İsrail Siyasetini Anlama Kılavuzu

7/30/2019 srail Siyasetini Anlama Klavuzu

1/202

UFUK ULUTA, SELN M. BLME, GLAH NESLHAN DEMR,FURKAN TORLAK, SALHA ZYA

RAPOR

SRALSYASETNANLAMA

KILAVUZU


2/202


3/202

SRAL SYASENANLAMA KILAVUZU


4/202

COPYRIGHT 2012 SETA

SETA Yaynlar XIXI. Bask : Aralk 2012ISBN : 978-605 -4023-20-2

Kapak Tasarm : M. Fuat ErTasarm ve Uygulama : mare Yazar

Fotorafar : ReutersBask : Peln Oset, Ankaraletm : SETA Syaset, Ekonom ve Toplum Aratrmalar Vak

Nenehatun Cad. No.66 GOP ankaya 06700 AnkaraTel: (0 312) 551 21 00| Faks: (0 312) 551 21 90www.setav.org | [email protected]


5/202

SRAL SYASENANLAMA KILAVUZU

Uuk UlutaSeln M. BlmeGlah Neslhan Demr

Furkan orlakSalha Zya


6/202


7/202

GR

BRNC BLMERKEN DNEM SRALDE SOSYAL, SYAS VE EKONOMK YAPI

KNC BLM

SRAL SYASAL SSTEM

NC BLMSYAS PARTLER

DRDNC BLMASKER, SYAS VE SOSYAL YAPILAR

9

13

29

49

151


8/202

sral Babakan Benyamn Netanyahu, Dler Bakan Avgdor Leberman ve Savunma Bakan Ehud Barak basn toplantsnda, 2012


11/202

G R

11

GR

srail, tarihinden siyasi yapsna, dini yapsndan blgesel sorunlardaki merkezi ro-

lne kadar birok konu sebebiyle byk sklkla rkiyede gndeme gelen bir l-

kedir. Kuruluundan bugne kadar geen sre zarnda hem ierde hem de dardaatt birok adm youn bir ekilde tartlm, izledii yaylmac politika, onyl-

lardr devam ettirdii igal, komularyla hibir zaman kuramad komuluk ili-

kileri ve igal altnda tuttuu Filistinlilere kar muamelesi sadece rkiyede deil

dnya genelinde de yakndan takip edilmitir. Bu yakn ilgiye ramen rkiyede

sraile ilikin derinlikli almalarn eksiklii de gzden kamamaktadr.

Bu eksikliin en byk sebeplerinden birisi, sraile ilikin meselelerin youn gn-

demin aceleciliine kurban edilmesidir. srail ald tartmal kararlar ve askeri

operasyonlarla haber konusu olurken bu kararlarn ve saldrlarn siyasi, dini ve

sosyal arkaplanlar ounlukla es geilmekte ve srail bir sonraki tartmal kara-

rna veya saldrsna kadar raa kaldrlmaktadr. Bu durum anormal bir devlet

olarak sraili, heterojen bir toplum olarak sraillileri ve tm saaklanmalaryla

srailin dini yapsn hakkyla analiz etmemizi zorlatrmaktadr. srail anormal

bir devlettir. nk doal yollardan kurulmam ve kurulduundan beri blgenin

doal bir paras olmak yolunda atmas gereken admlar atmamtr.

sraili analiz ederken yaplan en byk yanllardan birisi, sraili Ortadou lke-

leriyle ayn metodolojiyle ve ltlerle anlama abasdr. srail kuruluundan beri

iziken Ortadounun kalbinde olsa da zihnen blge dnda yer alm, bu sebep-

ten Ortadoulu olmakla olmamak arasnda ideolojik ve siyasi gelgitler yaam

bir lkedir. Vatandalarnn nemli bir ksm srailde domam, onyllardr aliya


12/202

S R A L S Y A S E T N A N L A M A K I L A V U Z U

12

(sraile g) merkezli demograik stratejiler izlemi, konuulan dillerden ve kul-

lanlan aksanlardan, dini yaay ve anlay ekillerine ve hatta iziki grnlere

kadar birok nemli arkllklar ierisinde barndran bir lke olan srail, dier

Ortadou lkelerinin hepsinden arkl dinamiklere sahiptir. Bu sebepten mezkur

dinamikler iyi analiz edilmeden srail zerine yaplacak almalar eksik kalacak

ve byk resmi gstermekten uzak olacaktr.

srail bir dereceler lkesidir, bu sebepten srailde her ideoloji, her siyasi duru

ve her dini anlay bir dierine kar nispetiyle deerlendirilmektedir. rnein

en temel manasyla bir Yahudi milliyetiliini anlatmak iin kullanlan Siyonizm

kavram, tek bana srail ierisindeki milliyeti akmlar tanmlamak iin yeterli

bir kavram deildir. Siyonizm ideolojisine dini sebeplerden dolay sahip olanlarolduu gibi, Yahudilii bir kltr olarak kabul eden ve Yahudiliin teolojik boyu-

tuyla ilgilenmeyen hatta ateist olan Siyonistler de vardr. Bu sebepten Siyonizm

srailde devrimci, ii, dini, kltrel veya revizyonist gibi satlarla birlikte kulla-

nlmakta, arkl tandansl Siyonistler arasnda nemli atmalar da olmaktadr.

Yine srailde insanlar dini yaay ve anlaylarna gre de derecelendirilmekte,

sekler, gelenekselci (masorati) veya dindar (dati) gibi satlarla snandrlabil-

mektedir. Dindarlk da ierisinde birok dereceyi barndrmakta ve dini ritelleri

ve kyaetleri gibi gstergeler sraillilerin dindarlk derecelerini belirleyebilmek-tedir. Bununla birlikte srail, kuruluundan beri gl bir sekler damara da sa-

hiptir. srailin kurucu ideolojisi olan siyasi Siyonizmin birok lider igrnn

sekler olmas ve erken dnem srailin Sosyalizmden mlhem Kibbutzlar ve

Moavlar etranda kurulmas sebebiyle seklarizm toplumdaki etkisini devam

ettirebilmitir. zellikle Sovyet Rusyadan gelen gler de lke ierisinde gl

bir sekler bloun olumasna sebebiyet vermitir. Bu noktada yine dini sebep-

lerle Siyonizme kar kan gruplarn olduunu ve bu gruplarn Mesih gelmeden

srail devletinin kurulmasnn eren yanl olduuna inandklarn da not etmek

gerekmektedir.

srailin komularyla olan atmas ou zaman srail iindeki arkllklarn ve a-

tmalarn grlememesine sebep olmaktadr. srail iindeki arkllklar hakkyla

grebilmek de hem akademik alma, hem braniceyi kullanabilme hem de saha

deneyimini gerektirmektedir. rkiye ile srail arasndaki ilikinin geleneksel ola-

rak askeri karaktere sahip olmas ve insanlar aras ilikinin snrl kalmas bu gerek-

sinimlerin yerine getirilememesine sebep olmakta ve srailin iinden rkiyeye

sahih bilgi akn zorlatrmaktadr. rkiyede srail almalarnn yok denilebi-

lecek seviyede olmas da yukarda anlatlan kopuklukla dorudan balantldr.

Elinizdeki bu almada ksaca srailin tarihine, sosyal yapsna ve siyasi oluum-

larna deinilmekte ve srail almalarna giri mahiyetinde muhtasar bilgi ve

analizler sunulmaktadr. Birinci blmde erken dnem srailin siyasi ve sosyal


13/202

G R

13

yapsna deinilmekte ve srailin kurucu aktrleri, yaplar ve ideolojileri tartl-

maktadr. Bu blm sraildeki gncel siyasi oluumlar daha iyi anlamak adna

bir arkaplan oluturmaktadr. kinci ksmda srailin seim sistemi, parlamento

yaps ve yarg sistemi incelenmekte ve sklkla seimlerin yapld bir lke olan

srailin siyasal sistemine dair nemli ipular verilmektedir. nc blmde ise

srailin nde gelen siyasi partileri incelenmekte, liderlerinin biyograik analizi

verilmekte ve partilerin tartmal meselelere kar tutumlar ve semen kitlele-

ri deerlendirilmektedir. srail, siyasi ittiaklarn sklkla kurulup dald, yeni

partilerin kurulma hzna paralel olarak kapanabildii bir lkedir. Yaklaan 22

Ocak parlamento seimleri ncesinde de bu ynde siyasi ittiaklar kurulmu ve

yeni partiler zuhur etmitir. Bunlardan en belirgini Likud Partisi ile srael Bey-tenu partilerinin kurduu Likud Beytenu seim ittiak ve eski Kadima lideri

zipi Livninin kurduu ve henz platormu belli olmayan Hareket (Hanuah)

partisidir. Bu almada seim ncesi ittiaklardan ve seim sonras birleme ara-

yna girecek partilerden ziyade srail siyasetinin ana damarn temsil eden siyasi

partilere arlk verilmitir.

Son blm srailin askeri yapsn ve hem sa hem de sol kesimden belli ba-

l sivil toplum kurulularn incelemektedir. SKlarla siyaset yapm arasndaki

balantya da deinilen bu blmde lkede glenen sa kesimin sosyal tabannada daha yakndan bakma rsat sunulmaktadr. Sac SKlara nazaran daha az

etkin olsalar da solcu SKlar zerinden srail toplumundaki aykr sesleri tan-

yabilme imkan verilmektedir. Ayn blmde srail yaylmaclnn ve igalinin

ana vastas olan yerleimler zerinde durulmakta ve yerleimlerin barn nn-

deki en byk engellerden birisi olduu tezi ilenmektedir. Son olarak da iziken

Ortadouda yer alan srailin zihni corayas irdelenmekte ve srailin dnya ka-

muoyunda ylmaz savunucusu olan Amerikan ve Avrupa diasporasndan, kur-

duklar lobi kurulularndan ve aaliyet alanlarndan bahsedilmektedir.

Eser hazrlanrken braniceden Arapaya, ngilizceden rkeye birok kaynak-

tan aydalanlm ve sraile dair temel malumat en gncel ekliyle verilmeye a-

llmtr. Bu haliyle elinizdeki eser, hem srailin genel siyasi yapsn hem de

yaklaan parlamento seimlerini anlama klavuzudur.

Uuk Uluta


14/202

Davd Ben Guron sraln Bamszlk Bldrgesn okurken, 1948


15/202

E R K E N D N E M S R A L D E S O S Y A L , S Y A S V E E K O N O M K Y A P I

15

1. ERKEN DNEM SRALDESOSYAL, SYAS VE

EKONOMK YAPI

Filistindeki ngiliz Manda Ynetiminin sona ermesinden bir gn nce, 14 Mays

1948de bamszln ilan ederek kurulan srail Devleti, kuruluunun zerinden

sadece 64 sene geen gen bir devlettir. srail, dini ve tarihsel kkenlerini evrattabahsedilen srail opraklarna (Eretz srail) kadar gtrr. Bu inanca gre yakla-

k olarak M.. 2000 yllarnda srailoullarnn tanrs Eretz sraili,1 Hz. brahim

araclyla srailoullarna vaat etmi2 ve bu zamandan itibaren srailoullar ka-

bilesiyle vaat edilen topraklar arasnda dini-duygusal bir ba olumutur. M..

11. Yzylda kurulduu sanlan srail Krallnn, srailoullarnn bu topraklar-

daki ilk siyasi varln temsil ettii ve bu krallktan sonra srailoullarnn aralkl

olarak ksa sreli krallklar kurduu dnlmektedir. srailoullarnn bu top-

raklardaki siyasi hkimiyeti ok ksa srmesine ve bu topraklarn Sryani, Babil,Pers, Yunan, Sasani, Bizans ve son olarak ksa sreli Hal igallerini saymazsak 7.

Yzyldan itibaren Mslman devletler tarandan ynetilmesine ramen Yahudi-

ler, bu topraklara dini ve milli sahiplik iddiasn yzyllar boyu srdrdler. Roma

ve Babil srgnleriyle Ortadou ve Avrupaya kadar yaylan Yahudiler, kutsal ola-

rak addettikleri topraklar ve bir gn bu topraklara dn hayalini dini ritelle-

riyle canl tuttular. evratta geen Seni unutursam, ey Kuds, sa elim hnerini

unutsun!.. Eer seni anmazsam, eer Kuds ba sevincimden stn tutmazsam,

1. Deiik tasvirleri olsa da evrattaki en belirgin iadeye gore Vaadedilen opraklar Kzl Deniz, Akdeniz veFrat Nehri arasndaki blgeye karlk gelmektedir. (evrat, k, 23:31)

2. evrat, esniye, 30:5


16/202


16

dilim damama yapsn3 ayeti yzyllar boyunca Yahudilerin, Kudse dnme

lklerinin dini dayanan tekil etti. Benzer ekilde gelecek sene Kudste (Ba-

ana Habaa BeYerualayim) duas da Yahudilerin bayram kutlamalarndan ark-

larna kadar gnlk hayatn birok etkinliine adapte edildi.

