Globalizacija i Nacionalne Tur. Politike

Globalizacija i nacionalne turističke politike

Uvod

Toliko toga je rečeno o globalizaciji i potrebi za korektivnom politikom na ovom raskršću u

istoriji, da je tražnja za čvrstim i solidnim institucijama za dizajniranje, primjenu i razvoj ovih

politika previše često previđena. To je bilo tako u kasnim 1900-im, sa krizom u Azijsko-

Pacifičkoj ekonomiji, situaciji u Rusiji i drugim zemljama bivšeg komunističkog bloka –

Bosnom, Kosovom ili Čečenijom – da su glavne misli u tom trenutku bile da se prizna potreba za

drugom generacijom reformi, to jeste, politika sa ciljem podupiranja institucija.

Imajući u vidu situaciju, teoretsko mišljenje u turizmu i stvarna turistička politika i dalje su iza

svog vremena. Potreba za eksplicitnom nacionalnom turističkom politikom je ponekad dovođena

u pitanje: takve turističke sile kao što je Amerika su demontirale svoje centralne turističke

agencije; drugi, kao Evropska Unija, su dodjelili svoje turističke politike manjim departmanima

sa absurdnim budžetima, neadekvatnim osobljem i neuravnoteženim programima. U nekim

zemljama, posebno u onima koje se u skorije vrijeme postale aktivne u turizmu, praktikovan je

intervencionizam, dok su druge primjenjivale diskreditovanu ali dobronamjernu formulu –

ostavljanje biznisa biznismenima, dok je javna administracija obavljala promociju.

Panorama je još više zbunjujuća na internacionalnom nivou. Dok svi glavni agenti u turizmu –

avio kompanije, lanci hotela, turoperatori, turistička administracija i drugi, diskutuju i/ili brane

globalizaciju, malo je urađeno da se analizira njen sadržaj i implikacije. U odnosu na ovo, još

manje toga je urađeno da se predlože okviri i instrumenti akcije za internacionalnu turističku

politiku i izvan toga, da se globalne institucije posvete razvoju i koordinaciji svjetskog turizma. U

nekim slučajevima, činilo se da je koncept globalizacije predstavljen da opravda neaktivnost ili

bolje reći demontažu nacionalnih i internacionalnih javnih turističkih politika. Na neki način,

objašnjenje glasi da će snage tržišta naći način i da će to biti u korist potrošača.

Uprkos ovakvoj poslovnoj filozofiji, ovo poglavlje se bavi javnim sektorom intervencija, kroz

posebnu politiku sektora, turističku politiku, koja odgovara na najmanje dva ključna problema:1

značajan doprinos turističke aktivnosti generalnim ciljevima ekonomske politike –

razvoju, stabilnosti, efikasnosti itd.

1 Knowles, T.; “The Globalization of tourism & Hospitality”, Thompson, London, 2004., pg. 143.

1


velikom dijelu javnih dobara u turističkoj aktivnosti

Pogled na eksplicitnu turističku politiku koja se primjenjivala u poslednjoj deceniji pokazuje

evoluciju u svom sadržaju, od intervencionih stavova i koncentracije na promotivne mehanizme,

do kreacija određenih okvira koji podržavaju kompetitivnost turističkih klastera i korišćenje

širokog spektra instrumenata, dosta sličnih onim koji postoje u industrijskoj politici.

Globalizacija ili bolje reći rast trenda ka globalzaciji – povećava potrebu za nacionalnim i

internacionalnim turističkim politikama. Ali na pitanje ko će biti donosioci odluka o takvim

politikama treba da se ispita. Multinacionalna/transnacionalna preduzeća će očigledno igrati

ulogu , i prirodno će brinuti o efikasnosti i profitabilnosti internacionalnog turizma. Nevladine

organizacije će takođe željeti da intervenišu i da obezbjede da turizam bude kompatibilan sa

njihovim ciljevima, specifičnim kulturnim, socijalnim ciljevima i ciljevim vezanim za zaštitu

životne sredine. Od velikog je značaja analiziranje uloge vlada i intervladinih organizacija u

globalnom turizmu i šta bi bila adekvatna substanca internacionalne globalne turističke politike,

uzimajući u obzir i razvoj turizma i doprinos globalnom društvu.U ovom radu govorićemo o

pojmu globalizacije, uticaju globalizacije na turizam, govorićemo o regionalnim i nacionalnim

turističkim politikama, kao i o pojmu turističke politike, a na kraju ćemo se osvrnuti i na

turističku politiku Crne Gore.

