LIVING NERETVA, LIVING NERETVA, TOWARDS EU TOWARDS EU –– STANDARDS IN THE NERETVA RIVER BASIN (BiH)STANDARDS IN THE NERETVA RIVER BASIN (BiH)

Dragana Đokić, dipl.hemičarDragana Đokić, dipl.hemičarTrebinje, 25.Trebinje, 25.--26. 05.200926. 05.2009

Praćenje kvaliteta rijeke Vrbanje od 2000. godine vrši “Institut za vode” iz Bijeljinepo nalogu “Agencije za vode oblasnog riječnog sliva Save”.

Profil (V3), na kojem se sprovode ispitivanja, se nalazi u naselju Vrbanja. U perioduod 2000. do 2008. godine vršene su tri do četiri serije ispitivanja godišnje, uzistovremeno mjerenje protoka.istovremeno mjerenje protoka.

U svakom ciklusu ispitivanja mjereni su osnovni fizičko-hemijski in-situ parametri :temperatura vode, pH, elektroprovodljivost, rastvoreni kiseonik i procenat zasićenjavode kiseonikom.

U tabeli su navedeni parametri koji su obuhvaćeni fizičko-hemijskim ispitivanjima

R BR PARAMETAR R BR PARAMETAR

1. Protok 15. Ukupna tvrdoća vode2. Temperatura vode 16. Kalcijum3. Suspendovane materije 17. Magnezijum4. Rastvoreni kiseonik 18. Amonijačni azot5. procenat zasićenja O2 19. Nitratni azot6. pH vrijednost vode 20. Nitritni azot7. Elektroprovodljivost 21. Kjeldahl azot8. BPK5 22. Ukupni fosfor8. BPK5 22. Ukupni fosfor9. HPK(K2Cr2O7) 23. Živa

10. HPK(KMnO4) 24. Bakar11. Potrošnja KMnO4 25. Cink12. Ukupni alkalitet 26. Hrom13. Ukupne čvrste marerije 27. Gvožđe14. Žareni ostatak 28. Mangan

Specifične supstance zagađenja, od kojih je većina na listi prioritetnihsupstanci, su analizirane jedanput 2007. godine. Koncentracije analiziranihspecifičnih supstanci su bile ispod granice detekcije, što odgovara vrijednostimaza prvu klasu vodotoka.

Lista specifičnih supstanci zagađenja:

REDNI BR.

PARAMETAR REDNI BR.

PARAMETAR

1. Arsen 23. Endosulfan I2. Kadmijum 24. Endosulfan II3. Olovo 25. Endosulfan sulfat4. Nikl 26. Gama - BHC5. Antracen 27. Heptahlor6. Naftalen 28. 4,4'- DDD6. Naftalen 28. 4,4'- DDD7. Acenaftilen 29. 4,4'- DDE8. Fluoren 30. 4,4'- DDT9. Fenantren 31. PCBs10. Piren 32. Atrazin11. Benzo (a) antracen 33. Hloroform12. Hrizen 34. Trihloreten13. Benzo (b) fluoranten 35. 1,1,1-Trihloretan14. Benzo (k) fluoranten 36. Trihlorbenzol15. Benzo (a) piren 37. Dihlormetan16. Dibenzo (a,h) antracen 38. Benzol17. Benzo (g,h,i) perilen 39. Alahlor18. Indeno (1,2,3-cd) piren 40. Izoproturon19. Diuron 41. Nonilfenol20. Bis(2-etilheksil)ftalat 42. Oktilfenol21. Hlorfenvinfos 43. Pentahlorfenol22. Hlorpirifos(-metil)

•Za ocjenu stanja kvaliteta vode primjenjivani su propisi iz Uredbe o klasifikacijivoda i kategorizaciji vodotoka (Službeni glasnik Republike Srpske br. 42 od31.08.2001, str. 857-865), koja je usklađena sa Okvirnom direktivom o vodama(Directive of the European Parliament and of the Council 2000/60/EC).

