JONGE HISTORICI SCHRIJVEN GESCHIEDENIS

Vlammende woedeDORIEN SLOTMAN

Alexander de Grote en “De brand van Persepolis”

Vlammende woede

Inleiding 2

1. Persepolis en haar symbolische waarde voor Perzië

en Alexander de Grote 5

2. De verovering van Persepolis door Alexander de Grote 10

3. De brand in Persepolis 15

4. Motieven 19

Conclusie 27

Literatuurlijst 29

2

In 331 voor Christus versloeg Alexander de Grote van Macedonië het

leger van koning Darius III van Perzië bij Gaugamela, in de laatste van de

drie grote confrontaties tussen Alexander de Grote en het Perzische Rijk.

Terwijl Darius op de vlucht sloeg tijdens deze slag, trok Alexander langs

de Tigris verder het Perzische Rijk binnen en nam achtereenvolgens de

steden Babylon, Susa en Persepolis in.

Wat er in deze laatste stad na de inname gebeurde is al jarenlang

een punt van discussie onder historici. Niet alleen wat er precies

gebeurde, maar ook de motivatie ervan is altijd onduidelijk gebleven. Er

bestaat een algemeen beeld over de gebeurtenissen in Persepolis, nadat

Alexander deze stad had ingenomen. Dat beeld zegt dat Alexander de

stad in brand liet steken en deze verwoest achterliet. Een reden

hiervoor zou zijn dat Alexander wraak wilde nemen op Perzië vanwege

de verwoesting van de Acropolis in Athene door de Perzische koning

Xerxes I, ongeveer 150 jaar eerder.

Toch zijn er de laatste jaren genoeg historici die vraagtekens

zetten bij deze opvatting. Er bestaan vragen over de grootte van de

verwoesting: werd de hele stad verwoest of alleen delen? Daarnaast zou

uit de primaire bronnen over Alexander de Grote geen eenduidig beeld

komen over de redenen voor het in brand steken van (delen van) de

stad. Ging het om een wraakactie? Of was het een ongeluk?

Deze twee kwesties - wat gebeurde er precies in Persepolis en

wat waren de redenen hiervoor - wil ik in dit essay onderzoeken. Ik zal

me toespitsen op de vraag: Wat gebeurde er met Persepolis nadat

Alexander de Grote deze stad in 330 v. Chr. ingenomen had en deze in

zijn bezit was? Ik zal hierbij op vier verschillende punten ingaan. Ten

eerste de stad Persepolis zelf: wat was haar symbolische waarde voor

Alexander de Grote en waarom was het voor hem belangrijk om deze

stad in te nemen? Ten tweede zal er gekeken worden naar de manier

waarop Alexander Persepolis innam, hoe deze verovering verliep en hoe

de inwoners van Persepolis door Alexander en zijn soldaten behandeld

3

werden. Ten derde zullen de gebeurtenissen in Persepolis en hoe “de

brand van Persepolis” in het verleden door historici is gereconstrueerd

onder de loep genomen worden. Tenslotte wil ik kijken welke redenen

er zijn aangedragen voor deze brand, oftewel wat de primaire en

secundaire literatuur zeggen over de motivatie voor de brandstichting

in Persepolis.

Er zal in dit onderzoek dus zowel primaire als secundaire

literatuur geraadpleegd worden. De primaire literatuur bestaat uit het

werk van antieke schrijvers die (delen van) het leven van Alexander

beschreven hebben. Er zijn er vijf die relevante informatie geven over

Alexander de Grote en over wat hij in Persepolis heeft uitgevoerd. Dit

zijn Diodorus Siculus, Lucius Flavius Arrianus, Plutarchus, Quintus

Curtius Rufus en Marcus Iunianus Iustinus (Justinus).1 Diodorus schreef

in zijn Bibliotheca Historica over Alexander en baseerde zich daarbij

waarschijnlijk op de eerdere historici Aristobulus en Cleitarchus.2

Arrianus’ Anabasis Alexandri geeft waardevolle informatie over

Alexander de Grote, waarschijnlijk gebaseerd op de werken van

Ptolemaios I en Aristobulus.3 Plutarchus schreef in zijn Vitae Parallelae

onder andere over Alexander de Grote. Hierbij maakte hij grotendeels

gebruik van het eerdere werk van Cleitarchus.4 Curtius schreef over

Alexander in Historiae Alexander Magni Macedonis.5 Justinus geeft

informatie over Alexander in zijn Historiae Philippicae, een

samenvatting van het eerdere werk van Pompeius Trogus.6 Deze

schrijvers zijn allen Grieken of Romeinen. Hierdoor is het goed mogelijk

dat hun schrijven werd beïnvloed door een persoonlijke voorkeur voor

1 Voor de klassieke bronnen zijn de volgende afkortingen uit de Oxford Classical Dictionary gebruikt: Arrianus (Arr. Anab.), Diodorus (Diod.), Plutarchus (Plut. Vit. Alex.), Curtius (Curt.) en Justinus (Just. Epit.). 2 N.G.L. Hammond en H.H. Scullard (ed.), The Oxford Classical Dictionary (Londen 1970) 347. 3 Ibidem, 123. 4 N.G.L Hammond, Sources for Alexander the Great (Cambridge 1993) 73. 5 Hammond e.a., The Oxford Classical Dictionary, 938. 6 Ibidem, 571.

4

Macedonië en de Grieken in plaats van voor de Perzen.7 Omdat dit

echter de belangrijkste nog bekende bronnen over Alexander de Grote

zijn zal ik toch gebruik maken van de informatie die zij verstrekken.

Zodra ik deze primaire literatuur heb bestudeerd, wil ik gaan kijken

naar wat historici in de afgelopen jaren over deze antieke schrijvers en

Alexander de Grote hebben gezegd.

Ik hoop met mijn onderzoek dus zowel een overzicht te geven

van de verschillende visies van historici op de brand in Persepolis, als

door zelf naar de primaire literatuur te kijken, mij een beeld te vormen

van wat er mogelijk gebeurd is en wat de redenen hiervoor waren.

7 M. Brosius, ‘Alexander and the Persians’, in: J. Roisman (ed.), Brill’s companion to Alexander the Great (Boston 2003) 169.

5

Om te weten te komen wat er gebeurde nadat Alexander de Grote

Persepolis ingenomen had, is het belangrijk om vast te stellen wat voor

een stad Persepolis was en wat het voor Alexander betekende om haar

in te nemen. De ideeën die Alexander had over de stad kunnen van

invloed zijn geweest op zijn beslissing om de stad in te nemen en zijn

activiteiten gedurende de vier maanden dat hij er verbleef. Wat was de

symbolische functie van Persepolis voor Perzië en wat voor Alexander

de Grote?

