DENETMDE RSK

DEERLENDRME

YNTEMLERNN

UYGULANMASI

HAZIRLAYANLAR

Prof. Dr. Nuran CMERT

Prof. Dr. aban UZAY

Do. Dr. Sleyman UYAR

1 Her hakk Sakarya niversitesi Srekli Eitim Uygulama ve Aratrma Merkezine aittir. Yazl izin olmadan kaynak olarak dahi gsterilip kullanlamaz. Bunu yapanlar hakknda yasal ilem balatlr.

1.4. DENETMDE RSK DEERLENDRME YNTEMLERNN

UYGULANMASI

Denetimin planlanmas aamasnda yaplacak nemli ilerden biri nemlilik dzeyinin

saptanmas iken, dieri, denetim riskinin deerlendirilmesidir. Denetimde nemlilik kavram,

bir byklk lsnn belirlenmesi iken, risk belirsizliin llmesidir. nemlilik ve risk

kavramlar arasnda yakn bir iliki vardr. nk bir denetim almas ikisi birlikte olursa

anlam kazanr ve planlanan kant miktarn belirler.

Bir nceki blmde denetinin sorumluluklarnda belirtildii gibi denetmide mutlak

gvence den ziyade makul gvence sz konusudur. Makul gvence ile kastedilen ise,

finansal tablo ile ilgili nemli yanllklklarn bulunmasdr. Dolaysyla denetim riski,

denetinin baarl olamamas ihtimali olup denetinin denetimi tamamlayp olumlu gr

akladktan sonra, finansal tablolarda nemli lde yanllklarla karlama olaslnn

deerlendirmesidir. Denetim srecinde deneti pek ok risk veya belirsizlikle karlar.

Yksek dzeyde bir denetim kalitesine ulamak iin risklere kar hazrlkl olmak

gerekmektedir.

Denetinin mteri iletme kabulnde belirtilen, mteri iletme riskini belirlemenin

tesinde, daha ayrntl olarak yani, finansal tablolarda karlalabilecek yanllk olasln

(nemli yanllk riskini) deerlendirmesi gerekir. Denetim riski ve nemlilik almalar,

mteri iletmenin bykl ve ilemlerin karmaklndan, denetinin i kontrol dhil

iletmeyi ve evresini tanmasndan ve tecrbesinden etkilenir. UDS 315e gre nemlilik ve

denetim riski zellikle aada belirtilen hususlar ynnden denetim sresince dikkate

alnmaldr. Bunlar:

a) nemli yanllk riskini tanmlamak ve deerlendirmek,

b) Uygulanacak denetim prosedrlerinin yapsn, kapsamn ve zamann belirlemek,

c) Finansal tablolarla ilgili ayet varsa, dzeltilmemi yanllklarn etkisini

deerlendirmek ve deneti grn oluturmaktr.

Deneti denetim riski dzeyini dk tutmak ister, yani finansal tablolarn nemli

yanllklar iermemesini ister. Denetim riskinin sfr olmas %100 gvence anlamna gelir ki

ekonomik olarak imknszdr. Denetim riski, ayn zamanda denetim gvence dzeyini de

belirler. rnein, denetim riski %2 ise denetim gvence dzeyi %98dir. Uygulamada

denetim riski, yannda gven aral kavram da yaygn olarak kullanlmaktadr.

Risk deerlendirilmesine ilikin UDSler unlardr:

UDS 3201, Denetimin Planlanmas ve Yrtlmesinde nemlilik

UDS 3302, Denetinin Deerlendirilmi Riskleri Karlayacak Yantlar

UDS 4503, Denetim Sresince Tanmlanan Yanllklarn Deerlendirilmesi

UDS 2404, Finansal Tablolarn Denetiminde Hile ile lgili Bamsz Denetinin

1 ISA 320, Materiality in Planning and Performing an Audit

2 ISA 330, The Auditors Responses to Assessed Risks

3 ISA 450, Evaluation of Misstatements Identified During The Audit

4 ISA 240, The Auditors Responsibilities Relating to Fraud in an Audit of Financial Statements

2 Her hakk Sakarya niversitesi Srekli Eitim Uygulama ve Aratrma Merkezine aittir. Yazl izin olmadan kaynak olarak dahi gsterilip kullanlamaz. Bunu yapanlar hakknda yasal ilem balatlr.