Prema tabeli 7. Kategorizacije vodotoka Republike Srpske, Član 28 Uredbe oklasifikaciji voda i kategorizaciji vodotoka (Službeni glasnik broj 42 od 31.08.2001.godine) rijeka Vrbanja treba da zadovoljava uslove propisane za II klasu vodotoka.

Vrbanja je planinska rijeka sa mnogobrojnim pritokama, u svom gornjem tokuVrbanja je planinska rijeka sa mnogobrojnim pritokama, u svom gornjem toku

(od Kruševa Brda do grada Kotor Varoš) je čista jer na njoj nema ni jednogindustrijskog zagađivača.

Donji dio rijeke Vrbanje (od mjesne zajednice Kotor Varoš do opštine Čelinac)manje je čistoće zbog nekoliko industrijskih preduzeća (koje rade malimkapacitetom) i gradske kanalizacije.

Od ušća rijeke do Kotor Varoši postavljeno je oko 1.000 kanalizacionih cijevi. Te jeu ljetnom periodu, kada je niži vodostaj, uočljiv i lošiji kvalitet vode rijeke Vrbanje.

Od ukupnog broja analiziranih parametra, 87% parametara zadovoljavajuUredbom propisane vrijednosti za datu klasu vodotoka, dok 13% nezadovoljava propisane vrijednosti.

Parametri koji najviše odstupaju od propisanih vrijednosti za prvu i drugu klasuvodotoka su:

ukupni fosfor -78%,ukupni fosfor -78%,

suspendovane materije - 48%,

procenat zasićenja kiseonikom - 39% ,

ukupne čvrste materije - 15%,

HPK - 11% i

BPK 5 - 9%

3.0

5.0

7.0

9.0

11.0

13.0

15.0

17.0

19.0

21.0

23.0

25.0

27.0

29.0

05.0

0.

7.00

09.0

0.

07.0

1.

08.0

1.

11.0

1.

07.0

2.

09.0

2.

10.0

2.

11.0

2.

01.0

6.03

.

02.0

7.03

.

12.0

8.03

.

18.0

9.03

.

27.0

6.04

.

25.0

7.04

.

09.0

9.04

.

27.1

0.04

.

02.0

6.05

.

21.0

7.05

01.0

9.05

.

05.1

0.05

.

25.0

5.06

.

25.0

6.06

.

27.0

7.06

.

14.0

9.06

.

11.0

7.07

.

17.0

8.07

.

25.0

9.07

.

22.0

4.08

.

25.0

6.08

.

01.0

8.08

.

23.0

9.08

.

0C

datum

temperatura vode

U toplijem periodu primjećen je porast temperature vode koja u ljetnim mjesecimaU toplijem periodu primjećen je porast temperature vode koja u ljetnim mjesecimaprelazi 200C. Maksimalno izmjerena temperatura vode je iznosila 27.90C i zabilježena jeu junu mjesecu 2008. godine.

Topla voda podstiče razvoj mikroorganizama, pojačava miris, pri povišenoj temperaturipovećava se brzina nepoželjnih reakcija. Povećana temperatura je opasna za ribe, zbogveće potrošnje kiseonika uslijed brže razgradnje prisutnih organskih materija.

Temperatura vode je značajan parametar sa aspekta rastvorljivosti kiseonika i ostalihgasova iz vazduha u vodi. Rastvorljivost gasova u vodi se smanjuje sa porastomtemperature.

Rastvoreni kiseonik je važan parametar za vodene biljke i životinje. Mnoge vodene

60

70

80

90

100

110

120

130

140

150

160

05.0

0.7.

0009

.00.

07.0

1.08

.01.

11.0

1.07

.02.

09.0

2.10

.02.

11.0

2.01

.06.

03.

02.0

7.03

.12

.08.

03.

18.0

9.03

.27

.06.

04.

25.0

7.04

.09

.09.

04.

27.1

0.04

.02

.06.

05.

21.0

7.05

01.0

9.05

.05

.10.

05.

25.0

5.06

.25

.06.

06.

27.0

7.06

.14

.09.

