Ergonomi3(3),169–192,2020e-ISSN:2651-4877

Ergonomics3(3),169–192,2020DOI:10.33439/ergonomi.773896

ERGONOMİKRİSKFAKTÖRLERİNİNSINIFLANDIRILMASI:BİRLİTERATÜRTARAMASI

GülerAKSÜT1,TamerEREN2**,MehmetTÜFEKÇİ3

1AvrasyaÜniversitesi,SağlıkBilimleriEnstitüsü,İşSağlığıveGüvenliğiBölümüORCIDNo:http://orcid.org/0000-0002-3637-1335

2*KırıkkaleÜniversitesi,MühendislikFakültesi,EndüstriMühendisliğiBölümüORCIDNo:http://orcid.org/0000-0001-5282-3138

3AvrasyaÜniversitesi,SağlıkBilimleriEnstitüsü,İşSağlığıveGüvenliğiBölümüORCIDNo:http://orcid.org/0000-0001-8573-1117AnahtarKelimeler Öz

ErgonomikriskFizikselergonomiBilişselergonomiİşsağlığıvegüvenliği

İşsağlığıvegüvenliğindeergonomikrisklerönemlibiryertutmaktadır.Ergonomikrisklerinşaat,maden,tarım,imalat,tekstil,sağlık, işletmevehizmetsektörlerindeyoğunolarakgörülmektedir.İşyerindeergonomikrisklerdikkatealındığında;çalışanlarınmotivasyonuile üretim, zaman, kalite ve verimlilik açısından işyerine katkı sağlayacaktır. Ayrıca işsağlığıvegüvenliğisorunlarıilemeslekhastalıklarınınsayısındadaazalmagörülecektir.Bubağlamda,buçalışmadaergonomikrisklervesınıflandırılmasıkonusundabirliteratüraraştırması yapılmıştır. EBSCO veri tabanına göre 2004-2020 yılları arasında 59 taneulusalveuluslararasımakaleincelenmiştir.Tümçalışmalarergonomikrisklervesektörleregöre sınıflandırılmıştır. Ergonomik riskler; fiziksel, bilişsel, örgütsel, çevresel, kişisel vepsikososyalfaktörlerolmaküzerealtıanasınıfve55altsınıfaayrılmıştır.Ayrıcaçalışmadasektörleregörekarşılaşılanriskfaktörleribelirlenmiştir.

CLASSIFICATIONOFERGONOMICRISKFACTORS:ALITERATUREREVIEW

Keywords AbstractErgonomicriskPhysical ergonomicsCognitive ergonomicsOccupational health andsafety

Ergonomics risks havean essential place in occupational health and safety. Ergonomicsrisks are prevalent in construction, mining, agriculture, manufacturing, textile, health,business,andservicesectors.Consideringtheergonomicsrisksintheworkplace,withthemotivationoftheemployees,itwillcontributetotheworkplaceintermsofproduction,time,quality,andproductivity.Inaddition,therewillbeadecreaseinthenumberofoccupationalhealthandsafetyproblemsandoccupationaldiseases.In this context, a literature search was conducted on ergonomics risks and theirclassificationinthisstudy.AccordingtotheEBSCOdatabase,59nationalandinternationalarticles were examined between 2004-2020. All studies are classified according toergonomicsrisksandsectors.Ergonomicsrisks; It isdividedintosixmainclassesand55subclassesasphysical,cognitive,organizational,environmental,personal,andpsychosocialfactors.Inaddition,theriskfactorsencounteredbysectorsweredeterminedinthestudy.

DerlemeMakaleBaşvuruTarihiKabulTarihi

:05.08.2020:11.12.2020

ReviewArticleSubmissionDateAcceptedDate

:05.08.2020:11.12.2020

*Sorumluyazare-posta:tamereren@gmail.com

Ergonomi3(3),169–192,2020

170

1.Giriş

Çalışanların sağlığı ve güvenliği işletmenin etkili vedüzgün çalışması için önem arz etmektedir. İşyerlerinde ergonomik prensipler uygulanmadanekipman, iş istasyonları, makineler ve aletlergenellikle insanların birbirinden olan farklılıklarınıgöz önünde bulundurmadan tasarlanır. Oysaki bufarklılıkları dikkate almak çalışan sağlığı vekonforunu sağlamakta oldukça önemlidir.Ergonomik prensiplerin uygulanmadığı çalışmaortamlarında çalışanlar bu duruma adapte olmakzorunda kalmaktadırlar (Meenaxi ve Sudha, 2012).Oysaişyerlerindeçalışanlarıngüvenlikvesağlığınınkorunmasında titiz davranmak yalnızca ahlaki veyasal olarak yapılan bir sorumluluk değil, bununyanında hem organizasyonel hem de bireyselbaşarıyı büyük oranda etkileyen bir durumdur(Stefanovic vd., 2019). İş yerlerinde iyi ergonomikkoşulların sağlanmasıyla birlikte çalışanlar motiveolarakişyetenekleriveverimlilikartışınınmeydanagelmesini sağlayacaklardır. Çalışanların sağlık vegüvenlik sorunları azalarak meslek hastalıklarınayakalanma riski düşecektir (Bunpot ve Klangduen,2019). Bunun sonucunda ergonominin amacı olançalışanın konforunun yanı sıra sağlığı, güvenliği veverimliliğioptimizeedilecektir(Niu,2010).

Ergonomik risk faktörleri tekrarlayan, sürekliçalışmalar, kötü duruşlar nedeniylemeydana gelenKas İskelet Sistemi Rahatsızlıkları (MusculoskeletalDisorder,MSD)ileilişkiliolançalışanlarınriskleridir(Mulyati vd., 2019). Ergonomi endüstride önemlietkenlerden biridir. Ergonomik faktörler özellikleşirketlerin verimli çalışmasında önemli bir roloynadığıiçinciddiyealınmasıgereklifaktörlerdendir(Balasundaram vd., 2017). Özellikle çalışanlarınvücutduruşlarıhakkındakişikâyetleriçokyaygındır.Bunun nedeni çalışanların ergonomik olmayan birçalışmaortamında,çalışmanıntehlikelerihakkındakibilgi eksikliklerinden kaynaklanmaktadır (Arminasve Nurwahidah, 2019). Bu eksikliği gidermek içinbirçok alanda imalat, tarım, madencilik, hizmet vediğerendüstrilerdeönemlibirroloynayanergonomiile insanlar ve iş yerleri arasında iyi bir etkileşimsağlanmalıdır(JusohveZahid,2018).

Buçalışmatemelolarakinsanlar,makinesistemleri,iştasarımıveçalışmaortamıarasındakiilişkiileilgiliolanergonomikriskfaktörlerinigenişbirşekildeelealarak tablo halinde sunmayı amaçlamıştır.Sınıflandırmada ergonomik riskler fiziksel, bilişsel,örgütsel,çevresel,kişisel,psikososyalolarakaltıanabaşlığa ayrılmıştır. Her ana başlık alt başlıklaraayrılarak kısaca bilgi verilmiştir. Sınıflandırmadaokuyucuya hızlı, görsel ve anlaşılır bilgi aktarımısağlanması için tablo eşliğinde veriler analizedilmiştir.

Araştırmada,güncelolmasıamaçlı2004-2020yıllarıarasında yapılmış çalışmalar incelenmiştir.Araştırmada EBSCO kullanılmıştır. EBSCO 400'denfazlaaraştırmaveritabanınatekbiraramamotoruileerişim sağladığı için tercih edilmiştir. Türkçe veİngilizceolarak‘’ergonomikrisk,ergonomikrisklerinsınıflandırılması,ergonomikriskfaktörleri,işsağlığıvegüvenliği’’anahtarkelimelerikullanılaraktaramayapılmıştır. Detaylı literatür taraması neticesindederleme kapsamına 59 araştırma dâhil edilmiştir.Araştırma tekstil, maden, imalat, hizmet, sanayi,işletme, tarım ve inşaat sektöründen çalışmalarıiçermektedir. Bunun yanında yapılmış genelergonomiksınıflandırmalardayeralmıştır.

Çalışmanın planı şu şekildedir; makalenin girişbölümünü takip eden ikinci bölümünde ergonomikrisk sınıflandırılmasına yönelik yapılmış literatüraraştırmasına detaylı bir şekilde yer verilmiştir.Üçüncü bölümde Ergonomik risk faktörlerininaçıklamaları yapılmıştır. Dördüncü bölümdearaştırmadan elde edilen bulgular yer almaktadır.Beşincibölümdeisetartışmavesonuçlaryeralırkençalışmanın sonunda gelecekte yapılacak olançalışmalar hakkında çeşitli yorum ve önerilersunulmuştur.

2.BilimselYazınTaraması

Sektör çeşidi dikkate alınmadan yapılan genelsınıflandırmadaÖzcanveKesiktaş(2007)işileilgiliergonomik risk etkenlerini zorlamalı hareketler,tekrarlamalı hareketler, vücudun ve belin kötü veyanlış pozisyonlarda kullanımı, uzun süreli aynıpozisyonda çalışma ve titreşim olarak ayırmıştır.Ayanoğlu (2007) iseyapmışolduğuergonomik riskfaktörleri sınıflandırmasında psikolojik faktörlerizihinsel (cognitive) yüklenme, psikososyal veorganizasyonel olarak sınıflandırmıştır. Çevreselfaktörleri gürültü, aydınlatma, sıcaklık ve nem,kimyasallar ve titreşim olarak sınıflandırırkenfizikselfaktörleritekrarlama,statikduruş,uygunsuz(biçimsiz) duruşlar, sıkışma ve aşırı güç olarakayırmıştır. Foley vd. (2009) ‘’Washington EyaletiErgonomi Kuralının Uygulanmasının Bildirilen RiskFaktörleriveTehlikeyiAzaltmaEtkinliğiÜzerindekiEtkisi’’adlımakalelerinderiskleriuygunsuzduruşlar,yüksek el kuvvetleri, yüksek tekrarlı hareket,tekrarlanandarbe,ağır,sıkveyauygunsuzkaldırma,orta ila yüksek el-kol titreşimiolarak ayırmışlardır.Niu (2010) ‘’Ergonomi İş Sağlığı ve Güvenliği: ILOPerspektifi’’ adlı çalışmalarında ergonomik risksınıflandırmasınıuzun süreli oturma, ayaktadurmaveya uygunsuz pozisyondan kaynaklanan postüralstres, kronik yaralanmaya yol açan basmakalıp vetekrarlayangörevler,eksenelveyaperiferikiskeleteaşırı yüklenme yaralanmaları olarak ayırmıştır.Çevresel faktörleri psikolojik stresler, psikososyal

Ergonomi3(3),169–192,2020

171

faktörler olarak gruplandırmıştır. Yapıcı ve Baş(2015)verimlilikteergonomiyietkileyenergonomikkoşulları hava koşulları (ortamın sıcaklığı, ortamınnemliliği hava hareketleri) aydınlatma, gürültü(mekân içi gürültü, mekân dışı gürültü), titreşim,renkler (renkler çalışanların sıcaklık ve soğuklukduygularını kontrol eden etkenlerdir.), tozlar vetoksitmaddeler,bakımvetemizlikolarakayırmıştır.Çağlayan ve Karaca (2015) "Ergonomi ve Kadınİşçiler’’ adlı makalelerinde ergonomik risksınıflandırmasında fiziksel ergonomik riskleri ağırcisimlerinitilmesi-kaldırılması,kolunomuzseviyesiüzerinde çalıştırılması, uzun süre ayakta durarakveyaoturarakçalışma,uzunsüreçömelerekçalışmaolarak ayırmıştır. Çevresel ergonomik riskleri ısı,yetersiz havalandırma, yetersiz aydınlatma,vibrasyon olarak sınıflandırmıştır. Kişisel vepsikososyal risk etmenlerini ise yüksek meslekibeklenti, düşük iş doyumu, sosyal yönden yetersizdenetçi ve iş arkadaşı desteği, yetersiz yönetimolarak ayırmıştır. Park vd. (2018) çalışmalarındaKorelierkekvekadınlariçinfarklıişsektörlerindekicinsiyet dağılımlarını, cinsiyete özgü ergonomikrisklere maruziyeti ve cinsiyete özgü işle ilgiliMSD’leri belirlemeyi amaçlamışlardır. İstihdamsektörüne,cinsiyeteveyaşagörebeşergonomikriskfaktörü olan ağrılı ve yorucu duruşları, ağırmalzemelerin kaldırılması ve taşınması, ayaktadurmaveyürüme,tekrarlayanelvekolhareketleriveel-kol titreşimine maruz kalma verilerini analizetmişlerdir. Charles vd. (2018) çalışmalarındameslekimaruziyetlerititreşimveuygunsuzduruşileomuz ve boyun rahatsızlıklarıyla ilişkilendirenkanıtlarıgözdengeçirereközetlemeyiamaçlamışlar.MSD’lere yönelik mesleki maruziyetlerin cinsiyetegöredeğiştiğinivurgulamışlardır.Erkeklerarasında,üst ekstremite rahatsızlıkları görevin yüksektekrarlanabilirliğivediğerfaktörlereekolarakomuzseviyesindeki veya üstündeki kollarla uygunsuzduruşlailişkiliolduğunuifadeederkenkadınlardaüstekstremite rahatsızlıkları diğer faktörler arasındaaşırı bilek bükülmesiyle ilişkilendirilmiştir.‘’Uluslararası Ergonomi Derneği’’ (Koningsveld,2019.) tarafından yapılan ergonomisınıflandırılmasında fiziksel ergonomi çalışmaduruşları, malzeme kullanımı, tekrarlayanhareketler, işle ilgilikas-iskeletbozuklukları, işyeridüzeni, güvenlik ve sağlık olarak ayırmıştır. Bilişselergonomiyi zihinsel iş yükü, karar verme, yetenekliperformans, insan-bilgisayar etkileşimi, insangüvenilirliği, iş stresi ve eğitim olaraksınıflandırmıştır. Örgütsel ergonomiyi ise iletişim,mürettebat kaynak yönetimi, çalışma tasarımı,çalışmasürelerinintasarımı,ekipçalışması,toplulukergonomisi, işbirlikçi çalışma, yeni çalışmaparadigmaları, sanal organizasyonlar, tele-çalışma,kaliteyönetimiolarakayırmıştır.

