Upload
others
View
6
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
Fatih YAZITAŞPiyasa İzleme Komitesi Başkanı[email protected]
ELEKTRİK PİYASALARI
1
Doğalgaz Piyasası
2017 : 83 275 MW1984 : 8 461,6 MW
Elektrik Piyasası Tarihsel Gelişimi-I 1
1963 ETKB
1970 TEK
2
Elektrik Piyasası Tarihsel Gelişimi-II 2
2016 yılında elektrik arzı 274,4 TWh
Arz tarafına baktığımızda 2017 yılında Türkiye’de yerli ve yenilenebilir enerjiye verilen önemde artış oldu.
Güneş ve rüzgar enerjisi için 1000’er MW’lık YEKA ihaleleri gerçekleştirildi.
2016 yılında 279,2 TWh olan elektrik talebi 2017 yılında %5,6 arttı.
Elektrik Verileri 3
Kaynak: TEİAŞ
2017 Aralık sonu itibariyle Kurulu Güç 85 GW’ı geçti.Gelen su miktarında düşüş yaşandı.
2015 2016 201771.232 64.184 47.170
Milyon 𝑚3
Elektrik Verileri
5
Elektrik Verileri
EÜAŞ
Yİ-YİD-İHD
Özel Üretim Şirketleri(HES,RES,TERMİK,BİOGAZ,GÜNEŞ)
TETAŞ
Özel Toptan Satış Şirketleri
(Tedarik Şirketleri)
EPİAŞSpot
Piyasalar PerakendeSatış Şirketleri
Dağıtım Şirketleri
Serbest Tüketici
Serbest Olmayan Tüketici
(Aydınlatma, Mesken)
İthalat-İhracat
İletim (TEİAŞ) 21 Adet Dağıtım(EDAŞ)
Piyasa Aktörleri 4
Üretim
Üretim
TEİAŞ EPİAŞ Tedarik
Serbest Tüketici
Serbest Olmayan TüketiciGörevli Tedarik
Piyasa Aktörleri
Kaynak: https://rapor.epias.com.tr/rapor/xhtml/dgpKatilimciSayisi.xhtml
1 Ocak 2018 tarihi itibariyle
7
Lisans Tipi Kamu Özel Üretim 4 816Tedarik 1 152Dağıtım 0 21İletim 1 0Görevli TedarikK1 0 21K2 0 21K3 0 21
Piyasa Aktörleri
Piyasa İşletmecisidir.
Gün Öncesi Piyasası ve Gün İçi
Piyasasının işletilmesi, uzlaştırma
işlemlerinin gerçekleştirilmesi, ilgili
piyasa katılımcılarına alacak-borç
bildirimlerinin hazırlanması
faaliyetlerini yürütür.
EPİAŞSistem İşletmecisidir.
Dengeleme Güç Piyasasının işletilmesi,
sistemde anlık dengenin yeterli arz kalitesini
sağlayacak şekilde sağlanması, yan hizmet
alımı ve dengeleme mekanizması yoluyla
gerekli yedeklerin tutulması faaliyetlerini
yürütür. Ayrıca iletim hattı kayıplarını satın
almakla yükümlüdür.
TEİAŞ
8
9
Enerji Piyasaları İşletme Anonim Şirketi (EPİAŞ)
Enerji Piyasaları İşletme Anonim Şirketi (EPİAŞ), 14.03.2013 tarihli ve 6446 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu ile 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu hükümlerine tabi olarak, 12 Mart 2015 tarihinde tescil işlemlerinin tamamlanmasının ardından resmen kurulmuştur.
1 Eylül 2015 tarihinde ise EPİAŞ piyasa işletme lisansını almıştır.
EPİAŞ’ın başlıca amacı ve faaliyet konusu“ Piyasa işletim lisansında yer alan enerji piyasalarının etkin, şeffaf, güvenilir ve enerji piyasasının ihtiyaçlarını karşılayacak şekilde planlanması, kurulması, geliştirilmesi ve işletilmesidir. Eşit taraflar arasında ayrım gözetmeden güvenilir referans fiyat oluşumunun temin edilmesi ve artan piyasa katılımcı sayısı, ürün çeşitliliği ve işlem hacmiyle likiditenin en üst düzeye ulaştığı, piyasa birleşmeleri yoluyla ticaret yapılmasına imkan tanıyan bir enerji piyasası işletmecisi olmaktır.”
