Evreni Anlama Kılavuzu-1

8/3/2019 Evreni Anlama Klavuzu-1

1/84

ve DAlemlerdeDnme ve

KefetmeyeDayal BirYolculuk


2/84

nsz

Bu almada temel amacm, okurlar en byk sorulara kar ilgili halegetirmek ve evreni anlama adna aba gsteren zihinler oluturmayakatkda bulunmak eklinde zetlenebilir. Bizde dnme ve aratrma,yzyllardan beri durgun. Bat karsnda byk bir eziklik iindeyiz.

Okuyan, dnen ve aratran bireyler yetitirmek zorundayz. Bununlaberaber, kainat doru anlamak her birey iin vazgeilmez bir nemesahiptir. Bu iddiasz kitap, eya ve hadiseleri halla etme adna kk birdeneme saylabilir. nsan zihnini harekete geirecek ve derin dnceleresalacak byk sorularn ne kadar aknlk verici ve ilgiye deer olduunugsterebilmek, mit ediyorum ki okuyucuda byk bir merak duygusu vearatrma ak meydana getirecektir.

Elinizdeki kitaptan yapacam u alntlarla belki daha iyi fikir verebilirim:

Bilim gnmzde aklanamayan sorularla doludur. Bunlarn temelinde

kainatn nasl ortaya kt, canllarn nasl meydana geldii ve maddedenibaret bir et paras olan beynin uur (ya da bilin) dediimiz hisleri,alglar, nasl meydana getirdiidir. Bu sorular bilim adamlarn en okmegul eden, zihinlerini en ok zorlayan sorulardr.

kinci muazzam soru, canllk dediimiz eyin nasl ortaya ktdr. Bukonuda bilim adamlar iki farkl gr daha dorusu senaryo zerindedurmaktadrlar. Birincisi molekllerden basit bir hcrenin kendi kendineolmasdr. Dieri de canllarn uzaydan gelmi olmasdr. Uzay ok bykolduu iin ya da sonsuz evren modelinde ok sayda evren olduu iin, buevrenlerin birinden birinde mutlaka bir canl oluabilir ve oradaki ortamngelimeye msait olduu lde geliir. Grnen evrende yz milyarcivarnda galaksi, her bir galakside yaklak yz milyar yldz olduunuhatrlayalm. Fakat rastgele canl oluma ihtimali gene de bunlardan okkk grnmektedir. Dolaysyla ilk canlnn nasl var olduu, evrimselbiyolojinin en zor sorusu olarak durmaktadr. Hatta birok biyoloji uzman,hcrenin Yaratc tarafndan dzenlendiine inanmaktadr. nk DNA,proteinler ve hcre iinde grev yapan organeller ok karmak yapdadr,kendi kendine organize olmas pek mmkn gzkmemektedir.

Evrenin maddi yapsnn nasl olduu nasl alt henz anlalm

deildir. Mslman, grnmeyen melek adnda varlklarn bu ileyiiAllahn emriyle yaptna inanr. Bilim adamlarnn bulduu kefettii


3/84

eyler bu olaylara bir isim takmaktan ibarettir. Mesela ekim denen hadisenasl olur? Buna hibir aklama getirmeden bilim adam ekim kanunubunu yapar der. Halbuki o kanunun nasl bir gc olabilir? Kanunlarmatematiksel soyut varlklardr ve bu zellikte bir ey madde zerine tesiredemez. Edebilmesi iin maddeye hkm geen varlk trleri olmaldr.

Evreni bir bilgisayar gibi dnelim. Bunun iletim sistemi, kainattakibtn kanunlar bnyesinde barndran ruhtur. Aslnda kuantum fizii bukonuda ipular vermektedir. Kuantum fiziine gre bir ey gzlenmedikevar olmaz. Yani ilimden kudrete kma uurlu gzlemle olur. Bylece ruh,kainatta gizli olan nesneleri boyutlar insann bilgisine sunan bir manevi bircevherdir. Ruh olmasayd ya da almasayd ne kendimizin ne deevremizin farknda olamayacaktk.

Cenab- Allahn uurlu varlklara mesaj Kuran-I Kerim oku emriylebalamaktadr. Mslmann vazifesi kainat bir kitap gibi okumaktr. Herkitap okuyucusuna bir eyler anlatmak ister. Kainat da insana ok mhimeyler anlatr. nsan kalbini ve akln kullanarak bu mesajlar zmelidir. Entemel mesaj, btn olup biten eylerin tek elden ynetildii ve Yaratcnntek olduudur.

Byk dnr Muhammed kbalden bir alntyla bitirelim:

slam derinden yaayan Mslmanlar, ilk zamanlarda ok faydal ileryapm olsa da bugnk modern bilim ve felsefeden taze ilhamlaralmaktan uzaklam durumdadr. Nerdeyse sekiz asrdr slam

medeniyetinde dnce canll kaybolmu, sadece eski kitaplara yazlanaklama kitaplara hasrolmutur. slamda dnme hala ok eskigeleneklere bal ve Bat dncesinin yannda ocuksu bir seviyedekalm durumdadr.slam dncesi yeniden canlandrlmal ve modern bilimdekigelimelerden kopuk kalmamaldr. Zaten bugnlerde modern bilim kendiiinde materyalist dnceden uzaklaacak gelimeler yaamaktadr.Dnmenin bir sonu ve snr olmad iin, belki de bu alma yeni,orijinal ve geree daha yakn ilmi almalara ve dncelere yolaabilecektir.


4/84

Giri

Benlik duygusu (ene) insana verilmi bir emanettir. nsan kainat bu benliikullanarak anlar. Kainatn bir sahibi vardr ve onun zerinde tasarrufetmektedir. Diledii zaman yamur yadrr, diledii zaman zelzeleyaptrr, diledii zaman da kyameti kopararak bu dnyaya bir son verir.nsan da kendi vcuduna kendisini sahip kabul eder. Aslnda bu bir zandr.O vcud da kainatn bir paras, yani Yaratcnn bir mlkdr. Fakat benlikburada vehmi bir snr izer, vcudun kendine ait olduunu dnr.

Gren ve iiten bir kii grme ve iitmenin ne olduunu, nasl bir ey

olduunu anlar. Benlik sayesinde bunlar yaad iin her trl duygularve hisleri anladka bu duygu ve hislerin kaynaklarn aratrmaya balar.Mesela merhamet duygusunu yaayan, hisseden biri bunu benliiyleyaar, bakalarna veya kendisine acma eklinde bunu hisseder. BuradanAllah- Tealann Rahman ve Rahim isimleri hakknda fikir edinir, bunlarnne anlama geldiini az ok anlamaya balar. Veya adalet duygusuylahareket eden, hakkn arayan ve hakszlara yardm eden bir kii Allah-Tealann Adil ism-i erifini kavrama yolunda mesafe kat eder. Bylelikleeyann hakikati olan esma-i ilahiye benlik yoluyla zlmeye balar.

Benliin bir emanet olduunu fark etmeyen veya kabul etmeyenler

zerlerindeki tecellilerden Allaha yol bulamaz, kendi kendilerinde taklrkalrlar. Dier zmre ise benlii gerek sahibine verir, bylece Nefsini


5/84

bilen Rabbini bilir sznn geerliliini ortaya koyarlar. nk Allah-Teala, isimlerinin bir oda olarak yaratt insanda bu isimlerin tecellilerinigstermektedir. nsan nefsindeki baz zellikler zddyla, bazs da aynylaAllah gstermektedir. Aciz ve fakir oluu, her eyin stesindengelemeyii, isteklerine arzularna yetiememesi Allahn Kudret, Rahmet,

Cmertlik, Gna sfatlarna bir aynadr. nsandaki gzel ahlak ve vicdan isedorudan Allah gsteren iaretlerdir.

Allah- Tanmak

Allah tanmak kalble olur. Akl, kalpte tecelli eden esmay anlamayaalr. Mesela iimizde bir sknt, kalbimizde bir kabz hali hissettiimizdebizi skan, daraltan, bunaltan biri olduunu dnrz. Tam tersi iimizdebir inirah duyduumuzda yani kalbimiz bast hali yaadnda bu seferbizim gnlmz genileten biri olduunu anlarz. Aslnda her iki hal deAllah- Tealann el-Kabz ve el-Bast isimleriyle yapt tecellilerdenibarettir.

Allahn koyduu belli kurallar vardr. Bu kurallara uyanlar Allahayaklam olurlar. nk seven sevdiini ciddiye alr, itaat eder. Bununneticesi Cenab- Hak onlara baz perdeleri aralayarak baz srlar gsterir.Onlarn gren gz iiten kula olur. Yani eyay gzel gsterir, gzelliklerigsterir, gzel eyleri duyurur, her eyiyle gzel bir hayat yaatr. El-HayyCenab- Hakkn isimlerindendir. Bir an nurlu bir hayat yaamak,milyonlarca sene karanlk bir hayat yaamaktan iyidir. Asl hayat, Allahayakn, kalbin zmrt tepelerinde yaanan hayattr.

Allah- Tealann Varlnn Bilinmesi zerine Baz Dnceler

Temel baz sorular cevaplamak iin Kuran- Kerim ve snnet-i sahihadanfaydalanacaz. Bizim bilgi teorimiz olduka ak ve nettir nk vahye


6/84

dayanmaktadr. Fakat gnmz bilim ve felsefesindeki gelimeler bazkonular yeniden ele almay gerekli klmaktadr.

1- Tanrya gerek duymadan evreni aklama fikri (S. Hawking)2- Charles Darwinin evrim teorisi

3- Gerekliin toplum tarafndan yaratld dncesi

Biz bu yazmzda sadece birinci maddeyle ilgilenecek, dier konularuzmanlara brakacaz. Tanrsz bir dnya mmkn mdr? Allahnvarln bir rpda gsteren birka noktay madde madde sralayalm:

1- Kainattaki mkemmellik2- Dzen (kanunlarn kusursuz ileyii)3- Canllar alemindeki harikalklar4- Peygamberler ve mucizeleri5- Kutsal kitaplar ve Kuran6- Kabe ve Hac7- Dini tecrbeler

evremize baktmzda her ey ylesine yerli yerinde grnmektedir kisanki nceden planlanm bir evre dzeni, yaanlr bir dnya iinde neetettiimiz ortaya kmaktadr. Son yllarda fizikiler fizik kanunlarnn, uzayboyutlarnn ve kanunlardaki sabitlerin ok hassas ayarlanmas sonucucanllar iin yaanabilir bir ortam oluabildiini kefettiler.

Her eyin birdenbire yklp mahvolmasn engelleyen eylerden biri hi

deimeden maddeyi kontrol eden fizik kanunlardr. Kuran- Kerim bukurallarn ileyiini salayan grnmeyen varlklar olduunu syler vemelek adndaki bu varlklara inanmak mslmanca bir imannartlarndandr. Fizik kanunlar evrenin her yerinde ayndr. Matematikselbir kesinlikle alrlar.

Canllk apayr bir ekilde Allah gsterir. Orada delil getirmeye gerekyoktur nk bir canly veya canl topluluunu izleyen insann bylenipYaratcy dnmemesi ok zordur. Allah- Teala sebepler perdesiylegizledii varln canllar dnyasnda perdeyi kaldrarak aa vurmutur.Cenab- Hakkn isimlerinden biri de Hayy (hayat sahibi, diri) dr.

Peygamberlerin yaam harikalklarla doludur ve incelenmeye deer.Gsterdikleri mucizeler sayszdr. Byle bir aratrma iin en salamkaynak Kuran- Kerimdir. Ayrca peygamberler ve zellikle son peygamberHz. Muhammed Mustafa sav yce rnek ahlakyla da Allah- ZlcelalinRububiyetini Rab oluunu gsterirler. nsan- kamil diyebileceimiz btnfertler, ki bata nebiler parlak bir ayna gibi Allah gsteren ahitlerdir.

Allahn saysz ismi vardr. Bunlardan 99 tanesi bize bildirilmitir. Kuran-Kerim Allah- Tealann isimlerini aklayan srlarla dolu bir kitaptr. Farklfarkl grnmleri olan bu isimler sayesinde Allah- Tealay tanmakkolaylamaktadr. Kuran, kendisinden evvelki Tevrat ve ncil gibi kitaplardorulayc olarak gnderilmi son kitap ve en byk mucizedir. Her ey o


7/84

kitabn iinde vardr. nk ezeli ve sonsuz ilmin bu dnyadakiizdmdr.

Kabe ve yzbinlerce insann orada yaptklar ibadetler grkemli veihtiaml bir ekilde Cenab- Hakkn Uluhiyetini gsterir. Bir milyon insann

ayn anda secdeye kapanmas yle bir ruh hali oluturur ki evreninsahibinin huzurundayz gz kamatrc bir manevi iklimde Onun nndeeilip alalp tevazu iinde Onun yceliini kendi acizliimizi ifadeediyoruz demektir. Hac ibadeti dnyada ei benzeri olmayan veincelenmesi ya da daha iyisi yaanmas gereken bir fenomendir, mucizevibir olaydr.

Bir kiinin dua halinde Rabbine yalvarmas srasnda hissettii eyler dinitecrbedir. Mslmanlarn en temel ibadeti olan namazda ya da Allahanp zikrederken duyulan eyler de dini tecrbeye girer. Dini yaantmesela oru tutma akam iftar etme gece teravih namaz klma gibi eylerde yani dinin hayattaki tezahrleri birinci elden yaanan her trl tecrbedini tecrbedir ve kiinin din hakknda duyup hissettii eyler vicdanndazel bir bilgi oluturur. Bu bilgiyle insan Rabbini tanr.