Dini kaynakl Eretz sraile dnme lks, srail Devletinin kurulu ideolojisin-

de nemli bir yer edindi. Fakat srail Devletinin milli-ideolojik temelleri, 19. yz-

yl sonunda ortaya kan siyasi Siyonizm hareketi tarandan atld. Daha ok mil-

li-sekler ve mesiyanik dncelerden beslenen bu hareket bir Yahudi Devletinin

kurulmasnn gerekliliine vurgu yapm ve uluslararas camiada bu ynde al-

malar yrtmtr. eitli balamlarda ve deiik dnya grleriyle beslenen

Siyonizm hareketi temelde, Avrupada Yahudi Sorunu ismiyle bilinen Yahudile-rin Avrupa toplumundaki statlerinin ve yasal haklarnn tartld bir ortamda

ortaya km ve bu sorunun zmne ynelik ikirler gelitirmitir. Meselenin

zmne ynelik gelitirilen yntemlerin arkll Siyonizm hareketi ierisinde

de arkl akmlarn olumasna sebep olmutur.

Siyonizmin kurucu akm siyasal Siyonizm, Fransada Yahudilerin zgrletiril-

mesi (emancipation) ve antisemitizmin kontrol altna alnmas abalarnn baa-

rszla uramasnn akabinde vcut bulmutur. Devlet ve g temalarna vurgu

yapan siyasal Siyonizm, srail Devletinin kuruluunun ana katalizr olmutur.Bir Macar Yahudisi olan Teodor Herzl, 1896 ylnda yazd Yahudi Devleti

(Der Judenstaat) kitabnda bir Yahudi devletinin kurulmas ve Avrupal Yahu-

dilerin bu lkeye g etmesi ikrini savunmutur. Herzle gre Avrupadaki artk

kangrenlemi olan Yahudi Sorununun tek zm budur. 1894te Fransa ordu-

sunda subaylk yapan Yahudi asll Alred Dreyusun4 vatana ihanet sulamasyla

yargland mehur davayla bir kez daha ortaya kan antisemitik nyarg, Herzli

Yahudilerin Avrupadaki asimilasyonlarnn mmkn olmadna inandrm ve

Yahudi devletinin tek zm yolu olarak grlmesine sebep olmutur. Burada notedilmesi gereken nemli bir husus, Herzlin Yahudi Devletinin kurulaca top-

raklar konusunda Filistin kstlamasnn olmamasdr. Bir dier iadeyle Herzle

gre devlet, evratta bahsedilen topraklar zerine kurulmak zorunda deildir.

Genellikle bask altnda yaam Dou Avrupa Yahudilerinin taraar olduu

kltrel Siyonizm ise Filistin topraklarnda kendi kendine yetebilen Yahudi yer-

3. evrat, Mezmur, 137

4. Alred Dreyus adnda Fransz Genel Kurmaynda grev yapan Yahudi bir askerin, 1884 ylnda AlmanyayaFransaya ait gizli bilgileri aktard ne srlerek vatana ihanetle sulanmas ve mr boyu hapisle cezaland-rlmas olaydr. 1884te Fransa-Almanya savan kaybeden Fransada, ordu ve din sn yenilgiden ekonomik vesiyasal anlamda g kazanmaya balayan Yahudileri sorumlu tutmu, bu durum Fransada Yahudi kartlnasebep olmutur. Dava birka kez yeniden grlm ve ancak 1904te alan ve iki yl sren son davada Dreyusberaat etmitir. Bu olay Fransa tarihinde Yahudi kart hareketleri balatmas ve ayn zamanda Teodor Herlzin1. Siyonist Kongresini toplayarak Yahudi devleti kurma mcadelesini balatmas asndan nemlidir.


17/202


17

lekeleri oluturma ve bu topraklarda kltrel bir yeniden dou yaama ikrini

savunmaktayd. Hareketin ba savunucularndan Asher Gingsberg (Ahad HaAm)

Filistin topraklarndaki bu yeniden douun, diasporadaki Yahudi yaamn da

canlandracana ve btn bu gelimelerin sonunda Yahudi ahlak ve deerleri er-

evesinde bir Yahudi kimlii oluacana inanyordu. Bu kimlik olumadan kuru-

lacak Yahudi devletine ise Herzlin aksine scak bakmyordu.

zellikle Rusyada sosyalist ikirlerden etkilenen gen Yahudilerin, Dou Avru-

padaki pogromlardan kurtulma abasyla yayd i Siyonizmi, eit ve sn so-

runlarnn ald bir Yahudi toplumu kurabilme adna sosyalizm ilkelerinin ta-

kip edilmesi gerektiini savunuyordu. Hareketin liderlerinden David ben Gurion,siyasi g elde edebilmek iin ekonomik gelimenin art olduuna inanyordu. Bu

sebepten Yahudi ii snnn Filistine g etmesini ve Kibbutz5 ve Moavlarda6

devletin temellerini atmasn tevik ediyordu. 1930lardan balayarak Filistindeki

bamszlk ncesi Yahudi toplumunda (Yiuv)7 etkisini artran i Siyonizmi,

zellikle ii sendikas Histadrut ve silahl yeralt rgt Haganah ile hem Yiuva

hem de erken dnem srail siyasal ve toplumsal hayatna hkim oldu. nce Ma-

pay daha sonra i Partisinin temellerini ii Siyonizmi ekillendirdi ve bu hare-

ketin liderleri uzun yllar mezkr partilerin lider kadrolarn oluturdu.Vladimir Jabotinskynin nclk ettii revizyonist Siyonizm ise siyasal Siyo-

nizmin ilkelerinin tekrar gzden geirilmesi gerektii ikriyle ve i Siyonizminin

ngiliz Mandas ynetimine kar yrtt lml politikay eletirerek kuruldu.

Romantik milliyetilik akmndan etkilenen Jabotinsky, askeri ve politik gcn

halklarn kaderlerini belirleyen unsurlar olduuna inandndan gl bir silahl

kuvvetler kurmann gerekliliine vurgu yapyordu. Filistine byk apl Yahudi

5. srailde tarmsal aktivite temelli ortak yaam komunleridir. Sosyalizm ve topyacln karm bir ideolojinintemellendirdii Kibbutzlar hala srailin endstri ve tarmsal retiminin nemli bir ksmn salamaktadr.

6. srailde bulunan tarm kooperatieridir. Kibbutzlarn aksine belli derecelere kadar zel mlkiyetlere izin ve-srailde bulunan tarm kooperatieridir. Kibbutzlarn aksine belli derecelere kadar zel mlkiyetlere izin ve-rilmektedir. zellikle 2. Aliya sonrasnda i Siyonistler tarandan kurulmutur.

7. srail devleti kurulmadan nce Filistin topraklarndaki Yahudi toplumuna verlen isimdir.

Seni unutursam, ey Kuds, sa elim hnerini

unutsun!.. Eer seni anmazsam, eer Kuds ba

sevincimden stn tutmazsam, dilim damamayapsn Tevrat, Mezmur, 137.


18/202


18

gn ve uluslararas onay beklemeden gecikmeksizin Yahudi devletinin kurul-

masn savunuyordu. Yahudi Devletinin kurulmasn ncelememekle eletirdik-

leri i Siyonizm hareketine en byk muhaleeti oluturan revizyonistler, ksaca

rgun olarak bilinen paramiliter organizasyonu kurdular ve manda dneminde

hem Araplara hem de ngilizlere kar terrist saldrlarda bulundular. srail Dev-

leti kurulduktan sonra revizyonistler Herut partisini kurdular. Herut, Mapay/i

Partisi ile birlikte srail siyasal yaamnda uzun yllar egemen oldu. 1988 ylnda

Likud ile birleen Herut, srail siyasetinin sa kanadnn temellerini oluturdu.

ngilizlerin, Haimi hanedannn 1917 Balour deklarasyonuna kar olan honut-

suzluklarn dindirmek amac ile 1922 ylnda rdn Nehrinin dousunu (tran-sjordan) Filistin manda ynetiminden ayrmasndan sonra Siyonist hareket iin-

de blnmeler ve arkl dnceler ortaya kmtr.

1.1 ALYAH

Siyonist organizasyonlarn politik arkllklarna ramen zerinde uzlatkla-

r konu, Filistin topraklarna Yahudi gnn gerekliliiydi. branice ykselme

manasna gelen aliya kelimesi ile isimlendirilen Filistine Yahudi g, Siyonisthareketin en byk nceliklerinden biriydi. nce Osmanl Devleti, Birinci Dnya

Savandan sonra da ngiliz Manda Ynetiminin snrlamalaryla kar karya ka-

lan Siyonistler, aliyann devam edebilmesi iin birok yasal ve yasad yollara ba-

vurdular. Kstlamalara ramen engellenemeyen aliya, Siyonist organizasyonlarn

idaresinde planl ve aralksz bir ekilde devam etti. Siyonist aliya, 1882 ylndan

bugne kadar milyonlarca Yahudiyi dnyann drt bir yanndan Filistine getirdi.

1882 ylnda ok byk oranda Rusyadan gelen Hovevey Sion ve Bilu hareketle-

rine bal yaklak 25.000 Yahudinin oluturduu gmenler (olim) gurubu yak-lak 2500 Yemen Yahudisi ile birlikte birinci dalga Siyonist aliyay (1882-1903)

tekil ettiler. Rion leSiyon, Zihron ve Yesod haMaale gibi tarmla uraan yerle-

keler kuran bu gmen grubu, zellikle ziraat konusundaki yetersizlikleri dolay-

syla Filistinde baarszla uradlar. Bu grup gmenin belki de byk baars,

Elizer Ben Yehuda nderliinde gelien eitim ve kltr atlmyd. Modern bra-

nicenin babas olarak bilinen Ben Yehuda, branicenin tekrar gnlk konuma

dili olarak kullanlmasnda ok byk rol oynamtr.

Siyonist ideoloji ve Dou Avrupadaki pogromlarn tevikiyle zellikle Rusya ve

Polonyadan 1904-1914 yllar arasnda Filistine g eden Yahudiler ikinci dalga

aliyay oluturdular. ounlukla Sosyalist genlerden oluan ikinci dalga g-

menler, Yiuvun birok kurumunu ve sosyal ve politik organizasyonlarn tesis


19/202


19

ettiler. Birok Kibbutz kuran gmenler ayrca el Aviv ehrini de ina ettiler.8

Histadrutun ve Filistindeki Yahudileri koruma amacn gden HaShomerin ku-

ruluu da yine bu dalga gmenler tarandan oldu.

nc (1919-1923) ve drdnc (1924-1929) dalga gmenler zellikle Rusya

ve Dou Avrupadan geldiler. nc aliya ziraat konusunda eitimli nc (Ha-

lutzim) diye isimlendirilen gmenleri Filistin topraklarna getirdi. Halutzim, Fi-

listin topraklarnda Yahudi tarm komnlerinin kurulmasnda, Yahudi ii kav-

ramnn iinin doldurulmasnda, Histadrutun ve Haganann kurulmasnda kilit

rol oynad.9 Genelde orta sn ailelerin tekil ettii drdnc dalga gmenler ise

ehirlerde kk iletmeler ve hai sanayi kurarak yerletikleri ehirlerin gelime-

sine katkda bulundular.10

1929-1939 yllar arasnda yaklak 250.000 Yahudi Avrupann deiik yerlerinden

Filistine g etti. Beinci dalga aliya 1929da daha ok Siyonizm drtsyle balad.

8. Mordehay Naor & Dan Giladi, Eretz srael beMeah HaAerim (sral Savunma Bakanl Yaynev: el Avv,1990), s.72-82

9. A.g.e., s.122-143

10. A.g.e., s. 154-178A.g.e., s. 154-178

sraildevletininkurulu

bildirgesi


20/202


21/202


21

meye devam etmektedir. Gnmzde sraildeki yaklak 5,5 milyonluk Yahudi

nusun %65i srail doumlu iken, geri kalan %35lik ksm ise baka bir lkede

doup sraile g edenler tekil etmektedir.11

Aliyann ana saiklerini incelediimizde zellikle Avrupada yaygn olan antisemi-

tizm, kinci Dnya Savann ortaya koyduu kaos ve ekonomik buhran gibi ak-

trlerle birlikte aada da anlatlaca zere Siyonist organizasyonlarn akti aa-

liyetleri, g tevikleri ve hatta provokasyonlar da karmza kmaktadr. Aliya,

hala srail devletinin nus politikalarnda ok nemli bir yer tekil etmektedir.

srail hkmetleri sadece aliyadan sorumlu olan bakanlk ve bu bakanla bal

olarak alan kurulular ve dier SKlar ile birlikte hala dnyann drt bir k-esine dalm olan Yahudilerin sraile g etmelerini tevik etmektedirler. Yeni

aliya yapm olanlara (Oleh Hada) sunulan tevikler paketi ierisinde bir takm

vergi muaiyetleri, eitim imknlar, kira yardm vb. unsurlar bulunmaktadr.