7
10
Elektrik Piyasaları 8
Gün Öncesine Kadar Gün Öncesi Gerçek Zaman
PTF
SMF
MWh
Gün Öncesi Piyasası Dengeleme Güç Piyasasıİkili Anlaşmalar
Finansal (Türev) Piyasalar
Lot
TL/MWh
ArzTalep
PTF
Elektrik Enerjisi Ticareti ve Dengesizlikten Korunma Sistem İşletimi
Gün İçi
Gün İçi Piyasası
Max (PTF, Tahmin Edilen SMF)*1,03
Min (PTF, Tahmin Edilen SMF)*0,97
Elektrik Piyasasının Yapısı
Dengesizliği Azaltma + Arbitraj
9
Elektrik Piyasalarını
n İşleyiş Yapısı
Fiziksel Elektrik Ticareti
İkili Anlaşmalar
OTC
Spot Piyasalar
Gün Öncesi Piyasası
Gün İçi Piyasası
Gerçek Zamanlı Piyasalar
Dengeleme Güç Piyasası
Yan Hizmetler Piyasası
Fiziksel Olmayan Elektrik Ticareti
Türev Piyasalar
Veri Girişi ve
Uzlaştırma
Yazılım Desteği ve Uzlaştırma
10
Elektrik Piyasaları
Elektrik Piyasasının Yapısı
• Hedeflenen Türkiye Elektrik Piyasasında, elektrik üreticileri ve tüketicileri fiziksel ve finansalriskten korunmaya (hedging) ve optimizasyon araçlarına sahip olacaktır.
13
İkili Anlaşmalar Gün Öncesi Piyasası
Gün İçi Piyasası
DengelemeGüç Piyasası
Yan Hizmetler
Vadeli İşlemlere
İlişkin Borsalar
Tezgah üstü Piyasalar
Uzun Vadeli Arz Güvenliği ve Yatırım
Teşviki
Üretim & Tüketim Optimizasyonu
Sistem ve Arz Güvenliği
Spot Piyasaları Dengeleme Piyasaları
Fiyat Riskinden Korunma ve Finansal
Optimizasyon
Piyasa & Sistem İşletmecisi
Piyasa Katılımcısı Portföy Dengeleme Ek Ticaret İmkanı ve
Fiziksel Optimizasyon
Yeterli, Kaliteli ve Sürekli Elektrik Enerjisi
11
• Gün Öncesi Piyasası (GÖP)
12
Spot Piyasalar – Gün Öncesi Piyasası 13
• İşlemler günlük olarak, saatlik bazda gerçekleştirilir. 24 saat değeri mevcuttur.
• Gün Öncesinde referans fiyat (PTF) belirlenir.
• Arz tarafı üreteceği miktarı, Talep tarafı tüketeceği miktarı fiyat seviyelerine göre ayarlayabilir.
• Saatlik (64 seviye, alış ve satış yönünde 32 seviye ayrı ayrı), blok ve esnek teklif verilmesine imkan
tanır.
Genel Esaslar
• GÖP’de yapılan ticaret ilgili PK için fiziksel elektrik arzı yada talebi yükümlülüğü doğurur.
• Pozitif miktarlar alışı, negatif miktarlar ise satışı ifade
etmektedir.
• Enerji miktarı LOT (0,1 MWh) olarak teklif edilir.10LOT
1MWh
Azami ve asgari fiyat limitleri 0 - 2000 TL/MWh olarak uygulanır. “GünÖncesi Piyasasında ve Dengeleme Güç Piyasasında Asgari ve Azami FiyatLimitlerinin Belirlenmesine İlişkin Usul ve Esaslar” uyarınca belirlenir.
Genel Esaslar
SaatFiyat (TL/MWh)
0 49,99 50 79,99 80 109,99 110 199,99 200 2000
0 – 1 (Lot) 600 600 400 400 0 0 -200 -200 -1000 -1000
1 – 2 (Lot) 300 300 300 300 200 200 0 0 -200 -2000
Teklif Tipleri – Saatlik Teklif
• Fiyatların artan sıra ile dizilmesi esastır. Miktarlar ise eşit yada azalan sırada olmalıdır.
• Alış ve satış yönünde ayrı ayrı olmak üzere en fazla 32 fiyat seviyesinden oluşur.
• Aynı fiyat seviyesi için geçerli hem saatlik alış teklifi, hem de saatlik satış teklifi bulunamaz.
Fiyattan Bağımsız Alış Teklifleri Fiyattan Bağımsız Satış Teklifleri
Fiyat (TL/MWh) 0 2.000
Miktar(LOT) 3.000 3.000
Fiyat (TL/MWh) 0 2.000
Miktar(LOT) -1.000 -1.000
• Ekonominin doğası gereği Piyasa Katılımcıları enerjiyi düşük fiyatlarda almak, yüksek fiyatlarda ise satmak isterler.
9:30 12:30 13:00 13:00 13:30 14:00 16:00
Piyasa katılımcıları tarafından
alış ve satış yönünde teklifler girilir.
D-5 00:00-12:30
Teklif bildirim kapısı kapanır.
13:00-13:30
Optimizasyon yazılımı kullanılarak bir sonrakigün için saatlik miktar ve
fiyatlar belirlenir.
Nihai sonuç duyurma
14:00
Fiyatlar piyasa katılımcılarına duyurulur.
17:00
İkili anlaşma bildirim süresi sona erer.
09:30Sistem işletmecisi tarafından kullanılabilir iletim kapasitesi bildirilir.