Sorumluluklar

UDS 3155, letmeyi ve Bulunduu Ortam Tanrken/Anlayarak nemli Yanllk

Risklerinin Tanmlamas ve Deerlendirilmesi

1.4.1. Risk Deerlendirmesine Genel Bak

Denetimde riskin deerlendirilmesi, planlama aamasnda yaplan nemli bir i olmakla

birlikte, denetimin tamam iin de nemlidir. nk deneti, denetim sresince

deerlendirdii risklere karlk verecektir. zellikle aadaki denetim prosedrleri sz

konusu olduunda denetim riskinin yarar daha iyi anlalacaktr. Bunlar:

nemlilik dzeyinin saptanmas,

Finansal tablo aklamalarnn yeterlilii, muhasebe politikalarnn seimi ve

uygulamasnn uygunluunun dikkate alnmas,

zel denetim ilgisine ihtiya olan alanlarn saptanmas (rnein; ilikili taraf

ilemleri, iletmede karmaklk veya allmn dnda ilemler vb.),

Analitik incelemelerin ne zaman uygulanaca konusunda beklentilerin gelitirilmesi,

Denetim riskini uygun bir dzeye drmek iin uygulanacak ileri denetim

tekniklerinin tasarlanmas ve gelitirilmesi,

Yeterince ve uygun denetim kantnn elde edilmesi ve deerlendirilmesidir.

Deneti risk deerlendirme aamasnda baarl olmak iin aada belirtilen gereklilikleri

salamaldr. Bunlar:

Deneyimli ekip yelerinin iin iinde yer almas,

Mesleki phecilik,

Planlama,

Ekip yeleri arasnda iletiim,

Riskin belirlenmesine odaklanma,

Ynetimin riske kar yaklamlarn (i kontroller gibi) deerlendirme,

Mesleki yargnn kullanmdr.

Deneti, denetim prosedrlerini gerekletirirken, belirli bir dzeyde belirsizlii veya

riski kabul eder. nk deneti, elde ettii kantlarn uygunluu, iletmenin i kontrol

sisteminin etkililii, finansal tablolarn doru ve drst biimde sunumuna ilikin birok

belirsizlikle kar karyadr. Denetinin, denetim riskini azaltmak iin ataca ilk adm,

mteri iletmeyi tanmak, sektr, iletme ynetimini, finansal bilgi kullanclarnn amacn,

yasal ve finansal alardan durumunu ve faaliyetlerini tanmaktr. letmenin srdrebilirliini

tehlikeye decek risklerin neler olduu, iletmenin risklerini ynetmedeki baars, finansal

raporlamada yanllklar nlemeye ynelik i kontrol nlemleri denetinin denetim riski

deerlemesinde dikkate alaca hususlardr.

5 ISA 315, Identifying and Assessing The Risks of Materail Misstatement Through Understanding the Entity

and Its Environment

3 Her hakk Sakarya niversitesi Srekli Eitim Uygulama ve Aratrma Merkezine aittir. Yazl izin olmadan kaynak olarak dahi gsterilip kullanlamaz. Bunu yapanlar hakknda yasal ilem balatlr.

Deneti denetim riskinin deerlendirilmesine karar verirken, denetimin sonunda teslim

ettii denetim raporu doru olsa bile denetim kuruluunun zarar grme olasln ieren

szleme riski, hatta mahkeme riski konusunda yapaca deerlendirmeler de nem tar.

