FILOZOFSKI FAKULTET U MOSTARU

STUDIJ SOCIJALNOG RADA

DRUŠTVENA DEVIJANTNOST I DELIKVENCIJA

Seminarski rad

Kolegij: Suvremeni teorijski pristupi u socijalnom radu

Mentor: prof. dr. Nino Žganec

Student: Ivan Kundid

Mostar, 08.11. 2014.

1

Sadržaj:

UVOD...............................................................................................................................................3

1. TEORIJE DEVIJANTNOSTI..................................................................................................4

1.1. Biološke teorije...................................................................................................................5

1.1.1. Antropološka teorija.......................................................................................................5

1.1.2. Teorija nasljeđa...............................................................................................................6

1.1.3. Endokrinološka teorija....................................................................................................6

1.1.4. Rasna teorija...................................................................................................................7

1.2. Psihološke teorije devijantnosti..........................................................................................7

1.2.1. Psihoanalitička teorija.....................................................................................................8

1.2.2. Teorija inteligencije........................................................................................................8

1.2.3. Teorija neprilagođenosti.................................................................................................9

1.2.4. Teorija frustracije............................................................................................................9

1.3. Sociološke teorije................................................................................................................9

1.3.1. Teorija anomije.............................................................................................................10

1.3.2. Teorija diferencijalne asocijacije i indetifikacije............................................................10

1.3.3. Teorija delikventnih subkultura....................................................................................11

1.3.4. Teorija etikete...............................................................................................................11

Teorija multifaktorskog pristupa..................................................................................................12

2. FUNKCIJE DEVIJANTNOSTI.............................................................................................13

2.1.1. Funkcionalistička perspektiva.......................................................................................13

2.1.2. Interakcionistička perspektiva......................................................................................13

2.1.3. Konfliktna perspektiva..................................................................................................14

ZAKLJUČAK.................................................................................................................................15

LITERATURA...............................................................................................................................16

2

UVOD

U svakodnevnom jeziku devijantnost znači skretanje s prihvaćena puta. Drugim riječima

devijantnost se sastoji od onih činova koje ne slijede norme i očekivanja neke određene

društvene skupine. Devijantnost je relativna, što znači da ne postoji nekakav način da

odredimo što je to devijantan čin a što ne. Ona se jedino može definirati u odnosu na neki

stadnard, ali je teško naći stadnard za takvo nešto. S obzirom na to, shvaćanje devijantnosti

mijenja se od vremena do vremena i od mjesta do mjesta. Drugim riječima devijantnost je

kulturološki determinirana, a kulture se mijenjaju i razlikuju od društva do društva. Primjerice

u zapadnom se društvu u nekim razdobljima smatralo devijantim to što žene puše, šminkaju se

ili javno piju alkohol. Danas to nije slučaj. Također homoseksualnost je nekoć u Velikoj

Britaniji bila kazneno dijelo, međutim od 1969. dobrovoljan i privatan čin između dvije

individue više nije nezakonit. Kada govorimo o delikvenciji, možemo reći da je to, uz zločin,

najočitiji oblik devijantnosti. Najšire rečeno delikvencija se odnosi na zločinačku aktivnost

mladih ljudi. Dakle termin devijantnosti je puno širi od termina delikvencije. Mnoga

istraživanja bavila su se fenomenom devijantnosti iz različitih perspektiva. O pojmu

devijantnosti postoje različita i brojna shvaćanja. U uporabi je i mnogo termina kojima se ova

pojava ili pojedini njeni oblici označavaju. Mi ćemo se u ovom radu pozabaviti osnovnim

teorijama devijantnosti i delikvencije, te iz različitih perspektiva sagledati područje

devijantnosti.

3

1. TEORIJE DEVIJANTNOSTI

Dvije su glavne nesociološke dijagnoze devijantne ličnosti – „fiziološka“ i „psihološka“.

Obje tvrde da su znanstveno ustanovile uzroke devijantnosti, onako kako lječnici nastoje

znanstveno objasniti neku tjelesnu bolest. Fiziološke teorije tvrde da devijantne osobe imaju

neku organsku manu ili patološki poremećaj; drugim riječima, ili su rođene s nekim

nedostatkom ili se on razvija tjekom života. Psihološke teorije smatraju da je u pitanju

duševna, a ne tjelesna bolest, tj. da je neki emocionalni poremećaj u prošlosti izazvao

psihološku neravnotežu.