2


1. Pojam globalizacije i njen uticaj na turizam

Odnosi političke i sveukupne moći na završetku XX vijeka rezultat su političke istorije svijeta.

Na kraju XX vijeka omiljena riječ je globalizacija. Globalizacija dolazi od riječi global što se

odnosi na sveukupnost “uopštenost”. Globalan, znači okrugao, zaokružen “sveukupan”, koji se

odnosi na cijelu planetu, dakle planetarni ili svijetski. Otuda globus, kugla, jer je globalizacija

proces stvaranja svjetskog društva. Globalizacija je jedan od onih istorijskih procesa koji nikoga

ne ostavlja ravnodušnim, jer prodire u sve dimenzije života, od politike, ekonomije i

komunikacija, do slobodnog vremena i putovanja, pa zbog toga na svakoga utiče na neki način.

Imajući to u vidu, dolazi do burnih reakcija, širom sveta se javljaju veoma oprečna mišljenja,

sukobi između oduševljenih pristalica (globofila), koji smatraju da ona donosi planetarnu sreću, i

ogorčenih protivnika (globofoba) za koje je ona uzrok nesreće, tragedija planetarnih razmera.

Globalizacija i turizam ne pripadaju ni jednoj naučnoj disciplini posebno, već da se nalaze u zoni

interdisciplinarnog izučavanja, jer oba fenomena imaju brojne i međuzavisne dimezije. Imajući to

u vidu, istraživači teže da identifikuju širok spektar različitih nijansi, da ukažu na to da

globalizacija simultano ujedinjuje i razdvaja narode, da ujedinjuje i fragmentira kulture,

planetarizuje i segmentira tržište, odnosno da naučno objektivno, interdisciplinarno sagledaju sve

komparativne prednosti i nedostatke globalizacije.

Na osnovu analize raspoloživih definicija i teorija globalizacije, kao i šireg uvida u relevantnu

stručnu i naučnu literaturu, moguće je identifikovati najbitnije zajedničke karakteristike

globalizacije i turizma. Prvi korak u procesu globalizacije je širenje svijesti o pripadnosti

globalnom društvu i ljudskoj vrsti, koja se javlja kao posledica planetarizacije komunikacija,

ekonomije, politike kulture i drugih relevantnih fenomena. Globalizacija doprinosi intenzifikaciji

međunarodnih interpersonalnih i interkulturnih komunikacija u kibernetičkom ali i geografskom

prostoru. Globalizacija po svojoj prirodi ima tendenciju da stalno širi svoj prostorni obuhvat, sve

dok ne obavije celu planetu. Turizam takođe ima tendenciju stalnog prostornog širenja, što je

posebno ubrzano posredstvom vazdušnog saobraćaja. Na taj način turizam ruši geografske

barijere, ali utiče i na povećanu propustljivost državnih granica.

3


2. Pojam i značaj turističke politike

Turistička politika se uključuje u opštu ekonomsku politiku zemlje kao njen sastavni dio. Ona

takođe mora biti usklađena i sa ostalim domenima raznih politika(socijalne,kulturne,urbanističke,

zdravstvene, obrazovne,itd). Turistička politika se može podjeliti na opštu i posebnu turističku

politiku. Turistička politika predstavlja „ukupnost smišljenih akcija” u oblasti turizma, koje na

određenom prostoru u određeno vreme preduzimaju nosioci te politike. Drugim rječima,

turistička politika predstavlja kompleksnu cjelinu najvažnijih opredeljenja, namjera i stavova koji

se odnose na različite aspekte turističkog razvoja određene oblasti. Pojmovi turističko planiranje