Vicdannda salam bir ekilde Rabbini duyup hisseden birinin ddnyadaki aldatmaca ve propagandalarla Allahszla, Tanrtanmazladmesi ok zordur. nk dini tecrbe dolayszdr. Kii bunu direk olarakyaar ve hisseder. Rabbinin kendisine ahdamarndan daha yaknolduunu, lp topran altna girdiinde sadece Ondan fayda geleceiniOna dayanp gvenmesi gerektiini anlar.

ahsen tanma frsat bulduum iki ateistten biri dualarnn kabulolmadndan dolay ateist olduunu dieri ise kendisinden stte ona emirverecek bir varlk bulunmas dncesinden rahatsz olduu iin ateistolduunu sylemilerdi. Demek ki insanlarn yaad deneyimler ve idnyalarndaki tercihler Allahn varl hakkndaki dncelerinietkilemekte hatta oluturmaktadr. Halbuki dua bir ibadettir, neticesinebaklmaz. Sonu almak iin deil, Allah deer verdii iin dua edilir. nkdua ibadetin zdr.

nsan nefsi hibir kural tanmadan serbest yaamak ister. Fakat Kuran-

Kerim bu dnyada insanlarn imtihana tabi tutulduunu akabelirtmektedir. Ayrca Allahn emir ve yasaklarnn pek ok hikmetlerivardr. rtmek anlamna gelen kfr, gerei grp bildii halde onu kabuleyanamamak, onu rterek onsuz yaamaya almaktr. Fakat gerekbirgn gerek olarak insann karsna kar ve insan onunla yzlemekdurumunda kalr.

Allahn varln bilme iman ve yakin gibi terimlerle anlatlr. man kalbteyaklan bir nurdur. Yakin ise iinde hi phe bulunmayan imandr.Buradan syleyebiliriz ki, inanma akln sahas dna kmaktadr. Allahdilediine hidayet verir. Hakikati aratrma buna vesile olabilir. nsandnyaya bir kere geleceine gre gerei bulmas ve doru yaamas en


8/84

nemli eydir. Bundan dolay da hem szleriyle, hem hareketleriyleAllahtan kamil iman ve yakin istemelidir

Doru Bilgiye Ulamak

nsanlar genellikle evrelerinden edindikleri bilgilere gre yaarlar. Halbukibunlarn iinde yanllar olabilir. Doruyu yanltan ayrmak iin bilgiyeeletirel gzle bakabilmek nemlidir. Felsefe bu tr bir sorgulamayapabilme zelliini insana kazandrr. Bu noktada phe faydaldr. nktaklitten tahkike gtrr. Bir bilgi salamsa phe onu rtemez, ancakbatl ve bo inanlar, deersiz yanl bilgileri yok eder. Yerindekullanldnda phe faydal bir aratr.

slama Gre Matrix

Matrix program nedir?

nsann duyularna eitli veriler vererek onlara belli bir hayat yaatanonlar kandran bir program. Ryalarmzda bu tr eyler bazen olur. Hayaligerek sanrz.

Bu konu, zerinde ok durmaya deer bir konu mudur? Bir kandrmacayakurban gitme ihtimalimiz ne kadardr?

Aslnda bunu bir misal kabul edersek u gerei ifade edebiliriz ki: Nefis ve

eytan bu dnya hayatn gzel ve ssl gstermektedir. Mesela zenginolmak bal bana gaye yaplacak bir hedef midir? Ya da bir aile sahibiolmak bal bana ok deerli bir ey midir? Yaplmas gereken eylerierteleyip nefsin houna giden eyleri bir an nce yaptrtmak isteyeniimizdeki sesler bizi kandrmaya almyor mu?

nsan ycelten niyeti azmi ve uradr. nsan daha hassas yaamayabaladka eytann hileleri de tuzaklar da geliir.

Gzel ahlak sahibi olmak ok ok nemlidir.

Fen Bilimleri ve Felsefeden Gelen Sapknlk

Bugnn zelliklerinden biri de dalaletin fen ve felsefeden gelmesidir.Dalalet yanl ve sapk inanlar demektir. Bilimin putlatrlmas dadiyebileceimiz bu hadise iinde yaadmz aa zg bir durumdur.Bilim adamlar ve bilime inanan insanlarn belli bir ksm bilimin her eyizeceini, her eyi aklayacan dnmekte ve bilimin gerei bizereten tek kaynak olduuna inanmaktadrlar.

Bilimin snrlar be duyu ile alglanan verilerle yaplan deneyler ve bunlarnaklla anlalma abasdr. Halbuki be duyu ve akl dnda kalan eylerin


9/84

varolmas da pekala mmkndr. Biz bilgiyi bilimsel bilgiyle snrlarsakbilginin sahasn ok daraltm oluruz. Mutlak ve yanlsz bilgi sahibindengelebilecek bir bilgi varsa ki dini bilgi erevesinde buna vahiydenmektedir, bu vahye dayal bilgi akla ve bilimlere yol gsterecek mutlakkesin bir bilgi olacaktr. Bunun iin dinin oluumunu ve vahyi incelemeliyiz.

Son din olan slam dini 23 yl iinde inen vahiyle tamamlanmtr. Kuranabaktmzda insan ve kainat hakknda bilgi veren pek ok ayetlekarlarz. Ayrca Kuran varlklar aratrmay yani bir bakma bilimyapmay desteklemektedir. Ancak yaratl Allaha izafe etmekte, Onunilerinde hibir orta olmadn zellikle vurgulamaktadr. Bilimin sebepsonu ilikisi grd yerde Kuran Allahn sanatn grr ve vurgular.nk sebepler de sonular da bizzat Allah tarafndan yaratlmaktadr.

Her eyin arkasnda Allahn eli vardr. Sebep sonu ilikisi dediimizolaylarda bile sebep ve sonucu ayr ayr ve birbiri ardndan yaratanAllahtr. Mesela bir pamuun yanmas olayn dnelim. Ate pamuadeerse pamuk alev alr ve yanmaya balar. imdiye kadarkitecrbelerimizde hep bunu grmzdr. Bu ilikiyi yani atein demesiylepamuun yanmas ilikisini srekli tekrar tekrar grdmzden pamuuyakan eyin ate olduunu dnmeye balarz ve bunu iyice kabulleniriz.

Halbuki bizim gzlediimiz atein demesiyle pamuun yanmasnn arkaarkaya gelmesinden baka bir ey deildir. Nitekim bir sonraki seferdeatein demesine ramen pamuun yanmamas (mantk kurallarna gre)mmkndr. te burada fizik kurallar ile mantk kurallar arasndaki fark

grm oluyoruz.

Dolaysyla atein pamuu yakacan dnmemizin tek sebebi imdiyekadar hep byle grm olma alkanlmzdan baka bir ey deildir.Sanlann aksine atein iinde kendinden kaynaklanan baka cisimleriyakma kudreti gc mevcut deildir. O da Cenab- Hakkn bir klesidir veOna itaat eden bir mahlukudur. Nitekim yle emir ald iin brahim (as) yakmamtr. Ey ate! brahime serinlik ve selamet ol dedik

Fizik kanunlar da Allahn dilemesiyle bir olay baka bir olaya balar.Mesela bir ta havaya atlnca yere der. ekim kanunu olmasayd yere

dmezdi. Ik farkl bir ortama girdii zaman krlmaya urar yaniyrngesi deiir. Bunlar fizik kanunlardr. Nedensellik, yani her eyin birnedeninin olmas, bu kanunlarn srekli deimeden ilemesiyle ortayakmaktadr.

Kuantum fiziinde nedensellik yara almtr. Baz kuantum olaylarnnedenini fizik aklayamaz. Burada nedensellik kesin olarak deil olaslkolarak iler. Yani byk bir olaslkla unun olacan ya da yle birhadisenin olma olaslnn ok dk olduunu kuantum fizii bize syler.Kuantum fiziinde kanunlar olaslk kanunlar eklindedir.

Hayatmzda yani psikolojimizde de nedensellik belli lde geerlidir. Belliolaylar, mesela, ok sevdiimiz birini grmek bizi heyecanlandrr.


10/84

Ruhumuzda yaadmz i atmalar bizi depresyona iter. Salkl iletiimve diyalog ruh salmz olumlu ynde etkiler. Yani belli tr olaylar bellitrden sonular doururlar. Aynen fizikte ve dier alanlarda olduu gibi

nsann mayasnda olaylarn sebeplerini, arka plann aratrma gds

vardr. Bu olmasayd bilim de ortaya kmazd. Bilim bir inceleme alanndagenel geer kanunlar bulma abasdr. Fizik, kimya, biyoloji, psikoloji vesosyoloji gibi isimler altnda evrendeki yap ve sistemleri inceleyeninsanlar, olaylarn srlarn zp bilinmezlikleri bilinir hale getirme uraiindedirler.

Her trl kanun bir kanun koyucuyu gerektirir. Kanun koyucu olmadan okanun niye ilesin ki? Olaya maddenin zellikleri asndan bakarsak damaddeye o zellikleri verenin kim olduu sorusu ortaya kar. Belirli birmadde, mesela bir temel parack olan elektron niye yle deil debyledir? Bu sorular bizi her eyin sahibi ve sanatkar olan Yce Yaratcyagtrr.

Bilim yamurun yamasn belli sebeplerle aklar. Fakat din yamurun birrahmet olduunu syler. Dini bak daha kuatc ve daha insanidir. Elbetteher ikisinin yeri ayr ayrdr. Bilim, evrende ileyen kanunlar bulur vebunlarla hadiselere aklama getirmeye alr. Halbuki bu kanunlar batakoyan kimdir? Bilimsel ura bir nevi bilmece oyunu gibidir. Cenab- Hakkmerhametiyle kainat zlebilecek ekilde yaratmtr. Fakat sonsuz bilgikarsnda bilmecenin baz paralarn zdk diye gururlanmak, her eyibiliyoruz veya bilebiliriz diye kibirlenmek olsa olsa bir nevi kstahlktr.

Evet, asrmzda dalalet, fen ve felsefeden geliyor. Bu durumda neyapmalyz, bize den nedir? Gnmzdeki bilimin ve felsefenin iddialarnanlamak, en az byk bilim adamlar ve felsefeciler kadar o konularhakknda bilgi sahibi olmak ve onlarn iddialarn rtmektir. Ya datemelde bir yanllk varsa onu kefedip ortaya koymaktr.

Fizik ve Felsefe

Fizik be duyuyla alglanabilen varlklar aratrr. Felsefe ise her eyisorgular, bu sorulara aklla cevap bulmaya alr. Mesela kainatn

yaratcs olan Allahn varl konusu fiziin kapsamna girmez, fakatfelsefe tarihinde Allahn varln ispatlama adna pek ok uraverilmitir. Bunlardan biri yledir: Kainatta her eyin bir nedeni vardr,hibirey sebebsiz yere olmaz. yleyse bu kainatn da bir varolu sebebiolmaldr. O da kainat yaratan yaratma g ve kudretine sahip olanAllahtr.

Fizikiler bugnlerde evrenin bolukta bir kuantum dalgalanmas ilebaladn dnmektedirler. Kuantum fizii boluk hakknda da bilgiverir. Boluun aslnda yokluk olmad, temel paracklarn yaratlp yok

edildii srekli dalgalanan, kaynayan bir deniz olduunu anlatr. Ayrca


11/84

kuantum dncesine gre bir eyin var olmas iin gzlenmesi gerekir.Bunu da insan gibi uurlu canllar yapar.

Evrenin yaratl insanla irtibatlanm olur. Okunmayan bir kitabn naslmanas yoksa evren de gzlemciler olmadan yok hkmndedir. Byk

mutasavvflardan bnl Arabi ye gre kainat bir ayna gibi Allahn isimlerinigsterir ve bu aynann cilas insandr. nsana btn isimler retilmi,yeryznde halifelik konumu verilmitir. nsan hem evreni anlama hem demdahele etme yetkisiyle donatlmtr.

nsan olmasayd kainatn yaratlmas tam olmazd. Yaratma ilimdairesinden kudret dairesine kmadr. Bunu yapan, her fiilin sahibi olanCenab- Haktr. Fakat Allah kendi ruhundan insana fledii iin darndanbakldnda insan bamsz, kendi fiillerini hareketlerini kendisi yaratan birvarlk gibi grlmektedir. nsann evreni gzlemesiyle evrenin var olmasaslnda ruhun perde olmasyla Allahn kendi sanatn grp kendiiradesiyle evreni halden hale evirmesidir. Allahn yaratma sfat insandabu ekilde tecelli eder yani grnr.

Daha ak sylersek insann yaratlnda bir sr vardr. nsandaki ruh ilahibir nefhadr. Allah insan Rahman suretinde yaratmtr. Yani btn isim vesfatlarn gsterecek ekilde insan donatmtr. Varlk insanla anlamnbulur, kainatta makro planda grnen btn isimler insanda mikro plandagrnrler. Mesela kainatta her ey bir ilme gre cereyan eder. nsan dabu ilimleri zmeye, varln anlamn kefetmeye alr. Bylece Allah-Tealann isimlerinden biri olan Alim, insanda o insann apna, kabiliyetine

ve seviyesine gre yansr.

Kainat Allahn isimlerini gsterdii bir arenadr. nsan kk kainattr. Amafiziki yap olarak kktr. Yoksa manevi yaps itibariyle ok deerlidir.Allahn btn isimlerine parlak bir aynadr. Kendisini tanmas ile Rabbinibilecektir. nsan birok duygularla donatlmtr. Bu lcklerle kainattave nefsinde cereyan eden hadiseleri anlar, oradan isim ve sfatlara geiyapar. Mesela yz milyarlarca galaksiyi ve otuz milyon canl trnyaratan Allahn kudretini grr. Kendi apndaki snrl gcyle bunukarlatrdnda Onun bykln ve yceliini anlama imkan bulur.Veya iindeki gzellik duygusu, gzele onu ak eden hissiyat kainat ve

insan en gzel ekilde yaratan Allahn cemalini Cemil yani gzel oluunuona idrak ettirir.