1.1. Biološke teorije

Većina bioloških teorija devijantnosti dokazuje kako su neki pojedinci zbog svoje

genetske strukture skloniji devijantnosti od drugih. Genetski naslijeđena svojstva ili izravno

uzrokuju devijantnost ili stvaraju predispoziciju za nju. „Znanstvena“ su objašnjenja ljudskog

ponašanja postala osobito popularna u devetnaestom stoljeću.

1.1.1. Antropološka teorija

Značaj organskih činitelja, kao uzroka devijantnog ponašanja prvi je naglasio talijanski

vojni liječnik Cesare Lombroso teorijski oblikujući “rođenog zločinca”. . On smatra da se

devjantne osobe mogu prepoznati i po biološki karakterističnim crtama tijela kao sto su

primjerice, velika vilica i uši, neosjetljivost na bol i tome slično. Kasnija istraživanja nisu

našla nikakve dokaze u prilog Lombrosovoj teoriji o zločincu kao primitivnoj biološkoj

„nakazi“. Postoje i drugi zagovornici bioloških teorija, kao što su Anne Moir i David Jessel,

koji u svojoj knjizi „A mind to crime“ ispituju čitav niz bioloških teorija koje biologiju

povezuju s mentalnim sklopom i mentalni sklop sa zločinačkim umovima. Oni dokazuju da su

muškarci zbog svojih hormonskih i drugih bioloških razlika prirodno skloniji zločinačkom

ponašanju od žena. Tvrde da je muški um – bilo zbog evolucijskih razloga ili čega drugog

ustrojen tako da bude skloniji zločinu. Međutim, dio zločinačkog ponašanja žena pripisuju

predmenstrualnom sindromu (PMS). Istraživanje bioloških činitelja ljudskog ponašanja tek u

novije vrijeme poprima značaj koji mu pripada. Ono ne samo da obuhvaća pravac

eksperimentalne psihologije, nego i ostale pravce. Posebno mesto zauzima pravac istraživanja

o humanoj genetici koja se odnosi na tzv. kromosomske abnormalnosti. Kromosomska

4

abnormalnost se javlja kod spolnih kromosoma. Tamo se uz normalnu XX i XY kombinaciju

pojavi i prekobrojni Y kromosom, te na taj način dobijamo ženski kariotip XXY i muški

XYY. Kod ženskih osoba sa kariotipom XXY je ustanovljen niži rast, mentalna zaostalost a

ponegdje i sterilnost. Kod muških osoba sa kariotipom XYY javlja se češći visoki rast, jaka

ćelavost, kratkovidnost i manja mentalna zaostalost. Neki istraživači su ustanovili vezu

nosioca XYY kariotipa sa sklonošću kriminalnim djelima bez motiva, i to u vrijeme ranije

mladosti, što je poslje osporavano, jer su uočeni XYY kariotipi koji nikada nisu bili skloni

kriminalu. Istraživanja u humanoj genetici su na ovom polju aktualna, a u nekim se zemljama

koriste i u sudskoj praksi (SAD).

1.1.2. Teorija nasljeđa

Po nekim naučnim stavovima Lombroso se, na naočiti način, može smatrati i začetnikom

teorije nasljeđa, u okviru koje se o ulozi nasljeđa, kao uzroku delikventnog ponašanja,

raspravljalo krajem devetnaestog i početkom dvadesetog stoljeća. Naime, u jednom broju

svojih radova Lambroso je iznio pokazatelje o čestoj pojavi zločina, alkoholizma, tjelesnih i

duševnih oboljenja, samoubistva i slično, kod predaka evidentiranih zločinaca. U

devetnaestom stoljeću ova teorija je bila potencirana i u američkoj literaturi, iz čega su kasnije

proizašla brojna istraživanja, od kojih su najpoznatija istraživanja u porodici Juke koju je

proveo Richard Dugdale 1877. godine i istraživanja u porodici Kallikak, koja je obavio Henry

Goddard 1912. godine. Dugdale je došao do podataka da je porodica tokom 200 godina

postojanja imala 709 potomaka, od kojih su 77 bili prijestupnici, 292 prostitutke, i 142

skitnice.

