»J? •V';'''"-

DE

DELECTU OBLECTAMENTORUMRECREATION1S,

DISSERTATIO;

(TUAM

SUFFRAG. AMPL1SS. FACULT. PHILOS, UPS.

SUB MODERAMINE

Doct. DAN BOÉTH11ETH. ET POL1T. PROF. REG. ET ORD.

PÜBLICO EXAMINI MODESTE SUBJICIT

éjsvifsj?ALUMNUS jREGIUS, WESTMAKKUS.

IN AUDIT. GUST. MAJ. DIE XX MAJI MDCCCI.

H. C.

-—

UPSALIi:,

EXTTEÄIS JOM. FR. EDMAN, REG. ACAD. TYPOGR.

PROSTENHQGÅREVÖRDIGE och HÖGLÅRDE

HERR

ak 131 -s ak¥ai

S-AMT

PROSTINNANHÖGÅDLA FRU

sr* 3

;va cat

e T3) T 6O» T& T "TT T^TFODD iiSJUxiLI k:

MINE HULDASTE FÖRÅLDRAR!Utt år ej blott en pligt, det år en rättighet,Och—den år ljuf, at tackfam vara:

At jag med nit defs helgd och 6mt defs vållufl vet,Må hjertats enkla fpråk förklara.

Faft ej af konften höjd, (kal kånflans roll bli hord;Ej hjertat kan fin rått for krafter* brift forfaka:

ISTej—tvångfritt forftlingén af fpåda frukters fkordBor gint til Alltrarn gå tilbaka.

VI RIS

AMPLISSIMIS ATQUE PRA5CLARISSIMIS

DOMINIS

Mag. C. BERGSTEN, sen.ad gymn. Gkval. antehac hlst. et mor. lectori,

Mag.LAVR. qriST,ad athenäum hudiksv. rectori,

Mag. J. STENFELDT,schol. triv. geval. con - rectori

FAUTORIBUS OPTiMIS

Tenuem mentis pi«e gratasque indicem, tenue uiunas offert

DANIEL HVASSER

PLURIMUM REVERENDO et CLARISSIMO

D:NO OLAO B,ACKSTRÖM,V. D. M.

SPECTATISSIMO FIDISSIMOQUE AMICO!

Jjuit dies, quo tenetia mea, Te gubernatore, integral ac tran-quillas perinfantice delicias tuto ibat cymba. Erit quoque jucundaißius diei memoria ßmul cum vera in Te amicitia & veneratione(etatem vigens, cujus qualecunque tefiimonium, cum majora nonvaluit, voluit yrafittum

TUUS

DANIEL HVASSER,,

DE

DELECTU OBLECTAMENTORUMREGREATION IS.

'52m.T™ " " fr^Julla for fan veriras fenfui hominum communi magisEU srrrider, quam quod oble&amentis, quibus fruendipoteftatem natura dedit & qute fenfum vitae pariunt ju-cuodum, nulla lege abfohlte privari queant. Nihilo ta¬rnen minus seque indubiratum eft, neminem, qui, ad prae-fagam raiionalis adque alriora tendentis natural confcien-tiam excitatus, earn non omnem fopire & prseftringerevaluit, efte, qui non in hisce deledtarionibus arque deillis anquirendis cura inimica faepiflime rationis inte-grae prascepris inveniat impedimenta & obftacula. Hinccuilibet de vita re&e & beate inftiruenda follicito gra¬vis & quae perpendatur digniftima fuboritur quaeftio,de fibi invicem conciliandis confcientia; moralis Sc adjucunda tendentis natura propenfionibus <Sc poftuiatis,qua vel in medio reli£ta vel male perfbluta, nulla daturvia fecum contento vivendi anirao. Non qilårrendumheic exiftimo de modo, quo plerumque quceftionem han©propofitam praxis ufusque folvit; quae enim fiunt num-qua.ni reguiam juris conftituere poftunt: fi vero hominemin adlivim vitain plene vigilanter meditateque inftituen-dam formatum concefteris, fatearis quoque necefle eft,experientiam illam tnftem, quos docet, plurimos morta-lium , catcos ftupidosque, omnem ab ifta quaeftione deci-denda avertere attentionem Sc qute ad illam confideran-darn impellere folent, occsfiones fuffocare, nihil omnino