Fizik kanunlarnn evrende mutlak geerlilii de kanun koyucunun yaniRabbl Aleminin amaz nizamn gstermektedir. Allah kainat yle birekilde yaratmtr ki bilim adamlar bunu zdke, yaratln srlarnavakf olduka matematiksel bir sistemin nasl ve hangi ilim sahibitarafndan kurulduu karsnda hayret etmilerdir. nk tan topranmatematik bilip ona gre hareket etmesi garip ve acaip bir gerektir. Kathal fizii tan zelliklerini inceleyen bilimdir ve bilgisayarlar meyvevermitir. Gene cansz ve uursuz ktleler olan Gnein, gezegenlerinekim kanununu bilip ona gre davranmas, yrngelerinin bellimatematiksel kanunlara gre belirlenmesi kainatta bir bilginin hakim


12/84

olduunu gzler nne sermektedir. Bu bilginin kayna, tm evreni bellikurallara gre ileten bir g olmaldr. yle ki kainatta hibir hareketylesine, tesadfi deildir. Hepsi kesin olarak belirlenmi kanunlara greolmaktadr.

Fizikiler bu kanunlar kefetmek iin urarlar. Daha sonra bunlarmaddeye uygulanr ve madde kontrol altna alnmaya allr. Buradan dateknoloji doar. Gzellik ve Evren

Kainattaki gzellik kainatn Yaratcs hakknda bize fikir verir. Gzelliknedir? Her eyin yerli yerinde olmas, grnt ve manzaralarn insanniine ferahlk ve lezzet vererek akmas gibi tabirlerle aklamayaaltmz bir eydir.

Fizikiler kanunlardaki gzellikten bahsederler. Bu, kanunlarn matematikyaps itibariyle gze hitap etmesi, inceleyenleri bylemesi veya enazndan artmasdr. Bir proteinin atom atom bytlm resmikarsnda hayranlk duymamak zordur. Molekler alemde bile bir gzelliksz konusudur. Canllar alemi zaten neredeyse gzellik zerine kuruludur.nk bir canl trn erkei gzel bir dii bulup onunla iftlemek ister vehayat bu sayede devam eder.

Gzel bir iir yazabilmek veya byle bir iirin gzelliini takdir edebilmekinsanda gzelligi anlama ve deerlendirme duygusu olduunugstermektedir. Bu duyguyla insan yldzl gkyzne, tropikal ormanlaraveya okyanus diplerine baktnda bu muhteem manzaralar onu

bylemektedir.

Gzellik ve Evren

Kainattaki gzellik kainatn Yaratcs hakknda bize fikir verir. Gzelliknedir? Her eyi yerli yerinde olmas, grnt ve manzaralarn insann iineferahlk ve lezzet vererek akmas gibi tabirlerle aklamaya altmz bireydir.

Fizikiler kanunlardaki gzellikten bahsederler. Bu, kanunlarn matematik

yaps itibariyle gze hitap etmesi, inceleyenleri bylemesi veya enazndan artmasdr. Bir proteinin atom atom bytlm resmikarsnda hayranlk duymamak zordur. Molekler alemde bile bir gzelliksz konusudur. Canllar alemi zaten neredeyse gzellik zerine kuruludur.nk bir canl trn erkei gzel bir dii bulup onunla iftlemek ister vehayat bu sayede devam eder.

Gzel bir iir yazabilmek veya byle bir iirin gzelliini takdir edebilmekinsanda gzellii anlama ve deerlendirme duygusu olduunugstermektedir. Bu duyguyla insan yldzl gkyzne, tropikal ormanlara

veya okyanus diplerine baktnda bu muhteem manzaralar onubylemektedir.


13/84

Hayatn anlam nedir?Sevmek ve sevilmek. renmek ve bildiklerini yaamak. Hayat olduugibi kabullenmek. Zorluklara kar sabredebilmek. Nimetlere kretmek veaztmamak. marmamak, kstahlamamak her zaman edebi korumak.

Niin Varz?

Herey zddyla bilinir. Saln kymetini hasta olunca anlarz. Nimetlerindeerini a olunca, grmenin deerini ama birini grnce anlarz. Varln

anlam da yoklukla bilinir...

Hayatn deeri ve anlam da lmle bilinir. Bunun iin lm sk skhatrlamak tavsiye edilmitir. lm dnmek hayatta olduumuzu ve buhayatn en gzel ekilde deerlendirilmesi gerektiini bize bildirir.

Hayat ok karmak olgularla, imtihanlarla doludur. Bazen kaybettiimizzaman kazanrz, bazen kazandmz zaman kaybederiz. En iyisi hayatolduu gibi kabullenmek, kabul edebilmektir. nk bir de te dnya,lm tesi hayat vardr. Orada nasl muamele

greceimizi bilmiyoruz. Bildiimiz birey varsa, hibireyinkaybolmayaca, tamamen adilane daha da tesi rahmani bir karlkbulacamzdr. nk Allah- Teala rahmetim gadabm gemitir,Allah nefsine rahmeti yazd gibi haberler vermitir.

Hayattan zevk almay herkes ister. Ama zevk budalas olmamak gerekir.Hayattan gaye iman- billah, marifetullah ve muhabbetullahtr. Varlzmeden, neyin ne olduunu en azndan temel dzeyde anlamadanyaamak insana yakr bir davran deildir. Bilenlerlebilmeyenler bir olmaz. lim ok nemlidir. nsan ncelikle gerei, hakikatiaratrmaldr. Bu varln nereden gelip nereye gittiini, arkasnda ne

olduunu nemsemelidir. Hakikat ak insan kainatn sahibine, Yaratcsnagtrr. Kalbte yanan iman nuruyla kainata baklnca herey bambakagrnr, hereyden Allah'a giden bir yol bulunabilir.

Marifet tanmak demektir. Allah bizi bu dnyaya kendisini tanmamz iingndermitir. Kainat, eya ve hadiseler hep O'nu tantan mesajlar ierir.Bize den bu mesajlar anlamaya almaktr. En byk mesaj Allahnkitab Kuran- Kerimdir.

nsanlarn ounun cehennemlik olmas ya da gerekten uzak yaamalarkainatn varln abes yapmaz. nk tarih iinde ok deerli insanlar,insan- kamiller de yaam, varln ne anlama geldii zerinde derin derindnmlerdir. Onlar, Sen bu gkleri ve yeri bouna yaratmadn der,


14/84

yaratln hikmeti zerine dnrlerdi. Kuran ise bu yaratln insannimtihan iin olduunu bildirmektedir.

Kainat hayatla, hayat insanla deer bulmutur. nsann Allah nazarndadeeri kymeti ok fazladr. Zaten kainatn yaratlmasndan maksat

insandr. Zamandan ve mekandan mnezzeh olan Allah yere gesmam, mmin kulumun kalbine sarm buyurmutur.

nsann Allah bilme abas elbette sonulanacak trden deildir. Busonsuz bir sretir. Ebedi hayatta devam edecektir. Burada gremediimizRabbimizi orada grme imkan olacaktr. Kii bu dnyada edindii marifetufkuna gre cennet nimetlerinden istifade edecektir. Dolaysylamarifetullah konusu, marifette derinlemek ok mhim bir meseledir.

Allahn 99 ismi bize bildirilmitir. Bu isimleriyle srekli Onu anmak, Onuisimleri ve fiilleriyle, icraatiyle tanmaya almak Allah katnda okdeerlidir ve Allah sevgisini dourur. Allah sevgisi kalbte olutuu zamandnyann dadaas insana zarar vermez, korkulacak hibirey kalmaz.nk kainatn sahibi o kiiye dost olmutur.

Hikmet

Eyay olduu gibi bilmek diye tarif edilen hikmet ayn zamanda olaylararasndaki ilikileri kavrama anlamna da gelir. Bir eyin hikmetini bilmekonun niin yle olduunu anlamak demektir. Bu dnya hikmet yurdu, brdnya yani ahiret ise kudret yurdudur. Burada her ey bir sebebe

balanmtr. Gerein bilgisi gizli ve perdelidir. Doruya ulamak veyaevreni anlamak bir aba gerektirir.

Kime hikmet verilmise ona pek ok hayr verilmitir ayeti hikmete sahipolmann ok deerli olduunu anlatmaktadr. Baa gelen her olayn birsebebi hikmeti vardr. Bir ayet-i kerimede banza gelen ktlklernefsinizden, iyilikler ise Allahtandr buyurulur. Hibirey sebepsiz ve boyere deildir. Bu ilikileri ve Allahn ahlakn anlayp ders karmamzistenmektedir.

Mesela Allah ou zaman affeder ama baz zaman gelir ikaz eder. O, en

byk terbiyeci Rabbl alemindir. Hatalarmzdan ders karmamz gerekir.Hayat bilinli yaamak hikmete gtrr. Hikmet sahibi kii hayatndanikayette bulunmaz, bir bela bir musibetle karlanca vardr bir hikmetider. nk her ey Allahtan gelmektedir.

Erzurumlu brahim Hakk Hz bunu ok veciz ve gzel yle ifade etmitir:

Hak erleri hayrerlerSen sanma ki gayr eylerMevla grelim neyler

Neylerse gzel eyler


15/84

Peygamber Efendimiz (Aleyhissalat Vesselam)

Alt haslet ile dier peygamberlerden stn klndm: Cevmiulkelim(ok mn tayan szckler) bana verildi; (dmann yreine atlan)korkuyla bana yardm edildi; ganimet mallar bana helal klnd; yeryzbenim iin mescid ve tahr (temiz) klnd; yaratlmlarn hepsinegnderildim ve peygamberler benimle son buldular

Tirmizi, Siyer, 5

Dnya ile benim ne alkam var. Ben, dnyada bir aa altnda glgelenipde brakp giden bir yolcu gibiyim.

Tirmiz, Zhd, 44; bn Mce, Zhd, 3

hsan senin Allah gryor gibi Ona kulluk yapmandr; sen Onugrmesen bile O seni gryor...

Buhar, Tefsr (31) 2; Mslim, man, 5, 7

Cennet epeevre nefsin houna gitmeyen eylerle sarlm, cehennemde (beden arzu ve itihlar kabartan) ehevtla...

Buhr, Rikak, 28; Mslim, Cennet, 1

Ben salih kullarma, telerde, yle eyler hazrladm ki, ne gz grm, nekulak iitmi ne de kimsenin hayaline gelmitir.

Buhr, Tevhid, 35; Mslim, Cennet, 4, 5

Hikmetin ba Allah korkusudur.

El-Mnv, Feyzl-Kadir-3:574, Acln, Kef'l-haf, I, 421

hlasl Yaam

hlasl kullua Allah ok deer verir. hlas saf, katksz, duru demektir.Yani Allahn rzas dnda bir gaye gtmeden yaplan iler, ameller,hizmetler ihlasldr. Benlik dncesi olmadan, ben yapyorum, benediyorum demeden kendini sfrlayp her eyi Ondan bilerek yaplanalmalar deerlidir.

nsana hidayeti, hizmet ak ve evkini veren Allahtr. Allah bizi baz hayrlilerde kullanabilir. Burada bize den bu gerei fark etmek vekretmektir. Yzbinlerce batl inan ve inan iinden tek doru yol olan


16/84

slam kabul etmek, Kurana inanmak ve balanmak, peygamberimizitanmak ve sevmek en byk ltuf ve ihsanlardr.

hlas kran manilere kar ok dikkatli olunmaldr. eytan ihlasl kullarlaok urar. Eer ihlas bozulmazsa eytan baarl olamaz ama ihlasta

problem olursa eytan eksik gedikleri kullanarak insan drebilir. Meselarahat etme dncesi ihlas bozar. Aslolan Allahn deer verdii eyleriyapmak, kendini deil bakalarn dnmektir. Kii kendisi iin istediinibakas iin istemezse kamil mmin olamaz.

Dnya nimetlerine tamah gstermek de ihlas krar. Dnya ksa bir sreiin uradmz bir misafirhane gibi grlmelidir. Zaten ecel gizlidir.Dnya kesben yani alma ynyle deil kalben terk edilmelidir. Kalptednya sevgisi olmamaldr. En salkls orta bir yol tutup her eydedengeyi yakalamak, ne ok byk zenginlere zenmek ne de isyanettirecek derecede fakirlie dmektir. Eldeki imkanlara her zaman kanaatedilmelidir.

Aslolan mminin gaye-i hayalidir. dealist insan dnyevi imkanlar birerara olarak grr. Basit eylere balanp kalmaz. br dnyann ok dahagzel olduunu, cennet hayatnn bu dnyann en mutlu hayatylakyaslanamayacak lde stn olduunu bilir. Allah daha ok tanminsanlar ise cenneti dahi hedef yapmaz, Onun honutluunu, rzasn,marifetini ve muhabbetini ararlar.

hlas, mmin kardelerimizin baarlaryla gururlanmay, onlarn baarsn

kendi baarmz gibi grmeyi gerektirir. nk btn mslmanlar tekvcud gibidir. Birbirilerine dayanarak, birbirinin kusurlarn grmeyerekdaha tevik ederek mslmanlk, slam toplumu geliebilir, glenebilir.

nsan zerine

nsann mahiyeti nefis, akl ve kalb denilen ana unsur zerine tesisedilmitir. Nefis insandaki biyolojik yn seslendirir. Ben acktm, unauna sahip olmak istiyorum diyen nefistir. Akl veya zihin insann bilgiye

bakan ynn temsil eder. Doruyu yanltan ayran, dnmeyi yapanmeleke akldr. Kalb de duyulan hissedilen eylerle ilgilidir. Sevgi,merhamet, tevazu, kibir, korku, mit hep kalbte yer alan duygulardr. manda kalbte Allahn yakt bir nurdur.

nsan Allah- Teala ile kalbiyle irtibat kurar. Ba gz ile grlemeyen bazeyler kalp gz ile grlr, anlalr. nsan sahip olduu bu l yapydengeli kullanrsa ykselir. Sadece aklla yaamak birok ynden eksiklikdourur. Mesela insann baz duygular krelebilir. Akl ihmal etmek dedoru yanl demeden pek ok eyin peinden srklenmesine yol aar.

