ELİF ŞAFAK'IN ROMANLARINDA MİLLİYET VE TÜRKLÜK ALGISI

7/31/2019 ELF AFAK'IN ROMANLARINDA MLLYET VE TRKLK ALGISI

1/21

ELF AFAKIN ROMANLARINDAMLLYET VE TRKLK ALGISI

Yrd. Do. Dr. Bilal KIRIMLI

Z:Elifafak, son on yldr adndan en ok sz edilen, romanlarok fazla satlan ve okunan yazarlar arasndadr. Gerek edebiyat alannndnda tartmalara konu olan 2006 ylnda yaymlad Baba ve Pilegerekse 2009da yaymlanp yksek sat rakamlarna ulaan Akla Elifafakn romanlar dikkat ekmeye ve deiik alardan deerlendirilme-ye devam etmektedir. Elbette ki edeb eserler farkl yaklamlarla ele al-nabilir. Edeb eserlerin ele alnabilecei yaklam tarzlarndan birisi deedeb endieyi kaybetmeyen sosyal meseleler arlkl incelemelerdir. Bualmada da afakn romanlarnn kurgusal dnyasna yansyan milliyetve Trklkkavramlar incelenmitir. afakn romanlarnda vakalar dei-

ik milletlere ve kltrlere ait ah

slar

n ilikileri zerine kurulmu, dei-ik lke ve corafyalar mekn olarak kullanlmtr. Btn romanlardaok kltrllk, daima bir arka plan olarak kendini hissettirmi ve bir mil-liyete aidiyet konusunda tarafsz bir anlay ortaya konulmutur. Roman-larn sosyal dokusu, klasikmilliyetkavramna uymayan bir zeminde te-mellenmi ve bu temel zerinde bir Trklk algs yanstlmtr.

Anahtar Kelimeler:Elifafak, milliyet, Trklk, roman.

Perceptions of Nationality and Being a Turk in the ElifafaksNovels

ABSTRACT: Elifafak is a well known and popular author inTurkey in the last decade. Her well known books are Father and Bastardsissued in 2006 and Love issues in 2009 which have been criticized andexamined by some litterateurs in terms of different perspectives. It shouldbe said that novels can be critiqued and examined in the light of the dif-ferent perspectives. For example, these kinds of studies can be viewed interms of social life.

The purpose of this paper is to examine nationality and being aTurk based on speculative aspects of the novels of Elifafak. The casesin the novels of Elifafak are based on different nationalities, cultures

KAT Fatih Et. Fak. Trke Et. Bl. [email protected]


2/21

262TBAR-XXVIII-/2010-Gz/Yrd. Do. Dr. Bilal KIRIMLI

and countries. Multicultural perspective becomes a matter of primary im-portance in the novels of Elifafak. Besides this, nationality is given mi-nor importance in these novels. Nationality and being a Turk in the novelsofafak are not based on the common definition of the concept of nation-

ality.Key Words:Elifafak, nationality, being a Turk, novel

lk romann 1997 ylnda yaymlayan Elif afak, son on yldradndan ok sz edilen romanclarmzdan biridir. Bilhassa 2006 ylndayaymlad Baba ve Pi romanyla edeb tartmalarn dnda tarih vehukuki tartmalara da sebep olmu; Trkle hakaret ettii iddiasyla2006 ylnda hakknda dava almtr. Bir roman dolaysyla ortaya kanve genileyen bu tartmalar bir edeb eserin toplumda oluturabilecei

ilgi ve alglar, edeb vakann sosyal tesirlerini yanstmas bakmndandikkat ekici bir rnektir. Bu olayla ilgili olarak toplumun deiik kesim-lerinde farkl tepkiler ortaya konulmu, tartmalar yurtdna da taarakeitli kesim ve kurulular tavrlar almlardr1.

Baba ve Piteki Trk-Ermeni ilikileriyle ilgili ifadeleri tartma-lara sebep olan Elifafakn btn romanlarnda aidiyet, milliyetve Trk-lkgibi meseleler nemli bir muhteva zellii olarak dikkat ekmektedir.lk eseri Pinhandan itibaren romanlar deiik milletlere ve kltrlere aitahslarn ilikileri zerine oturtulmu ve Pinhan hari dier romanlarnda

deiik lke ve corafyalar mekn olarak kullanlmtr. oulcu bir sos-yal yapy yanstan bu romanlarda kltrler, kimlikler ve milliyetler arasilikiler; baz tarih ve kltrel tartmalara, gnmzde yaanan kresel-leme olgusuna, ok milliyetlilik ve ok kltrllk gibi meselelere dairiletiler iermektedir. Ben tarihi, diplomat ya da siyaseti deilim; yaza-rm. Benim derdim insanla, onlarn zihin kalplarn krmakla ilgileniyo-rum. (Aygndz 2006) diyen Elif afak, insanlar sadece fert olarakdeil; birok tarih, etnik ve kltrel alakalaryla romanlarna tamtr.Trkiyenin siyasi, etnik ve kltrel problemler yaad gnmzde birromanc-yazar olarak Elif afakn, bu meseleleri romanlarna tamasincelemee deer olsa gerektir.

Bununla birlikte ilk nce edeb eserlerin sosyal meseleler asndanincelenmesi konusunda farkl anlaylarn olduunu belirtmek gerekir.

1 Afganistanda ldrlen talyan Muhabir Maria Grazia Cutuli adna dzenle-nen Uluslararas Gazetecilik dl 16 Kasm 2006da Elifafaka verilir.Trkiye Yaynclar Birlii de 2007de, cezalara arptrlan ve yarglanmalarsren yazarlar adna Dnce ve fade zgrl dln Elifafaka la-yk grr. Ayrca, ngilterenin Orange Prize Edebiyat dlne 2008deaday gsterilenler arasndaBaba ve Pi roman vesilesiyle Elifafak da var-dr.


3/21

263TBAR-XXVIII-/2010-Gz/Elifafakn Romanlarnda Milliyet...

XX. asrda yeni eletiriciler ve Rus formalistleri olmak zere baz kuram-clar edebiyat incelemesinin ve eletirinin tarih, psikoloji, sosyoloji, filo-loji gibi disiplinlerden ayrlp kendine has yntemlerle esere yaklamas

gerektii dncesindedirler. Mesela Rus biimcilerden RomanJakopsona gre edebiyat biliminin konusu ancak edebliin saptanmasolmaldr (Parla 2000: 46). Dier taraftan 1720lerde GiambattistaViconun sosyolojik yaklamlarla edebiyatn ele alnmas gerektii yo-lundaki dnceleri (Parla 2000: 46); edebiyatn toplumun bir ifadesiolduu fikri (Wellek vd. 1983: 124); Stendhaln, Roman sokaa tutul-mu bir aynadr. sz; Hippolyte Tainein edeb eserin rk, zaman, mu-hit erevesinde olutuu ynndeki grleri ve Georg Lukacs, WalterBenjamin ve Terry Egleton gibi Marksist kuramclarn edebiyat dahaziyade sosyo-ekonomik etkenlerle izah etmeye almalar eletiri gele-

neindeki tarih, sosyal, felsefi ve benzeri yaklamlarn yaygnlngstermektedir.

Wellek ve Warrena gre de edebiyat hayattemsil eder, hayat isegeni lde sosyal bir gerektir, hatta tabiatn ve insann i veyasubjektif dnyas da edebiyatn taklit ettii konulardr. Yazar sadece top-lumun etkisinde kalmaz, ayn zamanda toplumu da etkiler; sanat, hayatsadece yanstmaz, ona ekil de verir ve insanlar hayatlarn roman kahra-manlarnn hayatlarna benzetmek isterler. Wellek ve Warren, muhteme-len genlerin yallara nazaran okuduklar kitaplarn etkisinde daha ok

kaldklarnn ve tecrbesiz okuyucularn edebiyat hayatn bir yorumudeil olduu gibi aktarlmaseklinde kabul ettiklerinin farz edilebilece-ini sylerler (Wellek vd. 1983: 123, 136).