1.2 SRAL DEVLETNN KURULUU

Birinci ve kinci Dnya Savalar, dnya Yahudilerinin milli devletlerini kurmas

asndan nemli iki dnm noktasdr. Birinci Dnya Savann balamasndankinci Dnya Savann sona ermesine kadar geen srede Yahudiler, Dnya Si-

yonist Organizasyonu liderliinde diplomasiye, ekonomik gce ve bazen de ter-

re bavurarak Filistin topraklarnda kurulacak bir Yahudi devletinin temellerini

attlar. Siyonist lider Haim Weizman, ngilizlerin Filistin topraklarnn kaderini

belirlemede etkin rol oynayacan ngrerek Birinci Dnya Sava srasnda bu

lkeye yaklat. 1915te Osmanlya kar isyan balatmalar karlnda Arapla-

ra Ortadouda bir Arap Krallnn vaat edildii bir ortamda Siyonist hareket

1917de ngilizlerden Filistinde bir Yahudi Devleti sz aldlar. Mehur Balour

Deklarasyonu ile ngiliz hkmetinin Filistinde Yahudiler iin bir devlet olutu-

rulmasn destekledii duyuruldu.

Birinci Dnya Savandan sonra Filistin ngiliz Mandas kurulmasndan srailin

bamszln ilan ettii 1948 ylna kadar geen srede Siyonist hareket, kuru-

lacak Yahudi devletinin siyasi, sosyal ve ekonomik temellerini att. 1929 ylnda

Dnya Siyonist rgt Filistinde Yahudi Ajansn kurdu. Bir konsey, idari komi-

te ve yrtme kurulundan oluan Yahudi Ajans, devlet ncesi dnemde Yahudi

otoritesi eklinde alt ve hem aliyay hem de gmenleri topluma adapte etmealmalarn ynetti.

11. Keren HaYesod, Nus statistikleri,Keren HaYesod, Nus statistikleri, http://www.kh-uia.org.il/EN/IsraelOnline/Current-Aairs/Pages/La-testPopulationFigures.aspx


22/202


22

Yine bu dnemde din, eitim ve sosyal yardm ilerini koordine eden Ulusal Kon-

sey (1920), Hahambalk (1921), merkezi branice eitim sistemi, srail eknoloji

Enstits (echnion) ve Kuds brani niversitesi kurulurken Milli Yahudi Fonu

Filistinde toprak almaya ve Yahudi yaam alanlarn geniletmeye devam ediyor-

du. lerde srail Savunma Kuvvetlerinin ekirdeini oluturacak Haganah, siyasal

sistemi ardl partileriyle birlikte domine edecek olan Mapay Partisi, yine srail

ordusunda rol alacak terrist rgun da bu dnemde kuruldu.

kinci Dnya Savanda Nazilerin Yahudileri katletmesi, bir taraan sraile Ya-

hudi gn hzlandrrken dier taraan uluslararas toplumu Yahudi devleti-

nin kurulmasnn gereklilii konusunda ikna etti. 1947 ylnda Birlemi MilletlerGenel Kurulu (BMGK), Filistinin kurulacak Arap ve Yahudi devletleri arasnda

bltrlmesine karar verdi. Kararn akabinde trmanan gerginlik srailin 14

Mays 1948de bamszln ilan etmesi ile savaa dnt. Msr, Suriye, rdn

ve Lbnan sraile kar saldrya geti. Bir senelik savan sonunda 1949da ate-

kes ilan edildiinde srail, BMGK tarandan sraile verilen topraklardan daha da

azlasn ele geirdi. 11 Mays 1949da Birlemi Milletlere ye olarak kabul edilen

sraili ksa srede dnyann birok lkesi tand.

1.3 SOSYAL VE EKONOMK PROBLEMLER

srail Devletinin kurulmas, Siyonist hareketin 19. Yzyln sonlarndan itibaren

ortaya koyduu abalarn bir sonucuydu. Yahudi Devleti kurulmutu akat yeni

devleti, zmesi gereken birok i ve d sorun bekliyordu. te en byk prob-

lemlerden birisi, yzyllardr arkl corayalarda ve kltrler arasnda yaam

Yahudi topluluklarn ayn lke ats altnda uyumlu bir ekilde yaama konusun-

daki skntlard. Bir g devleti olan srail, aralksz devam eden g kaldracak

altyapy kurma konusunda byk skntlar yayordu. Barnma, eitim, i ve sos-

yal hizmetler konularnda byk eksikler ve eitsizlikler mevcuttu.

19. yzyln sonlarnda Filistindeki Yahudi nusunun ounluunu spanya

kkenli Yahudiler (Searadlar) tekil ediyordu. Searadlar 1492 spanyol srg-

nnden sonra Osmanl hkimiyetindeki Filistin topraklarna, ounlukla mesi-

yanik sebeplerle mahalleler kurmak amacyla, yerlemi Yahudilerdi. Ayrca arkl

tarihlerde Filistine yerlemi olan Dou ve Orta Avrupa Yahudileri (Ekenazi-

ler) de kk bir nusa sahipti. srail Devletinin kurulduu yllarda ise nus

dengesi Ekenaziler lehine deimitir. Yzyllar boyunca birbirinden arkl dini

ve kltrel elerle arkl corayalarda hayatlarn idame ettiren Ekenaziler ve

Searadlar arasnda ciddi sosyo-kltrel atmalar, dini ekimeler ve ekonomik

kavgalar yaand. Ekenaziler, hem devlet ncesi hem de sonras dnemde srail


23/202


23

Devletinin siyasal ve ekonomik yapsn domine etti. 1970lerin ortalarnda Ku-

zey Arika ve Ortadou lkelerinden gelen Yahudiler, nus dengesini Searadlar-

Mizrahiler lehine evirdiyse de zellikle Sovyet Rusyadan g edenlerle birlikte

Ekenaziler say olarak Searadlar geti. Ynetimi elinde tutan ve i Partisini

destekleyen Ekenazilerin Searadlar ve Mizrahilerin yaamlarna ynelik mda-

haleci tutumlar bu kesimlerde ciddi honutsuzlua yol at. Searadlar ve Mizra-

hiler eitim, barnma ve i bulma konusunda ayrmcla tabi tutuldu ve devletin

st kademelerinde temsil bulmakta zorluk ekti. Bu eitsizlikler, srail Devletini

kuran i Siyonizm hareketinin eit ve sn sorunlarnn zld bir toplum

yaratma topyasnn baarszla uramasnn erken sinyalleriydi. Devlet nez-

dinde azalsa da toplumsal ve dini alandaki ayrm bugne kadar devam etti.12

Ekenazi-Searad/Mizrahi atmasnn bir benzeri de Ortodoks ve Sekler Yahu-

diler arasnda cereyan edegeldi. srailin ilk yllarndaki sekler Yahudiler, genel

manasyla Siyonizmi destekliyor ve liberal, muhaazakr veya sosyalist dnya g-

rleriyle paralel olarak sraili ekonomik, siyasi ve askeri olarak glendirmeyi

amalyorlard. Dier taraan Ortodokslar ise Yahudi eriatnn devlete tatbiki

ve Yahudiliin sann korunmas gibi bir gndeme sahipti. Bu atma kendini

devletin karakteristik zelliklerinin belirlenmesi aamalarnda (Anayasa tart-

malar ve Geri Dn Yasas gibi) belirgin bir ekilde gsterdi.

Gnmz srail toplumuna baktmz zaman deiik dindarlk derecelerini gr-

mek mmkndr. srail toplumunda artk belirgin kategoriler haline gelmi bu

dereceler, srailin dini ve kltrel mozaiini ortaya koymas asndan nemlidir.

srail Merkez statistik Brosunun 20 ya zerindeki srailliler zerinde yapt

ankete gre srail toplumunun %42si kendisini sekler (hiloni), %38i gelenek-

sel (mesorati), %8i dindar (dati-Orthodoks) ve %12si ise ar dindar (Haredi-

Ultra-Orthodox) olarak tanmlamaktadr.13 oplumun yaklak %20sini oluturan

dindar kesim ile %42sini oluturan sekler kesim arasnda gemite olduu gibibugn de sre gelen bir ekimenin varlndan sz edilebilir. al Yasasnn s-

resinin dolmasna kadar zorunlu askerlie tabi olmamalar, almay reddettik-

lerinden dolay devletten alacaklar sosyal yardma muhta olmalar ve bununla

birlikte yerletikleri mahalle ve semtlerde yaylmac ve ele geirmeci bir yol izle-

yerek sekler yaama mani olma gayretleri ar dindar Yahudi guruplar sk sk

sekler sraillilerle kar karya getirmektedir. Dindar, ar dindar ve dindar ge-

12. Getiimiz aylarda Searad ve Ekenazi rencileri arkl snarda okutan ultra-Ortodoks EkenazilerinGetiimiz aylarda Searad ve Ekenazi rencileri arkl snarda okutan ultra-Ortodoks Ekenazilerinynettii bir okul srail gndemini uzun sre megul etti. Bknz. Atira: Banot mimotse Searadi moot besemi-narim haredim, Walla, 8 Aralk 2011, http://news.walla.co.il/?w=/10/1883611

13. 42% o Jews identiy as secular42% o Jews identiy as secular JPost, http://www.jpost.com/Israel/Article.aspx?id=175700, Eriim tarihi:16 Mays 2010.


24/202


24

leneksel kesim genellikle dinci ve sa partilere destek verirken, sekler ve sekler

geleneksel kesim ise sol ve merkez partileri desteklemektedir.

srail devletinin kuruluundan sonra karlat ve zellikle 1967 Alt Gn Sa-

vanda Golan epeleri, Bat eria ve Gazzeyi igal etmesiyle birlikte derinleen

problemlerin en nemlilerinden birisi aznlklar sorunudur. 1948 ylnda oun-

luunu Mslman Araplarn tekil ettii aznlklarn nusu, Hristiyan Araplar

ve Drzilerle birlikte yaklak 200.000 civarndayd ve bu say srail nusunun

yaklak %19una denk gelmekteydi.14 2009 ylnda bu say 1.523.900e ulat ve

toplam 7,5 milyon nuslu srailde bu say 1948dekine benzer bir ekilde nusun

yaklak %20sine tekabl etmektedir. sraildeki Yahudi nusun yllk art oran

%1,7 iken, bu rakam Arap nus iin %2,6, Mslman Araplar iinse %2,8dir.

oplam dourganlk oranlarnda da Araplarn lehine bir durum ortaya kmak-

tadr. Yahudiler iin bu say 2,88 iken Mslman Araplar iin ise 3,84dir. Dour-

ganlk oranlarndaki bu ark ancak yaplan aliyalarla dengelenebilmitir.

srailin Arap lkeleriyle yaad sorunlar ve en nemlisi igal altndaki Filistin

topraklarndaki Araplara muamelesi, srail Devletinin iinde yaayan ve srailli

Arap diye tabir edilen ve nuslar hzla ykselen Arap toplumunu zor bir du-

rumda brakmaktadr. , eitim ve barnma asndan Yahudi srailli Yahudilerden

daha kt artlarda yaayan srailli Araplarn kk bir ksm srail vatandalna,geriye kalan ise srailde oturma iznine sahiptir. zellikle Dou Kuds ve Golan

tepelerinde yaayan Araplar, srail vatandalna girme haklar olmasna ramen

bu haklarndan eragat etmilerdir. Bunun yan sra srail vatanda olan Araplar,

erkesler ve Drzilerin aksine srail ordusunda askerlik yapmazlar. Baz Bedeviler

ise zorunlu olmamasna ramen srail ordusunda gnll askerlik yapmaktadrlar.

srail, kuruluunun ilk yllarnda zellikle Avrupadan g sebebiyle yetimi insan

gcne sahipti; akat gmenlerin sermaye eksikliinden dolay birok yatrm dev-

let eliyle yrtld. srail bu dnemde, hala devam ettii gibi, diaspora Yahudile-rinden ciddi miktarlarda maddi destek alyordu. Bu destee ramen srail, zellik-

le savunma ve altyap harcamalarnn azlal sebebiyle ekonomik olarak hayatta

kalabilmek iin d yardmlara azlasyla bamlyd. Amerika Birleik Devletleri,

kurulmasndan itibaren srail Devletinin en byk maddi destekisi oldu ve kinci

Dnya Savann bitiminden bugne en byk d yardmn sraile verdi. 1985ten

beri Amerikadan yllk 3 milyar dolarlk d destek alan srail, zellikle Washing-

tonda etkili srail lobisi yoluyla bu miktarn artrlmasn talep etmektedir.