İtiraz
Fiyatlar kesinleşir ve
DGP piyasası süreci başlar
Spot Piyasalar – Gün Öncesi Piyasası
Piyasa takas fiyatı
Şeffaflık platformunda duyurulur
Elektriğin teslimat gününden bir gün öncesinde, elektrik ticareti ve dengeleme faaliyetleri için kullanılan, Piyasa İşletmecisi tarafından işletilen, organize bir piyasadır.
Eşleşme miktarları
katılımcılara duyurulur
14
Gün Öncesi Piyasası
68%
27%
4% 0,4%
2017 Piyasa Miktar Dağılımı
Toplam İA GÖP Eşleşme MiktarıDGP Miktar GİP Eşleşme Miktarı
43%
38%
13% 7%
İkili Anlaşma Miktar Dağılımı
Özel İA TETAŞ Satış EÜAŞ Satış Kamu Diğer
48,8
60,2
79,2
99,3
114,0123,3
0,0
20,0
40,0
60,0
80,0
100,0
120,0
140,0
2012 2013 2014 2015 2016 2017
GÖP HACMİ (TWh)
20
2015-2016 Günlük PTF Ortalama Değerleri 21
Gün Öncesi Piyasası - 2017 Günlük Ortalama PTF
97,88
238,02
0
50
100
150
200
250
1.0
1.2
017
8.0
1.2
017
15
.01
.201
7
22
.01
.201
7
29
.01
.201
7
5.0
2.2
017
12
.02
.201
7
19
.02
.201
7
26
.02
.201
7
5.0
3.2
017
12
.03
.201
7
19
.03
.201
7
26
.03
.201
7
2.0
4.2
017
9.0
4.2
017
16
.04
.201
7
23
.04
.201
7
30
.04
.201
7
7.0
5.2
017
14
.05
.201
7
21
.05
.201
7
28
.05
.201
7
4.0
6.2
017
11
.06
.201
7
18
.06
.201
7
25
.06
.201
7
2.0
7.2
017
9.0
7.2
017
16
.07
.201
7
23
.07
.201
7
30
.07
.201
7
6.0
8.2
017
13
.08
.201
7
20
.08
.201
7
27
.08
.201
7
3.0
9.2
017
10
.09
.201
7
17
.09
.201
7
24
.09
.201
7
1.1
0.2
017
8.1
0.2
017
15
.10
.201
7
22
.10
.201
7
29
.10
.201
7
5.1
1.2
017
12
.11
.201
7
19
.11
.201
7
26
.11
.201
7
3.1
2.2
017
10
.12
.201
7
17
.12
.201
7
24
.12
.201
7
31
.12
.201
7
TL/MWh
22
158,24
145,33
132,19
123,97
119,51
118,92
135,60153,22
176,47192,43
195,25
198,03
182,08
186,23
193,46
185,45
181,13
170,59
170,44
174,96
172,65
169,63152,85
143,62
0,00
50,00
100,00
150,00
200,00
250,00
00 01 02 03 04 05 06 07 08 09 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23
TL/MWh
2017 Yılı Saatlik Ortalama Piyasa Takas Fiyatı
Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs HaziranTemmu
zAğustos Eylül Ekim Kasım Aralık
2017 181,32 172,55 145,29 145,13 152,36 148,54 175,06 173,33 178,51 164,13 174,65 155,82
2016 149,58 104,08 109,12 118,48 117,50 141,70 135,06 161,48 139,75 140,51 148,06 219,04
0
50
100
150
200
250
TL/MWh2016-2017 Aylık Ortalama Piyasa Takas Fiyatı
2012 2013 2014 2015 2016 2017
PTF ORT 150,04 149,65 163,32 138,01 140,6 163,84
150,04
149,65
163,32
138,01140,6
163,84
125
130
135
140
145
150
155
160
165
170
TL/M
Wh
Yıllara Göre Piyasa Takas Fiyatı
Gün Öncesi Piyasası İstatistikleri23
• Gün İçi Piyasası (GİP)
19
Gün İçi Piyasası Nedir?
• GÖP ve DGP ile eş zamanlı olarak çalışan,
• Dengesizliği azaltma amacı taşıyan
• Fiziksel teslimat zorunluluğu olan
• Fiziki teslimattan 90 dakika öncesine kadar
• ’’Sürekli Ticaret’’ in yapıldığı organize toptan bir piyasadır.
https://www.epias.com.tr/wp-content/uploads/2016/03/G%C4%B0P-KULLANICI-KILAVUZU_12.10.16_.pdfGİP Kullanıcı Kılavuzu:
20
Proje Süreci
ARAŞTIRMA TASARIM YAZILIM TEST İŞLETİME ALMA
Avrupa piyasalarındaki uygulamalar incelenerek tamamen yerli ihtiyaçlara
uygun olarak tasarlandı.
Yerli imkanlar ile gerçekleştirilen projede yazılım
başarı ile geliştirildi.
Belirli test prosedürlerinden başarıyla
geçen yazılımın demoversiyonu yaklaşık bir yıl katılımcıların kullanımına
sunuldu.
