Sevgili Okurlar,

Küresel ›s›nman›n var oldu¤u,

hem de olas›l›klar›n en ciddi

boyutunda oldu¤u art›k çok

iyi anlafl›ld›. Ya¤›fllar› çok az

bir k›fl ve ilkbahar yaflad›k. Kar

hiç ya¤mad›. Barajlardaki su

yedeklerimiz yetersiz…

Dün umudumuz olan sana-

yileflmenin, bugün nas›l

yar›nlar›m›z› karartt›¤›n›, birileri daha fazla kazans›n diye

gelece¤imizin nas›l gözden ç›kar›ld›¤›n›, ürpererek görüyoruz.

Büyük uluslar küçük uluslar› yok say›yor ve sanayinin difllileri

aras›nda top yekün ö¤ütülüyoruz. Bize çocuklu¤umuzda de-

nizler kir tutmaz denirdi, öyle san›l›rd› kuflkusuz. fiimdi küresel

›s›nma yan›nda küresel kirlenmeyi de yafl›yoruz.

Peki birey olarak bizlerin yapabilece¤i hiçbir fley yok mu?

Dünyay› hoyrat bir çocu¤un oyunca¤› gibi örseledi¤imizi ac› ile

izlemekteyim. Bu konuda kendimi aklamak, kar›nca karar›nca

içimde bir nebze huzur duymak için, zaman zaman mutfak

balkonum at›k ka¤›t ve gazete y›¤›nlar› ile dolsa da, al›flverifl

yapt›¤›m s›rada domatesle biber, kabakla patl›can ayn› pofleti

paylaflsa da, flofbenin suyu ›s›n›ncaya kadar bofla akmas›n diye

biraz so¤uk dufla raz› olsam da ve ellerim bofl flifle torbalar›n›

kumbaralara tafl›rken biraz ac›sa da bunlar› yapmak garip bir

rahatlama duygusu veriyor bana. Pet flifle, alüminyum ve teneke

benzeri geri dönüflüm olana¤› olan at›klar›, saydam al›flverifl tor-

balar› içinde ayr›ca toplay›p atarak, bunlar› toplayanlar›n da çöp-

leri kar›flt›rmadan onlara kolay ulafl›m›n› sa¤lamaya çal›fl›yorum.

Kulland›¤› tuvalet muslu¤unu tam kapatma gere¤ini duy-

mayan, damlayan su sesini bofla giden bir nefes gibi

alg›lamayan, gereksiz yanan elektri¤i, k›fl›n hastanede aç›k bir

pencere veya aral›k kalan bir kap›y› paras› cebinden ç›kmad›¤›

için olsa gerek, kapatma zahmetine giriflmeyen bir umursamaz-

l›¤›n nas›l var olabildi¤ini flaflk›nl›kla sorgulam›fl›md›r hep…

Ailelerin geliflmifllik derecesini araflt›ran bir ankette çöp torbas›

kullan›m› ile ilgili bir soru vard›. E¤er çöp için üretilmifl özel

torba kullan›yor iseniz üst düzey geliflmifl, market torbas› kul-

lan›yor iseniz daha az geliflmifl say›l›yordunuz. Buna da

flaflm›flt›m. Çöpe çöp eklemenin acaba neresi geliflmiflliktir

diye… Savurganl›k ve çevre duyars›zl›¤›n›n geliflmifllik indeksi

say›ld›¤›, çarp›k bir tüketim anlay›fl›, fark›nda olmadan benim-

setiliyor bireylere…

‹nsan olmak sorgulamadan geçiyor, yapt›¤›m›z yapamad›¤›m›z ve

yapmam›z istenenleri sorgulayan bireyler olursak. her konuda

fark›ndal›¤›m›z artar. En önemli fley fark›nda olmak her fleyin…

Tehlikenin fark›nda m›s›n›z ?Prof. Dr. Hülya Günöz

Çocuk ve Adolesan Diyabetikler Derne¤i Ad›na ‹mtiyaz SahibiProf. Dr. Hülya Günöz

Sorumlu Yaz› ‹flleri MüdürüDoç. Dyt. Muazzez Garipa¤ao¤lu Denizhan

Yay›n TürüYayg›n Süreli Yay›n

Yay›n PeriyoduÜç ayda bir yay›nlan›r.

Y›l:13 Say›: 48 - 49 Nisan 2007

EditörProf. Dr. Hülya Günöz

Prof. Dr. Rüveyde Bundak

Yard›mc› EditörlerProf. Dr. Nurçin Saka

Prof. Dr. Feyza DarendelilerDoç. Dyt. Muazzez Garipa¤ao¤lu Denizhan

Uzm. Psik. Derya ToparlakHemfl. Saliha Y›lmaz

Yay›n Dan›flma KuruluUzm. Dr. Erdal Adal

Doç. Dr. Pelin Ad›yamanProf. Dr. Sema Akçurin

Prof. Dr. Ayflehan Ak›nc›Doç. Dr. Ayfer Alikaflifo¤luDoç. Dr. ‹lknur Aslano¤lu

Prof. Dr. Ahmet Ayd›nDoç. Dr. Murat Ayd›nDoç. Dr. Firdevs Bafl

Prof. Dr. Merih Berbero¤luProf. Dr. Abdullah Bereket

Doç. Dr. Aysun BideciProf. Dr. Nihat Bilginturan

Prof. Dr. ‹ffet BircanDoç. Dr. Ece Böber

Prof. Dr. Atilla BüyükgebizUzm. Dr. fiule Can

Yard.Doç. Dr. Yaflar CesurProf. Dr. Piyami Cinas

Doç. Dr. Ergun ÇetinkayaProf. Dr. Mahmut ÇokerProf. Dr. fiükran Darcan

Doç. Dr. Ceyhun DizdarerProf. Dr. Nesrin Do¤ruel

Prof. Dr. Oya ErcanProf. Dr. ‹brahim ErkulProf. Dr. Betül Ersoy

Prof. Dr. Kenan HaspolatProf. Dr. fiükrü HatunUzm. Dr. P›nar ‹flgüven

Prof. Dr. Nurgün KandemirProf. Dr. Mustafa KendirciProf. Dr. Selim Kurto¤lu

Prof. Dr. Erol MaviUz. Dr. Nihal Memio¤lu

Doç. Dr. Neslihan MunganProf. Dr. Olcay NeyziProf. Dr. Zerrin OrbakProf. Dr. Gönül Öcal

Prof. Dr. Ayflenur ÖktenProf. Dr. Güler Özer

Prof. Dr. Behzat ÖzkanDoç. Dr. Alev Özön

Uzm. Dr. Sevil Sar›kayaDoç. Dr. Enver fiimflekProf. Dr. Ömer Tar›mProf. Dr. Tahsin Teziç

Prof. Dr. Kemal Topalo¤luUzm. Dr. Serap Turan

Doç. Dr. Filiz TütüncülerDoç. Dr. Sadi Vidinlisan

Prof. Dr. Nurflen YordamProf. Dr. Bilgin Yüksel

Yönetim YeriÇoçuk ve Adolesan Diyabetikler Derne¤i

PK 44, 34272, fiehremini-‹STANBULTel: 0 212 532 42 33 Fax: 0 212 533 13 83

E-mail: coaddide@speronline.com

Yap›m

EKSEN Yay›ncl›k Fuarc›l›k Tan›t›m Hiz. Ltd. fiti.Meflrutiyet Cad. Yücel ‹fl Merkezi No: 66-6 34440

Beyo¤lu - ‹STANBULTel: 0 212 292 01 89 Fax: 0 212 293 32 24

info@eksenmedyegrup.com www.eksenmedyagrup.com

Renk Ayr›m›Pigment

Bask›Has Matbaas›

(Bu dergi 1995 y›l›ndan bu yana Diyabetik Çocuklar Bülteni ismiyle 15 say›yay›nlanm›flt›r. Dernek üyeli¤i ve abonelik için yukar›daki adrese baflvurunuz.)

ED‹TÖRDEN

EKSEN MEDYA GRUPEksen Yayıncılık Fuarcılık Tanıtım Ltd. Şti.

‹Ç‹NDEK‹LER

“Bir oyunun içersindeyiz. Kurallar›na uyarak

oynamam›z gerekiyor sadece.”Dergimizin bu say›s›nda Çeliker ailesine konuk olduk.

Serdar(14), Lisede okuyor, 7 yafl›nda diyabetle tan›flt›.

Emine Çeliker(10), ‹lkokulda okuyor, 7 yafl›nda diya-

betle tan›flt›. Suat Çeliker, Kuruyemifl Fabrikas›n›n Sat›fl

Ma¤azas› ‹flletmecisi olarak çal›fl›yor. Nermin Çeliker,

ev han›m›.

Dostluk ve DeneyimÇocuk ve Adolesan Diyabetikler derne¤i’nin düzenle-

di¤i 14 .Yaz Kamp› geçen sene 9-16 Temmuz tarihleri

aras›nda Enez’de yap›ld›. Kamp ekibi gözüyle kampa

kat›lan çocuklar hem diyabetlerini kontrol alt›nda tut-

mak için yap›lmas› gerekenleri ö¤rendiler hem de

e¤lendiler.

“Bende fleker olabilir,

hastaneye gidip tahlil yapt›ral›m”Ad› geçen belirtilerin bende oldu¤unu farkettim ve

ailemle bu durumu paylaflt›m ve “bende fleker olabilir,

hastaneye gidip tahlil yapt›ral›m” dedim. Fakat ailem

bana inanmak istemedi.

Çocuk ve Spor

Dr. Hakan Bozda¤

Sürdürmek E¤lenceli Olabilir!Sürdürülebilirlik e¤lenceli bir etkinli¤e de dönüflebilir.

Mesela bence sürdürülebilirlik fikri el ifli hediyeler yap-

mak için de kullan›labilir. Ben de bu fikirden yola ç›k›p

iki farkl› deneme yapt›m. Hem de bizim çok iyi

tan›d›¤›m›z bir malzemeyle, her gün kullan›p att›¤›m›z

i¤ne bafll›klar›m›zla…

Aycan’la fieker Gibi Bir Gün16

Çocuklarda fiiflmanl›k

Prof. Dr Gönül Öcal

14 Kas›m Dünya Diyabet Günü Kutlamas›

Prof. Dr. Nurçin Saka

Yaflam Kalitesi

Uzm. Psikolog Derya Toparlak

Diyabetli Çocuklar›n Periodontal (Difleti)

Hastal›klar Aç›s›ndan De¤erlendirilmesi

Prof. Dr. Nurçin Saka, Uzman Dr. fiükran Poyrazo¤lu,

Hemflire Saliha Y›lmaz

Diyabetle Bar›fl›k Yaflam›m Kamplarla Bafllad›

Seher YAfiAR/Diyabet E¤itim Hemfliresi

Omega-3 Ya¤ AsitleriDoç. Dyt. Muazzez Garipa¤ao¤lu Denizhan

28

14

34

33

42

24

38

44 46

6

18

“Bir oyunun içersindeyiz.Kurallar›na uyarak

oynamam›z gerekiyor sadece.”Dergimizin bu say›s›nda Çeliker ailesine konuk olduk. Serdar(14), Lisede okuyor, 7 yafl›nda diyabetle tan›flt›. Emine Çeliker(10), ‹lkokulda okuyor, 7 yafl›nda diyabetle tan›flt›. Suat Çeliker, Kuruyemifl Fabrikas›n›nSat›fl Ma¤azas› ‹flletmecisi olarak çal›fl›yor. Nermin Çeliker, ev han›m›.

Diyabetle ailenizin tan›flmas› nas›l oldu?

Suat Bey: Diyabet önce o¤lum Serdar’da,daha sonra da k›z›m Emine’de ortaya ç›kt›.Çok haz›rl›ks›z yakaland›k her anlamda.‹kisi de 7 yafl›ndayd›. ‹lkokula yenibafllam›fllard›. ‹lk günlerimiz çok kötü geçti. Hatta ben,Serdar’dan sonra depresyona girdim, tedavigördüm. Serdar’da bilgisiz ve tecrübesizoldu¤umuz için çok zorluk çektik. • Okula gidebilecek mi? • Yaflam› bundan sonra nas›l etkilenecek? • Ne yapmal›y›z? Kafam›zda birçok soru iflareti vard›. Ayr›ca Serdar’›n kendisi de çok tepki verdi.Hastanede ba¤›r›yor, kap›lar› tekmeliyordu.Tüm müdahalelere tepkiliydi. Nas›ldavranaca¤›m›z› bilemiyorduk. Hiç bek-lemedi¤imiz bir durumla karfl› karfl›yakalm›flt›k. Panik halinde ve kabullenemiyor-duk. O anda sadece Serdar’›n hastanedenbir an önce iyileflerek ç›kmas›n› ve evimizedönmeyi istiyorduk. Hastanedegeçirdi¤imiz 15 günün sonundaevimizdeydik. Fakat sorunlar bitme-miflti. Serdar hastaneden ç›kt›¤› içinher fleyin bitti¤ini düflünüyordu.Evde flekerine bakt›rm›yor, i¤neyapt›rm›yor, yemek yemiyor ve herfley hastanede kald› diyordu. Ama Emine’de böyle bir durumyaflamad›k. Serdarla

karfl›laflt›rd›¤›mda Emine çok daha sakindi.Çünkü abisinden pek çokfleyi görmüfltü. Biz deart›k daha tecrübeli

6

söylefli

ve bilgiliydik. Paniklemedik. Üzüldük tabi.Serdar’› doktora ilk götürdü¤ümüzde, kanflekerinin komaya girecek kadar yüksekoldu¤unu ö¤renmifltik. Oysa Emine’debelirtilerden anlam›flt›k. Fakatkonduram›yorduk. Örne¤in Emine’ninilkokuldaki ilk günleriydi. ‹fltahs›zd›, azyemek yiyordu, çok su içiyordu ve çok s›ktuvalete gidiyordu. Tüm bu belirtilerin nedemek oldu¤unu biliyorduk. Ama isteme-den de olsa reddediyorduk. Gece uyurkenflekerini ölçtüm. fieker ölçüm aleti “HI”gösteriyordu. ‹nanmad›m, tekrar parmak-lar›n› sildim tekrar ölçtüm, yine yüksekti.Aletin bozuk olabilece¤ini düflündüm.Daha do¤rusu öyle olmas›n› diliyordum.Kendi flekerimi ölçtüm normaldi. Tekrark›z›m›n flekerini ölçtüm, yüksekti. ‹flte oanda kar›m ve ben evimizin bafl›m›zaçöktü¤ünü hissettik. Tarifsiz çok üzüldük.Ancak k›sa sürede toparlan›p, k›z›m› uyku-dan uyand›r›p hastaneye kofltuk. Emineflaflk›nd›. Ne oldu¤unu anlam›yordu.

Diyabetle ilk karfl›laflt›¤›n›z günlerden

neler hat›rl›yorsunuz? Neler

düflünmüfltünüz?

Serdar: Çok zor günlerdi. Hastanedenç›k›p normal hayat›ma dönece¤imidüflünüyordum. Ama yan›lm›flt›m. Oysa fluanda diyabet oldu¤um için mutluyum.Çünkü diyabet olmayan insanlar›n yapmay›isteyip yapamad›klar› fleyleri yapabiliyorum.Düzenli bir yaflam biçimim var.Yiyeceklerimi daha dikkatli seçiyor vedüzenli besleniyorum. Uyku saatlerimdüzenli. K›sacas› diyabetin yaflam biçimimidisipline etti¤ini düflünüyorum.

Emine: Diyabetle karfl›laflt›¤›m ilk zaman-larda a¤abeyimin çok büyük deste¤inigördüm. Bana özellikle hastanede çokyard›mc› oldu, çok yak›n davrand›. Diyabeteal›flmam gerekti¤ini, geçmeyece¤ini söyledi.Asl›nda diyabet öncesinde a¤abeyimi insülinyaparken, kan flekerini ölçerken görüyor-dum. Buna ra¤men bafllang›çta zorland›m.Okula gidemeyece¤imi, oyun oynayamaya-ca¤›m› düflündüm. Sanki her fleyin sonuydu.Ama daha sonra öyle olmad›¤›n› anlad›m.‹lk zamanlar böyle düflünceler yaflan›yorsan›r›m.

Suat Bey: Diyabetten sonra neler yapa-bilece¤imizin üzerinde yo¤unlaflt›k.

