1. O definicijiPokušaj da se dođe do tačne definicije ekonomskediplomatije teško da u ovom trenutku može bitiuspješan. Nije dovoljno promišljanje koje bi daloprvo definiciju diplomatije, zatim povezanosti ekonomijei diplomatije, jer ekonomska diplomatija nije jednostavnospajanje dva pojma - ekonomije i diplomatije, nego novivišeznačni koncept koji se razumije i prema samoj potrebi onoga koji ga tumači. Ni određivanje hijerarhijskenadređenosti ili podređenosti jednog nad drugim od ovadva pojma nije jasno. Odgovor na pitanje da li se radi odiplomatiji sa zaokretom prema ekonomiji ili o stavljanjudiplomatskog aparata potpuno u službu ekonomije zavisitće često od viđenja samog tumača novog pojma. Poredpojma ekonomske diplomatije, u literaturi se koristi ipojam komercijalne diplomatije, a ekonomske sankcijemeđunarodne zajednice prema nekoj zemlji se, takođe,smatraju jednim vidom ekonomske diplomatije.Iako novi pojam sa mnogo aspekata, može se reći dase pod pojmom ekonomske diplomatije najčešćepodrazumijevaju diplomatske aktivnosti usmjereneprema unapređenju i zaštiti ekonomskih interesa zemlje,prvenstveno unapređenjem izvoza i privlačenjem stranihinvesticija.Tradicionalna diplomatska sredstva i mehanizmi se,dakle, koriste da bi se otvorila nova tržišta za robu vlastitezemlje, uklonile barijere bilateralnoj trgovini i investicijama, te utvrdila pravila trgovine i investiranja naglobalnoj razini.Ekonomska diplomatija - izazov na početku 21.stoljećaPojmom ekonomska diplomatija označavaju se diplomatske aktivnosti usmjerene prema unapređenju i zaštitiekonomskih interesa zemlje. U geopolitičkom poretku dominacije jedne supersile i uslovima novog ubrzanja procesaglobalizacije sigurnosna pitanja, koja su bila dominantna u periodu konfrontacije blokova, ustupaju mjesto ekonomskimpitanjima, što i određuje jaku orijentaciju vanjske politike većine zemalja u ovom pravcu. Razvoj efikasnog konceptaekonomske diplomatije izgleda najprimjereniji pristup uspješnom vođenju vanjske politike u uslovima kada je neophodnostalno tražiti kvalitetne strane investitore i nova tržišta za domaće proizvode. Razlike u veličini i ekonomskoj snazizemalja, različitost političkih i ekonomskih sistema, različite karakteristike i sistemi regulacije tržišta, utjecaće na to da

zemlje razvijaju i različite koncepte ekonomske diplomatije, što nameće različite zahtjeve i na obrazovanje diplomatai na smjernice njihovih aktivnosti u inostranstvu. Iako resor vanjske politike ima dominantnu ulogu u funkcionisanjuekonomske diplomatije, niz drugih aktivnosti i poslova vezanih za ovaj koncept treba da obave drugi resori. Resor vanjske politike, između ostalog, obezbjeđuje okvirne uslove za privrednu saradnju sa drugim zemljama, što povoljnijupoziciju u multilateralno dogovorenom okruženju, te inicira aktivnosti stvaranja pogodne klime za plasman proizvodasvoje zemlje na inotržišta i strano investiranje u vlastitu zemlju. Bosna i Hercegovina je zemlja u tranziciji sa teškimnasljeđem rata koji opterećava i proces tranzicije i proces ekonomskog razvoja. Poslije procesa rekonstrukcije za kojise veže specifičan oblik ekonomske diplomatije sa najmanjim zahtjevima prema domaćim subjektima koji vode ovajproces, jer je on zasnovan na primanju pomoći, pred ekonomskom diplomatijom Bosne i Hercegovine stoji nova faza,faza partnerskog odnosa koja je mnogo zahtjevnija prema domaćim subjektima.102 AktuelnostiMirza PašićDecembar 2002. Pravni savjetnik102 AktuelnostiMirza Pašić2. Težište se pomjera ka ekonomijiU geopolitičkom poretku dominacije jedne supersile2,u kome je uklonjena ideološka barijera ekonomskimintegracijama, sigurnosna pitanja, koja su bila dominantna u periodu konfrontacije blokova država u tokuHladnog rata, ustupaju mjesto prvenstveno ekonomskimpitanjima, što određuje i jaku orijentaciju vanjske politikevećine zemalja u ovom pravcu. Pitanja ekonomske stabilnosti i uspješnosti polako preuzimaju primat nad pitanjima kontrole atomskog naoružanja, razoružanja, tepopuštanju napetosti, čak i u toj mjeri da su sve prisutnijauvjerenja da se upravo na ekonomskoj stabilnosti zasnivapolitička, pa i vojna stabilnost, a uvodi se i pojam geoekonomije3umjesto pojma geopolitike. Za razliku odautora koji je najavio sukobe civilizacija, još početkom90-tih godina postoje autori koji predviđaju da ćemeđunarodni odnosi ići u pravcu konkurencije međuekonomskim blokovima, a snaga se neće mjeriti vojnimnego ekonomskim mjerilima4Direktna primjena .

