cch khoi tr! y l ch mi k c yu t nhn s c tnh cch tranhchp ni b cng nh dng hnh lut TRN P. lm cho dn khip s!. ch cha nin bt c thi no v lc no, c hai phng Bc ln phng Nam, lun lun c nn ngoixm rnh rp tha dp trn vo chim t ai. Nn ngoi xm eo da v nn git vuaot quyn, ngay trong nc, l hai c mng chnh ca thi y. Nu k c nhng iu phna th rt nhiu, nhng i khi th hu nh chng bao gi Vit Nam thot c cnh trmcp thnh ng ca ngi phng Bc ln ngi bn x trn min thng du Bc Vit,hoc ti min Hoa Nam, v ngay c trong cc khu rng ni rm rp, him tr ni a na.

Vi s va k, hn khng th chi ci iu ny: L Long nh, ng vua cui cng, rt quid ca dng h L, tt phi b thay th, khng do ngi ny th t phi do ngi khc. ll d nhin phi xy ra..

1.Khi s nh Tng l L Gic sang nc Vit, trong nc khng c ai l nho hc li lc,nn vua phi nh hai v Php Thun v Khung Vit ra tip s, hai v cng Tng s lm thxng ha, Tng s cng phi phc ti. Vy th d ch Hn, truyn vo Vit Nam tlu, nhng trong mi th k Bc thuc cho n ba triu c lp Ng, inh, Tin L, Nhohc cha o to c mt nhn ti bc hc no; ngi gii li xut hin Thin mn.Trch Vit Nam Vn Hc S Trch Yu ca nghim Ton.

Documents

Dao Phat Va Dong Su Viet - HT Duc Nhuan