06.

11.0

7.07

.17

.08.

07.

25.0

9.07

.22

.04.

08.

25.0

6.08

.01

.08.

08.

23.0

9.08

.

%

datum

%O2

6.0

7.0

8.0

9.0

10.0

11.0

12.0

13.0

14.0

15.0

05.0

0.7.

0009

.00.

07.0

1.08

.01.

11.0

1.07

.02.

09.0

2.10

.02.

11.0

2.01

.06.

03.

02.0

7.03

.12

.08.

03.

18.0

9.03

.27

.06.

04.

25.0

7.04

.09

.09.

04.

27.1

0.04

.02

.06.

05.

21.0

7.05

01.0

9.05

.05

.10.

05.

25.0

5.06

.25

.06.

06.

27.0

7.06

.14

.09.

06.

11.0

7.07

.17

.08.

07.

25.0

9.07

.22

.04.

08.

25.0

6.08

.01

.08.

08.

23.0

9.08

.

g/m3

datum

rastvoreni kiseonik

Rastvoreni kiseonik je važan parametar za vodene biljke i životinje. Mnoge vodeneživotinje ga koriste da bi preživjele. Obezbjeđuje život i aktivnost aerobnihmikroorganizama koji razlažu organsku materiju radi dobijanja energije neophodneza rast i razmnožavanje.

Količina kiseonika u vodi zavisi od potrošnje kiseonika za razgradnju organskihmaterija i reakcije vode sa atmosferskim kiseonikom, što je ujedno i najvažniji izvorsnabdijevanja vode kiseonikom

Na rastvorljivost kiseonika u vodi utiče njegov parcijalni pritisak i temperatura.Rastvorljivost opada sa porastom temperature.

•Voda se snabdijeva kiseonikom i preko zelenog rastinja vodotoka, ovo snabdijevanje postajeminimalno u periodima slabog razvitka fitoplanktona i viših vodenih biljaka.

•Biljke imaju važan uticaj na sadržaj rastvorenog kiseonika putem procesa fotosinteze irespiracije. Fotosinteza se odvija u toku dana, dok respiraciju biljke vrše noću. Ovi procesiprouzrokuju porast koncentracije rastvorenog kiseonika u toku dana, sa maksimumom upodne. Po zalasku sunca sadržaj rastvorenog kiseonika počinje da opada zbog respiracijebiljaka i vodenih organizama.

•U procesima fotosinteze i respiracije učestvuju atmosferski kiseonik i ugljen-dioksid, koji surastvoreni u vodi. Povećana respiracija usljed visokog sadržaja organskog ugljenika u vodi,izaziva promjene u sadržaju kiseonika. Potreba za rastvorenim kiseonikom u vodi je mala iiznosi 6-14 mg/L. Jedan od najvažnijih izvora kiseonika u vodenim tokovima je atmosferskiiznosi 6-14 mg/L. Jedan od najvažnijih izvora kiseonika u vodenim tokovima je atmosferskikiseonik koji se na vodenoj površini rastvara.

•Nedostatak kiseonika ili njegova nedovoljna količina, može da bude uzrok većih poremećaja uzdravlju riba. Različite vrste riba imaju različitu potrebu za ovim gasom.

•Na koncentraciju rastvorenog kiseonika, pored temperature, utiču : dubina vode, sezonskepromjene, zagađivači koji dospijevaju u površinske vode kanalizacijom, nutrijenti koji stimulišurast algi. Otpadne vode iz industrije i domaćinstva, koje se ispuštaju u vodene tokove, suobično bogate organskim materijama i imaju visoku potrebu za kiseonikom u vodi. Posljedicatoga je smanjenje sadržaja kiseonika u vodi.

0.000

0.020

0.040

0.060

0.080

0.100

0.120

0.140

05.0

0.

7.00

09.0

0.

07.0

1.

08.0

1.

11.0

1.

07.0

2.

09.0

2.

10.0

2.

11.0

2.

01.0

6.03

.

02.0

7.03

.

12.0

8.03

.