i turistička politika tijesno su povezani i međusobno se prožimaju. Turistička politika, shvaćena

kao „ukupnost smišljenih akcija” mora naći svoju materijalizaciju i konkretizaciju u planskim

dokumentima preko kojih se politika sprovodi u praksi. Osnovna svrha donošenja zvanične

turističke politike za određenu prostorno-administrativnu oblast, leži u potrebi usklađivanja

pojedinačnih privatnih interesa turističkih subjekata sa opštim društvenim interesima, koje

pojedini učesnici na tržištu ne mogu sagledati na adekvatan način. Pojavljuju se organi i

organizacije na državnom, regionalnom ili lokalnom nivou, zatim komore, udruženja, asocijacije

i sl., koji preuzimaju ulogu nosilaca opšte turističke politike na određenom prostoru. Znači da

državni organi kroz turističku politiku imaju zadatak da štite opšte interese od mogućih

egoističnih interesa pojedinih privatnih preduzeća turističke i komplementarne privrede.

2.1. Ciljevi i sredstva za realizaciju turističke politike

Ciljevi su bitan konstitutivni element svake politike pa tako i turističke. Svrha politike je da u

određenom vremenskom periodu dođe do ostvarenja postavljenih ciljeva. U procesu definisanja

turističke politike posebno treba obratiti pažnju na tri pitanja: hijerarhija ciljeva, kompatibilnost

ciljeva i mogućnost operacionalizacije ciljeva. U praksi su najčešće zastupljeni nacionalni,

regionalni i lokalni nivoi planiranja. U zavisnosti od veličine prostornog obuhvata za koji se

politika donosi, prisutna je razlika između ciljeva i sredstava za realizaciju ciljeva. Ono što se

4


javlja kao cilj na nižem nivou planiranja (uži prostorni obuhvat), predstavlja sredstvo za

ostvarenje širih društvenih interesa na višem nivou planiranja (širi prostorni obuhvat).U opšte ili

nadređene ciljeve turističke politike ubrajaju se:2

Razvoj i promocija turizma kao značajnog oblika provođenja slobodnog vremena

građana;

Razvoj turizma radi otvaranja novih radnih mjesta;

Razvoj turizma radi ujednačavanja privrednih razlika unutar regije ili države;

Usklađivanje turizma sa socijalnim i ekološkim karakteristikama datog prostora;

Iz navedenih opštih ciljeva moguće je izvesti pojedinačne ciljeve turističke politike, u koje

spadaju:

Ekonomski ciljevi turističke politike;

Prostorni ciljevi turističke politike;

Ekološki ciljevi turističke politike;

Sociokulturni ciljevi turističke politike;

Politički ciljevi turističke politike;

Ciljevi turističke politike, koji se odnose na preduzeća i privredne subjekte;

Ciljevi turističke politike, koji se odnose na pojedinca.

Radi realizacije postavljenih ciljeva, nosioci politike moraju da predvide i odgovarajuća sredstva.

Sredstva za realizaciju ciljeva su veoma raznovrsna i njihov izbor zavisi od specifičnih prilika u

određenoj državi ili regiji. Sredstva mogu biti organizaciono - institucionalna, ekonomska,

pravna, obrazovna, propagandno - informativna, socijalna, prostorno - planska, tehnička,

medicinska i sl.

2 Kolumbić, N.; “Turistička kultura u teoriji i praksi”, Mediji, kultura i odnosi s javnošću, Zagreb, 2002. , str. 45.

5


2.2. Nacionalna i regionalna turistička politika

Nacionalni i regionalni organi imaju ključnu ulogu u formulisanju turističke politike na

nacionalnom i regionalnom nivou. Turistička politika na nacionalnom i regionalnom nivou

obično se donosi za relativno duži vremenski period (10 do 20 godina), zavisno od aktuelnog

stanja i mogućnosti predviđanja budućih događaja u državi ili regiji. U formulisanju politike

razvoja turizma, obavezno moraju da budu obuhvaćena sledeća pitanja:3

1. Razlozi i ciljevi zbog kojih treba razvijati turizam u državi ili regiji: ekonomski ciljevi;

socio-kulturni ciljevi i prostorni ciljevi.