Do sličnih podataka došao je i Goddard , proučavajući porodicu Kallikak, ondnosno dva

različita dijela obiteljskog stabla u rasponu od šest generacija. Naime, otac porodice je imao

potomke sa dvije žene. Iz prve, izvanbračne veze sa „maloumnom“ djevojkom rođen je sin

koji je bio tvorac „lošeg“ dijela obiteljskog stabla. To stablo je u toku šest generacija imalo

480 članova, od kojih su 143 bili „slaboumne“ osobe, 36 izvanbračna djeca, 33 seksualno

nenormalne osobe, 24 alkoholičara, 3 epleptičara, 82 člana umrla u djetinstvu, 3 kriminalci, 8

vlasnici javnih kuća i samo 46 „normalnih“ potomaka. U drugom dijelu porodičnog stabla

samo jedna osoba nije bila „normalna“, dvije su bili alkoholičari, a 15 ih je umrlo u djetinstvu.

Svi ostali su bili veoma uspiješni ljudi. Očito je da je ovo istraživanje pokazalo da se

„slaboumnost“ može naslijediti, ali ne i sklonost zločnu.

5

Danas u nauci predvladava stanovište da se zločin nemože naslijediti, zato što, sam po sebi,

nije biološki, nego prvenstveno društveni, a potom pravni fenomen.

1.1.3. Endokrinološka teorija

Ova teorija se razvila 30-ih godina devetnaestog stoljeća, a osnovno joj je polazište da su

osobe koje imaju poremećaje endokrinog sistema, predindisponirani, rođeni zločinci. Uporište

za ovu teoriju našli su u činjenici vrlo visoke stope delikventnog ponašanja prve generacije

emigranata rođene u Americi. Ovu činjenicu tumačili su podatkom da su majke tih osoba,

uslijed teških životnih uvijeta, bile žrtve raznih endokrinih poremećaja, koji su nasljednim

putem preneseni na njihovu djecu. Endorkini poremećaji uzrokovali su mentalne poremećaje,

nisku inteligenciju i slično, što je uzork delikventnog ponašanja.

Danas u nauci prevladava mišljenje, da većina poremećaja endokrinog sistema nije nasljedna,

pa ne može biti u vezi s delikvencijom, ali mogućnost utjecaja poremećaja u radu endokrinih

žlijezda na agresivno ponašanje pojedinca može stvoriti predpostavke za tvrdnju da su takve

osobe izloženije delikventnom ponašanju.

1.1.4. Rasna teorija

„Najekstremniji“ vid bioloških pristupa u nauci zasnovan je prvenstveno na pretpostavci

da je rasno svojstvo svakoga od pripadnika viših i nižih rasa urođeno i nasljedno. Ovakav

teorijski pravac delikventno ponašanje veže, pretežno, za određenu rasnu pripadnost .

Rasna teorija nastala je u Europi tridesetih godina dvadesetog stoljeća. Kriminalitet se

objašnjava urođenim sklonostima i nasljednim predispozicijama pripadnika određenih rasa.

Preama rasnoj teoriji devijantno ponašanje uvjetovano je rasnom pripadnošću osobe. Ovakvi

stavovi zanemaruju činjenicu da se sam pojam „rasa“ ne može upotrebljavati samo u

biološkom značenju, iako se ljudi na rase dijele na osnovi razlika u fizičkim karakteristikama

(boja kože, kose, crte lica...) koje su im zajedničke i nasljedne.

Ovaj pristup ima uporište kod autora koji statističkim podacima usporedbe kiminaliteta

različtih rasa nastoje dokazati njegov rasni karakter.

Rasna teorija kroz povijest je bila često zloupotrebljavana, a najdrastičnija zloupotreba je

vezana za progone Židova u vrijeme fašizma u Njemačkoj.

1.2. Psihološke teorije devijantnosti

6

Kao sto biološke teorije devijantno ponašanje dovode u vezu s genetskim, dakle

nasljednim predispozicijama pojedinca , tako i psihološke teorije polaze najčesće od toga

kako uzroke devijantnosti treba tražiti u činjenici da je nešto pošlo naopako u procesu

socijalizacije u djetinstvu ili ranoj mladosti, obično u odnosu roditelj-dijete. Po njima, upravo

u toj činjenici treba tražiti i razloge emotivnih poremećaja i formiranja neprilagođene ličnosti,

koje, opet, proizvode trajne posljedice i u ponašanju.