18.0

9.03

.

27.0

6.04

.

25.0

7.04

.

09.0

9.04

.

27.1

0.04

.

02.0

6.05

.

21.0

7.05

01.0

9.05

.

05.1

0.05

.

25.0

5.06

.

25.0

6.06

.

27.0

7.06

.

14.0

9.06

.

11.0

7.07

.

17.0

8.07

.

25.0

9.07

.

22.0

4.08

.

25.0

6.08

.

01.0

8.08

.

23.0

9.08

.

g/m3

ukupni fosfor

datum

U periodima manjeg protoka i nižeg vodostaja dolazilo je do povećanja koncentracijepojedinih parametara, naročito fosfora. Fosfor je esencijalan za rast organizama imože da bude nutrijent koji ograničava primarnu produktivnost vodenog entiteta. Sobzirom da je fosfor prisutan u deterdžentima i vještačkim đubrivima, čovjek u velikojmjeri može uticati na njegov ciklus.

Višak fosfora može izazvati eutrofikaciju vodotoka, posebno u prisustvu velikihkoličina hranljivih materija. Brzi rast vegetacije u velikim količinama je praćensmanjenjem sadržaja kiseonika u vodi usljed njegove potrošnje za razlaganje izumrlebiomase.

0

5

10

15

20

25

30

35

4027

.06.

04.

25.0

7.04

.

09.0

9.04

.

27.1

0.04

.

02.0

6.05

.

21.0

7.05

01.0

9.05

.

05.1

0.05

.

25.0

5.06

.

25.0

6.06

.

27.0

7.06

.

14.0

9.06

.

11.0

7.07

.

17.0

8.07

.

25.0

9.07

.

22.0

4.08

.

25.0

6.08

.

01.0

8.08

.

23.0

9.08

.

g/m3

HPK(bihromatni)

0.0

1.0

2.0

3.0

4.0

5.0

6.0

7.00

09.0

0.07

.01.

08.0

1.11

.01.

07.0

2.09

.02.

10.0

2.11

.02.

01.0

6.03

.02

.07.

03.

12.0

8.03

.18

.09.

03.

27.0

6.04

.25

.07.

04.

09.0

9.04

.27

.10.

04.

02.0

6.05

.21

.07.

0501

.09.

05.

05.1

0.05

.25

.05.

06.

25.0

6.06

.27

.07.

06.

14.0

9.06

.11

.07.

07.

17.0

8.07

.25

.09.

07.

22.0

4.08

.25

.06.

08.

01.0

8.08

.23

.09.

08.

g/m3

BPK5

27.0

6.04

.

25.0

7.04

.

09.0

9.04

.

27.1

0.04

.

02.0

6.05

.

01.0

9.05

.

05.1

0.05

.

25.0

5.06

.

25.0

6.06

.

27.0

7.06

.

14.0

9.06

.

11.0

7.07

.

17.0

8.07

.

25.0

9.07

.

22.0

4.08

.

25.0

6.08

.

01.0

8.08

.

23.0

9.08

.

datum

01.0

6.03

.02

.07.

03.

12.0

8.03

.18

.09.

03.

27.0

6.04

.25

.07.

04.

09.0

9.04

.27

.10.

04.

02.0

6.05

.21

.07.

0501

.09.

05.

05.1

0.05

.25

.05.

06.

25.0

6.06

.27

.07.

06.

14.0

9.06

.11

.07.

07.

17.0

8.07

.25

.09.

07.

22.0

4.08

.25

.06.

08.

01.0

8.08

.23

.09.

08.

datum

Kao mjerilo organskog zagađenja vode koriste se hemijska i biohemijska potrošnjakiseonika. Hemijska potrošnja kiseonika (HPK) je količina kiseonika koja se utrošiza potpunu oksidaciju organske supstance u vodi i direktno predstavlja mjerilozagađenosti vode organskom supstancom.

Biohemijska potrošnja kiseonika (BPK5) predstavlja količinu kiseonika koju potrošemikroorganizmi za razgradnju organske supstance u vodi.