De keuze van Alexander om na de slag bij Gaugamela verder naar het

Oosten te trekken en Babylon, Susa en Persepolis in te nemen, is een

dubieuze geweest. Hij zal er niet zeker van zijn geweest dat Macedonië

hem zou blijven steunen wanneer hij verder naar het Oosten zou

trekken.8 Hij had Perzië verslagen: het zou niet vreemd zijn wanneer hij

gewoon terug zou keren naar Griekenland. Het bevrijden van de Griekse

gevangenen in Perzië en het verslaan van de Perzen had genoeg kunnen

zijn. Toch beschouwde Alexander zich als gerechtigd om verder te gaan

met zijn veroveringen. Reden hiervoor kan zijn dat hij al meerdere

malen was uitgeroepen tot “Koning van Azië”, onder andere na de slag

bij Gaugamela.9 Het zou dus zijn recht zijn om Perzië en haar

belangrijkste steden in te nemen. Bovendien had Alexander nog steeds

genoeg manschappen en geld om zich zijn veldtochten te kunnen

veroorloven. De schatten lagen in Perzië immers voor het oprapen.10

Het was in januari 330 v. Chr. wanneer Alexander de Grote met

zijn leger de stad Persepolis binnentrok.11 De aanblik van deze stad

moet indrukwekkend zijn geweest. In verschillende bronnen wordt

8 N.G.L. Hammond, Alexander the Great: King, Commander and Statesman (Londen 1980) 150. 9 Ibidem, 150. 10 Ibidem, 160. 11 N.G.L. Hammond, The Genius of Alexander the Great (London 1997) 115.

6

gewag gemaakt van de rijkdom van de stad en de macht die hiermee

tentoongesteld werd. Antieke schrijvers spreken hun bewondering uit

over de paleizen en troonzalen en ook hedendaagse historici gaan er nog

steeds van uit dat Persepolis een bijzondere, indrukwekkende plaats

geweest moet zijn.

Diodorus geeft een korte beschrijving van het koninklijke

gedeelte van de stad. Zo stelt hij: ‘I think that it is not inappropriate to

speak briefly about the palace area of the city because of the richness of

its buildings.’12 Volgens Diodorus nam de citadel een belangrijke plaats

in. Deze werd omringd door drie muren die verschilden in hoogte.

Daarbij stonden de koninklijke tombes, de paleizen van koningen en

edelen en de schatkamers. Ook vertelt Diodorus kort over het aanzien

dat de stad had: ‘Persepolis was the capital of the Persian kingdom.

Alexander described it to the Macedonians as the most hateful of the

cities of Asia, and gave it over to his soldiers to plunder, all but the

palaces. It was the richest city under the sun and the private houses had

been furnished with every sort of wealth over the years.’13

Arrianus daarentegen verschaft weinig informatie over het

uiterlijk van de stad. Hij heeft het over “het paleis”, maar verder wordt

in de tekst niet expliciet weergegeven aan welke koning dit paleis

toebehoorde, aangezien er meerdere koninklijke paleizen in Persepolis

stonden.14

Justinus noemt Persepolis ‘the metropolis of the kingdom of

Persia, a city which had been eminent for many years, and which was

filled with the spoils of the world, as was now first seen at its

destruction.’15 Uit dit citaat blijkt de bewondering van Justinus voor de

grootheid van de stad en de rijkdommen die ze bezat. Bovendien

spreekt hier een symbolische waarde uit: hij noemt Persepolis de

metropolis van het koninkrijk van Perzië.

12 Diod. XVII.71.; vert. C. Bradford Welles, Diodorus of Sicily (Londen 1963). 13 Diod. XVII.70.; vert. C. Bradford Welles, Diodorus of Sicily (Londen 1963). 14 Arr. Anab. III.18.11. 15 Just. Epit., XI.14 ; vert. John Selby Watson, Epitome of the Philippic History of Pompeius Trogus (Londen 1853).

7

Curtius toont de lezer Persepolis als de stad die Griekenland veel kwaad

heeft gedaan. Zo citeert hij Alexander:

No city was more mischievous to the Greeks than the seat of the ancient

kings of Persia; it was from there that those huge armies had been

poured into their country, from there first Darius, then Xerxes, had made

godless war upon Europe; by its destruction they ought to offer sacrifice

tot the spirits of their forefathers.16

Daarnaast stelt Curtius dat er geen stad was die Alexander had

ingenomen die zoveel rijkdommen als Persepolis bevatte; al de

rijkdommen van Perzië waren in Persepolis opgeslagen.17

Persepolis was een koninklijke stad. In het Perzië van voor

Alexander trok de koning van stad naar stad, een manier om de rust en

eenheid in zijn rijk te kunnen bewaren.18 De inname van Persepolis

betekende dus de inname van een stad van de koning. Persepolis was

ook de stad waar de koningen van Perzië lagen begraven. Er werd

bovendien jaarlijks het Akitu Nieuwjaar festival gehouden, waar de

koning aanwezig was en een ritueel onderging om te tonen dat hij de

vertegenwoordiger van de goden op aarde was. Dit toont aan dat

Persepolis een religieuze functie had, als het ware een heilige stad was.19

Op grond van de opgravingen die door een team van het Oriental

Institute van Chicago tussen 1930 en 1938 zijn verricht geeft de

historica Sancisi-Weerdenburg een beeld van hoe het koninklijke terras

in Persepolis, het plateau waarop de paleizen en andere gebouwen van

de Perzische koningen stonden, eruit moet hebben gezien:

Op de noordelijke helft van het terrein liggen aan twee grote open

pleinen de monumentale zuilenhallen die de Apadana en de Troonzaal

(of de Honderd-Zuilenzaal) worden genoemd. (…) Onmiddellijk ten

16 Curt. V.VI.1.;vert. John C. Rolfe, Litt.D., Quintus Qurtius Books I-V (Londen 1946). 17 Curt. V.VI.1. 18 Brosius, ‘Alexander and the Persians’, 181. 19 P. Green, Alexander of Macedon 353 – 323 B.C. : A historical biography (Los Angeles 1991) 314.

8

zuiden van de Apadana ligt het woonpaleis van Darius, de Tacara;

zuidoostelijk daarvan op de hoogste plaats van het terras bevindt zich

het paleis van Xerxes, de Hadis. (…) Oostelijk van de Harem ligt het

Schathuis: een ingewikkeld complex van kleinere en grotere

zuilenhallen, omringd door een aantal gangen en kamers waarin de

Koninklijke voorraden werden bewaard.20

Persepolis was de stad waar de koningen van Perzië hun grote paleizen

hadden, waar rijkdommen werden opgeslagen en waar de koning gasten

ontving in zijn troonzaal. De gebouwen waren gebouwd om indruk te

maken op eenieder die Persepolis zou aandoen. Lane Fox maakt op

gedetailleerde wijze duidelijk hoe imponerend het koninklijke terras

was:

The mudbrick walls stood 65 feet high and were adorned with gold and

glazing; tall columns of wood or marble, fluted and set on ell-shaped

bases, supported the roofs of cedar timber. The pillar drums were

uneven, their capitals grotesquely shaped as pairs of bulls or monsters

kneeling back to back; the doors were cumbrous, the paving crazy and

the style of the place too jumbled to be pleasing.21

Uit al deze beschrijvingen blijkt de grote symbolische functie die de stad

had voor Perzië en ook wat de stad voor Alexander betekend moet

hebben. Er kan gezegd worden dat het de thuisbasis van de koningen

van Perzië was. Voor Perzië moet Persepolis veel betekend hebben.

Hoewel de koningen niet het hele jaar door in Persepolis resideerden,

kwamen ze er wel vaak. Hier brachten de satrapen hun tribuut aan de

koning en ontving de koning zijn onderdanen in de troonzaal. Bovendien

werden de meeste koningen in Persepolis begraven.