14. Israels Arab population,Israels Arab population, Central Bureau o Statistics, www.cbs.gov.il/statistical/arabju.pd


25/202


25

1.4 SYASET VE ORDU

1977 ylna kadar srail siyasal yaamnda i Partisi egemen olmutur. 1948den1977ye kadar iktidarda kalan i Partisini, dolaysyla sraili, devlet ncesi d-

nemin lider kadrosu ynetti. 1973 Yom Kippur Savann ypratt i Partisi

hkmeti karsnda srailde nuslar artan Mizrahilerin de desteiyle muhaleet

partileriyle bir blok halinde seime giren Likud, 1977 ylnda tek bana iktida-

ra geldi. Menahem Beginin liderlik yapt Likudun zaeri, srail toplumu iin

bir dnm noktasyd. Bu seimde sraili kuran sosyalist Ekenazi siyasal elit, 29

senedir koruduu konumunu sosyal olarak muhaazakr ve ekonomik olarak li-

beral Mizrahilere ve dindar kesime devretti. Bu seimlerden sonra da sraili bir-den azla partinin kurduu koalisyonlar ynetti. Seim sisteminin bir sonucu olan

bu durum hkmeti kurmakla grevlendirilen partiyi, kk apl partilerle ve

zellikle dindar partilerle ibirlii yapmak zorunda brakt. Bu durum gnmze

kadar devam edecek olan koalisyon hkmetlerini srail siyasal yaamnn nemli

bir paras haline getirdi.

srail Savunma Kuvvetleri (SK-sahal), i Partisi ile birlikte srailin ilk ylla-

rnda toplumda nc bir role sahipti. Dini sebeplerden tr askerlik yapmayan

Ortodoks Yahudiler dnda bir halk ordusu olan SKda kadn ve erkek her Ya-hudi srailli askerlik yapmak zorundadr. Zorunlu askerlik srail toplumunda en-

tegrasyonun en etkili aralarndan birisidir. Dnyann drt bir tarandan gelmi

Yahudiler iin SK hem eitim hem de sosyalletirme ve adaptasyon vazielerini

stlendi. Bunun yan sra SK, devlet ncesi Siyonist liderlerin kendi kendine

yeten Yahudi yaratma idealinin de hayata geirilmi hali olarak karmza kt.

Devletin savunma vaziesini stlenen SK, ayn zamanda ihtiya duyduu askeri

teknolojileri elde edebilmek iin srailde savunma endstrisinin kurulmasnn ve

gelimesinin ncln yapt. Gelitirilen savunma sanayisi sadece ordunun ih-

tiyalarn karlamakla kalmayp srail ekonomisinde nemli ve byk bir gelir

kalemi olarak yerini ald. Dier taraan SK, srail siyasetine birok lider kazan-

drd. Moe Dayan, zhak Rabin, Ariel aron ve Ehud Barak gibi isimler askerlik-

ten emekliye ayrldktan sonra siyasette nemli yerlere geldiler.

srail, zellikle savunma ve altyap harcamalarnn

azlal sebebiyle ekonomik olarak hayattakalabilmek iin d yardmlara azlasyla bamldr.


26/202


26

1.5 SAVA VE BARI

srail 64 senelik tarihini savalarla geirmitir. 1948den beri 8 tane savaa girensrail ayn zamanda saysz anlama, atekes veya bar giriiminin tara olmutur.

Arap-srail atmasnn rn olan bu savalar sadece sraili veya savat lke-

leri deil ayn zamanda tm Ortadouyu hatta dnyann birok lkesini nemli

bir ekilde etkilemitir. Bu atmaya zm bulma adna birok bar giriiminde

bulunulmu ve her savan ve bar giriiminin srail i siyasetine ve srail toplu-

muna direk yansmalar olduu grlmtr.

srailde Bamszlk Sava diye adlandrlan sava, ngiliz Manda Ynetiminin

son zamanlarna doru Yahudi ve Arap militanlarn atmasyla balad ve sra-ilin bamszln ilan etmesinin ardndan Suriye, Msr, Lbnan ve rdnn de

katlmasyla topyekn bir savaa dnt. 1949da sava bitiren atekes anlama-

lar neticesinde srail ile rdn, Suriye ve Msr arasnda atekes snrlar diye

bilinen snrlar izildi. Bat eriay rdn hkimiyeti altnda brakan bu snrlar,

sraille ilerde kurulmas planlanan Filistin Devletinin Bat eria topraklar ara-

sndaki ayrm belirleyen Yeil Hatt (1967 snrlarn) meydana getirdi.

Haziran 1967deki Alt Gn Sava, srail tarihinde bir dnm noktasn tekil etti.

srail Hava Kuvvetlerinin Suriye, rdn ve Msr Hava Kuvvetlerine srpriz sal-

drlarla ok ar darbeler vurarak kesin bir sonula kazand bu sava, srailin

Ortadoudaki askeri stnln ispatlad. Msrdan Sinay, Suriyeden Golan

epelerini ve rdnden Bat eria ve daha da nemlisi Dou Kuds ele gei-

ren srail, Ortadouda yapt g gsterisiyle dnya Yahudileri arasnda byk

heyecana sebep oldu. Bunun sonucunda Amerika ve Bat Avrupa gibi gelimi

blgelerden bile sraile gler artt. Bununla birlikte srailin bu savala ele geir-

dii topraklar sraili hala iinde bulunduu igal kmazna soktu. 1967 Savann

balamasndan hemen nceki snrlar, sraille kurulacak bir Filistin Devleti ara-snda oluturulacak snrlar iin reerans noktas oldu.

srail 1982 ylnda Lbnann gneyindeki Filistinli militanlarn saldrlarn ge-

reke gstererek bu lkeyi igal etti. 2000 senesine kadar srecek bu igal sonu-

cunda srail, Filistin Kurtulu rgtn (FK) Gney Lbnandan karma pla-

nn baardysa da 2006da Lbnan bir daha igal etmek durumunda brakacak

Hizbullahn Lbnanda ykselmesine sebep oldu. srailin Gney Lbnandan e-

kilmesiyle birlikte FKnn brakt boluk Hizbullah tarandan dolduruldu. ki

srail askerinin Hizbullah tarandan karlmas sonucu Lbnana saldran srail,

Lbnan ehirlerine ar zayiatlar verdi. Yine de sava sonrasnda sava incele-

mek amacyla kurulan Winograd Komisyonunun da belirttii gibi srail, Lbnan

Savanda elle tutulur bir kazan elde edemedi. Ayn komisyon, paramiliter Hiz-


27/202


27

bullah milislerinin, askeri stnlyle bilinen srail ordusuna kar direnmesini

ve saldr boyunca Hizbullahn sraile roket saldrlarn devam ettirmesini srail

asndan baarszlk olarak kabul etmitir.

Bir yandan savalar devam ederken uluslararas camia Arap-srail atmasn

sona erdirme abalarn da srdrd. Bata Amerika olmak zere arkl aktr-

ler Arap-srail atmasn bitirmek ve Filistin Devletinin kurulmasn salamak

amacyla birok dea atan taraar bir araya getirdiler. Bar abalarnn en

baarllarndan bir tanesi olan Camp David Anlamasnda Amerikan Bakan

Jimmy Carter, srail Babakan Menahem Begin ile Msr Devlet Bakan Enver

Sedat bir araya getirdi. 12 gn sren gizli grmelerin sonunda imzalanan an-lama ile Msr, srail Devletini tanyan ilk Arap devleti oldu. Anlama iki devlet

arasndaki iili sava sona erdirirken 1967den beri srailin igali altnda bulunan

Sina yarmadasn da Msra geri verdi. Camp David Anlamasyla birlikte Ame-

rikan dizayn, srailin gvenliini merkeze alan ve d yardmlarla baml hale

getirilen Msrn garantr olduu bir blgesel sistem meydana getirildi.

1991 Madrid Konerans da sraille Filistinlileri ve Suriye, Lbnan ve rdn gibi Arap

devletlerinin hepsini bir araya getirerek bar srecini balatma abalarndan birisiy-

di. Koneransta topraklardan ekilme karlnda bar ilkesinin zerinde duruldu.Bar anlamasnn altyapsn hazrlayabilmek iin srail ile Suriye, Lbnan, r-

dn ve Filistin arasnda silahlarn kontrol, su ve mlteciler gibi meseleleri tart-

mak iin iki tara grmelerin balatlmas ngrld. Bir Filistin Devletinin

kurulmas iin ikili grmelerin yaplmas kararlatrld.

Madrid Koneransyla amalanan hedeere ulalamasa da koneransn ardndan

srailliler ve Filistinliler Norvein ev sahipliinde sekiz ay sren gizli grmeler

yaptlar. Bu grmeler 13 Eyll 1993te imzalanan Oslo Anlamasyla ve srail-

FK Prensipler Deklarasyonu ile sonuland. Bu deklarasyona gre srail, FKyFilistin halknn meru temsilcisi olarak kabul edecek ve FK de srailin gvenli

snrlar iinde var olmas hakkn tanyacakt. Deklarasyon ayrca srail Hkmeti

ile FK arasnda, srail askerlerinin Gazze eridi ve Erihadan ekilmeleri ile ba-

layan be yllk bir gei dnemi uygulanmas iin anlama yaplmasn ve Bat

eriann byk bir kesiminde ynetimin, savunma ve d ilikiler hari Filistin

otoritesine teslim edilmesiyle sonulanacak geici bir dnemin belirlenmesi gibi

maddeleri ieriyordu.

Bu anlama ile FKy Filistinlilerin resmi temsilcisi olarak tanyan srail, bar

karlnda baz topraklardan ekilmeyi kabul ediyor ve uzun vadede Filistinli-

lerin kendi ynetimlerini kabul edeceini vadediyordu. Filistin tara ise srailin

varln ve gvenli snrlar iinde yaamasn kabul ediyordu. Bill Clinton, zhak


28/202


28

Rabin ve Yaser Araatn Nobel Bar dl almasna sebep olan Oslo Anlama-

snn ardndan gelien bar sreci 1994 ylnda srail ile rdn arasnda bar an-

lamas imzalanmasyla devam etti. Bylelikle rdn, sraili tanyan ikinci Arap

devleti oldu. Fakat toprak karlnda bar ikrine kar olan srailli ar sa

guruplar ve zellikle yerleimciler, Oslo Anlamasn imzalayan Babakan zhak

Rabini 1995 ylnda bir suikast ile ldrdler. Rabinin lmnden sonra durma

noktasna gelen bar sreci 1997de El-Halil Anlamasyla ve 1998de Wye River

Memorandumuyla tekrar canlandrlmaya alld. ki taran da anlamalardaki

koullar tam anlamyla yerine getirememesi atmalar devam ettirdi. ABDnin

basksyla 2000 ylnda Camp Davidde tekrar bir araya getirilen taraar zellikle

Kuds konusunda anlama salayamad.

2007 senesinde zamannn Amerikan Dileri Bakan Condolezza Ricen ev sa-

hipliinde Annapoliste krk akn lkeden devlet adam, brokrat ve siyaseti-

yi bir araya getiren Annapolis Konerans dzenlendi. Koneranstan sonra srail

Babakan Ehud Olmert ile Filistin Devleti Bakan Mahmud Abbas, konerans-

ta izilen yol haritasn ve ayrntlarn yaptklar direkt grmelerde ele aldlar.

Amerikan ynetiminin hem tarasz arabuluculuk hem de srailin yakn mtte-

iki rollerini birlikte oynamaya alt bu sre, Aralk 2008de balayan srailin

Gazze saldrs ile sona erdi. Gazze saldrs ayn zamanda rkiyenin ev sahipli-

inde yrtlen Suriye-srail dolayl grmelerinin de sona ermesine sebep oldu.

1.6 DEERLENDRME

Sosyal, siyasal ve dini elere sahip Siyonizm hareketinin nderliinde, dnya Ya-

hudileri mobilize edilerek ve dnemin artlarndan istiade edip uluslararas ca-

mia zerinde sahip olduklar nuz kullanlarak srail Devleti kuruldu. zellikle

Avrupada yaygn olan antisemitizmle mcadelede en etkili yol olarak grdkleri

bir Yahudi Devleti kurma ikrini hayata geiren Siyonist hareket, srail kurulma-

dan nce de kurulduktan sonra da btn dnya Yahudilerini srailde toplayabil-

Toprak karlnda bar ikrine kar olan srailli

ar sa guruplar ve zellikle yerleimciler, Oslo

Anlamasn imzalayan Babakan zhak Rabini 1995

ylnda bir suikast ile ldrdler.