Nermin Han›m: Tabi ki çok s›k›nt›l› gün-ler yaflad›k, ama çocuklar›n okullar›n›n eveçok yak›n olmas› bizim için büyük avantaj-d›. Okula çok rahat gidip geliyor, her ikisinide rahatl›kla takip edebiliyordum. Okuldaö¤retmenleri ve arkadafllar› biliyordu. Onlarda yard›mc› ve anlay›fll› davrand›lar.

7

söylefli

Serdar: Belki yad›rgayacaks›n›z amaEmine’nin diyabet oldu¤unda sevinmifltim.Çünkü bundan böyle sa¤l›¤›na daha çokdikkat edecek, daha düzenli yaflayacakt›.

Emine: Hiç unutmuyorum. ‹lk diyabetoldu¤umda, matematik s›nav›m vard›. Tabiiki s›nava kat›lamam›flt›m. Babam ö¤ret-menimle konufltu. Asl›nda diyabetimi ma-zeret olarak kullanmak istemiyordum. Amailk günlerde yapacak bir fley yoktu. Hastanesonras› okula bafllad›¤›mda, arkadafllar›mbeni ayakta alk›fllayarak karfl›lad›lar. Çok se-vinmifltim. Ders notlar›n› verdiler, herkesyard›mc› olmaya çal›flt›. Arkadafllar›m›n builgisi beni çok mutlu etti.

Diyabet spor yaflam›n› nas›l et-

kiliyor? Bu konuda bir sorun

yafl›yor musunuz?

Serdar: Hay›r yaflam›yorum.Çünkü ortaokuldan bu yanafleker takiplerimi kendimyap›yorum. Sadece maçagiderken, annem-babamsürekli yan›ma neler almamgerekti¤ini hat›rlat›yorlar.

Suat Bey: Madalyalar›var. Basketbol oynuyorve iyi bir oyuncu. ‹yiteklifler de ald›.Fakat eve uzak yerler-di gönderemedik. ‹lkkez bu sene evdenuzakta bir okula gidi-yor. Bizler diyabetleyaflamaya al›flt›k.

Hepimiz kabullendik. Çocuklar›m›za hepflunu ö¤retmek istiyoruz; “Alan el olma,veren el ol”. Onurlar›yla yaflas›nlar istiyoruz.Baflar›l› çocuklar, okusunlar diye u¤rafl veri-yoruz. Kimseye muhtaç olmas›nlar.Okusunlar meslek sahibi olsunlar.

Nermin Han›m: Serdar okul, spor ve evaras›nda yafl›yor. Ama flimdi ergenlik döne-minde, biraz zorlan›yoruz. Spor diyabetiolumlu etkiliyor. Yiyeceklerini çok k›s›tla-mak zorunda kalm›yorsunuz. Çünkü besin-leri hareket ederek yak›yor. fiekeri denge-lenmesi daha kolay oluyor. Hep güzel gittidiyabeti. Son zamanlarda ergenlik dönemi-

nin bafllamas›yla biraz düzensizleflti.Liseye bafllad›. Önünde ciddi bir

s›nav var. Dolay›s›yla stres deeklendi. ‹flte tüm bunlara spor iyigeliyor. Çocuklarla sürekliiletiflim kurmaya çal›fl›yoruz.Bunu önemsi-yoruz. San›yorum iyi de oluyor.

Serdar: Ergenlik her fleyi altüst etti. Aktivite yapmak

çok önemli. Ergenlikdönemine kadar flekerimive basketbolu çok den-geli yürüttüm. Yaflamdüzenimi oturtmufltum.fiimdi de¤iflimlerbafllad›. Yeniden kendi-mi gözden geçiriyorumve de¤iflen flartlaragöre düzenimi tekraroturtmak için

u¤rafl›yorum.

8

Nermin Han›m:Serdar bir de çokhareketli bir çocuktudolay›s›yla ortaokulakadar okula gittim.Emine’nin daha a¤›rbir yap›s› var. Serdarart›k ö¤le yemeklerinid›flar›da yiyor. Okulkantinindeki yiyecek-ler çok da onay-lad›¤›m›z fleyler de¤il.Çocuklar›m›zda bili-yorlar art›k ne yapacaklar›n›, nas›l müdahaleedeceklerini. Bu nedenle pek sorunyaflam›yoruz. Ayr›ca çocuklar daha çabuksorumluluk al›yorlar ve daha çabuk olgun-lafl›yorlar. Her ikisi de baflar›l› çocuklar.Onlarla gurur duyuyoruz.

Okulda sorunlar yaflad›n›z m›?

Serdar: ‹lkokul 4. s›n›fa kadar annem be-nimle yak›ndan ilgilendi. Ortaokulabafllad›¤›mda kardeflim de diyabetliydi. Art›konunla ilgilenmesi gerekiyordu. Okuldaunutamad›¤›m bir olay yaflad›m. Kardefliminflekeri düflmüfl, beni ça¤›rd›lar. Gitti¤imdekardeflim a¤l›yordu. Ben de a¤lamayabafllad›m. O dönemlerde fl›r›ngalar vard›.‹nsülin yapmak flimdi ki gibi kolay de¤ildi.

Günde 4 defa insülinyap›yoruz. Al›flt›kart›k. ‹nsülinlerimiorta 3. s›n›fa kadarannem yapt›. Annemve babam kardeflimive beni hassasiyetletakip ediyorlard›.Liseye bafllad›ktansonra, ö¤len yemek-lerim biraz sorunoluyor. Onu da

çözüyorum. Liseyekadar okulumuz evimize çok yak›nd›. Bunedenle annem ve babam hepyan›m›zdayd›lar. fiimdi evden uzak bir yeretek bafl›ma gidiyorum. ‹lk günlerde bununtedirginli¤ini yaflad›m. Ama sonra bu duru-ma da al›flt›m.

Emine: Daha önceden söyledi¤im gibi,okulda arkadafllar›m bana çok anlay›fll›davran›yorlar. fiekerim düflünce hemenyard›m etmeye çal›fl›yorlar. Oysa bafllang›çta,okulda diyabetli oldu¤umu söylemekistemiyordum. Bu arada söylemek istedi¤imbir fley var. Arkadafllar›m beni ilk zamanlarbiraz k›skand›lar. Ö¤retmene Emine meyvesuyu içiyor biz de içece¤iz diyorlard›. Amaflimdi onlar da al›flt›. Derste flekerimin

9

söylefli

düfltü¤ünü hissetti¤imde, hemen meyvesuyu içiyorum. Kimse bir fley demiyor.Anlayaca¤›n›z okulda rahat›z.

Gelecekte hangi meslekleri seçece¤inize

karar verdiniz mi?

Emine: Büyüyünce ö¤retmen olmak istiyo-rum. Ama en çok istedi¤im eczac› olmak.Çünkü ilaçlar›m›z› hiç sorun yaflamadansa¤layabiliriz. Asl›nda abim de eczac› olmakistiyor. Büyük bir ihtimalle ben eczac›olaca¤›m. Ama abimden emin de¤ilim.Üniversiteyi kazanamazsa, benim yan›mdaçal›fl›r art›k…

Serdar: Kimya mühendisli¤i veya eczac›l›kolabilir. Basketbola devam etmek istiyorum.Ama derslerim a¤›r diye biraz ara verdim.Yani istemekle olmuyor. Biraz derslerimitoparlarsam yine oynamaya bafllayaca¤›m.

Sa¤l›k sistemiyle ilgili bir çözüm öneriniz

var m›?

Suat Bey: Diyabet bize hayat›n gerçeklerinigösterdi asl›nda. Düflünün bir sa¤l›k karne-miz bile yoktu, önemsemiyorduk, bir fleyolmaz, ihtiyac›m›z olmaz, hastalan›rsak tagider param›zla doktora ç›kar›z diyedüflünüyorduk. Ben o dönemde pazarlamaifliyle u¤rafl›yordum. Hastanelerde koflufltur-maktan iflime konsantre olamamaya bafllad›mve iflçilik yapar›m bir yerlerde diye düflün-

meye bafllad›m. Fakat flimdi fabrikan›n flat›flma¤azas›n› iflletiyorum. Aile iliflkilerimiyeniden gözden geçirdim. Ekonomik aç›danhiçbir s›k›nt›m›z yok. Diyabet kronik bir hastal›k oldu¤u için,sosyal güvence çok önemli. Sa¤l›k sis-temimize iliflkin prosedürleri kafamatak›yorum. Bu konuda resmen mücadeleediyorum. Ço¤u zaman sorular›m›z› sora-ca¤›m›z ve yan›tlar›n› alabilece¤imiz birmuhatap bulam›yoruz. Bu nedenle sa¤l›ksistemimizi ömür törpüsü olarak nite-lendiriyorum. Çocuklar›m›z›n diyabetoldu¤u belli ve diyabetle yaflayacaklar,yaflad›klar› sürece de bu ilaçlara ihtiyaçlar›olacak. ‹nsanlar yaflamdan kopar›larak has-taneler aras›nda bo¤uflmaktan kurtar›lmal›.Kök hücre nakliyle bir çözüm gelifltirilse.‹flte o gün bizim bayram›m›z olacak. Ama odöneme kadar çocuklar›m›z sürekli hastane-lerde raporlar alacaklar, de¤iflen prosedürleritakip edecekler. Fotokopiler, imzalatma, s›rabekleme, randevu almalar, kofluflturmalarsürüp gidecek. Neden bunlarla u¤raflmakzorunday›z ? Diye sorgulamadan edemi-yoruz. ‹laçlar›n dozlar› yetmiyor. Çözümasl›nda çok da zor görünmüyor. Hastal›kteflhis edildikten sonra onayl› bir kart verile-mez mi? Bu kartla eczaneden ihtiyaç duru-munda ilaç al›namaz m›? Bizler sürekli has-tanelerde kofluflturmaktan kurtulmak isti-yoruz. Anlayaca¤›n›z biz diyabete al›flt›k.Fakat sa¤l›k sistemindeki bu düzensizliklereal›flamad›k.

Nermin Han›m: Birlik olsak, imzalartoplasak ama bir fley de¤iflmez diyoruz.Çünkü deveye sormufllar “Neren e¤ri? Devede nerem do¤ru ki? demifl”. Bizim halimiziflte böyle.

Diyabet gündelik yaflant›n›zda neleri

de¤ifltirdi?

Nermin Han›m: Diyabetten sonra çocuk-lar›m›za endeksli yafl›yoruz. ‹nsanlar› veçevremizi diyabet konusunda bilgilendiri-yoruz. Diyabeti bir yaflam tarz› olarak görü-yoruz. Bazen sanki çocuklar›m›z çocukluk-lar›n› yaflamam›fl gibi geliyor. D›flar›dayemek istiyorlar. Emine bazen ben a¤abeyim

10

kadar dayanabilecek miyim? diiye soruyor.fieker seviyesini ayarlamak konusundaEmine’yi biraz daha kontrollü olmas› içinikna etmeye çal›fl›yoruz. Yemeklerimiz,e¤lencelerimiz, gezilerimiz, hareketlili¤imiz,her zaman kontrollü olmam›z gerekiyor.

Emine: Art›k diyabetle yaflamaya al›flt›m.Daha düzenli ve dengeli besleniyorum,geliflimim de iyi. Diyabet öncesinde yemeklearam çok iyi de¤ildi. Ama flimdi ne yapmamgerekti¤ini biliyorum. Örne¤in bir ö¤ündefazla yediysem, harcamam gerekli diyedüflünüyorum ve annemle yürüyüflyap›yorum. Her fleyin diyetini tüketiyoruz.Baz› kaçamaklar›m›z da oluyor tabii. Amadengelemeye çal›fl›yoruz. Ne zaman neyapaca¤›m›z› bilerek, bilinçli yafl›yoruz.Kampta yaflad›¤›m›z fleyler, ald›¤›m›z e¤itim-ler, annemle babam›n sevgisi ve ilgisisayesinde, diyabetin yaflam biçimimiz olmas›kolay oldu. Annemle babam da bizimle ayn›flekilde besleniyorlar, diyabetli gibi yafl›yor-lar. Bazen özellikle biz yatt›ktan sonra kaça-maklar› oluyor. Tatl›, dondurma vb fleyleryiyorlar. Gece görmesek bile, çöpten kutu-lar› ç›k›yor.

Nermin Han›m: Biz de çocuklar›m›zla ayn›fleyleri yiyoruz. Sürekli light ürünlerkullan›yoruz. Sadece misafir geldi¤inde nor-maller eve giriyor.

Emine: ‹çeceklerden fantay› seviyorum veiçmek istiyorum. Fantan›n da light’› vard›ama flimdilerde bulam›yoruz.

Nermin Han›m: Serdar diyabetle düzenlibir 10 y›l geçirdi. Ancak bu günlerde birazsorunlar yafl›yor, kontrolü b›rakt› gibi.San›yorum s›k›ld›. ‹nternet’le birlikte otur-maya bafllad›. fiekerindeki düzensizli¤i buhareketsizlik de etkiliyor.

Serdar: Kontrolü elden b›rakmak de¤il de;spordan biraz uzaklaflt›m. Derslere a¤›rl›kvermem gerekiyor. Ayr›ca 10 y›l›n a¤›rl›¤›.

Emine: Eskiden annem bana s›k s›k bugünflekerin iyi gitsin, sana bebek alaca¤›m derdi.

Bu flekilde çok bebe¤im ve de¤iflik oyuncak-lar›m oldu. fiimdi art›k alm›yor. Zaten gerekte kalmad›. Büyüdüm, sorumluluklar›m›nfark›nday›m. Bir de; anneannem bize çokdüflkündür. ‹yileflmemiz için sürekli birfleyler yap›yordu. Örne¤in; okunmufl yiye-cekler getiriyordu.

Arkadafll›k ya da evlilik konusunda ne

düflünüyorsunuz?

Emine: Ben diyabetli biriyle evlenmek isti-yorum. Bu söylefli yay›nland›¤›nda, dergiyisaklayaca¤›m, ileride çocuklar›magösterece¤im.

Serdar: Lisede k›z arkadafl›m oldu. Dahasonra bitti. Benim için evlenece¤im ya dabirlikte olaca¤›m arkadafl›m›n diyabetliolmas› gerekli de¤il, önemli olananlaflabilmek. Okulumuzda diyabetli birarkadafl›m var.

Kampla ilgili neler anlatabilirsiniz?

Serdar: Kamp güzel tabi, e¤lenceli geçiyor.Biraz kurallar fazla geliyor, ama yine degüzel. Kahvalt›, spor, e¤itim, deniz ard›ndanö¤le yeme¤i, ilgi alan›na göre aktivite, akflamyeme¤i ve disko derken günü bitiriyorsunuz.

11

söylefli

Emine: Kampta sabahlar› yürüyüflyap›yoruz, denize giriyoruz, çok güzel vakitgeçiriyoruz, e¤leniyoruz.

Suat Bey: Geçen y›l kat›ld›¤› kampta kupaald›.

Sizler gördü¤üm kadar›yla diyabetle

yaflamaya al›flt›n›z ama sa¤l›k sistemine

al›flamad›n›z. Sizlerin ailelere önerileri ya

da iletmek istedi¤iniz mesajlar›n›z var m›?

Nermin Han›m: Çocuklar ve gençlik çokfarkl› dolay›s›yla zor ikna ediyorsunuz.Okullarda hemflirelerin olmas› çok lüksbizim için bunu düflünemiyoruz. Olmas›elbette ki çok güzel olur. Diyabette beslen-me ve aktivite çok önemli.

Suat Bey: ‹nsanlar diyabetle karfl›laflmadannas›l davranacaklar›n› ö¤renmeliler. Bizbilmedi¤imiz için ilk günlerimizde panikyaflad›k. Ailelerin seminerlere kat›lmalar›n›öneririm. Çok ö¤retici oluyor. Karfl›laflt›klar›sorunlarla daha kolay bafl edebilirler.Çocuklar›n spor yapmas› veya baflkaaktivitelere kat›lmas› teflvik edilmeli. Hepbirlikte tatile ç›ks›nlar. Her konuda doktor-lar›yla konuflsunlar.

Serdar: Diyabetli olmaktan memnunum.Kardeflim oldu¤u için de memnunum.Diyabet bence hastal›k de¤il, bir yaflam biçi-mi. Bir oyunun içerisindeyiz. Kurallar›nauyarak oynamam›z gerekiyor sadece.Diyabette düzenli, kontrollü, sorumluluk-lar›n› bilerek yaflamay› ö¤reniyorsunuz. Songünlerde, flekerimde yaflanan düzensizli¤in

nedeni, daha önce de söyledi¤im gibi 10y›l›n a¤›rl›¤› ve ergenlikte yaflanande¤iflimler. Bu da bir süreç, geçecek elbette,yeniden toparlayaca¤›m. Beslenmeye dikkatetmek, spor yapmak çok önemli. Sa¤l›kl›olmak için dikkat edilmesi gereken fleylereuyuyoruz. Bence diyabetli olmayanlardandaha sa¤l›kl› yafl›yoruz.