Hoewel de pracht en praal van Persepolis ook voor Alexander de

Grote indrukwekkend moet zijn geweest, representeerde de stad ook

het centrum van de vijand. Als de stad voor de Perzen het hart van hun

20 H.W.A.M. Sancisi – Weerdenburg, “Den wereltvorst een vuyle streek aan sijn eercleet”: Alexander en Persepolis (Utrecht 1991) 13 - 14. 21 R. Lane Fox, Alexander the Great (Londen 1973) 258.

9

land was, dan was de stad voor Macedonië het hart van de vijand. Hier

waren, althans volgens Curtius, de plannen gesmeed tot de aanval op

Griekenland, zo’n 150 jaar eerder. Dit was de plek waar de vijand van

Griekenland haar centrum had.

10

Hoewel Alexander de Grote het Perzische rijk definitief verslagen had in

de slag bij Gaugamela, betekende dit niet dat Persepolis voor hem open

lag. De belegering van de stad en de inname die hierop volgde waren

moeizame projecten. Dit had vooral te maken met het feit dat Persepolis

nog steeds bewaakt werd. Een Perzische legerleider, Ariobarzanes, was

ondanks de uitkomst van de slag bij Gaugamela nog steeds van plan

Alexander te belemmeren Persepolis in te nemen.22 De primaire

literatuur geeft een grote hoeveelheid informatie over de manier

waarop Alexander Persepolis veroverde en haar na die verovering

behandelde.

Door Arrianus wordt beschreven hoe de Perzische Poorten, een

smalle pas die de weg vormde naar Persepolis, bezet werd door het

leger van Ariobarzanes. Dit leger bestond volgens Arrianus uit 40.000

soldaten te voet en 700 te paard. Het was voor Alexander bijna

onmogelijk om deze versperring te doorbreken, gezien de nadelige

positie waarin zijn kamp zich bevond, lager en dus kwetsbaarder ten

opzichte van het leger van Ariobarzanes. Bij de eerste poging om de

versperring aan te vallen, raakten veel van de soldaten van Alexander

dan ook gewond, doordat er projectielen van bovenaf op hen werden

gegooid. Alexander moest zich daarom in eerste instantie

terugtrekken.23

Arrianus vertelt hoe Perzische gevangenen Alexander duidelijk

maakten dat zij een alternatief wisten, een manier om rondom de

Perzische Poorten heen te trekken en achter het leger van Ariobarzanes

terecht te komen. Alexander volgde hun raad op en trok ’s nachts met

een deel van het leger om de pas heen, terwijl hij het andere deel van het

leger achterliet onder leiding van generaal Craterus. Tijdens de tocht

van ongeveer twaalf mijl gebood Alexander een deel van zijn soldaten

22 Arr. Anab. III.18.2. 23 Ibidem III.18.3.

11

alvast naar Persepolis te trekken en een brug te bouwen over de rivier

richting de stad. Zelf viel hij met zijn deel van het leger bij zonsopgang

het kamp van Ariobarzanes aan. Craterus, aangeroepen met trompetten,

viel met zijn legioen de andere kant van het kamp aan en in de chaos die

hierbij ontstond, versloeg Alexander de Grote het leger van

Ariobarzanes. Deze laatste wist zelf echter te ontsnappen.24

Dankzij de brug die al gebouwd was ontstond er voor Alexander

de mogelijkheid om in hoog tempo naar Persepolis te trekken en de stad

in te nemen. Deze inname verliep zonder al teveel moeite. Arrianus laat

zien dat door de hoge snelheid waarmee Alexander zijn plan tot uitvoer

bracht en Persepolis bereikte, de wachten van de stad geen tijd meer

hadden om de kostbaarheden weg te voeren voor ze geplunderd zouden

worden.25

Diodorus laat ons een enigszins ander verhaal zien. De

verschillen zitten met name in de grootte van Ariobarzanes’ leger,

volgens hem namelijk 25.000 soldaten te voet en 300 te paard en de

afwezigheid van generaal Craterus in het relaas.26 Bovendien wordt er

meer informatie gegeven over de gevangene die Alexander informatie

verschafte over de omweg. Dit zou een Lysische herder zijn geweest die,

door de Perzen als gevangene naar Perzië gebracht, al enige jaren geiten

hoedde in het gebergte rondom Persepolis.27 Volgens Plutarchus echter

is de man die Alexander de weg door het Perzische land toonde een

zoon van een Lysische man en een Perzische vrouw en sprak hij daarom

twee talen. Plutarchus verhaalt echter niet van Ariobarzanes en zijn

versperring.28 Of de herder de informatie vrijwillig verschafte, is niet

helemaal duidelijk, maar vanwege zijn afkomst zou het niet

verwonderlijk zijn als zijn loyaliteit niet bij de Perzen lag.

De weg naar Persepolis wordt door Diodorus uitgebreider

beschreven dan door Arrianus. Hij beschrijft hoe Alexander op zijn weg

naar de stad tegemoet gekomen werd door boodschappers van de

24 Ibidem III.18.7 - 8. 25 Arr. Anab. III.18.10. 26 Diod. XVII.68. 27 Ibidem XVII.68. 28 Plut. Vit. Alex. XXXVII.

12

gouverneur van Persepolis, Tiridates, die hem de heerschappij over de

stad beloofde wanneer Alexander Persepolis eerder zou bereiken dan de

overgeblevenen van het leger van Ariobarzanes. Alexander vervolgde

zijn weg en terwijl hij de stad naderde, trad hem een grote groep

Grieken tegemoet vanuit Persepolis, die tijdens hun gevangenschap in

Perzië ernstig verminkt waren en Alexander smeekten aan hen recht te

doen. Volgens Diodorus toonde Alexander medelijden en schonk aan

hen vrijheid, kleren en beloofde dat zij in zijn rijk geen belasting zouden

hoeven te betalen.29 Ook Justinus noemt deze mannen, waarbij hij

vermeldt dat Alexander hen toestemming gaf naar huis te gaan, maar

dat zij liever in Perzië bleven, omdat ze bang waren dat hun familie zou

schrikken van hun verminkingen en hen niet meer terug zou willen

nemen.30

Eenmaal in Persepolis gaf Alexander volgens Diodorus zijn

troepen toestemming heel Persepolis, met uitzondering van de paleizen,

te plunderen. Hierop volgde een grote chaos waarin de bevolking van de

stad werd uitgemoord en Alexanders soldaten zelfs elkaar doodden in

de strijd om de oorlogsbuit. Zelf plunderde Alexander de koninklijke

paleizen. Hij liet lastdieren uit Babylon en Susa komen om het grootste

gedeelte van de buit mee te nemen en daar op te slaan. Een deel van het

goud en zilver hield hij zelf om aan de kosten van zijn oorlog tegemoet

te komen.31

Volgens Plutarchus werd Alexander bij binnenkomst van

Persepolis getroffen door het standbeeld van Xerxes dat daar lag,

omgestoten door een groep plunderende soldaten.32 Hij overlegde met

zichzelf of hij dit standbeeld vanwege de vergane glorie van Xerxes weer

zou oprichten, of dat hij het zou laten liggen. Hij koos uiteindelijk voor

dit laatste.