29/202


29

mek iin youn bir alma yrtt. Dnyann drt bir yanndan byk saylarda

gelen ve arkl siyasal grlere, kltrel arka planlara ve hatta dini anlaya sahip

olan Yahudileri ayn pota altnda eritmek ve eit bir toplum kurmak, kurucu kad-

ronun ite karlat en byk problemi oldu. Dta ise en byk ura, dman

Arap devletlerinin arasnda nce hayatta kalabilme daha sonra ise stnln

kabul ettirebilme abas oldu. srail, zellikle 1967 Alt Gn Savalaryla Orta-

doudaki askeri stnln komularna kabul ettirse de gvenlik algsn her

zaman n planda tuttu ve bu alg srailin hem evresindeki lkelerle ilikilerinin

tabiatn hem de srail iinde yaayan Arap nusa kar muamelesini belirledi. s-

rail toplumundaki siyasi ve dini blnmlkler ve srailin taviz vermez gvenlik

algs bugne kadar yaplan bar giriimlerinin baarszlkla sonulanmasnnardndaki en nemli sebeplerinden birisi oldu.


30/202

Knessetn bahesndek menora heykel


31/202

S R A I L S I Y A S A L S I S T E M I

31

2. SRAL SYASAL SSTEM

srail Devletinin ileyiini ve temel baz sorunlara kar devlet aygtnn gsterdii

tepkileri anlamak iin devletin siyasal sistemine ynelik baz teknik bilgilere sahip

olmak gerekmektedir. Zira hem i siyasette hem de d siyasette nemli konulardaba gsteren uzla yokluu ve siyaset aygtnn sklkla hareket kabiliyetini kay-

betmesini, ksmen lkedeki seim sistemi ile aklamak mmkndr. 1948den

beri lke siyasi hayatnn vazgeilmezleri arasnda yer alan koalisyon hkmet-

leri, dinci ve ar sa partilerin sandktaki glerinden te bir nuz elde etmesi

ve krlgan siyasi yap da dorudan seim sistemi ile alakaldr. Benzer ekilde

ksmen igal topraklarnda kurulan ve toprak gaspnn belli dnemlerde devlet

politikas haline dnt srailde yargnn ve adalet mekanizmasnn ileyii de

devlet ve toplum arasndaki ilikilere dair nemli bilgiler vermektedir.

2.1 SEM SSTEM

srail seim sistemi iki ana kanuna dayanmaktadr, 1958 emel Kanun: Knesset

(Hukey Yesod: haKnesset) ve 1969 Knesset Seim Kanunu. Bunun yan sra 1992de

kabul edilen Partiler Kanunu da siyasi partilerin ileyiinin yan sra seimlere

katlmalarna ilikin dzenlemeler de ierir. srail seim sistemi, emel Kanun:

Knessetin 4. maddesinde, genel, lke apnda, dorudan, eit, gizli ve nispi olarak

tanmlanmaktadr. Din, etnik kken, cinsiyet, gelir dzeyi, eitim veya baka bir

stat ark olmakszn 18 yan dolduran her srail vatanda genel seimlerde oy

kullanma, 21 yan dolduran her srail vatanda ise Knesset seimlerinde aday


32/202


32

olma hakkna sahiptir. Sadece Cumhurbakan, Haham Ba, srail Savunma Kuv-

vetleri mensubu subay, hkim, dayan (dini mahkeme hkimi) ve st dzey kamu

personeli grevlerini srdrdkleri dnem iinde Knesset seimlerinde adaylk-

larn koyamazlar. Ancak kanunun o pozisyon iin n grd sre kadar (100

gn veya 6 ay) nce istia edilmesi halinde sz konusu grevlerde bulunanlar da

seimlere katlabilirler.15

Knessete 120 milletvekili drt yllna seilir. Ancak, eer ounluk anlamaya

varrsa, meclis eshedilerek erken seimlere gidebilir. Babakan da cumhurba-

kanndan erken seim talebinde bulunabilir, ancak Knessetin bunu engelleyebil-

me yetkisi vardr. Meclisin grev sresi drt yln zerine de karlabilir; ancak

bunun iin yaplan oylamada, bir kanunun kabulnde kullanlan basit ounlukdeil, 80 yenin evet diyecei zel ounluk art aranr.

Btn srailin tek bir seim blgesi olarak kabul edildii, ayr seim blgelerinin

olmad, nispi temsile dayal sistemde semenler, parti listesindeki herhangi bir

adaya deil, Knessetteki sandalye saysna karlk gelen 120 ismin bulunduu

parti listesine oy vermektedirler. 1992 Partiler Kanununun kabul ile birlikte se-

imlere liste sokabilme izni sadece kaytl siyasi partilere veya bu partilerce olu-

turulan ittiaklara tanmaktadr. Siyasi Parti Finans Kanununa gre meclisteki her

partiye veya ittiaka belirli bir hkmet yardm yaplmaktadr. Bu miktar, dahanceden belirlenmi olan bir birim inans paynn, partinin bir nceki Knesset

seimlerinde kazand toplam koltuk says ile mevcut seimde kazand koltuk

says ortalamasnn bir azlas ile arplmas sonucu belirlenir. Yeni bir parti veya

ittiak sz konusu ise o durumda mevcut seimde kazanlan koltuk says zerin-

den bu hesaplama yaplr.16

nemli ve byk partilerin aday listeleri genel seimler ncesinde yaplan nse-

imlerle tespit edilerek son ekli parti genel merkezlerinde belirlenmektedir. Bu

her ne kadar demokratik bir seim ekli gibi gzkse de adaylarn parti listele-rindeki sralamasnda, parti bakan ile ilikileri veya parti ii raksiyonlardaki

pozisyonlar etkili olmaktadr. Semen parti listesine oy verdii iin adayn ismin-

den ok, partinin o blgedeki gc ve adayn listedeki yeri adayn seilmesinde

belirleyicidir. Bu nedenle, bir aday parti tarandan yaad blgeden baka bir

blgede aday gsterilebilmekte ve o blgeden seimi kazanabilmektedir.

Sistemin en kt yanlarndan birisi de seilen ile semen arasnda dorudan hi-

bir ilikinin olmamasdr. Anglo-Amerikan sisteminde her meclis yesi temsil

ettii blge halknn sorularn dorudan cevaplamakta, semenler kendi tem-

15. Huk-Yesod: haKnesset (1958),Huk-Yesod: haKnesset (1958), Knesset Websayas, http://knesset.gov.l/laws/specal/heb/yesod4.pd

16. itot HaBhirot LeKnesset,itot HaBhirot LeKnesset, Knesset Websayas, http://www.knesset.gov.il/description/heb/heb_mimshal_beh.htm.


33/202


33

silcilerinin meclisteki perormansn takip etmekte ve izleyen seimde ona gre

oy kullanmaktadrlar. Buna karn, srail sisteminde vekil sadece parti liderine

ve parti brokrasisine kar sorumludur. Seimlerdeki baars veya baarszl

semenin kendisi hakkndaki dncesi ve isteinden ok, parti listesinde han-

gi sradan aday olarak gsterildiine baldr.17 Bu durum Knessetin ileyiine

yansmakta, nseimler dnda vekiller zerinde son derece snrl olan semen

etkisi nedeniyle Knessetin karar alma srecinde parti karar ve yaptrm arlkl

olarak belirleyici olmaktadr.

srailde seimlerin yrtlmesinden Merkez Seim Komitesi sorumludur. Yk-sek Mahkemeden bir yargcn bakanlk ettii komitede Knessetteki partilerin

temsilcileri yer almaktadr. Knessetteki en az partiden temsilcilerin yer ald

yerel sandk komitelerinin dzgn ileyiini ise blgesel seim komiteleri kontrol

eder.18 Merkez Seim Komitesi eer bir partinin veya ittiakn amalarnn veya

eylemlerinin, ak veya st rtl bir biimde aadakilerden birini ierdii y-

nnde kanaate ularsa sunulan listenin seimlere girmesini engelleyebilir; 19

1. Yahudi halknn lkesi olarak srail Devletinin varln reddetmek

2. Devletin demokratik yapsn reddetmek3. Irkla tevik etmek20

Her partinin seimlerde ald oy oran kadar, hazrlad listedeki aday meclise

girmeye hak kazanr. rnein bir parti seimlerde geerli oylarn %10nunu aldy-

sa, o parti Knessetteki sandalyelerin %10una sahip olacaktr. Buna gre o parti-

nin listesindeki ilk 12 isim Knessete girmeye hak kazanr. Eer Knesset dnemi

iinde bir milletvekili istia eder veya hayatn kaybederse, yeniden seim yapl-

17. Bernard LewisBernard LewisIsraels Election System Is No Good,Wall Street Journal(Eastern edition), 1 Nisan 2009.

18. sral Hakknda Gerekler, Kuds: srail Enormasyon Merkezi, 2008, s.81; http://www.ma.gov.il/NR/rdonlyres/66876698-4DAB-4A7E-BCC2-699873DD8FD5/0/ISRAILHAKKINDAGERCEKLER.pd

19. itot HaBhirot LeKnesset, Knesset Websayas, http://www.knesset.gov.il/description/heb/heb_mimshal_beh.htm.

20. Huk-Yesod: haKnesset (1958), Knesset Websayas, http://knesset.gov.il/laws/special/heb/yesod4.pd

Hem i siyasette hem de d siyasette nemlikonularda ba gsteren uzla yokluu ve siyaset

aygtnn sklkla hareket kabiliyetini kaybetmesini,

ksmen lkedeki seim sistemi ile aklamak

mmkndr.


34/202


34

mamakta, boalan sandalye seimler iin sunulmu olan listedeki sradaki aday ile

doldurulmaktadr. Her parti ald oy karl mecliste sandalye elde ettikten son-

ra bu partilerin yeni bir koltuk daha kazanmak iin yetersiz kalan artk oylar ve

barajn altnda kalan partilerin oylar, seim sonularnn gsterdii oy dalm

yzdelerine gre meclise girmeye hak kazanan partiler arasnda yeniden datlr.

Knessete bir partinin girebilmesi iin tek kural %2 olan seim barajn amasdr.21

1992den nce %1 olan baraj, nce %1,5a karlm, daha sonra 2003 ylnda bir

kez daha ykseltilerek %2 yaplmtr. Barajn bu ekilde dk olmas srail si-

yasetinde ok sayda partinin aaliyette bulunmasna ve bu partilerin ounun

Knessette temsil imkn bulmasna yol amaktadr.22 srail, bugn sahip olduu

seim sisteminin nispi temsil, liste uygulamas gibi zelliklerinin yan sra dkbaraj uygulamasn da Siyonist Kongreye kadar dayanan bir gelenekten devral-

mtr. Fransann nc Cumhuriyeti dneminde lkede meclis muhabiri ola-

rak alan Kongre Bakan Teodor Herlz Fransz parlamenter sisteminden az-

las ile etkilenmi ve kongredeki tartma usullerinden, alma esaslarna kadar

sistemin olumasnda belirleyici olmutur.23 Dnya Siyonist rgtne aktarlan

bu sistem, zellikle Manda Ynetimi yllarnda ekillenecek olan parlamenter ya-

pnn ve seim kurallarnn byk lde temelini oluturmutur.

ngilizler, Filistinde istedikleri sistemi dorudan kuramam olsalar da ngilizParlamento geleneinin de Knesset zerinde etkisi olmutur.24 Siyonist gelene-

in bandan beri benimsedii geni temsil hakk anlaynn bir uzants olarak

bu dnemde Yahudi yerleimlerinin (Yiuv) siyasi kurumlarnda arkl grupla-

rn eitlik iinde temsil edilmesine zellikle nem verilmitir. Gruplarn siyasi

organlarda mmkn olduunca geni temsil hakkna sahip olmasnn n ak

tutularak, meruluu glendirme anlay benimsenmitir. Bu durum lkenin

uzun yllar Ekenazi arlkl i Partisi tarandan domine edilmesinin nne

geememitir. Yine de bu anlayn devlet kurulduktan sonraki srece yansmas,beraberinde dk baraj uygulamasn ve ok sayda partinin Knessette temsil

olanana sahip olmasn getirmitir.25

21. itot HaBhirot LeKnesset, Knesset Websayas, http://www.knesset.gov.il/description/heb/heb_mimshal_beh.htm

22. A.g.e.23. Samuel Sager, Pre-State Inuences on Israels Parliamentary System, Parliamentary Aairs, Vol.25, Issue 1,1971, s.30-31.

24. Samuel Sager ,Pre-State Inuences on Israels Parliamentary System,Samuel Sager ,Pre-State Inuences on Israels Parliamentary System, Parliamentary Aairs, Vol.25, Issue 1,1971, s.37.