Nefis terbiye edilirse insan ahlaken olgunlar. Hep ktl isteyen bencilnefis ki bu nefsin ilk mertebesidir, kendini sorgulamaya eletirmeye


17/84

balarsa kendini knayan nefis adyla anlmaya balar. Allah Kuranda bu trnefis zerine yemin etmitir. Sorgulanmadan yaanan hayat yaanmayademez. nsan hayvandan ayran farklardan belki de en nemlisi budur.

Nefse daha sonra eitli ilhamlar gelmeye balar. Bunlar eytandan veya

melekten gelebilir. eytani olan ilham Rahmani olandan ayrmak iin kitapve snnet ok iyi bilinmeli, Peygamber Efendimizin (s.a.v) ve bykvelilerin hayat, davranlar, esas alnmaldr. Kitap ve snnete aykr birilham geliyorsa bu eytandandr.

Tatmin olmu nefis demek olan nefs-i mutmainne mertebesinde ibadetlerkiiye zor gelmez bilakis zevk verir. Allahn emir ve yasaklarna uymakkonusunda kii zorlanmaz. Nefs-i radiye mertebesinde kul Allahtan raz,nefs-i mardiyye mertebesinde Allah kuldan raz olur. Bu mertebelerigeenler safiye ve kamile mertebesine ularlar ki bylelerinin says okok azdr.

Akl doruyu yanltan ayran, olaylar arasnda sebep sonu ilikilerikurmamza yarayan bir nurdur. Akln kullanmayanlar karanlk iindekalrlar. Bir saat tefekkr bir sene nafile ibadetten hayrldr. nk insanhayvanlardan ayran evrenin mkemmelliini alglayabilme, buradanYaratcnn sanat ilmi ycelii karsnda hayrete varabilmesidir.

Ayrca akl pratik hayatta da yanllardan bizi korur. Tecrbelerdensonular karr. Bir mslman ayn delikten iki defa sokulmaz. Sistematikdnr, tedbirli temkinli olur. Risk analizi yapar. Bir eye karar verirken

nem srasna gre her eyi hesaba katar. Yapt ii mkemmel eksiksizyapmaya alr.

Kalbin mertebeleri ise sonsuzdur. Cenab- Allah Yere ge smam,mmin kulumun kalbine sarm buyurmulardr. Kalb insandaki maneviduygularn merkezidir. Gayb aleminden gelen feyizleri, nurlar cisim alemiolan bedene tar. slami heyecan, sevgi, dostluun scakl hep kalpteduyulur.

Kalple yaplan Lailaheillallah zikri ok deerlidir. Kalbin Allah dndakieylerle yani masiva ile alakasn keser. Zaten kalpler ancak Allah

anmakla tatmin olur. Dnyevi zevkler geici bir haz verse de arakasndanznt, elem ve keder brakr. Mhim olan kalbin ibresinin her zamanAllah, Allahn honutluunu gstermesidir.

nsan- Kamil

slam dininin ayrc zellikleri haya ve edeptir. Haya imandandr. slam dinibyl bir dindir. Akl ve mantn ok ok tesindedir. Tm varln ak,sevgi ve muhabbet zere kurulu olduunu syler. Her ey Allah yani

Yaratcsn tesbih etmekte, yceltmekte, vmektedir fakat insanlar bunuanlayamazlar. Gzle grlmeyen varlklar vardr ve kainatn tedbir ve


18/84

idaresinde Allahn emirlerini icra etmekte, mahlukatn tesbihatn daAllaha arz etmektedirler.

Byle elle tutulmayan, gzle grlmeyen eylerin bulunduu bir dnyadayaadmz bir realitedir. nsanda bu gayb alemine alan pencereler

hkmnde latife denilen duygular, alclar yaratlmtr. Bunlardan enbilineni, kalp veya gnl diye isimlendirilen insani duygularn merkeziotura diyebileceimiz latifedir. Sevdiimiz birini ya da bir eyi kalbimizleseveriz. mann otura kalptir. Kalp katlaabilir ya da kararabilir. Budurumda temizlenmesi saflatrlmas gerekir. Bu da kalpteki manevihastal mesela dnya sevgisi, mecazi ak, riyakarlk, yalanclk vb tespitve tedavi ederek mmkn olur.

Maddi hastalklar iin tb doktorlar olduu gibi, manevi hastalklar iin degnl doktorlar vardr. Bata peygamberler ve onlarn yolundan izindengiden evliyaullah, ki bunlara kamil insanlar denmitir, kiileringnllerindeki hastalklar tedavi eder ve onlara gerek insan olmannyollarn gsterirler. Ahlakn gzellemesi, imann kemale ermesi, kalpteAllah sevgisinin ve kulluk bilincinin artmas kamil insanlarn rehberliindegerekleir.

Mutlak manada insan- kamil Peygamber Efendimiz (sallallah aleyhivesellem)dir. Alimler Onun varisleridir. Olgun insan diye tercmeedilebilecek insan- kamil tasavvufi literatrde Allahn isim ve sfatlarn enparlak ekilde yanstan aynadr.

slama Gre Bilimslama gre bilim Allahn izin verdii lde evreni anlamaya almaktr.Allah- Teala evreni rastgele deil belli bal kurallara gre yaratmtr.Evrene fizik ilmi asndan baktmzda bu kurallara fizik kanunlardenmektedir. Kimya veya biyoloji asndan da her bilimin kendine grekanunlar vardr.

Gnmz biliminin temel problemi sebep sonu ilikilerini bulup kanunlarortaya koyduunda bu kanunlar sayesinde evrenin o ekilde ilediiniifade etmesidir. Mesela havaya atlan ta niin yere der sorusuna fizik

bilimi ekim kanunu diye cevap verir. Halbuki ekim kanunu soyut birifade, bir isimden ibarettir. Fizik evreni etkileyebilme gcn neredenalabilir? Kat zerinde yazl matematiksel bir ifade olan bir kanunun,evrende uygulanabilmesi iin cisimleri ekim kanununa uyduran bir golmaldr. te bilimin problemli taraf budur. Kanunlarn neden varolduklar, neden geerli olduklar sorgulanmamaktadr.

Kanunlarn karakteri de ilgintir. Mesela fizik kanunlar evrenin her yerindeayndr, hi deimez. Zamanla da deimezler. Byk kk demedenevrende her ey bu kanunlara uyar. Mesela ekim kanunu karsnda bir

galaksiyle bir atomun fark yoktur.


19/84

Kanunlarn varl da bir muammadr. Evrenimiz hibir kanun ve kuralnolmad bir evren de olabilirdi. Sonsuz kanun takmndan yani kmesindenbelli kanunlarn seilmesi de bir iradeyi bir seimi akla getirmektedir.

Her eyi bilememize ramen baz eyleri bilebiliyoruz. Kainat bu ekilde

kurulmutur. Kainat hakknda kurduumuz modellerle her geen gn dahahassas hesaplamalar yapabiliyoruz. Fakat bu modeller gerei ne kadaryanstr ondan emin olamyoruz. Bildiimiz tek ey bunlarnhesaplamalarmzda kolaylk saladdr.

Yani evrenin yaps ve ileyiini tamamen yanl biliyor olabiliriz. Fakat okilgin bir ekilde kurduumuz modeller hesaplamalarda deneylerle okuyumlu sonular vermektedir. Klasik mekanik kainat bir saat gibimodellemiti. Kuantum mekanii ise kainat bir bilgi ak olarakdnmektedir. Yaadmz boyutlarda her ikisi de birbirine yakn sonularvermektedir.

lim bir nokta idi, cahiller onu oaltt Hz Ali (ra) ye izafe edilen birszdr. Buradaki nokta tevhid, yani Allahn birlii noktasdr. Kuran btnbilgiyi ierir ama srlarn zmek gerekmektedir. slama gre bilim, Kuranayetlerini ve hadis-i erifleri esas alarak kainat, eya ve hadiseleriyorumlamaktr.

Kuran- Kerimde her eyin bir lye gre yaratld, yldzlarngezegenlerin gnein hareketlerinin hep bir hesaba gre olduu apakbelirtilmitir. Bilim adamna den Kurandaki iaretleri fark edip ona gre

aratrmalar yapmak ve bulduu eyleri mutlak kabul etmeyip kendianlaynn rn olduunu ifade etmektir. nk Kuran herkesekabiliyetine gre farkl eyler anlatr.

Kainatn leyii

Evreni ok eitli ekillerde modellemek mmkndr. Fabrika gibi, saatgibi dnmek ya da bir bilgisayara benzetmek En iyi anlama yollarndanbiri de kainat bir kitaba benzetmektir.

KUANTUM DNYASI

Bu yaznn amac kuantum fizii hakknda btncl ve doyurucu bir bilgivermekten ok okuyucuyu meraklandrmak ve kafasnda soru iaretlerioluturmaktr. Maddenin akl almaz davran, paralel evrenler teorisi,bilin, varolma ve uurlu gzlem gibi konularda siz okurlarmza biliminsnrlarnda keyifli bir yolculuk yaptrmak istiyoruz.

Kuantum fiziini kimse anlamyor feynman


20/84

Bir teoriyi icad edenler dahi anlamyorsa bakalarnn anlamas naslbeklenir? Feynmann formlasyonuna gre bir parack mesela birelektron bir noktadan dier bir noktaya giderken olas btn yollarngerekleme ihtimali hesaba katlr.

Maddenin davran aklalmaz yani klasik manta uymuyor

Klasik fizikte bir maddenin uzay-zamanda yani evrende sadece biryrngesi vardr. Kuantum fiziinde ise sonsuz yrnge mmkndr vekarmza kmaktadr. Bunun en basit bir rnei ift yark deneyindekarmza kar.

Bir elektron iki yarktan birden geiyor

Tek bir tanecik olan elektron nasl iki yarktan birden geer ve giriim

deseni oluturur? unu da belirtelim ki, elektronun hangi delikten getiinitesbit etmek iin bir dzenek kurulduunda elektron bu sefer tek yanibelirli bir delikten gemekte, giriim deseni de bozulmaktadr. Nasl birdeney tertib edersek elektron da ona gre davranmaktadr. Kainatasorduumuz sorunun ekline gre bir cevap almaktayz

Schrodinger denklemi olaslklar veriyor

Bir fiziksel olayn gerekleme olasln veren denkleme veya formleSchrodinger denklemi denir.

Kuantum fizii artc ok edici bir teoriKlasik fizikteki nosyonlar (kavramlar) iyiden iyiye altst edildii iinkuantum fizii anlalmas g kabul edilmesi zor bir teori bir dncesistemi olarak durmaktadr.

Transistr, bilgisayar, internet, laser, hep fizikilerin kefidir

Kuantum fizii maddenin doasn anlamamz salar. Bunun neticesindede maddenin zelliklerini kullanarak yeni teknolojik uygulamalar doabilir.

Yariletkenler, nanoteknoloji, ipler, elektronik devreler

Evrendeki birlik

Ayr gibi grnen nesnelerin arasnda eitli balar vardr. oklukta birliktecelli etmitir. Farkl farkl nesneler ve hadiseler ayn kurala greilemekte, ok eitli varlklarn hareketlerinin arkasnda ayn el mahedeedilmektedir.

Birleik alan teorileri


21/84

Fizikilerin en byk hedeflerinden biri evrenin farkl ynlerini veyazelliklerini tarif eden teorileri birletirebilmektir. nk evren tek bir yapolduuna gre evrenin farkl ynlerinin tarif eden teoriler arasnda bireliki olmamaldr. Buna evrendeki zerafet ya da simetri diyebiliriz.

EPR paradoksu

Einstein, Podolsky ve Rosen kuantum fiziinin non-lokal (yerel olmayan) birteori olduunu ispat ederek teorinin tutarl olmadn gstermek istediler.Yerel olmamak demek kainatn bir blgesindeki bir paracn baka birblgesindeki baka bir parac k hzndan daha hzl bir ekildeetkileyebilmesidir. Uzaktan etki olarak da anlatlan bu fenomen izafiyetteorisiyle elimekteydi.

Telepatik ba

Birbirilerinden ok uzak iki parack arasnda sanki yan yanalarm gibi birba tespit edilebilmektedir. Bu kuantum fiziininin bir zelliidir ve klasikfizikte mmkn deildir.

Lokalitenin bozulmas krlmas

Kuantum fiziinden nce hibir teori lokaliteyi bozmamt. Yani khzndan da hzl etkileimler iermiyordu. Kuantum fiziine gre muazzammesafelerdeki nesneler anlk olarak birbirinden haberdar olabilir birbirinietkileyebilir.

Paralel evrenler teorisi

(Fizik) kanunlar birbirinden azck farkl sonsuz evrenin bulunduudncesi veya varsaym son zamanlarda kuvvet kazanmaya balamtr.Bu teori kuantum fiziindeki paradokslar zd iin kabul grmeyebalamtr. Mesela ift yark deneyinde bir elektronun iki yarktan birdengemesi, evrenlerin yarsnda bir delikten dier yarsnda dier ikincidelikten geerek tek evrende imkansz grnen bir olay mmkn halegelmektedir.