Emine: Diyabet bir sa¤l›kl› yaflam tarz›,bence bunda korkacak bir fley yok.

Suat Bey: Beslenmeleri çok önemli. Ekmekaras› bir fleyler haz›rlay›p geçifltiremiyoruz.Düzenli ö¤ünler ve ne kadar oranlarda netüketilmeli. D›flar›ya yürümeye ç›karken eski-den yan›m›za birçok fley al›r öyle ç›kard›k,flimdi d›flar›da çözümler üretebiliyoruz. ‹lkzamanlar iflimden çok uzaklaflm›flt›m. Eflimevde tek bafl›na yemek, temizlik ve çocuklar-la ilgilenirdi. Sen dünyay› tafl›yamazs›n dedikve ifl bölümü yapt›k. Çocuklarda kendisorumluluklar›n› almaya bafllad›lar. Art›kinsülinlerini çekinmeden her yerde yapabili-yorlar. Hep birlikte tatile ç›kabiliyoruz.Benimde ailemi ekonomik anlamda destekle-mem laz›m. Araba kiral›yorum. ‹¤nelerimiziilaçlar›m›z› al›p gidiyoruz.

Bu güzel, samimi paylafl›mdan dolay›

Çeliker ailesine çok teflekkür ediyoruz.

Bizlere evlerini, s›cak yuvalar›n›, sevgi

dolu dost yüreklerini açt›lar.

12

14 Kas›m Dünya Diyabet Günü Kutlamas›‹nsülini keflfeden Frederick Banting’in do¤um günü Dünya Sa¤l›k Örgütü ve Uluslararas› Diyabet Konfederasyonu’nun iflbirli¤i ile 1994 y›l›ndan itibaren her 14 Kas›m’da Dünya Diyabet Günü olarak çeflitli etkinliklerle kutlanmaktad›r.

‹nsülini keflfeden Frederick Banting’in do-¤um günü Dünya Sa¤l›k Örgütü ve Ulus-lararas› Diyabet Konfederasyonu’nun iflbirli¤iile 1994 y›l›ndan itibaren her 14 Kas›m’daDünya Diyabet Günü olarak çeflitli etkinlik-lerle kutlanmaktad›r. Diyabetli çocuklar,gençler ve aileleri böylece 14 Kas›m’da sesle-rini tüm dünyaya daha güçlü bir flekilde du-yurabilmektedirler. Biz de Çocuk ve Adole-san Diyabetikler Derne¤i ve ‹stanbul T›p Fa-kültesi, Büyüme-Geliflme ve Pediatrik En-dokrinoloji Bilim Dal› olarak Klini¤imizdediyabetli çocuk ve aileleriyle birlikte bu günükutlad›k. Dernek baflkan› Prof. Dr Hülya Günöz’ünaç›l›fl konuflmas› ve Diyabet and›m›z›n diya-betli çocuklar›m›z taraf›ndan okunmas›n›nard›ndan Prof. Dr Rüveyde Bundak diya-

bette yenilikleri bize anlatt›. Dr. Bundak geç-miflteki güç tedavi koflullar›ndan bafllayarakgünümüzde yo¤un insülin tedavileri, insülinpompalar› ve son geliflmelere de¤indi. Ard›n-dan diyabetli çocuklar›m›z›n Alper abisi, 4yafl›nda diyabet tan›s› almas›ndan bugüne na-s›l geldi¤ini, yaflam›ndan örneklerle bizleresundu. Bunu takiben diyabetli çocuklar›m›-z›n Enez Kamp›’ndaki yaflant›lar›ndan örnek-ler veren dia gösterisini izledik. Dia gösteri-leri sonras› sevgi dolu kiflili¤i ile derne¤imizepek çok yerde destek olan Mimar TamayDönmezer’in fliirleriyle içimiz ›s›nd›. fiiires›ra gelmiflken ben de çok sevdi¤im bir fliiriy-le Cahit Irgat’› hat›rlatt›m. Daha sonra gençuzmanlar›m›zdan Dr. Emrah Can Orta As-ya’dan günümüze ba¤laman›n öyküsünü an-latt› ve türkülerimizden örnekler sundu.Türkülerin arkas›ndan asistanlar›m›zdan De-run Torlak bizi gitar›yla baflka bir dünyayagötürdü. Son olarak program›m›z› renklen-diren palyaçolar›m›z›n sundu¤u gösteriyi ço-cuklar›m›z kadar ebeveynleri de merakla izle-diler. Palyaçolar›n gösterilerini takibenDünya Diyabet Günü kutlamas› ö¤le yeme¤iile son buldu. Yaz›m›, Tamay Dönmezer’in iki güzel fliiri veCahit Irgat’›n 1940’l› y›llarda yazd›¤› ve si-lahlar›n hergün konufluldu¤u günümüze deçok uygun düflen bir fliiri ile bitirmek istiyo-rum. Gelecek Dünya Diyabet Gününde bu-luflmak üzere, tüm diyabetli çocuk ve gençle-rimiz ile ailelerine sa¤l›kl› günler diliyorum.

14

etkinlikler

Prof. Dr. Nurçin Saka‹stanbul Üniversitesi Çocuk Sa¤l›¤› Enstitüsü

Anne girmem bu oyuncakç› dükkan›na Orada toplar, teyyareler, tanklar varSeviyorum sö¤üt dal› at›m› Tekme atmaz, ›s›rmaz. Ben yaflamak istiyorumA¤aç gibi sessiz rahatKar›nca karar›nca de¤il Serile serpile boylu boyunca Anne girmem bu oyuncakç› dükkan›na Orada toplar, teyyareler, tanklar var

Cahit IRGAT

UÇ UÇ

Yok öyle flu olsa, bu olsa…derdim dünyay› tersine çevirmek de¤ilçevirebilseydim e¤er zaten yapard›mhiç olmazsa küçük sevinçler olsamesela flu hiç sevmedi¤im kirli duvar› bir çocuk gelip rengarenk boyasa

Tamay DÖNMEZER

15

R‹CA ETSEM

Kap› efli¤inde oturan eli dantellikomflu teyzenizolabilir miyim?gelip geçene bakan dudaklar› kapal› ama gülümseyen her haliyledinginli¤i anlatan komflu teyzeniz…olabilir miyim? ne olur olsam ? ihtiyac›m var

Tamay DÖNMEZER

Aycan’la fieker Gibi Bir GünAygaz’›n “Dikkatli Çocuk KazalaraKarfl› Bilinçlendirme Kampanyas›”n›nsevimli karakteri Aycan, Dünya Diyabet Haftas› dolay›s›yla diyabetik çocuklarla bir araya geldi. Aygaz Genel Müdürlük Binas›’nda gerçeklefltirilen etkinli¤e kat›lan çocuklar; yang›n, deprem, ilk yard›m, trafik, ev ve okul kazalar› hakk›nda özel bir e¤itim ald› ve Aycan’la flark›lar söyleyip oyunlar oynad›lar.

Yaklafl›k 100 diyabetik çocu¤un kat›ld›¤›etkinlik, Aygaz’›n kurumsal destekçisi oldu¤uÇocuk ve Adolesan Diyabetikler Derne¤iiflbirli¤i ile gerçeklefltirildi. “Dikkatli Çocuk”e¤itimleri, 2007 y›l›nda 24 ilde verilecek.Aygaz taraf›ndan 2002 y›l›nda hayata geçi-rilen ve bugüne dek 69 ilde, 212 ilçede, 721okulda toplam 310 bin çocu¤a ulafl›ld›.“Dikkatli Çocuk Kazalara Karfl›

Bilinçlendirme Kampanyas›”n›n 2007 y›l›nda24 ilde gerçeklefltirilmesi ve 25.000 çocu¤aulafl›lmas› hedefleniyor. Kurumsal sosyal sorumluluk alan›nda ulus-lararas› ödüller kazanan proje kapsam›nda2007 y›l› sonuna kadar binlerce çocuk dahakazalara karfl› bilinçlendirilerek “DikkatliÇocuk” sertifikalar›n› kampanyan›n sevimlikahraman› Aycan’dan alacak.

16

etkinlikler

Aycan, Dünya Diyabet Haftas›’nda Diyabetik Çocuklarla Bulufltu

kamp haberleri

Diyabetin Arkadafll›¤a Dönüfltü¤ü Yer, Diyabetik Çocuklar Yaz Kamp›

Tip 1 diyabetli bir hemflire olarak bu y›l ilkkez Enez Kamp›’na kat›ld›m. Herfley çokgüzel ve mükemmeldi. Kamp bafllamadanönce birçok haz›rl›k yap›l›yor. Kampakat›lacak çocuklar ve aileleriyle tan›fl›l›yor.Benim gibi ilk defa kat›lacak çocuklar veailelerine kampla ilgili bilgiler veriliyor.Kampa gelince... Ortam o kadar güzeldi ki, pek ço¤umuz ilkkez tan›fl›yorduk, ama daha ilk günde,sanki birbirimizi y›llard›r tan›yormufl gibikaynafl›p gittik. Bu kampta hem ö¤reniyor,hem de e¤leniyorduk. Dünyada tek diya-betli ben miyim? Sorusunun cevab›n›nhay›r oldu¤unu bu kampta farkettim. Tabiibu da yaflama daha çok ba¤lanmama

yard›mc› oldu. Herfleyiyle çok güzel birkampt›. Tad› damaklarda kalan, herkesinbitmesin dedi¤i kampta, bir sürü dostlukve deneyim kazand›m. Bu kamp her diya-betlinin mutlaka kat›lmas› ve yaflam›nda yeralmas› gereken bir kamp. Bu nedenle birde¤il, çok kereler daha kat›lmak istiyorum.Hemflire Burcu Ö¤men

Öncelikle böyle bir dergide benim dedüflüncelerime, duygular›ma yer veril-mesinin beni çok mutlu etti¤ini belirtmekistiyorum. Ben sizlerle burada “EnezDiyabetli Çocuklar Kamp›” maceram›nnas›l bafllad›¤›n›, orada yaflad›klar›m› ve his-settiklerimi paylaflmak istiyorum. Bundan

18

DOSTLUK VE DENEY‹MÇocuk ve Adolesan Diyabetikler derne¤i’nin düzenledi¤i 14 .Yaz Kamp› geçensene 9-16 Temmuz tarihleri aras›nda Enez’de yap›ld›. Kamp ekibi gözüylekampa kat›lan çocuklar hem diyabetlerini kontrol alt›nda tutmak için yap›lmas›gerekenleri ö¤rendiler hem de e¤lendiler.

yaklafl›k üç y›l önce, ‹stanbul T›pFakültesi’nde Çocuk Sa¤l›¤› staj›m›yaparken böyle bir kamp›n oldu¤unuö¤rendim. Hemen Saliha hemflire Han›m’agidip, bu kampa kat›lmak istedi¤imi söyle-dim. Diyabetli de¤ildim. Ancak kampakat›lmak ve mesle¤im ad›na bir fleyler

ö¤renmekistiyordum.Sonraanlad›m kiamac›msadece bude¤ilmifl.Yani kamptasadecemesle¤imeyönelik birfleyler ö¤ren-meklekalmad›m.

Orada bambaflka bir hayat oldu¤unuö¤rendim. Tahminimden çok daha güzel,farkl› fleyler yaflad›m, bilgiler edindim.Kampa kat›lmadan önce toplant›laryap›l›yordu. Saliha Hemflire Han›m d›fl›ndakimseyi tan›m›yordum. Oysa kamptakibirçok kifli öylesine samimi, iç içe, birbirle-rine öyle ba¤l›yd›lar ki sanki bir aile gibiy-diler. ‹lk kampa grup baflkan› olarakkat›ld›m. Sorumlulu¤umda üç diyabetliçocuk vard›. Bir haftal›k kamp boyuncaonlarla ayn› oday› paylaflacak, zaman›m›onlarla geçirecek, onlara göz kulak olacak,onlar›n sorunlar›yla ilgilenecek ve onlaraablal›k edecektim. Bu gerçekten dedüflününce büyük bir sorumluluktu. Amaorada öyle güzel ve zevkli bir hafta geçir-mifltik ve birbirimize öylesine al›flm›flt›k ki,haftan›n sonu geldi¤inde, kamp›n bitece¤idüflüncesi hepimizi rahats›z etmiflti.Maalesef kamp bitiyordu. Otobüsle ‹stan-bul’a dönerken hepimizde bir buruklukhakimdi. Bir süre kamp›n tatl› an›lar›ylayaflad›ktan sonra, Saliha Han›m’la tekrariletiflime geçtim ve bir kez daha bu kamptagörev almak istedi¤imi belirttim. Hem dehemflire olarak. Bu bende apayr› bir heye-can yaratt›. Çünkü daha farkl› sorumluluk-lar›m olacakt›. Çocuklarla vakit geçirmek,

19

kamp haberleri

sorunlar›n› paylaflmak, onlar›n yan›ndaolmak, onlar› e¤itmek hepsi çok güzeldi.‹ki farkl› sorumlulu¤u (grup baflkanl›¤› +hemflirelik) bu kamp›n içinde yaflamakbenim aç›mdan unutulmazd›. Diyabetliçocuklardan ablalar›na, a¤abeylerine,diyetisyenlerden doktorlara, hemflirelerdenpsikologlara kadar çok deneyimli, uzman,baflar›l› bir kadro ve böylesine müthifl birorganizasyon içinde yer almak bambaflkabir duyguydu. Asl›nda bunlar› anlatabilmekzor bir fley, çünkü yaflamak laz›m.

Diyabetin tedavisinde beslenme, insülin veegzersiz kaç›n›lmazd›r. Bunlar üzerinee¤itim ise son derece önemlidir. ‹flte EnezKamp›, Tip I diyabet konusunda bue¤itimin verildi¤i e¤itici ve de e¤lendiricibir kamp. Orada deneyimler, bilgiler,sorumluluklar, arkadafll›klar, dostluklar,e¤lenceler ve daha çok güzel, faydal› birsürü fley var. Kaç›r›lmamas› gereken,kaç›r›l›rsa çok piflmanl›k duyaca¤›n›z fleyler.Bir daha ki Enez Kamp›’nda buluflmakdile¤iyle kendinize iyi bak›n…Hemflire Duygu HAZERL‹

‹lk kez 2005 y›l›nda kat›ld›¤›m Çocuk veAdolesan Diyabetikler Kamp›’ndayaflad›¤›m tüm güzellikleri, her ne kadarsat›r üstünde ifade etmek ve dolu dolugeçen kamp günlerini bu yaz›ya s›¤d›rmakzor olsa da, yine de duygular›m›, kamptayaflananlar› sizlerle paylaflmak istiyorum. Türkiye’nin farkl› illerinden kampa kat›lmak üzere gelen çocuk ve adolesandiyabetliler ile arkadafll›¤›m›z, ‹Ü. ‹TF.Çocuk Klini¤i’nin arka kap›s›ndan kalkanotobüslerde bafllam›fl oluyor ve buarkadafll›k kamp günleri ilerledikçe dostlu¤adönüflüyor, bir sonraki y›l karfl›laflt›¤›n›zdaise, ailenizden biriyle karfl›laflm›fl gibi mutluoluyorsunuz. Çünkü kamp süresince gece-gündüz her dakikay› birlikte yafl›yor,gülmeyi, a¤lamay› birlikte paylafl›yorsunuz.Diyet uzman› olarak bu güzel ekipte yeralmak, kahvalt›dan sonra e¤itimlerekat›lmak, yemeklerde, diskoda, denizde, araö¤ünlerde, boncuk dizme saatinde diya-

20

betik arkadafllar›m›zla beraber olmak, herakflam gün boyu çekilen foto¤raflar›nkriti¤ini yapmak, kamp›n son günü partiyehaz›rlanmak, ancak bu ekipte yer alarakyaflan›lmas› gereken anlat›lmas› zor güzel-likler… Çocuk ve Adolesan DiyabetiklerKamp›’n›n, diyabetli olsun-olmas›n kat›lanherkes için güzel bir arkadafll›k, e¤itim vee¤lence yeri oldu¤unu düflünüyorum.Kamptan ayr›ld›¤›m›z gün, hemen tümdiyabetlilerin karbonhidrat say›m›n›ö¤renerek, beslenme programlar› ile insülindozu ayarlamas›n› nas›l yapacaklar›n› bi-lerek evlerine döndüklerine eminim. NiceÇocuk ve Adolesan DiyabetiklerKamplar›nda beraber olmak dile¤imle…Diyetisyen Nevra YÜCEL

Selam diyabetli arkadafllar. Ben diyabetliolmasam da sizden biri say›l›r›m.. Çünküsizi çok seviyorum. Sizinle ilk tan›flmam›z2002 y›l›nda Enez Kamp›’nda oldu. Onüç

yafl›ndayd›mve kampa ilkkez kat›l›yor-dum. Bunedenle dediyabethakk›nda hiçbirfley bilmi-yordum.Kamptayap›lane¤itimler birçok fleyiö¤renmemisa¤lad›.Günlerimizinprograml›

olmas›, az zamanda çok ifl yapmam›zaolanak veriyordu. Grup abimiz olan SalihSivrikaya ve oda arkadafllar›mla birlikte çokfley paylaflt›m. Arkadafll›¤›n ne kadar güzelbirfley oldu¤unu anlad›m. Beraberyapt›¤›m›z aktiviteler birbirimize ba¤lan-mam›z› sa¤lad› ve hiç yabanc›l›k çekmedim.Bir sonraki y›l da kampa kat›ld›m. Art›kdiyabetin ne oldu¤unu biliyordum.