A vale-

cS?3«08»

valere ad hujus nodi folvendi necefliiatem inftrmfmdam,Qiii in hoc problemate explanandd atcente verfati fuerunt,reÖe quidem &3 ut fas eft, perfpexerunt, de inexorabi'lijufforum confcienria; rigore nihil effe remktendum; feda vera perfvafione, omnes officio efTe dicandas vires,otficiisque omnia efTe poffponenda arque nullum vita hu¬man« momentura fan&is carere orfkiis, temere conclu-ferunt, omnes oaturae inferioris properifiones ab iffhac,ad quam naturae potioris celfiorisque confcientia ultro in-vitemur, perfeftione improbatas prorfus Se damnatas, ea-rumque radices prius elfe eveliendas, quam ad ftatutumjrbl)is honeflatis finem tendere poilimtis. Rigidiflimse veljpforum Anachoretarurn fan&timonice notiones, quamvisutique veritati minus confentaneas fuerint, e fonte tamenJbåuftae fiipr, quem judex qnisque probuä fanttitate vene¬rabilem efTe agnofcat, Optarem iraque illos, qui a veroabérranjtes ex hocce fonte ducUs perfvaficnes Se praece-pta refellere fuum efTe putaverint, mimquam reverenriamorigini ipfi debi tam neglexiffe. Jure quidem-, me judice,contendirur, Leges homini non datas efle, quae eam ex-ftirpandam juberent naturam, qua orbati a&uofam homi-nes Si éruia finita éxercere ceflarent vitam, arque le-gum fini fuo ram parum convenientium fhidium utilemomnem Se genuinam sgendi facultatem corrupturum in-cerfeflurumque fore.j ar ve reor, ne iis fulta argumenrishaec haud raro propofira fit verkas, qu« cupiditarum vimjucunderurnque reruxn ftudium nimio favore confirmave-rint, atque ad vocem confcientia obturandam adjuverinr,quum ad eorum noraUm in prssceptis officiorum traden-dis vel honeftum a jticundo pendens vel hoc cum illopari pafTu ambulans proponatur. Non indiget homo fub-iidiis a fophifticante Fhiiofophia petitis* ut in transverfaagarur; uhro enim, proh dolor! nobiliorern fuum habitumfupenofemque defiinationem in obiivionem tradere fölet»

A pro-

W? 3 w

A propofito nimis hsec noftra opella deciinaret , fi per-quircremus, annon omnis cum fubtilior, tum cralfior,Epicureismus, cujus propriam in eo ponendam efie exiftimamus notam, quod normam, ad quam quaeque liberaagendi facultas dirigatur , in jucundo ponat unicam, ficonfiantcr fatis & fibi jpfi confentiens proponatur, hoc-ce vitio laboret. Neque disquirere volurnus, an non via,in quam rnagua nuper phiiofiophantmm Gcftoaniae Sc Co-nora cohors ferrur, ut, quas fibi fingunr, Fiatonlcae Scranatifcno vicinse inaflivitati faventibus corfiecunonibtts aCelebemmi noltri asvi Philofophi de pura moralitate do-flrina enaturis obviam eant, a.veteris Epicureismi vitiisimmurfis fit. Sufficiat indicafie, omnem doflrinam, quade purae Mora'itatis ideis aliquid dernere vel aliqua mix-tura eas corrumpere fibi permitrit, meo judicio efie im«probsndam. Sed cum iliius prsecepra botnini, definitisprscdito viribus Sc per fttam folum individualem naturamad agendum apto, data funt, ad has vitas iliius aflivse ne-ccfifmas conditiones defiruendas tendere nequeunt, fedeo fpeflant, ut cunflse individui vires confervata? & au¬flas per liberam agendi facultarem idonea infirumen-ta raoralitatis evadant. Ab bis principiis dijudican-das efie omnes ofticii nobis injungendi leges exiftimamus,Sc ab illis quoque ordiendum effe putamus, quum quas-fiioni, ab Ethicae Dofloribus non prattereund«: de dele*flu obleflamenrorum, lurnen qualecumque affundere co-nabimur.