Einstein, Tanr zar atmaz dedi ve kuantum fiziini kabuletmedi

Einstein, deterministik bir evrene inanyordu. Fiziksel sistemlerindeiiminin olaslk hesaplarna gre cereyan edeceini kabul etmedi.

Belirsizlik ilkesi Heisenberg olaslklar herey mmkn

Belirsizlik ilkesine gre bir elektronun hzyla konumunu ayn anda

lemiyorduk. Maddenin zelliklerinin doasnda bir belirsizlik vard.


22/84

Kuantum fizii ve bilin

Kuantum fiziinde bilincin nemli bir rol olduu dnlmektedir. nkfiziksel byklkler gzlem olayyla gereklik kazanmakta bunu yapan dabilinli gzlemci olmaktadr.

Gzlem olay uur lm problemi

lm problemi kuantum fiziinin en etin ve en felsefi problemidir. nkfiziin iine uuru yani bilinci sokmak demek, fiziin tmden deimesidemektir. Fakat uuru da evrenin ileyiine yerletirmek daha net basit vetutarl bir resmin olumasna meydan vermektedir.

dealist dncede evren ve maddenin mahiyeti

dealist dnceye gre kendi ayaklar zerinde duran kendi banavarolan madde diye bir ey yoktur. Evren uurlu varlklar ve onlaraverilen alglardan ibarettir. Bu uurlu varlklar yaratan ve o alglar verenTanrdr. Bir misal vermek gerekirse, mesela beynimize ok fazla miktardaduyu verisi gz, kulak vs gibi organlardan her an gelmektedir. Bu verilerinkayna idealizme gre d dnya deil Tanrdr. Kendi terminolojimizlesylersek, Allah bize dnyada her an farkl eyler gstermekte, farkleyler yaatmaktadr.

Zamanda yolculuk

Zamanda geriye doru yolculuk birtakm elikiler dourduundanmmkn grlmyordu. Fakat paralel evrenler teorisine gre zaman iindegeriye giden bir zaman yolcusu iki farkl paralel evrene geiyapabilmektedir. Bu da paradokslar nlemektedir. teki trl gemiegidip bykbabasn bykbabas henz ocukken ldren bir zamanyolcusu ne olacaktr? Gerekten ldrmeye muvaffak olsa hi domamolmas gerekirdi. Bu da bir paradokstur nk o zaman bykbabay kimldrecektir?

Gzlemi yapan uurlu egolardr.

Ego, uuru olan, yani evresinin farknda olan bir znedir. zne, grdya da iittii zaman, uurlu bir gzlem yapm olur, tabi zel olarakuursuz bir halde mesela uyurgezerlik vb halde bulunmuyorsa Bu uurlugzlem kuantum fiziine gre dalga fonksiyonunun kmesine vepotansiyel varln somut gerek varlk haline gelmesine yol aar.

Hibirey uurlu olarak gzlenmedike var olmaz.

Bir eyin varlndan bahsedebilmemiz iin onunla temas kurmamz, onun

zelliklerini bilmemiz gerekir. Burada bir rnek vermek gerekirse hikimsenin okumad bir kitap ve o kitabn iindeki bilgi yok hkmndedir.


23/84

Hibir katlmcnn olmad bir seminerin hibir anlam yoktur. Modern fizikde bu temel inan dorulamakta, lm yaplmadan fiziksel byklkleringereklik kazanmayacan sylemektedir.

Ruh ve madde

Ruh ve madde varln iki boyutudur. Ruh ona verilen cihazat vastasylagzlem yaparak maddeyi yokluk halinden varlk haline yani potansiyelvarlktan somut gerek varla ya da ilmi vcuddan hakiki vcudakarmaktadr. Tabi ki bu yaratma fiilini Cenab- Hak yapmaktadr fakat hereyde olduu gibi burda da ince bir perde vardr. Hatta perde yok gibidir.

Sicim teorisi, karadelikler, dier alemlere gei-yolculuk

Sicim teorisi fizikilerin gelitirdii en son teorilerden biridir. Paracklarn

nokta eklinde deil sicim eklinde olduunu varsaymtr. Byk yldzlaryakt bitip kt zaman karadelik olurlar. Bu karadeliklerden k dahikurtulamamaktadr. Karadeliklerin dier evrenlere alan kaplar olduueklinde speklasyonlar mevcuttur. Sicim teorisine gre evren 11boyutludur.

CERN de yzyln deneyi

CERN aratrma merkezinde geenlerde yaplan deney, fizikilerinteorilerini test etmek iin yaptklar nemli bir deneydi. Asl amalardanbiri maddenin zelliklerinden biri olan ktlenin nasl olutuu idi.

Ktlenin orijini

Ktle kavram genel ekim olgusunda ve eylemsizlik fenomenindekarmza kar. Cisimlerin niin ktleye sahip olduklarn hala bilmiyoruz.

Tanrya ihtiya duymadan evreni aklama, Hawking

Son dnem fizikilerinden S. Hawking, fiziin ileri gitmesiyle belki deyalnzca baz denklemleri kullanarak Tanr kavramna ihtiya duymadan

evreni aklayabileceini iddia etmitir. Halbuki burada Allah bilgisinineksiklii apak grnmektedir. Allah, baz felsefecilerin dnd gibievreni balatp kendi haline brakan bir ilah deil, her an her yerde hazr venazr denklemlere geerlilik ve hayat veren, bir ve tek olan Allahtr

Kuran- Kerimin derin srlar

Kuranda apak anlamlar dnda mecazi, kinayeli, sembolik anlatmlar damevcuttur. Kuran ezeli ve sonsuz ilim sahibi Zattan geldii iin bazalimlere gre iinde her eyi ierir. Fakat grebilmek iin srlarna vakf

olmak gerekir.


24/84

Hereyin ilmi mevcut

Ya ve kuru ne varsa bu kitaptadr ayetinden yola karak Kuran- Keriminsonsuz bilgi ierdii, her eyi anlatt anlalabilir. Tabi bunu kabul etmekde bir iman meselesidir.

Sonsuz ilim sahibi Zattan geliyor

Allahn ilmi sonsuzdur. Gemiten gelecee yaplacak her eyi bilir.

Ik metaforu, aydnlanma, akl bir nur

Nur kavramnn pek ok anlam vardr. Bunlardan bir tanesi de aklnurudur. nk cehalet, bilgisizlik karanlndan insan aydnla karanakl nurudur.

Tasavvuf ve kuantum fizii ilikisi

Her iki anlayta da gerekliin temekli madde deil uurdur. Ruh ve manamadde zerine baskndr. Mesela kuantum fiziinde gzlem ve gzlemcisonucu etkiler. Ortada bamsz bir gereklik, kendinde nesne yani maddeyoktur. Madde bir yaklamdr.

zgrlk postmodern anlay yeni kltr kesin doru yokbelirsizlik esas

Benlik kar tarafla ilikiden ibarettir. Gereklik sosyal olarak oluturulur.Doru bilgi konusunda tek bir otorite yoktur, eitli grler vardir.

Madde nedir?

Madde aslnda bir program yani kurallar btndr.

Hayal ve rya

Hayal ya da ryada duyu verileri beynin dndan gelmez. Bunlar bilincinfarkl boyutlar olarak dnmek mmkndr.

Kurallar btn kanunlar fizik

Evrendeki her para her sistem fizik kurallarna gre ilemektedir. Fizik isebelli sayda temel kuraldan olumutur.

letim sistemi evrenin doas yaps

Evren belli kurallara gre ilemektedir. Bilim adamlar bu kurallar bulurmhendisler bunlardan faydalanarak teknoloji retir.


25/84

Ik hzna ulamak: Inlama

Inlama insanolunun idealidir. Ik hzyla bir yerden bir yere gitmektir.

Klliyet Kesbetmek

Mesela herkes tarafndan okunan beenilen bir yazar olmak klliyetkesbetmektir. Evrensel olma ya da klasikler arasna girme baz sanateserlerine nasip olur. Ama insan ruhu klliyet kesbetmeye ak elverili biryapdadr. Baz insanlar mesleklerinde ok ileri gidip herkes tarafndanbeenilen sevilen ya da deer verilen karakterler haline gelirler. Bunaklliyet kesbetme denir.

badetlerde klliyet kesbetme o iin zirvesine kma, idealini yakalama vebtn evrenle bir olup o ibadeti gerekletirmedir. Canl cansz btn

varlklarn ibadetini Mabud-u Mutlaka arzetme, onlar bir btnnparasym gibi grme, hepsini layk olduu yerde yaratan Allaha hamdetme gibi eylerle klliyet kesbedilir.

nsandan evrene srama uurla olur. Kozmik uur denilen ruh halineerien kii tam bir skunet ve huzur bulur. nk paralarda grlmeyenbyk resim artk ortaya kmaya balamtr. Byk resmi gren hikmetsahibi olur. Her eyin her eyle balantsn, neyin niin olduunu anlar enazndan hisseder. Onun iin karanlk bir nokta kalmaz. Her ey byk birbirlik srrnn gz kamatran tecellileri iinde nura gark olur.

Czi iken klliyet kesbetme, yani, para iken btn olma terbiye vegeliimle olur. Her insan doduunda ailesinin, milletinin bir parasdr.Evrensel olmak, klli hakikatlere yani btncl her yerde geerli olanprensip ve gereklere ulaabilmek iin ok iyi bir eitim almas, kendinigelitirmesi ve iradesini en verimli ekilde kullanmas gerekir.

ou insan her bakmdan klliyet kesbedemez. Klli hakikatlerin belli birparasna ulaabilir. Tam anlamyla klliyet kesbetmi ruh, Efendimiz sav,klli hakikatlerin tamamn ieren kitap ise Kuran Kerimdir. Dier btninsanlar Ona benzedikleri lde deer kazanrlar. nk o btn gzelahlak cem etmi yani kendisinde toplamtr. Yazlan btn kitaplar vesanat eserleri de Kurandan pay aldklar lde mutlak geree yaklamolurlar.


26/84

MATRIX FLMNDEN YOLA IKARAK DETERMNZM ve

ZGR RADE KAVRAMLARININ SLM TASAVVUFU

BAKI AISINDAN BR NCELEMES

[ 16 Temmuz 2003, stanbul ]

Al Konumas:

ncelikle hepiniz ho geldiniz. Kuantum fizii, tasavvuf, determinizm ve

zgr irade balamnda zgrlk sorununu gncel ve popler bir film olan

Matrix zerinden deerlendireceiz bugn burada. Konumacmz Sn. Salih

ADEM, A.B.D. Maryland niversitesinde felsefe doktoras ve fizik yksek

lisans yapmakta. Kendisinin ismini medyadan duymu olabilirsiniz.

Uluslararas Fizik Olimpiyatlarnda Trkiyeye orta te iken bronz ve lise

birinci snfta ilk altn madalyay kazandrarak o zamann medyasnda

hakknda epey yazlmt.

Sz Salih ADEM e veriyorum.

I. Blm

Salih ADEM: Teekkr ediyorum, ho geldiniz. smailin dedii gibi Matrix

filmini bir k noktas yaparak bir takm felsefi sorunlar birlikte tartmak

ve incelemek iin buradayz, bir araya geldik. Her halde ou dinleyici

Matrix filmini izlemitir. Ben de burada da birka defa izleme imknbuldum Trkiye de, daha nce ABDde de izlemitim. Tabi ok deiik

tabakalar ve katmanlar olan bir film. Felsefeden, psikolojiye, sosyolojiye,

oradan belki bilim kurgu ve sanat ynleriyle de ok deiik alardan

deerlendirilebilecek bir film. Benim daha ok burada ortaya koymak

istediim perspektif, Matrix in felsefi arka plan ve Matrix ile ortaya kan,

gndeme getirilen, tartlan bir takm temel felsefi sorunlar ve bu

sorunlara bilhassa slam tasavvufunun getirmi olduu cevaplar. Niinslam tasavvufu dersek, iinde bulunduumuz topraklarda yaadmz bir


27/84

din slam ve yine bu topraklarda yaam Mevlana gibi, Yunus Emre gibi

byklerin, sayg duyduumuz insanlarn ortaya koyduu ve yaad bir

gelenek var. Bunun tesinde belki slam dnyasnda ite Muhyiddin Arabi,

mam- Rabbani ve Abdlkadir Geylani gibi byk zatlarn ortaya koyduu

sistematik, felsefi nitelikleri olan almalar var. Tabi bunlara felsefi alanda

alma demek belki biraz tam doruyu, gerei yanstmayabilir ama

felsefi problemlere en azndan deiik bak alar getirdiklerini

grebiliyoruz.