Diyabetli arkadafllar›m› daha iyi anl›yor,hipoglisemi ve hiperglisemi durumlar›ndaben de müdahele edebiliyordum. En son2003 Enez Kamp›’na grup abisi olarakkat›ld›m. Abi olmak bir çok sorumlulu¤ubirlikte getirdi. Ama ben bundan hiçflikayetçi de¤ilim. Diyabetli çocuklar›nsorumluluklar›n› almak benim zorumade¤il, hofluma gidiyordu. Y›llar içinde diya-bet hakk›nda daha çok fley ö¤rendim.Ö¤rendiklerimi abisi oldu¤um çocuklaraö¤retmek, grup olarak haraket etmelerinisa¤lamak, sorunlar›n› çözmek bambaflka birduygu.. Diyabetli olmak bir ayr›cal›kt›r ... Sizi tan›mam› sa¤layan teyzem SalihaY›lmaz'a ve hocam›z Rüveyde Bundak'açok teflekkür ederim. Serkan DA⁄CI - Grup Abisi

21

kamp haberleri

Diyabetik Çocuklar Yaz Kamp›’na ilk kez2003 y›l›nda kat›ld›m. Fakülteyi yeni bitir-mifltim, asistanl›kta birinci y›l›m› doldur-mam›flt›m. Enez’de yap›lacak 11. DiyabetKamp›’na doktor olarak gidece¤imiö¤rendi¤imde sevinmifltim. Hastaneden uzaklafl›p, biraz nefes al›r›mdiye düflünmüfltüm. Ancak daha yolaç›karken yan›ld›¤›m› hem de çokyan›ld›¤›m› anlad›m. Kamp›n bafllad›¤› ilkdakikalardan, son çocu¤u ailesine teslimetti¤imiz ana kadar, adeta nefessizçal›flm›flt›k. Daha ötesi, o kadar çokçocu¤un sorumlulu¤unu omuzlar›n›zdahissetmek, her an diken üstünde olmakbile, bafll› bafl›na zor bir iflti. Ancak yine deEnez çok güzel ve çok farkl›yd›. Sankibaflka bir dünyayd› ve o dünyada herkesinsülin kullan›yordu. O kadar çok çocuk birlikte kan flekeriölçüp, insülin enjeksiyonu yap›yordu kioran›n normali buydu. ‹nsülin yapmayanlaranormaldi. Diyabetli olmayanlar, bu aileye kat›labilmek için diyabetli olmaya özenilebilirdi. Her seferinde çok yoruldumama 2003, 2004, 2005 ve 2006 y›llar›ndadört kez mutlulukla ‘Diyabetik ÇocuklarYaz Kamp›’nda çal›flt›m. Bu yaz›y› okuyantüm kamp arkadafllar›m› sevgiyle öpüyo-rum. Görüflmek üzere. Dr. Banu Küçükemre Ayd›n

Geçen yaz baflka bir arkadafl›m›n yerineDiyabetik Çocuklar Kamp›’n›n doktoruolaca¤›m son anda belli olmufltu. Bir yan-dan bunu bir tatil f›rsat› olarak düflünmüfl,mutlu olmufltum. Di¤er yandan yaklafl›k 80diyabetli çocu¤un sorumlulu¤unupaylaflaca¤›m için de korkmufltum. Kampa gidece¤imiz sabah çok büyük birailenin birlikte yola ç›kmak içinhaz›rland›¤›n› fark etti¤imde, bu ailenin birparças› olabilir miyim? Diyeendiflelenmifltim. Ancak Enez’in günefli,denizi ve herkesin s›cak davran›fllar› ileendiflelerim kayboldu. Yorucu olsa da çokzevkli bir çal›flma ortam›yd›. K›sacas›,umar›m bu kampa daha y›llarca kat›lmaf›rsat› bulurum.Dr. Sayg›n Abal›

22

Marmara üniversitesi hastanesinde diyetuzman› olarak çal›flmaktay›m. Diyabetikçocuklar kamp›na 4 y›ld›r kat›l›yorum.Kampa kat›lmaktan ve bu ekibin içinde yeralmaktan çok mutluyum. Kamp organizas-yonunun çok iyi oldu¤unu, tüm detaylar›nönceden düflünülüp çok iyi planland›¤›n›ve yine çok iyi bir ekip çal›flmas›n›noldu¤unu düflünüyorum. Bu kamp diyabetli çocuklar için kaç›r›lma-mas› gereken büyük bir f›rsat. Kamptaçocuklar kendi yafl›tlar›yla ve grup baflkan-lar›yla çok keyifli zaman geçiriyorlar, bilgive deneyimlerini artt›r›yorlar. Her diya-betli çocu¤un bu kamplardan daha s›kl›klayararlanmas›n› istiyorum. Kamp›n bana daolumlu katk›lar› oldu. Egzersiz yapmayabafllad›m. Kamplar, yaflam›mda tatl› yor-gunluklar olarak hat›rlayaca¤›m dönemler. Diyetisyen Sabiha Keskin

Marmara Üniversitesi Hastanesi diyetteknisyeniyim. Diyabetik ÇocuklarKamp›na 3 y›ld›r kat›l›yorum. Böyle birorganizasyonun içinde bulunmaktan mem-nunum. Kamp›n iflleyifli son derece profes-yonel. Çocuklar her an gözetim alt›nda.Tedavileri kontrollü yap›l›yor. Bu nedenle kampta ö¤rendiklerini normalyaflamlar›na geçirmeleri daha kolay oluyor.

Gördü¤üm kadar›yla, diyabetli çocuklardiyabetli olmayanlardan daha düzenli vesa¤l›kl› yafl›yorlar. Kamp›n günlük program›çok yüklü. Çocuklar çok hareketli. Bir haf-tan›n nas›l geçti¤i anlafl›lm›yor. Arkas›ndatatl› bir yorgunluk b›rakan bu kamptadeneyimli bir ekiple birlikte çal›flmaktan damutluyum. Nuray Özarabac›.

23

Diyabetle Bar›fl›k Yaflam›mKamplarla Bafllad›Tüm y›l boyunca kendini en mutlu hissetti¤in yer neresi diye sorsalar, hiçdüflünmeden verece¤im cevap san›r›m Enez kamp› olurdu. Eminim ki kampakat›lan çocuklar da benimle hem fikirdir. Çünkü kampa giderken ailelerindenayr›lmak istemeyip, yolda göz yafl› döken çocuklar, bu kez kamp dönüflündekamp bitiyor diye gözyafl› döküyorlar. Tabii ki bu, sadece kamp›n maneviolarak bize katt›¤› mutluluk. Ya di¤er katt›klar›…

2003 y›l›n›n May›s ay›yd›. Di-yabet Hemflireli¤i SertifikaKursu için, ‹stanbul Üniversi-tesi T›p Fakültesi Çocuk Kli-ni¤i Büyüme-Geliflme ve En-dokrinoloji Bölümü’nde stajyapmaktayd›m. Bir ö¤le aras›yemek saatinde, bölüm hem-fliresi sevgili Saliha abla ilesohbet ediyorduk. Onyedi y›l-l›k Tip 1 diyabetliydim ve ilkkez diyabetliler için yaz kamp-lar›n›n oldu¤unu duydum.

Hem de bizim ülkemizde. Saliha ablay› büyükbir dikkatle dinlerken, böyle bir kampa kat›lma-n›n, hem kendim hem de meslek yaflam›m içinçok önemli bir deneyim olaca¤›n› düflündüm.Saliha ablaya kamplarla ilgili ard arda sorularyönlendirdim. Önce içimde garip bir buruklukhissettim. Çünkü ben de bir zamanlar diyabetlibir çocuktum ve bizler için düzenlenen, her yö-nüyle yararl›, kesinlikle her diyabetli çocu¤unkat›lmas› gereken bir etkinlikten y›llarca haber-dar olamam›flt›m. O andan itibaren tek amac›mbir flekilde bu kampa kat›lmak olmufltu. Ne ya-p›p edip bu kampa kat›lmal›yd›m. Bu konudaSaliha abladan yard›m istedim. Kamplar›n çal›fl-ma sistemini bilmiyordum. Bu nedenle Salihaabladan en az›ndan 1-2 gün gözlemleyebilmekiçin, misafir olarak kampa kat›lmay› rica ettim.Sa¤ olsun beni k›rmad›. Çok sevdi¤im hocala-r›mla tan›flt›rd› ve kampa kat›lmam› sa¤lad›. ‹fl-te çok istedi¤im bir amac›m gerçek olmufltu.Aradan sadece iki ay geçmiflti ve bekledi¤im o

gün gelmiflti. 2003 Temmuz ay›yd› ve en azkampa kat›lan çocuklar kadar heyecanl›yd›m.Tatl› bir telafl bafllam›flt› bile. ‹nsanlar bu heye-can›m›n nedenini anlayamayabilirler. Henüz 15yafl›nda iken diyabetle tan›flm›flt›m ve maalesefbulundu¤um flehirde diyabet tedavisi için erifl-kin servislerinde yat›r›lm›flt›m. Diyabet yaflam›-m›n ilk 6 y›l› sadece bu yüzden diyabete isyanlageçti. Ta ki 6 y›l sonra diyabetli bir çocuk gö-rünceye kadar. fiu anda ise onlarca diyabetikçocukla bir aradayd›m. Hayat›m›n en güzelgünlerinden biriydi. Kampta beklentileriminçok daha fazlas› gerçekleflti. Dört fleker çocu¤aablal›k etmenin ötesinde, hemflire olarak datüm etkinliklere kat›l›yordum. Ayn› zamandada bir kamp çocu¤uydum. Bu ilk kat›ld›¤›mEnez Kamp›’ndan bu güne kadar 4 kez Enez,3 kez Antalya ve 1 kez de ‹znik olmak üzeretoplam 8 Diyabetik Çocuklar Yaz Kamp›ndagörev yapt›m. Hem diyabetli hem de diyabethemfliresi olarak, kamplar›n bana ve hayat›makatt›¤› özellikleri anlatmaya kelimelerim yet-mez.Kampa ilk kat›ld›¤›mda, y›llar›n diyabetlisi ol-

24

kamp haberleri

Seher YAfiAR

Seher YAfiAR Bursa ‹l Sa¤l›k Müdürlü¤ü Fevzi Çakmak Diyabet Merkezi Diyabet E¤itim Hemfliresi

mama ra¤men, diyabetle yaflamay› tam olarakbilmedi¤imi anlad›m. Teorik olarak belki bir-çok fleyi biliyordum. Ama uygulamaya gelince,neredeyse bildiklerimin yar›s›n›n ask›da kald›¤›-n› farkettim. Hiçbir hastane ortam› ve günlükyaflam, kamp ortam› kadar ö¤retici olamaz. Bu-nu en basit olarak flu örnekle aç›klayabilirim.Kampa ilk kat›ld›¤›mda, 7 y›ll›k diyabet hemfli-resiydim. ‹ki y›ll›k kamp deneyimi olan, 10 ya-fl›nda diyabetli bir çocuk bana “Abla bu seninilk kamp›n m›?” diye bir soru sordu. Ben de“evet ilk kez kampa kat›l›yorum. Neden sor-dun?” fieklinde bir soru yönelttim. Ald›¤›m ce-vap beni flaflk›na çevirdi. “Çok acemi görünü-yorsun da”. Çocuk çok hakl›yd›. Çünkü bu kampta, kazan›-lan deneyimler, ö¤renilen bilgiler ve 24 saatlikyo¤un bir program, diyabetle birlikte yaflarkenyap›lmas› gereken her fley (seyahat, uyku, teda-vi, beslenme, e¤itim, egzersiz, spor, sosyal akti-vite, e¤lence ve bunlar uygulan›rken karfl›lafl›lantüm güçlükler ve güçlükler karfl›s›nda üretilenpratik çözümler vb.) mevcuttu. Bütün bunlarbenim ilk deneyimimdi. Tüm y›l boyunca ken-dini en mutlu hissetti¤in yer neresi diye sorsa-lar, hiç düflünmeden verece¤im cevap san›r›mEnez kamp› olurdu. Eminim ki kampa kat›lançocuklar da benimle hem fikirdir. Çünkü kam-pa giderken ailelerinden ayr›lmak istemeyip,yolda göz yafl› döken çocuklar, bu kez kampdönüflünde kamp bitiyor diye gözyafl› döküyor-lar. Tabii ki bu, sadece kamp›n manevi olarakbize katt›¤› mutluluk. Ya di¤er katt›klar›…Kampta her fleyden önce mükemmel bir ekipçal›flmas› ve çal›flanlar› mevcut. Onlar sayesindetüm diyabetli çocuklar, bir taraftan bir arada ol-man›n mutlulu¤unu yaflarken (psikolojik aç›danyaln›z olmad›klar›n›n fark›na var›rken), di¤er ta-raftan fark›na varmadan pek çok fley ö¤reniyor-lar . Bu bilgiler her türlü ortamda diyabetle ba-fla ç›kabilmenin yollar›n› aç›yor. Bütün bunlarailave olarak, kamplar›n bana ve bizlere sa¤lad›¤›en önemli özelliklerden biri de motivasyondur.Diyabetin süreklilik gerektiren bir yaflam tarz›oluflu ve bu yaflam tarz›nda mutlak gerekli olantedavinin önemi kadar, takibini sürdürebilmekaç›s›ndan çok gerekli olan motivasyon, en güzelflekliyle kamplarda verilmektedir. Zaten tümçocuklar›n, kamp sonras› takiplerini daha dik-katli yapmalar› ve HbA1C düzeylerinin daha iyi

seyretmesi kamp-ta sa¤lanan moti-vasyonun en güzelispat›d›r. Dikkati-mi çeken bir di¤erkonu da kampa, ilkkat›lan çocuklarladaha fazla kampdeneyimleri olan çocuklar aras›nda inan›lmazfark oluflu. Bu fark sadece bilgilenme ve bilgile-rini günlük hayatta uygulamayla kalmay›p, sos-yal aç›dan da kendilerine güvenen, özgüveniyüksek çocuklar haline gelmeleri. Bunun aç›kla-mas›, san›yorum bu durumu yaflayan biri ola-rak, yaln›z olmad›klar›n› anlamalar›, birbirleriylebir çok konuyu paylaflmalar›, birbirlerine desteksa¤lamalar› ve gerçekten iyi durumda olan abive ablalar›n örnek almalar› olabilir. Ayr›ca evortam›nda, sürekli anne-baba kontrolü alt›ndabulunan çocuklar, kampta ilk kez kendi kont-rollerini ele almay› ö¤reniyorlar. Kendi kendile-rine fleker ölçüp, insülin yapma baflta olmaküzere, pek çok beceri kazan›yorlar. Yani kamp-lar bir nevi okul. Sadece diyabetli çocuklar›nde¤il, tüm sa¤l›k ekibinin birçok deneyim ka-zand›¤›, ayn› zamanda da çok e¤lenceli ve ke-yifli bir tatil ortam›n›n oldu¤u bir okul. Tabii kiçok yoruldu¤umuz da inkar edilemez. Bu ka-dar yararl› olan bir organizasyonda bulunmam›-z› sa¤layan en baflta de¤erli hocalar›ma, deste¤i-ni esirgemeyen tüm kurum ve kurulufllara, tümkamp ekibine ve diyabetli arkadafl ve kardeflleri-me teflekkür ederim. En kötü günlerimizinkamplardaki gibi olmas› ve gelecek kamplardagörüflmek üzere sa¤l›kl› ve bol motivasyonlugünler diyorum.