ekonomskih modela i insistiranje na apsolutnom monopolu ekonomije u međunarodnim odnosima čini sepretjerana, jer međunarodni odnosi nisu slobodno tržišteniti su države profitabilne organizacije, a politička pitanja,pitanja sigurnosti, saradnja na rješavanju globalnih problema, kao što su klimatske promjene, siromaštvo,organizovani kriminal, te kulturna, naučna, pa i sportskasaradnja među nacijama i dalje ostaju važne komponentemeđunarodne saradnje. Može se konstatovati da 21. stoljeće, bar na svom početku, donosi sa novim ubrzanjemprocesa globalizacije jednu kvalitativno novu realnost umeđunarodnim odnosima. U toj realnosti su konfrontirani klasično shvatanje suverenosti država, sa jedne strane,neprestano rastuća međuzavisnost država koja se ogledau procesima integracija, sa druge strane, te mrežamaunutarregionalnog i međuregionalnog povezivanja kojeslabe državne granice i preferiraju multilateralni pristuprješavanja problema, a za šta je osnovni motiv ekonomskiprosperitet. Globalizacija donosi velike zahtjeve u pogledu slobodnog protoka ljudi, dobara, servisa, kapitala iusluga, a iz liste njenih ekonomskih efekata mogu seizdvojiti ekspanzija međunarodne trgovine i investicija,veća međuzavisnost vanjske i unutrašnje politike, ali i lošeposljedice - regionalne monetarne i finansijske krize, tenepredvidljiv uticaj na ekonomije siromašnih zemalja.3. Okvir i suština ekonomske diplomatijePosebno pitanje je način na koji diplomatija ulazi uove izazove modernog vremena. Domaće kompanijemogu gubiti veliki dio novca, jer investicije dolaze upitanje zbog toga što man ager ne razumije ili je propustioda se upozna sa latentnom političkom opozicijom koja jeključna za realizaciju investicije ili izvoz vlastitihproizvoda, a zemlja može da gubi velike svote novca nameđunarodnom tržištu, jer njeni trgovački pregovarači nerazumiju potrebu da se neki politički konflikt treba riješitiu međusobnim pregovorima. Razvoj konceptaekonomske diplomatije i pokretanje procesaimplementacije ovog koncepta izgleda naj primj erenij ipristup uspješnom vođenju vanjske politike u uslovimakada je neophodno stalno tražiti kvalitetne straneinvestitore i nova tržišta za domaće proizvode, jer se timeobezbjeđuje smanjivanje nezaposlenosti i ekonomskirazvoj vlastite zemlje.Šta je okvir a šta suština pojma ekonomske diplomatije? U kojoj mjeri i na koji način se ovaj koncept možeimplementirati u svakodnevnom radu i provođenju