2.

Si finem, voluntatem Sc vires humanas direflurum,ultimum ftatuercrnus fenfum jucundi, five illum per Ari-fiippi voluptatem in motu, five per Epicuri voiuptatem(lautem explicaremus, fieri non peilet, ut Ulla alia e< rum,quee voluptatem fenfumve «nimas arnccnum crcare poffunr,

A 2 regu-

c5l?9 k t§fo^ 4 «30*

regula definiretur, quam ea, quam mens per experientiama deledationum variarum vel majori minorive vi Sc in-tenfione vel durarione vel denique ipfarum fe inter comvenientia arque ad non interruptum viras jucundae fen-furn aprirudine Sc ad easdem magis minusve patenti ad itupetere poffic. Si vero Ethices prsrcepra alrius fpedant,.quam ut prudentiam in fruenda voluptare, ob diam vo-luptarem, obfervandam inculcent, genuina rr.örum do-drina hinc enatas reguias pro ulrirnis vitam humanamdireduris agnofcere nequit. Non quidem is fum, qui ne¬gern, propriam quamdam, cum vita ad rnoralitatem com-pofita, jucundirarem effe conjundam; ar ejus indolis éfthare jucunditas Sc tanta ejus ab omni alio permulcenriumgeners discrepantia, ur, mera ramquam volupras qusefira,ftatim evanefcar. Finis in omni rnorali propoiito princi-palis Sc ulrimus eft adivitas; obledamenrum vero Sc rofrui confequens quoddam, quod etiam in campo huma«nis viribus praeftituto, quarenus experientiae pater, abeffepoteft, nec ramen ideo fua abfentia homines a continua-ro officiorurn colendorum ftudio liberat. Pofita igi.rurvita in officiis colendis efficaci, ur unico in foro Moraliper fe Sc abfoiute adprobaro principiö, omnes alias res advoluntatem movendam sprce, adeoque etiam ipfe jucundifsnfus, iilius imperio fubjiciendae funr. Obfervandum ve¬ro, ad hane fubjedionem non fufficere negarivam illam ,

de qua in foro exrerno quasrirur, qua efficitur, quid al-ter alteri jure permirtere debeat, qtiaeque nihil ultra re-fpicit, quam ut ron manifeftam cum lege monli repu-pnantiam innuat iliud, quod alter vult, vel ut aliqua ra-tione pro officiorurn adminiculo haberi poffit. Requirirurvero heic alia eaque pofitiva, qure tum denique perfedaeft, quum cetera omnia, quae voluntsri hewTiance objedaeffe poffunt, ur inftrumenra Sc admin-icula, moralitatitamquam fin i, propter quem unice adpetenda funt, fubji-

cium

5 «as*

ciuntur, atque lic fublidit officii Sc animi ad ornne vir-turis genus feäandurn parati al imerit a fiunt & moralisvirae vires conltiruunr. Si notionem viriurn live a£Uvi-ratis humana organorum tam lare exrendere licet, ut nonea folurn, quibus aliquid knmediare cfficitur, verum e-tiam res, quse dominio hominis fubjici tam externo quaminterno polTunt, arque vires, fpecialiter lic di&as, adpropofita perficienda idoneas nutriunt Sc multiplicant»compleftatur, facile patebit, obleclamenta, quatenus velneceffarism virium recreationern adferunr, vel inter easreférri polTunt conditiones, quse ad animum in officiisexplendis alacrern & promptum alendura juvant, non tan-tum licira, fed etiam officii caulTa conquirenda efle, ne-que, quamvis Judicium ferret incorruptus purse moralita-tis vindex, omnino improbari polTe.