25

Çocuk ve SporBaz› ebeveyn ve antrönerlerde belli bir spor dal›na ne kadar erken yafltabafllan›rsa o kadar baflar›l› olunaca¤› görüflü hakimdir. Oysa öncelikle çocu¤unbirden fazla spor dal›na kat›larak ve yeterli fiziksel düzeye ulaflmas› sonras›ndaçocu¤un ilgisi ve yetene¤i oldu¤u düflünülen spor dal›na yönlendirilmesi gerekmektedir.

Geçen yüzy›lda çocuklar›n sportif faaliyetleri,çok organize olmayan, hatta daha çoke¤lence amaçl› iken, 21. yüzy›lda dahaorganize, planl›, programl›, üst düzeyde bi-limsel deste¤in sa¤land›¤› sportif faaliyetlerçerçevesinde yap›lmaktad›r. Bu geliflmetoplumlar›n sosyo-ekonomik ve kültüreldüzeylerinin geliflmesi, halen k›s›tl› düzeydede olsa bilimsel çal›flmalar›n artmas›, sporsektörünün ekonomik boyutlar›n›n büyüme-

si, son y›llarda çocuklar aras›nda obezite(fliflmanl›k) s›kl›¤›n›n artmas› ile aç›klanabilir.Günümüzde yukar›daki nedenlerin bir veyabirkaç›ndan dolay›, çocuklar›n erken yafllardafiziksel aktivite ve spora kat›l›mlar› her geçengün art›yor. Amerika Birleflik Devletleri’nde30 milyonun üzerinde çocuk ve adelosan›nbireysel veya tak›m sporu yapt›¤› tahminediliyor. Bu yaz›da, spor ve çocuk bafll›¤›alt›nda sporun genel faydalar›, büyüme ve

28

sa¤l›k bilgileri

Dr. Hakan Bozda¤‹stanbul T›p Fakültesi Spor Hekimli¤i Ana Bilim Dal›

29

geliflme üzerine etkisi ile yafla uygun sporaktiviteleri, beslenme ve s›k görülensakatl›klar hakk›nda k›saca bir de¤erlendirmeyap›lacakt›r.

Sporun Genel Faydalar›Düzenli egzersiz ve spor ile; ● Çocuklar e¤lenirler, hofl vakit geçirirler.Yeni arkadafllar edinir ve paylaflma duy-gusunu ö¤renirler. Grup içinde sorumlulukalmay› ö¤renirler. ‹leri yafllarda sa¤l›kl›yaflama ve düzenli spor yapma al›flkanl›¤›kazan›rlar.● Kemik mineral yo¤unlu¤u artar. Yap›lançal›flmalar erken yafllarda spor yapmayabafllayan k›z çocuklar›nda ileri yafllarda kemikerimesinin (osteoporozun) daha geçbafllad›¤›n› gösterilmifltir.● Ya¤s›z vücut kitlesi artar. Sedanter yaflam›önledi¤i için, obeziteden ve dolay›s›ylabirçok kronik hastal›ktan korunmufl olunur.● Kan ya¤ profili düzelir. Çocuklarda aerobikegzersizle, iyi kolesterol olarak bilinenHDL’nin artt›¤›, kötü kolesterol olarak bili-nen LDL’nin azald›¤› görülmüfltür.● ‹nsulin duyarl›l›¤› artar. Yap›lan düzenliaerobik egzersizle insulin direncinin azald›¤›bilinmektedir.● ‹leri yafllarda kalp ve damar hastal›klar›nayakalanma riski azal›r. Düzenli spor yapmaal›flkanl›¤› sonucu, kan ya¤ profilinin

düzelmesi ve obeziteninönlemesi nedeniyle kalp vedamar hastal›klar› riski azal›r.● Anksiyete ve depresyondankorunulur.

Sporun Büyüme-GeliflmeÜzerine EtkisiSporun büyüme ve geliflmeüzerine etkisi uzun süredirmerak konusu olmufltur veolmaya da devam etmektedir.Antreman veya egzersizin kas,hormonlar ve boyun uzamas›n›sa¤layan büyüme plaklar› (epi-fiz) üzerindeki etkilerine iliflkintart›flmalar güncelli¤ini koru-maktad›r. Bu konudakigörüfller farkl›d›r. Uzunca bir

dönem, fiziksel aktivite ve spor yapman›nbüyümeyi olumlu yönde etkiledi¤i düflünül-müfltür. Ancak, büyüme h›z›n› etkileyip

sa¤l›k bilgileri

etkilemedi¤i tam olarak anlafl›lamam›flt›r.Hatta günümüzde düzenli aktivite ya daspor yapman›n boy uzunlu¤unu, boy uzamah›z›na ulaflma zaman›n› ve cinsiyet özellik-lerinin geliflimini de etkilemedi¤i göster-ilmektedir. Bununla birlikte yap›lan sporundal›na ve cinsiyete ba¤l› de¤iflikliklergözlenebilmektedir. Beyzbol, futbol ve bas-ketbol oynayan ve yüzen erkek çocuklardaileri düzeyde iskelet geliflimi görülürken;atletizm, jimnastik ve bale yapan k›z çocuk-larda iskelet gelifliminde gecikme görülmek-tedir.

Yafla Uygun Spor AktiviteleriBaz› ebeveyn ve antrönerlerde belli bir spordal›na ne kadar erken yaflta bafllan›rsa o kadarbaflar›l› olunaca¤› görüflü hakimdir. Oysaöncelikle çocu¤un birden fazla spor dal›nakat›larak yeterli fiziksel düzeye ulaflmas› son-ras›nda çocu¤un ilgisi ve yetene¤i oldu¤udüflünülen spor dal›na yönlendirilmesi gerek-mektedir. Genel görüfl, çocuklar›n ergenlik-ten önce bir spor dal›nda branfllaflmas› öne-rilmemektedir. Toplumda, çocuklar›n kuvvetçal›flmas› yapamamas› yönünde yanl›fl bir kan›hakimdir. Çünkü kuvvet çal›flmas›dendi¤inde, genellikle halter sporudüflünülmektedir. Oysa son yap›lançal›flmalar, çocuklar›n uzman kifliler gözeti-minde, düflük a¤›rl›klarla çok tekrarl› kuvvetçal›flmalar› yapmalar›n›n, kas büyümesinesebep olmadan kas-sinir uyumunuartt›rd›¤›n› göstermektedir. Ayr›ca kuvvet

çal›flmas›ile çocuklar›n hemperformans› artarhem de sakatlanma

riskleri azalmaktad›r.Çocuklarda spora bafllayabilmek için, yafltanziyade fiziksel geliflimin uygunlu¤ugözönüne al›nmal›d›r. Genel olarak çocuk-lar›n yafl gruplar›na uygun aktiviteler afla¤›dabelirtilmifltir.

2-6 yafl grubu:Bu yafl gurubu çocuklarda temel kassalhareketler ö¤renilir. Örne¤in atma, tutma,koflma, s›çrama gibi hareketler. Bu hareketlerkas ve sinir sistemi geliflimine katk›dabulunur. Aktiviteler yar›flma ve k›yaslamayapmadan OYUN çerçevesinde yap›lmal›d›r.Hareketler karmafl›k hale getirilmedenbasitçe yap›lmal›d›r. OYUN fleklinde kovala-maca, takla atma, ip atlama, yüzme, sek sek,bisiklet sürme, yürüme, topa vurma gibiaktiviteler bu yafl grubu için uygundur.

7-10 yafl grubu: Bu dönemde temel kassal hareketler ö¤renilir.Giderek daha karmafl›k ve spor türüne özgü

30

31

hareketlere bafllan›r. Örne¤in topu daha uza¤avurma veya daha dikkatli f›rlatma gibi. Bisikletsürme, futbol, basketbol, voleybol, tenis, masatenisi, dans, jimnastik bu yafl grubu için uygunaktivitelerdir.

10 ve üstü yafl gurubu:Bu dönemde art›k karmafl›k kassal hareketlerö¤renilmifl, kas ve sinir sistemi geliflmifltir. Bunedenle çocuklar, yavafl yavafl ilgi duyduklar›ve yeteneklerinin oldu¤u spor branfl›na yön-lendirebilirler. Yar›flmal› tak›m sporlar›nakat›labilirler. Ancak burada yar›fltan di¤er birdeyiflle kazanma ve kaybetme duygusundançok spor yapman›n önemi üzerinde durul-mal›d›r. Spor sezonuna bafllamadan önce,çocuklar›n, yeterli kondisyon ve performansgösterebilmeleri için gerekli olan esneklik,kuvvet, dayan›kl›l›k ve denge çal›flmalar›n›mutlaka yapmalar› gerekir.

Beslenme ve S›v› Al›m› Spor yapan çocuklarda beslenme al›flkanl›¤›çok önemlidir. Sa¤l›kl› büyüme-geliflme veüst düzey performans göstermeleri için,

çocuklar›n yeterli ve dengeli beslenmelerigerekir. Yapt›klar› fiziksel aktiviteye ba¤l›olarak, günde ortalama 500 ile 1000 kalorilikek bir enerjiye ihtiyaç duyarlar. Bu enerjiyiflekerli ve ya¤l› besinlerden çok, ekmek, pilav,makarna gibi tah›llardan, meyvelerden ve sütgrubundan almalar› önerilir. Beslenmedeçeflitlilik çok önemlidir. Spor yapan çocuk-lar›n farkl› gruplardan besinleri, yafllar›na veyapt›klar› sporun gereksinimlerine uygunmiktarlarda yemeleri gerekir. Anne-babalarve antrenörler, bazen çocuklar›n yeterlibeslenemedikleri, bazen de performansdüzeylerini artt›rmak düflüncesiyle ek besindestek ürünlerine (örne¤in kreatin, glutamin,kompleks vitamin tabletleri vb.) baflvurmak-tad›rlar. Olumlu etkileri tart›flmal› olan buürünleri kullanmak yerine, düzenli antreman,yeterli dinlenme ve dengeli beslenmenin eniyi destek oldu¤u unutulmamal›d›r. Peynirlisandviç, tost, yulafl› bisküvi, kuru üzüm,incir, ceviz, f›nd›k, f›st›k ezmesi, meyve, tazes›k›lm›fl meyve sular›, süt, ayran vb. sporyapan çocuklar›n ara ö¤ünleri için uygunbesinlerdir.

sa¤l›k bilgileri

Anne-babalar›n ve antrenörlerin beslenmedes›v› al›m›na dikkat etmeleri önemlidir.Çocuklar aktivite ile eriflkinler kadarterleyemedikleri gibi, çevresel s›cakl›¤a karfl›da eriflkinlere göre daha duyarl›d›rlar. Bunedenle vücuttan s›v› kayb› olaraktan›mlanan dehidrasyona ve s›cakl›k çarp-mas›na karfl› dikkatli olunmas› gerekir.Susuzluk hissi bafllad›¤›nda, dehidrasyonbafllam›fl demektir. Bundan dolay› anne-babalar ve antrenörler s›v› kayb› ve s›cakl›k çarpmas›n› önlemek için, çocuklar›n sporöncesinde, spor s›ras›nda ve sonras›nda s›v›almalar›n› teflvik ve kontrol etmelidirler.Spor yapan çocuklara s›v› gereksiniminikarfl›lamak amac›yla, fleker içeri¤i fazla olanmeflrubatlar ve meyve sular› yerine, sporcu-lara özel sporcu içeceklerini kullanmalar›önerilmektedir. Sporcu içecekleri hemyeterli s›v› hem de enerji al›m›n› sa¤lamak-tad›rlar. Mideden geçifl süreleri ve ba¤›rsak-lardan emilimleri de yavafl oldu¤u için,sporcu içecekleri olas› mide barsak sorun-lar›na karfl› emniyetlidir.

Genel olarak,Aktivite öncesi: 120-240ml ya da 1-2 çaybarda¤›Aktivite s›ras›nda: Her 15-20 dakikada,120ml ya da 1 çay barda¤›Aktivite sonras›nda: Terle kaybedilen 1gkarfl›l›¤›nda, 480-720ml ya da 3-4 subarda¤›, s›v› al›m› önerilmektedir.

Tüm bu s›v›lar›n yudum yudum, oldukçayavafl al›nmas› gerekmektedir.

Çocuk Sporcularda S›k GörülenSakatl›klarÇocuklar›n spora kat›l›mlar›n›n artmas›ylabirlikte, spora ba¤l› sakatl›klar›n s›kl›¤›ndada art›fl gözlenmektedir. Çocuklarda s›kl›klakas-iskelet sistemi yaralanmalar› görülür.Genellikle temas ve mücadele sporlar›ndayaralanma riski daha fazlad›r. En s›k yaralanan bölgeler, diz ve ayakbilekleridir. Ayr›ca çocuklarda kronik seyirlisakatl›klar da gözlenmektedir. Yaralanmanedenleri çok çeflitli olmakla birlikte, herspor dal› ve cinsiyet için farkl›l›klar gösterir.Çocuklarda sportif yaralanmalar›n önlen-mesi ya da yaralanma meydana geldiyseerken tan› ve tedavisi için anne-baba,antrenör ve hekim iflbirli¤i sa¤lanmal›d›r.Kas-iskelet yaralanmas› d›fl›nda özellikle baflve boyun travmalar›na karfl› dikkatli olun-mal›, gereken önlemler al›nmal› ve çevreselkoflullar sa¤lanmal›d›r.

Sonuç ve öneriler1. Çocuklar ilgileri ve yetenekleri do¤rul-tusunda bir spor dal›na yönlendirilmeli ya dakat›l›mlar› teflvik edilmeli, erken yaflta tek birspor branfl›na yönlendirilmemeli.2. Çocuklar›n sonuç ne olursa olsun oyunakat›l›mlar› sa¤lanmal›.3. Çocuk, anne-baba, antrenör ve hekimaras›nda iflbirli¤i sa¤lanmal›.4. Çocuklar spora kat›l›m öncesinde ve son-ras›nda büyüme-geliflme, beslenme, kardiyakve di¤er sistemler aç›dan hekim kontrolündeolmal›. 5. Çocuklardaki sportif yaralanmalar›n erkentan› ve tedavisi yap›lmal› ve önlenmesi içintedbirler al›nmal›.6. Antreman yo¤unlu¤una paralel olarakyeterli dinlenme zamanlar› ayr›lmal›.7. Çocuklar›n yeterli ve dengeli beslenmeleridüzenlenmeli.8. Çocuklar›n aktivite öncesinde, aktivites›ras›nda ve sonras›nda yeterli s›v› al›mlar›sa¤lanmal›.9. Dehidrasyon ve s›cakl›k çarpmas› riskinekarfl› dikkatli olunmal›d›r.