29 Diod. XVII.69 – 70. 30 Just. Epit., XI.14. 31 Diod. XVII.70 – 71. 32 Plut. Vit. Alex. XXXVII.

13

Dit is de belangrijkste materie die de antieke bronnen geven over de

inname van Persepolis door Alexander de Grote. Er zijn een aantal

verschillen tussen de bronnen, maar over het algemeen valt te zeggen

dat de inname gepaard ging met veel geweld en plundering. Ook valt te

concluderen dat de inname niet vanzelfsprekend was. Alexander moest

moeite doen om het leger van Ariobarzanes te verslaan.

In hoeverre de antieke bronnen betrouwbaar zijn, is moeilijk te

zeggen. De primaire literatuur geeft geen eenduidig beeld over de

plundering. Zo zijn Diodorus en Curtius het oneens over de de mate

waarin de soldaten plunderden. Volgens Diodorus gebeurde dit alleen in

de stad en werd het koninklijk terras door Alexander zelf leeggehaald,

volgens Curtius roofden de soldaten ook de schatkamers en paleizen

leeg op het koninklijk terras.33

Volgens de historicus Lane Fox was de slag bij de Perzische

Poorten een eerste stap in de richting van het onbekende zuiden van

Perzië. Voor het eerst vochten de Macedoniërs met de Perzen op

Perzische grond. Voorbij Persepolis zou hen een rijk wachten dat vooral

bestond uit stammen waarover de Grieken niets wisten. In dit gebied

ging het niet meer om het bevrijden van of wraak nemen op volkeren,

het was een volkomen onbekend gebied waar Griekenland en

Macedonië van oudsher weinig contact mee hadden gehad.34

De plundering die volgde op de inname wordt door Lane Fox

dan ook beschreven als een uitbarsting van een langgekoesterde haat.

Alexander de Grote had zijn manschappen al maanden van tevoren

voorgehouden hoe rijk Persepolis aan kostbaarheden zou zijn.35 Dit

verklaart wellicht de ruwheid van de plundering en het geweld dat

ermee gepaard ging. Soldaten gingen zoals gezegd zelfs elkaar te lijf om

zoveel mogelijk goud en zilver te bemachtigen. Volgens Green was de

geweldsuitbarsting ook te wijten aan het feit dat het al lang geleden was

dat de soldaten hadden mogen plunderen: de laatste keer was in Gaza

33 Sancisi – Weerdenburg, “Den wereltvorst een vuyle streek aan sijn eercleet”: Alexander en Persepolis, 17. 34 Lane Fox, Alexander the Great, 256. 35 Ibidem, 259.

14

geweest. In Susa en Babylon had Alexander een plundering niet

toegestaan, daar had hij zich van een verzoenend beleid bediend. Nu hij

zijn soldaten dan eindelijk toeliet te plunderen, gebeurde dit met enorm

veel geweld.36

Deze gebeurtenissen roepen twijfel op over de manier waarop

Alexander Persepolis zag. In hoofdstuk 1 heb ik laten zien dat Persepolis

een belangrijke stad in Perzië was, symbool stond voor het koningschap

van Perzië en dat dit ook tot Alexander doorgedrongen moest zijn. De

manier waarop Alexander de stad echter innam, getuigt niet van respect

voor deze symbolische waarde.37 Dat Alexander de plundering toeliet,

kan dus ook te maken hebben met het idee dat de macht van Persepolis

als symbool voor Perzië in Alexanders ogen geen bestaansrecht meer

had. In hoofdstuk 4 zal ik nog terugkomen op dit thema.

De inname van Persepolis vond dus niet zonder slag of stoot

plaats. Alexander kreeg te maken met een leger dat de poorten naar de

stad nog verdedigde, terwijl de koning van Perzië al verslagen was. Dit

leger was betrekkelijk groot en vormde een serieuze blokkade voor

Alexander. Hij had vermoedelijk de hulp van een lokale bewoner nodig

om dit leger te verslaan en de Perzische Poorten te kunnen betreden. De

uiteindelijke plundering van Persepolis door Alexander en zijn soldaten

was een gewelddadige gebeurtenis. Zowel het koninklijke terras als de

gedeeltes van de stad waar de rest van de stadbevolking woonde,

werden met geweld geplunderd en soms in brand gestoken. Het

grootste gedeelte van de rijkdommen van de stad werden door

Alexander en zijn soldaten in beslag genomen.

36 Green, Alexander of Macedon 353 – 323 B.C. : A historical biography, 314. 37 Brosius, ‘Alexander and the Persians’, 181.

15

Dat er een brand plaatsvond in Persepolis toen Alexander de Grote daar

was in 330 v. Chr. is iets waar in de geschiedschrijving weinig twijfel

over heeft bestaan. Er zijn niet veel historici die deze gebeurtenis

ontkennen. Niet alleen de meeste antieke bronnen vermelden deze

brand, ook archeologisch onderzoek heeft laten zien dat er in die

periode vuur heeft gewoed in en rond het koninklijke terras in

Persepolis. De discussie omtrent de gebeurtenissen baseert zich vooral

op de grootte van de brand en wat de oorzaken, oftewel de motieven

waren. Ook voor dit onderzoek zijn deze vragen relevant. In dit

hoofdstuk wil ik gaan kijken in hoeverre er een brand in Persepolis

plaatsvond in aanwezigheid van Alexander de Grote en hoe hier in het

verleden onderzoek naar is gedaan. Ik zal opnieuw kijken naar wat de

primaire literatuur zegt en wat historici hebben geschreven.

Tegelijkertijd wil ik ook kort aandacht besteden aan het archeologisch

onderzoek dat gedaan is op de plaats delict. De eventuele motieven voor

de brand zal ik in het volgende hoofdstuk behandelen.

Van “de verwoesting van Persepolis” wordt in een aantal primaire

bronnen gewag gemaakt. Arrianus geeft in een korte passage weer wat

er gebeurde toen Alexander de Grote Persepolis binnentrok:

Alexander begaf zich, opnieuw met grote spoed, naar de rivier. Hij vond

daar de brug al klaar en stak zonder problemen met het leger over. Van

daar spoedde hij zich, opnieuw in hoog tempo, naar Persepolis, zodat hij

daar arriveerde voordat het garnizoen de schatkist had geplunderd. Hij

maakte zich ook meester van het geld in de schatkamers van Cyrus de

Eerste in Pasargadai.38

Arrianus beschrijft hoe Persepolis geplunderd werd en daarna hoe

Alexander opdracht gaf tot het in brand steken van het “Perzische

38 Arr. Anab. III.18.10. ; vert. S. Mooij-Valk, Alexander de Grote: Lucius Flavius Arrianus (Amsterdam 1999).

16

paleis”. Welk paleis dit is, dat van Xerxes of Darius I, blijkt niet uit deze

bron. Dat het de expliciete wens van Alexander was om brand te

stichten wordt duidelijk wanneer beschreven wordt hoe Parmenion,

generaal onder Alexander, hem hiervan probeerde te weerhouden, iets

dat mislukte. Dit is het enige dat Arrianus over de brand schrijft.