Evet, Matrix te ortaya konan en temel sorun, d dnyann varl veya

gereklii sorunu. Bu soruna verilen cevap noktasnda ok deiik felsefi

akmlar tarih ierisinde ortaya km. Bunlar ite materyalizm, idealizm

vesaire gibi snflandrmak mmkn. ki ana problemi aslnda incelemek

istiyorum burada. Bir tanesi dediimiz idealizm-materyalizm tartmas,

yani gereklik dediimiz ey, temelinde manevi veyahut da zihinsel mi ya

da maddi veyahut da cismani mi? Dier ikinci tartma da determinizm ve

zgrlk tartmas veya determinizm, indeterminizm veya slam' i

terminolojiyi kullanrsak ite Mutezile ve orta yol olan ehli snnet

ekollerinin bu kader meselesine getirdii yaklamlar. imdi bunlar tabi her

dinde, her toplumda, her ada nerdeyse tartla gelmi ve bireysel olarak

ta herkesin kafasnda zaman zaman mutlaka oluan sorulardr diye tahmin

ediyoruz. Birinci sorudan balayalm isterseniz; soru u: D dnyann

varln nerden biliyoruz? D dnyann varln... Elbette bu konuda ortak

bir cevaba varabiliriz. Bu da duyu verileri, yani dardan bize ulaan duyu

verileri, yani k, ses, dokunma, yani bu masann varln dokunma

duyusuyla alglyoruz. Yani beyne ulaan bir takm uyarlarda bu uyarlar

beyinde yorumlanyor, ileniyor, deerlendiriliyor ve bize bir d dnya

resmi oluturuyor beyin. Biz bu resimden yola karak bir d dnyann

varlna hkmediyoruz. Peki, ikinci sorumuz: madde nedir? Madde

dediimiz ey bu su, cam, tahta, koltuk, sandalye, genelde bunlar maddi

varlklar olarak bildiimiz eyler. Tabi hava daha byle elle tutulmayan

ama yine madde kategorisine alyoruz onu da. Nedir o zaman madde?

yle bir tanm belki sylenebilir bunlarn tabi hepsine itiraz edebilirsiniz


28/84

bunlar benim aklma gelen yaklamlar. Dokunarak, grerek, iiterek veya

daha baka duyu verileri ile varlna hkmettiimiz eyler. Yani fiziksel

nesneler, fiziksel dnyann olutuu yap ta diye bileceimiz bir ey

madde. imdi, sadece beynimize ulaan etkilerin uyarlarn

deneyimliyoruz. Yani bizim yaadmz deneyimler sonuta beynimizde

ulaan uyarlar. Bunun dnda bir eyi deneyimleyemiyoruz. Yani burada

unu demek istiyorum. Burada koltukla ben birebir bir iliki ierisine hi bir

zaman giremiyoruz. Bu koltuun benim beynimde oluturduu etkileri

ancak fark edebiliyoruz. Bu koltuktan yansyan klar gzme giriyor,

gzde retina tabakasnda birtakm kimyasal reaksiyonlara sebebiyet

veriyor oradan sinirlerle beyine iletiliyor, beyinde grme merkezinde

deerlendiriliyor falan. En sonunda beyinde olumu olan bir reaksiyonu

veya bir uyary ben algladm zaman burada bir koltuk var koltuun

kendisiyle veya d dnyadaki her hangi bir nesneyle direkt birebir bir

temasa hibir zaman geemiyorum. yle ise maddenin bamsz ve sabit

varlna nasl kani oluyoruz? Yani madde deimiz eyi dorudan

gzlemleyemiyorsak ya da dorudan temas kuramyorsak maddeyle,

madde diye bir eyin varln niin herkes byle ok doal, ok normal ve

artk sradan bir gereklikmi gibi kabul ediyor? Bu soruyu incelemek

istiyoruz ikinci olarak. Burada da biraz dnnce yle bir ipucu ortaya

kyor. Duyu verileri rast gele deil, birbirleriyle fevkalade karmak fakat

deimez bir dzen ierisinde bal. Yani yle diyelim, mesela u masa

bana bir takm duyu verileri sunuyor. Ben bu odadan ktm zaman, kp

gidiyorum mesela tekrar geliyorum, tekrar geldiimde ayn konuma

getiimde bu masadan bana tekrar ayn tr duyu verileri geliyor. Veya

gittiim zaman mesela ben gece diyelim yattm uyudum, ondan sonra

ertesi gn kalktm tekrar geldim ki bunlar mutlaka gzlemlemisinizdir

byle eyleri. Ne oluyor ayn konumdan ayn perspektiften baktm zaman

ayn duyu verilerini alyorum. Veya bir tan dmesini ele alalm. Bu ta

derse deiik pozisyonlarda grlyor. Ayn ta veya baka ta tekrar

attmzda yine belli zaman dilimlerin de yine belli noktalardan getiini

gryoruz. Dolaysyla kinatta gzlediimiz olay u: Rast gele bir duyu

verisi bombardmanna tabi tutulmuyoruz, byle sistematik ve dzenli bir


29/84


30/84

veya dnya hakkndaki btn kanaatlerimiz yanl olmu oluyor. Eer

Matrix deki gibi bir durum varsa yani. imdi bunun byle olup olmadn

bilemeyeceimiz iin tarih boyunca iki ana felsefi akm ortaya km. ki

varsayma dayanyor bunlar. Birinci varsaym materyalizm. Materyalizm

varsaym d dnya asl gerekliktir diyor, bizden veya bilinli

gzlemcilerden bamsz olarak vardr. Yani bu aslnda bizim doutan beri

devam ettire geldiimiz klasik anlaytr aslnda. Yani ounlukla hani belki

burada sorsak materyalist ka kii var diye, belki kimse el kaldrmaz ama

aslnda yaay tarzmza veya inancmza, pratik olarak bakldnda

materyalist olarak yayoruz. nk neden? Diyoruz ki masa veya

sandalye gerekten maddi bir varlk olarak var ve sabit. Ben burada

olmasam, bu masay gzlemlemesem bile bu masa burada olmaya devam

ediyor dediimiz anda aslnda biz materyalist ereve iine girmi

oluyoruz. Peki, bunu byle deildir diyen var m? Yani Bu gayet doal ve

kabul edilebilir bir ey deil mi? diye sorarsanz, tarih ierisinde deiik

filozoflar tarafndan sorgulanm. Mesela en mehurlar Berkeley. George

Berkeley adndaki rlandal filozof. Bu filozof var olmak, alglanmaktr

diyor. Yani bir eyin var olmas, alglanmas demektir. Yani alglanmayan

ey var olmaz. Yani ormanda bir aa dse, kimse onun sesini duymasa,

bu aacn dmesi bir grlt karr m? te idealist felsefeye gre bu

aa ses kartmaz. nk sesi alglayan idrak eden bir gzlemci yok, ses

kartsa bile ses kavramn veya sesin oluturaca hissi duyular

alglayacak bir varlk olmad iin ses kartp, kartmad dahi

sylenemez. Gibi bir cevap veriyor idealistler. dealistler ne diyor o zaman

asl gereklik bilin, yani nefs veya ruh dur. Burada tabi bilincin nereye

dayandn, ikinci nc blmlerde bilin konusuna girmeye alacaz.

Bilincin tam olarak srr zlm deil felsefede. Tartlagelen byk

problemlerdendir bilin dediimiz ey. uur yani. Biz nasl oluyor da belli

eylerin farknda oluyoruz. Farkndalk dediimiz ey mesela, bu farkndalk

illa ki benim kendi varlm veya kendi kiiliimi fark etmem deil o kiisel

farkndalk. Yani bireysel olarak benim kendimi bilmem. Veya ite Trk

vatanda olarak bilmem. nsan olarak bilmem. Bir koltuktan bir

sandalyeden ayrt edebilmem kendimi. Bu kendilik bilinci denilen ey. Bir


31/84

de bunun tesinde bildiimiz normal bilin var ki bunun hayvanlarda da

olduu kabul ediliyor veya syleniyor. Bu normal bilin de d dnyadaki

eylerin farknda olmak mesela una dokunduum zaman burada bir

soukluk hissetmem, mesela n yansd zaman burada bir parlt

olduunu grmem, bunun farknda olmam. Bu masaya ite dokunduum

zaman bir dokunma hissi almam. Btn bunlar d dnya ile benim aramda

bir iliki kuruyor. D dnya ile benim i dnyam arasnda, bu ilikiyi kuran

eye uur veya bilin diyoruz. te bu bilincin doas bilinmiyor uan. Ve

hala aratrlan felsefi, bilimsel sorunlardan biri. Hatta bir Web sitesi vard,

yle bir balk atmlar ite; gelmi gemi veya u anda bilim

adamlarnn urat en zor on problem nedir diye bir anket yaplyor. O

ankete de her isteyen katlabiliyor Internet zerinden. Birinci kan soru,

bilin sorusu. Yani beyin dediimiz et paras nasl farkndal oluturuyor

veya nasl biz hisler veya duyulara sahip olabiliyoruz beynimiz vastasyla?

Beyin bu bilinci veya uuru nasl retiyor? Bu soru %30 civarnda oy alarak

birinci sraya yerlemi. yle bir kyaslama yapalm mesela. Kinatn veya

evrenin nasl meydana geldii sorusu bunun altnda kalyor yani evren

dediimiz ey bu gereklik veya varlk nasl ortaya km yani, bundan

bile daha zor bir soru bu bilim adamlar iin. nk undan dolay, imdi

kinatn veya evrenin nasl olutuunu BG-BANG teorisi gibi deiik

teorilerle artk akla yaklatrm durumdayz. Hani bir kuantum

dalgalanmas oldu, ite bir patlamayla geliti galaksiler vesaire, bir kulp

bulmular az ok diyebiliriz ama burada, bilin sorununda zmn nasl

olabileceine dair en ufak bir ipucu bile yok. Yani bu ufak et paras nasl

olabilir de, bir et paras nihayetinde, bir bilin oluturabilir? Bu soru

gerekten kafalar allak bullak ediyor. dealizm zaten bu sorundan kamak

iin veya materyalizmin erevesi iindeki bu sorunun bykln fark

ettii iin yle bir iddia koyuyor; asl gereklik bilintir, madde bilinte

cereyan eden bir srece bizim yklediimiz bir manadr. Yani bu u demek

aslnda yani madde dediimiz ey aslnda bir isimlendirme. Neyi

isimlendiriyoruz biz? Bize gelen duyu verilerinin belli bir sabitlik ierisinde

olmasndan dolay o sabitlii ortaya koyan eye veya nesneye madde

diyoruz. Mesela nedir bu sabitlik? u sandalyeden rnek vereyim, u


32/84

sandalyeye ben bir metre uzaklkta duruyorum yaklak olarak. Bir metre

ilerlediim zaman bu sandalyeye temas ediyorum. Efendim buna belli bir

adan baktm zaman belli bir renk gryorum. Btn bu duyu verilerini

topladmz zaman, bu alglarn veyahut da duyu verilerinin kmesi (kme

yani, set anlamnda, ngilizce set anlamnda kme) bir kmeye biz

sandalye veya koltuk adn veriyoruz. Demek ki bu koltuk dediimiz ey bir

duyu verileri kmesi oluyor. Aslnda bu adan bakldnda, o zaman

maddenin ya da fiziksel gerekliin temelinde olan ey duyu verileri olmu

oluyor, duyu verilerine indirgenmi oluyor. Hlbuki materyalist bak

asna gre bu koltuk neye indirgenebiliyor, atomlarna indirgenmesi

gerekiyor. Atomlar zaten gzlenemedii iin plak gzle grlemedii iin

bir gereklik ifade etmiyor idealist felsefede. imdi idealist felsefenin

dolaysyla z, bilinci veya ruhu diyelim artk, ruh ifadesini kullanalm

nk daha ok beden ve ruh ikileminden sz edeceiz. Hani insanlarda

hem beden bir de ruh olmasndan, bu ruhu asl olarak kabul edip beden

dediimiz eyin o ruhun bir bakma rettii ey olduunu ortaya koyuyor

idealizm. Bu aslnda dikkatle dnrsek, dinlerdeki yaratl fikrine daha

yakn. nk yaradla gre nedir, bir yaratc yani tanr maddeyi yoktan

var etmitir. Ve tanr madde cinsinden deildir. Btn dinler bunu kabul

ediyor. Dolaysyla madde cinsinde olmayan bir ey maddeyi meydana

getiriyor. dealizmde de bu var. Yani ne olduunu bilemediimiz bir ey

ruh, ama madde cinsinde olmadn biliyoruz, maddeyi meydana getiriyor.

Bu idealizmin dinlere biraz daha yakn olduunu gsteriyor,

materyalizmden. Ama idealizm felsefesi u dindir veya bu dindir veya bu

dine paraleldir dersek biraz abartm oluruz olay. Byle demeye gerek yok

ama sadece bir yaklam sunuyor. Ancak ilgin bir paralellii de

konumamn banda bahsettiim slam tasavvufuyla bu idealist felsefe

arasnda kurabiliyoruz. Tasavvuf bykleri ite isim vermek gerekirse

mam- Rabbani diye mehur olmu Ahmet el-Faruki el-Sirhindi hazretleri,

kinat hakknda, kinatn hakikati hakknda yle bir ifade kullanyor:

Allah, diyor, harici lemi his ve vehim mertebesinde yaratmtr. Bu

ok ilgin ve orijinal bir tespit. Dikkatli dnrsek, tekrarlayalm, harici

alem dedii bu d alemi Allah, his ve vehim mertebesinde yaratmtr.


33/84

Demek ki insanlardaki his ve vehimle bir alakas var kainatn. Hani Budist

ve baka felsefelerde illzyon ve mayadr falan gibi ifadeler kullanlyor,

tm bu grdnz ey aslnda bir ryadr vs. Hadis-i erifle Hz. Ali ye

atfedilen bir sz de vardr, ite insanlar uykudadrlar, ldkleri zaman

uyanrlar gibi, yani grdmz her eyin bir rya olduuna dair Fakat

burada ok daha net bir ifade var, harici alem his ve vehim mertebesinde

yaratlmtr, yani biz, vehmimizden dolay, bize ulaan duyu verilerini

yle yaplandrdmzdan, karmzda bir gereklik, bir madde varm gibi

dnyoruz demi oluyor aslnda.

Evet, bilin kelimesi gemiti. Bilincin bir tanmn, benim kiisel bir

tanmm, bunu da sorgulayabilirsiniz; u ekilde tanmlamaya alyorum:

uur; d dnyay i dnyaya balayan bir nur olarak tarif ediyorum uuru.