vanjske politike?Kao što se i vanjska politika razlikuje od zemlje dozemlje, tako se razlikuju koncepti i metode ekonomskediplomatije svake zemlje. Vanjska politika se običnobazira na međunarodnom pravu, principu reciprociteta inemiješanja u unutrašnje poslove drugih zemalja, ali njujoš uvijek prvenstveno određuju nacionalni interesi samihzemalja. Na sličan način razlike u veličini i ekonomskojsnazi zemalja, različitost političkih i ekonomskih sistema,različite karakteristike i sistemi regulacije tržišta, utjecaćeAktuelnosti 103Decembar 2002. Pravni savjetnik1Dadkhah Kamran, Zangeneh Hamid, International EconomicSanctions:ADidacticAnalysis, http://www. iic.org/ AnalysisPaper101899.htm, datum preuzimanja: 21. 09. 2002. godine.2Huntington P. Samuel, The Lonely Superpower, iz: ForeignAffairs,mart/april 1999. god.3Coolsaet prof. dr Rik, Historical Pattems in Economic Diplomacy- From Protectionism to Globa\isation. The case of Belgium,http://www.isanet.org/archive/coolsaet.html, datum preuzimanja: 20.08. 2002. godine.4Ibid.na to da zemlje razvijaju i različite koncepte ekonomskediplomatije. Koncept ekonomske diplomatije zemlje ćeodrediti činjenica da li se radi o jedinoj supersili nasvijetu, razvijenoj industrijskoj zemlji, zemlji u tranzicijiili zemljama u razvoju. Iako su’ ciljevi isti: ekonomskastabilnost i ekonomski prosperitet vlastite zemlje, metodei načini postizanja tih ciljeva mogu biti suštinski različiti,što nameće različite zahtjeve i na obrazovanje diplomatai na smjernice njihovih aktivnosti u inostranstvu.Iako su danas skoro sve zemlje uključene u sveoblike bilateralne i multilateralne saradnje, generalno semože reći da razvijene zemlje svoj koncept ekonomskediplomatije zasnivaju prvenstveno na djelovanju krozmultilateralne organizacije: Svjetsku trgovinsku organizaciju (WTO), Svjetsku banku (WB), Međunarodni monetarni fond, Organizaciju za ekonomsku saradnju i razvoj(OECD) i druge, dok se ekonomska diplomatija zemaljau tranziciji i zemalja u razvoju bazira pretežno nabilateralnoj diplomatiji5.

Osnovna karakteristika međunarodnog tržišta danasje liberalizacija koja omogućava slobodan pristup nacionalnim tržištima. U takvim uslovima liberalizacije iuklanjanja barijera na domaćem, kao i na stranimtržištima mogu preživjeti samo konkurentno najsposobniji. Vlade imaju sve manje mogućnosti da odgovorena zahtjeve domaćih poduzetnika i da ih štite na vlastitojteritoriji. Medutim, gradeći koncept vlastite ekonomskediplomatije, vlada može da ohrabri domaće poduzetnike unastupu na novim tržištima, a intenzivnim diplomatskimaktivnostima osigura poziciju vlastitih kompanija natržištima na kojima su već prisutne. Osim u uslovimaliberalizacije međunarodnog tržišta, ekonomskadiplomatija ima svoju ulogu i u uslovima zaštitničkogodnosa prema vlastitim proizvodima bilo drugih država,bilo ekonomskih blokova, ali sada u smislu uklanjanjaprepreka za nastup domaćih poduzetnika6Najčešće su to .pregovori o smanjenju carina ili njihovom potpunomuklanjanju putem sporazuma o slobodnoj trgovini ilipregovori o povećanju kvota za uvoz proizvoda iz vlastite zemlje, ukoliko one postoje.4. Efikasan koncept ekonomske diplomatijezahtijeva multidisciplinarni pristupResor vanjske politike, pod kojim podrazumijevamo,prije svega, ministarstvo vanjskih poslova i mrežudiplomatsko-konzularnih predstavništava, ima dominantnu ulogu u funkcionisanju ekonomske diplomatije,međutim, niz drugih aktivnosti i poslova u okviru ovogkoncepta treba da obave drugi resori. Resor vanjskihposlova vrši promociju prednosti svoje zemlje za sveoblike ekonomskog angažmana, ali te prednosti, kojetreba da promoviše ekonomska diplomatija, morajupostojati iz čega slijedi da je ekonomska diplomatija uskopovezana sa ekonomskom politikom jedne zemlje, te daje za njeno uspješno vođenje potreban multidisciplinarnipristup u kome je svaki resor podjednako važan. Ekonomska diplomatija mora imati punu podršku i kooperativnost svih resornih ministarstava u vladi i ostalihspecijalizovanih agencija, jer njen uspjeh zavisi odzajedničkih napora. Diplomatija može dati sugestije,inicirati aktivnosti, ali bez obzira na to koliko to želi, onasama ne može rješavati probleme iz drugih resora kao štosu npr. poboljšanje zakona iz ekonomske oblasti, pojednostavljivanje procedure registracije firme, unutrašnjasigurnost u zemlji, kvalitet bankarskog sektora i sl.Teško