Hizmet sektörüne dair yapılan ergonomiksınıflandırmada Dizdar (2004) tarafından yapılançalışmada bilgisayar teknolojisinin hızla geliştiğiçağımızda çalışanların sağlık sorunları ile işverimliliğinin, çalışma ortamı ergonomisi ilebağlantısı olduğu düşünülerek, bilgisayarlardanyayılanelektromanyetikradyasyondalgalarınıngözsağlığı üzerindeki etkisini araştırmıştır. Bu amaçla200 kişiden oluşan bir deney yapmıştır. Yapılanuygulamada, devamlı bilgisayar kullanımının gözsağlığınıolumsuzyöndeetkilediğinibelirtmiştir. İyitasarlanmamış, şartları ergonomik olmayan işortamlarında oluşan olumsuz durumların birkaç yılgeçtiktensonrameydanagelengörmebozuklukları,bedensel yorgunluk, gibi sıkıntıların alınacakergonomik önlemler sayesinde giderilebilirsonucuna ulaşmıştır. Rantala vd. (2012) sesergonomik risk faktörleri ile ses belirtileri, seshandikabı ve solunum yolu hastalıkları arasındakibağlantıları kurdukları çalışmalarında riskfaktörlerini çalışmakültürü, gürültü, içmekânhavakalitesi,çalışmaduruşu,stres,sesüretimineyardımcıolarak bir ses amplifikatörüne erişim olarakincelemişlerdir. Başka bir hizmet sektörü olan otelçalışanlarıileilgiliolarakLeevd.(2013)yapısalemekfaktörlerineodaklanarakişleilgilikas-iskeletsistemisemptomlarını ve işle ilgili risk faktörlerinitanımlamayı amaçlamışlardır. Anket yöntemikullanaraktoplam1.016otelçalışanı(620erkekve396 kadın) analiz edilmiştir. Anket katılımcılarınsosyodemografik özelliklerini, sağlıkla ilgilidavranışlarını, işle ilgili faktörleri ve işle ilgili kas-iskelet semptomlarını araştırmıştır. Çalışmadaergonomikrisklerincinsiyet,çalışılanbölüm,çalışmasaatleri, çalışma yoğunluğu ve vardiyalı çalışma ileilişkili olduğu sonucuna ulaşmışlardır. Xu ve Cheng(2014) ise Çin restoran aşçılarında MSD’ningelişimini etkileyen fiziksel ergonomi faktörlerinindeğerlendirilmesi yaklaşımını örneklemektedir.OWAS (Ovako Working Posture Analysis System,OWAS), RULA (Rapid Upper Limb Assessment,RULA), NIOSH (National Institute of OccupationalSafety and Health, NIOSH) yöntemlerinikullanmışlardır.Karşılaşılanergonomikrisklerihızlıçalışma, uzun çalışma saatleri, ayakta durmapozisyonu, tekrarlayan hareket, stresli bir çalışmaortamı, elle taşımaolarakbelirlemişlerdir.Dimbergvd. (2015)Ofisteki risk faktörlerindenbireysel riskfaktörlerini sigara içme, yüksek beden kitle indeksi(BKİ),yüksekpsikososyalçalışmatalepleri,doğuştangelen rahatsızlıklar, cinsiyet ve solaklık, yaş, duruşolarakayırmıştır.Kasağrısıvezorlanmayıuzunsüreayakta kalma, uzun süre oturmak olaraksınıflandırmıştır. Biyomekanik risk faktörlerinitekrarlama,sürekliveyauygunsuzduruş,güçlüefor,temas stresi, psikososyal stres olarak ayırmıştır.Patofizyoloji-ağrı, zorlanma ve hastalık arasındakinoktaların birleştirilmesi ile psikolojik ve sosyal

Ergonomi3(3),169–192,2020

172

faktörleri ayrı ana sınıflandırma olarak almıştır. İçhava kalitesini nem, sıcaklık, karbondioksit, karbonmonoksit, hidrojen sülfit, ozon parçacıklar,formaldehit,nitrojendioksit,radonolarakayırmıştır.Görme ergonomisini monitör, aydınlatma olarakayırmıştır. Açık ofis peyzajında bilgisayar çalışmasıayrı bir ana sınıflandırma olarak alınmıştır. İşistasyonunuiseekran,bilgisayar,özelyazılım,klavye,sandalye,masa, fareolaraksınıflandırmıştır.Battinivd. (2018) çalışmalarında atık toplamada işle ilgilikas-iskelet sistemi hastalıkları için risk faktörlerinitanımlamak ve atık toplayıcılarda MSD riskiniazaltmak için öneriler sunmayı amaçlamışlardır.Önemli risk faktörleri olarak ağır yüklerin sık sıkkaldırılmasını, tekrarlanan görevleri, uzun çalışmasüresini,yetersiziyileşmeyi,kronikyaralanmalaravehastalıklara neden olarak tanımlamışlardır. Diyanavd. (2019) Trafik polisi memurları arasındakiMSD’leri işebağlı ve işebağlı olmayanmesleki riskfaktörlerini belirlemeye yönelik yapmışlardır. Riskfaktörleri yaş, etnik köken, medeni durum, bedenkitle indeksi, eğitim düzeyi, sigara içimi, yaralanmaöyküsüvefizikselaktiviteyiiçermektedir.BunpotveKlangduen (2019) Kas-iskelet sistemi hastalıklarıbirçokprofesyonelsürücütüründebulunur.Bireyselfaktörlerin, psikososyal faktörlerin ve fizikselfaktörlerin risk seviyesi MSD gelişimini etkiler.Bireysel risk faktörleri cinsiyet, yaş, vücut kitleindeksi, egzersiz ve sigara içme olarak ayrılmıştır.Fizikselfaktörleroturmaşekli,ağırlıkkaldırma,tümvücut titreşimi, görev süresi ve deneyimi olaraksıralanmıştır.Psikososyal faktörlereörnekolarak işstresi, güvensiz çalışma, sosyal destek eksikliği,düşükgelirörnekolarakverilmiştir.

İmalat sektöründe yapılan ergonomik risksınıflandırmasında Makhbul vd. (2007) iş stresineneden olan ergonomik faktörleri incelemeyiamaçlamışlardır. Veriler, elektronik şirketindeki 35imalat operatöründen toplanmıştır. İş istasyonutasarım değişkenleri çalışma yeri, çalışma alanıtasarımı, akustik, aydınlatma, çalışma saatleri venemden oluşurken, iş stresi çıktı değişkenlerisomatik şikâyetler, yorgunluk, işmemnuniyetsizliğive işten ayrılma isteğinden oluşmaktadır.MukhopadhyayveSrivastava(2010)çalışmalarındataş oyma mesleği ile ilişkili farklı ergonomik riskfaktörlerinisahadabelirlemeyiamaçlamışlardır.Taşoymacılığı sektöründe uygunsuz duruş, kuvvet,tekrarlama, el aletlerinin titreşimi ve yetersizdinlenme süreleri gibi temel risk faktörleri olduğuiçin ergonomik tasarım müdahalesine acil ihtiyaçolduğunuvurgulamışlardır.İşsüreciişistasyonuveel aletlerinin fiziksel tasarımı göz önündebulundurularak dizayn edilmelidir sonucunaulaşmışlardır. Yazdanı (2009) montaj hattındakiergonomiktehlikelerikötütasarımaraçları,çalışmahızı,yanlışkaldırmaveyauzanma,uygunsuzçalışma

duruşu olarak incelemiştir. Kolgiri vd. (2016)‘’Ergonomik Risk Unsurlarının Güç TezgâhıEndüstrisine İlişkin Literatür Tarama’’ adlıçalışmalarında risk faktörlerini uygunsuz duruş,kuvvet, tekrar, titreşim, statik yükleme, iletişimstresi, aşırı sıcaklık ve ses olarak sınıflandırmıştır.Çetinkaya ve Baykent (2017) çalışmalarında gıdaüretim alanında faaliyet gösteren bir şekerlemefirmasını ele almışlardır. Firmanın çalışmakoşullarını ergonomik açıdan incelemişlerdir.İşyerindeçalışmaortamındatermalkonfor,gürültü,titreşim, tozlar, aydınlatma, kimyasallar,makine veteçhizatlar olarak ergonomik riskleribelirlemişlerdir.Çalışanlardankaynaklıfaktörleriişeilişkin bilgiler, işletme yapısına bağlı gözlemler veişletmeyönetimiolarakayırarakergonomikyöndenelealmışlardır.Bokševd.(2018)Letonya’dakimetalüretim organizasyonlarında ergonomik risklerinçalışanların iş yeteneği üzerine etkisiniaraştırmışlardır. Araştırma sonuçları, metal imalatorganizasyonundaki çalışanların esas olarakişyerlerindeki aşırı yük, işteki ergonomik riskleilişkili sağlık sorunlarından, özellikle üst sırt ve altsırt ağrısından, el ve bileklerde ağrıdan şikâyetettikleriniortayakoymuşlardır.Livd.(2019)fizikselrisk talep analizi riskleri tanımlama, değerlendirmeveazaltmaüzerineodaklanmışlardır.Buçalışmada4çeşit risk üzerinde durulmuştur. Statik tüm vücutduruşu,ağırmalzemetaşıma,duyusalrisk,uygunsuzvücut duruşları. Widodo vd. (2019) bu çalışmada,işçilerin hissettikleri fiziksel şikâyetleri, iş yüküsınıflandırmasınıbelirlemeyiveçalışanlarınçalışmaduruşlarını analiz etmeyi amaçlamaktadır.İskandinavVücutHaritasıAnketi,REBA,WERAandOWAS metotlarını kullanmışlardır. İşçilerinşikâyetleri, özellikle üst boyundaki ağrı, sol ve sağomuzdaki ağrı, sol üst ve sağ üst koldaki ağrı, sırtağrısı, bel ağrısı, sol ve sağ önkol ağrısı ve sol-sağbilekağrısı,sağvesolelağrısıolarakbelirlenmiş.Buçalışma,dahafazlakonforveüretkenlikiçinçalışmasistemini geliştirmeye yönelik önerilerlesonuçlanmıştır. Dsingh ve Kaur (2019) Patialabölgesielsanatlarıendüstrisindekikadınçalışanlarınyanlış duruşunu belirlemek ve çeşitli kas-iskeletsistemibozukluklarınıtanımlamakiçinbuçalışmayıyapmışlar. Sabahtan akşama kadar çalışanbayanlarda uzun süre aynı duruşta kalmaları kasağrısına neden olmakta ve iş kapasitesinde azalmayaşama sorunu meydana gelmektedir. İşçinin kas-iskelet sistemi bozukluğunun önüne geçilmesi,çalışma saatlerinde dinlenme ve duraklamanınöneminivurgulamakiçinperiyodikeğitimprogramıdüzenlenmeli,ayrıcauygunduruşlarınıkorumakiçiniş istasyonları yeniden düzenlenmelidir sonucunaulaşmışlar. Qutubuddin vd. (2013) HindistanKarnataka'dakimanueltuğlafırınlarındaçalışanlarınyaptığı görevlerin ergonomik değerlendirmesiçalışmalarındakişisel faktörleriyorgunluk,zindelik,

Ergonomi3(3),169–192,2020

173

yaş, deneyim olarak ayırmışlardır. Durumfaktörlerini çalışma organizasyonu, çalışmaprogramı,işyükü,fabrikadüzeni,mobilya,ekipmanvepsikolojikdestekolarakayırmışlardır.PandeyveVats(2013)buçalışmayı, işyerindehemerkekhemde kadın çalışanları etkileyen işyerinde ergonomikrisk faktörlerini tanımlamak, ham tuğla yapmafaaliyetleriyaparkenağrıverahatsızlığıanalizetmekamacıyla yapmışlardır. Ham tuğla üretimbirimlerinden 20 erkek ve yirmi kadın çalışanırastgele seçerek, NIOSH ergonomik tehliketanımlama kontrol listesi yardımıyla ayrıntılı birergonomik risk faktörü analizi yapmışlardır.Karşılaştıkları ergonomik riskler çalışanlarınelleriyle kuvvet uygulamak zorunda oldukları, elaletlerinin kullanımı, 30 dakikadan fazla süre ileayaktakalma, statikduruş, yükünkaldırılmasıveyaindirilmesi, işyerinin yanlış tasarlanması şeklindekiergonomik riskler olmuştur. İşyerinde ergonomikrisk faktörlerini en aza indirgeyebilecek özel birseviyede yapılacak eğitim çalışanlarda sağlık veüretkenliğiartırabilirsonucunaulaşmışlardır.

İnşaat alanında yapılan ergonomik risksınıflandırmasında Uzun ve Müngen 2011''ÇalışmaOrtamında Ergonomik Koşulların İşçi Sağlığı ve İşKazaları Açısından Önemi'' adlı çalışmada inşaatsektöründe çalışma ortamında aydınlatma,yorgunlukfaktörü,iklimkoşulları,gürültüvetitreşimkonularınınetkiliolduğunubelirtmişlerdir.Jaffarvd.(2011) ’’İnşaat Sektöründe Ergonomi RiskFaktörlerininLiteratürTaraması’’adlıçalışmalarındaergonomikriskfaktörleriniuygunsuzduruş(bükme,diz çökme, çömelme, eller veya kollar ile baş üstüçalışma veya sabit pozisyonlarda tutma), kuvvet(kaldırma,indirmeveyataşımaileilgilikuvvet;itmeveya çekme ile ilgili kuvvet, kavrama kuvveti),tekrarlama, titreşim (tüm vücut titreşimi, el-koltitreşimi),aşırısıcaklık(sonderecesoğuk,sonderecesıcak) olarak ayırmıştır. Rahman vd. (2012)çalışmalarında inşaat sektöründe duvar sıvaişlerinde çalışanlar arasındaki işle ilgili kas-iskeletsistemi bozukluklarını araştırmayı amaçlamışlardır.Çalışma da WERA yöntemini kullanarak riskleribelirlemişlerdir. Duvar sıvama işinde çalışanlarınuygunsuz duruş ve tekrarlayan hareketlerle ilişkiliolarak sırt, omuz, bilek ve dirseklerde rahatsızlıkbildirdiklerini, uzun süre ayakta kalma ile ilişkiliolarak bel ağrılarının olduğu, çalışma koşullarıylailişkili olarak iskeleden kayma, düşme tehlikesi,erişme ve korkuluklardan oluşan tehlikelerinyaşandığını vurgulamışlardır. Adnan ve Ressang(2016)şantiyedeergonomibilinciüzerineyaptıklarıçalışmada ergonomik risklerin yedi kategoriyeayrılabileceğini söylemişler. Bunlar güçlü gerilim,uygunsuz ve statik duruşlar, titreşim, tekrarlama,süreklilik, sinir veya yumuşak doku üzerinde aşırıbaskı,aşırısıcaklıkolaraksıralamışlardır.

İşletme alanında yapılan ergonomik risksınıflandırmasında Shuval ve Donchin (2005)İsrail'dekibirHi-Techşirketindeüstekstremitekas-iskelet sistemi semptomları ve ergonomik riskfaktörleri yaygınlığını konu alan çalışmalarındaşirketteki ergonomik koşulları çalışma tasarımı,uygunsuz duruş, cinsiyet ve çalışanların öznelduygularıolaraksıralamışlardır.Beňo2013,‘’İşletmeLojistiği Alanında Çalışma Sürecinin ErgonomikRiskleri’’ adlı çalışmasında risk faktörlerindenpotansiyel risk faktörlerini değiştirilebilir riskfaktörleri fiziksel (sıcaklık, gürültü, titreşim,radyasyon, İşyeri- çalışan adaptasyonu) , kimyasal(toksinler, ağır metaller, kanserojenler) biyolojik(mikroorganizmalar, bitki ve hayvan alerjenleri),psikososyal (uygun olmayan barınma, saldırganlık,düşük gelir, işsizlik, stres),davranış ve alışkanlıklar(sigara, alkolizm, uyuşturucu bağımlılığı, hayvansalyağların artan tüketimi) olarak ayırmıştır.Değiştirilemez veya Kişisel Risk Faktörlerini yaş,cinsiyet, somatotip, vücut ölçüleri olarakbelirlemiştir. Aktif patojenik kümülatif riskfaktörlerini eklemlerin aşırı veya doğal olmayanpozisyonları, güç, sıklık veya tekrarlama (monotonçalışma), iyileşme süresi, bireysel faktörler (Artrit-endokrinbozuklukları,B6vitaminieksikliği,diyabet,gebelik vb.)statik yük (kolları uzun süre kaldırmak,nesneleri yükseltilmiş kollarda tutmak, ağır yüklerivenesneleriitmekveçekmek,tekbiryerdedurmak,başını yatırmak vb. )yerel mekanik yük, sıcaklık,titreşimler, diğer risk faktörleri(karar vermedekısıtlılık, görev tatminsizliği, vardiyalı çalışma)olarak sıralamıştır.Mufti vd. (2019) çalışmalarındaküçük ölçekli ev işletmelerine yönelik işyeriergonomikriskdeğerlendirmesiniyapmışlardır.İşçivücut duruşu ve diğer vücut parçalarının hareketiWERA (Workplace Ergonomic Risk Assessment)yöntemini kullanarak analiz etmişlerdir. WERAyöntemi ile duruş, tekrar, kuvvet, titreşim, temasstresi ve görev süresi dâhil 6 fiziksel risk faktörüdeğerlendirilmiştir.