Hani niin nur diyorum, tabi bunun dayand baz temel kkenler var,

aslnda akas Kuran- Kerimde bir ayetten ilham alarak diyelim veya

onunla irtibatlandrarak bu noktaya gelmitim ben. Allah gklerin ve yerin

nurudur meali, ifadesi geiyor Kuran- Kerim de. mam- Gazali bu ayet

zerine bir kitap yazyor. lgilenenlere tavsiye edebiliriz Mikat-l Envar

diye. Bu kitapta bu ayeti tefsir ediyor. Ayn zamanda Peygamber

Efendimizin (s.a.v) lk yaratlan benim nurumdur eklinde bir hadisi erifi

de var. imdi o nurla bu nur arasnda da bir irtibat var. Yani imdi niye nur

ile uur arasnda bir irtibat kurduk, undan dolay; i dnyay d dnyaya

balayan bir ey bu nur demitik. imdi i dnya dediimiz ey insann

nefsi veya enfs dediimiz ii. D dnya ise harici lem denilen ey.

Bunlar o kadar kopuk ki birbirinden, o kadar kopuk ki, hibir ekilde

bunlarn, bu iki lemin birbiriyle kaynamas veya rtmesi sz konusu

deil. Bugnk bu materyalist yaklamn bilin sorununa bir are

bulamamasnn altnda bu var. Neden kopuk, yle bir rnek verelim

mesela: d dnya ile ben hi temas kurmamama ramen u bardak benim

tamamen dmda olmasna ramen, nasl oluyor da bu bardan benim

iimde bir kopyas meydana geliyor? Yani bu bardan bir fiziksel gereklii

var, bir de benim zihnimde bardak yani benim iimdeki bardak var. Benim

iimdeki bardakla dmdaki bardak arasndaki uyumu ne kuruyor? Fizik


34/84

kanunlar bu uyumu kuramaz nk fizik kanunlar sadece fizik leminde

geerlidir. yle bir kanun olmas gerekir ki fizik lemiyle hisler lemini bir

araya balayabilsin. Bu noktada tam bir birlik olmas gerekiyor kinatta ve

o birlikten aa doru dallanp budaklanarak fizik ve his lemlerinin

olumas gerekiyor. imdi bu oluumlar falan tasavvuf bykleri

incelemiler, ite o birliin okluun, odaklanarak koni gibi dnrsek

birletii noktada bir birlik var. Buna, madde ve manann birleik noktas

diyebiliriz. Tasavvufi terminolojide bu, Nur-u Muhammedi olarak

anlatlm. imdi bu birlie en yakn nokta, burada bu topluluktaki btn

okluk paralarn birletiren bir nokta oluyor. Bu okluun hepsi bu

noktadan kt iin burada bunlar birlemi oluyor yani. te bu birletii

ve her yne yayld bu noktaya biz nur diyoruz. Nur demiler yani. Bu

nur, btn alemi, hem iten hem dtan kuatyor, maddi manevi her eyi

birletiriyor. Onun iin Allah gklerin ve yerin nurudur ifadesi var.

Allahn biz tabi Zatn idrak edemeyiz. Onun iin o ayetin sonunda diyor ki:

biz misallerle insana anlatrz. Misaller veririz. Yani burada bunu bir misal

olarak dnmek lazm, yani bir k gibi dnmemek lazm tabi ki. Ik

ayr nur ayr. Nur tabi biraz manevi yn olan, insan aydnlatan, hani

bazen iimizde byle bir ferahlk duyarz, huzura kavutuumuzu

hissederiz falan, ite o zaman iimiz nur' lanm olur. man bir nurdur

deriz iman nedir, iman gzle grnen bir ey deil. Ama inandmz

zaman hayata bak amz deiir yani aydnlanrz. O zaman iman bir nur

olmu olur. Akl da bir nurdur mesela aklla nk doruyu yanltan ayrt

ediyoruz ve karanlk olan hayatmz aydnlatm oluyoruz bir bakma. te

aydnlanma a falan diyoruz. Akln putlatrld bir ey aslnda

aydnlanma a. Burada u sonuca balayp hemen aray veriyorum.

Materyalizmin problemi bilinci aklamaktan aciz kaldr. Bunu u anki

filozoflar aka ifade ediyorlar. uurun zor problemi diyebiliriz buna.

Chalmers adnda bir filozof bu terimi ortaya att ve imdiye kadar yaplan

aklamalarn bu probleme hibir ekilde dokunamadn, yanna bile

yaklaamadn ortaya koydu. Bilinemezcilik yaklam var imdi bu

problem karsnda. imdi filozoflarn takld tavrlar sylyorum. Baka

bir filozof bilinemezcilii savunuyor, diyor ki insan akl snrl olduu iin


35/84

hibir zaman bu uur problemini zemeyecektir diyor. Yani beynimiz

bunun iin evrimlemedi, tabi evrime balyor her eyi materyalist

filozoflar. Evrimin neticesinde ortaya kan insan beyni kendini idrak

edecek, kendi bilincini kavrayabilecek kapasitede deildir eklinde bir

yaklam, insan aklnda snra bakyor yani. Sonra materyalizmin sonu ya

da paradigma devrimini savunanlar var ki ben de bu guruptan

saylabilirim. Yani bu artk baz sorunlarn ortaya kp zlemeyecek gibi

bymesi falan materyalizm paradigmasnn veya dnya grnn yava

yava sonunun geldiini yani atrdamaya falan baladn gsteriyor.

Demek ki bir deiime gidiyor dnya, yani insanlk. Ve bu deiimin

sonucunda tahminim veya ngrm, insann i dnyasn kefettii bilin

ve ruha dayal bir evren, bilim ve hakikat anlay doabilir. Yani bu yeni

paradigmada ncelik maddeye veya fizie deil psikolojiye, ite insann

kendini tanmasna ki bu ok eski zamanlardan beri filozoflarn syleye

geldikleri eyler, yani kendini tan diye. Bizde de mesela hadisi erif var;

Nefsini bilen Rabbini bilir. Esas olan insann kendini tanmasdr. O

kendini tanma srecinden sonra ortaya kacak olan evren, bilim ve

hakikat anlay ngrsnde bulunuyorum.

Materyalizme dikkat ederseniz, atomlar esas alyor materyalizm. Zerre de

denebilir. imdi zerreleri esas alp bu zerrelerden bir bina, bir yap

kurmaya alyor materyalizm. Dolaysyla okluktan birlie ulamaya

alyor. u anki aba biraz o, fizikte falan. Hlbuki bu abann ok ciddi

sorunlar var nk bu atomlarn arasndaki irtibat nasl gerekleiyor?

Yani btn bu atomlar bir meclis yapp anlatlar da ondan sonra unlara

karar verip u kanunlar biz uygulayacaz deyip bunlar uygulamaya m

baladlar, byle bir uygulama sreci ne zaman gerekleti veya atomlara

bu bilgi nasl aktarlyor? Yani burada hadi diyelim bir merkez kuruldu,

santral merkezi. Bu santralle atomlar arasnda nasl bir alveri yaplyor?

Yani bu korkun problemlere yol ayor ki, Hz. Bedizzaman yle ifade

ediyorlar bunu, her bir atoma her bir zerreye ilahlk vermek gerekiyor bu

durumda. br trl ise sadece tek bir ilah var kabul ediliyor, her ey o

Birin yansmalar gibi grlyor.


36/84

II. Blm

kinci blmde zgrlk ve determinizm problemini incelemek istiyorum.

imdi zgrl u ekilde tanmlamlar filozoflar. ki trl tanmlamlar.

Birisi baka trl davranabilmek, yani mesela ben biraz nce ay itim,

ay imeyebilir miydim? ay itim ama tekrar o ay imeyebilir miydim?

Veya u an mesela epeydir su imiyorum ama su imi olabilir miydim?

Yani baka bir ekilde davranm olabilir miydim? kinci tanmsa, kimse

tarafndan mecbur braklmamak. Yani, kimsenin zorlamas altnda

olmadan hareket etmek. imdi dikkat ederseniz zaten insanlarn ou

itibariyle, yani normal insanlar, ikinci tanma uyuyoruz zaten. Kimse bizi bir

ey yapmaya zorlamyor. Grn itibar ile baktmzda btn

hareketlerimizi kendi isteklerimizle, kendi iimizden gelen drtlerle

veyahut da irademiz dediimiz eyle yapyoruz. Fakat birinci sorunun

cevabn vermek o kadar kolay deil. Yani, gerekten ben baka trl

davranabilir miydim? Yani bu unun gibi, dnyaya bir daha gnderilseydim

farkl bir hayat yaayabilir miydim? Ama dnyaya bir daha gnderilip 2006

ylnda balamayacam gene ayn doum tarihimle, 1977 de dodum

mesela ben 1977 de doum tarihim neyse, tekrar ayn artlar altnda

tekrar dnyaya gnderilmi olsaydm, yani kinat tekrar sarlsayd, bunu

film gibi dnrsek o filmi bir daha balatsaydk farkl davranabilir miydik

biz insanlar? imdi bu konuda gerekten fikirler deiik deiik. Yani

filozoflarn deiik grleri var. Akas ben birok yaklamdan ve

delilden de destek alarak baka trl davranlamayaca konusuna

yaknm. Yani bu una geliyor, yani dinlerde kader denilen eye geliyor,

yani kader dediimiz mutlak bir bilgi sz konusu. Bu, Alim-i Mutlak ifadesi

ile kendini buluyor. Yani btn her eyin, gemiten gelecee btn

zerrelerin, efendim hareketlerini dahi bilebilen bir g veyahut bir bilgi, bir

bilenin bilgisinde her ey sonuta batan sona kadar belirlenmi olacak ve

bunun dnda bir eyin cereyan etmesi sz konusu deil ve dolays ile

byle bir eyi kabul ettiin zaman, yani Allah a inandmz takdirde,

otomatik olarak kadere de inanmanz gerekiyor o zaman. Ama baka trl

davranamama bizim zgr olmadmz anlamna gelmiyor. te o


37/84

probleme geleceiz. Yani biz baka trl davranamazdk ama yine de

zgr olarak davranm olurduk o zaman ite Baka trl

davranamadmz durumdaki zgrlk, ne anlam ifade eder? konusunu

irdelemeye alacaz bundan sonraki ksmlarda.

imdi bu meseleyi biraz daha netletirmek iin bir filozof deneyim

makinesi diye bir simlasyon ortaya atyor. ok ilgin bir dnce deneyi

bu aslnda. yle bir soru soruyor aynen Matrix teki gibi, sizi bir tpe

balayacaklar, beyninize bir sper bilgisayarla bir takm veriler verilecek.

Fakat fark u olacak siz nnzdeki mesela bir, iki, , on yl neyse

hayatnz tamamen kendi isteinizde programlayabileceksiniz. Ama bu

yle bir programlama ki her en ince detayna kadar sizin kontrolnzde

olan bir programlama. Yani dakika, dakika, saniye, saniye ne yapacanz,

banza neler gelecei, nerede tatil yapacanzdan, ne tr zevkleri

tadacanza, yahut da ne tr seyahatlere kp ne tr elenceler

yaayacana kadar, ama saniyesi saniyesine tanmlanmas olacak. Byle

bir eyi programlamak ister misiniz? Yani oraya girip ben iki ylm artk

yle yaayacam ya da ben lnceye kadar u ekilde yaayacam diye

ister misiniz diye bir soru soruyor. Ben size ynelteyim bu soruyu

hayatnz bu ekilde programlamak ister misiniz? Evet, isteyen var m?

Grdm kadaryla bu toplulukta bunu isteyen pek yok. Bu kii, bu delilii

ortaya atan zat, tane problem ortaya koyuyor, tane sorun sylyor.

Yani bu programlamann ne iin istenmeyeceine dair. Birincisi diyor ki, biz

deneyimlemek deil yapmak isteriz bir takm eyleri. imdi bir

deneyimlemek, bir de yapmak var. Deneyimlemek pasif olarak, siz bir

yerde oturuyorsunuz, sanki bir sinemada film izler gibi. Yani size belli

veriler bombardman ediliyor veya belli eyleri yayorsunuz,

hissediyorsunuz. te bu bir eyi deneyimlemek, bir de yapmak var.

Yapmak da ise bizde aktif bir boyut var. Yani irade dediimiz eyle

iimizden gelen bir takm eyleri biz darya byle sanki dikte etmeye

alr gibi yani kinatta bir eyleri deitirmeye alr gibi, ierden dar

doru ynelmi bir enerji ak gibi tasavvur ederiz. Byle bir ey cereyan


38/84

ediyor. Yani yapmak mesela unu yaptm bunu ettim falan hatta bir ey

yapp edince, ok da byle kendimize gvenimiz gelir. Yani unu becerdim

bunu yaptm falan gibi. imdi bu yapma eyi olmayacak orada. Dolaysyla

bu insann bir takm duygularnn tatmin olmamasna yol aacak, ondan

dolay bir problem olarak grlyor, birincisi bu. kincisi; diyor ki ok ilgin

noktalar ortaya karyor, tanktaki insan yani o deneyimleri geiren insan

aslnda diyor aciz bir et yndr. Yani bu insann cesur mu, nazik mi, zeki

mi, akac m, sevgi dolu mu olduu veya olmad hibir zaman bilinemez.

Neden bilinemez? nk her eyi zaten kendisi programlad. Her eyi

programlad iin hibir risk almad. Dolaysyla onun gerek kiilii ve

gerek karakteri hibir zaman ortaya kamayacak.