Diodorus stelt dat “de paleizen” werden verbrand, en verderop

maakt hij duidelijk dat het hele koninklijke gedeelte van de stad

afbrandde, nadat Alexander en zijn volgelingen hun toortsen in de

paleizen hadden gegooid.39 Plutarchus is hierin duidelijker. Hij noemt

expliciet het paleis van Xerxes als het gebouw dat in brand werd

gestoken.40 Volgens Curtius werd “het Perzische paleis” in brand

gestoken, een gebouw dat, omdat het vooral van hout gemaakt was,

gemakkelijk vlam vatte.41

Deze drie laatste bronnen voegen allemaal een persoon aan het

verhaal toe die Arrianus niet noemt: Thaïs. Alledrie de bronnen getuigen

van een feest in Persepolis. Er was drank in het spel en veel van de

aanwezigen, onder wie Alexander, waren dronken. Thaïs, volgens

Plutarchus minnares van Ptolemaios,42 nam op een zeker moment het

woord en pleitte voor het in brand steken van de Perzische paleizen.43

Dit zou moeten gebeuren vanwege de wreedheden die Perzië

Griekenland in het verleden aangedaan had, onder andere de

verwoesting van de Acropolis door Xerxes. Alexander stemde met dit

voorstel in en liep samen met Thaïs en vele anderen naar dat paleis en

stak het in brand door er toortsen in te gooien. Het leger, dat verderop

zijn kamp had, zag het nog aan voor een ongeluk en probeerde te helpen

blussen, maar toen duidelijk werd dat het geen ongeluk was, hielpen ze

de brand te verergeren door er droog hout op te gooien.44

Er bestaat veel discussie over de representativiteit van dit

verhaal. Volgens de historicus Tarn is de rol van Thaïs een verzonnen

39 Diod. XVII.72. 40 Plut. Vit. Alex. XXXVIII. 41 Curt. V.VII.5. 42 Plut. Vit. Alex. XXXVIII. 43 Curt. V.VII.3. 44 Ibidem, V.VII.6-7.

17

rol, die deel uit maakt van een verhaal dat opgemaakt is om de brand in

Persepolis een dramatisch en ironisch tintje te geven: de Acropolis werd

verwoest door Xerxes en zijn leger, Persepolis werd met de grond

gelijkgemaakt door één vrouw.45 Toch wordt er van haar gewag

gemaakt in maar liefst drie antieke bronnen en kan er dus niet zomaar

aan Thaïs voorbij worden gegaan.

De antieke bronnen zijn dus eenduidig over het idee dat het

koninklijke gedeelte van Persepolis afbrandde en dat Alexander hiertoe

de aanleiding gaf. Het is echter niet precies duidelijk hoe verstrekkend

deze brand was. Hier kunnen de opgravingen in en rondom Persepolis

meer duidelijkheid geven.

Sancisi – Weerdenburg heeft veel aandacht besteed aan de

opgravingen die door het Oriental Institute van Chicago tussen 1930 en

1938 zijn gedaan.46 Er zijn vele brandsporen aangetroffen en deze zijn

onderzocht. Volgens dit onderzoek zijn de delen van Persepolis die het

meest aangetast zijn door brand de Apadana, de Troonzaal, het

Schathuis en de woonpaleizen van Xerxes en Artaxerxes. In het paleis

van koning Darius I werden nauwelijks brandsporen aangetroffen.

Vooral het paleis van Xerxes moet het zwaar te verduren hebben gehad.

Zuiltrommels moeten zijn geknapt: ze zijn op grote afstand van het

paleis teruggevonden.47 Bovendien zijn er nog objecten van waarde,

waaronder goud, aangetroffen onder de brandresten. Dit kan betekenen

dat de brandstichting in grote haast plaatsvond: er werd geen moeite

meer gedaan om de kleine kostbaarheden weg te halen.48 Het kan

echter ook wijzen op de enorme hoeveelheid aan goud en zilver die er in

Persepolis werd aangetroffen. Er was klaarblijkelijk zoveel dat niet alles

geplunderd werd, kleine objecten bleven liggen en werden met de

paleizen in brand gestoken.

De resultaten van het archeologisch onderzoek kloppen

ongeveer met wat de klassieke bronnen hebben gezegd, namelijk dat de

45 W.W. Tarn, Alexander the Great, part 1 (Cambridge 1948) 54. 46 Sancisi – Weerdenburg, “Den wereltvorst een vuyle streek aan sijn eercleet”: Alexander en Persepolis, 13-14. 47 Ibidem, 15. 48 Hammond, The Genius of Alexander the Great, 115.

18

Perzische paleizen in brand werden gestoken, en vooral het paleis van

koning Xerxes. Ook de Apadana en de Troonzaal waren paleizen van

Xerxes: dit is ontdekt aan de hand van inscripties op de muren van de

gebouwen.49

Uit de antieke bronnen en de archeologie valt dus op te maken

dat vooral het koninklijke terras brandschade is toegebracht in 330 v.

Chr. Op dit terras waren het met name de gebouwen van Xerxes die het

doelwit waren van brandstichting, dit blijkt zowel uit de antieke

bronnen als uit het archeologisch onderzoek. Het was ook Xerxes die

verantwoordelijk was geweest voor de verwoesting van de Acropolis en

dit motief zou ertoe kunnen hebben geleid dat zijn paleis vooral

verwoest is. Zijn woonpaleis is het zwaarst aangetast en kan dus gezien

worden als het centrum van de brand.

49 Sancisi – Weerdenburg, “Den wereltvorst een vuyle streek aan sijn eercleet”: Alexander en Persepolis, 15.

19

Wat waren de redenen voor de brand van Persepolis? Waarom was het

in de ogen van Alexander de Grote en zijn medestanders belangrijk om

de paleizen in het koninklijke gedeelte van de stad te vernietigen?

Gebeurde de brandstichting bovendien wel doelbewust, of was het een

ongeluk? In dit laatste hoofdstuk wil ik deze kwestie, iets waar al jaren

discussie over bestaat, behandelen. Ik zal kijken naar wat de antieke

schrijvers hebben aangedragen, wat hierover door een aantal historici is

gezegd en welke conclusies hier uit te trekken zijn.

Allereerst zal ik de primaire literatuur behandelen. De redenen

die zij geven voor het ontstaan van de brand zijn uiteenlopend. Eén van

de belangrijkste personen die in het verhaal naar voren komt, is de

prostituee Thaïs. Zij wordt door zowel Diodorus, Plutarchus als Curtius

genoemd. Zij pleitte voor het in brand steken van de paleizen en

Alexander zou hierin mee zijn gegaan, zoals in hoofdstuk 3 al is

beschreven. Volgens Plutarchus noemde zij hierbij expliciet het paleis

van Xerxes.50

Curtius zou de meest romantische van de klassieke schrijvers

over Alexander zijn geweest. Zijn relaas over de brand in Persepolis is

dus het langst en meest gedetailleerd. Dit betekent echter ook dat hij op

veel plaatsen overdrijft. Het feit dat hij zegt dat Persepolis “spoorloos

van de aarde is verdwenen” is hier een voorbeeld van.51 In Curtius

verhaal klinkt de eigen teleurstelling over het verlies van Persepolis

door, en hoewel hij Alexander eerder als een goed, intelligent man heeft

bestempeld, wijst hij de brand onder andere toe aan één van Alexanders

slechte eigenschappen: zijn drankzucht. Hij schroomt hier dus niet om

kritiek te leveren op Alexander.52

50 Plut. Vit. Alex. XXXVIII. 51 Sancisi – Weerdenburg, “Den wereltvorst een vuyle streek aan sijn eercleet”: Alexander en Persepolis, 10-11. 52 Ibidem, 7.