je, recimo, graditi vanjskopolitičko predstavljanje privrede ukoliko ne postoje domaći proizvodi koji moguizdržati svjetsku konkurenciju, te ukoliko domaćaprivreda ne posjeduje osobine dinamičnosti i fleksibilnosti koje omogućavaju prilagođavanje tokovima na svjetskom tržištu. Osnova za izgradnju ekonomske diplomatijezemlje u kojoj postoji slobodno tržište je, u suštini,inicijativa poduzetnika8Dakle, domaći poduzetnik treba .željeti, a i znati, da ide na svjetsko tržište ili tržišteodređenog regiona ili zemlje. Takođe, rizik svogangažmana na navedenim tržištima može podnijetisamo poduzetnik, odnosno odgovarajuće osiguravajućedruštvo ili banka koja prati njegov inostrani anganžman.Ovi subjekti, po logici stvari, imaju i najviše koristi odtakvog angažmana.Dugoročna strana investicija se može uzeti kaonajbolji primjer potrebe multidisciplinamog pristupakonceptu ekonomske diplomatije. Dug je put od trenutkakad diplomata uspije zainteresovati investitora, prekorješavanja niz praktičnih problema prilikom ulaskainvesticije u zemlju do njene uspješne realizacije i što jenajvažnije pitanje ekonomskog opstanka investicije. Pritome treba imati na umu da je lanac jak onoliko kolikoje jaka svaka njegova karika. Samo zemlja u kojojinvestitori mogu uspješno poslovati može nastaviti nuditipozitivan image za nove investicije. Resor vanjskihposlova treba da učini strana tržišta transparentnim zadomaće poduzetnike, ali npr. definisanje skupainformacija potrebnih domaćim poduzetnicima, spada,5Ruth David A., Economic Diplomacy, Denver Chamber ofCommerce, Denver, Colorado, august 6, 1996. god.http://www.state.gov/www/issues/economic/ruthsp2.html, datumpreuzimanja: 10.04.2002. god.6Coolsaet prof. dr Rik7Pojam poduzetnik treba shvatiti u širem smislukao npr. kompanijaili business.8Ruth David ADecembar 2002. Pravni savjetnikipak, u druge resore, a ne u resor vanjskih poslova.Kako treba biti procesuirana ili obrađena indikacija

diplomatske misije da postoji šansa da značajan investitoriz inostranstva sa kapitalom uđe u BiH, odnosno dapostoji šansa da jedan od izvoznih proizvoda može bitiplasiran na tržište neke od zemalja? Da li će ambasadasve kontakte raditi preko MVP-a ili će ići u direktne104 AktuelnostiAktuelnosti 105aranžmane sa privrednim komorama, odnosno nadle-žnim ministarstvima ili čak individualnim kompanijama?Dobra praksa je formiranje posebne komisije, ili tima ilikomiteta8u kome će biti predstavnici MVP-a, MVTEOa, FIPA-e, entiteta, privrednih komora, univerziteta, pa ivelikih domaćih kompanija koji su veliki izvoznici igenerišu veliki broj radnih mjesta. Dinamika kojom bi seovakvo tijelo sastajalo se određuje prema potrebama, aosnovni zadatak ovakvog tijela jeste da u dinamičnomokruženju analizira svaki slučaj stranog ulaganja,odnosno nastupa na stranom tržištu, te daje osnovnesmjernice odgovarajućim subjektima za efikasno obavljanje poslova iz njihove nadležnosti. Ono bi bilo institucionalizirani mehanizam koji će osiguratikomunikaciju, koordinaciju i saradnju između resornihministarstava i ministarstva vanjskih poslova, kao i njihovu saradnju prema privatnom-poduzetničkom sektoru.Od stepena važnosti koji sepridaje ekonomskoj diplomatiji određuje se i osoba kojaće predsjedavatiovim tijelom,a to može biti sam premijer ilipredsjednik vlade, odnosnopredsjedavajući Vijeća ministara, koji na taj način imadirektni uvid u postignutinapredak i rezultate kojeostvaruje dati koncept. Ovakovisok nivo koordinacionogtijela osigurava da se aktivnostima vezanim za ekonomskudiplomatiju daje najviši prioritet. Ponovo se pokazujenovo lice ekonomske diplomatije koja, osim toga štodjeluje prema vani, mora djelovati i u okvirimaunutrašnje politike, jer je potrebno osigurati podrškudomaće vlade i resornih ministar-stava, teorganizovanog privatnog sektora za željene aktivnosti.Nadalje, dobro organizovana komorska mreža savlastitim predstavništvima u inostranstvu nezaobilazan jeelement stabilnosti koncepta ekonomske diplomatije, aodržavanje seminara i okruglih stolova i stvaranjeodgovarajuće izvozno orijentisane klime u sopstvenoj