0.0

2.0

4.0

6.0

8.0

10.0

12.0

14.0

05.0

0.7.

0009

.00.

07.0

1.08

.01.

11.0

1.07

.02.

09.0

2.10

.02.

11.0

2.01

.06.

03.

02.0

7.03

.12

.08.

03.

18.0

9.03

.27

.06.

04.

25.0

7.04

.09

.09.

04.

27.1

0.04

.02

.06.

05.

21.0

7.05

01.0

9.05

.05

.10.

05.

25.0

5.06

.25

.06.

06.

27.0

7.06

.14

.09.

06.

11.0

7.07

.17

.08.

07.

25.0

9.07

.22

.04.

08.

25.0

6.08

.01

.08.

08.

23.0

9.08

.

g/m3

datum

ukupne suspendovane materije

0

100

200

300

400

500

600

700

800

05.0

0.

7.00

09.0

0.

07.0

1.

08.0

1.

11.0

1.

07.0

2.

09.0

2.

10.0

2.

11.0

2.

01.0

6.03

.

02.0

7.03

.

12.0

8.03

.

18.0

9.03

.

27.0

6.04

.

25.0

7.04

.

09.0

9.04

.

27.1

0.04

.

02.0

6.05

.

21.0

7.05

01.0

9.05

.

05.1

0.05

.

25.0

5.06

.

25.0

6.06

.

27.0

7.06

.

14.0

9.06

.

11.0

7.07

.

17.0

8.07

.

25.0

9.07

.

22.0

4.08

.

25.0

6.08

.

01.0

8.08

.

23.0

9.08

.

g/m3

datum

ukupne čvrste materije

datum

Povećanje protoka i porast vodostaja su najviše uticali na povećanje koncentracijasuspendovanih materija i ukupnih čvrstih materija.Suspendovane materije su najčešće mineralnog porijekla i mogu biti pokriveneorganskim materijalom. Mineralni dio potiče od riječnog korita, jer se stalno vrši erozijadna i bočnih kosina pri tečenju, uz oslobađanje čestica koje obrazuju suspenziju. Pripovećanim protocima staloženi materijal se ponovo vraća u suspenziju.

Ukupne čvrste materije na razne načine negativno djeluju na kvalitet vode. Ukupnurastvorenu čvrstu materiju čine neorganske soli, uglavnomkarbonati, bikarbonati, hloridi, sulfati, nitrati, natrijum, kalijum, kalcijum i magnezijum.Sadržaj ovih soli u prirodnim vodama potiče od kontakta vode sa stijenama i zemljom, amanje od zagađivanja.

U toku projekta su izvršena tri dodatna uzorkovanja za analizu fizičko-hemijskihparametara na profilu V3, u naselju Vrbanja. Uzorkovanja su vršena i na dva novaprofila na rijeci Vrbanji: V1 u naselju Šiprage (na najuzvodnijem dijelu toka) i V2 uDonjem Obodniku (na središnjem dijelu toka).

Pri prvom uzorkovanju, koje je obavljeno 31.03.2009, na sva tri profila jePri prvom uzorkovanju, koje je obavljeno 31.03.2009, na sva tri profila jezabilježen visok vodostaj zbog obilnih kiša i topljenja snijega na okolnimplaninama. Voda je bila prilično zamućena i zabilježena je visoka koncentracijasuspendovanih materija.

Pri drugom i trećem uzorkovanju, 27.04.2009. i 07.05.2009., vodostaj na svimprofilima je bio niži nego pri prvom uzorkovanju. Koncentracije analiziranihparametara su pokazivale manja odstupanja od propisanih vrijednosti za prvu idrugu klasu vodotoka.

Parametri

Koncentracija

Datum

31.03.2009. 27.04.2009. 07.05.2009.