20

Sommige historici hebben zich dan ook afgevraagd of de rol die Thaïs

speelt in het verhaal rondom de brand niet slechts is toegevoegd om

Alexander in een slecht daglicht te zetten.53 Het lijkt immers een vreemd

verhaal: Alexander de Grote, veroveraar van het Perzische rijk, laat zich

in een dronken bui door een vrouw overhalen tot een roekeloze daad:

het in brand steken van de paleizen. Er is echter geen bewijs voor een

eventueel vijandige houding van de geschiedschrijvers ten opzichte van

Alexander. 54

Het verhaal over Thaïs sluit dat wat Arrianus zegt, hoewel het

niet hetzelfde is, niet uit. In mijn eerste hoofdstuk heb ik al laten zien dat

ook Arrianus de oorzaak van de brand toeschrijft aan Alexander zelf, die

een duidelijk motief zou hebben om brand te stichten in de paleizen.

Arrianus noemt Thaïs niet, maar wel het wraakelement dat de andere

klassieke schrijvers ook aandragen. De paleizen zouden moeten worden

verbrand als wraak voor de verwoesting van de Acropolis door de

Perzen, zo’n 150 jaar eerder.55 Parmenion, door Arrianus aangehaald als

degene die tegen Alexanders plannen inging, wordt niet door de andere

schrijvers genoemd. Parmenion vervult hier de rol van waarschuwer die

Alexander ervan probeert te weerhouden iets dat in zijn ogen

onverstandig is te doen. Hij heeft hier meerdere redenen voor:

Het paleis van de Perzische koningen stak hij in brand, hoewel

Parmenion hem adviseerde het te sparen, hoofdzakelijk omdat het niet

goed was te vernietigen wat nu aan hemzelf toebehoorde, en omdat de

Aziaten hem niet zo gewillig zouden gehoorzamen wanneer ze dachten

dat hij niet van plan was Azië blijvend te regeren, maar alleen een

doortrekkend veroveraar was.56

53 E.N. Borza, ‘Fire from heaven: Alexander at Persepolis’, Classical Philology 67 (1972) 233 – 245. 54 Borza, ‘Fire from heaven: Alexander at Persepolis’, 233 – 245. 55 Arr. Anab. III.18.12. 56 Arr. Anab., III.18.11. ; vert. S. Mooij-Valk, Alexander de Grote: Lucius Flavius Arrianus (Amsterdam 1999).

21

Arrianus zelf schaart zich aan de kant van Parmenion door aan te geven

dat hij Alexanders keuze voor het vernietigen van de paleizen

onverstandig acht.57

De argumenten van Parmenion slaan terug op diverse ideeën

van Alexanders over zijn verovering van Azië. Ten eerste had Alexander

zichzelf van het begin af aan al als eigenaar van Azië beschouwd. Ten

tweede was zijn veroveringstocht een uiting van zijn “koningschap” over

Azië en ten derde zag hij zichzelf als bevrijder van de Aziatische

volkeren door de Perzen te verslaan.58 Alexander zou deze drie ideeën,

waar hij zelf in geloofde, ondermijnen wanneer hij ervoor zou kiezen

Persepolis in brand te steken.

Alexander reageert op Parmenion door te stellen dat de

verwoesting van de paleizen een rechtvaardig antwoord zou zijn op de

vernietiging van de Acropolis, een soort van bestraffing. Hiermee

verwijdert Alexander zich dus van de Perzische koningen in plaats van

dat hij zichzelf als opvolger van hen ziet.59 Bovendien zou het nieuws

van de verwoesting van het dynastieke centrum van Perzië gunstig

kunnen uitpakken in Griekenland. Alexander had daar namelijk te

kampen met opstanden, en zijn successen in Perzië zouden de leiders in

Griekenland moed kunnen geven om stand te houden tegen de

rebellen.60 Het was belangrijk voor Alexander om de machtspositie van

Griekenland hoog te houden. De verwoesting van het centrum van de

aartsvijand van Griekenland, Persepolis, zou hier een mooi voorbeeld

van zijn. Alexander probeerde door het benadrukken van zijn

overwinning te voorkomen dat Griekse leiders hun steun aan hem

zouden opgeven.61

Volgens Sancisi – Weerdenburg besteedt Arrianus hier echter te

weinig aandacht aan wat er allemaal werkelijk in Persepolis gebeurde. 62

57 Arr. Anab., III.18.12. 58 Hammond, Alexander the Great: King, Commander and Statesman, 167. 59 Hammond, Alexander the Great: King, Commander and Statesman, 167. 60 Hammond, The Genius of Alexander the Great, 115. 61 N.G.L. Hammond, Sources for Alexander the Great (Cambridge 1993) 74. 62 Sancisi – Weerdenburg, “Den wereltvorst een vuyle streek aan sijn eercleet”: Alexander en Persepolis, 9.

22

Het verblijf van Alexander in de stad, dat minstens vier maanden moet

hebben geduurd, wordt door hem in drie paragrafen weergegeven. Ook

wordt er met geen woord gerept over de veldtochten in de nabije

omgeving van Persepolis, die volgens andere historici wel hebben

plaatsgevonden. Dit kan betekenen dat ook de beweegredenen voor

Alexander om brand te stichten in Persepolis te kort zijn weergegeven

en er elementen ontbreken die meer duidelijkheid zouden kunnen

geven over alle motieven voor de brand.

Naast deze kanttekeningen is het hier belangrijk aandacht te

geven aan de bron van Arrianus: zijn werk is namelijk met name

gebaseerd op de geschiedschrijving van Ptolemaios, generaal onder

Alexander. Ptolemaios was de geliefde van Thaïs, de vrouw die in het

werk van Curtius, Diodorus en Plutarchus neergezet wordt als degene

die Alexander aanzette tot de brandstichting. Arrianus rept echter met

geen woord over Thais, dus valt aan te nemen dat Ptolemaios dat ook

niet gedaan heeft. Ptolemaios zou misschien zijn geliefde hebben willen

beschermen, en daarmee zichzelf. Het zou zijn imago geen goed gedaan

hebben wanneer zijn geliefde betrokken was geweest bij een schandaal:

de brandstichting in Persepolis.63

Wraak voor de verwoesting van de Acropolis is dus het motief

voor de brand dat uit vrijwel alle klassieke bronnen naar voren komt. De

vraag is echter of dit wel het echte, of enige motief was. Alexander was

niet gewend aan het verwoesten van steden. De veroveringstochten die

hij achter de rug had toen hij in Persepolis aankwam waren weliswaar

gepaard gegaan met veldslagen en het bijbehorende geweld, maar de

steden die vervolgens werden aangedaan of ingenomen, werden zelden

verwoest, dus het lijkt vreemd dat hij dat nu opeens wel deed.