Ako je, ističu neki od predstavnika psiholoških teorija, djetetu, posebice u prvm godinama

života, uskraćena majčinska ljubav, moguće je da ce se ono razviti kao psihopatska ličnost,

dakle ličnost sklona impulsivnom djelovanju, ličnost koja nema izgrađen osjećaj krivnje,

ličnost koja ne reagira na kaznu itd. Drugi opet, apostrofiraju značaj odnosa oca i sina u prvim

godinama adolescencije za ponašanje muškog djeteta. Neprijateljski i nezadovoljavajući

odnos s ocem u toj životnoj dobi navode, rađa mentalitet ,,opterećenosti,, , te za posljedicu

ima prenošenje istog takvog odnosa i na sve ostale. To onda znači da takav odnos može biti i

uzrok delikventnog ponašanja.

1.2.1. Psihoanalitička teorija

Mnoge od psiholoških teorija , s druge strane oslanjaju se na ideje Sigmunda Freuda i

njegovu psihoanalitičku teoriju . Ukratko Freud je smatrao da se ličnost sastoji od tri dijela :

Ono, Ja i nad-Ja. Ono sadrži osnovne biološke potrebe, kao što su spolni nagon, potreba za

hranom, vodom i sl. Ja je svjestan dio uma koji donosi odluke. Katkad je kadar obuzdati želje

Onoga jer je naučio da neobuzdano ispunjavanje želja može donijeti poteškoće. Nad-Ja se

sastoji od svijesti koja se razvija kao rezultat socijalizacije. Djelomice je nesvjesno i

ograničava neobuzdanu potragu za užitkom stvarajući osjećaj krivice U skladu s tim,

delikvenciju često vežu i za slab Nad-Ja, odnosno slabu savjest konkretne individue. Većina

ljudi, po tom pristupu, svoju savjest postiže u djetinjstvu, kroz veze sa odraslima. No, ovaj

proces ponekad i ne uspije, tako da dijete odrasta neosjetljivo ili brutalno. Drugi, opet, pažnju

više koncentriraju na slabost Ja nego Nad-Ja. Slab Ja nije pomanjkanje savjesti nego izraz

nesposobnosti za organiziranje nečijih aktivnosti. Za osobu, primjerice, koja je previše

impulzivna, zbog čega ne može ni sustavno pratiti određene planove, kaže se da ima slab ego

(Ja) i da bi guranje takve osobe u takav posao moglo proizvesti mnoge poteškoće.

7

Prema Adleru osnovni uzrok delikventnog ponašanja je kompleks inferiornosti, koji se

najčešće javlja kod osoba koje su imale nesretno djetinstvo i uskraćene želje.

Young je tvorac teorije psiholoških tipova i pojma introvertiranosti i ekstrovertiranosti. On

poseban značaj pridaje Edipovom kompleksu (želja djeteta starog 3 do 6 godina za spolnim

kontaktom s roditeljem suprotnog spola). Prema ovom shvaćanju, delikvent nesvijesno traži

kaznu za zabranjenu želju koju je imao u ranom djetinstvu.

Psihoanalitičke teorije ustanovile su važnost ranih emocionalnih iskustava za izgradnju

ličnosti. U tome je njihov najveći značaj. Međutim, kritičari psihoanalitičke polazili su od

stajališta da se ponašanje odrasle osobe ne može u cijelini izvoditi iz ponašanja djeteta.

1.2.2. Teorija inteligencije

Ova teorija objašnjava delikventno ponašanje čovjeka kao posljedicu niske

inteligencije i maloumnosti. Prema predstavnicima ove teorije, posljedice smanjene,

odnosno niske inteligencije je neshvaćanje društvenih normi, pa samim time i težine i

štetnosti njihovog kršenja. Prema prvim istraživanjima koja su vršena početkom

dvadesetog stoljeća, udio maloljetnih prestupnika s niskom ili smanjenom inteligencijom

iznosio je i do 50% ispitivanog uzorka.

Brojna novija istraživanja pokazala su da ne postoji neposredna veza između nivoa

inteligencije i delikventnog ponašanja mladih. Međutim, to ne znači potpuno negiranje

značaja nivoa inteligencije i stupnja obrazovanja na delikventno ponašanje.

Prema tome, niža inteligencija može neposredno može utjecati na pojavu maloljetne

delikvencije, jer se ove osobe teže socijalno prilagođavaju, teže uče i prije napuštaju

školu, slabije uspjevaju u poslu.