Maden alanında yapılan ergonomik risksınıflandırmasındaWiehagen ve Turin (2004) dörtmaden sahasındayeraltı kömür, yüzeybakır, yüzeyfosfat ve yeraltı kireç taşında kas-iskelet sistemirahatsızlıkları risk faktörlerinin ergonomikdeğerlendirmesini yapmışlar. Madencilikte yaygınolanMSD’yeaitriskfaktörleriniuzunsüreliuygunsuzduruşlar,güçlüeforlar(ağırveyasıkkaldırma),güçlükavrama, çok tekrar eden hareketler, ani şok,titreşime maruz kalma (el ve kol), temas stresi(basınç noktaları, darbe stresi) olarak ayırmıştır.Diğer bir çalışmada Jeripotula vd. (2020)Hindistan'da yerüstü maden çalışanları arasındakiMSD’lerin ergonomik değerlendirmesiniyapmışlardır. 8 ergonomik risk faktörünübelirlemişlerdir. Bu risk faktörleri ağırlık kaldırma,

Ergonomi3(3),169–192,2020

174

uygunsuz duruş, bileklerin zorlanması, tekrarlayıcıhareket, titreşim aletleri, statik duruşlar, zıplamaveyasarsılma,itmeveçekmeolaraksıralanmıştır.

Sağlık alanında yapılan ergonomik risksınıflandırmasında Hou ve Shiao (2006) Tayvan'dahemşirelerde kas-iskelet rahatsızlığı yaygınlığı verisk faktörleri üzerine yapmış oldukları çalışmadaanket yöntemini kullanarak kesitsel bir çalışmayapmışlardır. İşe bağlı risk faktörlerini çalışmasüresi, haftada çalışma saati, ayakta kalma saatleri,bel bükme sıklığı, bel bükme ve ağırlık kaldırmaolarak belirlemişlerdir. Farklı vücut kısımlarındakiağrınınnedeniniçalışmaesnasındafarklıergonomikriskfaktörleriileyanibelinbükülmesiveuzunsüreayakta kalma ile ilişkili olduğunu ortayakoymuşlardır.Turhanvd.(2008)çalışmalarındaüstvücuttaki kümülatif travma bozukluklarının(Cumulative Trauma Disorders, CTD) oranınıaraştırmakvebirgrupverigirişoperatöründebutürbozuklukların ergonomik parametrelerle ilişkilerinitanımlamayı amaçlamışlardır. CTD tanısı kliniktestlerle konulmuşolup risk faktörlerini belirlemekiçin çalışanların görsel duruş analizi, işistasyonlarının ve iş yükünün ergonomik analiziyöntemlerini kullanmışlardır. VDU (Visual DisplayUnit,VDU)operatörlerindeboyunveomuzağrısınınçokyaygınolduğutespitedilmiştir.CTD'lerinortayaçıkmasına klavyeye yaslanan bilekler, sert tuşvuruşları,aşırıbaşparmakuzatmasınınnedenolduğuuygunsuz duruşlardı. İş istasyonlarınındüzenlenmesi ve personele ergonomik prensipleredayanan doğru tekniklerin sağlanması VDUoperatörlerinde kas-iskelet semptomlarınınönlenmesine katkı sağlayabilir sonucunaulaşmışlardır. Esin ve Sezgin (2012) yoğun bakımhemşirelerinin çalışma ortamı vemesleki risklerinideğerlendirme çalışmasında ergonomik riskleriyatak-sedye transferinin yapılması, hastalarınpozisyonunudeğiştirme,mobilizasyonuygulamaları,ayakta durma, bakım aktiviteleri olarak ayırmıştır.Habibi vd. (2012) çalışmalarında bel ağrısırahatsızlığıyoğunluğununergonomikrisk faktörlerive psikososyal faktörlerle olan ilişkisinideğerlendirmeyi amaçlamışlardır. Çalışmada belrahatsızlığınınyoğunluğu ile sosyaldestekarasındadolaylıbir ilişkiolduğunuortayaçıkarmışlardır.Belrahatsızlığıyoğunluğuileiştalebi,işiçeriğiergonomifaktörleri arasında uygunsuz duruşlar (dönme vebükme),manuelhastataşıma,tekrarlayıcıhareketler,sürekli30dakikadan fazla ayaktakalma,uzun süreoturma, statik duruş arasında doğrudan bir ilişkiolduğunu belirlemişlerdir. Bu nedenle, işle ilgili belrahatsızlığınıazaltmakiçin,ergonomifaktörlerineekolarak psikososyal faktörlere de dikkat edilmesigerektiğini vurgulamışlardır. Kim ve Roh (2014)çalışmalarında MSD’ye neden olabilecek radyolojiteknolojiuzmanlarınınençokkullandığıhareketleri

analiz etmeyi amaçlamışlardır. Ergonomik risklerağır ekipmanın itilmesi veya çekilmesi, tekrarlananhareket, statik duruş, ayakta kalma, uygunsuzçalışma duruşları şeklinde MSD ile ilgili risklerolduğunu belirledikleri gibi çalışma saatlerininsüresi,radyasyonamaruziyettenkaynaklıriskleridebelirlemişlerdir. Mukhtad vd. (2018) iseçalışmalarında sağlık laboratuvarı teknisyenleriarasında,işleilgilikas-iskeletsistemibozukluklarınıngelişme riskini belirlemek amacıyla ergonomik riskdeğerlendirmesi yapmayı amaçlamaktadır. VerileranketveRULAyöntemikullanılarakeldeedilmiştir.Uygunsuzduruş,tekrarlayanhareketler,statikduruş,çalışma ortamı, ışık ve sıcaklık, yorgunluk ve işstresinden kaynaklı risklerin olduğunu ortayakoymuşlardır. MSD semptomları gelişmeden öncekişiselveişistasyonuylailgiliriskfaktörlerinekarşıönleyici tedbirler alınması gerekliliğinivurgulamışlardır.Sanayi alanında yapılan ergonomik risksınıflandırmasındaOttoveBattaïa(2017)yaptıklarıaraştırmada, montaj hattı dengelemesi ve işrotasyonu zamanlaması için fiziksel ergonomikriskleri içeren optimizasyon modelleriincelemişlerdir. Fiziksel ergonomik risklereodaklanmışlar.Fizikselergonomikriskseviyelerininağırkaldırma,tekrarlayanhareketler,sürekliayaktaya da oturarak durmak ve çevresel faktörlere(titreşim,aydınlık,sıcaklık,nem,gürültü)bağlıolarakdeğiştiğini belirtmişlerdir. Woods (2018)‘’Endüstriyel Püskürtme Operasyonları içinErgonomik Bir Model ve Otomasyon GerekçesiGeliştirme: Bir Vaka Çalışması’’ adlı çalışmasındabelirlediğigenelçevreselrisklerizararlıkimyasallaravemaddeleremaruzkalmaolarakayırmıştır.Bileklerveellerdemeydanagelenergonomikrisklerinsebebiolarak doğal olmayan duruşlardan kaynaklı ağırekipmanı tutmaktan kaynaklanan yükler olaraktespitetmiştir.Endüstriyelpüskürtmeoperasyonları,uygun olmayan duruşlar nedeniyle ergonomikrisklere maruz kalmaktadır. Isı riski çalışanlarıngeçirgen olmayan koruyucu giysilerde görevleriniyerine getirirken, klimalı olmayan ortamlardaçalışmalarından kaynaklı meydana gelmektedir.Padillavd. (2019)çalışmalarındahareketverilerinedayalı otomatik ergonomikdeğerlendirme içinwebtabanlı bir modül önermektedirler. Sanayisektöründe el ile çalışanlar genellikle işle ilgili kas-iskeletsistemibozukluklarınayolaçankritikfizikselbaskıyamaruzkalmaktadır.Kaldırma,zayıfduruşvetekrarlayan hareketler bu bozuklukların nedenleriarasındadır. Bunları önlemek için, çalışanınfaaliyetleri sırasındamaruz kalabileceği ergonomikriskleritanımlamakiçinçeşitlikurallarveyöntemleroluşturmuşlar. Bir diğer çalışmada Choobineh vd.(2009) İran petrokimya endüstrisi çalışanlarıarasında kas-iskelet sistemi semptomlarının

Ergonomi3(3),169–192,2020

175

yaygınlığını belirlemek ve algılanan talepler ilebildirilen semptomlar arasındaki ilişkiyi incelemekamacıyla yapmışlar. Kesitsel tipteki bu çalışmaya,rastgeleseçilen928çalışan,tümçalışanlarınyaklaşık%40'ına tekabül etmiştir.Veri toplamaaracı olarakİskandinavkasiskeletsistemibozukluğuanketiveişiçeriği anketini kullanmışlar. Çalışmalarınınsonucunda çalışma popülasyonunun%73'ünün son12ayboyuncakas-iskeletsistemindenkaynaklıbazısemptomlar yaşadığını göstermiştir. Fiziksel,psikolojik ve bireysel faktörlerin farklı vücutbölgelerinde bildirilen semptomlarla belirgin birilişkisi olduğunu ortaya koymuştur. Statik veuygunsuz duruşlar, ağır nesnelerin taşınması veyakaldırılması,itilmesiveyaçekilmesiniönemlifizikselfaktörler olarak tespit etmişler. Çatışan talepler,diğer kişilerden veya departmanlarda çalışmayıbeklemek, kesintiler, çok hızlı çalışmak ve zamanbaskısı psikolojik faktörler olarak adlandırılmıştır.Bireyselfaktörlerdensigaraiçimininetkiliolduğunubelirtmişler.Neagvd.(2020)çalışmalarında,üretimsistemlerindeki çalışma koşullarının iyileştirilmesiiçin disiplinler arası bir yaklaşım önermişler.İşyerlerindeki ergonomik risk değerlendirmesinegöre riskleri iyileşme süresi, iş rotasyonu vetekrarlanangörevolarakbelirlemişler.

Tarım alanında yapılan ergonomik risksınıflandırmasında Kirkhorn vd. (2010) üretimtarımında ergonomik riskler ve kas-iskeletbozuklukları üzerine yapmış oldukları çalışmanınana odağını tarımdaki MSD’ler için ergonomikçözümler üzerine güncel araştırmaları ele almakoluşturmuştur. Yapılan çalışmada elde edilen enyaygın sonuç uygunsuz duruş, taşınan ağırlık,titreşimveyaharekethızıgibiergonomiktehlikelerinvarlığıveyakapsamıdır.SallehveSukadarin(2018)‘’Malezya Ananas Plantasyonunda Ergonomi RiskFaktörleriiçinİşTehlikesiAnalizleri’’adlıçalışmadariskfaktörlerigüçlüeleforu,uzunsürelidurma,sıktekrar hareketi, uygunsuz diz çökme, uzun süreayakta durma ve bükme, bileğin nötr pozisyondantekrar tekrar sapması ve bükülmesi, altekstremitelerde sık tekrarlayan hareket, yüksekkuvvet, sık tekrarlamalı el hareketi, uzun sürelidurma, ağır ve uygunsuz kaldırma olaraksınıflandırmışlardır. Thetkathuek vd. (2018)Tayland'ın doğu bölgesindeki meyve tarlalarındaçalışan Kamboçyalı çiftlik çalışanları arasında işleilgili kas-iskelet sistemi bozukluklarındankaynaklanan semptomları etkileyen faktörleriaraştırmışlardır. Bu çalışma kadınların ergonomikrisk faktörlerine (ağır iş yükleri ve omuzyüksekliğinin üzerindeki işler) erkeklerden dahafazlamaruzkaldıklarınıgöstermiştir.Jaravd.(2017)REBA,meslekitekrarlananeylemlerkontrollistesivemanuel kaldırma için ISO 11228-1 ve 11228-2yönergelerini kullanarak muz yetiştiriciliği ve

üretiminde ergonomik riskleri tanımlamıştır.Çalışanlar MSD’lere neden olan yetersiz iyileşme,uygunsuz duruş, kuvvet uygulaması, yetersiz mola,yoğunçalışma,kaldırmavetaşımaşeklinderiskleremaruz kalmışlardır. Mulyati vd. (2019)çalışmalarındaçalışanınfiziksel işyükünüetkileyenönemli faktörleri belirleyerek iyileştirilmesi içingereken iş unsurlarını bulmayı amaçlamışlardır.Pirinç toplamada ergonomik risk faktörleri uygunolmayanişduruşları,tekrarlıçalışma,hergünsekizsaattenfazlaçalışmavehasatmevsimiboyuncahergün çalışmak olarak belirlemişler. Mishra veSatapathy (2019) ise Odisha'daki (Hindistan)çiftçilerin ergonomik risklerini değerlendirmekamacıyla yapmışlar. Çiftçilerin sırasıyla arazihazırlama, tohumlama, ayıklama, gübreleme, böcekilacı püskürtme, hasat, harmanlama ve kazıma gibifarklı pirinç yetiştirme süreçlerinde aldığı çeşitliduruşlardayeralanergonomiyideğerlendirmekiçinRULA yöntemini kullanarak arkasından SWOTanaliziniyaparaksonucaulaşmışlar.