državi, takođe, će dati potrebnu podršku ovom konceptu.5. Uloga resora vanjskih poslova u konceptuekonomske diplomatijeResor vanjske politike, između ostalog, osiguravaokvirne uslove za privrednu saradnju sa drugim zemljama, što povoljniju poziciju u multilateralno dogovorenom okruženju, te inicira aktivnosti stvaranja pogodneklime za plasman proizvoda svoje zemlje na inotržištai strano investiranje u vlastitu zemlju.Svoje djelovanje u okviru provođenja ekonomskediplomatije diplomatsko-konzularna predstavništva prvenstveno baziraju na promociji pozitivnog imagea vlastitezemlje kao pouzdanog partnera, posebno pogodnostiposlovanja na tržištu zemlje koju predstavljaju, kojetreba biti sigurno i transparentno, te promociji prednostikoje donose vladine mjere za strane investitore. Resorvanjskih poslova treba ohrabrivati domaćeg poduzetnika zanjegov nastup na stranim trži-štima, tako da u okviru ekonomske diplomatije ovaj resorvodi bilateralne i multilateralnepregovore u kojima se trudi danapravi što bolje okvirne usloveza angažman poduzetnika izsvoje zemlje. On mora dati svojdoprinos u kompleksnom procesu pregovaranja i dogovaranja koji prethodi potpisivanjusporazuma o ekonomskim pitanjima, u kome se moraju prvoizbalansirati interesi faktoraunutar vlastite države:proizvođača, davaoca usluga,uvoznika, izvoznika i potrošača, te sa takoizbalansiranirn prijedlogom ići na pregovore sa drugomdržavom.Ambasade u okviru ekonomske diplomatije trebapermanento da djeluju prema institucijama ipoduzetnicima države prijema, preduzimajući nizaktivnosti kao što je propagiranje slobodne trgovine, aako je to moguće i obezbjeđivanje povlaštenog pristupatržištu te zemlje, imajući u vidu one proizvode iz svojezemlje koji su konkurentno sposobni. Ambasade bitrebale raditi na transparentnosti tržišta pojedinihDecembar 2002. Pravni savjetnikAktuelnosti 1058Ruth David Azemalja, kao i svjetskog tržišta u cjelini, što konkretnoznači da bi trebale biti u mogućnosti pribaviti adekvatneinformacije o tržištu zemlje u kojoj su akreditovani.

Nadalje, ambasada bi morala uočavati ograničenja iprobleme u plasmanu proizvoda iz svoje zemlje na tržištezemlje domaćina, odnosno u angažmanu domaćihpoduzetnika u toj zemlji, te, po potrebi, inicirati, ukonsultaciji sa resornim ministarstvima,pokretanjepregovora sa državom prijema da bi se ta ograničenja iliumanjila ili potpuno izbjegla. Misije u inostranstvumoraju biti redovno i kvalitetno informisane o kretanjimau zemlji. S obzirom na to da direktne strane investicijesa sobom nose otvaranje novih radnih mjesta, te transfertehnologije i znanja, ukoliko dolaze iz najrazvijenijihzemalja, promovisanje zemlje kao pogodnog mjesta zainvestiranje postaje jedan od najvažnijih aspekatadjelovanja diplomata zemalja u tranziciji i zemalja urazvoju9.Da bi odgovorio ovim zadacima, resor vanjskihposlova zemlje, kao i njena diplomatsko-konzularnamreža moraju biti na odgovarajući način kadrovski itehnički opremljeni. Diplomatija u eri globalizacije možeodgovoriti svojim zadaćama slijedeći moderne tehnološke tokove, kompjuterizacijom i umrežavanjemdiplomatskih i konzularnih servisa. Diplomate morajubiti obučene i uvježbane za ovaj posao. Oni moraju imati,prije svega, dobre pregovaračke sposobnosti, poznavatitradicionalnu diplomatiju, ali posjedovati i specijalističkaznanja o ekonomskoj, posebno makroekonomskojanalizi, te analizi političkih aspekata niza oblasti.Diplomata treba da vodi računa o mnogo naizgledrelativno nevažnih činjenica, te da stalno iznalazi novemogućnosti za kompanije iz svoje zemlje. Traženjerješenja u uslovima sukoba interesa u međunarodnomokruženju je zadaća za jako dobro trenirane diplomate,jer ovakvi konflikti mogu, pored ekonomskog, imati ipolitički, pravni, ekološki, pa i kulturni aspekt.6. Bosna i Hercegovina od primanja pomoćiprema partnerskom odnosuBosna i Hercegovina je zemlja u tranziciji sa teškimnasljeđem rata koje opterećava i proces tranzicije i procesekonomskog razvoja. Time je i uslovljen koncept rekonstrukcije koji joj je ponuđen nakon Dejtonskog sporazuma, ne samo u smislu ekonomskog oporavka nego i usmislu rekonstrukcije multietničkog društvenog tkivakoje u ovoj zemlji ima tradiciju. Poslije procesarekonstrukcije za koji se veže specifičan oblik ekonomske diplomatije sa najmanjim zahtjevima prema domaćim