25. tot HaBhrot LeKnesset,tot HaBhrot LeKnesset, Knesset Wabsayas, http://www.knesset.gov.il/description/heb/heb_mimshal_beh.htm.


35/202


35

TABLO 1. KNESSETLER VE HKMETLER

Knesset Hkmet

Dnem Seim TarihiGrevSresi

Sra Kurulma TarihiGrevSresi

Koalisyon Lideri Babak an

1 25 Ocak 1949 2 yl 6 ay 1 8 Mart 1949 1 yl 8 ay Mapay David Ben Gurion

2 1 Kasm 1950 11 ay Mapay David Ben Gurion

2 30 Temmuz 1951 4 yl - 3 8 Ekim 1951 1 yl 2 ay Mapay David Ben Gurion

4 24 Aralk 1952 1 yl 1 ay Mapay David Ben Gurion

5 26 Ocak 1954 1 yl 5 ay Mapay Moe aret

6 29 Haziran 1955 4 ay Mapay Moe aret

3 26 Temmuz 1955 4 yl 4 ay 7 5 Kasm 1955 2 yl 2 ay Mapay David Ben Gurion

8 7 Ocak 1958 1 yl 11 ay Mapay David Ben Gurion

4 3 Kasm 1959 1 yl 9 ay 9 17 Aralk 1959 1 yl 11 ay Mapay David Ben Gurion

5 15 Austos 1961 4 yl 2 ay 10 26 Kasm 1961 1 yl 7 ay Mapay David Ben Gurion

11 26 Haziran 1963 1 yl 6 ay Mapay Levi Ekol

12 22 Aralk 1964 1 yl 1 ay Mapay Levi Ekol

6 1 Kasm 1965 4 yl - 13 12 Ocak 1966 3 yl 2 ay Birat (Alignment)(Mapay / AhdutHaavoda-PoaleiZion)

Levi Ekol

14 17 Mart 1969 9 ay Birat(i Partisi / Mapam)

Golde Meir

7 28 Ekim 1969 4 yl 2 ay 15 15 Aralk 1969 4 yl 3 ay Alignment

(i Partisi / Mapam)

Golde Meir

8 31 Aralk 1973 3 yl 5 ay 16 10 Mart 1974 3 ay Alignment(i Partisi / Mapam)

Golde Meir

17 3 Haziran 1974 3 yl - Alignment(i Partisi / Mapam)

zhak Rabin

9 17 Mays 1977 4 yl 1 ay 18 20 Haziran 1977 4 yl - Likud Menahem Begin

10 30 Haziran 1981 3 yl 1 ay 19 5 Haziran 1981 2 yl 4 ay Likud Menahem Begin

20 10 Ekim 1983 11 ay Likud zhak amir

11 23 Temmuz 1984 4 yl 3 ay 21 13 Eyll 1984 2 yl 1 ay Alignment(i Partisi / BamszLiberal Parti / Yahad)

imon Peres

22 20 Ekim 1986 2 yl 2 ay Likud zhak amir

12 1 Kasm 1988 3 yl 8 ay 23 22 Aralk 1988 1 yl 6 ay Likud zhak amir

24 11 Haziran 1990 2 yl 1 ay Likud zhak amir

13 23 Haziran 1992 3 yl 11 ay 25 13 Temmuz 1992 3 yl 4 ay Parts zhak Rabin(04.11.1995te suikastsonucu ld)imon Peres

26 22 Kasm 1995 7 ay Parts imon Peres

14 29 Mays 1996 3 yl - 27 18 Haziran 1996 3 yl 1 ay Likud Gesher Tzomet Benyamin Netanyahu

15 17 Mays 1999 3 yl 8 ay 28 6 Temmuz 1999 1 yl 8 ay Tek srail (i Partisi,Gesher, and Meimad)Daha sonra (i

Partisi-Meimad)

Ehud Barak

29 7 Mart 2001 1 yl 11 ay Likud Ariel aron

16 28 Ocak 2003 3 yl 10 ay 30 28 ubat 2003 3 yl 2 ay Likud Ariel aron

17 28 Mart 2006 3 yl 2 ay 31 4 Mays 2006 2 yl 10 ay Kadima Ehud Olmert

18 10 ubat 2009 2 yl 11 ay 32 31 Mart 2009 Likud Benyamin Netanyahu


36/202


36

Dk baraj uygulamas, srailde bir partinin tek bana iktidara gelmesini g-

letirirken, koalisyon hkmetlerini sistemin vazgeilmez bir paras haline ge-

tirmitir. Bu koalisyon zorunluluu arkl gruplar temsil eden, hatta kimi zaman

karlar dorudan atan, rakip olan partileri tek bir hkmet ats altnda bir-

lemek durumunda brakmaktadr.

srail siyasetindeki temel aktrleri Yahudi partileri ve aznlk listeleri olarak iki

ana gruba ayrmak mmkndr. Aznlk listelerini, Mslman, Hristiyan ve

Drzi Araplar oluturmaktadr.26 Yahudi partilerinin en nemlileri ise, srail ta-

rihine baktmzda aka arlklar grlmekte olan soldan merkez sola doru

kayan i Partisi ve sac Likud Partisidir. Yeni partiler zamanla sisteme dhil

olsalar da, bu iki rakip partiden biri dhil olmadan srailde bir koalisyon hk-

metinden kolay kolay sz edilemez.

1977 seimlerine kadar lkede i Partisi ve koalisyon ortaklarnn hkimiyeti

aka grlmektedir. Ancak sosyalist i Partisinin basknl, Siyonist hareket

iinden gelen ve srailin kuruluunda rol oynayan dier iki grubun varln erit-

memitir. Hem liberal hem de dindar Yahudi gruplar, i Partisinin basknl

ile geen 28 sene boyunca giderek g kazanmlardr. Liberal Siyonistler lkenin

bamszln koruyabilmesi iin pazar ekonomisine dayanan Bat tarz bir yap-

lanmay benimsenmesi gerektiini savunmular, Ortodoks Yahudiler ise devletintamamen Halaka (Yahudi hukuku) ilkelerine uygun olarak ynetilmesini istemi-

lerdir.27 srailin artan gvenlik kaygs, siyasetindeki bu keskin kutuplamay ve

dengeleri de etkilemitir. ABDnin isteine duyulan ihtiya i Partisinin sosya-

list sylemini yumuatarak daha merkez-sol bir izgiye kaymasna yol am ve

liberal deerleri savunan Likudu da glendirmitir.28

Likud zaeri ile sonulanan 1977 seimleri, srail siyasetinde iki kutuplu bir yapy

ortaya karmas bakmndan dnm noktasdr. Bundan sonra Searad, dindar,

26. Hkmet zdemr Bakann dorudan sem, Gaz nverstes BF Dergs, Say 4 (2000), s.91.

27. Martn Edelman, Te new Israel Consttuton,Mddle Eastern Studes, Vol.36, No.2, Aprl 2000, s.3.

28. Martn Edelman, Te new Israel Consttuton,Mddle Eastern Studes, Vol.36, No.2, Aprl 2000,s.4.

srailin artan gvenlik kaygs, i siyasetindeki

Liberal Siyonistler ve Ortodoks Yahudiler arasndaki

keskin kutuplamay ve dengeleri etkilemitir.


37/202


37

ahin sa semene dayanan Likud ile Ekenazi, sekler ve gvercin sol semene

dayanan i Partisi iktidara gelebilmek adna kk partilerle koalisyon kurma

rekabeti iine girmilerdir. Ortodoks partiler ise kilit konuma gelmilerdir. Bu re-

kabet 1984te iki partinin uzlaarak ilk dea ulusal birlik hkmetini kurmalar

ile bir sreliine hz kaybetse de bu uzun soluklu olmamtr. 1984-1988 dnemi-

nin ilk ulusal birlik hkmeti nispeten baarl iken 1988de kurulan ikinci ulusal

birlik hkmeti ancak iki sene ayakta kalabilmitir.

Koalisyon hkmetlerinin kanlmaz olmas, dk baraj sayesinde meclise gire-

bilen kk partileri aldklar oy ile ters orantl bir gce kavuturmaktadr. Rakip

muhali parti ile uzlamak yerine veya bu uzlama salanmadndan, bir ka san-

dalyeye ihtiya duyan iktidara aday parti, kimi zaman 2-3 sandalyeye sahip kk

bir partiye nemli bakanlklar vererek destek toplamaya ynelmitir. Bu kk par-

tiler, genelde radikal kanatlarda yer almakta ve dk oy oranlarna ramen hk-

met iinde ciddi bir etkinlie sahip olmaktadrlar. Kendi desteklemedikleri bir giri-

im karnda, hkmetten ekilme tehditleri ellerine ok nemli bir silah vermek-

tedir. Bu durum lkede istikrar sorunu yaratrken, ksa sreli hkmetleri ve erken

seimleri srail siyasi hayatnn karakteristik zelliklerinden biri haline getirmitir.29

srail siyasetinde var olan bu dengesiz yapya zm bulabilmek iin 1968den beri

yrrlkte olan emel Kanun: Hkmet 1992de deitirilerek, Babakann direk

oy ile seilmesine ve Knesset iin ayr oy kullanlmasna karar verilmiti. Burada

amalanan, Babakan, dolaysyla hkmeti kimin kuracan nceden belirleye-

rek, zay bir hkmetin kurulmas ile sonulanan Knessetteki uzun pazarlklarn

nne gemek ve istikrarl bir hkmet kurmakt.30 1996da ilk dea uygulanan sis-

tem ile Likud aday Benjamin Netanyahu dorudan oy ile seilen ilk Babakan oldu.

Ancak seim sisteminde yaplan deiim beklenin aksine radikal partilerin daha

da glenmesi sonucunu dourdu ve bu partilerin oy oranlar artt. Bunun sebebi

semenlerin babakan seiminde kazanma ans daha yksek olan byk partilerinadaylarn desteklerken, Knesset seiminde daha zel, ideolojik eilimlerini gs-

terme rsat yakalam ve oylarn bu ynde kullanm olmalaryd. Bu da kk

radikal/dinci partilere verilen oylar artrrken, dorudan oy ile seilen babakann

koalisyon kurmasn daha da zora soktu. 1999 dorudan oy ile Babakan seimi

ikinci kez uyguland. Bu seimlerde, i Partisi ve Likudtan sonra 17 sandalye ile

radikal a Partisinin 3.parti olmas ok yaratt. Bu sistemin daha byk bir amaz

yarattn gren siyasi hayatn hkim partileri, seim sisteminin deitirilmesini

nerdiler ve 2001de yaplan oylama ile eski seim sistemine geri dnld.

29. Baknz ablo-1.

30. Samuel Sager ,Pre-State Inuences on Israels Parlamentary System, Parlamentary Aars, Vol.25, Issue 1,1971, s. 185-186.


38/202


38

srailde dk barajn yaratt sorunlar hala tartma konusu olmaya devam et-

mekte ve barajn bir miktar ykseltilmesinin srail siyasetine istikrar getirecei pekok isim tarandan savunulmaktadr. Buna karn bu sistemi deitirmenin kolayolmayaca grnde olanlar, sistemin bu halinden yarar salayan kk partilerinbunu kaybetmemek iin her hangi bir deiime direneceklerini dnmektedir.31

En son 10 ubat 2009 tarihinde 18incisi yaplan Knesset seimlerinde partilerve ittiaklar tarandan 33 liste sunulmutur. Kadima %23 oyla 28 sandalye, Li-kud %21 oyla 27 sandalye kazanrken, toplamda 12 parti meclise girmeye hakkazanmtr. Yedi haa sren koalisyon almalarnn sonucunda Likud lideriBenjamin Netanyahu tarandan kurulan srailin 32. hkmeti halen grevini

srdrmektedir.

2.2 PARLAMENTO YAPISI

Bamszlk Bildirgesinde, insan haklarna saygl demokratik bir Yahudi devle-ti olarak kendini tanmlayan srail, yasama, yrtme ve yarg arasnda kuvvetlerayrl ilkesini benimseyen parlamenter bir etnik demokrasidir. Cumhurbakan-l, Knesset adyla bilinen srail Parlamentosu, hkmet ve yarg temel siyasalkurumlarn oluturmaktadr.