Bunlar, edeb eserlerin sadece yapsal-teknik zellikleriyle deil,muhteva zellikleriyle, bu muhtevaya dayal olarak ierebilecei telkin-ler, dnceler bakmndan da ele alnabileceini ortaya koyan grler-dir. Edeb eser yaymland andan itibaren, btn muhataplaryla ilikiyegiren, okuyucunun hayal etmesine, bedii tefekkrne, tartmasna vesileolan; okuyucularla etkileim iinde olan bir konumdadr. Eserin baars

da biraz bu etkinin seviyesine, zenginliine ve devamllna bal olsagerektir. Her ne kadar Elifafak ve romanlar ve daha ziyade Baba ve Piroman edeblikten ok tarih, hukuki tartmalara, polemiklere sebepolmusa da nihayet yazar ve roman olarak Trk insannn, okuyucusunungndemine gelmi, onu etkilemi veya onun zihninde yer etmitir. Dola-ysyla yukarda deinildii gibi milliyet ve Trklk kavramlar asndanilgi ekici bir muhtevaya sahip olduunu dndmz Elif afaknromanlarnn bu dikkatle incelenmesi anlaml olacak; elbette ki edebiyatincelemesi iinde kalmaya allarak milliyetlerle ilgili kavramlarn ro-

man

n kurgusal dnyas

na ne kadar ve nas

l yans

d

, a

k veya rtkhangi mesajlar ierdii bir makale erevesi iinde ele alnacaktr.


4/21


Millet, milliyet, ulus, milliyetilik, ulus devlet gibi kavramlar soniki yzyldr toplumlarn gelimeleri, ilikileri balamnda en ok tart-lan meselelerdendir. ok daha eski dnemlerden beri deiik ekillerde

var olagelen aidiyet dnce ve duygusu etraf

nda milliyetilikve vatan-severlikbir ideolojik ve siyasal-sosyal tavr olarak toplumlarda yaygn-lam, buna karlk iletiim ve ulam aralarnn ok daha fazla yaygn-lamaya balad 1980lerden sonraki dnemde de milliyetve ulus devletkavramlarn zorlayan kreselleme sylemleri ne kmaya balamtrve tartmalar deiik boyutlar kazanarak hl srp gitmektedir.

Milliyetkelimesi, Arapa meneli milletkelimesinden tremi olupszlklerde 20. asrn bana kadar Din, mezheb, bir din ve mezhebdebulunan cemaat (emseddin Sami 1978) anlamlarnda gsterilirken2 bu

tarihlerden sonra bugnk anlam

n

kazanm

t

r: ounlukla ayn

top-raklar zerinde yaayan, aralarnda dil, tarih, duygu, lk, gelenek vegrenek birlii olan insan topluluu, ulus. (Trke Szlk 2005) veya

(Nation), Ulus. Tarihsel olarak imparatorluklarn zlme-siyle ortaya kan ve aralarnda ortak dil, din ve kltr ba bulu-nan, ortak bir lk etrafnda birlemi, ayn kaderi paylaan vebamsz bir siyasal kimlikle ayn topraklar zerinde yaayan insantopluluu. (Demir vd. 1992: 248)

olarak tarif edilir.

Max Weber, milliyet duygusunun kaynann deiik milletler vednemler iin birok farkllk gsterdiini sylemekle birlikte millet kav-ramnn, kendini bamsz bir devlet biimde ifade edebilen bir duygubirlii, buna dayal olarak da kendi devletini yaratma eilimi de tayan

bir topluluk eklinde tanmlanabileceini ifade eder (Weber 1986: 172).

nsanln soy, oymak, kabile ve millet eklinde bir sosyolojik geli-im sreci gsterdiini syleyen Sadri Maksudi Arsala gre; belirli birsahada yaayan kabile birliklerinin aralarndaki kavgalar btn kabilele-

rin bir merkez hkimiyet alt

na al

nmas

yla, yani devletin kurulmas

ylasona ermitir ve bir devlet iinde birleen kabileler de bar ve inzibatiinde yaayan milleti tekil etmilerdir. Bu birlemeler bazen zorla olsada birlemenin gereklemesinden bir mddet sonra yeni zmreye karinsanlarn ruhunda mevcut ictimalik hasleti sayesinde bir ballk hissimeydana gelmitir (Arsal 1979: 60-61). Arsal bunu yle aklar:

2 Muallim Naci, Lgat-i Naci isimli szlnde; Din ve eriat: Bizce din vemillet birdir. Bir dinde bulunan gruh dedikten sonra Bir memlekette do-an, yahut tavattun eden ve ayn hkmetin idaresi tahtnda yaayan efradnheyet-i mecmuas demek olan nation mukabilinde istimal etmemek evladr.Ona mukabil (kavm, mmet) kelimeleri kullanlmaldr. demektedir.


5/21


Mill his, hayat iin mcadelenin, var olmak azim ve irade-sinin de bir tezahrdr. Fertlerin var olmak azim ve iradesinekendi kendini koruma insiyak denilir; milletlerin var olmak azim

ve iradesi de Milluur, Milliyet duygusu veya Milliyetilikadlarn alr. (Arsal 1979: 65).

Amiran Kurktan da milliyet duygusunun bir milletin varln vebirliini muhafaza ve kltrn gelitirme duygusu olduunu belirttiktensonra, milletleraras barn salanmas iin de bu duygunun gerekli oldu-u fikrindedir (Kurktan 1982:141).

Trklkde bu milliyetlerden biridir ve milliyet kavramnda olduugibi Trklkanlay ve algsnda da birok farkllk bulunmaktadr. Tr-kiye Cumhuriyetinin 1982 ylnda kabul edilmi anayasasna, Trk dev-

letine vatandalk ba ile balanan herkes Trktr. (66. madde) ifadesikonularak etnik kken, dil ve din ayrm yapmadan herkesin Trk kimli-inde (nationality) birletirilmesi ve Trkln hkim ve kuatc birkimlik olarak kabul edilmesi amalanmtr. Bu corafyada Trklerdeni-len insanlarn yaptklar savalardan sonra onlarn hkimiyetinde kazan-lan ve kurulan lkede yaayan insanlarn bir isimle anlmalar gerekiyor-du. Osmanl Devletinin yklmasndan sonra ve dnyada oluan yenidevlet-millet yaplanmalarnn etkisiyle bu lkede yaayanlara, ok dahaeskiden sylendii gibi Trklerdenilmitir. Yani Trklkbu lkede yaa-

nan tarih, siyasal ve sosyal srelerin bir sonucu olarak ortaya

kanortak milliyetin ad olmutur. Bu tarih sre bunu gerektirmitir. lberOrtayl da bunun iindir ki, Trkiyedeki insanlarn milliyet duygusununoluumunda tarih srece vurgu yapmaktadr (Ortayl 1998: 8). Trklnortak ve kuatc bir kimlik olarak kabul edilmesine kar mikro milliyetianlaylar veya ok kltrllk sylemleri ne karlmakta; bunlar sos-yal ve kltrel faaliyetlerin, siyasetin, sanatn ve edebiyatn nemli birtemas hline getirilmektedir. Yukarda ifade edildii gibi, Elifafaknromanlar da bu balamda en ok dikkat eken eserler arasndadr.

Elifafak

n ilk roman

Pinhan, Osmanl

dneminde yaad

farzedilen Pinhan isimli bir derviin hayat etrafnda kurgulanmtr. Romannikinci derecede saylabilecek kahraman Karanfil Yorgaki isimli birisidir.Romanda; Dertli Hagopik, Ohannes, Dikran, Artin, Nuritza, MeyhaneciManol ve Mardiros Aa olmak zere yedi tane daha Rum veya Ermeniasll insann ismi gemektedir. Pinhan romannn ahs kadrosu milliyetveya etnik kken olarakOsmanl-Mslman tebaas, Ermeniler ve Rum-lar gibi deiik etnik ve din kkenlerden olumakta ve bu ahslar dnya-syla o dnem Anadolusunun ok kltrl yaps ortaya konulmaktadr.

Karanfil Yorgaki gzel yzldr ve zulme, cinsel iddete urayanmazlum birisidir. Dertli Hagopik, sevdii Mslman bir kzn intiharna


6/21


engel olamayp memleketini terk eden deli dolu fakat ii sevgi dolu kah-ramandr. Yaad memlekette ok mahir bir sarraf olan Ohannes,Hagopikin babasdr ve evresinde ho sohbet, gnl ehli birisi olarak

bilinir. Dikran, Artin ve Nuritza Hagopikin kardeleridir. MeyhaneciManol da, iri yar, heybetli, gle yzl, hlden anlar, sr saklar ve itimatedilen biridir. Mardiros Aa, Hezarpre Horoz Baba Tekkesinin postni-ini eyh Mehmet Mhr Efendiye tambur reten musiki staddr.Grld zere Pinhandaki aznlk kahramanlarn hepsi olumsuz vasf-lar pek olmayan, daha ziyade olumlu figrler olarak yer almtr. Msrlbrahim ismiyle yer alan kahraman ise karc, entrikac, zevk dkn-dr ve romann en olumsuz tiplerindendir. Dier kahramanlar herhangi

bir etnik kimlik vurgusu olmadan zikredilen, Osmanlnn Mslmantebaasna ait olduu dnlebilecekahslardr.