Mesela nazik bir insansanz siz, programlamada bir boyut ekleyeceksiniz

ve kesinlikle insanlara zarar vermeyeceim diyeceksiniz. Burada anlalan,

en azndan sizde nazik olma niyeti olduudur. Fakat gerekten nazik

olduunuzu anlamanz iin sizin nnze srpriz bir takm hadiselerin

kmas lazm. Mesela sizi o kadar bunaltan o kadar zorlayan baz olaylarla

karlaacaksnz ki o anda bile nazik olabiliyor musunuz? O anda nazik

olabilirseniz gerekten nazik insansnz. Yani mesela biri size kfretti

afedersiniz, byle trafikte ok sktnz filan veya geldi birisi durduk yerde

tokat vurdu. imdi bu tokada karlk siz ne yapacaksnz? te nemli deil

falan, bir sebebi vardr m diyeceksiniz yoksa siz de kalkp bir tokat m

vuracaksnz. te bu unpredictible (tahmin edilemez) dediimiz srpriz bir

hadise olmadka insann gerek kiilii ortaya kmyor hibir zaman.

Ondan dolay byle bir yorumda bulunuyor veya baka bir rnek verelim.

Cesur diyoruz mesela. Cesur olduunuzu siz nasl zannediyorsunuz? te

byle cesur cesur hareketler yaptnz bir program ortaya koyuyorsunuz,

mesela gidiyorsunuz byle hayvanat bahesinin iine giriyorsunuz,

aslanlarla falan yatyorsunuz ama hibir ey olmuyor size. Ama gerekten

birdenbire aldk sizi aslann yanna koyduk, orda bakalm ne hale geliyoruz,

o zaman gerekten cesur mu korkak m olduunuz orada ortaya kacak.

Dolays ile ite gereklerle yz yze gelme dediimiz ey var. Bir ok

insan zaten iyi niyetlidir yani iinde bir iyi niyet tar. yi bir insan olmak


39/84

ister, fakat gerek hadiselerle yzletii zaman insann gerek deeri veya

kymeti ortaya kyor.

Az nce siz 77ye tekrar sarp yeniden oynamaya baladnz zaman

tercihlerin deimeyeceini sylemitiniz. Dolays ile bir st veya z

gereklik diyelim buna, bu hi deimiyor. Bu gereklik her kimin

gereklii ise de bu deimiyor. Kavanozun iindekinin gereklii ile

dndakinin gereklii arasnda bir tek sylediiniz o bilin olay devreye

giriyor. Ama neticede ikisinde de, sizin o savunmanza binaen sylyorum,

77den tekrar sarp filmi oynayacanza dayanarak sylyorum, o

deimiyor ikisinde de esir konumunda deil mi?

Salih ADEM: Aslnda ikisinde de biz o program yaamak zorundayz,

alnyazs da diyebiliriz aslnda. Fakat ilgin olan, o farka geleceiz imdi,

sizin dediiniz noktaya yani. Yapay bir programla gerek dnya arasndaki

fark nedir ona geleceiz ki nc madde de buydu: Bilgisayar program

altnda programlanm bir hayat tamamen bize bir insan yapm deneyim

sunuyor. nsan yapm bir gereklik, yapay bir gereklik diyelim. Fakat bu

dnyada biz daha derin bir gereklikle kar karya kalma potansiyeline

sahibiz. Ne demek daha derin, yani sfrdan baladmz sfrdan

gzmz ap baktmz dnelim bu evrene. Bu evreni kimin

programladn bilmiyoruz ve bu evreni programlayan varsa byle bir

programlaycnn kapasitesi ve snrlarn da bilmiyoruz. Hlbuki insan

yapm bir programn snrlar belli. Bizim nmze ne karaca belli. Bize

yaataca ac ve zevklerin snr belli. Hlbuki kinattaki, kinat

programlayan, kinatn programlaycsnn bize yaatabilecei eylerin bir

snr olmayabilir. Eer inanyorsak, zaten az nce bahsettik bu birlik

noktasnda, Tanr diye adlandrlan, ite o bir nokta, nokta bile demek de

belki uygun deil o Bir olansa sonsuz ve snrsz. Sonsuz ve snrsz

olduu iin de bize yaataca deneyimlerin de sonu ve snr yok. Onun

iin de zaten cennet ve cehennem gibi kavramlar da mesela ayn zamanda

derinleme ierisinde de bir ebediyet var. Yani sadece zamansal deil, bir

ebediyet ve sonsuzluk deil, o zaman ierisinde gelitike o zevklerde de


40/84

bir derinleme var. Yani mesela bugn ben bu ay ierken aldm zevkin

belki ertesi gn iki misli bir zevk, ertesi gn drt misli zevk alarak, bu

birikimin de katlanarak artmas sz konusu ve bunun bir snr da yok.

nk o zevki verecek, verebilecek potansiyelde olan zatn bir snr yok ve

o zaman insan yapm programla gerek program arasnda veya gerek

dnya arasnda byle bir farkllk ortaya kyor. Byle bir u noktada adam

bu eletiriyi getiriyor. Yani kendi kendimizi snrlam oluruz o ekilde.

nk kendi ufkumuza gre belirli bir program olacaktr o. br trl ise

olaslklar sonsuz.

in bir yn daha var. O da zgrlk veya yar zgrlk meselesi. Biz

aslnda kendi zgrlmze gre, yani kendi irademize gre bir hayat

yayormu gibi grnyoruz. Ama iradenin ortaya kmas iin bizim

kontrolmzn dndan birka ey baz eyler olmas lazm ki irade ortaya

ksn. Onun iin aslnda bu tezat gibi bir ey oluyor, yani aslnda sonsuz

zgrlk, iradenin gelimesine mani oluyor.

Salih ADEM: rade ancak o ekilde geliebiliyor. Yani sonsuzluk olduu

zaman. nk sonsuz olaslk olduu iin bizi snrlayan bir ey yok,

olaslklar snrlayan bir ey yok. br trl sonlu bir snrlama sz konusu

olsayd tabi ki iradenin belli bir tepe noktas olacakt.

Ben bir ey syleyebilir miyim? Dediniz ki balarda, kader vardr.

Kaderde geri dnsek de yaadmz hayat ayn ekilde yaardk nk

izilmi kaderimiz var. Kadere inanyorsak da budur. Ben bunun Halk

slamndaki eksik bir bilgilenmeden doduunu dnyorum. Sizden de

aslnda baka trl bir aklama bekliyordum. Benim bugn biraz

soruturup, aratrdmda bu konuda vardm sonu, peki madem bizde

her ey belli, madem belli bir program var, onu yaayacaz niye

buradayz, niye Allah bize iradeyi verdi? Halbuki benim ite bu hususta

yaptm aratrmadan vardm sonu u oldu. Bizler zgrz. Sonsuz

seenek arasnda istediimiz seenei semekte zgrz. Kader denilen

ey Allahn bunu nceden bilmesi. Allahn bunu nceden belirlemesi


41/84

deil. Yani biz geri dndmzde baka eyleri seebiliriz. Baka eyleri

de seebiliriz ve Allah onu da bilir...

Salih Adem: Peki, konuyu biraz daha geniletelim. oklu evren modeli var

kuantum fiziinde. Yani bu oklu evren modeline gre bizim bu iinde

bulunduumuz evren aslnda sonsuz evrenden bir tanesi. imdi dolays ile

bu sonsuz evrenden bir tanesinde yayoruz fakat aslnda baka bir

evrende de yaayabilirdik. Yani o zaman sen imdi bir sara hastas da

olabilirdin. Fakat ilgin olan u ki btn bu sonsuz evrenlerdeki sonsuz

olaslklar ve seimlerin hepsini de Allah biliyor. Dolays ile burada bizim o

sonsuz evrenler ierisinde hangisinde yer aldmz sorunu ortaya kyor

ve bu noktada yle ilgin bir ey kyor. Bizim amzdan biz zgrz,

Allah asndan zgr deiliz. Bu dediiniz nokta ok ciddi olarak olay

aydnlatan bir nokta. nk bizim amzdan baktmzda biz zaten zgr

olmasaydk dediiniz gibi mesuliyet olmazd fakat Allah asndan biz zgr

olsaydk Allah bizim hakkmzda her eyi bilmemi olurdu. nk zgr

demek, onu da yapabilir bunu da yapabilir. Allah onun iin her eyi bilir.

Olay tamamen bak asna geliyor. Yani deiik makamlara veya

mertebelere gre hakikat farkllayor. st noktadan grlen hakikatle

altlardan grlen farkllayor.

oklu evren modelinde bu problem yle bir ekil alyor: Mesela yle

dnelim, ok deiik evrenler olsun. Bunlarda sizin sonsuz olaslklarnz

var. Bunlarn her biri bir evren, bir numaral evren, iki, bu ekilde

gidiyor. imdi bu olaslklarn hepsi birden Allah tarafndan biliniyor. Bu

olaslk sisteminde bir deime olmas sz konusu deil. Ancak mesela biz

kasetin bir sarmnda birinci evrende kendimizi bulabiliriz, baka bir

sarmnda burada bulabiliriz. Bulunduumuz evrene gre farkl bir hayat

yaayabiliriz. Bu zgrl douruyor. Yani burada deiik evrenlerde

gezebilme potansiyeli olmas lazm, eer gerekten bizde dediimiz hakiki

irade varsa ki bu da bir inan meselesidir aslnda. Yani inanyorsak eer

buna ki bunu savunan filozoflar var. Kant mesela, bunun byle olduuna

inanr. Ama mesela David Hume gibi materyalist filozoflar tam bir ilzyon

veya bir yanlsama olarak gryorlar. Bu tamamen inan meselesine


42/84

geliyor. Benim ahsi inancm sorarsanz ben gerekten irademiz olduunu

dnyorum. O zaman bu u anlama geliyor, ben bir daha dnyaya

gelsem birinci deil mesela altnc kinatta olabilecektim ve baka

tercihler de yapabilecektim. Her bir evreni bir resim gibi dnn, o resim

deiti artk. Birinci evren birinci resim, ikinci evren ikinci resim. Siz birinci

resimde bir aatnz mesela burada da diyelim tilkiydiniz, ya da bir

kutunuz. nsan olarak burada iyi insand, burada daha iyi insan, burada

kt insand falan.

Evren dediimiz eylerin ierisinde ruhi ve manevi boyutlar da ekliyoruz.

Yani bu evren sadece maddi evren deil. Ruh yapmz veya baka

yaplarmz da iinde. Kinat dediimiz ey aslnda bir btnlk ieriyor.

Onun gibi sonsuz alternatifler olduunu sylyor. Yani bizim mesela

yaayacamz deneyimler, hisler, duygular da bu evrenin ierisine dhil.

Ama bakn, bu paralel evrenler birbirleriyle ayn zaman dilimini paylayor.

Hani zaman yolculuu falan diyorlar ya. Zaman yolculuu ancak bu ekilde

mmkn olabilir. Bir kii ayn evrene tekrar gelemez. nk o zaman

elikilere yol aar bu. Ama baka bir evrenin gemiine gidebilirsiniz.

Bildiim kadaryla paralel evrenlerde de insan olan insan olur, baka bir

ey olan baka bir ey olur. Baka bir yerde tilki, bir yerde aa bir yerde

insan olamaz. yle derler!..

Salih ADEM: Tabi ben de ayn eyi sylyorum. Burada ku olan kutur.

O deimez artk. Bizim evrenimiz gibi ayn. Yani bu baka bir galakside

baka odaklarda bir evren deil aslnda. Sadece farkl tercihlerin yer ald

bir evren. Mesela bu evrende ben bunu bir defa kartrdm (ay

kartryor), dier evrende iki defa kartrdm mesela. ki defa

kartrdm evren bir paralel evren. Aslnda farazi olarak var. Ama

bunlarn gerekten var olup olmadklarn da bilemiyoruz. Var ya da yok.

Bilemiyoruz aslnda. Sadece bunu metafiziksel olarak kurgulayabiliriz. Allah

her eyi biliyor dediimiz zaman, o lafzlar da bildii iin, onlar da Allah n


43/84

indinde bir yerlerde vardr diyebiliriz. Bunu biraz devam ettirelim

isterseniz. Bu blm biraz uzuyor.

imdi biraz speklasyon yapmak istiyorum, msaadenizle. Zaman zaman

dndm mevzulara getirdiim baz yaklamlar paylamak istiyorum.

Bir takm almlar. Sizden de tepkiler alrsam ok memnun olacam.

imdi maddenin en kk yap ta nedir? Fizikilerin en nemli

sorularndan biri. Materyalist ereveyi kabul ettiiniz zaman bir realite

var, bir gereklik var. Bunu neye dayandryor? Yani neyden meydana

geldiini anlamak, kinatn srrn zmek iin soru haline geliyor

materyalist erevede. Her eyin en temeline, en kne inmek

gerekiyor. Bunun iin hatta milyarlarca dolar para harcayarak ite

hzlandrclar falan yapyorlar Amerika da. imdi biraz durmu durumda

bu almalar. nk gereksiz bulunuyor baz evreler tarafndan. Oras

ayr bir mesele. Ancak bugn gelinen noktada; btn her eyi aklayan,

maddenin ne olduunu bilmemize olanak salayacak en gelimi teori

olarak sicim teorisi adnda bir teoriden bahsediliyor. Bu sicim teorisi

maddenin o kadar derinine iniyor ki, on zeri eksi otuz santimetreye

tekabl edecek boyutlardan konuuyor bu teori. Atomdan, ekirdekten ok

ok ok daha kk bir boyut bu. Burada sicim gibi yaplar dnlyor.

Yani tek boyutlu, kapal veya ak olabilen sicimler bunlar. Bu sicimler ne

yapyor? Titreim yapyor. Yani bir telin titreimi gibi.

Documents

Evreni Anlama Kılavuzu-1