Vodostaj cm 90 60 50

Temperatura vazduha oC 7.5 17.8 22.0

Temperatura vode oC 7.5 11.3 14.0

pH vrijednost 7.91 8.25 8.27

Ukupni alkalitet (CaCO3/l) g/m3 153 166 171

Elektroprovodljivost 25oC μS/cm 288 309 303

Suspendovane materije g/m3 65.4 31.0 4.0

Rastvoreni kiseonik g/m3 11.89 11.65 10.15

Procenat zasićenja % 104 99.6 105

Ukupna tvrdoća ( CaCO3/l) g/m3 162 116 162

HPK (O2 iz KMnO4) g/m3 16.0 1.7 0.7

HPK (O2 iz K2Cr2O7) g/m3 12.3 14.0 <5

BPK5 g/m3 1.5 1.8 1.2

NH4-N g/m3 0.04 0.08 0.04

NO3-N g/m3 0.66 0.32 0.33

NO2-N g/m3 <0.005 <0.005 <0.005

Ukupni N g/m3 1.67 1.32 1.34

Ortofosfati g/m3 0.005 0.012 0.014

Ukupni fosfor g/m3 0.045 0.034 0.036

Sulfati g/m3 6.81 7.66 6.95

Hloridi g/m3 0.78 1.47 1.12

Kalcijum g/m3 55 57 54

Magnezijum g/m3 6.2 8.0 6.0

Parametri

Koncentracija

Datum

31.03.2009. 27.04.2009. 07.05.2009.

Vodostaj cm / / /

Temperatura vazduha oC 8.0 19.0 21.0Temperatura vode oC 7.7 13.3 15.5pH vrijednost 7.97 8.24 8.46

Ukupni alkalitet (CaCO3/l) g/m3 148 161 153Elektroprovodljivost 25oC μS/cm 281 309 290Suspendovane materije g/m3 123 9.4 2.2Rastvoreni kiseonik g/m3 11.40 10.90 9.50Procenat zasićenja % 97.6 92.5 98.1Ukupna tvrdoća ( CaCO3/l) g/m3 153 167 157

HPK (O2 iz KMnO4) g/m3 28.0 1.4 1.1HPK (O2 iz K2Cr2O7) g/m3 17.5 16.0 <5BPK5 g/m3 1.8 2.3 1.9NH4-N g/m3 0.06 0.09 0.05NO3-N g/m3 0.63 0.31 0.17NO2-N g/m3 <0.005 <0.005 <0.005

Ukupni N g/m3 1.64 1.31 1.17Ortofosfati g/m3 0.005 <0.005 0.005Ukupni fosfor g/m3 0.066 0.010 0.010Sulfati g/m3 7.34 7.61 7.40Hloridi g/m3 1.18 1.60 0.93Kalcijum g/m3 49 58 52

Magnezijum g/m3 7.8 5.0 8.1

Parametri

Koncentracija

Datum

31.03.2009. 27.04.2009. 07.05.2009.

Vodostaj cm 110 45 43Temperatura vazduha oC 8.0 20.1 20Temperatura vode oC 8.8 14.5 17pH vrijednost 8.02 8.46 8.63Ukupni alkalitet (CaCO3/l) g/m3 148 161 143Elektroprovodljivost 25oC μS/cm 277 306 283Suspendovane materije g/m3 157 7.2 2.0Rastvoreni kiseonik g/m3 11.76 12.10 10.50Procenat zasićenja % 100 95.2 109Ukupna tvrdoća ( CaCO3/l) g/m3 151 115 149HPK (O2 iz KMnO4) g/m3 32.0 1.3 1.3HPK (O2 iz K2Cr2O7) g/m3 22.9 <5 <5BPK5 g/m3 1.2 2.1 2.0NH4-N g/m3 0.06 <0.01 0.20NO3-N g/m3 0.62 0.25 0.13NO2-N g/m3 <0.005 <0.005 0.005Ukupni N g/m3 1.63 1.25 1.33Ortofosfati g/m3 <0.005 0.010 0.010Ukupni fosfor g/m3 0.035 0.056 0.031Sulfati g/m3 7.91 8.71 6.36Hloridi g/m3 1.22 1.88 0.65Kalcijum g/m3 51 56 50Magnezijum g/m3 6.2 9.0 6.5

Od ukupnog broja analiziranih parametara kvaliteta na sva tri mjernaprofila, 88% vrijednosti zadovoljava vrijednosti koje su Uredbom propisane zaprvu i drugu klasu vodotoka, dok 12% analiziranih parametara ne zadovoljavapropisane vrijednosti.