Pinhan romannda geen milliyet ve etnik kken ismi olarak gr-lebilecek isimler arasnda Trk kelimesine hi rastlanlmamtr3. Arap vein kelimeleri ikier; Ermeni, Rum, erkez, Afgan, Kpt, Arnavut, ran,Hint, Venedik ve Osmanl kelimeleri birer defa olmak zere on iki eitmilliyet ve etnik kkenle ilgili kelime yer almaktadr. Ayrca herhangi birmill ve din kken aidiyetinin tesinde btn insanln ayn anne ve

babann evlad olduuna vurgu yapan demoullar, Havvakzlar ifa-desi dikkat ekicidir ve defa gemektedir.

Milliyetler ve etnik kkenlerle ilgili alg

lar ve bunlar aras

ndakiilikiler asndan baklacak olursa; Pinhan romannda, Ermeniler veRumlar gibi unsurlarn Anadolu ve stanbulda yaad ve bu blgelerintarih, sosyal ve kltrel yapsnn nemli unsurlar olduu telkini hissedi-lir. Drr Baba Tekkesinde kalan Ermeni asll Dertli Hagopik, Pinhanamacerasn anlatrken, kendi kiilii ile de pek uyumayan bir seviyedememleketiyle ilgili sosyal ve kltrel tespitler yapar:

Benim memleketimde, doduum, tan topran kar ka-r gezdiim, havasn soluduum yerde, drt kitabn ehli bir arada

yaard

. Bir arada dediysem mahallelerimiz ayr

; yediimiz, iti-imiz, detlerimiz ayr; esvaplarmz ayr; lkin soluduumuz ha-va, grdmz gne ve ay birdi. Kuru yerlerin ahalisi pek keder-li olurmu derler, yalan deil. Kederimiz birdi. Ayn gk kubbeyeyakarrdk. Ayn yldzlara bakp bakp efkrlanr; ayn yldzlarhesap etmeye alrken uyuyakalrdk. Biz kuaklardr sarraflkederdik orada. Babam da dedem de dedelerimiz babas da aynmeslein erbabyd. Babama Ohannes usta diye seslenirdi herkes

3 Romanlarda geen milliyet ve etnik kken isimleriyle ilgili olarak dorudanmilliyet isimlerinin yannda o milliyetle alakal dil ve lke isimleri de sayl-mtr.


7/21


Ohannes usta olsayd dkkn konuklarla dolup taar, koyu bir mu-habbet kaynard Anlayacan, babam varken bir edeb mahfilolan dkkn onun yokluunda bir bana braklm, metruk bir

mekn olurdu.(Pinhan 44-45).Bu ifadeler, Anadoluda deiik etnik ve kltrel unsurlarn bir

arada ve bar iinde yaadnn hatrlatlmasnn yannda, bir zamanlarblgenin asli unsurlar olan baz kesimlerin her naslsa artk kalmad, ooklu ve zengin sosyokltrel yapnn birekilde yok olduu yolundakideerlendirmelerin romann dnyasna tanmasdr4. Buna mukabil, tari-h dneme uygun olarak da olsa Osmanl veya Trkle aidiyete dairherhangi birey sezilmez.

ehrin Aynalar roman, 16. asrda, spanyada engizisyon zulmne

urayp dinlerini deitirmek zorunda kalan ve daha sonra bazlarnnstanbula g ettii Yahudi asll Pereira ailesi etrafnda ekillenmitir.Romann ne kan drt kahraman; Miguel Pereira (stanbula geldiktensonra sak), Antonio Pereira, sabel Nunez Alverez (Antonionun kars)ve Alonso Perez de Herreradr. Alonso Perez de Herrera da ok kat birengizisyon yargc olmasna ramen soyuna Yahudilik karm birisidir.Bunlarn dnda Haham Yakup, eyh Sleyman Sedef Efendi de nekan dier figrledir.

Romanda yer alan spanyol isimli dierahslarn belli ballar ise;

Andres (sabelin olu), Beatriz, Elena Rodriguez, Lucrecia, RodigoMendez Silva. Arap Mslmanlar; Amed Zamberel, Yal (Zamberelinkz), Zan kadn (sakn stanbuldaki hizmetisi) ve Zlfedirehrin

Aynalarromannda da Gndz (Zndg) ve Eceg (Gece) isimli iki ruha-ni varlk yer almaktadr.

Romanda, Pereira ailesinin yeleri zulme, baskya uram; bununiin yaadklar yerleri terk edip perian olmu mazlumlardr. YalnzMiguel zaaflar olan gnahkr ve inanlarna pek bal olmayan birisiolmakla birlikte yine de yaptklarna piman olan vicdanl birisidir. Ha-

ham Yakup ve onun ahbabeyh Sleyman Sedef Efendi hogrl vemerhametli din kiiliklerdir. Amed Zamberel de engizisyonun zulmneuram ve hayat perian olmu bir madurdur.

Romann en olumsuz kiisi, Alonso Perez de Herrera, romandagizli bir ses olarak tanmlanan baka bir varln iradesinin ve kiilii-nin etkisinde bir nevi kuklalam bir figrdr (ehrin Aynalar 20). Ro-

4 Elifafak, kendisine soykrm tanyp tanmadn soran Ermeni asll bir

yazara, Siz gittikten sonra memleketimiz daha orak hle geldi. Kltrel,sanatsal, felsef, toplumsal ve vicdan olarak pek ok adan oraklatk...eklinde bir cevap yazmtr (Aygndz 2006).


8/21


manda asl olumsuz faktr zulme, ayrmcla ve insanlarn yerlerini yurt-larn terk edip perian olmalarna sebep olan engizisyondur.

ehrin Aynalar romannda milliyetle ilgili kelimeler arasnda on

dokuz defa geen Yahudilik (srail, braniler, Musev dahil) ilk sradadr.Dierleri; Venedik alt, Rum be, Trk drt, Msr-Msrllar drt, Yunan-llar , Arap , spanyol iki, talyan iki, Endls iki ve birer defa Fran-sz, ngiliz, Felemenk, Livornal, Krt, Ermeni, ingene, Kazak, Moskof,Dominikanlar, Kastilya, Aragon, Portekiz, Ceneviz, Hint, in, ran, Lb-nan, Cezayirliler olmak zere yirmi dokuz eit milliyet ve etnik kimlikismi gemektedir. Bu romanda da birer defa demoullar,

Havvakzlarifadesi kullanlmtr.

Esas olarakspanyadaki engizisyon zulmn konu ald iin eh-

rin Aynalar romannn ana temasn din ve etnik ayrmclk oluturmak-tadr. Dnemin engizisyon zihniyeti, gizli sesin iradesi ve onun kukla-latrd Alonso Perez de Herrera isimli vaizin azndan konumaktadr.stelik gemiinde Yahudilik olan Alonso Perez de Herreraya engizis-yonun vaizlii ve yargl yaptrlmaktadr. Fakat gemiiyle ilgili busrr saklamas gizli ses tarafndan ona tembihlenmitir (ehrin Aynala-r 23). Herreraya gre Hristiyan kan kpkrmzdr ve Yahudi kan isesiyaha almaktadr. Trkler doudan gelen felakettirler ve dnyann engaddar, en kana susam ordusuna sahiptirler. Bu zebaniler, gaddar

Trkler H

ristiyanlar

n lkelerinde katliamlar yapm

lard

r.Romanda esas olarak, engizisyonlar dnemindeki din temelli ay-

rmclklar, tekiletirmeler sonucu insanlarn perian olduu sergilenerekdin ve etnik aidiyetin, taassuba dnp insanlarn bar iinde yaama-sn engelledii ve byk zulmlere sebep olduu tezi ilenmitir. Roma-nn vakasnn stanbulda geen ksmyla ise Trk, Krt, Rum, Ermeni,Yahudi, ingene gibi deiik kkenden insanlarn burada bar iindeyaad yanstlarak stanbuldaki oulculua ve hogr kltrneiaret edilmitir.