subjektima koji vode ovaj proces, jer je on zasnovan naprimanju pomoći, pred ekonomskom diplomatijomBosne i Hercegovine stoji nova faza, faza partnerskogodnosa koja je mnogo zahtjevnija prema domaćimsubjektima. Rekonstrukcija ili pomoć u razvoju primjerena je nerazvijenim zemljama, sa slabom demokratskomtradicijom i slabim institucijama, a njena osnovnakarakteristika je visok stepen kontrole pružene pomoćiod donatora, te slabi efekti u pogledu ekonomskograzvoja zemlje. Sljedeća faza je faza partnerstva kojapodrazumijeva izgrađene institucije sistema koje oddržave čine stabilnog partnera koji preuzima svoj dioodgovornosti izvršavajući preuzete obaveze uredno i navrijeme i obezbjeđujući okvirne uslove za stabilanekonomski razvoj zemlje, te socijalnu i na njoj zasnovane druge oblike sigurnosti.Razvoj efikasnog koncepta ekonomske diplomatijeje složena zadaća koja je u Bosni i Hercegovini dodatnoopterećena uslovima karakterističnim za zemlju uekonomskoj krizi, koja ima složenu unutrašnju strukturu.Zato odgovorno prihvatanje ovog izazova pretpostavljaizgradnju dovoljno visokog stepena unutrašnje koordinacije, ohrabrivanje domaćih poduzetnika za nastupna svjetskom tržištu i fokusiranje njihove pažnje nazemlje i regione na kojima bi mogli imati najviše šanse zauspjeh. Koncept ekonomske diplomatije nadaljepodrazumjeva podsticanje izvoza, ukazivanje napogodnosti stranog investiranja u vlastitu zemlju, štobolje korištenje pogodnosti koje pruža članstvo umeđunarodnim organizacijama, kao i potpisanisporazumi u oblasti ekonomije sa drugim zemljama.Bitan aspekt ekonomske diplomatije naše zemlje jeidentifikacija mogućnosti koje proizilaze iz regionalne iglobalne saradnje, te u tom smislu i razvoj saradnje uregionu Jugoistočne Evrope u pogledu izgradnjezajedničkog tržišta, koje će biti atraktivno straniminvestitorima i koje treba omogućiti povećanje konkurentnosti vlastite robe, koja u sljedećoj fazi može izaći nasvjetsko tržište. U ovakvom okruženju poduzetnici stičuiskustva u djelovanju u slobodnoj trgovinskoj zoni kojaće biti korisna u kasnijem uključivanju u integrisanatržišta kao što je tržište EU.Nečinjenje u smislu nepreuzimanja inicijativerazvijanjem i usavršavanjem koncepta ekonomskediplomatije dovodi ekonomiju i ekonomske resursevlastite zemlje u položaj objekta ekonomskih diplomatijadrugih zemalja koje su aktivnije u ovom području. Zato

ekonomska diplomatija i jeste multidisciplinarni izazov106 AktuelnostiDecembar 2002. Pravni savjetnik8Nepal's Economic Diplomacy, NepalNet,http://www.panasia.org.sg/nepalnet/economics/eco_dip.htm.datum preuzimanja: 20. 08. 2002. godineza zemlje u tranziciji i zemlje u razvoju na početku novogstoljeća.

Ekonomska diplomatija: Pozicioniranje u vreme globalizacijePiše: mr Dejan Miletić

Veličina slova:   

Savremeni svet je oslikan neprestanim promenama u kojima ključ ekonomskog uspeha leži u

sposobnosti njihovog razumevanja i optimalnom prilagođavanju novonastalom poslovnom

okruženju. Taj novonastali socijetalni ambijent nije ništa drugo do globalizacija. Ako imamo u vidu

da se globalna ekonomija karakteriše visokim nivoom konkurentnosti, otvara se pitanje kako

ekonomski subjekti malih država, kao što je naša, mogu da ostvare zadovoljavajuća tržišna učešća,

odnosno kako mogu da ostvare komparativne prednosti koje bi omogućile adekvatno pozicioniranje

na tržištu? Upravo to pronalaženje “tržišne niše”, kako kaže Piter Draker (Peter Dracker), nije ništa

drugo nego način da se osigura opstanak i kasnije ekonomski rast i razvoj. U tom smislu, naša

istraživanja pokazuju da veoma važnu pozitivnu ulogu može da ima efikasnost i efektivnost

diplomatije, ili preciznije njene ekonomske komponente za koju je sve prihvaćeniji termin –

ekonomska diplomatija.