Tekstil alanında yapılan ergonomik risksınıflandırmasında Meenaxi ve Sudha (2012)çalışmalarındaMSDhakkındabilgivermeyi,nedeniniveönleyici tedbirleri sunmayıamaçlamışlar.Tekstilendüstrisindeçalışanlarınoturmaveyaayaktadurmapozisyonunda görev yaptığı statik ve uygunsuzduruşlar,çalışmasüresi,mobilyatasarımıveyeterlidinlenme verilmemesinin MSD’lerin ortaya çıkmasıileilişkiliolduğunubelirtmişlerdir.VandyckveFianu(2012)Gana'dakihazırgiyimçalışanlarınınyaşadığıiş uygulamaları ve ergonomik sorunların konualındığıçalışmadagürültü,havalandırma,ışık,duvarve tavan rengi, sıcaklık, koltukların yükseklik vederinlikleri, duruş ve tekrarlayan hareketler, işyerlerinintasarımınıincelemişler.EfeveEfe(2015)tekstil sektöründe iş kazalarının oluşumuna aitergonomik risklerin değerlendirilmesindeergonomik risk faktörlerini tekrarlayan hareketler,ağırkaldırma,uzanma,çekme,dönmevb.hareketler,uzun süre çalışma, uygunsuz çalışma duruşları,yoğun odaklanma olarak sınıflandırmıştır. Nagarajvd. (2019) Sri Lanka tekstil endüstrisindeki ayaktaçalışandikişmakinesioperatörleri(StandingSewingMachineOperators,SSMO)arasındaMSDyaygınlığınıve ilgili ergonomikrisk faktörlerinideğerlendirmekiçinçalışmayapmışlar.Araştırma,MSDyaygınlığıvezayıf çevresel tekstil endüstrisinde SSMO'larınergonomikçalışmakoşullarını iyileştirmeyeyönelikprosedürlerin geliştirilmesine yardımcı olan ilgiliergonomik risk faktörleri hakkındaki anlayışıgeliştirmektedir.Kas-iskeletsistemisemptomlarınınen yüksek oluşumu SSMO'ların diz, ayak, uyluk, altbacak ve alt sırtta bulunmuştur. SSMO'lar arasındahem üst hem de alt vücut kısımlarında MSD’lerinyüksekprevalansı, yaşamkalitelerini arttırmak içindaha fazla dikkat gösterilmesi gerektiğini

Ergonomi3(3),169–192,2020

176

göstermektedir. MSD’lerin yüksek prevalansıdolaşma, molalar sırasında dinlenme alanındaoturma ve uzanma, germe egzersizleri ve etkili işrotasyonu sağlayarak azaltılabilir sonucunaulaşmışlardır. Aksüt vd. (2021) tekstil fabrikasınındikim bölümünde çalışan kadınların ergonomikrisklerini çok kriterli karar verme yöntemlerinikullanarak belirlemeyi amaçlamışlar. Literatürdeyapılan çalışmalar ve uzman görüşleri neticesindealtı kriter ve 36 alt kriter belirlemişler.Çalışmalarında analitik ağ süreci yönteminikullanarak uzman görüşleri doğrultusundakriterlerin ağırlıklandırılmasını yapmışlar. Yapılanağırlıklandırmada belirlenen kriterlerden ilk üç altkriter ağırlık sıralamasında fiziksel risketmenlerinde; uzun süre oturarak çalışma,tekrarlayan hareketler ve uygunsuz duruş bilişselrisketmenlerinde;zihinselişyükü,işstresiveeğitim,karar verme örgütsel risk etmenlerinde; monotonçalışma,çalışmatasarımı, işrotasyonuçevreselriskfaktörlerinde; gürültü, toz, termal konfor bireyselrisk faktörlerinde; gebelik, yorgunluk, sigara içmepsikososyal faktörlerde; iş stresi, yetersiz yönetim,ücretolarakağırlıksıralamasınıeldeetmişlerdir.

3.ErgonomikRiskFaktörlerininSınıflandırılması

Bubölümdeergonomikrisk faktörlerininanavealtsınıflara ayrılmış olarak verilmiş açıklamalarımevcuttur. İncelenen çalışmaların okuyucuya hızlı,görsel ve anlaşılır bilgi aktarımı yapması için tabloeşliğindesunulmasıhedeflenmiştir.

ErgonomikRiskFaktörleri6bölümeayrılmıştır:

3.1.FizikselErgonomi

Fiziksel ergonomi, fiziksel aktivite ile ilgili olarakinsanın anatomik, antropometrik, fizyolojik vebiyomekanik özellikleri ile ilgilidir (Adnan veRessang2016;Koningsveld2019;Karwowski2006).Fizikselergonomikrisklerinseviyesifizikselişyüküfaktörlerinemaruzkalmanınyoğunluğuna, sıklığınavesüresinebağlıdır(OttoveBattaia,2017).Aşağıdafiziksel ergonomik risk faktörlerinin açıklamasıverilmiştir.

3.1.1.UygunsuzDuruş:Duruş,vücudumuzunfarklıbölümlerinin pozisyonunu ifade eder. En sıkbelirtilen mesleki risk faktörlerinden biridir.Uygunsuz duruş, tekrarlanan veya uzun süreliuzanma,bükme,dizçökme,çömelme,ellerimizveyakollarınızla baş üstü çalışma veya sabit pozisyondatutmayıiçerir(Jaffarvd.,2011).

3.1.2. Malzeme Kullanımı: Bu risk faktörü işyerlerinde kullanılanmalzeme ile ilgilidir. Vücudunişyerindekeskinkenarlarlatemasıveuygunolmayan

şekilli takım saplarıyla maruziyeti vb. örnekverilebilir (Beňo, 2013). KOBİ'ler üzerinde yapılanaraştırmalar, çalışanların ergonomik olmayançalışma araçlarının kullanımından kaynaklananyaralanma riskine dikkat etmediklerinigöstermektedir(Muftivd.,2018).3.1.3. Tekrarlayan Hareketler (MonotonÇalışma): Bu, çalışma döngülerinin süresini ifadeeder.Çalışmadöngüsü30saniyedenazsürerseveyaçalışma döngüsünün%50'sinden fazlası aynı temelhareketlerin performansına adanmışsa, çalışmamonoton olarak kabul edilir. Aksi durumdamonotonluk riski düşüktür.Monoton çalışmalardankaynaklanan risk, aynı kasa sürekli yüklenmesi ileilgili diğer risk faktörlerinin ortaya çıkmasına dabağlıdır (Beňo, 2013). Tekrarlama, aynı kaslarıdefalarcakullanan,dinlenmeveya iyileşmeşansıazolanbirgörevyapmayı içerir.Buhembüyükkaslarhem de küçük kaslar için geçerlidir. Tekrarlama,diğerriskfaktörleridemevcutolduğunda(uygunsuzbir duruş veya ağır kuvvet gibi) çalışanları dahayüksek yaralanma riskine sokar. Belirli bir süreboyuncatekrarlananaynıveyabenzerhareketler,kasyorgunluğuna yol açabilecek bazı kas gruplarınınaşırı uzamasına ve aşırı kullanımına neden olabilir(Jaffarvd.,2011).

3.1.4. İş Yeri Düzeni: İş istasyonunun uygunolmayan düzeninden kaynaklanan rahatsızlık hissivarlığı, iş kazasına ve çalışan sağlığı üzerindeolumsuzetkiyeyolaçabilir.Örneğin,uygunolmayandüzen göz yorgunluğuna, boyun sertliğine, sırtağrısına,kolağrısınavebenzerlerinenedenolabilir(Muftivd.,2019).

3.1.5. Statik Duruş: Statik duruşta uzun süreçalışmada MSD’ye neden olabilecek durumlar sözkonusu olabilir. Uzun vakit statik büzülme yaşayankaslar,aktifkaslardaenerjinindüşmesine,metabolikatık değişimine ve toplanmasına neden olan kanakışında bir sorun oluşturacak, bunun neticesindekaslarhızlıcayorulacak,ağrıortayaçıkacak,kasılmagücü azalacak, böylece iş performansı düşecektir(Mulyativd.,2019).

3.1.6.Kuvvet:Kuvvet,belirlibirhareketiveyaeforugerçekleştirmeye yönelik mekanik veya fizikselçabadır. Bir kişi veya nesne üzerine kuvvetuygulamak kaslara ve tendonlara aşırı yükyükleyebilir. Kuvvet kaldırma, indirme veya taşımaile ilgili kuvvet, itmeveya çekme ile ilgili kuvvetvekavramakuvvetigibiçeşitlereayrılır.

Kuvvet miktarı kavrama türüne, bir nesneninağırlığına,vücutduruşuna,aktivitetürünevegörevinsüresine bağlıdır. Genel olarak, kuvvet ne kadarbüyük olursa risk derecesi artmaktadır. Yüksekkuvvet, omuz, boyun bel, ön kol, bilek ve ellerde

Ergonomi3(3),169–192,2020

177

yaralanma riski ile ilişkilendirilmiştir (Jaffar vd.,2011).

3.1.7. Sıkışma: Yumuşak dokunun, kemik ile sertveya keskin bir nesne arasında sıkışmasıdır.Tutmadanyada el aletlerininköşeleri ile irtibattanmeydanagelensıkışma,kanakışınıvesiniriletiminiazaltır, tendonlara ve tendon korumalarına zararverebilir. Sıkışmalar ergonomik iyileşmelerleönlenebilir(Ayanoğlu,2007).

3.1.8. Aşırı Güç: İşçilerin zaman zaman ağırmalzemeleri elle kaldırması, itmesi veya çekmesigerekir.Bueylemlersırtveomuzlariçinergonomikrisk oluşturur. Ağır kaldırma ayrıca çeşitli üretimhatlarında meydana gelir. Kaldırılacak malzemeçalışanın yükleme kapasitesini aşarsa, çalışantehlikeli derecede yüksek yaralanma riskinemaruzkalacaktır(Livd.,2019).

3.1.9. Temas Gerilmeleri: Kavrama, dengelemeveya manipülasyon sırasında sert, keskin nesneler,ekipman veya aletler tarafından çarpma veyayaralanmaolarak tanımlanır.Bir kapağı güvenli birşekildekapatmakiçineliniziçekiçolarakkullanmak,özellikle kapak yükseltilmiş yüzeylere veya keskinkenarlara sahipse, mekanik gerilmelere neden olur(Jaffarvd.,2011).3.1.10.UzunSüreAyaktaKalma:İşistasyonlarınınçoğu, iş günü boyunca uzun süreli ayakta durmayıgerektirirbudasırtveayakağrısınayolaçar.Bunakarşı koymak için, omurga ve ayaklara uygulananbasıncı önemli ölçüde azaltabildikleri için yorulmaönleyicipaspasveyaayakkabıhafızalıköpüktabanlıkönerilir. Çalışanlar için ayak dayamaları sağlamak,sırtveayakağrısınanedenolangerginliğiazaltmakiçinbaşkabiretkiliyöntemdir(Livd.,2019).

3.1.11.UzunSüreOturarakÇalışma:Dinlenmeiçinönemlibirgereksinimolanoturmahareketinindoğrukonumlandırılmış bir oturma düzeneği üzerindegerçekleştirilmediği takdirde, sağlık bakımındanönemli tehlike meydana gelebilmektedir. Fizyolojibakımından oldukça fazla olumsuz etkisibulunmaktadır. Vücut hareketleri sırasında sözkonusu omurga eğrilerinin değişimine sebepolabilmektedir (Altıparmakoğulları ve Çifter 2012).Oturma pozisyonlarında çalışanların her bir saatlikçalışmadan sonra kısa bir ara vermeleri yararlıdır(Beňo,2013).

3.1.12.İyileşmeSüresi:Uzunsüreliaşırıtektaraflımaruziyet nedeniyle hasarı önlemek için, heryüklemeyiyeterlidinlenmeizlemelidir(Beňo,2013).

3.1.13. Güvenlik ve Sağlık: Ergonomi, güvenlikprogramının ana bileşenlerinden biridir. Şirketlerişyerinde etkili bir program olarak ergonomiyiuygulamalıdır (Mufti vd., 2019). MSD’lereyakalanınca tedavisi oldukça zor olmaktadır. Bu

yüzden hastalığa yakalanmadan önce gereklitedbirlerin alınması oldukça önem arz etmektedir(Diyanavd.,2019).

3.2.BilişselErgonomi

Bilişsel ergonomi, insanlar ve bir sistemin diğerunsurlarıarasındakietkileşimlerietkilediğindenalgı,bellek, akıl yürütme ve motor yanıt gibi zihinselsüreçlerle ilgilidir (Koningsveld, 2019). Bilişselergonomide odak, insanın bilişsel işleyişi ve bunuetkileyen koşulları insan-sistem etkileşimini insanbilişsel yetenekleri ve sınırlamaları ile uyumlu halegetirmektir(Kalakoskivd.,2020).

Bilişsel Ergonomi (Cognitive Ergonomics, CE)yaklaşık 40 yıldır önemli bir disiplin olmuşturCE'deki “klasik” konular arasında bilişsel görevlerianalizetmevemodelleme,kararverme,bilgisunumuve görselleştirme, zihinsel iş yükü, iş stresi ileişbirlikçi yönlerin incelenmesi yer alır (Murray veHaan2019).

Bilişselergonomifaktörleriaşağıdaaçıklanmıştır.

3.2.1.Mental(Zihinsel)İşYükü:Nöroergonomininana amacı insanın bilişsel sınırlılıklarını,yetersizliklerini belirleyerek hataya kapalı, insan-makine etkileşimi verimli sistemler kurmaktır.Zihinsel iş yükü nöroergonominin temel uygulamaalanları içerisinde yer alır. Günümüzde fizikselişlerin yerini bilgi yoğun işlerin alması zihinselyüklere neden olmaktadır. Son dönemde optikgörüntüleme yöntemlerinde meydana gelengelişmeler sonucunda mental iş yükü konusundaçalışmalar ortaya çıkmaktadır (Bıyıklı ve Aydoğan,2015).

3.2.2. Karar Verme: Çalışan başka biri tarafındansürekli olarak kontrol edilirken, çalışmafaaliyetlerindekararvermedeözgürlükeksikliğibirriskfaktörüolarakkabuledilebilir(Beňo,2013).

3.2.3.YetenekliPerformans:Moderndijitalçalışmaortamlarında, iş görevlerinin performansı büyükölçüdebilişselişlevselliğeyanidikkat,çalışmabelleği,kararvermeveöğrenmegibibilgiişlemedeyeralanzihinselsüreçleredayanır.Butalepler,soyutbilgiileçalışmayı ve bilgi edinmeyi, yeni şeyler ortayaçıkarmayı ve uygulamayı içerir. Ayrıca iş başındaöğrenmeyi gerektiren bilgi işi işlerinde dikkatçekicidir(Kalakoskivd.,2020).

3.2.4. İnsan–Bilgisayar Etkileşimi: Karmaşıkaraçlar biliş, iş birliği ve bağlam etkileşiminiinceleyerekinsankullanımıiçintasarlanmıştır.İnsansağlığı ve iş sistemlerinin performansı, örneğinendüstriyeltesisler,havatrafiğikontrolügibiüretimsistemlerini çalıştırmak ve kontrol etmek içinbilgisayar sistemlerini kullanmak bilişsel

Ergonomi3(3),169–192,2020

178

ergonomininkullanıcıyönünüoluşturur(MurrayveHaan,2019).

3.2.5. İnsan Güvenilirliği: İnsan güvenilirliğiçalışanlarda meydana gelebilecek kaza vehastalıkların en düşüğe indirilmesi veya tamamenortadan kaldırılmasıdır. Ayrıca, çalışanlarayapabileceklerinin üstünde ya da yeteneklerininaltında iş vermemek anlamına da gelir. Çalışmaortamında sosyal ve hukuksal kurallara uyulmasınıve bu sayede çalışanın huzurlu olmasına imkânsağlamaktır(Akpınarvd.,2018).

3.2.6. İş Stresi ve Eğitim: İş yerindeki eksikliklerçalışanların işteki memnuniyet düzeylerinidüşürecek ve bunun neticesinde de çalışanlarınverimlilikleriazalacaktır(Kayavd.,2011).