Mahrem romanstanbul, Sibirya ve Fransa olmak zere deiikmeknda ve ayr dnemde yaand hayal edilen olaylar zerine ku-rulmutur. Romann nemli kahramanlar da ayr millete mensup in-sanlardan olumaktadr. Kahramanlardan biri ismi belirtilmeyen ve1999da stanbulda yaayan iman bir kadndr. Keramet Mum KekeMemi Efendi 1860larda stanbul Perada bir elence adr ileten biri-sidir. La Belle Anabelle, evlilik d iliki sonucu doan ve kendisini is-temeyen ailesi tarafndan bir tiyatro kumpanyasna verilen gen bir ka-dndr. Bu kadn gzellii sergilenmek zere Memi Efendinin elence

ad

r

nda gsterilere

kar

lmaktad

r. Roman

n dier figr insan-samur


9/21


karm bir yaratktr ve Sibirya-Rusyadan getirilerek irkinlii MemiEfendinin gsteri adrnda sergilenmektedir.

Romann Fransz asll dier kahramanlar; Madam de Marelle

(Anabellein annesi), Monsieur de Marelle, hizmeti delikanl, kalfa,stanne ve kumpanya sahibidir. Rus kahramanlar ise; samur avcsTimofei Ankidinov, Tobolsk valisi ve bir denizcidir. iman kadn veMemi Efendi haricindeki dier Trk kahramanlar, Be-Ce ve stanbulludier figran kiiler olarak romanda yer alrlar.

Mahrem romannda en olumsuz kahramanlar Rusyann Tobolskvalisi ve samur avcs Ankidinovdur. Tobolsk valisi, kendi karlar iinalan zalim birisidir. Timofei Ankidinov da samur avclndan kazana-ca paradan baka bireye deer vermeyen, bunun iin cinayet ileyebi-

len ve yneticilere yardaklk yapan yine kt bir kahramandr.Fransz kahramanlardan Madam de Marelle, gen ve yakkl hiz-

metisiyle ilikisinden ocuk douran mutsuz bir kadndr. Marelleinkocas Monsieur de Marelle ilk nceleri karsna kar zalim ve duyarsz

bir tiptir. La Belle Anabelle ise gayrmeru bir ocuk olmann talihsizliiile elence adrlarnda gzellii sergilenerek srtndan para kazanlanzavall bir kahramandr.

Romann Trk kahramanlarndan Keramet Mum Keke Memi

Efendi doumundaki s

rad

l

kla, simas

ndaki anlams

zl

kla ve dahasonraki duygusuzluu ile deta anormal bir kiilik olarak izilmitir.simsiz iman kadn da imanl ve oburluunun maduru problemli

bir kiiliktir. Be-Ce de iman kadnn birlikte olduu bir ccedir.

Mahremromannda, milliyet ve etnik kkenle ilgili yirmi bir dei-ik millete ait kelime arasnda da Trk kelimesine yer verilmez. Sadece

bir defa Memalik-i Osmaniye kelimesi gemektedir. Bunun dnda;Fransz sekiz, Rus yedi, Yahudi, Ermeni, talyan, erkez, Acem, Rum,ngiliz, Abhazlar ve Bedev kelimeleri ikier, Srplar, Sicilya, Arap, Ta-

tar, Tunguzlar, Venedik, Ceneviz, Arnavut ve Tunguz birer defa gemek-tedir.

Mahrem romannda, Fransada ve Sibiryada yaanan mahremiyet-lerin sonularstanbulda birlemi ve buradaki mahremiyetlerle birlikte

birbirine karmtr. La Belle Anabellenin gzellii stanbuldaki gsteriadrnda sergilenir. Sibiryada bulunan samur-insan karm bir yarat-n neslinden gelen samurkzn irkinlii de yine ayn gsteri adrndatehir edilir. Gsteri adrna gelenler anlatlrken deiik etnik kken vekltrlerden unsurlar tek tek sralanarak yine stanbulun ok kltrll- ve kozmopolit yaps ne karlmtr.


10/21


Romann kurgusu, stanbulun kltrel ve sosyal dokusunun tarihsreler iersinde nasl bir corafi, etnik ve din eitlilikten olutuunuve nasl bir gemii barndrdn ortaya koyan bir yap arz etmektedir.

Mahremiyetler, deiik corafya ve milletlerden szlerek tarih bir de-rinlik ve stanbulun kozmopolitlii iinde itibar leme tanmtr. Mah-rem romannda milliyetler asndan ne kandncelerden biri, Rusla-rn Sibiryada talan ve zulm yaptklardr.Rus arnn adamlar ve di-er Ruslar, o blgede kural tanmadan kazan peinde komular, karla-rna kanlar ezmiler ve blgeyi smrp halka zulmetmilerdir.

Bit Palas roman, st kurmaca teknii ile, 1 Mays 2002de gsteri-de tutuklanan bir gencin hapishanede bcek korkusunu unutmak iinuydurduu olaylar eklinde kurgulanmtr. 1917 Bolevik htilalinin

ard

ndan generalliini kaybedip 1920de geldii stanbulda bar

nama-ynca Parise giden ve zengin olarak stanbula dnen Antipov iftininyaptrd Bonbon Palasn ve on dairelik bu apartmanda yaayan eitliinsanlarn hikyesi anlatlmtr.

Bu romanda da farkl milletlerden insanlar vardr. Romann merke-z unsuru olan Bonbon Palas yaptran eski Rus generali Pavel PavloviAntipov ile kars Agripina Fyodorovna Antipova.Yine bilimsel alma-larn brakp memleketi Rusyada iken tant Metin etininpeinetaklarak stanbula gelen Nadya Onnissimovna. Ben olarak birinci

tekil ah

s kipiyle konuan niversite hocas

n

n eski kar

s

az

nl

klardanYahudi asll Ayin ve dostu Ethel. Bunlarn dnda figratif konumdakiyabanclar ise unlardr: Nadyann hocas Profesr Kadinski, Nadyannhalas ve Pavel Pavlovi Antipovun Fransadaki evlilik d ocuuValerie Germain.Romann dier kahramanlar Antipovlardan sonra Bon-

bon Palasn sakinleri olan ve Trk kimliine mensup olduu anlalabi-lecek insanlardr.

Romandaki yabanc kahramanlar arasnda kt tavrlaryla ne -kan olumsuz bir figr yoktur. Ben anlatcn beraber olduu Ethel yine

onun bak

a

s

yla biraz olumsuz taraflar

yla verilmitir. En olumsuzsaylabilecek kii ise kars olan Nadyaya kt davranan Metin etindir.

Bit Palas romannda yirmi drt farkl milliyet veya etnik kkenleilgili kelime gemektedir. Trklerle ilgili kelime says ise elli drttr.Dierleri; Fransz on dokuz, Yahudi on, Ermeni dokuz, svireli alt, Rusdokuz, Arap be, Rum be, Amerikal be, ngiliz , Osmanl , span-yol iki, in iki, erkez iki, ingene iki, talyan bir, Hintli bir, Krt bir,Pakistanl bir, Arnavut bir, Moldovyal bir ve Tibetli bir kez yer almakta-dr. Bu romanda da bir defa demoullar, Havvakzlar ifadesi bulun-

maktad

r.


11/21


Bit Palas, stanbulun nasl bir gemie sahip olduunun sergilen-dii bir romandr. stanbulun bilinen grntsnn arkasnda ne kadarkarmak ve oklu etnik ve kltrel yapy barndrd; hangi toplumsal

ve ferd maceralar

gizledii anlat

lmak istenmitir. Romandan

kar

la-cak mesajlar arasnda, stanbul bugnyle ve bilhassa gemiiyle deiikkkenlerden insanlarn yaad kozmopolit birehirdir ve sadece Trk-lerinehri deildir. dncesi zihinlerde en fazla belirenlerdendir.

Romanda herhangi bir milleti olumsuzlayan genel bir vurgu yok-tur. Fakat en olumsuz kahraman olan Metin etinle Nadyann ilikisianlatlrken Nadyann halasnn syledikleri Metin etinnin ahsylailgili deil Trklerle ilgili genel yarglardr. Bir Trkle evleneceime,her sabah a karnna, tka basa dolu bir kl tablas yalamay tercih ede-

rim. (Bit Palas 181) sz, roman

n kahramanlar

ndan bir Rus kad

n

nTrklere kar tavrn gstermenin tesinde genel olarak bir nefretin mev-cut olduunu ortaya koyan ve milliyetlerle ilgili zihinlerde takl kalan enarpc ifadedir.