Yedi yllna tek bir dnem iin Knesset tarandan seilen Cumhurbakan,devletin ba unvann tamaktadr. Her srail vatanda Cumhurbakanl se-iminde aday olabilir. Adayn seim gnnden nce en az 10 Knesset yesi ta-randan aday gsterilmi olmas gerekmektedir. Yaplan gizli oylamada Knessetyelerinin salt ounluk oyunu alan aday Cumhurbakan olarak greve gelir.Cumhurbakannn partiler st bir siyaset izlemesi beklenirken, daha ok bir-letirici bir grev beklenen bu makamn yetkileri snrl ve daha ok semboliktir.Kanundaki dzenlemeye gre Cumhurbakannn grevleri arasnda, kendi yet-

kilerini dzenleyenler dnda btn kanunlarn imzalanmas; yeni seilen Knes-setin ilk oturumunun almas; Knessetin bir yesinin yeni hkmeti kurmaklagrevlendirilmesi; Hkmetin rapor sunmas; sraile yabanc lkelerce gnderi-len diplomatik temsilcilerin itimatnamelerinin kabul edilmesi; Knesset tarandankabul edilen antlamalar ve kanunlarn imzalanmas; kanunda kendisine tannanyetkilere uygun olarak yarglarn atanmas ve grevden alnmas ve mahkm-larn aedilmesi ve cezalarnn haietilmesi bulunmaktadr. Knesset, Cumhur-bakannn grevini yerine getirmede yetersiz kaldn veya baarsz olduunudnrse zel ounluun arand bir oylama ile kendisini grevden alabilme

yetkisine sahiptir.32

31. Bernard Lews Israels Electon System Is No Good,Wall Street Journal(Eastern edton), 6 Nsan 2009.

32. Huk-Yesod: Na HaMedna (1958),Huk-Yesod: Na HaMedna (1958), Knesset Websayas, http://knesset.gov.l/laws/specal/heb/yesod8.pd


39/202


39

srail parlamentosu Knesset adn .. 5. asrda Ezra ve Nehemya tarandan Ku-

dste toplanm olan temsili Yahudi meclisi haKnesset Hagedolahdan (Byk

Meclis) almaktadr.33 Genel seimlerle drt yllna greve gelen, 120 yeden

oluan Knesset lkenin yasama organdr. Knesset yelerinin kanunda tanmla-

d ekilde dokunulmazlklar bulunmaktadr. Knesset yeleri kendi aralarndan

Knesset Bakann ve Bakan Yardmcsn seerler.34

TABLO 2. SYAS YAPI35

Knesset hkmetin almalarn 12 daimi komite yoluyla denetler. Kendi ye-

leri arasnda seimle daimi komitelerde ve ihtisas komitelerinde grev yapacak

kiileri belirler. Komitelerin onksiyonu, yetkisi ve prosedr kanunla dzenlen-

33. sral Hakknda Gerekler, Kuds: srail Enormasyon Merkezi, 2008, s.75; http://www.ma.gov.il/NR/rdonlyres/66876698-4DAB-4A7E-BCC2-

34. Huk-Yesod: haKnesset (1958),Huk-Yesod: haKnesset (1958), Knesset Websayas, http://knesset.gov.l/laws/specal/heb/yesod4.pd

35. sral Hakknda Gerekler, Kuds: srail Enormasyon Merkezi, 2008, s.74 http://www.ma.gov.il/NR/rdonlyres/66876698-4DAB-4A7E-BCC2-

Devletn BaCumhurbakan

Yasama

Mecls Bakan

Yrtme

Babakan

Yarg

Mahkeme Sstem

BasavcHkmet

Bakanlklar

Devlet Mett veOmdusman

Knesset

Komteler

Beledye Bakanlarve Beledye Mecls

Bakanlar

Yerel Meclsler

Semenler


40/202


40

medii hallerde ynetmelikler yoluyla belirlenir.36 Bunun yan sra Knesset belirlikonularn aratrlmas iin soruturma komisyonlar oluturabilir. Komisyonunyetkisi ve onksiyonu Knesset tarandan belirlenir. Her soruturma komisyonu-nun hkmette yer almasalar dahi Knessetteki temsil oranlarna gre btn partigruplarndan temsilciler iermesi zorunludur.37

DRT TP STANDART KNESSET KOMTES VARDIR;

Daimi Knesset Komiteleri: u anda 12 adet daimi Knesset komitesi bulunmaktadr.

Bunlar: Kadnn Statsn lerletme Komitesi; Anayasa, Hukuk ve Adalet Komitesi;

Ekonomik likiler Komitesi; Eitim, Kltr ve Spor Komitesi; Finans Komitesi; D likiler

ve Savunma Komitesi; Meclis Komitesi, Gmenlik ve Absorbe Komitesi; leri ve evre

Komitesi; i ve Reah Komitesi; Bilim ve Teknoloji Komitesi; Devlet Kontrol Komitesi

zel Knesset Komteler:Fonksiyonlar daimi komitelerle ayndr ancak hizmet sresi

snrldr. u anda drt zel komite bulunmaktadr: Madde Kullanm Komitesi, ocuk

Haklar Komitesi, Yabanc i Komitesi ve Dileke Komitesi.

Parlamento Soruturma Komiteleri: Knessetin zel ulusal nem atettii belirli

konular zerinde almak zere genel kurul tarandan atanrlar.

Etik Komite:Knessetin etik kurallarn ihlal eden veya Knesset dnda yasal olmayanaaliyetlere karm olan yelerin yarglanmasndan sorumludur.

Bunlara ek olarak, ihtiya olduu durumlarda toplanan iki tip komite daha vardr:

Yorumlama Komitesi: Genel kurul srasnda Knesset usul kurallar veya teamller

konusunda Meclis Bakannn yapt yoruma kar yaplan bavurularla ilgilenir.

Komite Meclis Bakanndan ve Meclis Komitesi tarandan seilen sekiz Knesset

yesinden oluur.

Halk Komitesi: Knesset ile ilikili konular zerine almak zere kurulur. Halk

Komitesinde belirli bir alanda uzman kiiler, halk nezdinde nemli isimler, mevcutveya gemi Knesset yeleri yer alabilir. Knesset yeleri iin Etik Klavuz Tasla iin

Halk Komitesi, bu tip komitelere rnek olarak verilebilir.38

38

Knessetin yasama organ olarak en temel ilevi kanunlarn karlmasdr. Bir ka-nuna ilikin tekli hkmet tarandan, tek bir Knesset yesi tarandan, Knesset

yelerinin oluturduu bir grup veya bir Knesset yesi tarandan sunulabilir. Bu

tekli tamamen yeni bir kanunun karlmas olabilecei gibi, bir kanunda dzen-

36. A.g.e.A.g.e.

37. A.g.e.A.g.e.

38. Vaadot HaKnesset,Knesset Websayas, http://www.knesset.gov.l/descrpton/heb/heb_work_vaada.htm


41/202


41

lemeyi veya var olan bir kanunun iptalini ierebilir. Yasa teklierinin nce Mali-

ye ve Adalet Bakanlklar tarandan, ekonomik ve hukuki durumlarnn gzden

geirilmesi gerekmektedir. Daha sonra bu tekli ilgili bakanlk tarandan meclis

bakanlna sunulur.

Eer hkmet teklii ise tekli ilgili bakan tarandan masaya getirilir. Mzake-

reler srasnda Knesset yelerine kanun bakan veya bakan yardmcs tarandan

aklanr. Genel Kurulda yaplan ilk grmede kurul kanun tekliinin reddine,

ilgili komiteye sevkine veya ikinci kez grlmesine karar verebilir. lgili komite

kanunun zne dokunmad mddete deiiklik nerisinde bulunma yetkisine

sahiptir. Meclis Komitesinin onay ile ilgili komite kanun teklierini birletirebilir

veya sz konusu teklii iki veya daha azla paraya blebilir. Komite almasntamamladktan sonra tekli Genel Kurula ikinci ve nc oturumlar iin sunu-

lur. kinci oturumda, eer ekinceler dorultusunda tekliin yeniden hazrlanmas

gerekliyse tekli komiteye geri gnderilebilir veya oylama iin nc oturuma

dorudan geilebilir.

Komiteler tarandan kanun teklierinde de benzer sre izlenir. Hkmet tekli-

lerinden veya bireysel teklierden arkl olarak Komitelerin teklieri sadece Knes-

set, Knesset seimler, Knesset yeleri ve Devlet Mettii ile ilgili temel kanunlar

ve kanunlar hakknda olabilir.ekliin bir veya birden azla Knesset yesi tarandan sunulmas halinde Knes-

set Bakan ve yardmclar teklii Knesset gndemine alp almamaya karar verir-

ler. ekli rk bir mahiyet sahip olmas veya Yahudi halknn ulusu olarak srail

Devletinin varln reddetmesi halinde onaylanamaz. Onaylanan tekliin en azla

45 gn iinde Knesset Genel Kurulunda ilk oturumu gerekletirilmelidir. Genel

Kurul, teklii gndeminden karabilir, komiteye sevk edebilir veya grmeye

alabilir. Bundan sonra hkmet tekliinde izlenen sre takip edilir. Sunulan her

tekli, genel kurulda yaplan Knesset oylamas sonucunda kabul veya reddedilir.

Oylamada kabul edilen tekli grev yapan meclis bakan tarandan imza edilir ve

Cumhurbakannn, Babakann, Knesset bakannn ve kanunun uygulanmasn-dan sorumlu bakann imzalaryla Resmi Gazetede yaymlanr. Son olarak, adalet

bakannca devletin mhryle damgalanr ve kanun haline gelir.39

Knessetin snrl olmakla birlikte eitli yar-yargsal grevleri de vardr. Bunlarn

iinde vekillerin dokunulmazlnn kaldrlmas ve Cumhurbakannn ve Devlet

Mettiini grevden alma yetkisi bulunmaktadr. Ayrca pek ok kamu grevlisi-

ni atarken kulland seme yetkisi vardr.40 Knesset bu yar yargsal ilevinin yan

sra ayn zamanda emel Kanun: Yasamay dzenleyerek yargnn sahip olduu

39. Al HaHakika, Knesset Websayas, http://main.knesset.gov.il/Activity/Legislation/Pages/deault.aspx

40. Avodat HaKnesset ehumi haAhariot haaidim vehaSimkoiyot,Avodat HaKnesset ehumi haAhariot haaidim vehaSimkoiyot, Knesset Websayas, http://www.knesset.gov.il/birthday/heb/KnessetWork.htm.


42/202


42

yetkinin kaynan oluturmaktadr. Ayrca kanunlar yoluyla yargnn ve dolay-

l ekilde kararlarnn zerinde etkisi vardr. Bununla birlikte Yargnn, Yasama

zerinde denetimi sz konusudur. Prensipte mahkemelerinin temel kanunlardan

biri ile elimesi halinde Knesset tarandan kabul edilen bir yasay iptal etme yet-

kisi vardr. 13. Knesset dneminin sonuna kadar hibir yasa bu gereke ile iptal

edilmemitir bu dnemden sonra ise Yksek Mahkeme blge mahkemelerinin

bu anlamda ald pek ok karar iptal etmitir. Ancak 25 Eyll 1997de Yksek

Mahkeme ilk dea Yatrm Danmanlar Kanununda bir kray emel Kanun:

Yerleim zgrl ile elitii gerekesi ile iptal etme karar almtr.41

Knessetin ileyiinde anahtar konumdaki yaplardan biri de Meclis gruplar-

dr. Knessetin almalarnn ou gruplar temelinde yrtlr. Milletvekilleri

Knessette Meclis Gruplar ats altnda veya bireysel olarak aaliyet gsterirler.

Knessetin alnda gruplarn says, seimleri kazanan listelerin says ile ayn-

dr. Ancak dnem iinde gruplarn blnmesi ve birlemesi sonucunda bu say

deiebilmektedir. Bir parti yesi seimlere katld grubundan ayrlabilir. Meclis

Komitesi tarandan kabul edilmesi halinde tek bir parti temsilcisi veya temsilciler

yeni bir Meclis Grubu oluturabilirler. ki veya birden azla parti tek bir grup ats

altnda da birleebilir. imdiye kadar Knessetteki en azla grup says 9. Knesset

dneminde olmu 13 grupla balayan dnem, 20 grup ve drt bamsz Knessetyesi ile son bulmutur. Sadece 3. Knesset dneminde gruplarn says ilk meclise

girdikleri gndeki gibi kalmtr.42

Meclis Gruplarnn oylamalardaki etkin konumu, zerlerindeki siyasi pazarlklar

artrmaktadr. Gruplarn ye says dtke gleri azalaca yerde artabilmekte,

birka oyla sonularn deiebildii Knessetin oklu yaps iinde kilit konuma gel-

mektedirler. Siyasetin ciddiyetine glge dren ve meclisin istikrarna zarar veren

bu pazarlklarn nne gemek iin 1990da seim kanunda yaplan dzenleme ile

gruplarn blnmesine veya yelerin gruplarndan ayrlmasna snrlamalar getiril-mitir. 2001de revize edilen emel Kanun: Hkmete gre bir Knesset yesi, gru-

bundan ayrlmakla birlikte Knesset yeliinden istia etmezse ayn Knesset dnemi

iinde bakan olarak atanmamaktadr. Ancak bu kural, Meclis Grubunun emel Ka-

nun: Knessette tanmlad ekilde blnmesi halinde uygulanmaz.43

Hkmet, kuvvetler ayrl ilkesine uygun olarak yrtmeyi elinde bulundur-

maktadr. Cumhurbakan hkmet kurma grevini Knessette en azla sandalyesi

olan partiye vermek zorunda deildir, hkmet kurma grevi koalisyon kurma

41. A.g.e.A.g.e.

42. Odot haSiot BeKnesset,Odot haSiot BeKnesset, Knesset Websayas, http://www.knesset.gov.il/action/heb/FactionIntroduction.asp

43. Huk-Yesod: haMemala (1958),Huk-Yesod: haMemala (1958), Knesset Websayas, http://knesset.gov.l/laws/specal/heb/yesod6.pd


43/202


43

ans en azla olan partiye verilebilir. Babakan adaynn meclise seilmi olmas

ve Knesset yelerinin ounluu tarandan onaylanmas gerekir. 120 sandalyeli

Knessette hkmetin gvenoyu alabilmesi iin salt ounluk olan 61 milletvekili

saysna ulamas gerekmektedir. Eer kendisine grev verilen partiler bir koa-

lisyon hkmeti kurmay baaramazsa, Knesset dalr ve yeniden seim yaplr.