3.3. Örgütsel Ergonomi (Makro Ergonomi)Organizasyon yapıları, politikaları ve süreçleri dedâhil olmak üzere sosyoteknik sistemlerinoptimizasyonuileilgilenmektedir(AdnanveRessang2016;Koningsveld2019;Karwowski2006).

Aşağıda örgütsel ergonomi faktörlerinin açıklamasıyapılmıştır.

3.3.1.İletişim:Örgütseliletişiminergonomikboyutuişyeridüzeninintasarlanmasıylailetişimçevresinindetasarımınıkapsamaktadır.Dünyanıninsanauygunhalegetirilmesianlamınagelenergonomiilkelerininörgütlerdekiofistasarımlarına,yerleşimdüzenlerine,teknolojik ağlara ve işin gereklerine bağlı olarakuygulanması, hem örgütsel iletişime ve kişininmutluluğuna hem de örgüt hedeflerine ulaşmasınaneden olmaktadır. Sonuç olarak örgütlerde masa,sandalye, dolap, donanım gibi unsurların yerleşimalanı kullanımında engel işlevi görerek örgütseliletişim tasarımını etkileyebilmektedir (Şimşek veEroğlu,2013).

3.3.2. Mürettebat Kaynak Yönetimi: Mürettebatkaynakyönetimiuygulamalarıkapsamındasinerjininmeydanagelmesiiçinherferdinbirbirleriileçokiyibiruyumseviyesiniyakalamasıvesüreklietkileşimiçerisinde bulunmalarıyla mümkün olabilmektedir(Mengenci,2014).

3.3.3. Çalışma Tasarımı: İş istasyonunun uygunolmayan düzeninden kaynaklanan rahatsızlık hissivarlığı, iş kazasına ve diğerlerinin çalışan sağlığıüzerindeolumsuzetkiyeyolaçabilir.Örneğin,uygunolmayandüzengözyorgunluğuna,boyunsertliğine,sırt ağrısına, kol ağrısına ve benzerlerine nedenolabilir.Uyguntesisyerleşimi,kuruluştakikapsamlıriskseviyesiniazaltabilirvemevcutyerleşimekıyaslaverimliliği %194 artırabilir. KOBİ’ler üzerindeyapılan araştırmalar, çalışanların ergonomikolmayan çalışma araçlarının kullanımından

kaynaklananyaralanmariskinedikkatetmediklerinigöstermektedir(Muftivd.,2019).

3.3.4. Çalışma Süresi ve Sürelerinin Tasarımı:Çalışmaorganizasyonu,çalışmazamanıdüzenlemesi,farklı çalışma programları (çeşitli vardiyalıçalışmalarakarşıgünlükçalışma),çalışmasaatlerivefazlamesaideçalışanlarınsağlığıüzerindeolumsuzetkileroluşturabilir(Niu,2010).

3.3.5. Ekip, İşbirlikçi veya Toplu Çalışma:Ekiplerin başarısında bireylerin birbirleri ile uyumiçerisinde olması yatmaktadır. Yönetiminçalışanlarınpsikososyalihtiyaçlarınıkarşılamalarınayardımcı olmak için iş yerindeki sosyal ilişkilerigüçlendirmeye yönelik gayret etmesi iş tatmini veperformansıartırmadafaydalıbiruygulamaolacaktır(BozkurtveBozkurt,2008).

3.3.6. Tele-Çalışma: Tele-çalışanlar, bir işveren ilemevcut istihdam durumlarını korurken, şirket ofisidışında herhangi bir alternatif iş yerinde (ev)çalışabilençalışanlardır.

Tele-çalışanınçalışmaalanıveçalışmaalışkanlıkları,yöneticiler tarafından günlük olarak görülebildiğinormal ofis ortamında olmadığı için gözlenmesisıkıntı vericidir. Ev ofisinde ekipman, mobilya vehizmetlerin kullanımında ergonomik kurallarınuygulanmaması, esas olarak işle ilgili kas-iskeletsistemi bozukluklarının gelişmesine yol açabilir(FerreıraveStrydom,2016).

3.3.7. Kalite Yönetimi: Ergonominin kaliteye anakatkısı daha yüksek insan performansı ile daha azinsanhatasıvekaliteliüretimsağlayaniyibirçalışmaortamıdır. Olumsuz çalışma koşulları (örn. Yetersizaydınlatma,titreşim),uygunsuzduruşlar,ergonomikolarak zorlu görevler ve fiziksel rahatsızlık gibiergonomi sorunları insan hatasına yol açar ve busorunlar imalatta kalite eksikliklerine neden olur(ErdinçveYeow,2011).

3.3.8. Sanal Organizasyonlar: Sanal işletmedeiletişim alt yapısı iyi yapılmalı teknoloji ve iletişimyeniliklerini takip ederek sürekli donanım veyazılımsalolarakgüncelkalmalıdır.Teknolojiiçindeinsan ögesini geri plana atmadan, daha da önemvererekdeğerlendirmelidir(Atasever,2017).

3.3.9.İşRotasyonu:Birçalışanınergonomikriskleremaruz kalması üç faktöre bağlıdır. Bunlar riskinbüyüklüğü, maruz kalma süresi ve sıklığıdır. İşrotasyonumaruzkalmasüresi ve frekans faktörleriüzerinde etkili olabilir. Bu nedenle, iş rotasyonu,tekrarlayan hareketler, yük elleçleme, yetersizduruşlar veya titreşimler gibi MSD ile ilişkili riskfaktörlerine karşı önleyici bir strateji olarakdüşünülebilir(Diego-Mas,2020).3.3.10. Monoton Çalışma: Monoton çalışmalardankaynaklanan risk, aynı kasa sürekli yüklenmesi

Ergonomi3(3),169–192,2020

179

sonucundabaşkariskfaktörlerininortayaçıkmasıdır(Beňo,2013).

3.3.11. Yetersiz İş Molaları: Uygun dinlenmeolmadan uzun çalışma saatleri stres seviyesiniartırarak uzun vadede insanların sağlığını etkilemekısa vadede ise kazalara sebebiyet verebilmektedir(Makhbulvd.,2007).

3.4.ÇevreselFaktörler

İş ortamının çevresel koşullarının iyileştirilmesiönlemlerinin alınması iş görenlerin verimliliğiniolumlu yönde etkileyecektir (Akpınar vd., 2018).Aşağıdaçevreselkoşullaraçıklanmıştır.

3.4.1. Gürültü: İş yaşamında gürültü ve titreşimfaktörleri, ergonomi biliminin özellikle önemsediğiolumsuz etkenlerdir. Çalışanların dikkatini dağıtan,algılamasını olumsuz yönde etkileyen önemlietmenlerden biri olan gürültüye uzun süre maruzkalan kişilerin işitme kayıplarına uğradıkları,fizyolojik ve psikolojik sorunlar yaşadıklarıperformans düşüklüğüne uğradıkları bilinmektedir.Bunun yanında gürültülü ortamda çalışanların,manevrayapanaraçsesiniduymadıklarıiçinkazayauğradıklarıdaolmuştur(UzunveMüngen2011).

3.4.2. Sıcaklık, Nem ve Hava Akımı (TermalKonfor): Termal konfor sıcaklık, nem, hava akımı,termalradyasyon(çevredekicisimlerdenyayılan ısıenerjisi) vb. iklim şartları açısından, çalışanlarınbedensel ve zihinsel faaliyetlerini devam ettirirkenrahatlık içinde olmaları halidir. İşletmelerdekiçalışma alanlarının standartların altında veyaüstündekiısıvenemlilikşartları,çalışanlarüzerindeduyu organlarının işlevlerinin düşmesi, uyku hali,halsizlik, yorgunluk, bitkinlik, dikkat azalması işekarşı yoğunluğun azalması, endişeli olma vemoralsizlikgibidurumlarıberaberindegetirir.Uygunısıvenemlilikşartlarıoluşturulmadan,standartlarınüzerinde veya altında ısı ve nemlilik koşullarındaçalışanların çalıştırılması veya çalıştırılmayazorlanmasıiseişkazalarınasebepolur(ÇetinkayaveBaykent,2017).

3.4.3.Aydınlatma:Uygunaydınlatmakişinin rahatyaşamasının ve verimli çalışabilmesininşartlarındandır. İşin ayrıntılarını net bir şekildegöremeyecekaydınlıktaçalışılmasıhalindeişverimive etkinliği düşerek kaza riskinin artmasınasebebiyet verebilir. Aydınlık bir yerden daha azaydınlıktaolanbaşkabiryeregeçişteuyumzamanıgerekir. Örneğin az aydınlatılmış koridor veyamerdivenlerinolduğubiryeregeçiştegözuyumuiçinyeterli vakit geçmezse kaymalar, düşmeler veçarpmalaryaşanabilir(Güler,1997).İşinyapılmasıiçin gerekenbilgilerin%80’i görmeyle gerçekleştiğiiçin iyibiraydınlatma ileüretimhızlandırılır,hatalı

ürünveisrafazaltılır,çalışanlarıngözyorgunluğuvebaşağrılarıönlenir(Ayanoğlu,2007).

3.4.4. Titreşim: Titreşimli alet ve ekipmanlarlaçalışmak, özellikle aynı anda soğuğamaruz kalmakkemik,eklem,kas,kandamarlarıveekstremitelerinsinirlerinin zarar görmesine neden olabilir. Birçalışanıngövdesibirveyadaha fazlayöndehareketedebilir ve titreşebilir. Titreşimlerin olumsuz etkisiesas olarak insan vücudunun veya parçalarınınrezonansınayansır.Etkisinirlerin,vaskülersistemin,kas-iskelet sisteminin, kemiklerin, eklemlerin,tendonlarınvekıkırdağın işlevlerindedeğişikliklereneden olabilir. Titreşimlerin etkisi, çalışanlarınfizikselvezihinselyorgunluğunuartırabilir (Beňo,2013).

3.4.5. Kimyasallar: Kimyasal etkenler çalışmaalanına (gıdaya, havaya, kişinin kullandığı araç-gerece veya dış ortamla ilişkide bulunan vücutkısımlarına)karışabilen(sıvı,katı,toz,duman,tütsü,sis buhar ve gazlar), çevrenin normal ve sağlıklıyaşama uygun kimyasal bileşimini az veya çokdeğişmesine neden olan etkenlerdir. Günümüzinsanı, endüstrininhemenheralanındaatölyelerde,laboratuvarlarda, sokakta, hatta evlerde çeşitliorganik ve inorganik bileşiklerle, (gıda maddelerikatkıları, plastikler, organik çözücüler, insektisitler,ilaçlar, endüstri ve kentleşmeden kaynaklanan gaz,buhar, duman ve tozlar gibi) devamlı irtibathalindedir. Genellikle gaz, buhar, sis, duman, tütsüveya toz gibi değişik maddeler çalışma alanlarınınhavasınıkirletirler.Bazenmaddelerçalışansağlığınazarar vermezler konsantrasyonları yüksek oluncarahatsızlık verici olurlar. Ancak bazen de çok zararverebilirlervebunlarlakirlenmişhavanınsolunumuönemli hastalıklara veya ölümlere neden olabilir(Taşyürek,2014).

3.4.6.DuyusalRisk:Gözyorgunluğuna,elveyakoltitreşimlerine neden olan duyusal risktir. Diğer birduyusal problem el veya kol titreşimini içerir. Herüretimhattındabirdizifarklıaraçkullanılmaktadır.Kesme testereleri, elektrikli matkaplar, pnömatikzımba tabancaları ve hava tabancaları gibi bualetlerinbirçoğuiçin,çalışan,sıkkullanımınciddibirsağlıktehlikesioluşturduğuçalışmasırasındaönemlimiktardatitreşimemaruzkalır(Livd.,2019).3.4.7. Renk: Rengin, ergonomik bir faktör olarakdikkat, uyarı, motivasyon, verimlilik, iletişim,yaratıcılık gibi noktalardaki rolüyle, kazalarınönlenmesi,konforvehijyenduygusununyaratılması,çalışma koşullarının iyileştirilmesi, sosyal iletişimortamlarının oluşturulmasına katkısı vardır (DuranSağocak,2005).3.4.8. Radyasyon: Radyasyon, uzun süreli ciddisağlık sorunlarına neden olma potansiyeline sahip,çoğunluklagörünmezbirçevreselfaktördür.

Ergonomi3(3),169–192,2020

180

Radyasyonkaynaklarıarasındaekipman,radyoaktifmaddeler,havadakiparçacıklar,yiyecek,güneşışığı,lambalar, radyolar ve elektrik yüklü malzemelerbulunur. Genel olarak radyasyon maruziyetinisınırlamanın yolu radyasyon kaynağı ile insanarasına bir kalkan yerleştirmektir. Radyasyongenellikle iyonlaştırıcı ve iyonlaştırıcı olmayanradyasyonolmaküzereikiyeayrılır(BerlinveAdams,2017).

3.4.9.Tozlar:Günümüzdekienönemlimeselelerdenbirtanesidegelişmişteknolojitarafındankullanılan,üretilen ve depolanan çok sayıda maddenin sebepolduğutozlarvetoksitmaddelerdir.Tozlarvetoksitmaddeler çalışanların organizmalarında meydanagetirdikleri kayıplarla işgücünü büyük ölçüdedüşürdüğü için önemli hale gelmektedir (Hayta,2007).

3.5.KişiselFaktörler

Bir çalışanın bireyler arası değişkenliği, işyerifaktörleri, ergonomi açısından risk seviyesiniarttırmaktadır. Bazı çalışanlaruzun süreli aşırı tektaraflımaruziyetebağlıhasarayatkınlıkgösterebilir(Beňo,2013).

Aşağıda kişisel ergonomi faktörlerinin açıklamasıyapılmıştır.

3.5.1.BedenKitleİndeksi:Ağırlıkveboyuzunluğubilgileriilehesaplananbedenkitleindeksibireylerinsağlık ve beslenme durumlarını tespit etmedeuygulananbirölçüttür.Kişilerobeziteileortayaçıkandiyabet,kardiyovaskülervetansiyongibihastalıklarakarşıriskaltındadırlar(Başıbüyükvd.,2015).3.5.2. Yaş: Yaşlılıkta oluşan fizyolojik değişiklikler,kronik hastalıklar ve bu şikâyetleri önlemek içinkullanılan çok sayıda ilaç yaşlı bir insanın düşmesiiçin risk faktörü oluşturmakta ve kazalara alt yapıhazırlamaktadır.Yaşlılardadüşme,ençokyaralanmasebebidir. Yaşlı güvenliğinde en önemli koruyucuuygulamalardan birisi yaşla ilgili olarak meydanagelen fizyolojik yetersizlikleri önlemeye yönelikyardımcıaraçların (işitmeaygıtı,gözlük,bastonvb)sağlanmasıdır (Doğan, 2009). Kırk yaş üstüinsanların gözlük kullanmasıyla beraber daha fazlaışığa ihtiyacı olabilir. Göz merceklerinde sertlikoluşupodaksorunuilekarşılaşabilirler(Dimbergvd.,2015).