32

33

sa¤l›k bilgileri

Diyabetli Çocuklar›n Periodontal (Difleti) Hastal›klar Aç›s›ndan De¤erlendirilmesiKlini¤imizde en az 1 y›l ve üzerinde izledi¤i-miz 81 (46 k›z, 38 erkek) diyabetli çocu¤u-muz ‹stanbul Üniversitesi, Difl hekimli¤i Fa-kültesi Periodontoloji Anabilim Dal›ndanProf. Dr. Erhan F›ratl› iflbirli¤iyle a¤›z bak›-m› ve periodontal hastal›klar aç›s›ndan de¤er-lendirildi. Periodontal hastal›klar, difller üze-rinde biriken ve çevre dokular› enfekte edenbakteriler taraf›ndan bafllat›lan, difleti ve difl-leri destekleyen dokular› etkileyen iltihabihastal›klard›r. Diyabetli kiflilerde periodontalhastal›klar›n s›kl›¤› ve fliddetinde art›fl oldu¤ubildirilmektedir. Ayr›ca diyabetin periodontalhastal›klar›n oran›n› artt›rd›¤›, periodontalenfeksiyonlar›n da kan glukoz kontrolunuolumsuz etkiledi¤i de bilinmektedir. 2005 y›l›nda yürüttü¤ümüz bu çal›flmada,çocuklar›n yafllar› 4-19 y›l, diyabet izlem sü-resi ise 1-19 y›l aras›nda de¤ifliyordu. Çal›fl-ma s›ras›nda çocuklara, günlük difl f›rçalamas›kl›¤› soruldu. Son bir y›ll›k HbA1C düzey-lerinin ortalamas› al›nd›. Daha sonra, dene-yimli periodontistler Dr. Merih Kafao¤luveDr. Sinem Yeflil taraf›ndan, a¤›z hijyeninin

ihmal edilmesiyle, difller üzerinde birikenbakteri pla¤› ve difl eti iltihab›n›n derecesi de-¤erlendirildi. Çal›flman›n sonunda, çocukla-r›n 39’unun (% 47.4) günde 2 ya da üzerin-de difl f›rçalad›¤›, 27’sinin (% 34.2) günde 1kez f›rçalad›¤› ve 15’inin (% 18.4) ise hemenhiç difllerini f›rçalamad›¤› görüldü. Çocukla-r›n ortalama HbA1C düzeyleri %8.5 idi veHbA1C düzeyleri difleti iltihap derecesiyleiliflkiliydi. Nitekim HbA1C de¤eri %8’inüzerinde olan diyabetlilerde, difl eti iltihaplar›derecesi, HbA1C de¤eri %8’in alt›nda olan-lardan belirgin derecede yüksekti. Günlük diflf›rçalama s›kl›¤› ile difleti hastal›¤› derecesikarfl›laflt›r›ld›¤›nda, günlük difl f›rçalama al›fl-kanl›¤› 2 veya üzerinde olanlarda, hiç f›rçala-mayanlara göre, difleti hastal›¤›n›n belirginderecede daha düflük oldu¤u gözlendi.Özetlersek, kötü kan glukozu kontrolü veyetersiz difl bak›m› al›flkanl›¤›, difleti hastal›k-lar›n› artt›rmaktad›r. Diyabetli çocuklar›n da-ha iyi bir diyabet kontrolü için, difl bak›m›naözen göstermeleri ve düzenli olarak difl vedifleti kontrollerini yapt›rmalar› önemlidir.

*Prof. Dr. Nurçin Saka, **Uzman Dr. fiükran Poyrazo¤lu, Hemflire Saliha Y›lmaz*‹stanbul Üniversitesi Çocuk Sa¤l›¤› Enstitüsü

** ‹stanbul Üniversitesi ‹stanbul T›p Fakültesi Çocuk Sa¤l›¤› ve Hastal›klar› Ana Bilim Dal›

Çocuklarda fiiflmanl›k fiiflmanl›k tüm dünyada eriflkinleri oldu¤u kadar, çocuklar› da tehdit eden ve önlenmesi gereken kronik bir hastal›kt›r. Sa¤l›¤›n bo¤azdan geldi¤i gibi, bo¤azdan gitti¤inide unutmamal›y›z. Sa¤l›kl› beslenme al›flkanl›klar›, bebeklikten itibaren ve tüm aile bireylerinikapsayacak bir biçimde gelifltirilmelidir. Sa¤l›kl› beslenmenin, bedensel aktivite ile desteklenmesi fliflmanl›¤› önleyici en önemli yaklafl›md›r.

Epidemiyolojik çal›flmalar ve istatistik veriler,fliflmanl›k (obesite) ve getirdi¤i sorunlar›ntüm dünyada çocuklar› da kapsamak üzeregiderek artt›¤›n› göstermektedir. Durumülkemiz için de farkl›l›k göstermemektedir.Hatemi ve arkadafllar›n›n gerçeklefltirdi¤iTürkiye Obesite ve Hipertansiyon Tarama(TOHTA 2002) araflt›rmas› sonuçlar›na göre18 yafl alt› popülasyonda fliflmanl›k k›zlarda%28, erkeklerde % 18 olarak belirlenmifltir.Gözlemler fliflmanl›¤›n salt say›sal olarak de¤il,derecesi yönünden de artt›¤›n› göstermekte-dir. Bir zamanlar sa¤l›¤›n ve verimlili¤ingöstergesi olarak de¤erlendirilen fliflmanl›k,günümüzde birçok hastal›k riskini tafl›yan bir

sa¤l›k sorunu olarak kabul edilmektedir.Genetik, hormonal, metabolik, psikososyalpatolojiler organik siflmanl›k nedeni ola-bilmektedir. Ancak, ne yaz›k ki fliflman çocuk-lar›n sadece %5’inde organik patoloji sapta-nabilmekte, geriye kalan önemli bir kesi-minde (%95) ise eksojen fliflmanl›k olarakadland›rd›¤›m›z çevrel faktörler rol oynamak-tad›r. Günlük yaflant›m›zda ald›¤›m›z enerjiile tüketti¤imiz enerjinin bir denge içindeolmas› son derece önemlidir. Al›nan enerjinintüketilenin önüne geçmemesi gerekir.Eksojen fliflmanl›k günlük al›nan kalorinintüketilenden fazla olmas›d›r. fiiflmanl›¤›n gelifliminde gebelik, yaflam›n ilk

34

sa¤l›k bilgileri

Prof. Dr Gönül Öcal Ankara Üniversitesi T›p Fakültesi Pediatrik Endokronoloji Ana Bilim Dal›

y›l›, okul öncesi 5-6 yafl ve adolesan dönemikritik dönemlerdir. Çocukluk yafllar›ndabafllayan fliflmanl›k, eriflkin yafllarda da süre-bilmekte ve oluflturdu¤u olumsuz etkilererkene kaymaktad›r.Al›nan enerjinin sa¤l›kl› tüketilebilmesi için,çocu¤un yafl›n›n gerektirdi¤i bedenselaktiviteyi göstermesi oyun oyna-mas›, koflmas›, z›plamas›,yürümesi gerekmektedir.Günümüz koflullar›ndaözellikle kentselyaflamda, çocuklaraoyun alanlar› giderekk›s›tlanmakta, yeflilalanlar azalmakta,ayr›ca hava kirlili¤i,sokaklar›n tehlikelerinedenleri ile çocuklarkapal› mekanlarahapsedilmekte, merdivenkullan›m›n›n yerini asansöralmakta, okula yürüyerekgitme yerine servis ara-balar› kullan›lmaktad›r.Çocuklar oyunaayr›lmas› gereken saat-lerini haz›rl›kkurslar›nda, televizyonkarfl›s›nda ya da bilgisa-yar oynayarak geçirmek-tedirler. Televizyonseyrederken ya da bil-gisayar oynarkensürekli bir fleylerat›flt›rma, riskidaha da büyüt-mektedir.Okullarda bedene¤itimi dersinin yeri-ni, ço¤unlukla testsaatleri almaktad›r.Toplum olarakdüzenli egzersizyapma al›flkanl›¤›m›z olmad›¤›ndan çocuk-lar›m›za da bu konuda iyi bir örnekoluflturam›yoruz. ‹flte bu hareketsiz yaflamtarz› çocuklar›m›z› fliflmanl›k riskine sokarken,kemik sa¤l›¤›n› da olumsuz etkilemektedir.KOCAEL‹ Üniversitesi’nde gerçeklefltirilen

bir çal›flmada, 6 -16 yafl aras› 555 çocukta, 5saatten uzun süre TV izleme oran›, fliflmanlar-da %60, normal kilolularda %16 olarak bulun-mufltur.Sa¤l›ks›z besleme al›flkanl›¤›, fliflmanl›¤›n di¤erönemli bir nedenidir. Yaflam›n ilk y›l›nda

anne sütünden erken kesme, ek besinlereerken bafllama, fleker ve flekerli

besinlere al›flt›rma bebeklikdönemindeki risk faktör-

leridir. Çocukluk döne-minde afl›r› ya¤l›, liftenyoksun besinlerin, kolal›içeceklerin, haz›r meyvesular›n›n afl›r› tüketilme-si, beslenmenin belli birsofra düzeni içinde,belirli saatlerde ailenin

denetimi alt›ndayap›lamamas›, ço¤u kez

günün en önemli ö¤ünüolan kahvalt›n›n geçifltirilmesiya da atlanmas›, ailelerin çocuk-

lar› çikolata, pasta ve ham-burger gibi besinlerle ödül-lendirmeleri, ayak üstü haz›rbesinlerin (fast-food) s›ktüketilmesi, abur cubur

at›flt›rma, meyve ve sebzetüketiminin yetersizli¤i,

besinleri iyiceçi¤nemeden yutmakötü beslenmeal›flkanl›klar›n›nbafll›ca örnek-leridir. Çocuklukça¤› obesitesininoluflumunda

kültürel ve gelenekselfaktörler de gözard›edilemez. Ço¤u kezçal›flan anneninçocu¤una aile

büyükleri bakmaktave afl›r› ilgi ve sevgi gösterisi olarak, s›k s›kpatates k›zartmas›, pasta, börek, tatl›lar gibikalorili besinler gündeme gelebilmektedir.Benzer flekilde çocuk bak›c›lar›n› veanaokullar›n› da fliflmanl›¤›n gelifliminde etkiliunsurlar olarak sayabiliriz.

35

sa¤l›k bilgileri

fiiflmanl›k Nas›l Tan›mlan›r?Vücut ya¤ kitlesindeki art›fl› belirleyen ve enyayg›n olarak kullan›lan, güvenilir ve basitindeks vücüt kitle indeksidir (VK‹ = vücuta¤›rl›¤› (Kg)/metre olarak boyun karesi).Çocuk ve Adolesanlarda VK‹ yaflla de¤iflimgösterir. Bu nedenle VK‹’nin pek çok ülkedeçocuklar için referans e¤rileri oluflturulmufltur.Türk çocuklar› için 6-18 yafl aras› Bundak vearkadafllar›n›n oluflturdu¤u e¤riler mevcuttur.Vücut kitle indeksi yafla ve cinse göre 85’inci-95’inci yüzde e¤rileri aras›nda ise çocuk kilolu,95’inci yüzde e¤risinin üzerinde ise fliflmanolarak kabul edilmektedir. Epidemiyolojikgözlemler, VK‹’nin 85’inci, daha da ideali75’inci yüzdenin alt›nda tutulmas›n›n, yetiflkindönemde oluflabilecek yan etkilerin engellen-mesinde önemli oldu¤unu vurgulamaktad›r.Kar›n bölgesinde biriken ya¤lar›n metabolikolumsuz etkileri daha fazla olmaktad›r. Bunedenle bel/kalça oran› kullan›lan bir di¤erönemli ölçütse de çocuklar için yafl ve cinsleregöre referans de¤erler belirlenmemifltir.

fiiflmanl›¤›n Olumsuz Etkileri:fiiflmanl›¤›n tan›mlanan bafll›ca olumsuz etki-leri: ‹nsülin hormonuna karfl› dokularda dirençgeliflmesi ve tip 2 diyabet, artan insülinle ilgiliolarak deride k›vr›m yerlerinde, ensede akanto-sis nigrigans denilen koyu renkli sertleflmeler,hipertansiyon, plasma lipidlerinde artma, erkendamar sertleflmesi, karaci¤erde siroza kadargidebilen ya¤lanma, adolesan k›zlarda vekad›nlarda polikistik over sendromu, ortopediksorunlar, plazma ürik asid düzeyinde yük-selme, uyku apnesi, solunum kapasitesininazalmas›, ast›m, safra kesesi hastal›klar›, nefrit,uterus/kolon rektum kanserlerine e¤ilimin art-mas›d›r. Altan Onat ve arkadafllar›, TEKHARFçal›flmas›nda VK‹’nin fliflmanl›k yönünde herbirim art›fl›n›n, koroner kalp hastal›¤› riskini %9yükseltti¤ini belirtmifllerdir. fiiflmanl›k insülindirenci/Tip 2 diyabet gelifliminde önemli riskfaktörüdür. fiiflman çocuk ve adolesanlardaglukoz intolerans› ve tip 2 diyabet alarm vere-cek ölçüde bir art›fl göstermektedir. fiekerinhücre içine giriflini sa¤layan insülin hormo-nunun etkinli¤ini bozan her neden, bu tablo-nun oluflmas›nda etken olabilmektedir.fiiflmanl›k, ailede fliflman bireylerin olmas›,ailede diyabetli bireylerin bulunmas›, Tip 2diyabet için risk üçlüsü oluflturmaktad›r.Bafllang›çta fliflmanl›¤a ba¤l› dokulardakiinsülin hormonuna olan direnç, pankreastanafl›r› insülin sal›n›m› ile kompanse edilmeyeçal›fl›l›r, bu dönemde kan flekeri normaldir(öglisemik hiperinsülinizm). Öglisemikhiperinsülinizm, Tip 2 diyabetin habercisiolarak kabul edilmekte ve damarlar üzerindekiolumsuz etki, henüz diyabet geliflmeden buerken dönemde bafllayabilmektedir. Kanflekerinin henüz normal de¤erlerini korudu¤uöglisemik hiperinsülinizm, Tip 2 diyabetingeliflme riskini vurgulayan, önlem al›nabilmesiiçin zaman tan›yan bir dönemdir, kesinlikleihmal edilmemelidir. Dünya DiyabetÖrgütü’nün belirlemelerine göre, açl›k kanflekerinin 100 mm/dl ya da alt›nda, toklukkan flekerinin 140 mg/dl ya da alt›nda olmas›gerekir. Açl›k kan flekeri 126 mg/dl ise Tip 2diyabet olarak kabul edilir. Açl›k kan flekeri101-125 mg/dl ise, a¤›zdan glukoz yüklemetesti yap›lmal›d›r. ‹nsülin direncini belirleye-

36

bilmek için, açl›k kan flekeri ile birlikte açl›kinsülin de¤erleri de belirlenmeli ve belirliindisler (IRHOMA, G/‹) hesaplanmal›d›r.Gerekirse a¤›zdan glukoz yükleme s›ras›nda dabelli saatlerde insülin ölçümü yap›l›r. Tüm fliflman çocuklarda kan bas›nc› ölçülmeli,afl›r› obezlerde holter uygulanarak yaflam içikan bas›nc› denetlenip, normalde olmas›gereken gece düflüfllerinin kaybolup kaybol-mad›¤› araflt›r›lmal›d›r. Kan lipid profili dekesinlikle belirlenmeli, lipidler yükseksekaraci¤er ya¤lanmas› ultrasonografik olarakdenetlenmelidir. fiiflmanl›k, hiperinsülinizmTip 2 diyabet, lipid yükselmeleri, hipertansiyonmetabolik sendromun bafll›ca bileflenleridir.Adolesan k›zlarda fliflmanl›k, over fonksiyon-lar›n› olumsuz etkilemekte, polikistik oversendromuna yol açabilmekte, periodlar›ndüzenini bozabilmekte, anormal kanamalara yada periodlar›n kesilmesine neden olabilmekte-dir. Ayr›ca yüksek düzeydeki insülinin uyar›s›ile oluflan erkek etkinli¤indeki hormonlar(androjenler) deride ya¤lanma, akne oluflumu,erkek tipi saç dökülmesi nedeni olabilmektedir.Obes çocuklarda psikolojik yan etkiler des›kt›r. Özgüven azalmakta, depresyon artmaktad›r.

fiiflmanl›¤›n Önlenmesi ve Tedavisifiiflmanl›¤›n önlenmesi, tedavi edilmesindençok daha fizyolojik bir yaklafl›md›r.Sa¤l›kl›/dengeli beslenme ve yafla uygun aktifbedensel aktivite, korunmada en önemli 2unsurdur. Beslenmedeki yanl›fl davran›fl biçim-leri, tüm aile bireylerini esas alarak de¤ifltiril-meye çal›fl›lmal›d›r. Baflta kahvalt› olmak üzere,ana ö¤ünler temel al›nmal›, çocuklar›n yemekaralar›nda haz›r besinlerden uzak tutulmalar›sa¤lanmal›d›r. Televizyon seyrederken, bilgisa-yar oynarken bir fleylerin yenmesi engellen-meli, bu gibi hareketsiz durumlar›n oyun saat-lerinden çalmas›na izin verilmemeli, olanakl›oldu¤unca sofrada iyice çi¤neyerek yemeal›flkanl›¤› gelifltirilmeli, ödüllendirme ve ceza-land›rmada yemek kullan›lmamal›d›r.fiiflmanl›¤›n tedavisinde aile ve çocu¤u bi-linçlendirme, diyetle birlikte egzersiz vedavran›fl de¤iflikli¤i tedavisinin uygulanmas›gerekmektedir. Aile, izleyen doktor, diyetuzman›, gerekirse psikolog ve okul idaresi

uyumlu bir ekip oluflturmal›d›r. Çocu¤unyafl›na, cinsine, boyuna ve kilosuna, aileninekonomik durumuna ve sosyo-kültürelyap›s›na uygun diyet ayarlan›r. Önerilen diyetkarbonhidrat, protein, ya¤, vitamin içeri¤ibak›m›ndan dengeli olmal›, düflük kaloriliolarak düzenlenmelidir. H›zl› a¤›rl›k kayb›amaçlanmamal›, kilonun artmadan sabitkalmas› bile olumlu de¤erlendirilmelidir.Evdeki yemek piflirme yöntemleri, sa¤l›kl›yönde gelifltirilmeli, sebze-meyve tüketimiartt›r›lmal›, k›zartmalar ve kat› ya¤ tüketimis›n›rland›r›lmal›d›r. Diyet tedavisinin ilkeleri:diyetle bedensel aktiviteyi birlikte uygulamak,zaman içinde istenilen kiloya inmek, besinögeleri gereksinimlerini yeterli ve dengeliolarak karfl›lamak, do¤ru beslenmeal›flkanl›klar›n› kazanmak, vücut a¤›rl›¤› iste-nilen kiloya gelince yeniden kilo almay›engellemek olmal›d›r. Bilim d›fl›, magazina¤›rl›kl› dengesiz diyet programlar› çocuk veadolesanlara asla uygulanmamal›d›r. ‹zleyendoktor gerek görürse hiperinsülinizm (örne¤inmetformin), kolesterol ve/veya trigliserid yük-sekli¤i ya da hipertansiyon için ilaç tedavisiverebilir. Ancak bu patolojilere yönelik ilaçtedavisine bafllamadan en az 3-6 ay diyet/eg-zersiz tedavisinin etkisi denetlenmelidir.Zay›flat›c› ilaçlar çocuklarda önerilmemektedir.