Parametri koji najviše odstupaju od propisanih vrijednosti za prvu i drugu klasuvodotoka su (procentualno dato):

ukupni fosfor: 78%

ukupne suspendovane materije: 67%ukupne suspendovane materije: 67%

HPK(O2 iz KMnO4): 33%

HPK (O2 iz K2Cr2O7) : 11%

Tri mjerna profila V1, V2 i V3 su dosta slični po kvalitetu vode. Na profilu V2 uDonjem Obodniku najveći broj parametara zadovoljava propisane vrijednosti zaprvu i drugu klasu vodotoka-92%, na profilu V1 Šiprage 86% parametarazadovoljava uredbom propisane vrijednosti, dok na profilu V1 Vrbanja propisanevrijednosti zadovoljava 84% parametara.

0

0.01

0.02

0.03

0.04

0.05

0.06

0.07

31.03.09. 27.04.09. 07.05.09.

g/m3

datum

ukupni fosfor

V-1

V-2

V-3

0

20

40

60

80

100

120

140

160

31.03.09. 27.04.09. 07.05.09.

g/m3

datum

suspendovane materije

V-1

V-2

V-3

Ukupni fosfor najviše odstupa od propisanih vrijednosti za prvu i drugu klasuvodotoka. Razlog tome su, najvjerovatnije, mnogobrojni kanalizacioni ispusti kojiidu direktno u Vrbanju. Takođe, uzrok povećanoj koncentraciji fosfora mogu biti iobradive površine koje se nalaze nedaleko od rijeke. Najveća izmjerenakoncentracija ukupnog fosfora je iznosila 0.066 g/m3 što odgovara vrijednostimapropisanim za petu klasu vodotoka i zabilježena je na mjernom profilu V2

Naročito visoka koncentracija suspendovanih materija je izmjerena na profilu V3u naselju Vrbanja pri mjerenju obavljenom 31.03.2009. i iznosila je 157g/m3 štoodgovara vrijednostima propisanim za petu klasu vodotoka.

0

4

8

12

16

20

24

28

31.03.09. 27.04.09. 07.05.09.

g/m3

datum

HPK (K2Cr2O7)

V-1V-2V-3

0

5

10

15

20

25

30

35

31.03.09. 27.04.09. 07.05.09.

g/m3

HPK (KMnO4)

V-1

V-2

V-3

datum datum

Na profilu V3 u naselju Vrbanja pri mjerenju obavljenom 31.03.2009. izmjerena jenajveća vrijednost hemijske potrošnje kiseonika mjerena permanganometrijskom ibihromatnom metodom. Vrijednost HPK permanganometrijski je iznosila 32 g/m3(petaklasa), a bihromatni 23g/m3(treća klasa).

Uzrok povećanoj hemijskoj potrošnji kiseonika, takođe, mogu biti mnogobrojnikanalizacioni ispusti.

4

6

8

10

12

14

16

18

31.03.09. 27.04.09. 07.05.09.

0C

datum

temperatura vode

V-1

V-2

V-3

9.0

9.5

10.0

10.5

11.0

11.5

12.0

12.5

31.03.09. 27.04.09. 07.05.09.

g/m3

datum

rastvoreni kiseonik

V-1

V-2

V-3

110% zasićenja kiseonikom

90

92

94

96

98

100

102

104

106

108

110

31.03.09. 27.04.09. 07.05.09.

%

datum

V-1

V-2

V-3

•Temperatura vode nije pokazala znatniji porast, s obzirom na to da su mjerenjaobavljena u hladnijem periodu godine i pri većim vodostajima.