3.5.3. Sigara İçme: Sigara içen şahıslar,içmeyenlerden daha hızlı yorulur ve daha yavaşkoşarlar, fiziksel egzersiz eğitiminden daha düşükfaydalanırlar, kaslarıdahagüçsüzveesnekliğidahaazdır, uyku düzensizliği ve nefes darlığı yaşarlar.Sigara içen insanlarda kemikler ve eklemler deolumsuzetkilenir.Kemikerimesi(osteoporoz),kalçakırıkları, romatizmal hastalıklar, bel ağrısı ve

egzersizle ilgili yaralanmaların (tendinit, burkulma,kırıklar) gelişme olasılığı yükselir. Sigara içeninsanlarda kalp hastalığı riski de artmıştır. Sigaraiçenlerde kalp hastalığı riski içmeyen insanlarlakarşılaştırıldığında2-5katdahafazladır.Sigaraiçenkişilerde damar yapısı bozulur, zamanla damarsertliği (ateroskleroz) gelişir. Sigara içilmesineticesinde damar içinde ki kanın akışkanlığı daazalır,budadamarsertliğinikolaylaştırıcıetkiyapar.Diğer taraftan sigara içildiği zaman sigara dumanıiçinde bulunan karbon monoksit gazı da kanakarışmakta ve damar sertliğinin gelişmesibakımındanönemliolmaktadır(Soyuervd.,2011).

3.5.4. Cinsiyet: İşçiler için ergonomikmüdahalelerde cinsiyet gözönündebulundurulmalı(Park vd., 2018). MSD’lere yönelik meslekimaruziyetler cinsiyete göre değişmektedir (Charlesvd., 2018). Çalışan kadınlar iş sağlığı ve güvenliğiaçısından özellikle korunmasız risk grupları olarakkabul edilmektedir. Bunedenle,mesleki riske karşıkorunmalarını sağlamak için özel haklar ve ekönlemler alınmıştır (Stefanović vd., 2019). Yüksekriskli iş sektörlerineodaklananbir strateji işle ilgiliMSD’leridahaverimliveetkilibirşekildeönleyebilir.Bu nedenle, öncelikle farklı iş sektörlerindekiçalışanların sayısını ve cinsiyetini, farklı ergonomikrisk faktörlerinin cinsiyete özgü yaygınlığını ve bufarklı iş sektörlerindeki cinsiyete özgü işle ilgiliMSD’lerintanımlanmasıgerekir(Parkvd.,2018).

3.5.5. Solaklık: Ellerin kullanımı tercihinde etkiliolançeşitlietmenlervardır.Buetmenlergenetikvegenetikolmayanlarolmaküzereikiyeayrılır.Genetikolmayanetmenlerdoğumailişkinözellikler,mevsim,yaş, gebelik süreci, etnik ve kültürel farklılıklarıiçermektedir.Solaklarmakasveklavyekullanmaktazorlanmaktadır (ÖzdemirveSoysal,2004).Solaklarsağ elini kullanan kişiler için tasarlanan aletlere vediğerçeşitliekipmantürlerinekarşıdahaduyarlıhalegelebilirler(Dimbergvd.,2015).3.5.6. B6 Vitamini: Et paketleme endüstrisindeçalışanlar etlerin kemiklerinden arındırılmasında,montajhattıişlemlerindeçalışanlarduruşlarındabirdeğişiklik yapmadan, günde birkaç bin kadartekrarlayanhareketyapabilirler.Hareketlerbileklereve ellere fiziksel baskı uygulayarak karpal tünelsendromuna neden olur. Aynı şekilde hazır giyimendüstrisi işleri, genellikle işçilerin, ayarlanamayanmetal taburelerde otururken büyük miktarlardamalzemeyimakinelerdengeçirmelerinigerektirir.Buişleri yapan çalışanlarda bilek, sırt ve bacakyaralanmalarınanedenolabilir(U.S.,2000).

B6 vitamini Karpal tünel sendromu tedavisindekullanılabilmektedir. Klinik değerlendirmelerdeanlamlısonuçbulunurkenbuhastalığın tedavisindekullanılan B vitamini ve germe egzersizlerinin

Ergonomi3(3),169–192,2020

181

etkinliği değerlendirildiğinde anlamlı sonuçlarbulunmuştur(Biçervd.,2014).

3.5.7. Diyabet: Son zamanlarda insan vücuduüzerinde önemli sağlık sorunlarına yol açanhareketsiz çalışmanın sebep olduğu risklermevcuttur.Hareketsizlik,TipIIdiyabetriskiniartırır(Akpınarvd.,2018).

3.5.8.Gebelik:Genellikle hamilelikle ilgili risklerintartışılmasıkimyasalmaruziyeteodaklanır.Bununlabirlikte, ergonomik endişeler de var. Örneğin,hamilelik erişim mesafesi, denge ve kaldırmagörevlerini etkileyebilir aynı zamanda tekrar edenhareketin etkilerini ağırlaştırabilir. Uygunsuzduruşlar, ağır kaldırma, sınırlı dinlenme süreleri vetekrarlayan kuvvet ergonomik tehlikelerdir. Bazıaraştırmalar bazı ergonomik stres faktörleri ilespontane düşük, doğum öncesi doğum ve düşükdoğum ağırlığı gibi olumsuz gebelik sonuçlarıarasında bir bağlantı olduğunudüşünmektedir. Sırtağrısı ve karpal tünel sendromu gebeliğin nispetenyaygınyanetkileridirveher ikiside işgörevleri ileağırlaştırılabilir. Ayrıca, gebelik ilerledikçe herikisiningörülmesıklığı artabilir.Hamilelikvücudunşeklini ve dolayısıyla çalışma sahası ile etkileşimideğiştirir.Karıngittikçebüyürve ilerleyicipostüralproblemlere, sırt ağrısına ve el becerisi, çeviklik,koordinasyon ve dengede bozulmaya neden olur.Hormonaldeğişikliklerbağlarıetkilerveyaralanmaolasılığını artırır. İşverenler, güvenli ve rahat bir işyeri sağlamaya devam edebilmek için budeğişikliklerinfarkındaolmalıdır(Tapp,2000).

3.5.9. Yorgunluk: Ergonomi, çeşitli kullanımderecelerininbulunduğugenişbirbilimalanıdır.Bunedenle ergonomi, görev taleplerini ve çalışmakapasitesini dengeler. Yüksek iş performansı eldeetmekiçinikifaktördengelenmelidir.Görevtaleplerive iş kapasitesi arasındaki zayıf denge, iş sisteminiveya çalışanı olumsuz etkileyecektir. Çalışanıolumsuz olarak etkileyen sebeplerden biriyorgunluktur.Yorgunluksadeceçalışanlarıfizikselvezihinsel olarak etkilemez, aynı zamanda üretkenlikseviyelerini de azaltır. Düşük çalışan verimliliğişirketeekonomikolarakzararverecekveçalışanlarınrefahınıetkileyecektir(PanjaitanveAli2009).

3.6.PsikososyalFaktörler

Çalışanlarınsağlığınıvegüvenliğini,gelirdüzeyini,işve yaşam dengesini olumsuz yönde etkileyen, buriske maruz kalan kişinin işe yoğunlaşmasına vedikkatinin azalmasına neden olarak iş kazalarına,meslek hastalıklarına yol açarak çalışanın veişverenin maddi kayıplara uğramasına neden olanrisklerdir(Kocabaşvd.,2018).

Aşağıda psikososyal ergonomi faktörlerininaçıklamasıyapılmıştır.

3.6.1. YüksekMesleki Beklenti: Sürekli yüksek iştalepleri olan bireylerin düşük ve orta derecede iştalepleri olan çalışanlara kıyasla daha düşük uykukalitesi ve daha yüksek perspektif biliş (geçmişteveya gelecekte olumsuz olaylar hakkında süreklidüşünmek için psikolojide kolektif bir terimdir.)Günlük yaşamda ve kontrollü laboratuvarkoşullarında kalp atış hızında artış, kan basıncı vekortizol gibi fizyolojik etkilere sahip olduğugörülmektedir(VanLaethemvd.,2018).3.6.2. İş Stresi: İş çevresinin neden olduğu gergindurumlarakişininverdiğicevaptır.Birçokişçevresifaktörü iş stresiyle yakından ilişkilidir. İş tehlikederecesi, görev çatışmaları, görev belirsizlikleri veağır iş yükü stresin fazlalaşmasında etkilidir. İşçevresinde stresi artırıcı bazı faktörler iştenkaynaklanankötüişşartları,gereğindenfazlaişyüküveyaişazlığı,fizikseltehlike,vakitbaskısıvevardiyalıçalışmadır. Diğer stres kaynakları yönetici ile olanilişkiler, iş yerindeki güvensiz durumlar ve işteyükselme olanaklarındaki kısıtlamalardır (Kaya vd.,2011).

3.6.3. İş memnuniyetsizliği: İş memnuniyetiniücret, kariyer gelişimi, arkadaşlık ilişkileri, iletişim,yönetimveyöneticidenmemnunolmakgibifaktörleretkilemektedir. Hem üretim işletmelerinde hem dehizmet işletmelerinde işten tatmin sağlayıpsağlamama önemli bir unsur olarak karşımızaçıkmaktadır. İşinden memnun olan her çalışan bumemnuniyetini işine de yansıtacaktır. İşindenmemnun olan kişinin artan verimliliği işletmeningenel performansına da yansıyacak ve dolayısıylaişletme verimliğini artırıcı bir etki yapabilecektir(Bozkurt ve Bozkurt, 2008). İşçilerin çoğu, uygunolmayançalışmaimkânınedeniyleomuz,boyun,sırt,bileğekarşışikâyetyaşamaktadır(Muftivd.,2019).

3.6.4.SosyalDestek:İnsanlarınbirbirleriilekurmuşoldukları iletişim ekip başarısını etkilemektedir. İştatmini ve performans artırmada yönetiminçalışanlarınpsikososyalihtiyaçlarınıkarşılamalarınayardımcı olmak için iş yerindeki sosyal ilişkilerigüçlendirmeye yönelik çaba harcaması yararlı biruygulamaolacaktır(BozkurtveBozkurt,2008).3.6.5.YetersizYönetim: İşverençalışanlarıolası işriskleri hakkında bilgilendirmek, onlara yeterlikoruyucu ekipman ve diğer gerekli koruyucuönlemleri vermekle yükümlüdür (Stefanovic vd.,2019). Ergonomi biliminin yöneticiler tarafındanuygulanması yönetimin insan kaynaklarını iyiyönetmedekigöstergesidir(Turhanvd.,2015).3.6.6. Tazminat: İşverenler, çalışanları sağlıklıdavranışlaradâhiletmeninyollarınıaramayadevametmektedir. Proaktif ergonomi programları,

Ergonomi3(3),169–192,2020

182

potansiyelolarakkas-iskeletsistemisorunlarınayolaçanveyaşiddetlendirençalışanlarüzerindestresvezorlanmayanedenolabilecek işyeri risk faktörlerinielealmayaodaklanır.Ergonomisürecinigeliştirmekve yönetmek için bir makro ergonomik yaklaşımkullanmak, işyerinde işle ilgili olsun ya da olmasınkasiskeletyaralanmalarınıvehastalıklarınıproaktifolarak önlemenin, azaltmanın ve yönetmenin enetkili yollarından biridir. Talep sıklığını, ciddiyetinive buna bağlı doğrudan ve dolaylı maliyetleriazaltacaktır(Heller-Ono,2014).

3.6.7. Ücret: Çalışan, yaptığı iş ile aldığı ücretiorantılı buluyorsa, tatmin duygusu yüksekolmaktadır.Çalışanlaraldıklarıücretleribenzerişleriyapandiğerkişilerlekarşılaştırırlar.Bukarşılaştırmaneticesinin olumlu olması iş tatminini de olumluyöndeetkileyecektir.Ücretinkişiyitatminetmesivedolayısıyla iş başarısını artırması için beklentisine,performansına ve piyasa ücret sistemine dayalıolarak adil bir şekilde belirlenmesi gereklidir(BozkurtveBozkurt,2008).

Ergonomik Risk faktörlerinin toplu olaraksınıflandırılmasınıngösterimiŞekil1’deverilmiştir.

Ergonomi3(3),169–192,2020

183

Şekil1.ErgonomikRiskFaktörlerininSınıflandırılması

RiskFaktörlerininSınıflandırılması

FizikselFaktörler

UygunsuzDuruş

MalzemeKullanımı

TekrarlayanHareketler

İşYeriDüzeni

StatikDuruş

Kuvvet

Sıkışma

AşırıGüç

TemasGerilmeleri

UzunSüreAyaktaKalma

UzunSüreOturarakÇalışma

İyileşmeSüresi

GüvenlikveSağlık

BilişselFaktörler

ZihinselİşYükü

KararVerme

YetenekliPerformans

İnsan-BilgisayarEtkileşimi

İnsanGüvenilirliği

İşStresiveEğitim

ÖrgütselFaktörler

İletişim

MürettebatKaynakYönetimi

ÇalışmaTasarımı

ÇalışmaSüresiveSürelerininTasarımı

Ekip,İşbirlikçiveyaTopluÇalışma

Tele-Çalışma

KaliteYönetimi

SanalOrganizasyonlar

İşRotasyonu

MonotonÇalışma

YetersizİşMolaları

ÇevreselFaktörler

Gürültü

TermalKonfor

Aydınlatma

Titreşim

Kimyasallar

DuyusalRisk

Renk

Radyasyon

Tozlar

KişiselFaktörler

BedenKitleİndeksi

Yaş

Sigaraİçme

Cinsiyet

Solaklık

B6VitaminiEksikliği

Diyabet

Gebelik

Yorgunluk

PsikososyalFaktörler

YüksekMeslekiBeklenti

İşStresi

İşMemnuniyetsizliği

YetersizYönetim,

SosyalDestek

Tazminat

Ücret

ErgonomikRiskFaktörlerininSınıflandırılması

Ergonomi3(3),169–192,2020

184

Tablo1.ÇalışmalarınSınıflandırılması

Ergonomi3(3),169–192,2020

185

Tablo1.ÇalışmalarınSınıflandırılması(Devamı)

NOT:Dergi/kitapadlarıaçılımıaşağıdakişekildeifadeedilmiştir.AISC-AdvancesinIntelligentSystemsandComputing,AJIM-AmericanJournalofIndustrialMedicine,AOEM-AnnalsofOccupationalandEnvironmentalMedicine,CIE-Computers&IndustrialEngineering,CIEA-CongressoftheInternationalErgonomicsAssociation,EA-ErgonomicsAssociation,EBL-ErgonomicsinBusinessLogistic,EOJ- The Ergonomics Open Journal, GJRE- Global Journal of Researches in Engineering, HIEA- the history of the International Ergonomics Association, HSS:L-HumanitiesandSocialSciences:Latvia,IEUHS-IndustrialEngineeringUndergraduateHonorsTeses,IFACPOL-IFACPapersOnLine,IJARD-InternationalJournalofAdvanceResearchandDevelopment,IJCS-InternationalJournalofConsumerStudies,IJIE-InternationalJournalofIndustrialErgonomics,IJPM-InternatıonalJournalOfPreventıveMedıcıne,IJSAEM-InternationalJournalofSystemAssuranceEngineeringandManagement,IOP-IOPPublishing,IOSPress-IOSPressIOSRJMCE-IOSRJournal of Mechanical and Civil Engineering, IRJSS-International Research Journal of Social Sciences, İSG Dergi- İş Sağlığı ve Güvenliği Dergisi, JA- Journal ofAgromedicine, JANS- JournalofAppliedandNaturalScienceJK- JurnalKemanusiaan, JNR- JournalofNursingResearch, JOSH- JournalofOccupationalSafetyandHealth,JPTS-TheJournalofPhysicalTherapyScience,JV-JournalofVoice,MATEC-MATECWebofConferences,OSPress-OSPressPE-ProcediaEngineering,Petra-Petra,SDÜMBTD-SDÜMühendislikBilimleriveTasarımDergisi,İSGS-3.İşçiSağlığıveİşGüvenliğiSempozyumu,SHW-SafetyandHealthatWork,SMME-SocietyforMining,Metallurgy&Exploration,Teknoloji-Teknoloji,TTBMSGD-TTBMeslekiSağlıkveGüvenlikDergisi,UÜFDBD-UşakÜniversitesiFenveDoğaBilimleriDergisi,YBHD-YoğunBakımHemşireliğiDergisi,WSH-WorkplaceSafetyandHealth,UMAGD- UluslararasıMühendislikAraştırmaveGeliştirmeDergisi

Ergonomi3(3),169–192,2020

186

Grafik1.SektörlereGöreMakalelerinDağılımı

Tablo 1.’de yazarların ergonomik risksınıflandırmalarına ait çalışmalarına yönelik özetbilgileri, Grafik 1’de ise literatür taraması yapılanmakalelerinsektörleregöredağılımısunulmuştur.