1 Temmuz 2015 itibariyle Türkiye Enerji
Piyasası platformlarından biri
daha başarıyla hayata geçmiştir.
22
Gün İçi Piyasası’na Neden İhtiyaç Duyulmaktadır?
• İletim sisteminin güvenliğine yaptığı
katkı
• Dengesizlik ve talimat miktarında
azalma
• Piyasalardaki likiditenin artması
Piyasa Katılımcısı
Açısından
• İlave ticaret imkanı
• GÖP’te maksimum 36 saate varan fark
• Öngörülemeyen nedenlerle oluşan
dengesizliği gerçek zamana daha yakın
giderme
Sistem ve Piyasa İşletmecisi
Açısından
21
GİP Saatlik Teklif
KontratAlış Miktarı
(Lot)Alış Fiyatı (TL/MWh)
PH15061601 100 120
Saatlik Teklif
Enerji miktarları Lot (0,1 MWh) olarak girilir.
Bir saatten oluşan ve bölünebilen tekliflerdir.
Önce girilen teklif önceliklidir.
En iyi satış teklifi; fiyatı en düşük olan tekliftir.
En iyi alış teklifi; fiyatı en yüksek olan tekliftir.
PH15061601 : Power Hour 16 Haziran 2015-Saat 01:00 ifade eder.
GİP İstatistikleri
43
.81
3
38
.68
4
58
.75
0
45
.00
2 73
.10
4
87
.95
3
65
.71
6
79
.56
8
73
.76
3
77
.17
7
80
.87
5 11
4.9
7614
3.9
85
11
8.9
15
13
0.3
81
13
4.9
27
16
1.3
49
16
8.4
03
13
9.9
32
15
6.4
82
14
4.2
39
98
.92
0 12
4.0
68
19
4.8
67
0
50.000
100.000
150.000
200.000
250.000
Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık
MWh GİP Aylık Eşleşme Miktarı (MWh)
2016 2017
23
• Dengeleme Güç Piyasası (DGP)
24
Dengeleme Güç Piyasası TEİAŞ tarafından işletilmektedir. Gerçek zamanlı dengeleme; yan hizmetler ve dengeleme güç piyasasından oluşur.
•Bağımsız olarak 15 dk. içerisinde asgari 10 MW yük alabilen veya yük atabilen dengeleme birimleri DGP’ye katılmakla yükümlüdür.
•Gün Öncesi Piyasası ile Sistem İşletmecisi ’ne (MYTM) her ne kadar üretim ve tüketim miktarları dengelenmiş bir piyasa sunulmuş olsa da gerçek zamanda sapmalar olmaktadır. Örneğin, bir santralin arızadan dolayı devre harici olması veya büyük bir tüketim tesisinin bir anda çalışmaya başlaması/çalışmayı durdurması dengeyi bozmaktadır, bu durumda MYTM dengeyi sağlamak için Dengeleme Güç Piyasası’na sunulmuş teklifleri kullanarak, sistem dengesini sağlamaya çalışmaktadır.
DENGELEME GÜÇ PİYASASI (DGP) 25
TL/MWh
Lot
Piyasa
Takas
Fiyatı
Miktar
PTF
SMF
MWh
TL/MWh
Gün Öncesi PiyasasıFiyat Belirleme
Dengeleme Güç PiyasasıFiyat Belirleme
Yük Alma Teklifi
Yük Atma Teklifi
TalepArz
PTF & SMF ARASINDAKİ İLİŞKİ
• YAL ve YAT teklifleri ilgili saatin Piyasa Takas Fiyatından başlar
• Uzlaştırma
27
Uzlaştırma Nedir ?
Uzlaştırma, gün öncesi piyasası, gün içi piyasası, dengeleme güç piyasası ve enerji
dengesizliğinden doğan alacak ve borç miktarlarının hesaplanmasını kapsar.
Piyasa İşletmecisi (EPİAŞ) tarafından hızlı, güvenilir ve şeffaf bir şekilde gerçekleştirilir.
Piyasa İşletmecisi’nin, toptan elektrik piyasası adına yaptığı bu işlemlerden kâr veya zarar
etmemesi esastır.
34
Uzlaştırma Bölümleri Nelerdir ?
Piyasa Katılımcıları
Merkezi
Uzlaştırma
Bankası
GÖP Fiyatları,
Katılımcıların GÖP
eşleşme miktarları,
eşleşme fiyatları
Katılımcıların GİP
eşleşme miktarları
ve eşleşme fiyatları
Katılımcılar
tarafından bildirilen
ikili anlaşma
miktarlarını
DGP Fiyatları,
Katılımcı YAL/YAT
Miktarları ve
Fiyatları
Tahmin edilen enerji
üretim/tüketimi ile
gerçekleşen
üretim/tüketim
miktarları
YEKDEM Uzlaştırması
35
Enerji Dengesizliklerinin Uzlaştırması
Piyasa katılımcılarının Gün Öncesi Piyasasındaki Sistem Alış/Sistem Satışları, Gün İçi Piyasasındaki Sistem
Alış/Sistem Satışları, Dengeleme Güç Piyasasındaki YAL/YAT’ları, İkili Anlaşma Alış/Satışları ve gerçekleşen
üretim/tüketim değerlerinden ne kadar saptığını gösteren miktar Enerji Dengesizlik Miktarı, bu miktar karşılığında
alacaklı/borçlu olduğu tutar da Enerji Dengesizlik Tutarıdır.