f. 3-

Per oble£lamenta intelligimus omnia, quae naturaehumanse convenienter fenfum vitae fvavem & jucundumquodammodo efficere polTunt, five id fiat eumdem in-tendendo, live jucunditatem aequabilem fuftinendo, fivedemum injucunda aroovendo, quo refpc&u praefentis ani-mi ftatus in aliutn commutatio fsepiffime reficit & dele¬gat. Quod fit homo delicis vitse fruendis aptus, a£tivi-tati iplius non neceffario officit; potius enim, quemadmo-dum vivere eft conditio, line qua propriis agere confiliisnon datur, ita jucunde vivendi potellate fublata torpefce-ret omnis agendi facultas. Qui morolus omnia deteflattiroble&amenta, eum raro invenimus induftrium 8c navum,arque, Ii forfan qusedam appsret virium iliius efficacitas,egoismo, genuinse virtutis Itudio femper adverfo, ful-citur. Nullam fruendi a natura homini apertam viam echoro licitorum obleffcamenrorum exclulam volumus, nili

ab-

H ö ||abufu libertatis corrupta & aduleerata fuerit, vcl, uc pla-ceat, animi immoralitatem praefupponar, nt e. gr. volu-ptas ex malis alienis capra. Ipfae illae, quas cum cc-teri9 anirnancibus communes habere videmur, grato vi¬tae fenfu perfruendi rariones per fe non Tunt dam nan-dae; fi vero (ub aha, ac quam eis rationis & natursconjun&io induit genuinam, fpecie easdern quderis & iis-dein frueris, fpuriae {ane, humanas dignitari contraria! &repudiandse evadunr. Hoc tarnen non impedit, quomiousquaeflio, an Ethica rerum ad oblé&andum aprarum,quae per fe non illicitae funt, habendurn efle jubear de-le&um , atque qu^s hujus deie&us definiat leges, digna{it, quae foliicite perpendatur. Non vero eo fpe£ht håec.noftra aflertio, ut per has regulas cafuifticam cornmen-demus micrologiam, quae a£livitatem humanam vincuUsquafi. conftri&am teneret, atque mentem dubiis & anxieta-te compleret, quibus ad opus quodcumque perfeqvendum&. perficiendum inepta reddererur, pari rttione, ac fi quisdiaereticis femet ita adflringeret regulis , ut metu contra eas¬dem peccandi inedia tabefceret & confumeretur. Requifitumvitae moralis primum eft ultro agendi prorruitudo, necpoflunt moralitatis praecepra ullam, qua homo vitam vive-re a£ttvam valeat, conditioneni jubere evertendam. Adhunc locum re£le förlitan citaretur tritum illud;

to;r kccqotgoiz 7tocvtcc y.xßagxaut:

Sanis omnia fana.Cum Sutern oble&amenta ea folummodo conditione, utvigorem vitae moralis promoveant, a moraliter fano'ad-peri pollum, liquet, iriter jucunda, qua; per fe iliicir.inon funt, poffe deleftum pro ratione, qua ad vitam il-lam confirmandam referunrur. locum habere. Hinc,

quum

^ 7 w

quu.ij certa?, fine q.inbus moralis vita »gi non poteft,cond i ti o nes (unr generaies arque ornnibus hpininibus com-

rounes, fecjuitur, ohlectamenta iigiiiatii» cum his confe-V2ndo regul as quäsdasi, ed quas obietlationes eligere &dtilcia tarpere decét, ^eneralss deduci debere, arque proVario cujusque hominis ft«tu, aerate & conditio»«, fta*ram in jucundis quarrendis 8a utendis diaetam quemquefibi ipfi figillat im prre lenbe re 8c poiie 8c debere. Regu¬lärem, inprimis qüarcnus omnibus generatim datse effeeenfenttir, brincipla fän rum commonftrare ftatuimus,i