4.Bulgular

Yapılan literatür araştırması neticesinde ergonomikrisklerin sınıflandırılmasına yönelik aşağıdakiçıkarımlaraulaşılmıştır.

• Araştırmada imalat, hizmet, tarım, sağlık,sanayi, tekstil, işletme, inşaat ve maden,sektörlerindekarşılaşılanergonomikrisklerbelirlenmiştir.

• Ergonomik riskler fiziksel, bilişsel, örgütsel,çevresel, kişisel ve psikososyal faktörlerolmak üzere altı ana sınıfa ayrılmıştır. Anasınıflarınaltsınıflandırılmasıdayapılmıştır.

• Sınıflandırmalar sektörler de ayrı ayrıkullanıldığıgibibirliktedekullanılmıştır.

• Sektörlere göre karşılaşılan en fazla riskfaktörlerişuşekildeaçıklanabilir:v İmalat sektöründe özellikle fiziksel,

çevresel ve örgütsel ergonomik riskfaktörlerinin sıklıkla yaşandığı diğerrisklerin ise nispeten az yaşandığınısöylenebilir.

v Genel sınıflandırmada tüm sektörlerikapsayacak şekilde sınıflandırmayapılmıştır. Sınıflandırmada yer alan

ergonomik risklerin tamamınıiçermektedir.

v Hizmet sektöründe ergonomik riskfaktörlerindenfiziksel,bilişsel,örgütsel,çevresel,kişiselvepsikososyalrisklerintamamının yaşandığı sonucunaulaşabilir.

v Tarım sektöründe karşılaşılan enönemli risk faktörleri ise fiziksel riskfaktörleridir.

v Sağlık sektöründe fiziksel ve örgütselrisk faktörleri daha fazlayaşanmaktadır.

v Sanayi sektöründekarşılaşılanen fazlarisk faktörleri fiziksel ve çevresel riskfaktörleriolmuştur.

v Tekstil sektöründe karşılaşılan enönemli riskler ise fiziksel, örgütsel veçevreselriskfaktörleriolmuştur.

v İşletmelerde tüm ergonomik risklerinyaşandığınısöyleyebiliriz.

v İnşaat sektöründe fiziksel ve çevreselrisk faktörleri yoğun bir şekildeyaşanırkendiğerriskfaktörlerineçokazrastlanmıştır.

v Maden sektöründe fiziksel ergonomikriskler yaşanırken çevresel risklerdentitreşim ile ilgili riskler daha fazlayaşanmaktadır.

• En çok kullanılan sınıflandırma fizikselergonomik faktörlerin sınıflandırılmasıolmuştur.

0

2

4

6

8

10

12

İmalat Genel Hizmet Tarım Sağlık Sanayi Tekstil İşletme İnşaat Maden

Ergonomi3(3),169–192,2020

187

• Fiziksel sınıflandırmadan sonra çevresel veörgütselfaktörlerinyeraldığıergonomikriskfaktörlerininsınıflandırmasıolmuştur.

• Bilişsel,bireyselvepsikososyalsınıflandırmadahaazkullanılmıştır.

• Yapılan risk sınıflandırılmasında literatürdeen çok yer alan risk faktörleri fizikselfaktörlerde uygunsuz duruş, aşırı güç vetekrarlayan hareketler olmuştur. Bilişselfaktörlerde zihinsel iş yükü ön planaçıkarkenörgütselfaktörlerdeçalışmasüresivesürelerinintasarımıilksıradayeralmıştır.Kişisel faktörlerde cinsiyet psikososyalfaktörlerde ise iş stresi özellikle önem arzeden konular arasında yer almıştır. Busıralama burada yer alan literatürdekiaraştırmayagöreeldeedilmiştir.

• Busınıflandırmaaraştırmacınınçalışmasınagöreartabiliryadaazalabilir.

5.TartışmaveSonuç

İş ve çevre koşullarında sürekli makinalarla ilişkiiçerisinde olan insanların bedensel ve ruhsalözelliklerinin de göz önünde bulundurulması önemarz etmektedir (Güler 1997). İşyeri ergonomisifiziksel (örneğin işin tekrarlanabilirliği, elleçlenenyüklerin ağırlığı), bilişsel (örneğin görevlerindeğişkenliği ve karmaşıklığı) ve organizasyonelfaktörlere (örn. İletişim modelleri, ekip çalışması)bağlıdır. Günümüzde şirketler tarafındanbenimsenen ergonomik ölçüm yöntemlerindeçoğunluklapsikolojikvepsikososyalergonomikriskfaktörleri yoktur (Otto veBattaia2017). Yapılanbuçalışma da psikososyal faktörlere yönelik yapılmışrisk faktörleri değerlendirilmesi az sayıdadır.Bireysel faktörlerin, psikososyal faktörlerin vefiziksel faktörlerinriskseviyesiMSD’leringelişiminietkiler (Bunpot ve Klangduen, 2019). Bu riskseviyesindenenazdüzeydeetkilenmekiçinbireyselve psikososyal faktörlerden risk faktörlerininbelirlenmesinde dikkate alınması gerekliliği ortayaçıkmaktadır.Üretimsistemlerindeişyerirefahıiçin,örgütsel psikoloji ve sosyoloji yöntemleri ile

birleştirilen ergonomik müdahalenin, insanoperatörlerin mesleki davranışlarınınkarakterizasyonunda oldukça etkilidir (Neagvd.,2020).

İşyeri türü sektörün doğasına göre farklılıkgöstermektedir. Örneğin, imalat endüstrisindekiişyeri genellikle insanlar, makineler, malzemeişleyicisi, ekipman, alet, aparat ve fikstür, çalışmatezgâhı, bilgisayar, masa, sandalye vb. unsurlardanoluşur. Ancak, hizmet sektöründe çalışanlarmüşterilerle ilgilenirken bilgisayar, telefon vekırtasiyemalzemelerini kullanırlar (Jusoh ve Zahid,2018). Dolayısıyla sektörlerde karşılaşılan risklerdebirbirinden farklılık gösterebilir. Bilgisayarkullanıcılarının en sık şikâyetleri bel ve sırttutulmaları ile el ve kol eklemlerinde ağrılar ve başağrıları (Dizdar, 2004) olurken restoran çalışanlarıiçin uzun çalışma saatleri, ayakta durmapozisyonu,tekrarlayan hareket, stresli bir çalışma ortamı, elletaşıma karşılaşılan ergonomik riskler (Xu ve Cheng2014)olabilmektedir.

Ergonomikrisklerinsınıflandırılmasıfarklışekillerdeyapılmıştır.Buçalışmadayapılansınıflandırmalardanfaydalanarak farklı sektörlerde karşılaşılanbirbirinden farlı risklerin belirlenmesindekullanılabilecek geniş bir sınıflandırma olmasıylaliteratürekatkısağlayacaktır.

İleriki çalışmalarda ergonomik risklerinsınıflandırılmasıyla ilgili olarak yapılmış tablokullanılaraksektöregöre, risk faktörlerininçeşidinegöre bütün risk faktörlerinin (fiziksel, bilişsel,örgütsel, çevresel, kişisel ve psikososyal)belirleneceği çalışmalar yapılabileceği gibi ayrı ayrıyadagruplandırılarak(fiziksel,çevresel,örgütselyada fiziksel bilişsel, kişisel vb. sınıflandırmalar)sektörlerde ne tür risklerin var olduğu ile ilgiliçalışmalaryapılabilir.

ÇıkarÇatışması

Yazarlar tarafından herhangi bir çıkar çatışmasıbeyanedilmemiştir.

Ergonomi3(3),169-192,2020

188

Kaynaklar

Adnan, N. H., & Ressang, A. (2016). ErgonomicsAwarenessonConstructionSite.s.190-203.http://civil.utm.my/wp-content/uploads/2016/12/Ergonomics-Awareness-on-Construction-Site.pdf

Akpınar, T., Çakmakkaya, B. Y., & Batur, N. (2018).OfisÇalışanlarınınSağlığınınKorunmasındaÇözüm Önerisi Olarak Ergonomi Bilimi.BalkanveYakınDoğuSosyalBilimlerDergisi,4(2),76-98.

Aksüt, G., Eren, T., & Tüfekçi, M. (2021). TekstilSektör Çalışanlarının Maruz KaldığıErgonomik Risklerin Analitik Ağ Süreci ileDeğerlendirilmesi.UluslararasıMühendislikAraştırmaveGeliştirmeDergisi,(basımda).

Altıparmakoğulları,Y.,&Çifter,A.S.(2012).OturmaYüzeyinin Destekli Ve Desteksiz OlarakFarklıKonumlandırılmasıylaDeğişenBasınçDeğerlerinin İncelenmesi. 18. UlusalErgonomiKongresi.Gaziantep.

Arminas,&Nurwahidah,A.(2019).ErgonomicsRiskAnalysis Of Public Transportation Drivers(StudyCase:PublicTransportationDriversInMakassarCity).IOPPublishing,1-7.

Atasever, M. (2017). Sanal Organizasyonlarda KrizYönetimi. Artuklu İnsan ve Toplum BilimDergisi,2(1).45-51.

Ayanoğlu,C.(2007,4).İşyerindeErgonomiveStres.İşSağlığıveGüvenliği,34,26-34.

Balasundaram,K.,Adugna,A.,Kumar,A.,&Kumar,M.(2017).ImprovementofErgonomicFactorsinaTextileIndustry:ACaseStudy.JournalofRecent Research in Engineering andTechnology,4(5),2349–2252.

Başıbüyük, G. Ö., Sönmez, G., Aktan Korkmaz, B.,Doğan,M.,Ay,F.,&Çınar,Z.(2015).Sivas’taYetişkin Bireylerde Antropometrik. HititÜniversitesiSosyalBilimlerEnstitüsüDergisi,8(1),133-142.

Battini,D.,Botti,L.,Mora,C.,&Sgarbossa,F.(2018).Ergonomics and human factors in wastecollection:analysisandsuggestions for the

door-to-door methot. IFAC PapersOnLine,51(11),838-843.

Beňo,R.(2013).ScientificMonographsinAutomationandComputerScience. Ilmenau (Germany):Verlagshaus Monsenstein und VannerdatOHG.

Berlin, C., & Adams, C. (2017). ProductionErgonomics: Designing Work Systems toSupport Optimal Human Performance.London:UbiquityPressLtd.

Biçer,M.,Çabalar,M.,&Ecerkale,Ö.(2014).KarpalTünelSendromuTedavisindeBVitaminiileTendon-Sinir Germe Egzersizlerinin Klinikve Elektrofizyolojik Parametrelere Etkisi.İstanbulMedikalJurnal,15,16-20.

Bıyıklı,Ö.,&Aydoğan,E. (2015).NöroergonomiVeTemelUygulamaAlanları.SüleymanDemirelÜniversitesiMühendislikBilimleriveTasarımDergisi,3(3),173-179.

Bokše, K., Kaļķis, H., & Roja, Ž. (2018). ErgonomicRisksInfluenceonWorker'sWorkAbilityatMetal Manufacturing Organisations.Humanities and Social Sciences: Latvia,26(2),77-88.

Bozkurt, Ö., & Bozkurt, İ. (2008). İş TatmininiEtkileyen İşletme İçi Faktörlerin EğitimSektörü Açısından DeğerlendirilmesineYönelik Bir Alan Araştırması. DoğuşÜniversitesiDergisi,1-18.

Bunpot,L.,&Klangduen,P.(2019).Thedevelopmentof the Driver Ergonomic Risk Assessment(DERA) for assessing the risk factors forprofessionaldriver.IOPPublishing.

Charles,L.,Ma,C.,Burchfiel ,C.,&Dong,R. (2018).Vibration and Ergonomic ExposuresAssociatedWithMusculoskeletalDisordersoftheShoulderandNeck.SafetyandHealthatWork,9,125-132.

Choobineh , A., Sani , G., Rohani, M., Pour, M., &Neghab,M.(2009).Perceiveddemandsandmusculoskeletal symptoms amongemployees of an Iranian petrochemicalindustry. International Journalof IndustrialErgonomics,39(5),766-770.

Ergonomi3(3),169-192,2020

189

Çağlayan,Ç.,&Karaca,E.(2015).ErgonomiveKadınişçiler. Mesleki Sağlık ve Güvenlik Dergisi,15(57),24-28.

Çetinkaya, F., & Baykent, G. (2017). İşyeri ÇalışmaOrtamı Koşullarının Ergonomik Yöndenİncelenmesi (Örnek: Şekerleme Firması).Uşak Üniversitesi Fen ve Doğa BilimleriDergisi,1(1),15-31.

Diego-Mas,J.(2020).DesigningCyclicJobRotationstoReducetheExposuretoErgonomicsRiskFactors. International Journal ofEnvironmentalResearchandPublicHealth,s.17(1073),1-17.

Dimberg, L., Laestadius, J., Ross, S., & Dimberg, I.(2015). The Changing Face of OfficeErgonomics.The Ergonomics Open Journal,8,38-56.

Diyana, M., Karmegam, K., Shamsul, B., Irniza, R.,Vivien,H.,Sivasankar,S.,...Kulanthayan,K.(2019).Risk factorsanalysis:Work-relatedmusculoskeletal disorders among maletraffc policemen using high-poweredmotorcycles. International Journal ofIndustrialErgonomics,74,1-6.

Dizdar, E. N. (2004). Bilgisayar KullanıcılarındaElektromanyetik Işımaların İnsanSağlığınaEtkisinin İncelenmesi. Teknoloji, 7(4),625-628.

Doğan,A.(2009).YaşlıveErgonomi.TürkiyeFizikselTıpveRehabilitasyonDergisi,55(2),95-99.