1.2.3. Teorija neprilagođenosti

Predstavnici ove teorije delikventno ponašanje osobe objašnjavaju faktorima njene

neprilagođenosti socijalnim normama društva. Zbog toga dolazi do potrebe takve osobe,

8

da se suprostavlja konvencijama i pravilima koja vladaju u društvu. Ova se teorija temelji

na psihološkim osnovama ljudske asocijalnosti, a uzroke poremećaja u ponašanju traži u

psihičkim osobinama i stavovima pojedinca. Stajalište po kojem se neprilagođenost osobe

tumači samo njenim psihološkim svojstvima nije prihvatljivo, jer zanemaruje sve druge

faktore koji djeluju na razvoj takvog ponašanja. Međutim, neprilagođenost je vrlo

značajan element u svestranoj analizi uzroka devijantnog ponašanja.

1.2.4. Teorija frustracije

Predstavnci ove teorije zastupaju stajalište da je delikventno ponašanje uvijek

posljedica frustracije, odnosno reakcije pojedinca na lišavanje nečega u društvu, a

posebno na iznevjerena očekivanja od društva. Na primjer, Dollard tvrdi da je frustracija

osnova agresije. Frustracija stvara agresivni potencijal koji postaje osnova za

nepredvidivo ponašanje, pa i devijantnost. Frustracija je ustvari opravdanje za agresivno

djelovanje prema izvoru frustracije. Izvor frustracije može biti stvaran ili samo zamišljen,

može biti u okolini ili u samoj osobi. Ako je samokontrola jaka, energija frustracije može

biti konstruktivno usmjerena prema postizanju društvenog prihvatljivih ciljeva

(sublimacija), no može biti i uzrok destrukcije ili autodestrukcije.

U suvremenoj nauci koja se bavi fenomenom delikvencije prevladava mišljenje da se

uzroci ove pojave nemogu do kraja objasniti frustracijom i agresijom, ali ova teorija je

dala određeni doprinos u objašnjavanju uzroka agresivnog ili delikventnog ponašanja.

1.3. Sociološke teorije

Sociološke teorije u kriminologiji čina naučna shvaćanja koja su nastala kao kritka

bioloških i psiholoških teorija kriminaliteta. Ona se zasnivaju na prihvaćanju bioloških i

psiholoških osobina ličnosti, ali uvažavaju i različite društvene uzroke koji utječu na njeno

formiranje. Većina socioloških teorija ne zanemaruje sasvim djelovanje psihičkih faktora, ali

za osnovu svog izučavanja uzima društvene uzroke kriminaliteta.

1.3.1. Teorija anomije

9

Termin anomija (an-ne, nomos-zakon), na starogrčkom jeziku znači bezakonje. Anomija

je situacija nesklada između društveno prihvatljivih ciljeva (aspiracija, očekivanja, životnih

stilova) i dopustivih metoda da se postignu ti ciljevi. Anomija u nekom društvu nastaje onda

kad nema jasnih normi i kriterija koji određuju način ponašanja ljudi u nekoj zajednici. U

takvim situacijama ljudi postaju uznemireni i dezorjentirani, a to može biti uzrok pojave

kriminaliteta u društvu.

Poanta ove teorije sastoji se u shvaćanju da su devijantnost i delikvencija prije svega

društveni fenomen. Individualno ponašanje je više ili manje uspješno prilagođavanje

društvenim zahtjevima. Devijantnost je rezultat društvene situacije, neusklađenosti i napetosti

zahtjeva koji se postavljaju pojedincu. Posebno se ističe činjenica da različiti društveni slojevi

imaju različite šanse ostvarivanja općih društvenih ciljeva, što je to veći problem ako društvo

zatvara mogućnosti vertikalne klasne mobilnosti.

1.3.2. Teorija diferencijalne asocijacije i indetifikacije

Ova teorija uzroke kriminaliteta pojedinca u društvu objašnjava preuzimanjem uzora iz

delikventnih grupa putem neposrednog učešća u kriminalom modelu ponašanja ili kontakta s

nosiocima takvog ponašanja.