Bovendien sluit het niet aan bij het idee dat Alexander zichzelf zag als

opvolger van de Perzische koningen. Door Persepolis, “hoofdstad” van

Perzië, te verwoesten, ondermijnde hij dat idee juist.64 Met de

verwoesting van het terras maakte hij ook symbolisch een einde aan het

63 Lane Fox, Alexander the Great, 263. 64 Sancisi – Weerdenburg, “Den wereltvorst een vuyle streek aan sijn eercleet”: Alexander en Persepolis, 12.

23

netwerk van satrapen dat Perzië gekend had. Persepolis was lange tijd

de kern van dit netwerk geweest. Hier kwamen de satrapen naar de

koning toe om tribuut te schenken, Persepolis was de schakel tussen de

satrapieën.65

Naast dit alles moet er rekening gehouden worden met het feit

dat koning Darius na de Slag bij Gaugamela ontsnapt was en zich nog

steeds ergens ophield. Voor Alexander moet dit idee niet prettig geweest

zijn en dit moet in zijn hoofd hebben rondgespookt terwijl hij in

Persepolis was.66 De oorlog was nog niet over en een groot deel van

Perzië nog niet veroverd. Voor de achtergeblevenen in Griekenland was

dit niet bevredigend. Ook volgens Heckel was de verwoesting dan ook

vooral een poging de bevolking in Griekenland tevreden te houden.67

Wat moet er dan, gezien alle bovenstaande opmerkingen, gezegd

worden over de motieven voor de brand? Is er een ultieme reden

geweest voor de brand? Hoe kwam het dat het koninklijke gedeelte van

Persepolis, dat symbool stond voor de vergane macht van het Perzische

rijk en haar koningen, in vlammen opging tijdens het verblijf van

Alexander de Grote? We kunnen hier grofweg twee standpunten

onderscheiden: ten eerste dat de daad ingegeven werd door

dronkenschap en daarmee een toevallige gebeurtenis was. Ten tweede

dat het een bewuste actie was, een daad waar over nagedacht was door

Alexander en waar hij zijn eigen motivatie voor had. Het eerste

standpunt wordt ingenomen door Plutarchus, Diodorus en Curtius. Het

tweede standpunt wordt ingenomen door Arrianus, die de volgende

uitspraak aan Alexander toeschrijft:

Maar Alexander beweerde dat hij de Perzen wilde straffen omdat ze

tijdens hun veldtocht naar Griekenland Athene hadden verwoest en de

65 Brosius, ‘Alexander and the Persians’, 184. 66 W. Heckel, ‘Alexander’s Conquest of Asia’, in: W. Heckel en L.A. Tritle (ed.), Alexander the Great: A new history (Oxford 2009) 40. 67 Ibidem, 40.

24

heiligdommen verbrand; en dat hij al het andere leed dat ze de Grieken

hadden aangedaan wilde vergelden.68

Aannemen dat de gebeurtenis puur het gevolg was van een jolige,

dronken bui, een moment waarin Alexander zonder er serieus over

nagedacht te hebben akkoord ging met de brand, is voorbijgaan aan de

rest van Alexanders geschiedenis, aan de manier waarop hij over

Persepolis gedacht werd en waarop hij normaal gesproken met

overwonnen steden omging. 69

Sancisi-Weerdenburg laat zien dat de plaatsen van

brandstichting, namelijk de Apadana, de Schatkamer en de paleizen van

Xerxes, symbool kunnen staan voor de machtsstructuur van de Perzen.

Wat Alexander volgens haar dan ook wilde bereiken met zijn

brandstichting, was de afbraak van die machtstructuur, het verwoesten

van de oude, Perzische heerschappij.70 Opvallend is ook dat vooral de

paleizen van Xerxes werden vernield en dat het paleis van Cyrus, iets

verderop in de stad Pasargadai, niets aangedaan werd. Alexander

bezocht zelfs het graf van Cyrus, en bewees hem daar eer. Hieruit valt

misschien de conclusie te trekken dat Alexander het spoor van Cyrus

wilde volgen in plaats van dat van Xerxes en Darius. Wellicht zag hij

Pasargadai, niet Persepolis, als hoofdstad van Perzië.71

Lane Fox laat echter zien dat ook Pasargadai niet lang na de

inname van Persepolis werd ingenomen door Alexander en dat hij hier

veel kostbaarheden vandaan liet komen.72 Het feit dat Alexander dit, met

een groot deel van de buit van Persepolis naar Susa liet vervoeren, kan

erop wijzen dat hij Persepolis toen al niet meer zag als centrum van

Perzië, en dat hij dit in de toekomst ook niet zo wilde laten zijn. Als dit

zo was, was de keuze om in Persepolis verwoestingen aan te richten iets

68 Arr. Anab. III.18.12. ; vert. S. Mooij-Valk, Alexander de Grote: Lucius Flavius Arrianus (Amsterdam 1999). 69 Borza, ‘Fire from heaven: Alexander at Persepolis’, 233 – 245. 70 H.W.A.M. Sancisi – Weerdenburg, “Den wereltvorst een vuyle streek aan sijn eercleet”: Alexander en Persepolis (Utrecht 1991) 21. 71 Ibidem, 22. 72 Lane Fox, Alexander the Great, 260.

25

makkelijker voor Alexander. Bovendien bestond het idee van “wraak op

de Perzen” al meer dan honderd jaar in Griekenland, en kan de

verwoesting van het koninklijk terras gezien worden als de uitkomst

van deze lang opgekropte gedachte.73 Wraak voor de verwoesting van

de Acropolis was een onderdeel van dit wraakmotief, maar op zichzelf

dus niet het volledige motief.

Hammond sluit hierbij aan. Hij neemt ook aan dat de

verwoesting van de paleizen in Persepolis een zeer bewuste daad van

Alexander was. Volgens hem was de stad in Alexanders ogen nog altijd

een symbool voor de vijand. De vele versieringen en beelden in de stad

toonden de glorie en macht van Perzië, iets dat Alexander als

bedreigend ervaren kan hebben.74 Ook het feit dat een groot deel van de

schatten in de paleizen al was weggehaald, wordt door Hammond gezien

als een teken dat de brand een bewuste daad was.75 Het zou erop

kunnen wijzen dat Alexander van tevoren al had bedacht dat hij de

paleizen in brand zou gaan steken, zodat hij eerst de kostbaarheden

eruit kon halen.

In de geschiedschrijving van de afgelopen jaren zijn dus talloze

verklaringen aangevoerd voor de brand in Persepolis, waarvan een

aantal hierboven zijn weergegeven. Antieke schrijvers claimden dat de

brandstichting werd ingegeven door wraakgevoelens, hedendaagse

historici hebben vaak gezocht naar andere motieven. Zelf denk ik dat er

niet voorbijgegaan mag worden aan het wraakelement, dat zo duidelijk

naar voren komt uit de klassieke bronnen en dat deels aansluit bij het

archeologisch onderzoek dat gedaan is. Xerxes was verantwoordelijk

geweest voor de verwoesting van de Acropolis, het waren zijn paleizen

die met name in brand werden gestoken en het is zijn naam die het

meest naar voren komt in de antieke bronnen. Dronkenschap en een

vrolijke overwinningsbui kunnen het voor Alexander de Grote

makkelijker hebben gemaakt om tot de brandstichting over te gaan,

73 Lane Fox, Alexander the Great, 261. 74 Green, Alexander of Macedon 353 – 323 B.C.: A historical biography, 319. 75 Ibidem, 320.