Aşağıdaki formüle göre hesaplanır:
, , , , , , , , , , ,t,u ,1 1
k l
f t u f t bu f t bu f t u f pub p
EDM UEVM UEÇM UEİAM GİPM ÖEDM
h
d
t
rrudf
h
d
t
rrudf
l
p
n
r
l
p
m
r
KEYALMKEYATMSSMSAM1
1
1,,,
1
2
1,,,
1 1ru,p,t,
1 1ru,p,t,
m
t
n
uutututfutututff lSMFSGÖFEDMkSMFSGÖFEDMEDT
1 1,,,,,,,, )1(),min()()1(),max()(
NOT: 01.05.2015 tarihinden itibaren k ve l katsayıları 0,03 olarak alınmaktadır.
36
Uzlaştırma Bölümleri Nelerdir ?
• GünlükGün Öncesi Piyasası
Uzlaştırması
• GünlükGün İçi Piyasası
Uzlaştırması
• AylıkDengeleme Güç
Piyasası Uzlaştırması
• AylıkEnerji Dengesizlikleri
Uzlaştırması
• AylıkYEKDEM Uzlaştırması
Her bir saatte yapılan ticaret için uzlaştırma
yapılır. İşlemler avans tutarına yansıtılır ve
faturada ödenmiş avans olarak kabul edilir.
Her bir saatte yapılan ticaret için uzlaştırma
yapılır. İşlemler avans tutarına yansıtılır ve
faturada ödenmiş avans olarak kabul edilir.
Dengeleme Güç Piyasasında yapılan ticari
işlemlerin sonucu uzlaştırma gerçekleştirilir.
Uzlaştırma aylık faturaya yansıtılır.
Yapılan tüm ticari işlemlerin sonucu (alış/satış)
uzlaştırma gerçekleştirilir. Uzlaştırma aylık
faturaya yansıtılır.
YEKDEM katılımcıları ve tedarikçiler için
YEKDEM kapsamında yapılan üretim karşılığı
bedel ve maliyet hesaplaması yapılır. Uzlaştırma
aylık faturaya yansıtılır.
37
Uzlaştırma Süreçleri (GÖP)
12:30 13:00 13:30 13:50 14:00 14:30(D+1) 15:00
(D+1) 17:00
Gün Öncesi Piyasası Teklif
Girişi Bitiş Saati
Teklif girişi sonrası, tekliflerin, teminat
durumunun kontrolü
Eşleşen Miktarların ve fiyatların katılımcılara duyurulması ve ticari işlem onaylarına itiraz
edilebilme süreci
İtirazların değerlendirilmesi
Uzlaştırma sonucu duyurulan avansların
Piyasa katılımcıları tarafıdan
son ödeme saati
Uzlaştırma sonucu duyurulan avansların
Piyasa İşletmecisi tarafıdan
son ödeme saati
Nihai eşleştirme miktar ve fiyatlarına göre
uzlaştırma ve teminat hesaplama işleminin
gerçekleştirilmesi
Avans ödemelerinin Merkezi uzlaştırma
bankasına (TAKASBANK) ve piyasa katılımcılarına
duyurulması
PTF ninkatılımcılara duyurulması
38
Uzlaştırma Süreçleri
1. Gün 6. Gün 10. Gün 11. Gün 12. Gün 15. Gün
Okunan Sayaç Değerlerinin Piyasa
İşletmecisine Bildirilmesi
Veriş-Çekiş Değerlerinin Kontrol Edilmesi ve Gerekli
İtiraz/Düzeltme Başvuruların Yapılması
Ön uzlaştırma bildiriminin PYS
aracılığı ile piyasa katılımcılarına duyurulması
İtirazlarda Dikkate Alınarak Faturaya
Esas Tutarların Belirlenmesi
Nihai uzlaştırma bildiriminin PYS aracılığı ile Piyasa Katılımcılarına
Duyurulması
39
Uzlaştırma Süreçleri (Fatura)
15. Gün (D) D+ 6. İş Günü D+ 7. İş Günü
Faturaya esas uzlaştırma bildirimi
Piyasa katılımcılarının fatura ödemelerine
ilişkin son günü
Piyasa İşletmecisinin fatura ödemelerine
ilişkin son günü
Faturaya Esas Uzlaştırma Bildirimine Göre Fatura
Düzenlenmesi
40
Şeffaflık Platformu
Efektif kullanım ve
kullanıcı dostu
EPİAŞ, rekabetçi bir enerji piyasasının temini için taraflar arasında
ayrım gözetmeksizin “şeffaf ve güvenilir” bir şekilde işletmekle
sorumludur.