ifi h —Bina funt, absque quibus e tillä däri poteft vita mo

rahs3 reqivifita, Auronomica fcilicer egeiub poreftas & Ani-mus omnes a ftudio mercenario profe£tss volunratem de-terminandi cau (Tas praecidens, ofiiciis iinice deditus. Abhis requilitis leges in deliciis vita? quaerendis generalespraecipue poTunt definiri. Quod igitur pnrinam ad oble-<ftamenra, rarione a£bivitatis, arriner, htec quidem & blan¬da fenfuum delinimenta, uri per fe paftlva, fibi invicemoppofica efte videnturj tollitur vero haec pugna, fi hsecilli, tamquam inftrtimenra, fini obrinendo conducentiaftfbjictåntur. Dele£lariones non pro fcopo habentur, fed,tamquam recreationes neceflaria: ac adminicula alacrira-tem animi nutrienris 8c profpe£turn rerum Isctiorem ma-gisque arridenrem paritura, quo orbatus vix 3c ne vixqmdem fpontaneam agendi vim exercere poteft» in appe-tendis ponuntur. Fieri tamen poteft, ut delinimenta vo-luptatis, qua capimur, paffirae vegetas vires langvidasreddere 8i fuffocare pollint. Talis omnino föret effe&usomnium , quibus anirnus humanas paret, oble&amenro-rum, fi in ipfis fruendis non fervatur, quem moralis eo-rum finis poftular, modus: facile enim mentem 8c ratio-

nern „

® 8

nem, qure imperii fibi debiti habenas relaxaverit, fuaTub potdlste redigurit. Ubi itaque rationi ira fiubefle de-financ oblecfcaménu, ur eadem facile deferenai &. quantiooportet, recufiandi facultas fublata fit, ultra ténmnos jufti6c honelti dudutn evagäta funt. Omnes certum quem-dam aequabiiitatis graduåi excedentes voiuptates non pos-funt non breves e(Te, atque, refpe&u nibrabtatis, interobledlamcnta licita infimo collocandge loco. Illeqebris ve-hementioribus feeptra adimunt rationi, cupidinérn excitant,quam per intervall a oblecfamentis vacua ttrdium, vagi-que Sc anxifera inquietudo comirantur, habitumque pa-riunt anirrti ftatui aetivo plane contrarium, atque lic bre-vi åc externas Sc internas debfijtant vir.es, rnentemquepariter cum corpore prorius enervant in locum ab hisproximum detrudiasus obledlamentorum genus, quqd lan-guorem quemdarn Sc confvetudinein vitam per onum, in-curiam & fomnmn transigendi adferr, aut habitqalem a-nimos diftrahentem fruporem efiiciendo, aut fanam ad-minicula Sc objecfa officiorum videndi dijudicandique ra-tionem corrumpendo. Quo radior homo lit ac incultio.reo magis ipfi arridet ono fpmniantiucn torpori vkino-rempus necare. Gentes ferae, ut irineraria narran t, n fiinduftriam farries bellive pericula incirarint, otiofi St im¬mobiles amnem juxta profiuentsm totara confumere arnantdiem, quo motus aquarum fonusque fufurrans fenfumvitas inertem ac langvidum, donec obdormiverint, alerepofifunt. Crafia hujus generis delicia otio folurn fnbmi-niftrarent pabula. Nec his praeftantiora funt, licet cuitio-rem focietatis humanse ftatum prakupponanr, mulca oble-ftamentorum genera, quae inter referimus le&ionern tem¬poris tantum fallendi gratia, nullo ordine confilioque in-ftirutam, cui indulgendo eo majorem fibi åc moralitatiadferre folent homines noxam, quod in libris percurren-dis plerumque inhasrere arnant, qui cupidinibus pabula

fub-

«ä# y w

fumbminiftrant, campumque, in quo a g;e tidum ilHs efiet,fi£tis falfisque coloribiss deformanr. ÅlHduum fihukrumRomanenfium ftudium in gerate prsecipue illa, qaiae cereain quarncumque formam flefti poreil, bomines dotibuse.xiroiis 8c optimis a natura ornatos cum ad officia ob-eunda, lum ad vitam ptofpere degendam ineptos haudraro reddidir.