•Koncentracije rastvorenog kiseonika su bile zadovoljavajuće. Vrijednostrastvorenog kiseonika se nije spuštala ispod 9.5 g/dm3 što je sasvim dovoljno zafunkcionisanje vodenog ekosistema.

•Količina rastvorenog kiseonika u praksi zavisi od tipa prirodnih voda –sadržajkiseonika po litru će biti znatno veći u nekom brzom planinskom potoku saslapovima, nego u plitkoj, mirnoj, ravničarskoj rijeci. Uopšte pokreti vode su uslovda se kiseonik iz vazduha lakše rastvara u njoj.

Za mjerna mjesta V1 i V2 postoje samo podaci koji su dobijeni pri ispitivanjimaobavljenim u toku projekta, dok za profil V3 postoje i podaci koji su dobijeni priispitivanjima obavljenim u periodu od 2000-2008. godine, pri kojima su vršena ihidrometrijska mjerenja.

Ispitivanja su obavljena u kratkom vremenskom periodu, od kojih jedno pri dostavisokim vodostajima, te se ne može izvesti pouzdan zaključak o stanju kvalitetarijeke na navedenim mjernim mjestima.

Da bi se tačno definisali kritični parametri istraživanja je potrebno obaviti uperiodu niskih protoka i vodostaja, a kritični period je od juna do oktobra.

Rezultati ispitivanja koja su obavljena u toplom periodu, pri visokimtemperaturama i niskom protoku su dostupni samo za mjerno mjesto Vrbanja V3.Da bi se i na profilima V1 i V2 mogle definisati promjene vrijednosti pojedinihparametara sa niskim protokom, ispitivanja treba nastaviti u ljetnom periodu, uzobavezna hidrometrijska mjerenja.

Kritični parametri

Kritični parametri su neophodni parametri za ekološku vrijednost rijeke, koji pokazujuporast vrijednosti pri jako niskom protoku.

Tokom ljetnih mjeseci zabilježena je visoka temperatura vode rijeke Vrbanje. Periodvisokih temperatura traje od juna do septembra i u tom periodu temperatura vode prelazi200C. Maksimalno izmjerena temperatura vode je iznosila 27.90C i zabilježena je u junu2008. godine.

Topla voda podstiče razvoj mikroorganizama, pojačava miris, pri povišenoj temperaturiTopla voda podstiče razvoj mikroorganizama, pojačava miris, pri povišenoj temperaturipovećava se brzina nepoželjnih reakcija, na primjer razvijanje opasnih i štetnih gasova.Povećana temperatura je opasna za ribe, zbog veće potrošnje kiseonika uslijed bržerazgradnje prisutnih organskih materija.

U toku ljetnih mjeseci i pri manjem protoku primijećeno je povećanje koncentracijepojedinih parametara kvaliteta, naročito fosfora. Najveća koncentracija ukupnog fosforaje iznosila 0.124g/m3 i izmjerena je na profilu Vrbanja V3 pri protoku od 3 m3/sec ivodostaju od 34cm. Višak fosfora može izazvati eutrofikaciju vodotoka, posebno uprisustvu velikih količina hranljivih materija.

S obzirom na to da je već pri protoku od 3 m3/sec i vodostaju od 34 cm kvalitetrijeke Vrbanje (na mjernom mjestu V3 u Vrbanji) poprilično narušen, svako daljesmanjenje protoka i nivoa vode bi dodatno narušavalo kvalitet rijeke.

Kvalitet rijeke je potrebno prvo dovesti do boljeg stanja. Jedan od načina zapoboljšanje kvaliteta rijeke je izgradnja postrojenja za prečišćavanje otpadnih vodakoje se ispuštaju u rijeku.

Profil V1 Šiprage, 31.03.2009. Profil V3 Vrbanja, 31.03.2009.

Profil V1 Šiprage, 27.04.2009. Profil V3 Vrbanja, 27.04.2009.

Profil V1 Vrbanja Šiprage Profil V2 Donji Obodnik

Profil V3 Vrbanja

HVALA NA PAŽNJI!HVALA NA PAŽNJI!