Araf roman, farkl milliyetlere mensup olup Bostonda bir aradayaayan ve lisansst eitim gren rencilerinbiz ve teki, aidiyet-aidiyetsizlik, fert-cemiyet eksenindeki hayat tarz ve tartmalar zerinekurulmutur. Terim anlam cennet ile cehennem aras demek olan Arafta,

bir Trk, bir Fasl Arap, birspanyol, babas Yahudi bir Amerikal ve bir

Meksikal

n

n, mensup addedildikleri milliyet ve kltr evresiyle, Ame-rikadaki yaaylarnda ve dier insanlarla ilikilerinde tabir caizse ikiarda bir derede kallarnn hikyesi anlatlmtr. Trk olan merzsipahiolu, Marksizmden nihilizme ve hazcla varan bir tavr iin-dedir. Fasl olan Abed, Arapln ve Mslmanln unutmamaya al-an; fakat yine de ikilemden kurtulamayan bir kahramandr. Piyu, Katolik

bir spanyoldur; ama bunu pek de yanstmamaktadr. Gail (Zarpandit),annesi deil babas Yahudi olduu iin aidiyeti konusunda tereddtlerivardr. Allegre, Meksika kkenli Amerikal ve Piyunun arkadadr.Debra Ellen Thomson, ecinsel temaylleri olan bir Amerikal. Zehra,

Abedin annesi. merin ksa dnem kz arkadalar Tracey ve Lynn.mer, Abed ve Piyunun ev sahibi Oksana Sergiyenko.

Roman kahramanlar arasnda iyi veya kt bir kiilik olarak nekarldn syleyebileceimiz biri yoktur. Fakat farkl mill, din vekltrel kimliklere ait olmalarna ramen Bostonda bir araya gelen bugenlerin bazen insan olmann zaaflaryla eitli problemler, ikilemler vesavrulmalar yaadklar ortadadr.

Araf romanndaotuz iki farkl milliyet ve etnik kkenle ilgili keli-

me bulunmaktad

r. Bunlar aras

nda Amerikal

ile ilgili kelime say

s

alt-m ikidir. Trk elli be, ngiliz krk alt, spanyol yrimi bir, Arap dokuz,


12/21


Fasl dokuz, inli dokuz, Japon dokuz, Meksikal sekiz, Yahudi alt,Hintli alt, Yunan drt, Bizans drt, Latinler drt, Babil drt, ran ,Asur iki, Osmanl iki, Kzlderili iki, Msrl iki, Tibet, Yunan, zlandal,

Krt, ingene, Jamaikal

, Ukraynal

, Amazonlar, Pakistanl

, Filipinli,Mool ve Afrikal birer kez gemektedir

Farkl milliyet ve aidiyetlerine ramen bir arada yaayan bu geninsanlar Amerikadaki hayatn kuatmalarndan kendilerini pek kurtara-mazlar ve tam anlamyla arafta yaamaya alrlar. Trk olan merzsipahiolu, mill veya din bir aidiyet endiesi olmayan, hayatn rast-lantlar iinde keyfine gre yaayan bir kahramandr. Amerikadaki ha-yatn getirdikleri karsnda kendi arzularndan baka herhangi bir rezerviveya direnci olmayan mer karakteri etrafnda zihinlerde belirenler Ba-

t

daki yayg

n Trk imaj

yla hi de uyumamaktad

r. Ktletirilen, is-tenmeyen, Batl deerlere dman bilinen yerleik Trk imajna karaslnda korkulacak bir taraf olmayan,Batlya yakn, devaml kulakly-la Bat mzii dinleyen, zndk birisi dir. stelik, doktora almasnnad, Kan, Beyin ve Aidiyet: Ortadouda Milliyetilik ve Entelektellerolmasna ramen bu konularda ciddi bir fikir ve tavr iinde pek gzk-memesi de ilgin bir kurgudur. Kahramann bu zellii akla, Mah-remdeki Keramet Mum Keke Memi Efendiyi, Bit Palastaki ben an-latc ve Metin etini, Baba vePiteki Trk kahramanlar ve AktakiBaybars getirmektedir. Bunlarn hepsi olumsuz veya deiik problem ve

zaaflar olan; belirli bir dnce btnlnden yoksun kahramandr.merle birlikte stanbula gelen Gailin kanaatleri olarak da; Trki-yedeki Batllama abas iinde olan zengin bir kesim ile dahayerli vedaha kalabalk fakat daha fakir kesim arasndaki ayrmalara ve tekile-tirmelere iaret edilerek, Batllarda yaygn kanaatin aksine homojen birTrklkn olmad, hatta etkin birBatl kesimin olduu yanstlr(Araf326-327).

Romandaki Fasl Arap Abed ve spanyol Piyu da kendi aidiyetleri-ne ballklarnifade etseler de pratikte pek farkl tavr iinde deildirler.

Bilhassa Abed, Amerikada Mslman ve Arap olmann farklln gn-delik hayatta bazen hissetse de nihayetinde o hayatn iinde yaayabil-mektedir.

Yahudi bilinmesine ramen, annesi deil babas Yahudi olduun-dan bu durumda kendisinin ne olduunupek de bilmeyen ve aidiyetiyleilgili tereddtler yaayan Gail, yaad sosyo-psikolojik sorunlarn datesiriyle btn karmaasn, kimlik problemlerini geride brakp Asya veAvrupa ktalarn birletiren Boazii Kprsnden atlayarak intihareder.


13/21


Arafta,insanlarn aidiyet duygusuyla mill kimlikler etrafnda top-land ve birbirini tekiletirdii ileri srlen dnyada lisansst eitimvesilesiyle bir arada yaamak durumunda kalan genlerin bunalmlarna,

ortada kal

lar

na ramen Amerikada bir araya gelebildikleri ve byle birhayat yaadklar ortaya konulmak istenir sanki. Dier romanlarnda ol-duu gibi Elifafakn bilhassa bu romannda da, aidiyetlere gre olutu-rulan snrlarn ve snflarn, insanlarn kendi i dnyalarnda ve evreyleilikilerinde atmalara sebep olduklar; farkllklarn bir arada yaatla-mad gibi bir kanaat daima kendini hissettirmektedir.

Elifafakn en fazla tartmalara konu olan roman Baba ve Pi,1915 Ermeni tehciri esnasnda anne ve babasn kaybetmiuan isimli

bir Ermeni kznda kkleri birleen stanbullu Kazanc ailesi ile Ameri-

kadaki akmak

yan ailesinin kaderlerinin tekrar ak

mas

n

ve Kazan-c ailesinin fertleri arasnda yaanan talihsizlikleri konu edinir5. Dolay-syla romann asl kahramanlar, uann her iki ailedeki torunlardr.

uan-Rza Selim Kazancnn olu Leventin kk kz Zeliha,Zelihaya aabeyi Mustafan tecavz sonucu dnyaya gelen Asya veyine uannn akmakyan ailesinden torunu Armanu romann nekan kahramanlardr. Romann ou Ermeni olan dier kahramanlar iseunlardr: Dede Ohannes stanbuliyan ve onun hanm Armanu,Ohannesin oullar Yervant, Dikran ve kzuan, kazan ustas Levon

5 Elif afak bir rportajnda, Baba ve Piin yazlyla ilgili olarak unlaranlatr: Beni ilk harekete geiren ey Ermeni-Amerikal feminist bir akade-misyen oldu. Bir kokteylde tantk. Ertesi gn bana bir mail att: Ben soyk-rma uram bir Ermeni ailesinin torunuyum. Sen bir Trksn ve benim ar-kadam olabilmen iin nce soykrm tanyp tanmadn renmem la-

zm. Ona dedim ki, Amerikal yazar Kurt Vonnegut'n bir kitabnda bir sahnevardr. 1915'te Trkiye'den kamak zorunda olan bir adamn olu babasnaEer gnn birinde bir Trk ile karlarsan ondan ne duymak istersin?diye sorar. Baba da der ki, Herhlde bir Trkten biz gittikten sonra yoklu-

umuzu hissedip hissetmediini renmek isterim. Ben de onu yazdm: Sizgittikten sonra memleketimiz daha orak hle geldi. Kltrel, sanatsal, felse-f, toplumsal ve vicdan olarak pek ok adan oraklatk. Bu e-mail'i aldk-tan hemen sonra kt geldi; kendisiyle dost olduk. Oradaki Ermenilerin yz-de 80'i iin yasn paylayorum, yokluunu hissediyorum gibi basit cmle-ler bile yeterli.

Ve ardndan kitab yazmaya baladnz.

Konferanslara katldm, ok fazla malzeme topladm. Szl arivlere girdim.Ermeni-Trk entellekteller anda yer aldm. 1915'te yaam, hl Trkekonuan Ermenilerin aile hikyelerini dinledim. Ermeni genlerin bilin y-kseltme amal kurduklar web sitelerini yakndan takip ettim. (Aygndz2006).