Osnivač ove teorije američki sociolog E. Sutherland, smatra da se kriminalno ponašanje uči u

procesu komunikacije, u interakciji s drugima, u malim povezanim grupama osim od

primarnih devijantnih grupa, kriminalno ponašanje uči se i od grupa koje nisu devijantne u

ponašanju, već u mišljenju. Uči se tehnika nedjela, specifična opravdanja i objašnjenja zašto

se to čini. Proces učenja odvija se kroz razvoj ličnosti, u interakciji s devijantnim grupama.

Devijantno ponašanje je dakle naučeno, a ne nasljeđeno ili izmišljeno. Osoba postaje

delikvent zato što je u kontaktu s kriminalnim obrascima ponašanja, a istovremeno je

izolirana od antikriminalnih obrazaca. To je princip diferencijalne asocijacije.

Daniel Glaser preformulirao je ovu teoriju u teoriju diferencijalne indetifikacije, ističući da

velik broj osoba koje su u bliskom kontaktu s delikventnim okruženjem nikad ne usvoji

delikventni model ponašanja, već ga usvajaju samo motivirani pojedinci.

1.3.3. Teorija delikventnih subkultura

10

Ovaj tip teorija podrijetlo devijantnosti izvodi iz položaja kojeg pojedinac ili grupa

zauzima u društvenoj strukturi. Albert Cohen je, svakako, jedan od poznatijih predstavnika

ove teorije. Devijantnost za njega nije individualna nego kolektivna akcija. Tu tezu pokazuje

na primjeru sklonosti devijantnom ponašanju kod dječaka iz niže radničke klase. Navedena

sklonost kod njih, svakako, nije genetska. Naprotiv, oni također prihvaćaju sistem vrijednosti

društva u kojem žive. Otkuda, onda sklonost devijantnom ponašanju? Razloge joj, smatra

Cohen, treba tražiti u neuspjehu djece iz ovog društvenog sloja u školovanju.

Uzroke tom neuspjehu, s druge strane, treba tražiti u položaju kojeg djeca iz niže radničke

klase zauzimaju u društvenoj strukturi društva u kojem žive. To je pozicija svojevrsne

kulturne deprivacije u najranijem djetinjstvu,koja za posljedicu ima manji fond riječi,

korištenje termina koji imaju elemntarno značenje, nedostatak drugih znanja itd. Tom se

činjenicom da objasniti i njihov lošiji uspjeh u školovanju, zbog čega su im u startu blokirani

mnogi putevi prema uspjehu,a to, opet, kod njih izaziva takozvanu statusnu, odnosno

frustriranost niskim osobnim statusom u društvu.

Posljedica takve frustriranosti je devijantno ponašanje. To, doduše, nije okretanje kriminalu ili

sličnim tipovima devijantnosti, ali jest odbacivanje ciljeva uspjeha koji su karakteristični za

društvo u kojem žive. Tim, dakle, ciljevima uspjeha, oni pretpostavljaju druge norme i

vrijednosti, nešto što bi se moglo označiti kao zasebna, u biti delikventa subkultura,u kojoj se

i sami mogu dokazivati. Umjesto uspjehu, vrijednost se pripisuje devijantnim oblicima

ponašanja poput krađa,vandalizma, itd.

1.3.4. Teorija etikete

“Labeling” ili teorija etiketiranja spada u razvojne koncepcije, uglavnom usmjerene

socijalnoj psihologiji devijantnosti, a bavi se pretpostavkama devijantnosti na individualnoj

razini i malim grupnim nivoima.

Odgovarajući na pitanje zašto neki pojedinci počinju da se devijantno ponašaju, predstavnici

ove teorije naglašavaju važnost društvenih definicija i negativnih društvenih sankcija koje su

povezane s pritiscima na osobu i koje uslovljavaju više devijantnih djela. Pozornost je od

individualnog djelovanja preusmjerena socijalnoj reakciji, tj. dinamici društvenog definiranja

pojedinih aktivnosti osoba kao devijantnih. Razvojni proces kojim rezultira devijantnost

sadrži različite inicijacije, prihvaćanja, usvajanja i zatvaranja u devijantnu ulogu zbog utjecaja

drugih.

11

Svi se teoretičari slažu da oznake devijanta proizvode temeljne promjene u prirodi i primanja

devijantnosti za osobu koja je etiketirana, tako, službena etiketa kao delikvent, kriminalac,

homoseksualac, narkoman ili prostitutka može imati ozbiljne posljedice za daljne ponašanje.