Diplomatija se u savremenom svetu nalazi na veoma složenim iskušenjima i u neprestanim

transformacijama, pokušavajući da zadrži povlašćeni status i visoki istorijski ugled ključnog aktera

međunarodnih odnosa. Stvari su se značajno iskomplikovale od prestanka “hladnog rata”, jer su se od tada

do danas barijere između država postepeno rušile i nestajale, pa se spontano nametalo pitanje realnih

potreba za diplomatijom u obimu i obliku u kojima je ona bila zastupljena proteklog stoleća. Susreti na vrhu,

“šatl diplomatija”, postojanje samo jedne “super sile” – SAD, nagli tehnološki razvoj i informaciona eksplozija

učinili su da diplomatija iz 20. veka nije tako korisna i funkcionalna kao pre. 

I pored činjenice da svet nije nešto posebno sigurnije mesto nego što je to bio tokom prošlog veka, ipak

treba konstatovati da se oseća značajnije pomeranje težišta u radu diplomatije sa bezbednosno - vojnih i

političkih pitanja na polje ekonomije. Ova tendencija nije samo logična reakcija na promene u okruženju, već

je i neophodan odgovor na potrebe ekonomskih subjekata globalne tržišne arene.

 

Šta je ekonomska diplomatija?

Ekonomska diplomatija nije novi termin za novu pojavu u razvoju diplomatije. Od renesanse do danas

ekonomska problematika je bila jedan od najužih zadataka diplomatije, uporedo sa političkim i

bezbednosnim aspektima, obezbeđujući preko njih određenu ravnotežu moći. Ekonomska i bezbednosno -

politička diplomatija mogu se posmatrati kao dva povezana DNK lanca koja naizmenično dobijaju prioritet u

zavisnosti od istorijskih okolnosti i okruženja u kojima se države nalaze. 

U međunarodnom sistemu ekonomska diplomatija dobija dodatno na značaju sa ubrzavanjem globalizacije

(misli se pre svega na dodatno jačanje stepena međuzavisnosti između država, kao i integrativnih procesa

na regionalnom i globalnom nivou), i to u uslovima nedostatka adekvatnih pravila i institucija koje postavljaju

okvir nastupa ekonomskih subjekata planetarne tržišne arene. U takvim okolnostima firme se pozivaju na

institucije svojih država kako bi osnažile nastup na svetskom tržištu. Vlade nemaju velikog izbora nego da

podrže aktivnosti preduzeća sa svoje teritorije, jer u suprotnom preduzeća drugih država će iz njihove

pasivnosti izvući korist. Sve ovo nije ništa drugo nego otvorena borba za rast i razvoj ekonomske snage

pojedinih preduzeća, čiji uspeh u krajnjem slučaju predstavlja i uspeh ekonomske politike demokratski

izabranih vlada.

Budući da ekonomska diplomatija ima jasnu istorijsko razvojnu dimenziju, treba konstatovati da je sam

termin relativno novijeg datuma i korene vuče iz francuskog jezika – la diplomatie economique. Veoma brzo

je prihvaćen od strane ruske diplomatije pod tačnim nazivom – ekonomičeskaja diplomatija. Sa druge strane

imamo anglosaksonske varijante, koje koriste termine trgovinska diplomatija (trade diplomacy), komercijalna

diplomatija (comercial diplomacy), mada se u poslednje vreme i kod njih može zapaziti sve šira

zastupljenost termina ekonomska diplomatija. Jasno je da u zavisnosti od prve reči (ekonomska/trgovinska)

postoje i određene razlike u definisanju samog pojma. Trgovinska diplomatija stavlja akcenat na

unapređenje trgovine, dok ekonomska diplomatija predstavlja širi pojam koji se tiče svih ekonomskih

aspekata. 