14/21


Day, Osmanl Meclisi yesi Kirkor Hagopyan, uann kzlar Sarpun,Varsenik, Zaruhi ve olu Barsam akmakyan, uzak kuzen KevorkKaraolanyan, Zelihann Ermeni kkenli arkada Aram, Chat odas

Cafe Constantinopoldeki forumun Armanu d

nda drt Ermeni ve ikiYunan asll Trk dman yeleri, Kazanc ve akmakyan ailelerinintekrar karlamalarna vesile olan Amerikal Rose.

Bu romanda da metafizik figrler bulunmaktadr. Aulu Bey veekererbet Hanm ismindeki bu varlklar Banu teyzenin temasta olduucinlerdir; 1915 olaylarn ve Asyann babasnn kim olduunu Banu tey-zeye Aulu Bey anlatmtr.

Kazanc ailesi, byk dede Rza Selim Kazanc, Rza Selimin di-er hanm Cicianne, uan-Rza Selim iftinin olu Levent Kazanc,

Levent-Glsm iftinin ocuklar Banu, Cevriye, Feride, Mustafa, Zelihave Zeliha-Mustafan ocuklar Asyadan olumaktadr. Dierleri iseAsyann Cafe Kunderadaki arkada grubunu meydana getiren AlkolikKarikatrist, Ar Milliyeti Filmlerin Gayr- Milliyeti Senaristi, GizliGay Ke Yazar, Olaanst Yeteneksiz airdir. Bunlarn dnda Mus-tafann cenazesindeki imam ve dier birka figratif kahraman dahavardr. Bu ahs kadrosuyla Baba ve Pite, Trk-Ermeni ilikilerinin iielii, tehcirin Ermeniler zerindeki etkileri, stanbulun ok kltrl vekozmopolit yaps zihinlere sunulmaktadr.

Romann en kt saylabilecek kiisi Mustafadr. Fakat Musta-fann bu ktl ve sebep olduu ac olay, 1915te yaananlarn ve buolaylarn Trk ve Ermeni ailelerinde meydana getirdii ykmlarn birneticesi eklinde vurgulanr (Baba ve Pi 375). Dolaysyla asl ktlkve olumsuzluk 1915 olaylardr, bunu yapanlardr ve bunlarn tarih so-rumluluunun stlenilmeyip zr dilenilmemesidir. Trk aile Kazancla-rn neredeyse dier btn fertleri kt olmasa da yle ya da byle prob-lemli kiilerdir. Ailenin erkekleri tuhaf bir ekilde deta soy zerlerin-deki bir lanet sonucu erken saylabilecek yalarda lmler ve Mustafa

hari aile erkeksiz kalm

t

r. O da iledii meum fiilin bedeli olarakablas Banunun vesilesiyle intihar etmitir. Romann Trk kahramanlararasnda problemsiz ve iyi denilebilecek tek kii yoktur. Sanki 1915 olay-larnn ufuneti ortal kaplam ve btn Trkler bunun vebaliyle malul-dr.

Ermeni kkenli kahramanlar ise bata Armanu ve babas Barsamakmakyan olmak zere, Ohannes stanbuliyan, Levon Day ve KirkorHagopyan tamamen olumlu ynleriyle anlatlmiyi insanlardr.

Baba ve Pi romannda otuz dokuz farkl milliyet ve etnik kkeni

hatrlatacak kelime vardr. Bu, Elif afakn milliyet ve etnik kkenleilgili en fazla kelimenin getii romandr. Trk ve Ermeni toplumu ili-


15/21


kilerini konu alan bu romanda yaklak iki yz on defa Trk, yz seksen defa da Ermeni kelimesi gemektedir. Romann bir blm Ameri-kada getii iin de Amerikallarla ilgili kelime says epeyce fazladr

(yetmi yedi). Dierleri; Osmanl

yirmi dokuz, ngiliz yirmi alt

, Rus onbir, Yahudi on, Meksikal sekiz, Krt, Rum ve Yunan alt, Alman ve inbe, Fransz drt, Arap, Mool, Japon ve Bizans , Hint, Msrl, Hol-landal, Moldovyal, erkez, talya ve spanyol iki, Romanyal, Zaza,Babil, Lbnan, Endonezyal, Romanyal, Vizigotlar, Grc, Laz, Abaza,zbek, Portekizli, Avusturyal ve svireli birer kez gemektedir. Bir kezde demoullar Havvakzlar ifadesi yer almaktadr. Bu romandakimilliyet ve etnik kkenle ilgili kelimelerin fazla olmas, stanbulun veOsmanlnn etnik kken bakmndan eitliliinin vurgulanmas ve vaka-nn bir blmnn Amerika gibi kozmopolit bir lkede gemesi dolay-

syladr.

Roman, Ermeniler asndan tam bir milliyet, aidiyet ve tarih uurusergilemesidir. Romann vakasnn kronolojisiyle sralanacak olursa;Ohannnes stanbuliyan, Ermeni alfabesinin her harfini dilinde ve tenin-de ayr ayr duyumsar ve tatard tek tek (Baba ve Pi, 237) eklindekiifadelerden ve Ermeni halk masallarndan ocuk kitab yazmakta olduu-nun belirtilmesinden de anlalaca gibi kuvvetli bir Ermenilik uurunasahiptir. uan, tehcirden sonra stanbula getirilmi ve ermin isminiverilmitir. Sonra da Selim Kazanc ile evlenmitir. Fakat kocasn ve bir

ocuunu (LevonLevent) brakp, Ermenilik gemiine sahip karakaabeyiyle Amerikaya gider. Yervant, bilhassa Dikran Day veakmakyan ailesinin dier yeleri Ermenilikuuruyla yaarlar ve hepside Trk dmandr. Anu Aac isimli forum grubunun yeleri de tari-h miraslarna, kendi kimliklerine sahip karlar ve ortak paydalar yineTrk dmanldr. Armanu da bu grubun yesidir. Annesi, Ermenileri

pek sevmeyen bir Amerikal olsa da babas akmakyan ailesine men-suptur ve Asyann aksine o da kendi milliyetine ve tarihine sahip kar.uan Ninesinin yaad evi grmek iin Amerikadan stanbula gelir.

Ermeni akmak

yan ailesi ve Anu Aac

grubunun dier milletleremensup yelerinin byle bir anlayta olmalar tekiciletirici bir tavrgibi deil, gemilerine sahip kmak olarak anlalr.

Netice olarak, bu romandan milliyetlerle ilgili karlabilecek ar-lkl sonulardan biri, Ermeniler iin mazlum bir millet imajdr. nkonlar, romann itibari kiilerinin ifadeleriyle de olsa, Anadoluda ve s-tanbulda ok eskiden beri var olmalarna ramen, Trklerin Anadoluyagelmelerinden bu yana zulme, asimilasyona (Mimar Sinan gibi) uram-lar ve 1915 ylnda da byk bir zulm olan tehcire, hatta soykrma tbi

tutularak Anadoludan

kar

lm

lard

r.


16/21


Romann itibari lemine yansyan Trk imaj ise genellikle olum-suzdur. Bu imaj, yukarda bahsedilen Ermeni ve dier baz figrlerin;Trklerin Asyadan Anadoluya istilac olarak gelip burada yaayan in-

sanlar

asimile ettikleri, katlettikleri, soyk

r

ma tbi tuttuklar

, yerleriniyurtlarn aldklar, yolundaki kanaatleriyle ve kasap Tkler (Baba vePi, 64-65) gibi ifadeleriyle oluturulur. Banu Teyzenin irtibatl olduuve Aulu Bey ismiyle geen Geride hibir kant ve yazl kayt kal-mam tarihsel anlarn tandr onlar. En zc hadiselerin en duyarsztanklar (Baba ve Pi: 199) ifadeleriyle srlarn bir nevi gizli ahidigibi tantlan cin de 1915te Ermenilere yaplanlar anlatmtr. Bunlardansonra Trkler iin, yaptklarn kabul edip zr bile dilemeyen zalim birmillet algs ne kmaktadr. Ayrca Kazanc ailesinin mensuplar vedier Trk kahramanlar da, gemite (1915) yaanlan kt olaylarn da

tesiriyle (Baba ve Pi, 375) sosyal ve psikolojik sorunlar yaayan, kendikimliinin uurunda olmayan, kimisi nihilist, kimisi alkolik, kimisigizli gay ve olaanst yeteneksiz air gibi sfatlarla verilir ve prob-lemli bir topluluk olarak yanstlrlar. Kazanclarn tek erkei Musta-fann, kz kardei Zelihaya tecavz de yazar anlatcnn ifadesiyle,1915 olaylarnn toplumda meydana getirdii travmalarn yllar sonrayayansyan bir neticesidir (Baba ve Pi, 375). Bu irkin ve trajik olay, sankiolay rgsnn dm noktasnn fazladan bir ajitasyonla bombeletiril-mesi olarak grlmekte ve barbar ve ehvet dkn Trk imajnyeni

bir ilinti ile zihinlere sunar (t 2006). Kendi aidiyetinin fark

nda, kk-lerine sahip kan ve salam bir kiilik olan Ermeni Armanua karlk;aabeyin kardeine tecavz sonucu doan, gemiinden ve kklerindenhabersiz pi Asya tipi, bireyselliin tesinde Trklerin tarihteki ykm-larnn vebali olarak ortaya kan ve eitli nesep karmaalarna arm-lar yapabilecek sembol bir figr konumundadr.