Bitna je razlika između primarne devijantnosti koja se sastoji od devijantnih djela prije onih

koji su javno etiketirane i koje uključuju opasnost i mogućnost uvjetovanja sekundarne

devijantnosti, koje Lemert opisuje kao ponašanje osobe pomirene s ulogom devijanta, što je

prouzrokovano s oznakom koju nosi.

Etiketiranje osobe kao devijanta može za rezultat imati nastavak devijantnog djelovanja i

razvoj devijantne karijere do stupnja sekundarne devijantnosti i želje za odvajanjem od

učestvovanja u društvenim grupama i organizovanju unutar devijantnih grupama.

Neki devijanti, ustaju protiv svojih etiketa pokušajem reafirmacije svojih vrijednosti i

izgubljenog društvenog statusa. Takvi tercijarni devijanti mogu se pridružiti društvenim

pokretima za borbu protiv negativnog imagea, kako bi porekli da su devijanti. Oni su različiti

od sekundarnih, jer oni aktivno protestiraju protiv svojih oznaka pokušavajući “da odbace

odbačenost”, dok su sekundarni devijanti pasivni primatelji i nositelji svojih etiketa, koji se

adaptiraju na proces etiketiranja.

Teorija multifaktorskog pristupa

Ova teorija je nastala kao rezultat reakcije na jednostranost i ograničenja ranijih teorija o

uzrocima delikventnog ponašanja ( biloloških, psiholoških i socioloških). Polazište teorije

multifaktorskog pristupa je da je delikventno ponašanje mladih vrlo kompleksna i raznoliko

uvjetovana pojava. Osnovni naučni pristup ove teorije je da kompleksnost unutrašnjih i

vanjskih uzroka i pojave delikventnog ponašanja mlade osobe zahtjeva multidisciplinaran

pristup, ako je potrebno poznavanje različitih naučnih disciplina (sociologije, psihologije,

medicine, kriminologije...). teorija multifaktorskog pristupa generalno je prihvaćena u

suvremenom naučnom odnosu prema maloljetničkoj delikvenciji.

2. FUNKCIJE DEVIJANTNOSTI

2.1.1. Funkcionalistička perspektiva

12

Svi se funkcionalisti slažu da su mehanizmi društvene kontrole potrebni da bi obuzdali

devijantnost i tako štitili društvo. Međutim, mnogi tvrde kako određena količina devijantnosti

ima pozitivnu funkciju, kako doprinosi održavanju i dobrobiti društva.

Emile Durkheim tvrdi da je zločin neizbježan i normalni aspekt društvenog života, kako je

sastavni dio svih zdravih društava. Neizbježan je, zato što svaki član društva ne može biti

jednako odan zajedničkim vrijednostima i moralnim uvjerenjima društva.

Zločin nije samo neizbježan, on može biti i funkcionalan. Durkheim tvrdi da on postaje

nefunkcionalan samo kad mu je stopa neobično visoka. On tvrdi da svaka promjena u društvu

počinje nekim oblikom devijantosti. Da bi nastupila promjena, ono što je jučer bila

devijantost, danas mora postati normalno. Budući da je određena količina promjene zdrava za

društvo, da bi napredovalo umjesto da stagnira, devijantnost je također potrebna.

Ako je zločin neizjbežan, koja je funkcija kazne? Po Durkheimu bez kazne, društvene

ustanove izgubile bi moć da kontroliraju ponašanje i stopa zločina dostigla bi stupanj na

kojem zločin postaje nefunkcionalan, tako zdravom društvu trebaju i zločin i kazna. I jedno i

drugo je neizbježno i funkcionalno.

Cohen primjećuje kako neki devijantni postupci mogu poslužiti kao korisno upozorenje, koje

pokazuje da jedan dio društva loše funkcionira. Oni mogu skrenuti pažnju na taj problem i

potaknuti mjere koje će ga rješiti. Tako učenici koji bježe iz škole, dezerteri iz vojske ili

bjegunci iz maloljetničkih popravnih domova mogu otkriti neslućene uzroke nezadovoljstva

koje ih može dovesti do promjena koje podižu djelotvornost i moral.

 

2.1.2. Interakcionistička perspektiva

Interakcionistička perspektiva razmatra kako su i zašto neki pojedinci ili skupovi

definirani kao devijanti, pa kako utječu takve definicije na njihove dalje postupke.