§• J.

Si porro oble£lamenta ad alrerum illud, quod ad vir*tutem poilulavimus, requiiitum, fcilicet animurn proprUcommod i ftudio vacuum exigere 8c dijudicare placet, fa-cile erit iarelleftii, non omni* huic virrutis parti sequefavere feu illi ex ferenda alia minori, alia majori effe im-pedimento. Res blandum creanrcs jucunditatis fenfirmcun£lse, quse ejus fuut indolis, ut quisque fruens easdeoiconfumat öc minust, ad fympatheticam aoimi facultaten?,qua ad partern alieni gsudii 8c rriilitiee nobis attribuen-dam ferimur, exikcaridam conferunr: contra autcm de-le£lationes fme detrirr.ento alieni gaudi'i Omnibus paten¬tes, ut e. gr. voiuptates ex artibus liberalibus perceptae,magis hominum dignitati 8c fociali indoli conveniunt.Quae folum palatum titillant, ne ncceant oble£lationes,requirunt, ut corivi&us jucunditate 8c hofpitalitate perpo-liantur 8c condianfur. Diu obfervatum fuit folitarios hel-luones magis ab humana dignitaté degeneralfe, quam il-lum, qni immodice quidem fumta aroät pöcirli, fed ea-dern föciorum gaudiis permifta optat. Et certe interomnia, quibüs homo detineri poreft cultior, oble£lamen-ta viliiEmum &, urpote natura ipfa curam de aliorumcornmodis excludens, deterrimum eft gaudium, quod inacervis numorum accummulandis carpit avarus. Hsec ea-dem oble£Umenta confiderandi ratio prseftsre docet rerum

B jucun-

& IO Siljuc'undarum curam, quas judicii affe£tuumque focialiumculturam, ut in deliciis haberi poflint, requirunt\ Omnejucundorum genus, quo rebus pulcris, bene dispofitis,decoris elegantibusque capti fruimur, ea faltem, ii fun-damenra dele&ationis, qua fe commendat, refpicias, cummorali bonogaudet cognarione, quod adprobationem rebus,absque ullo externo commodo lucroque fponte imperti-tam innuat, Sc lic juver ad campum patentiorem mentiofferendum, in quo harmoniam 8c pulcritudinem perfpi-ciat moralem, atque a&ivo illius fen(u duci difcat. Interhas circa dele&um oble&amentorum regulas referri quo-quemeretur, conditionibus viras moralis faventiorem effefaculratem ab uno sd alrerum oele&ationis genus confultotrensgrediendi, quam confvetudinem cuidam eorum, ceterisexclufis, inhasrendi. Omnia enim, qutc rerum haud inte¬gram fadern , fed ab una fän tum parte fpe£t«ndam offerunt,animum reAringuot ac occaecanr, egoismo favent Sc ju-dicandi faculratem corrumpunt, atque fic morali aftivita-ti detrimento funt. Qui, fplendidis Sc muJta arte con-quifitis urbium oble£Umentis adfvetus, fimpliciores rurisdelicias experiri noluit, raro in judicando a partium Au¬dio , moralitati ferr.per noxio, alienus videbitur,

§. 6.Sed in argumento hoc locuplete diutius verfari ve¬

tat propofita brevitas. Id tantum adferam: pro modomoralem vitam exferendi finguiis, refpe£tu aetatis, mune¬rum, aliarum tam inrernarum quam externarum conditio-r.um, diverfo, neceffariam efTe fpecialem unicuique pru-dentiam, ut fibi convenientiAitnas oblc&amenta deligendiregulas Aatuat easque fideliter fervet, ne illum viras maletransa£lae ocius ferius pceniteat; fruAra enim revocatur, quodpraeteriit, irreparabiie rempus.

TANTUM.