Dsingh,A.,&Kaur,J.(2019).ErgonomicRiskFactorsinWomenWorkers Involved inHandicraftIndustryofPatialaDistrict.Congress of theInternational Ergonomics Association, 380-385.

Duran Sağocak, M. (2005). Ergonomik TasarımdaRenk. Trakya Üniversitesi Fen BilimleriDergisi,6(1),77-83.

Efe, Ö. F., & Efe, B. (2015). Tekstil Sektöründe İşKazalarının Oluşumuna Ait ErgonomikRisklerin Değerlendirilmesi. SüleymanDemirelÜniversitesiMühendislikBilimleriveTasarımDergisi,3(3),623-629.

Erdinç, O., & Yeow, P. (2011). Proving externalvalidity of ergonomics and qualityrelationship through review of real-worldcase studies. International Journal ofProductionResearch,s.49(4),949-962.

Esin, M. N., & Sezgin, D. (2012). Yoğun BakımOrtamında Çalışan Güvenliği:Yoğun BakımHemşirelerinin Çalışma Ortamı ve MeslekiRiskleri. Yoğun Bakım Hemşireliği Dergisi,16(1),14-20.

Ferreira,E.,&Strydom,E. (2016).Managingwork-related musculoskeletal disorders in thevirtual office. Journal of ContemporaryMenagement,s.13(1),117-143.

Foley,M.,Silverstein,B.,Polissar,N.,&Neradilek,B.(2009). Impact of Implementing theWashington State Ergonomics Rule onEmployerReportedRiskactorsandHazardReduction Activity. Amerıcan Journal OfIndustrıalMedıcıne,52(1),1-16.

Güler, Ç. (1997). Ergonomiye Giriş. Ankara: SağlıkBakanlığı.

Habibi,E.,Pourabdian,S.,Atabaki,A.,&Hoseini,M.(2012). Evaluation of Work-relatedPsychosocial and Ergonomics Factors inRelation to Low Back Discomfort inEmergency Unit Nurses. InternatıonalJournal Of Preventıve Medıcıne, 2(3),564-568.

Hayta, A. B. (2007). Çalışma Ortamı KoşullarınınİşletmeVerimliliğiÜzerineEtkisi.TicaretveTurizmEğitimFakültesiDergisi,21-41.

Heller-Ono, A. (2014). A Prospective Study of aMacroergonomics Process over Five YearsDemonstrates Signifcant Prevention ofWorkers’CompensationClaimsResultinginProjectedSavings.Evaluation,261-266.

Hou, J.-Y., & Shiao, u. S.-C. (2006). Risk Factors forMusculoskeletal Discomfort in Nurses.JournalofNursingResearch,14(3),228-236.

Jaffar,N.,Abdul-Tharim,A.H.,Mohd-Kamar, I.F.,&Lop, N. S. (2011). A Literature Review ofErgonomics Risk Factors in ConstructionIndustry.Elsevier,89-97.

Ergonomi3(3),169-192,2020

190

Jara, O., Ballesteros, F., & Carrera, E. (2017).AssessmentsofErgonomicRisksinBananaCultivation and Production. InternationalConference on Applied Human Factors andErgonomics,258-263.

Jeripotula, S. K., Mangalpady, A., & Mandela, G.(2020). Ergonomic Assessment ofMusculoskeletal Disorders Among SurfaceMineWorkers in India. Society for Mining,Metallurgy&Exploration,1-6.

Jusoh, F., & Zahid, M. N. (2018). Ergonomics RiskAssessment among support staff inUniversitiMalaysiaPahang. IOPConferenceSeries: Materials Science and Engineering,319(1),0-6.

Kalakoski,V.,Selinheimo,S.,Valtonen,T.,Turunen,J.,Käpykangas,S.,Ylisassi,H., . . .Paajanen,T.(2020). Effects of a cognitive ergonomicsworkplace intervention (CogErg) oncognitive strain and well-being: aclusterrandomizedcontrolledtrial.Astudyprotocol.BMCPsychology,8(1),1-16.

Karwowski,W.(2006).Thedisciplineofergonomicsand human factors. Handbook of humanfactorsandergonomics,s.3-31.

Kaya,M.,Güzel,D.,&Çubukçu,B.(2011).IlıcaŞekerFabrikası Çalışanlarının İş Memnuniyeti,Ergonomik Çalışma Koşulları Ve İş StresiYönündenİncelenmesi.AtatürkÜniversitesiİktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 25(2),51-60.

Kim,T.,&Roh,H.(2014).AnalysisofRiskFactorsforWork-relatedMusculoskeletalDisorders inRadiological Technologists. The Journal ofPhysicalTherapyScience,26,1423-1428.

Kirkhorn,S.R.,Richardson,G.,&Banks,R.J.(2010).Ergonomic Risks and MusculoskeletalDisorders in Production Agriculture:RecommendationsforEffectiveResearchtoPractice. Journal of Agromedicine, 15,281–299.

Kocabaş,F.,Aydın,U.,CanbeyÖzgüler,V., İlhan,M.,Demirkaya, S., Ak, N., & Özbaş, C. (2018).Çalışma Ortamında Psikososyal RiskEtmenlerinin İşKazası,MeslekHastalıkları

Ve İşle İlgili Hastalıklarla İlişkisi. SosyalGüvenceDergisi,7(14),28-62.

Kolgiri, S., Hiremath, R., & Bansode, S. (2016).Literature Review on Ergonomics RiskAspects Association to the Power LoomIndustry. IOSR Journal of Mechanical andCivilEngineering,13(1),56-64.

Koningsveld, E. (2019).History of the InternationalErgonomics Association 1985-2018. IEAPress.

Lee, J.W., Lee, J. J.,Mun,H. J., Lee,K.-J.,&Kim, J. J.(2013). he Relationship betweenMusculoskeletal Symptoms and Work-relatedRiskFactorsinHotelSymptomsandWork-relatedRiskFactorsinHotelWorkers.Annals of Occupational and EnvironmentalMedicine,25(20),1-10.

Li,X.,Gül,M.,&Al-Hussein,M.(2019).Animprovedphysicaldemandanalysisframeworkbasedonergonomicriskassessmenttoolsforthemanufacturing industry. InternationalJournalofIndustrialErgonomics,70,58-69.

Makhbul, Z.M., Idrus, D., & Abdul Rani,M. (2007).Ergonomics design on the work stressoutcomes.JurnalKemanusiaan,50-61.

Meenaxi,T.,&Sudha,B.(2012).CausesofMusculo-Skeletal Disorder in Textile Industry.International Research Journal of SocialSciences,1(4),48-50.

Mengenci,C. (2014).EkipKaynakYönetimiveSivilHavayoluKazaları:TürkiyeÖrneği.EkonomiveSosyalAraştırmalarDergisi,1(2),1-18.

Mishra, D., & Satapathy, S. (2019). Ergonomic riskassessment of farmers in Odisha (India).International Journal of System AssuranceEngineering and Management, 10(5),1121-1132.

Mufti,D.,&Putri, A. (2019).WorkplaceErgonomicRisk Assessment Toward Small-ScaleHousehold Business. Iop Conference Series:Materials Science And Engineering, 528(1),012013.

Ergonomi3(3),169-192,2020

191

Mukhopadhyay, P., & Srivastava, S. (2010).Evaluating ergonomic risk factors in non-regulated stone carving units of Jaipur.Work,35(1),87-99.

Mukhtad,A.,Aminese,H.,Mansor,M.,Mansour,H.,&Elmesmary, H. (2018). Ergonomic RiskAssessment among Healthcare LaboratoryTechnicians in Benghazi Medical Centre.International Journal of Advance ResearchandDevelopment,3(3),318-327.

Mulyati,G.,Maksum,M.,Purwantana,B.,&Ainuri,M.(2019). Ergonomic risk identification forrice harvesting worker. IOP ConferenceSeries: Earth and Environmental Science,355(1),102032.

Murray,D.M.,vanderVeer,G.,deHaan,G.,&Dittmar,A.(2019).RethinkingCognitiveErgonomics.Proceedingsofthe31stEuropeanConferenceonCognitiveErgonomics,36-37.

Nagaraj,T.,Jeyapaul,R.,&Mathiyazhagan,K.(2019).Evaluationofergonomicworkingconditionsamongstandingsewingmachineoperatorsin Sri Lanka. International Journal ofIndustrialErgonomics,70,70-83.

Neag,P.,Ivascu,L.,Mocan,A.,&Draghici,A.(2020).Ergonomic intervention combinedwith anoccupationalandorganizationalpsychologyand sociology perspectives in productionsystems. MATEC Web of Conferences,305,00031.

Niu, S. (2010).Ergonomicsandoccupational safetyand health: An ILO perspective. AppliedErgonomics,41(6),744-753.

Otto, A., & Battaïa, O. (2017). Reducing physicalergonomic risks at assembly lines by linebalancing and job rotation: A survey.Computers & Industrial Engineering,111,467-480.

Özcan,E.,&Kesiktaş,N.(2007,4).MeslekiKasİskeletHastalıklarındanKorunmaVeErgonomi. İşSağlığıveGüvenliği,34(7),6-9.

Özdemir,B.,& Soysal,A. (2004). YaşamaFarklı birAçıdan Bakış: Sol Elim. Sürekli Tıp EğitimiDergisi,s.13(4),131-133.

Padilla,B.,Glushkova,A.,Menychtas,D.,&Manitsaris,S.(2019).Designingaweb-basedAutomaticErgonomic Assessment usingMotion Data.Proceedings of the 12th ACM InternationalConference on PErvasive TechnologiesRelatedtoAssistiveEnvironments,528-534.

Pandey, K., & Aditi , V. (2013). Ergonomic hazardidentification of workers engaged in brickmaking factories. Journal of Applied andNaturalScience,5(2),297-301.

Panjaitan, N., & Ali, A. (2019). Clasification ofergonomics levels for research. IOPConference Series: Materials Science andEngineering,505(1),012040.

Park,J.,Kim,Y.,&Han,B.(2018).WorkSectorswithHighRiskforWork-RelatedMusculoskeletalDisordersinKoreanMenandWomen.SafetyandHealthatWork,9(1),75-78.

Qutubuddin,S.M.,Hebbal,S.S.,&Kuma,A.S.(2013).Ergonomic Evaluation of Tasks Performedby Workers in Manual Brick Kilns inKarnataka. Global Journal of Research inEngineering,13(4),1-9.

Rahman, M. A., Abdul Rani, M., & Mohd Rohani, J.(2012). Investigation of work-relatedmusculoskeletaldisordersinwallplasteringjobswithintheconstructionindustry.Work,43(4),507-514.

Rantala, L., Hakala, S., Holmqvist, S., & Eeva , S.(2012). Connections Between VoiceErgonomic Risk Factors and VoiceSymptoms,VoiceHandicapandRespiratoryTractDiseases. JournalofVoice,26(6),819-e13.

Salleh, N. M., & Sukadarin, E. H. (2018). HazardAnalyses(JHA)forErgonomicsRiskFactorsin Malaysian Pineapple Plantation. JournalofOccupationalSafetyandHealth,17-26.

Shuval,K.,&Donchin,M.(2005).Prevalenceofupperextremity musculoskeletal symptoms andergonomic risk factors at a Hi-Techcompany in Israel. International Journal ofIndustrialErgonomics,35(6),569-581.

Ergonomi3(3),169-192,2020

192

Soyuer, F., Ünalan, D., & Elmalı, F. (2011). Sigaraİçmek Üniversite Öğrencilerinin FizikselAktivitesini Etkiliyor mu? Kafkas TıpBilimleriDergisi,1(3),103-108.

Stefanović,V.,Urošević,S.,Mladenović-Ranisavljević,I., & Stojilković, P. (2019). Multi-criteriaranking of workplaces from the aspect ofriskassessmentintheproductionprocessesin which women are employed. SafetyScience,116,116-126.

Şimşek, A., & Eroğlu, Ö. (2013).Davranış Bilimleri.Konya:EğitimKitabevi.

Tapp,L.M.(2000).PregnancyErgonomics.AmericanSocietyofSafetyEngineers,29-32.

Taşyürek,M.(2014).İşHijyeniveKimyasalEtkenler.

Thetkathuek, A., Meepradit, P., & Sa-ngiamsak, T.(2018). A Cross-sectional Study ofMusculoskeletalSymptomsandRiskFactorsin Cambodian Fruit Farm Workers inEasternRegion,Thailand.SafetyandHealthatWork,9(2),192-202.

Turhan,E.,Özdemir,G.,&Özdemir,Y. (2015).YeşilErgonomiyeGenelBakış.SüleymanDemirelÜniversitesiMühendislikBilimleriveTasarımDergisi,3(3),559-565.

Turhan, N., Akat, C., Müfit , A., & Çakci, A. (2008).Ergonomic Risk Factors for CumulativeTrauma Disorders in VDU Operators.InternationalJournalofOccupationalSafetyandErgonomics,14(4),417-422.

U.S.DepartmentofLaborOccupationalSafetyandH.(2000). Ergonomics, the Study of Work.Department of Labor Occupational SafetyandHealthAdministration.

Uzun,M.,&Müngen,U. (2011).ÇalışmaOrtamındaErgonomik Koşulların İşçi Sağlığı ve İşKazalarıAçısındanÖnemi.3.İşçiSağlığıveİşGüvenliği Sempozyumu, (s. 311-319).Çanakkale.

VanLaethem,M.,Beckers,D.,Geurts,S.,Garefelt, J.,Hanson, L. M., & Leineweber, C. (2018).Perseverative Cognition as an ExplanatoryMechanism in the Relation Between Job

Demands and Sleep Quality. InternationalJournal of Behavioral Medicine, 25(2),231–242.

Vandyck,E.,&Fianu,D.(2012).Theworkpracticesand ergonomic problems experiencedbygarment workers in Ghanaijc.International Journal of Consumer Studies,36(4),486-491.

Widodo, L., Daywin, F. J., & Nadya, M. (2019).Ergonomic risk andwork load analysis onmaterialhandlingofPT.XYZ.IOPConferenceSeries: Materials Science and Engineering,528(1),012030.

Wiehagen, W. J., & Turin, F. C. (2004). ErgonomicAssessmentofMusculoskeletalRiskFactorsat Four Mine Sites: UndergroundCoal,SurfaceCopper,SurfacePhosphate,andUndergroundLimestone.

Woods,A. (2018).Developinganergonomicmodeland automation justification for industrialsprayingoperations:Acasestudy.IndustrialEngineeringUndergraduateHonorsTeses.

Xu,Y.-W.,&Cheng,A.S.(2014).Anonsiteergonomicsassessment for risk of work-relatedmusculoskeletaldisordersamongcooksinaChineserestaurant.Work,48(4),539-545.

Yapıcı,F.,&Baş,H. (2015).VerimlilikteErgonomikFaktörler. Süleyman Demirel ÜniversitesiMühendislik Bilimleri ve Tasarım Dergisi,3(3),591-595.

Yazdani,A.(2009).AssocıatıonBetweenErgonomıcRıskFactorsAndMusculoskeletalSymptomAmongAutomobıleAssemblyLıneWorkersInShahAlam,Selangor.Unpublishedmasterthesis,UniversitiPutraMalaysia.