Siyah St, Elifafakn evlilii, hamilelii ve doum sonras ze-rine kurulmu otobiyografik bir roman olarakbenin etrafnda ekillenmi-tir. Bu romanda, dier romanlarnda olduu gibi deiik milliyet ve kim-

liklerden gelen geni bir ah

s kadrosu yer almaz. Yazar anlat

c

n

nimden Sesler Korosu dedii ve her biri deiik kiiliklerini temsilettii anlalan hayal figrler (Pratik Akl Hanm, Hrs Nefs Hanm, Si-nik Entel Hanm, Ana Stla Hanm, Can Dervi Hanm) ve Alkars ileLord Poton isimleriyle and doum sonras musallat olan cinler vardr.Ben anlatcnn evlilii ve anne olmas anlatlrken dnyann deiik ya-zarlar bu balamda mevzu edilerek yine farkl milliyet ve kltrlerdeninsanlarn hatrland bir roman dnyas ortaya konulmutur.

Siyah St romannda geen yirmi yedi farkl milliyet ve etnik k-

kenle ilgili kelime vard

r. Bunlar ba

nda yirmi drt kez geen Amerikal

-lar gelmektedir. Bunun dnda Trk on, inli sekiz, ngiliz yedi, Japon


17/21


alt, Fransz ve Yahudi be, Rus, Arap, ve Hintli , Filipinli, Moldovyal,zbek, ingene, Zimbabveli ve Fars iki, Osmanl, Avustralyal, Alman,Pakistanl, Krgzlar, spanyol, sko, Yunan, Filistinli, Meksikal ve Bre-

zilyal

birer kez yer almaktad

r. Bu da

l

m, Siyah St gibi biyografik birromanda da Elifafakn ok milletli bir zihinsel salnm iinde olduunugsterir.

Elifafakn son roman Akta iki ayr ak hikyesi anlatlr. Buhikyelerden biri 2008de Bostonda monoton bir hayat olan EllaRubinstein isimli Yahudi bir ev kadn ile sko kkenli, sonradan sufiliemeyletmi olan Aziz Z. Zahara arasnda yaanr. st kurmaca olarakanlatlan dier ak hikyesi ise 13. asrn ortalarnda ems-i Tebriz ileMevln arasndaki gnl birliidir.

Elifafak; Mahrem, Bit Palas ve Baba ve Pite olduu gibi Aktada deiik a ve corafya insanlarnn hikyelerini postmodern bir ro-man kurgusu iinde bir araya getirmitir: Amerikal Yahudi kahramanlarElla Rubinstein ve ilk kocas David, ocuklar Jeanette, Orly, Avi.Ellann sevgilisi ve sonraki kocasMevln hayransko asll Aziz Z.Zahara. Zaharann Hollandal kars Margot. Dier hikyedeki Hristiyanailenin kz lgl ve Meyhaneci Hristos. Hatta Mevlnnn Hristiyanasll hanm Kerra. Dier tarafta Tebrizli ems, Badatl Baba Zaman,Kzl mez, Mevln ve oullar, kyl kz Kimya, ranl hal tccar,

Dilenci Hasan, Sarho Sleyman, Cengaver Baybars, eski Haha fedaisiolan emsin katili akal Kafa.

Ak romanndaki kt kahramanlarn biri Mevln zamanndaKonyada inzibatlk yapan Baybarstr. sminden anlalaca gibi o birTrktr. Baybars zalimdir, gnahkrdr, cahildir, uyuturucu bamlsve ehvet dkndr. Dier kt kahramanlar da Baybarsn etrafndaki-lerdir. Bir dier kt kahraman da katil akal Kafadr.emsi para iinldren akal Kafa merhametsizdir, vahidir ve kerhanede kabadaylkyapmaktadr.

Romann en mazlumu ise aslen bir Hristiyan olan lgldr vebata Baybarsn zulmne uramtr. Yahudi mahallesindeki Hristiyanmeyhaneci Hristos, Pinhandaki meyhaneci Manol gibi yine iyi biradamdr. ems ve Mevln ise romann ak, merhamet ve hogr kah-ramanlardr.

Ak romannda yirmi be farkl milliyet ve etnik kkenle ilgili ke-lime gemektedir. En fazla on dokuz defa sz konusu edilen Mool keli-mesidir. Dierleri ise Yahudi on iki, Arap ve Fars altar, Trk be, ranldrt, Rum ve skoyal er, Krt, Mayalar, Amerikal, Seluklu, ve Yu-

nan ikier, ingene, Fransz, ngiliz, Japon, Hollandal, Guatemalal,Sryan, Ermeni, Ceneviz, Memlukler, Hintli ve Meksikal birer kez


18/21


olmak zere yer almaktadrlar. Bu romanda da deiik corafya ve milli-yetlerden insanlarn yer ald bir ahs kadrosu bulunmakta; byleceoulcu ve ok kltrl armlara zemin hazrlanmaktadr.

Romann en kt kahramannn, Mevln dneminde yaayan,Baybars isimli bir Trk olmas az da olsa barbar Trkler imajna gn-derme yapmaktadr. Ak romannn milliyet kavram asndan dikkateken yan, milliyetler, aidiyetler, inanlar tesi oklu bir yap(multinational, multireligion) arz etmesidir. Aziz Zahara, Akeriatisimli romanyla ilgili olarak editre yazd mektupta,

Size bu satrlar Amsterdamdan yolluyorum. liikteki hi-kyem ise, Anadoluda gemekte, 13. yzyl Konyasnda. Ama sa-mimi dncemudur ki, ibu hikye zamandan, mekndan ve kl-

tr farkllklarndan mnezzehtir. Evrenseldir. (Ak, 30)demektedir. Aziz Zaharann Konyada vefat ve buradaki cenaze treni-ne birok lkeden farkl milliyet, inan ve meslekten insanlarn kendiritelleriyle katlmas neticesinde evrensel dzeyde hogr ve sevgide

birlemenin yannda mill veya din aidiyetler stl ve telii telkineden bir kurgu n plana kar.

Elifafakn romanlarna mekn asndan baklacak olursa bu ya-z balamnda unlar sylemek mmkn: Pinhan romannn mekn,

deiik kltr ve milliyetlerin bir arada yaad

telkin edilen Osmanl

dnemindeki Anadolu ve stanbuldur. ehrin Aynalarnda, engizisyondnemi spanyas, Venedik ve stanbul olmak zere deiik corafya-ya yaylr. Buralar, o dnem spanyasndan kaan ve Osmanlya snanYahudilerin macerasnn mekndr. Mahremde Sibirya ve Fransadanstanbula geilir.1600lerde Rus yaylmacl srasnda agzllkletalan edilen Sibiryadan 1800lerin Fransasna ve stanbuluna, nihayetgnmz stanbuluna gelinir.Bit Palasta 1920lerden 2000lere uzanan

bir srete stanbul asl mekn olmak zere Rusya ve Fransa vardr.Arafta asl mekn Amerika-Boston olmasna ramen stanbul ve Fasa

kadar uzanr. Baba ve Pite 1915lerin stanbulu ve 2000lerin Ameri-kasdr. 1915 ylnn stanbuluna da dnlr. Siyah Stte asl meknstanbul, sonra Amerika olmakla beraber deiik yazarlar dolaysyladnyann farkl corafyalar hatrlanr. Ak romannda Ella ve Zaharahikyesi iin Amerika-Boston, Gutemala, Hollanda ve Konya; ems-Mevln hikyesi iin 13. asrda Semerkand, skenderiye, Badat, amve yine Konyadr. Drt ktaya yaylan bu mekn eitlilii Elifafaknromanlarnda mill vatan olgusunun tesinde birry-i zemin anlaynn,kreselliin olduunu gsterir.