Mteri iletmeyi kabul aamasnda yapm olduu n aratrmalardan elde ettii bilgiler

szleme riskini deerlendirmede yararl olmakla birlikte, deneti u faktre zellikle

dikkat eder:

a) Finansal tablolarla ilgili d kullanclarn (3. kiilerin) says,

b) Denetim raporu yaynlandktan sonra, iletmenin finansal adan gszle dp

dmeyecei,

c) Ynetimin drstlne ilikin denetinin deerlendirmeleridir (rnein; anahtar

konumdaki personelde yksek devir hz, alanlarla devam eden davalar vb. gibi).

Mteri iletmeyi riskli hale getiren dolaysyla da kabul edilebilir denetim risk dzeyini

etkileyen yukardaki hususlara ilikin edinilen bilgilerden yararlanarak ve denetim risk

modelini kullanarak, deneti kabul edilebilir denetim riski dzeyini deerlendirir.

Denetinin risk deerlendirme sreci admlar aada zetlenmitir.

I THE THREE RISK ASSESSMENT PROCEDURES

1. Ynetim ve dierlerinin soruturulmas

2. Analitik prosedrler

3. Gzlem ve tefti

KONTROL LSTES A5

II DOAL (SEL) RSKLERN BELRLENMES & DEERLENDRLMES

KONTROL LSTES A6

KONTROL LSTES A7

III NEML RSKLER

KONTROL LSTES A8

(Kaynak: Mazars, 2012)

4 Her hakk Sakarya niversitesi Srekli Eitim Uygulama ve Aratrma Merkezine aittir. Yazl izin olmadan kaynak olarak dahi gsterilip kullanlamaz. Bunu yapanlar hakknda yasal ilem balatlr.

UDS 315de gre risk deerlendirme prosedrleri aadaki gibi sralanmtr. Bunlar:

a) letme iinde ilgililerle ve yneticilerle grmeler,

b) Analitik prosedrler,

c) Gzlem ve tefti,

d) nceki yl iletme hakknda edinilen bilgi,

e) Denetim ekibinin kendi aralarnda gr al veriinde bulunmasdr.

Sz konusu risk deerlendirme prosedrlerinin nasl uygulanacana ilikin rnekler

aadaki tablolarda sunulmutur.

Tablo: Ynetim ve Dier alanlarn Soruturulmas

Grme Grme konusu...

Kurumsal

Ynetimden

Sorumlu

Olanlar (ayet

yoksa st dzey

ynetim)

Finansal tablolarn hazrland ortam

letmede hile veya hata risklerini yantlama ve belirlemede

ynetim srelerinin gzetimi ve ynetimin bu riskleri

hafifletmek iin oluturduu i kontrol.

letmeyi etkileyen her trl hile iddias, phesine ilikin bilgi

Ynetimden sorumlu olanlarn katld toplantlarda bulunma ve

eski toplant tutanaklarnn okunmas

Ynetim ve

finansal

raporlama ile

sorumlu olanlar

Deerlendirme nitelii, kapsam ve skln da ieren, finansal

tablolarda hile ya da hataya bal olarak nemli yanllk risklerin

ynetim tarafndan deerlendirilmesi.

Ynetimin i tarz ve etik davranlarndaki grne gre

alanlarla iletiimi.

letmenin kltr (deerleri ve etikleri).

Ynetimin faaliyet stili.

Ynetimin tevik planlar.

Ynetimin atlama (dikkate almama) ihtimali.

Hile bilgisi ve phesi.

Tahminlerin nasl oluturulduu.

Finansal tablo hazrlanma ve incelenme sreci.

Kilit alanlar

(satnalma,

bordro,

muhasebe vs.)

trendleri ve allmadk olaylar.

Karmak ya da allmadk ilemlerin balatlmas, ilenmesi ve

kaydedilmesi.

Ynetimin dikkate almama kapsam (alanlardan hi i konroln

geersiz kalmas istendi mi?)

Kullanlan muhasebe politikalarnn uygunluu/uygulamas.