37

beslenme günlü¤ü

GiriflYa¤lar karbonhidratlar, proteinler, vitaminler,mineraller ve su ile birlikte beslenmemizde yeralan önemli besin ö¤elerinden biridir. Ya¤denince akl›m›za ço¤unlukla beslenmeaç›s›ndan zararl› fleyler gelir. Oysa ya¤lar›nvücutta önemli görevleri vard›r: Örne¤in• Midenin boflalmas›n› geciktirerek toklukhissi verirler.• Ya¤da eriyen vitaminler olarak bilinenA,D,E,K vitaminlerini vücuda kazand›r›rlar.• Esansiyel ya¤ asitlerinin vücuda al›nmas›n›sa¤larlar.• ‹ç organlar›n› çevreleyerek d›fl etkenlerekarfl› korurlar.

• Deri alt› ya¤› dokusu vücuttan ›s›kayb›n› önler.

• Enerji verirler, 1 gram ya¤yaklafl›k 9 kaloridir.

• Hormonlar›n yap›s›nagirerler.

Kimyasal olarakya¤lar›n yap›s›, birgliserol molekülüile ya¤ asitlerininbileflimindenoluflan ester-lerdir. Bu yap›yagliserolün katk›s›çok az (40-45g)iken, ya¤ asit-lerinin katk›s›büyüktür (650-

1000g). Buyap›dan

dolay› ya¤lar›n fiziksel ve kimyasal özellikleri-ni, daha çok bileflimlerindeki ya¤ asitleri belir-ler. ‹flte bu nedenle de bir ya¤ molekülününyaklafl›k %95’ini oluflturan ya¤ asitlerinin özel-liklerinin iyi bilinmesi ve sa¤l›k üzerine olas›etkilerinin do¤ru incelenmesi önemlidir.

Ya¤ asitlerinin s›n›flamas›:• Kayna¤›na göre: Bitkisel, hayvansal ya¤ asit-leri,• Yap›s›na göre: a)K›sa, orta, uzun zincirli ya¤ asitlerib)Doymufl, doymam›fl ya¤ asitleri fleklindes›n›flanabilir. Dergimizin bu say›s›nda, bu s›n›flamalardandoymufl-doymam›fl ya¤ asitlerinin üzerindedurulacakt›r.Doymufl ya¤ asitleri: Yap›s›nda (zincirinde)çift ba¤ bulunmayan, oda ›s›s›nda kat› olanya¤ asitleridir. Tereya¤› ve margarinlerdoymufl ya¤ asitlerinden zengindir. Doymam›fl ya¤ asitleri: Yap›s›nda (zin-cirinde) bir ya da birden fazla çift ba¤›n yerald›¤› ya¤ asitleridir. S›v› ya¤lar doymam›fl ya¤asitlerinden zengindir.Ya¤ asiti molekülünün sonundan bafl›nado¤ru ilk çift ba¤›n bulunmas› “omega” ya dak›saca “n” iflaretiyle belirlenir. Buna göre doy-mam›fl ya¤ asitleri omega-3, omega-6 veomega-9 olmak üzere 3 grupta toplan›r.

Doymam›fl ya¤ asitlerinin s›n›flamas›Doymam›fl ya¤ asitleri kendi içlerinde, zin-cirindeki çift ba¤ say›lar›na göre s›n›flan›r. • Zincirinde 1 adet çift ba¤ bulunduran ya¤asitlerine tekli doymam›fl ya¤ asitleri (MUFA), • Zincirinde birden fazla ya¤ asitleri bulun-

duran ya¤ asitlerine de çoklu doy-mam›fl ya¤ asitleri (PUFA) denir.

Tekli doymam›fl ya¤ asitleri ençok zeytinya¤› ile f›nd›k,ceviz gibi besinlerdebulunur. Çoklu doymam›flya¤ asitleri do¤ada yayg›nolarak bulunur.

Omega-3 Ya¤ Asitleri

38

Doç. Dyt. Muazzez Garipa¤ao¤lu Denizhan‹stanbul Üniversitesi Çocuk Sa¤l›¤› Enstitüsü

Ayçiçek, soya, m›s›rözü gibi ya¤lar doymam›flya¤ asitlerinden zengindir. Son y›llarda bu ya¤asitlerinden farkl› olarak, özellikle balina vederin so¤uk su bal›klar›n›n ya¤ asitlerindebulunan daha uzun zincirli çoklu doymam›flya¤ asitlerinin (LC-PUFA) varl›¤›gösterilmifltir. Çoklu doymam›fl ya¤ asitlerinindi¤er bir deyiflle PUFA’lar›n zincirinde 18karbon atomu bulunurken, daha uzun zincirliçoklu doymam›fl ya¤ asitlerinin di¤er birdeyiflle LC-PUFA’lar›n zincirinde 20-24 kar-bon atomu bulunmaktad›r. PUFA’lar ile LC-PUFA’lar karfl›laflt›r›ld›¤›nda, gerek bulunduk-lar› kaynaklar aç›s›ndan, gerekse de sa¤l›küzerine etkileri aç›s›ndan aralar›nda önemlifarkl›l›klar oldu¤u görülmüfltür. fiekil 2’degörülen çoklu doymam›fl ya¤ asitlerinden 18karbonlu Linoleik asit ile yine 18 karbonlu ∞-Linolenik asit esansiyel ya¤ asitleri olarakbilinirler. Esansiyel ya¤ asitleri insan vücudun-da sentez edilemez. Mutlaka besinlerled›flar›dan al›nmalar› gerekir. Deneyselçal›flmalarla esansiyel ya¤ asitlerinden yoksunb›rak›lan hayvanlarda, 15-30 gün gibi k›sa birzaman içinde cilt sorunlar›n›n olufltu¤u, dahauzun sürede ise nörolojik ve üreme sistem-lerinde ciddi sorunlar›n olufltu¤u gözlenmifltir.Esansiyel ya¤ asitleri vücuda al›nd›klar›nda,Linoleik asit 20 karbonlu Araflidonik Asit’e(AA), ∞-Linolenik asit te EikozapentaeonoikAsit (EPA) ile Dokozahek-zaenoik Asit’e(DHA) dönüflmektedir (fiekil 2).

Vücutta genellikle ∞-Linolenik asitten EPA veDHA dönüflümü olmaktad›r. Ancak budönüflümün enzim aktivitesindeki yetersizlik-ler nedeniyle özellikle küçük çocuklar veyafll›larda yetersiz oldu¤u, dolay›s›yla bu ya¤asitlerinin (EPA, DHA) besinlerle günde500-900mg aras›nda al›nmas› gerekti¤i vurgu-lanmaktad›r. Bu miktarda ya¤ asitlerinisa¤laman›n yolu, haftada 2-3 kez, 6 köftekadar (180-200g), toplam 500-600g bal›kyemekten geçmektedir. Çoklu doymam›fl ya¤asitlerinden omega-3’ün en önemli kayna¤›bal›kt›r. Bal›k etinin ya¤ içeri¤i bal›¤›n türüne,beslenme özelliklerine ve bal›¤›n yaflad›¤›suyun tuz oran›na göre çeflitlilik göstermekte-dir. So¤uk sularda yaflayan ya¤l› bal›klar›nomega-3 içeriklerinin yüksek oldu¤u bilin-mektedir. Çeflitli bal›k türlerinin ya¤ asidiiçerikleri Tablo 1’de gösterilmifltir.Ülkemizde bal›k tüketiminin belirli bölge-lerde ve belirli mevsimlerde oldu¤u, düzenlive yeterli bal›k tüketiminin olmad›¤› bilinmek-tedir. Bu nedenle EPA ve DHA ya¤ asitlerini

39

fiekil 1’de doymufl ve doymam›fl ya¤ asitlerinden birer örnek görülmektedir.

fiekil 2:18 karbonlu doymam›fl ya¤ asitlerinden (PUFA)Linoleik ve ∞-Linolenik asitin, çok uzun zincirli ya¤ asitlerine(LC-PUFA) dönüflümü ve besinsel kaynaklar›.

Tablo 1. Çeflitli bal›k türlerinin ya¤ asidi içerikleri

beslenme günlü¤ü

40

vücuda alabilmek için bal›k ya¤› preparatlar›önerilmektedir. Bal›k ya¤› preparatlar›, fazlaal›nd›klar›nda toksik etki yapan A ve D vita-minlerini, civa, kurflun gibi a¤›r metalleri içer-mezler. Temizlik aç›s›ndan da güvenilir ürün-lerdir.

Doymam›fl ya¤ asitleri ve sa¤l›k üzerineetkileri1. Yenido¤anlarda beyingeliflimi ve göz sa¤l›¤› Omega-3 ya¤ asitlerininbeyin, merkezi sinir siste-mi ve retinada yüksekkonsantrasyonlarda bulun-duklar›, dolay›s›yla buorganlar›n geliflimi ve ifllev-lerinde önemli roloynad›klar› bilinmektedir.Omega-3 ya¤ asitlerindenözellikle DHA ile beyingeliflimi ve ifllevi aras›ndapozitif bir iliflkininoldu¤u gösterilmifltir.Beyin geliflimi gebeli¤inson 3 ay›nda bafllar,do¤umda en yüksek düz-eye ulafl›r ve do¤umdansonra 18. aya kadar h›zladevam eder. Do¤umöncesinde bafllayan budönem, bebekleringeliflimi aç›s›ndan kritik birdönemdir. Gebeli¤in son3 ay›nda beyin dokusundaDHA ve AA sentezindebüyük art›fl olmaktad›r. Bunedenle, bu ya¤ asitleriyenido¤anlar özellikle deprematüre bebekler içinçok önemlidir ve neredeyseesansiyel olarakdüflünülmektedir. Benzerflekilde, gebeli¤in son 3 ay›ndaki beyin hücreço¤almas› ve farkl›laflmas›ndaki art›fl›n,ö¤renme yetene¤i ile iliflkili oldu¤udüflünülürse, özellikle prematüreler veyenido¤anlar için omega-3 ya¤ asitlerinin birfleklide karfl›lanma gere¤i ortaya ç›kmaktad›r.Son yap›lan çal›flmalarda, bebeklerde

DHA’n›n beynin ifllevinde oldu¤u gibi görmeifllevinde de önemli rol oynad›¤› ve görmeperformans›n›n DHA düzeyi ile ilgili oldu¤ugösterilmektedir. Ayr›ca omega-3 ya¤ asitleriyetersizli¤inin ›fl›¤a karfl› görme yan›t›n›azaltt›¤›, görme keskinli¤inde yetersizlikyaratt›¤› ve baz› çal›flmalarda da karanl›¤aadaptasyon süresinde gecikme yapt›¤› ilerisürülmektedir. Omega-3 ya¤ asitleri bebe¤e

gebelik döneminde plesanta ile,do¤umdan sonra da annesütü ile geçmektedir. Bunedenle annenin omega-3ya¤ asitleri tüketimi çokönemlidir. Annenin bal›ktüketim durumunun, annesütündeki EPA, DHAmiktar›n› etkiledi¤i gös-terilmifltir. Yenido¤anlar-daki omega-3 ya¤ asitleri

yetersizli¤i ile uyku düzen-sizli¤i aras›nda da pozitifbir iliflkinin oldu¤ubildirilmektedir.

2. Kalp-damarhastal›klar›Düzenli olarak bal›k tüke-timinin ya da omega-3den zengin bal›k ya¤›preperat› kullan›m›n›n

kalp-damar hastal›¤› riskiniazaltt›¤› bilinmektedir.Bal›¤›n bu etkisi :• Damar sertli¤ioluflumunu yavafllatmas›• Trigliseritlerin düzeyinidüflürmesi• Kötü kolesterol olarakbilinen LDL-kolesterolüdüflürüp, iyi olarak bili-nen HDL- kolesterolü

artt›rmas› ile aç›klan›r.3. Diyabet Araflt›rmalar bal›k tüketiminin fazla oldu¤utoplumlarda, diyabet s›kl›¤›n›n daha düflükoldu¤unu göstermektedir. Bal›k tüketiminindiyabeti önleyici etkisi, içerdi¤i omega-3 ya¤asitlerinin kan bas›nc› ve plazma trigliserit düzeylerini düflürerek, insulin direncini azalta

bilme yetene¤i ile aç›klanm›flt›r. Di¤er yan-dan omega-3 ya¤ asitleri kan› suland›r›c›etkileri ile, diyabetin en önemli komplikas-yonlar›ndan olan kalp hastal›klar›n›ns›kl›¤›n› da azaltmaktad›r. Bununla beraber,baz› çal›flmalarda, omega-3 ya¤ asitlerinin,kalp hastal›klar›n›n s›kl›¤›n› azaltmada, diya-betik ve diyabetik olmayanlar aras›nda farkolmad›¤› gösterilmifltir. Bu da bal›k tüke-timin, diyabetiklerdeki olumlu etkilerininsadece bal›k ya¤› ile ilgili olmad›¤›n›, bal›¤›ndi¤er bileflenlerinin, özellikle de bal›k pro-teinin diyabetiklerde olumlu etkileroluflturabildi¤ini göstermektedir.

4. Di¤er sa¤l›k sorunlar› ve omega-3 ya¤ asitleriBal›k tüketerek al›nan omega -3 ya¤ asit-lerinin, kanser hücrelerinin oluflumunuengelledi¤i, alzhemier hastal›¤›n›n riskiniazaltt›¤›, immün sistem fonksiyonlar›n›iyilefltirdi¤i, allerjik hastal›klar, romatoidartrit, ekzema, seboreik dermatit, psöriazis(sedef) gibi deri hastal›klar›, ile depresyonve flizofrenide klinik belirtileri hafifletti¤igösterilmifltir.

Sonuç ve önerilerOmega-3 ya¤ asitlerinin sa¤l›k üzerine olantüm bu yararlar› göz önüne al›narak, hafta-da en az 2-3 porsiyon (500-600g) bal›ktüketimi ya da bunun sa¤lanamad›¤›durumlarda 500-900mg/gün EPA veDHA deste¤i önerilmektedir. Ancak bal›kya¤› deste¤inin, olumsuz yan etkileriaç›s›ndan (örne¤in kanama riski, baz› ilaçetkileflimleri gibi) dikkatli ve kontrollüal›nmas› gerekmektedir.