Babakan ve babakan yardmclar Knesset yesi olmak zorundadr ancak h-

kmette grev alacak bakanlar iin byle bir zorunluluk yoktur. Bununla birlikte

btn bakanlar srail vatanda olmal, srailde ikamet etmelidir. Cumhurbakan

tarandan hkmeti kurmakla grevlendirilen Knesset yesinin bu grevi aldk-

tan sonra hkmeti kurmak iin 28 gn vardr. Cumhurbakan toplam 14 gn

amamak artyla bu sreyi uzatabilir. Bu sre iinde hkmet kurulamaz veya

Knessetten gvenoyu alamaz veya grevi stlenen ye sre bitiminden nce h-

kmeti kuramayaca bildirirse izleyen gn iinde cumhurbakan bu grevi

hkmeti kurmaya hazr olduunu bildiren baka bir Knesset yesine verebilir

veya Knesset Szcsn hkmet kurulmasna dair bir olaslk grmedii konu-

sunda bilgilendirir. Bu durumda, izleyen 21 gn iinde Knesset yelerinin o-

unluu yazl olarak cumhurbakanndan onayn aldklar bir Knesset yesine

bu grevi vermesini talep edebilirler. Bu durumda cumhurbakan belirtilen isme

bu grevi iki gn iinde vermelidir. Knessetin setii kiinin hkmeti kurmaklagrevlendirilmesinden itibaren 14 gn vardr. Eer bu srenin bitimine kadar

hkmet kurulamazsa veya sre bitiminden nce atanan kii hkmeti kurama-

yacan cumhurbakanna bildirirse ya da kurulan hkmet gvenoyu alamazsa

Knesset sresini tamamlamadan kendisini esheder. Yeni seimler cumhurbaka-

nnn hkmetin kurulmadn bildirmesinden veya hkmetin gvenoyu ala-

mamasndan itibaren balayan 90 gn iinde, en ge son Sal gn yaplmaldr.44

srailde hkmet, hem d hem de i meseleler zerinde olduka etki sahibidir.

Kanunen bir baka kurumun grev sahas iinde olmayan herhangi bir konuda

icraat yetkisine sahiptir. D politika alanna giren konulara baktmzda, kabine-nin Knessetin rzasn almadan sava ama ve d ilikiler ve savunma komitesine

44. Huk-Yesod: haMemala (1958),Huk-Yesod: haMemala (1958), Knesset Websayas, http://knesset.gov.l/laws/specal/heb/yesod6.pd

Cumhurbakannn partiler st bir siyaset izlemesibeklenirken, daha ok birletirici bir grev beklenen

bu makamn yetkileri snrl ve daha ok semboliktir.


44/202


44

gerektiince danmadan sava idare etme yetkisi vardr. Kanuna gre (emel Ka-

nun: Hkmet) hkmet tarandan alnan sava karar Knessetteki D ilikiler

ve Savunma Komitesine en ksa zamanda bildirilir. Ayn sre zarnda babakan,

Knesset Genel Kurulunda vekilleri bilgilendirir.

ilerine baktmzda ise hkmetin gcnn yine ok olduunu grrz. H-

kmet gerek ekonomi gerekse dier konulara ilikin mevzuatn belirlenmesinde

ncdr. Knessetin bte zerinde snrl bir kontrol vardr ve deitirecek gc

yoktur. Hkmet, kanunlar kararak ve Knessetin yeterli ve etkin bir kontrol

olmakszn binlerce ynetmelik kararak gc elinde tutmaktadr. Acil durum-

larda karlan ynetmeliklerle bir kanun askya alnabilir veya tadil edebilir. H-

kmet, Knesset iinde ounluu elinde tuttuu mddete Knessetin hkmet

zerindeki denetimi ve kontrol son derece snrldr.45

srail parlamenter yapsnn nemli kurumlarndan bir dieri de kamu kurumla-

rnn denetimini salamak iin 1949 ylnda kabul edilen kanunla kurulan Dev-

let Mettiliidir. Kanun daha sonra pek ok kez revize edilmi, srailde zaman

iinde brokrasinin genilemesi ile birlikte bireyle devlet organlar arasnda daha

azla anlamazlk ortaya kmaya balam ve buna zm bulmak amacyla 1971

ylnda Knesset devlet mettiliinin yetkilerini genileterek ombudsmanl

buna dhil etmitir. Ombudsman, mettiin denetim yetkisine tabi olan devlet

veya kamu organlarna kar halktan gelen ikyetleri inceler. 1988de kabul edi-

len emel Kanun: Devlet Mettiliine gre devlet mettii, bakanlklar, devlet

kurumlar, mahalli idareler, sendikalar, kamu itirakleri ve dier tm kamu ku-

rumlarnn yasalarda belirlenen amalara uygun hareket edip etmediklerini, gelir

ve gider aklarn, tutumluluklarn, etkinliklerini ve ahlaki ilkelere uygun alp

almadklarn denetler ve bu konularda raporlar sunar. Devlet mettii, Knes-

sette temsil edilen siyasi partilerin mali ilerini ve bunlarn seim kampanyas

hesaplarn tei etmeye ve usulszlkler tespit edildiinde parasal yaptrmlaruygulamaya da kanunen yetkilidir.

Devlet mettii Knesset tarandan gizli oylama ile yedi yllna seilir. Akti po-

litika hayat olan, Knesset veya yerel ynetim meclislerine ye olanlar veya yelie

aday olanlar, kr amal bir kuruluta ynetici kadrosunda grev yapanlar, do-

rudan veya dolayl herhangi bir ticari iletmede grev yapanlar, dorudan veya

dolayl olarak devletin sahip veya ortak olduu ya da denetledii kurulularda

grevli olanlar, kendisine gsterilen lojman ve verilen maa dnda tanabilir

veya tanmaz devlet mallarndan herhangi birini satn alan, kiralayan, hediye

45. Avraham Brichta Te New Premier-Parliamentary System in Israel,Avraham Brichta Te New Premier-Parliamentary System in Israel, Annals o the American Academy oPolitical and Social Science, Vol. 555, Israel in ransition (Jan., 1998), s. 182.


45/202


45

olarak kabul eden, bir akit karl devletten bir arsa veya kredi alan kiiler devlet

mettii olamazlar. Grev sresi sona eren devlet mettii, izleyen yl iinde

kar amac gden bir i yapamaz ve kanunda belirtilen denetlenen kurululardan

birini kuramaz. Gvenilirliini kaybederse, parlamentonun 2/3nn onayyla

grevden alnabilir.46

2.3 YARGI SSTEM

arihsel kklere sahip olan srail hukuk sistemi medeni hukuk ile r adet huku-

kunun bir karmdr. I. Dnya Sava ncesinde blgeye hkim olan Osmanl

mparatorluu dneminde geleneksel slam hukuku ile birlikte modern Avrupa

hukuku uygulanm, Filistinin ngiliz mandas altna girmesinden sonra ise Man-

da Ynetimi aamal olarak mevcut yapy byk lde ngiliz r ve adet huku-

ku ile deitirmitir. Ancak medeni hukuk alannda, arkl dini gruplarn kendi

cemaatleri zerinde zel kanunlarn uygulamalarnda yetkiyi dini mahkemelere

veren Osmanl sistemi korunmutur. 1948de srail Devleti kurulduunda mevcut

sistem korunduysa da Knesset ve Yksek Mahkemenin kararlar dorultusunda

daha modern ve gelimi bir hukuk sistemi ina edilmitir.47

Bugn sistemin en belirgin zelliklerinden biri yazl bir anayasann halen olmay-

dr. Aslnda Bamszlk Bildirgesine gre 1 Kasm 1948 tarihine kadar bir anaya-

sa hazrlanmas ngrlm, ancak bu anayasa yazm tamamlanmamtr. Bunun

en temel nedenlerinden biri Ortodoks ve sekler Yahudi partiler arasnda Yahudi

hukukunun (Halaka) yeni devletin ileyiindeki rolne ilikin anlamaya varla-

mamasdr.48 Bir anayasa metni zerine anlamaya varlamamas zerine devletin

ynetimine ilikin olan kurallar kanunlar yolu ile belirlemek ve yargnn kontrol

mekanizmas sayesinde partilerin politik ekimelerini bu alandan mmkn ol-

duunca uzak tutmak yoluna gidilmitir.49 Bugn, devletin ileyiine ve temel hakve zgrlklere dair yrrlkte olan 11 temel yasa ve Gazze eridine ilikin 1995

tarihli temel yasa hkmndeki anlama bir anayasa ilevi grmektedirler.

Bunlar;

1. emel Kanun: Knesset (1958)

2. emel Kanun: srail opraklar (1960)

46. Huk-Yesod: Mvkar HaMednah (1958),Huk-Yesod: Mvkar HaMednah (1958), Knesset Websayas, http://knesset.gov.l/laws/specal/heb/yesod5.pd47. Ruth Levush,Ruth Levush, Features-A Guide to the Israeli Legal System, Law Library Resource Xchange (LLRX), January15, 2001, http://www.llrx.com/eatures/israel.htm

48. Martin Edelman, Te new Israeli Constitution,Martin Edelman, Te new Israeli Constitution,Middle Eastern Studies, Vol.36, No.2 (April 2000), s.13

49. Martin Edelman, Te judicialization o politics in Israel,Martin Edelman, Te judicialization o politics in Israel, International Political Science Review / Revueinternationale de science politique, Vol. 15, No. 2 (April 1994), s.179.


46/202


46

3. emel Kanun: Cumhurbakan (1964)

4. emel Kanun: Devlet Ekonomisi (1975)

5. emel Kanun: Ordu

6. emel Kanun: Kuds, srailin Bakenti (1980)

7. emel Kanun: Yarg (1984)

8. emel Kanun: Devlet Denetisi (1988)

9. emel Kanun: nsan Haysiyeti ve zgrl (1992)

10. emel Kanun: Yerleim zgrl (1994)

11. emel Kanun: Hkmet (2001)

1995 ylnda srail Yksek Mahkemesi temel yasalarn lkenin anayasas olarak

ilev greceine hkmetmitir. Knessetin kard yasalarn bu temel yasalaraaykr olmayacaklar ve eliemeyecekleri hkmnden hareketle Mahkemenin

yargsal denetim yetkisi vardr. Yargnn itihat hukuku yaratmada geni bir tak-

dir yetkisi ve hukuki gc vardr. srailde uygulanmakta olan itihat birlii ilkesi-

ne gre bir mahkeme karar alt mahkemelere rnek oluturacaktr.50

TABLO 3. MAHKEME SSTEM51

zel Mahkemeler Aka tanmlanm yarg yetkileriyle, traik, i, ocuk, askerlik ve belediyemahkemeleri; idari mahkemeler

zel Mahkemeler Medeni durumla ilgili konularda (evlenme, boanma, naaka, velayet,

evlat edinme) yarg yetkisi deiik dini cemaatlerin yarg kurumlarna

verilmitir: Yahudi hahamlk mahkemeleri, Mslman eriat

mahkemeleri, Drzi dini mahkemeleri, srailde resmen tannan on

Hristiyan cemaatin kilise mahkemeleri.

Asliye Ceza Mahkemesi Hukuk ve kk ceza davalar; hukuk ve ceza davalarnda yarg yetkisi

Blge Mahkemesi Asliye mahkemeleri zerinde temyiz yetkisi, daha nemli hukuk ve ceza

Documents

İsrail Siyasetini Anlama Kılavuzu