DERS: TÜRKÇE

KONU: ANLAM BİLGİSİ

SÖZCÜKTE ANLAM

• Sözcükler, dilin anlamlı en küçük birimleridir.

• Sözcüklerin anlam ilişkilerini iki grupta toplanır.

GERÇEK ANLAM

• Sözcüklerin sözlükteki asıl anlamlarına gerçek anlam denir.

• “Uçağı pilot kullanır.”cümlesinde geçen bütün sözcükler “gerçek anlamlı”dır. Çünkü hepsi asıl anlamlıdır.

Örneği inceleyelim:

• Uçak : Bir çeşit hava taşıtıdır.

• Pilot: Uçağı kullanan kişidir.

• Kullanmak :Bir aracın başına geçip onu yönetmek anlamındadır.

MECAZ ANLAM

• Gerçek anlamları dışında kullanılan sözcüklerdir.

• Bu sözcükler tek başlarına kullanıldıklarında mecaz anlam taşımaz.

Örnek :

• Babam bana her zaman sıcak davranır.

• Sıcak sözcüğü gerçek anlamı dışında kullanılmıştır.

• Burada sıcak: dostça , sevgi dolu anlamındadır.(mecaz anlamlı)

DEYİM ANLAMI

• Kalıplaşmış sözcük öbeklerine deyim denir.

• Deyimler en az iki sözcükten oluşur. Deyim kaç sözcükten olursa olsun sadece BİR KAVRAMI yansıtır.

BAZI DEYİMLER

• Eline vur ekmeğini al.

Sessiz pısırık zavallı anlamındadır.

• Eli açık :

çok para harcayan , cömert anlamındadır.

DEYİM ÖRNEKLERİ

• “Saçını başını yolmak”

Deyiminde anlatılmak istenen üzülmektir.

Çok üzülen bir kişiyi göz önüne getirince o kişinin ,durumunu bu deyim çok iyi anlatmaktadır.

TERİM ANLAMI

• TERİM: Okuduğu ya da duyulduğu zaman bir bilim ,sanat ya da mesleği çağrıştıran sözcüklerdir.

• Terimler kesin anlamlı sözcüklerdir.

TERİMİN ORTAYA ÇIKIŞI

• Günlük dildeki sözcükler, bilim ve sanat kavramını anlatmaya yeterli olmadığı için terimler ortaya çıkmıştır.

BAZI TERİM ÖRNEKLERİ

• Açı, kare ,hacim:

matematik terimi.

• Fiil, özne, yapım eki:

dil bilgisi terimi .

ARGOSerseriler, kabadayılar, başıboşlar gibi toplumdüzeninin dışında kalmış kişilerin kendi araların-da özel sözcüklere argo denir.

CÜMLELERİ İNCELEYELİM “Arakladığın papelleri sökül bakalım”

araklamak: çalmak

papel: para

sökül: çıkar anlamında kullanılmıştır.

ARGO KELİMELER “araklamak, papel, sökül” sözcükleri hırsız argosu diye adlandırılabilir.

“Dersleri asarsan sınıfta çakarsın”

asarsan: ihmal edersen

çakarsın: kalırsın

Bu da öğrenci argosuna örnektir.

DEYİMLEŞMİŞ ARGOLAR

“Madik atmak” (hile yapmak)

“Nalları dikmek” (ölmek )

“Yağ çekmek” (çıkar için övmek )

YANSIMA Tabiat seslerini veren sözcüklere “yansıma” denir.

Bir şeyin çıkardığı benzer sesle yapılan sözcükler yansımadır:şırıltı, gürültü, tıkırtı, tak, şangır, güm.......

YANSIMADAN TÜREMİŞ KELİMELER

“Çaydanlıktaki kaynar su fokurduyordu.”Cümlesinde fokurdamak yansımadan türemiş bir fiildir.

İKİLEMELER

Anlamı güçlendirmek amacıyla iki sözcüğün değişik şekillerde yan yana kullanılmasına ikileme denir.İkilemeler çok farklı biçimlerde kurulabilir.

.

BAZI ÖRNEKLER

A:Aynı sözcüğün tekrarlanması yoluyla kurulanlar:koşa koşa, iri iri....B :Eş yada yakın anlamlı iki sözcükle kurulanlar:kazma kürek,eş dost.....

C:Anlamlı iki ayrı sözcükle kurulanlar:kara kuru, üçer beşerd:Karşıt anlamlı iki sözcükle kurulanlar:er geç, az çok......

E:Bir sözcüğü anlamlı diğeri anlamsız iki sözcükle kurulanlar: yırtık pırtık, çoluk çocukF:Anlamsız iki sözcükle kurulanlar:eciş bücüş (yazı), süklüm püklüm (dolaşmak)............

UYARI•İkilemeler yazılırken aralarına hiçbir noktalama işareti konmaz.

SÖZCÜKLER ARASI ANLAM İLİŞKİLERİ

A-ANLAMDAŞ(EŞ ANLAMLI SÖZCÜKLER)

Anlam bakımından birbirinin aynı yada yakını olan sözcüklere anlamdaş sözcükler denir..

Anlamdaş sözcükleri iki öbekte toplayabiliriz:

a-Anlamları aynı olanlar:

talebe:öğrencibeyaz:akdoğa:tabiatsonbahar:güz

ANLAMLARI YAKIN OLANLARYollamak:göndermekBereket:bollukSevinç:neşeBitirmek:tüketmekGerçek:hakiki

KARŞIT ANLAMLI SÖZCÜKLER

Anlam bakımından birbirinin tam tersi olansözcüklere karşıt(zıt) anlamlı sözcükler denir.Güzel:çirkin _

şişman:zayıfacı:tatlı