Yaflam Kalitesi Uzm. Psikolog Derya Toparlak‹stanbul Üniversitesi ‹stanbul T›p Fakültesi Çocuk Sa¤l›¤› ve Hastal›klar› Ana Bilim Dal›

Günümüz insan› daha iyi yaflayabilmek içinçok çal›fl›yor, sürekli koflturuyor. Ne var ki,daha iyi yaflayabilmek di¤er bir deyiflle kali-teli bir yaflam için bu kadar koflturma ifle ya-r›yor mu? Asl›nda çok çal›flarak elde ettikle-rimiz, modern dünyan›n bize sundu¤u tek-nolojik olanaklar, daha h›zl› ve otomatikmakinalardan baflka birfley de¤il. Yaflam›m›z›kolaylaflt›ran bu aletlere sahip oldu¤umuz-da, yaflam kalitemizin yükseldi¤ini söyleye-bilir miyiz? Yaflam kalitesi ile yaflam standard› genelliklebirbirine kar›flt›r›lan ya da birbiri yerine kul-

lan›lan kavramlard›r. Yaflam standard› iledaha çok sahip olunan ekonomik koflullar,yaflam kalitesi ile de kiflinin kendini ne ka-dar iyi hissetti¤i ifade edilmektedir.Dünya Sa¤l›k Örgütü, yaflam kalitesini (qu-ality of life) “kiflilerin hedefleri, beklentileri,standartlar›, ilgi alanlar› ile ba¤lant›l› olarak,yaflad›klar› kültür ve de¤er yarg›lar›n›n bü-tünü içinde kendi durumlar›n› alg›lama biçi-mi" olarak tan›mlar. Araflt›rmalarda ise ya-flam kalitesi, iyi hizmet alma, kendini iyi hi-setme, fiziksel, sosyal ve ekonomik aç›danrahat olma fleklinde tan›mlanmaktad›r.

42

duygular›m ve ben

Yaflam kalitesi, bir kiflinin görünürdeki fizik-sel ve zihinsel iyilik durumudur. Birçok et-men yaflam kalitesine katk›da bulunabilir.Bunlar aras›nda kiflinin mutlulu¤u, baflkalar›-na ba¤›ml› olmadan, kendi ifllerini yaparakyaflam›n keyfini ç›karmas› say›labiIir.Hedeflerimize uygun yafl›yabiliyor muyuz?Kendimizi nas›l hissediyoruz? Fiziksel olarakba¤›ms›z ya da kendimizi engellenmifl hisset-meden yaflayabiliyor muyuz? Çevreyle iliflkile-rimiz yeterli ve olumlu mu? Ekonomik ola-naklar›m›z nas›l? Bu sorular›n cevab› yaflam-dan ne kadar memnun oldu¤umuzun, birbaflka deyiflle yaflam kalitemizin nas›l oldu¤u-nu bize gösteriyor. Yaflam kalitesi, test edile-bilen, ölçülebilen, lüks bir yaflant›y› kapsayanbir kavram de¤il, yaflam kalitesi, kendimizinas›l alg›lad›¤›m›zla direkt iliflkili bir kavram-d›r. Daha çok para kazanmak için gece gün-düz çal›fl›rken, sosyal yönden hiç bir fley ya-pamayan, arkadafllar›yla hatta ailesiyle görü-flemeyen, ald›¤› aletleri kullanmaya zamanbulamayan, yeterince iyi ve düzenli yiyip içe-meyen, uyuyamayan kifliler kaliteli bir yaflamsürdüklerini söyleyemezler.Yaflam kalitesini de¤erlendirmede kullan›lantemel özellikler flu flekilde s›ralanabilir.Bedensel: A¤r› ve rahats›zl›k/canl›l›k, bitkin-lik/uyku, dinlenme.Ruhsal: Olumlu-olumsuz duygular/düflün-me, ö¤renme/benlik sayg›s›/beden imgesi,d›fl görünüfl.Ba¤›ms›zl›k düzeyi: Hareketlilik/günlük ifl-leri yürütme/ilaçlara-tedaviye ba¤l›l›k/çal›fla-bilme gücü. Sosyal iliflkiler: Di¤er kiflilerle iliflkiler/sos-yal destek/cinsel yaflam. Çevre: Güvenlik/ev ortam›/maddi kaynak-lar/sa¤l›k hizmetleri/yeni bilgi beceri ola-naklar›/bofl zaman› de¤erlendirme.

Kiflisel inançlarGenel Sa¤l›k ve Yaflam KalitesiYaflam kalitesini de¤erlendirirken, sahip ol-duklar›n›zdan çok, yaflad›klar›n›z karfl›s›ndaneler hissetti¤iniz önemlidir.Örne¤in fiziksel k›s›tlamas› nedeniyle alt kat-ta oturmak zorunda kalan bir kifli, bunu d›fldünyayla temas olarak yorumlar ve bu du-rum onun yaflam kalitesini etkilemez. Oysa

afl›r› kilo nedeniyle, rahat hareket edemeyen,kendi ihtiyaçlar›n› karfl›layamayan, örne¤inçorap ve ayakkab› giymede güçlük çeken,merdiven ç›kamayan bir kifli kendisini kötühisseder ve yaflam kalitesi düfler.Genel hayatta oldu¤u kadar, kronik hastal›k-larda da yaflam kalitesi önemlidir.Kronik hastal›klar k›s›tlay›c› ve ba¤›ml›l›¤›artt›r›c› olduklar› sürece, yaflam kalitesiniolumsuz etkilerler.Diyabet ve yaflam kalitesi konusunda yap›lançal›flmalar›n sonucunda, yaflam kalitesi ilemetabolik kontrol aras›nda anlaml› bir iliflki-nin oldu¤u bildirilmifltir. Tip 2 diyabetlilerde genellikle yafl›n büyükolmas›, al›fllanl›klar› de¤ifltirmede yaflanangüçlükler ve k›s›tlamalar, komplikasyonlar›nçoklu¤u gibi nedenlerle yaflam kalitesininönemli ölçüde düfltü¤ü gösterilmifltir.Bunakarfl›n Tip 1 diyabetlilerde yafl›n küçük olma-s› ve uygulamalarla daha iyi metabolik kont-rolün sa¤lanmas› nedeniyle yaflam kalitesinindaha iyi oldu¤u belirtilmifltir.Özellikle ergenlerde ba¤›ms›zl›¤›n artmas›ylabirlikte, uygulamalar›n daha iyi yap›ld›¤›gözlenmifltir.Yaflam kalitesini etkileyen faktörlerin bafl›ndabilgi düzeyi, yafl, e¤itim, uygulamadaki ko-layl›klar, uygun insülin program›n›n kullan›l-mas›, hastal›¤› kabullenme, duygusal durumve komplikasyonlar›n olmamas› gelmektedir.Küçük çocuklar›n kontrolü ailede oldu¤uiçin, hastal›¤›n aile taraf›ndan alg›lanmas›, ai-le yaflam›n›n k›s›tlan›p-k›s›tlanmamas› ya dane ölçüde k›s›tland›¤›, yaflam kalitesinde etki-li olmaktad›r. Diyabeti iyi kontrol edilen kü-çük bir çocuk kendini iyi hissederken, çocu-¤un bak›m›n› üstlenen, sorumluluklar› artanve yeterli sosyal deste¤i bulamayan anneninyaflam kalitesi düflmektedir.Diyabet yönetiminde uzmanlaflan çocuklar›n,gençlerin ve ailelerinin yaflam kaliteleri, genelsa¤l›klar›n› olumlu etkilemektedir. Örne¤in;sadece diyabetli çocu¤un de¤il, tüm aileninal›flkanl›klar›n› sa¤l›kl› beslenme ilkelerinegöre düzenleyen ailelerde, hem yaflam kalite-si yükselmekte hem de sa¤l›k olumlu et-kilenmektedir.Hepinize bilginin, e¤itimin getirdi¤i sa¤l›kl›,güzel günler diliyorum.

43

hobi

Sürdürmek E¤lenceli Olabilir!

Bir türlü k›fl›n gelmemesinden endiflelenenleriçin bir yaz› bu… “Ne kadar güzel havalars›cak gidiyor” diyenler için de¤il… Elbettebu aldat›c› bir durum… Hava bir süredir,uzun bir süredir pek hofltu. T›pk› bahargibi… ‹nsanlar›n içi aç›l›yor. O koca paltolar›giymek zorunda de¤iliz. Birçok kifli içinyakacak bir sorun… Dolay›s›yla mali aç›danda iyi bir fley s›cak hava… Bunlar›n hepsikabul edilebilir… Ama gerçek böyle de¤il…An› yaflamak çok güzel ve de¤erli bir vas›folsa da, yaz›n çekilecek susuzluk korkutucugeliyor bana.‹flte herkesin dilindeki, bize sanki gerçekteyokmufl gibi gelen o soyut, masals› laf:“Küresel Is›nma”. fians›m›z varsa dünyan›n petrol yerine su içinsavaflmaya bafllad›¤›n› görmeyiz. Bu konular-da üzülen çok kifli var. Ama “Vah vahdünyam›z ne hale geldi!” demek benceyeterli de¤il. Kötümser biri gibi gözüküyorolabilirim. Ama kötümser de¤ilim. Sadeceyüzleflmek taraftar›y›m. Çünkü yüzleflirsenizsorunu çözmek zorunda hissedersiniz kendi-nizi. Kaçmak ve unutmak kendi kendinizekorkak damgas› yap›flt›rman›za neden olur vebu da pek mutlu etmez insan›. Yüzleflirsenizve bir fleyler yaparsan›z, bu sizi daha fazlamutlu edecektir… Daha temiz bir mutlu-

luk… Diyabetle yüzleflmek gibi… Kabulederseniz çözersiniz. Unutursan›z, sorunlarhep varolmaya devam edecektir.Her neyse, dünyan›n sadece su, küresel›s›nma gibi sorunlar› yok tabii ki… Çevrekirlili¤i, hava kirlili¤i, do¤an›n ve kaynaklar›nyokolmas›, yokedilmesi, hunharca tüketilmesivs... Bu sorunlar›n hepsi tüketim vedünyadaki büyük ekonomik dengelerüzerinden birbirine ba¤lan›yor. Sadeceekonominin de¤il, do¤an›n dönüflünde detüketim flart. Yaflamak için, tüketmek ve at›küretmek zorunday›z. Vücudumuz bile böyleçal›fl›yor sonuçta. Tüketim asl›nda kötü birfley de¤il. Maksat iflleri 盤r›ndan ç›karma-mak.Bu yüzden, dünyam›z›n sorunlar›n›nçözülmesine yönelik birtak›m kavramlarortaya ç›km›fl. Bunlar›n en önemli ve ad›n› ençok duydu¤umuz iki tanesi geri dönüflüm vesürdürülebilirlik.Geri dönüflümde kullan›lm›fl malzemeler(ço¤unlukla ambalaj at›klar›) toplanarakparçalan›yor ve fabrikalarda bunlardan yeniürünler üretiliyor. Örne¤in, kullan›lm›fl camflifleler için baz› yerlerde cam kumbaralar› var.Biriken camlardan yeni flifleler yap›yorlar.Baz› kullan›lm›fl plastiklerden o kocaman çöppofletlerini üretiyorlar. Kullan›lm›fl ka¤›tlar›toplay›p hamur haline dönüfltürüyor ve el ifli

44

Seray Dönmezer

derslerinde kulland›¤›m›z mukavvalar›yap›yorlar. Teneke gibi metal malzemeler deeritilip yeniden flekillendiriliyor. Sürdürülebilirlik ise biraz daha farkl›. Busefer kullan›lm›fl ürün ifli bittikten sonra çöpeat›lmak yerine baflka bir amaçla kullan›lmayadevam ediyor. Yani ad› üstünde kullanmay›sürdürüyorsunuz. Mesela anneniz birkavanoz salça sat›n ald› diyelim. Salça bitincekavanozu y›kad›, içine mercimek doldurdu,dolaba koydu. Bu asl›nda çok basit birörnek. Sonuçta kavanoz yine kavanoz olarakkullan›l›yor. Ama salça kavanozu de¤il de,mercimek kavanozu oluyor. Siz bu örne¤içok daha gelifltirebilirsiniz. D›flar›da ka¤›t yada plastik bardakta çay içtiniz. Barda¤› çöpeatmad›n›z. Onu birkaç defa suluboyayaparken kullanabilirsiniz. Eninde sonundaher fley bozulacakt›r. Ama bir fleyin “çöp”olmas›n› ne kadar geciktirirseniz, dünyaya okadar katk›n›z olur. Sürdürülebilirlik e¤lenceli bir etkinli¤e dedönüflebilir. Mesela bence sürdürülebilirlikfikri el ifli hediyeler yapmak için dekullan›labilir. Ben de bu fikirden yola ç›k›piki farkl› deneme yapt›m. Hem de bizim çokiyi tan›d›¤›m›z bir malzemeyle, her gün kul-lan›p att›¤›m›z i¤ne bafll›klar›m›zla… Birarkadafl›m i¤nelerimden birinin d›fl kapa¤›n›eline alm›fl inceliyordu. “Bundan çok güzelküre olur,” dedi. O günden sonra epeycebiriktirdim o kapaklardan. Sonra ikimiz debirer küre yapt›k. Ben kullan›lm›fl bir kremkutusunu kestim, biçtim, içine bir devrekurup küçük bir ampül koydum. Bu parçay›kendi küremin alt›na yerlefltirince küre birlambam oldu. Baflka bir seferinde bir bakt›mbizim kapaklar iç içe de geçebiliyor! Bununüzerine ben de uçlar›n› kesip, d›fl› plastikkapl› çelik tellere boncuk gibi dizdim onlar›.Alt›na da ayak olarak bozuk bir saç kurutmamakinesinin pervane kapa¤›n› oturttum.Elektrik ba¤lant›s›n› da yap›nca sarmal birlambam oldu. Tabii flimdi hakl› olarak sora-caks›n›z… Sen bofl krem kutular›n› ve bozuksaç kurutma makinelerini mi biriktiriyorsundiye… Aç›kças› bofl krem kutular›n› biriktir-di¤im do¤ru. Biraz ç›lg›nca gelebilir. Amaben hemen hemen elime geçen her kutuyututuyorum. Umulmad›k zamanlarda ifle

yar›yorlar. Saç kurutma makinesiyle isetesadüfen karfl›laflt›m. Sonuç olarak flunusöylemek isterim: Dünya elden gidiyor.Dikkatli çöp at›n. Ataca¤›n›z fleylere “çöp”demeden önce bir daha düflünün. Ayr›ca nes-nelerin birbirleriyle nas›l uyufltu¤unu görmekçok zevkli bir fley, sürdürmenizi tavsiye ede-rim. Deneyin! Hem e¤lenmifl, hem dedünyay› kurtarm›fl olursunuz!

45

sizin köfleniz

46

Merhaba!..Ben U¤ur Öztürk. 12 yafl›nday›m.Aksaray Mahmudiye ‹lkö¤retim Okulu, 7/B

s›n›f›nday›m. 27 Kas›m 2006 tarihinde diya-betli oldu¤umu ö¤rendi¤imde pekflafl›rmad›m. Çünkü teflhisten bir ay kadarönce kendi durumumdan flüphelenmifltim.Çok su içiyor, çok idrara ç›k›yordum. Çokyememe ra¤men kilo alam›yordum.‹nternetten fazla su içmenin zararlar›n›araflt›r›rken, karfl›ma fleker hastal›¤› olarakbilinen diyabetin belirtileri ç›kt›.Belirtiler flunlard›;• Çok su tüketmek,• Çok idrara ç›kmak(özelliklegeceleri),• Tok iken açl›k hissetmek.Ad› geçen belirtilerin bendeoldu¤unu farkettim ve ailemle budurumu paylaflt›m ve “bende flekerolabilir, hastaneye gidip tahlilyapt›ral›m” dedim. Fakat ailem banainanmak istemedi. Bir akflam teyzem-lerle birlikte yemekteydik. 4 tabakmant› yemifltim. Bende fleker oldu¤unutekrar söyledim ve kimse bana inan-mad›. Hatta gülüp geçtiler. Ertesi gün‹stanbul T›p Fakültesi Acil ÇocukBölümüne geldi¤imizde, kan flekerimin533mg/dl oldu¤unu ö¤rendik. Herkesfloktayd›.Daha sonra diyabet servisine sevk edildim.Burada 14 gün kald›m. Bu süre içindeyard›mlar›n› esirgemeyen baflta HemflireSaliha Y›lmaz olmak üzere tüm diyabet ekibine teflekkür ederim.

Ayr›ca Çocuk ve AdolesanDiyabetikler Derne¤i’ne, vermifl olduklar› dersler-den ve ilgiden dolay›Prof. Dr. Hülya

Günöz’e, Doç. Diyetisyen MuazzezGaripa¤o¤lu’na, Uz. Psikolog DeryaToparlak’a, Prof. Dr. Nurçin Saka, Prof. Dr.Feyza Darendeliler’e, Prof. Dr. RüveydaBundak’a, Doç. Dr. Firdevs Bafl’a teflekkürlerimi ve sayg›lar›m› sunar›m.

“Bende fleker olabilir, hastaneye gidip tahlil yapt›ral›m”

A4_world ilani OFSET.FH11 02.05.2007 14:39 Page 1

Composite

C M Y CM MY CY CMY K