19/21


Sonu

Netice olarak, Elif afakn btn romanlarnn ahs kadrolarfarkl kkenlere mensup insanlardan olumutur ve toplam olarak seksen

millet veya etnik kkenle ilgili isim yer almaktadr. Dolaysyla Elifafakn roman dnyas daima Trkln ve Trk corafyasnn dnataan ok milliyetli ve lkeleraras bir iklime sahiptir. oulculuk ve okkltrllk deta temel g (etimon spiritual) olarak Elifafakn btnromanlarnda varln hissettirmektedir. Drt romannda kullanddemoullar, Havvakzlar ifadesi de kadn erkek btn insanlabaknn iaretidir. Bu romanlar birmilliyetveya milletalgsna oturma-maktadr. Byle bir alg ve anlayn tesinde daha geni bir zemindetemellenmektedir. Bu yapnn arka plannda postmodern gelenein etkile-

riyle birlikte, afak

n ok deiik lke ve kltrler aras

nda geen kendihayat macerasnn (afak 2006a), son dnem kreselleme sylemlerininve eitli aidiyet kategorilerinin insanln gemiinde ayrmclklara,zulm ve aclara (engizisyon zulm, Ruslarn Sibiryada yaptklar, 1915olaylar gibi) sebebiyet verdii kabulnn olduu aktr. Ayrca btninsanl kucaklamaya alan ve neredeyse snrsz farkllklarn biraradalna dayanan roman dnyas, insanln tarih srelerde ve dei-ik corafyalarda oluturduu sosyolojik klasik geliim basamaklarna vekategorilerine pek uymamaktadr. Milllikin tesinde deta nev-i beerve ry-i zemin birliktelii eklinde evrensel bir araytr. Fakat genel ma-

nada oulculuun hakim olduu bu itibar lemin, bazen tasavvufa da-yandrlmaya allan taraflar olsa da postmodernizm ve kresellemednda belli bir arka plan grnmemektedirve daha ok, her trl insankucaklayarak farkllklarn bar iinde yaad hogrl bir araymanzaras arz etmektedir.

afakn roman dnyasnda Trklk, yukarda anlatlmaya allangenel bak asyla grlen milliyetlerden biri olmakla beraber elbette ki

baz farkllklar arz etmektedir. Romanlarda yazar anlatcnn veya tema-tik gcn Trkle aidiyetinin ifade edildii, Trkle sahip kld

grlmemektedir ve aidiyet asndan bir nevi ntrtavr fark edilmekte-dir. Trklerin, Anadoluyu igal edip yerletii; bu blgede yaayan ba-ka etnik ve kltrel unsurlar bir ekilde asimle ettii veya en azndanayrmclk yapt; bilhassa 1915 olaylar esnasnda Ermenilere bykaclar ektirdii; Ermeni kahramanlarn sylemleriyle, onlara soykrmuygulad;yaanan bu tarih facialar sebebiyle insanlarda eitli sosyo-

psikolojik travmalarn olutuu romanlarn kurgusal dnyas ve buradakidramatik sahneler zerinden ak veya rtk mesajlar olarak


20/21


karlabilir6. Ayrca belirgin birekilde, Anadolu ve stanbulun bir Trkvatan olmasnn yannda, Baba ve Piteki aure motifi ve yazarnebru modeli ifadesiyle anlatmak istedii gibi, bilhassa gemite deiik

etnik ve kltrel unsurlar

n i ie yaad

, Trklerin bu topraklardakiunsurlardan biri olduu yolunda bir dnce de zihinlere s 7unulmaktadr .

Elifafak, romanlarnda, aidiyet tavr gstermeden btn insan-lk kapsamaya, kucaklamaya alan bak asyla millet ve milliyetkavramlarnn tesinde, bu kavramlar temeline oturmayan bir sosyolojikyap kurmu vebu yapya uygun birTrklkalgsn kurgusal leme ta-mtr.

KAYNAKA

ARSAL, Sadri Maksudi (1979), Milliyet Duygusunun Sosyolojik Esaslar, (4.bs), tken Neriyat, stanbul.

AYGNDZ, Filiz, (2006) Ben Siyaseti ya da Tarihi Deil Yazarm,http://www.elifsafak.us/roportajlar.asp?islem=roportaj&id=121, (son eri-im 15.02.2009)

DEMR, mer-Acar, Mustafa (1992), Sosyal Bilimler Szl, Aa Yaynclk,Ankara.

KURKTAN, Amiran (1982), Genel Sosyoloji, (2. bs), Divan Yaynlar, stanbul.

MUALLM NAC (1978),Lgat-i Naci, ar

Yay

nlar

, stanbul.ORTAYLI, lber (1998), Millet Kimlii zerine, Trkiye Gnl, S. 50,

Mart-Nisan 1998.

T, Hande (2006), Sivri Dilli Bir Roman: Baba ve Pi,Radikal Kitap, 10Mart 2006.

PARLA, Jale (2000),Donkiottan Bugne Roman, letim Yaynlar, stanbul.

6 Elifafak, 2006 ylnda kendisi ile yaplan bir mlakatta, Kitabnzn Erme-ni soykrmn kabul ettiini dnyor musunuz? sorusuna u cevab verir:

Ben ne bu romanmda ne de dierlerinde, okurlara tepeden inme mesajveren bir yazar olmadm. Her kitap farkl okumalara aktr ve neyi dnpdnmeyeceine okur kendisi karar verir. Ama hemen unu ekleyeyim, ben1915te yaananlar soykrm olarak grmyorum. Soykrm kelimesini bu

yzden hi kullanmadm zaten. Ben tehciri anlatyorum. Yalnz u da var,biz genellikle tehcir kelimesini hafife alyoruz, sanki yrdler gittiler gi-bi (afak, 2006b).

7 Elifafak, Anadolu iin mozaik deil ebru modeli ifadesini kullanmak-tadr (Sazak, 2005).
http://www.elifsafak.us/roportajlar.asp?islem=roportaj&id=121http://www.elifsafak.us/roportajlar.asp?islem=roportaj&id=121


21/21


SAZAK, Derya (2005), Mozaik Deil Ebru Modeli Konuulmal,http://www.elifsafak.us/roportajlar.asp?islem=roportaj&id=106 (son eri-

AFA safak.us/roportajlar.asp?islem=roportaj

roportaj

ul.

ul.

lar,

stanbul.

WEBE , (ev. Taha Parla), Hrriyet VakfYaynlar, stanbul.

WELLEK, Rene-WARREN, Austin (1983),Edebiyat Biliminin Temelleri, Kl-tr Bakanl Yaynlar, Ankara.

im 02.03.2009).

K, Elif (2006/1), http://www.elif&id=197 (son eriim 25.04.2009).

AFAK, Elif (2006/2), http://www.elifsafak.us/roportajlar.asp?islem=&id=158 (son eriim 14.02.2009).

AFAK, Elif (1997),Pinhan, (1. bs), letiim Yaynlar, stanbul.

AFAK, Elif (2007), ehrin Aynalar, (8. bs), Metis Yaynlar, stanb

AFAK, Elif (2000),Mahrem, (1. bs), Metis Yaynlar, stanb

AFAK, Elif (2006/3),Bit Palas, (6. bs), Metis Yaynlar, stanbul.

AFAK, Elif (2004),Araf, (7. bs), Metis Yaynlar, stanbul.

AFAK, Elif (2006/4), Baba ve Pi, (ev. Asl Bien), 5. bs, Metis Yaynstanbul.

AFAK, Elif (2007), Siyah St, (1. bs), Doan Kitap, stanbul.

AFAK, Elif (2009),Ak, (ev. K. Yiit Us), (1. bs), Doan Kitap,

EMSEDDN SAM (1978),Kms- Trk, ar Yaynlar, stanbul.

TDK (2005), Trke Szlk, Trk Dil Kurumu Yaynlar, Ankara.

R, Max, (1986), Sosyoloji Yazlar
http://www.elifsafak.us/roportajlar.asp?islem=roportaj%20&id=197http://www.elifsafak.us/roportajlar.asp?islem=roportaj%20&id=158http://www.elifsafak.us/roportajlar.asp?islem=roportaj%20&id=158http://www.elifsafak.us/roportajlar.asp?islem=roportaj%20&id=197

Documents

ELİF ŞAFAK'IN ROMANLARINDA MİLLİYET VE TÜRKLÜK ALGISI