1 Nisan 2016 tarihinden itibaren her gün şeffaflık platformunda
Gün Öncesi Piyasası’nda belirlenen piyasa takas fiyatları
“Kesinleşmemiş PTF” olarak yayınlanmaktadır.
Enerji piyasası tarafları arasında fırsat eşitliğinin
sağlanması, bilgi asimetrisinin önlenmesi, doğru referans
fiyatın oluşması hususları enerji piyasası unsurlarının her
yönü ile gelişmesine olanak sağlayacaktır.
Ayrıca, piyasa katılımcıları www.epias.com.tr web sitesinden
günlük bülten kısmından hazırlanan günlük raporlara
ulaşabilmektedirler.
14 Mart 2016 tarihinde Şeffaflık Platformunun Beta sürümü açılmıştır.
38
Kurulması Planlanan Piyasalar
EPİAŞ
KURUMLAR
ENERJİ ŞİRKETLERİ
TÜKETİCİLER
PAYDAŞLAR
Beyaz SertifikaEnerji verimliliğini ve karbon salınımını azaltmayı teşvik etmek amacıyla, enerji tasarrufu karşılığında verilen belgedir.
Yeşil SertifikaYenilenebilir enerji kaynaklarından üretilen
elektriğe birim başına (örneğin bir MW için bir sertifika) verilen belgedir. Üretilen elektriğin
kaynağının ifşasını mümkün kılan, yenilenebilir kaynaktan elektrik üretenleri
destekleyebilecek ve borsa içinde veya dışında ticareti yapılabilen belgedir.
KarbonKyoto Protokolü uyarınca karbon salınımına ilişkin sektör
ve ülke bazında kotalar konularak, bu kotaları aşan tarafların, kotalarının altında salınım yapan taraflardan
kotalarını satın alması böylece salınım azaltanların ödüllendirilmesini, fazla salınım yapanların
cezalandırılmasını teşvik ederek Dünya çapında sera gazı salınımını azaltmayı amaçlayan piyasadır.
Doğal GazGünlük gaz ticaretinin gerçekleştirilmesine imkan
tanıyacak Gün Ertesi Piyasası ile dengelemeye ilişkin Dengeleme Gazı Piyasası kurulması
çalışmalarına başlanmıştır.
42
30.000
25.000
5.000 4.500 4.000 3.600 2.400 2.000
-
2.000
4.000
6.000
8.000
10.000
12.000
14.000
16.000
18.000
20.000
22.000
24.000
26.000
28.000
30.000
32.000
2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018
kWh
Yıllar
Yıllar İtibarı ile Serbest Tüketici Limiti
OCAK 2018 itibariyle 4.175.379 adet ST
SERBEST TÜKETİCİ PORTALI
Yekdem kurulu güç artışı ve dolar kuru tedarik piyasasını etkiledi
Yeşil Sertifika
Elektrik
Piyasası
Yeşil Sertifika
Dünyanın birçok ülkesi yeşil sertifika sistemini kullanmakta olup,uluslararası piyasalarda sertifika alım satımı yapabilmekte, böyleceson kullanıcıya kullandığı elektriğin kaynağını seçme imkanısağlamaktadır.
Türkiye’de böyle bir sistemin kurulması yenilenebilir enerjiüretimini artırmak açısından büyük önem arz etmektedir. EPİAŞolarak bu konuda çalışmalar yapmaktayız.
40
45
GÖNÜLLÜ YEŞİL SERTİFİKA SİSTEMİ
ABD-EPA (United States Environmental Protection Agency) “Green Power Partnership (GPP)” programı
Gönüllü olarak Yenilenebilir Enerji Sertifikalarını -“Renewable Energy Certificates (REC)” kullanan firmalar kamuoyuna duyurulmaktadır.
Gönüllü sertifikalardan yararlanan tüketiciler evsel tüketiciler olabildiği gibi büyük şirketler de olabilmektedir. Bu sertifikalardan gönüllü olarak yararlanan şirketler kendi müşterilerine karşı pozitif bir imaj sergileyerek tüketici piyasasında daha fazla talep görme imkânına sahip olabilmektedirler.
90’lı yılların başlarında az sayıda tedarikçinin müşterilerine yeşil enerji satın alma seçeneği koymasıyla başlayan gönüllü market piyasası 2013 yılında 62 TWh’lik bir rakama ulaşmıştır. Bu da ABD’deki elektrik satışının % 1,7’sini temsil etmektedir. Yeşil enerji satışları 2013 yılında % 27 oranında artış göstermiştir (Heeter, Belyeu ve Kuskova-Burns 2014).