Npr. može se analizirati interakcija između devijanta i različitih posrednika društvene

kontrole kao što su roditelji, nastavnici, lječnici, policajci, suci i socijalni radnici. Može se

proučavati kako na pojedinca djeluje činjenica da je definiran kao kriminalac ili delikvent,

kao društveno bolestan ili alkoholičar, prostitutka ili homoseksualac. Tako se može analizirati

pred optužbu policije o “tipičnom delikventu” i uočiti kako ona za posljedicu ima tendenciju

da se delikventi definiraju kao prekršitelji iz niže klase, češće nego iz srednje klase. Značenja,

međutim, nisu fiksirana i jasno ocrtana. Ona se mjenjaju i razvijaju u procesu interakcije, npr.

13

hoće li neka osoba biti definirana kao duševno oboljela, zavisit će od dugotrajnog

dogovaranja između te osobe i psihijatra.

 

2.1.3. Konfliktna perspektiva

Konfliktna perspektiva naglašava pluralističku društvenu prirodu i različitu raspodjelu

moći između društvenih grupa. Zbog moći koje posjeduju, neke grupe mogu kreirati

društvena pravila, posebno zakone, koji će služiti ostvarenju njihovih vlastitih interesa, često

isključujući interese drugih. Imajući to u vidu, konfliktne perspektive promatraju društvo u

odnosima grupa, koje se međusobno nadjačavaju u zastupanju vlastitih interesa. Tako se često

nalaze u suprostavljenim, pa i konfliktnim odnosima, a grupe koje ostvare više moći, time i

dostupnost kreaciji i normi i zakona, imaju garanciju da će njihovi interesi biti ostvareni.

Prema konfliktnom načinu gledanja, devijantnost predstavlja sukob između interesa različitih

društvenih djelova i željene moći da se oblikuje javno mnjenje i društvena politika.

Zastupnici konfliktnih teorija smatraju kriminal nepromjenjivom činjenicom kapitalističkog

društva, što znači da se glavna odgovornost i izvor devijantnosti nalaze unutar društvene

strukture, a osobe devijanti nisu odgovorni jer su prisiljeni da takvi postaju, pa skladno tome

ne mogu biti krivi za svoje ponašanje.

ZAKLJUČAK

14

Devijantnost nije tema i problem kojom se bavi uski krug ljudi. To je tema koja je

zahvatila razne nauke: biologiju, psihologiju, sociologiju itd. Svaka nauka ima svoje gledište,

svoje teorije i svaka teorija je u svom pogledu točna, što ukazuje da devijantnost nije

posljedica samo jednog faktora koji utječe na čovjekovo ponašanje.

U pogledu devijantnosti ljude možemo podijeliti na tri vrste: sami devijanti, pasivci tj. ljudi

koji ne čine devijantna djela, ali se i ne bore protiv njih, zatim na ljude koji svojim

djelovanjem i radom pokušavaju da zatvore, rehabiliraju i na kraju da vrate u društvo bivše

devijante.

Danas je sve više ustanova gde se može potražiti potrebna pomoć u krizi ( razna

utočišta, SOS-telefoni, centri za nezbrinutu decu…), ustanova koje educiraju i odgajaju

društvo ( vrtići, škole, fakulteti i sl.) i ustanova koje kažnjavaju i brinu se o izdržavanju kazne

devijanata (sudovi, zatvori, ustanove za pomoć psiho-patološkim slučajevima…).

Devijantno ponašanje označava nešto negativno, što je u većini slučajeva točno. Devijantnost

može biti pozitivna u smislu da unaprijedi ili promjeni oblike ponašanja i običaje prema

boljem. Masovni mediji previše govore o devijantnim djelima, umesto o uzrocima i načinu

kako da se spriječe.

Trebalo bi više pažnje posvetiti pozitivnim djelima, akcijama i postignućima koja bi

društvo pokrenula prema boljoj budućnosti.

LITERATURA

15

M. Haralambos, M. Holborn, (2002) Sociologija-Teme i perspektive, Golden marketing, Str.

348. Zagreb

M. Miković (2004) Maloljetnička delikvencija i socijalni rad, Magistrat, Str. 54. Sarajevo

B. Milosavljević (2000) Socijalna patologija, Filozofski fakutlet, str. 175 . Banja Luka

Web stranice:

https://www.scribd.com/doc/127145886/Pojam-devijantnosti

http://www.scribd.com/doc/69446330-Devijantnost

16