U tom smislu trgovinska diplomatija, prema zvaničnom tumačenju State Departmanta, podrazumeva

aktivnosti države na promociji i zaštiti interesa firmi na međunarodnom planu, pregovore sa vladama i

firmama u čijim zemljama matične kompanije posluju, mere predupređivanja mogućih ekonomskih konflikata

na domaćem i međunarodnom planu, prikupljanje informacija, kao i globalnu promociju izvoznih interesa

preko diplomatskog aparata, a sve to uz neposrednu saradnju sa domaćim kompanijama.

Što se tiče ekonomske diplomatije, ona se može sagledati sa dva nivoa. Jedan je ekonomska diplomatija u

širem smislu i ona je sveobuhvatnija i tiče se svih subjekata jednog društva koji učestvuju u jačanju

ekonomske konkurentnosti jedne zemlje diplomatskim metodama, a druga je definicija ekonomske

diplomatije u užem smislu i ona se tiče ekskluzivnih aktivnosti Ministarstva inostranih poslova u odbrani

ekonomskih interesa svoje zemlje.

Ekonomska diplomatija u Srbiji

Kompleksnost istorijskog trenutka i, realno gledano, veoma nepovoljna ekonomska situacija u kojoj se nalazi

naša zemlja nameće potrebu za ubrzavanjem integrativnih procesa, kako bi se u uslovima pojačane

međuzavisnosti sa visoko razvijenim zemljama ostvarilo snažnije ubrzanje razvoja, i to pre svega u

ekonomskoj sferi. U tom smislu, proces integracije naše zemlje u EU predstavlja za našu privredu jednu od

najizglednijih šansi. Do sada se on odvijao uglavnom na političkom nivou, tako da se stekao utisak da je on i

najbitniji. Međutim, iskustva evropskih zemalja u tranziciji koje su postigle članstvo u EU pokazuju da je

jednako važno, ako ne i važnije (bar prema mišljenju autora), ostvariti značajan napredak u privredi, bez

koga ova integracija nije moguća.

Za ostvarenje značajnog ekonomskog napretka potrebno je neprestano jačanje konkurentnosti naše

privrede, što je jedini delotvoran put ka povećanju izvoza. Iskustva razvijenih zemalja pokazuju da za

uspešnost svojih izvoznih potencijala jednim značajnim delom mogu da zahvale visoko profesionalnoj i

kvalitetnoj ekonomskoj diplomatiji. Imajući to u vidu pokušavamo da ukažemo na potrebu za popunjavanjem

ove praznine koja je očigledna, ukoliko se posmatra podrška države aktuelnim i potencijalnim izvoznicima. 

Dilema u vezi sa tim da li država treba da pomogne svojim preduzećima u nastupu na evropskom i

svetskom tržištu gotovo da i ne postoji ili, preciznije rečeno, ne bi trebalo da postoji. Jedina prava dilema

jeste kako obezbediti potrebna sredstva za podršku i koji su potezi koje treba povlačiti u višestepenom

procesu promocije naše privrede na sve zahtevnijem svetskom tržištu.

Činjenica da je diplomatija Srbije veoma slaba, pocepana, ispolitizovana, birokratizovana i nedovoljno

osposobljena za podršku našoj privredi može da bude razlog za odlaganje razvoja ekonomske diplomatije,

ali sigurno nije opravdanje. Na njen značaj za zemlje koje su na putu evropskih integracija najslikovitije

upućuje primer Slovenije i veoma dinamične aktivnosti njenih diplomatskih predstavnika, ali i kompletne

državne infrastrukture, kada su ekonomski interesi te zemlje u pitanju. 

Ne shvatiti budućnost čovečanstva, ne odgovoriti na izazove i promene koje ta budućnost nosi značilo bi

odreći se budućnosti svog naroda i svoje zemlje. Da se to ne bi dogodilo naša diplomatija bi trebalo da

preuzme na sebe istorijsku ulogu u otklanjanju prepreka koje otežavaju put preporoda našeg naroda i

zemlje.

U ostalom, ako i ima kakvih dilema u vezi sa određenim političkim pitanjima budućeg razvoja Srbije, na polju

ekonomskog razvoja ne bi smelo da bude nikakvih nedoumica, jer uspeh u ekonomiji predstavlja sine qua

non opstanka našeg naroda, hteli mi to da prihvatimo ili ne. U tom smislu ma koliko napora i sredstava da

uložimo u ekonomski razvoj, nije uzalud. 

Da li smo spremni za skok u evropsku maticu pokazaće vreme, ali jedno je nesumnjivo: ukoliko ne uspemo

da pronađemo optimalan put kako bismo pomogli sami sebi, ne možemo očekivati spas od drugih.