TALEP TARAFI 41
Doğalgaz Piyasası
Gün öncesi piyasası ve dengeleme gazı piyasası oluşturulması ile ilgili çalışmalar devam etmektedir.Doğal gaz Gün Öncesi Piyasası kurulumuna yönelik piyasa mekanizması oluşturulması ve dizaynı, taslakmevzuatının yazılması ve yazılımının yapılması hususları gerçekleştirilmektedir.
Doğal gaz Gün Öncesi Piyasası’nın Eylül 2018 tarihinde kullanıma açılacak şekilde çalışmalar devametmektedir.
42
Piyasa İzleme
• Piyasa İzleme; Piyasalarda rekabetin etkin bir şekilde geliştirilmesi ve korunması, piyasa düzenlenmelerine
uyulmasını sağlayan bir gözetim mekanizmasıdır.
• Piyasa İzleme mekanizmasının bağımsız komiteler tarafından yürütülmesi;
İzleme mekanizmasında şeffaflığın temin edilmesi
Piyasa katılımcılarına güven tesis edilmesi açışından önemlidir.
REMIT (Regulation on Wholesale Energy Market Integrity and Transparency) Düzenlemesi Madde 7.1
verilen tanım
‘’Enerji ürünlerinin ticaretinde içeriden alınan bilgi ve piyasa manipülasyonuna dayalı alım satım
işlemlerinin tespit edilmesi ve engellenmesi’’
43
Piyasa İzleme
• REMIT kapsamında piyasa bozucu faaliyetler kapsamında değerlendirilen durumlar
Madde 3; İçeriden Alınan Bilgiye Dayalı Ticaret
Madde 5; Piyasa Manipülasyonu
Madde 4; İçeriden Alınan Bilgilerin Yayınlanması Yükümlülüğü
Diğer Durumlar;
Madde 8; Veri Toplanması,
Madde 9 Piyasa Katılımcılarını Tescili,
Madde 15; Profesyonel olarak İşlemleri Düzenleyen Kişilerin Yükümlülükleri
• ACER (Agency for the Cooperation of Energy Regulators) Kuruluş Düzenlemesi 13. Madde kapsamında elektrik ve gaz piyasalarının izlenmesi
Elektrik ve gaz perakende satış fiyatlarını incelenmesi
Elektrik ve gaz piyasalarındaki şüpheli davranışların ulusal düzenleyici kurumlara bildirilmesi
44
EPİAŞ-Piyasa İzleme Usul ve Esasları (TASLAK)
Bilgi Suistimali
İçsel Bilgi
Piyasa Bozucu Eylem
Piyasa Dolandırıcılığı
Şüpheli İşlem
Piyasa Manipulasyonu
• Piyasa İzleme Usul ve Esasları taslağında hüküm altına alınmış olan başlıca tanımlar:
45
TETAŞ’ın Yerli Kömür Yakıtlı Santrallerden Elektrik Alımı
Yerli kömür yakıtlı santrallerden elektrik alımlarında, TETAŞ’ın yapacağı alım dönemi 2024 yılına kadar devam edecek, alım fiyatı ise 2018 yılı birinci çeyreği için MWh başına 201,35 TL olarak belirlendi ve bu fiyat çeyreklik ÜFE ve TÜFE rakamlarına göre güncellenecek.
Rüzgâr santrali bağlantı kapasite tahsisi ihalelerinde “eksi” fiyat teklifleri
21-23 Haziran 2017 tarihinde 11 bölge 710 MW25-29 Aralık 2017 tarihinde 32 bölge 2.110 MW’lık bağlantı kapasitesi TEİAŞ tarafından tahsis edildi.
Ürettiği elektriği şebekeye en ucuz fiyattan verecek olanların kazandığı bu ihalelerde çok sayıda firma tarafından “eksi” fiyat teklif edildi. Yani, lisans süresinin ilk 10 yılı boyunca üretecekleri elektriği “piyasa takas fiyatı”nın altında bir fiyattan satmaya razı oldular.
Bu gelişme, önümüzdeki yıllarda elektrik piyasasının hangi yöne doğru gideceği bakımından önemli…
2018 Piyasa Hareketleri 51
Kapasite Mekanizmasının Devreye Girmesi
Elektrikte arz ve sistem güvenliğini sağlayıp korumaya ve geliştirmeye yönelik kapasite mekanizması başlayacak.. Uzun vadede yeterli kurulu güç ve yedek kapasitenin oluşturulması hedefleniyor
Mekanizma sadece belirli kriterlere uyan santralleri kapsamakla birlikte mekanizmaya dahil olan santrallerin finansmanlarına destek niteliği taşıyor.
Öncelik yerli kaynak kullanan ve 10 yaşından genç santraller…
Son kaynak tedarik tarifesi
Son Kaynak Tarifesinin Düzenlenmesi Hakkında Tebliğ’i Resmi Gazete’de yayımlayarak yürürlüğe girdi
Tebliğ ile birlikte 2018 yılında yıllık tüketimi 50 milyon kWh ve üzeri olan sanayiciler gibi yüksek tüketimli tüketicileri kapsamakta.