26

maar er kan geen sprake geweest zijn van een opwelling, daarvoor was

het een te verstrekkende daad. Er moet dus een serieus motief in het

spel zijn geweest, en dit is ook waar de bronnen op wijzen. De

brandstichting in de paleizen in Persepolis is waarschijnlijk gestoeld

geweest op wraakgevoelens. Dit was geen plotselinge wraakactie, maar

een daad die voortkwam uit een vijandelijk gevoel dat al eeuwen

bestond tussen de Grieken en de Perzen. Het motief “wraak voor de

verwoesting van de Acropolis” heeft waarschijnlijk een belangrijke rol

gespeeld, maar staat als motief vooral symbool voor het algemeen

vijandige sentiment tussen de Grieken, Macedoniërs en de Perzen

waardoor ook Alexander de Grote beïnvloed moet zijn geweest.

27

In dit werkstuk heb ik een overzicht proberen te geven van wat de

antieke bronnen over Alexander de Grote en zijn daden in Persepolis

gezegd hebben en daarnaast hoe dit door historici in het verleden is

geïnterpreteerd. Mijn onderzoeksvraag was: wat gebeurde er met

Persepolis nadat Alexander de Grote deze stad in 330 v. Chr. ingenomen

had en deze in zijn bezit was?

Allereerst is duidelijk geworden dat Persepolis als grote stad

binnen het Perzische rijk een belangrijke symbolische functie bezat. Het

was de stad waar de koningen van het rijk delen van het jaar

resideerden en gasten ontvingen. Ook werden de meesten er begraven.

Alexander moet dit hebben geweten, gezien het feit dat hij deze stad

innam, plunderde en er vier maanden verbleef. Er kan dus gezegd

worden dat de stad ook voor Alexander een symbolische functie had en

dat het veel voor hem betekende om haar in te nemen.

Uit alle antieke bronnen blijkt dat de inname van Persepolis met

veel plundering gepaard ging. Weinigen werden ontzien; inwoners

werden vermoord en het grootste gedeelte van de kostbaarheden werd

ingenomen door Alexander en zijn soldaten. Dit blijkt ook uit

archeologisch onderzoek: slechts een klein gedeelte van de

kostbaarheden die het paleis ooit moet hebben bevat is nog tussen de

ruïnes teruggevonden.

Dat er na deze plundering in Persepolis een brand plaatsvond, is

iets waar bijna alle historici het over eens zijn. Dit komt ook in bijna alle

antieke bronnen naar voren. De primaire literatuur geeft echter geen

duidelijk beeld van de grootte van de brand, en al helemaal niet van de

redenen ervoor. Deze laatste twee kwesties vormden de spil van mijn

onderzoek.

Omdat de antieke schrijvers niet eenduidig zijn geweest over de

mate van de brand, heb ik gekeken naar wat er door latere historici en

de archeologie over is gezegd. Hieruit blijkt dat de brand met name op

het koninklijke terras heeft plaatsgevonden, en dat de rest van de stad

28

weinig vlammen heeft gezien. Op het terras zijn het vooral de paleizen

en troonzalen van koning Xerxes die brandschade hebben geleden. De

naam Xerxes wordt ook door Plutarchus genoemd wanneer hij uitlegt

waarom de brand plaatsvond.

De bronnen verschillen vooral op het punt van de deelname van

de vrouw Thaïs aan het geheel. Zij is een belangrijke actor in de

beschrijvingen van Plutarchus, Diodorus en Curtius, maar wordt door

Arrianus niet genoemd. Hoewel de bronnen dus verschillen in de uitleg

en beschrijving van de brand, spreken ze elkaar maar ten dele tegen.

Alle bronnen verwijzen immers naar hetzelfde wraakmotief: Perzië zou

gestraft moeten worden voor haar wandaden tegen Griekenland,

waarvan de verwoesting van de Acropolis zowel door Arrianus als door

Plutarchus genoemd wordt. Hier komen Arrianus en Plutarchus dus

overeen. Het lijkt er dus op dat brand vooral tegen de vroegere

Perzische koning Xerxes gericht was. Iets dat hierbij aansluit is het feit

dat het Xerxes was geweest die de aanzet had gegeven tot de

verwoesting van de Acropolis. Deze resultaten ondersteunen dus het

idee van een “wraakactie”, een brandstichting als wraak voor wat Xerxes

Griekenland eerder had aangedaan.

Hoewel het dus lijkt alsof het grootste gedeelte van de bronnen

het zogenaamde wraakmotief onderschrijven, is het niet iets dat zonder

meer moet worden aangenomen. Aan de hand van onder andere Lane

Fox en Hammond heb ik laten zien dat de brandstichting niet zomaar

een opwelling was, maar het resultaat van vijandelijke gevoelens die al

eeuwen in Griekenland hadden bestaan. Die gevoelens waren weliswaar

gevoed door gebeurtenissen als de verwoesting van de Acropolis, maar

lagen ook in lijn met eerdere oorlogen tussen Perzië en Griekenland. Het

was niet Alexanders gewoonte om vijandelijke steden zomaar te

verwoesten. Deze brand komt dus waarschijnlijk voort uit een algemeen

sentiment van vijandschap tegenover Perzië. De symbolische waarde die

de stad in de ogen van de Grieken en Alexander gehad moet hebben

zorgde ervoor dat het deze stad waarop het wraaksentiment uiteindelijk

geuit werd, de culminatie van jarenlange spanningen tussen het

Perzische rijk en Griekenland. Dit gebeurde eerst in de vorm van de

gewelddadige plundering van de stad, daarna in de vorm van de

brandstichting.

29

Borza, E.N., ‘Fire from heaven: Alexander at Persepolis’, Classical

Philology 67 (1972) 233 – 245.

Brosius, M., ‘Alexander and the Persians’, in: J. Roisman (ed.), Brill’s

companion to Alexander the Great (Boston 2003) 169.

Green, P., Alexander of Macedon 353 – 323 B.C : A historical biography

(Los Angeles 1991).

Hammond, N.G.L., Alexander the Great: King, Commander and Statesman

(Londen 1980).

Hammond, N.G.L., Sources for Alexander the Great (Cambridge 1993).

Hammond, N.G.L., The Genius of Alexander the Great (London 1997).

Hammond, N.G.L. en H.H. Scullard (ed.), The Oxford Classical Dictionary

(Londen 1970).

Heckel, W., ‘Alexander’s Conquest of Asia’, in: W. Heckel en L.A. Tritle

(ed.), Alexander the Great: A new history (Oxford 2009) 40.

Lane Fox, R., Alexander the Great (Londen 1973).

Sancisi – Weerdenburg, H.W.A.M., “Den wereltvorst een vuyle streek aan

sijn eercleet”: Alexander en Persepolis (Utrecht 1991).

Tarn, W.W., Alexander the Great, part 1 (Cambridge 1948).

AUTEURSRECHT