2018 Piyasa Hareketleri 52
Biten Yap İşlet/Yap İşlet Devret Kontratları
TETAŞ ile sözleşme süresi biten Yİ-YİD modelli santrallerin imzaladığı mevcut kontratı bitmesi.
İlgili santrallerin bir kısmı EÜAŞ’a devredilecekken bir kısmı da serbest piyasa koşullarına geçmesi..
BOTAŞ’ın Elektrik Üretim Santrallerine Uygulayacağı Gaz Tedarik Politikası
Aralık ayı itibariyle BOTAŞ tarife sistemini değiştirerek elektrik üretim santrallerine tedarik ettiği gazın fiyatını artırdı. Buna ek olarak santrallere sağlayacağı gazın fiyatını kademeli olarak artırması.
532018 Piyasa Hareketleri
Organize Doğal Gaz Piyasasının Kurulması
2017 yılında yayınlanan “Organize Toptan Doğal Gaz Satış Piyasası Yönetmeliği” ve ilgili piyasa için yayınlanan işletim usul ve esasları ile birlikte 2018 yılının Eylül ayında EPİAŞ’ın kontrolünde bir doğal gaz piyasasının devreye girmesi bekleniyor. Uzun vadede de, doğal gaz piyasalarının işlevsel hale gelmesi ve elektrik piyasaları ile entegrasyonun sağlanması.
Doğal Gaz Sektörü Altyapı Yatırımları
Doğal gaz piyasalarının yanında doğal gaz altyapısında da önümüzdeki dönemde oldukça önemli projeler öne Hatay-Dörtyol’da bir FSRU tesisinin devreye girmesi Türkiye’nin 3. FSRU tesisinin ise 2018 yılında Çanakkale – Saros’da devreye alınması öngörülüyor.FSRU tesislerinin yanında, hem Marmara Ereğlisi hem de Aliağa’da bulunan LNG tesislerinin günlük gazlaştırmakapasitelerinin artırılması ve Tuz Gölü gaz deposu tesisinin depolama kapasitesinin artırılması 2018 yılında beklenen gelişmeler arasında.
Azerbaycan’ın Şah Deniz-2 sahasından çıkarılacak doğal gazı Türkiye’ye taşıyacak olan TANAP boru hattının birinci fazının 2018 yılında tamamlanması ve 2021 yılında tam kapasiteye ulaşması bekleniyor.
2018 Piyasa Hareketleri 54
YEKA ve Yenilenebilir Kapasite İhaleleriYerli ve yenilenebilir enerjiye öncelik verilmesi kapsamında ise 2018 yılında Eskişehir – Alpu linyit rezerv alanı için ihale yapılması.
Henüz bir takvim açıklanmamış olsa da rüzgâr ya da güneş YEKA ihalesinin yapılması da 2018 yılında muhtemel gözüküyor.
Lisansız projeler için sistem kullanım bedelinin artması
Yeşil sertifika
2020 sonra YEKDEM ?
Akıllı şehir, akıllı şebeke, blockchain, big data..
2018 Piyasa Hareketleri 55
56
Dünya Piyasaları
ALMANYA, FRANSA, İSVİÇRE ve AVUSTURYA
EPEX SPOT
Avrupa Enerji Borsası; “EPEX SPOT SE” ve
iştirakleri Avrupa elektrik tüketiminin %50'sine
tekabül eden piyasalardan Almanya, Fransa,
Birleşik Krallık, Hollanda, Belçika, Avusturya,
İsviçre ve Lüksemburg için spot elektrik
piyasalarını işletmektedir.
57
İSVEÇ, NORVEÇ, DANİMARKA ve FİNLANDİYA
NORD POOL SPOT
Dünya Piyasaları
Norveç elektrik piyasasını düzenleyen ve faaliyete geçiren ilk kuzey
ülkesi olma özelliğine sahiptir. 1990’da çıkarmış olduğu enerji yasası
diğer kuzey ülkerinin de temel aldığı bir düzenleme olmuştur.
1990 yılında İskandinavya ülkelerinde yürürlüğe konulan enerji
yasası ile enerji piyasasında libarelleşmenin temelleri atılmış ve 1991
yılında Norveç Parlamentosu’nda elektrik enerjisi ticareti için alınan
kararın akabinde, 1993 yılında “Statnett Marked Nordik”tarafından
işletilen spot elektrik piyasası işlemlere açılmıştır.
1996 yılına gelindiğinde Norveç ve İsveç ortak bir elektrik piyasası
kurma hususunda mutabık kalmış ve bu mutabakat sonucu olarak
Statnett Marked Nordik faaliyet alanını İsveç’i de içine alacak şekilde
genişleterek, “Nord Pool Spot ASA” adını almıştır.
Daha sonra sırasıyla 1998 yılında Finlandiya, 2000 yılında ise
Danimarka Nord Pool ASA’ya katılmıştır.
58
Dünya Piyasaları Spot Piyasa Verileri
Faydalı Linkler 51
TEŞEKKÜRLER