2. Vidovi turizma koje treba razvijati i ciljni segmenti domaće i međunarodne turističke

tražnje na koju treba računati u razvoju.

3. Razmatranje modela turističkog razvoja: da li se opredjeliti za strogo tržišno orijentisan

turizam („market-led“), ili se orijentisati na proizvodno usmjeren turizam („product-led“).

4. Utvrđivanje obima i uloge turizma u razvoju zemlje ili neke njene regije.

5. Projektovanje stope rasta turizma.

U koncipiranju turističke politike u nedovoljno razvijenim državama, koje posjeduju značajan

turistički potencijal, akcenat se obično stavlja na rast prometa kao cilju od opšteg društvenog

interesa. Situacija je potpuno drugačija kod privredno razvijenih zemalja, u kojima se uloga

države vezuje za podsticanje partnerskih odnosa sa privatnim sektorom. Male države lakše i

efikasnije mogu da se organizuju kao turističke destinacije. U većim državama , akcenat u

turističkoj politici i planovima za njenu implementaciju treba staviti na koncept decentralizacije i

podsticanje konkurencije između pojedinih regiona. U pripremi nacionalne turističke politike,

akcenat se stavlja na sledeće elemente:4

Analiza domaće i međunarodne turističke tražnje i potencijala razvoja;3 Burns, P. and Novelli M.; “Tourism and politics, global frame works and local realities”, Elsevier, London, 2007. pg. 68.

4 ibidem.

6


Procena i utvrđivanje regija koje imaju najveći značaj za razvoj turizma;

Stvaranje nacionalne infrastrukture;

Utvrđivanje standarda turističkih kapaciteta i usluga;

Obuka kadrova;

Definisanje koncepta razvoja turizma;

Organizacija promotivnih aktivnosti.

Ova pitanja se detaljnije razrađuju i konkretizuju na regionalnom nivou , pri čemu se akcenat

stavlja na sledeće aktivnosti: 5

Regionalizacija nacionalnog razvoja turizma;

Razrešenje konflikata vezanih za korišćenje zemljišta od strane većeg broja korisnika;

Zaštita prirodnih i kulturnih vrednosti;

Obezbeđenje regionalne infrastrukture;

Procjena neophodnih investicija i dr.

3. Globalizacija i turizam: novo doba

U poslednjih nekoliko godina, reference na globalizaciju u akademskom i profesionalnom svijetu

su konstantne. Značajna međuzavisnost između ekonomije i trenda ka većoj sličnosti načina

života su dvije konvencionalne tačke reference u konceptu globalizacije. Bez obzira na sve,

globalizacija, pod drugim imenima, nije novi koncept već ubrzanje trendova koji su bili aktivni

decenijama čak i vijekovima. U stvari, u dvadesetom vijeku, pored tehnološkog napretka i

političkih i socijalnih transformacija poslednjih nekoliko decenija, nije bilo velikog napretka

ovog trenda. Može se čak i reći da su finansijske i ekonomske institucije u drugoj polovini

devetnaestog vijeka bile više internacionalizovane nego na početku dvadesetog vijeka.

5 ibidem.

7


Ono što je često shvaćeno kao globalizacija obuhvata raznovrsne ekonomske, socijalne i političke

fenomene. Intenziviranje privrednih razmijena, obilježen progresivnom demontažom

protekcionističkih barijera, rastuća integracija finansijskih tržišta, prisustvo novih

industrijalizovanih zemalja i tehnoloških dostignuća, posebno u oblasti know-how i informacija,

utiču i na nacionalnu ekonomiju i na način života društva. Sve ovo stvara bazu za globalni sistem

ili organizaciju, određeno karakterizovanim visokim nivoom ekonomske i socio-kulturne

međuzavisnosti. U kasnijim oblastima, neki autori su istakli probleme uzrokovane globalnim

zagrijavanjem, zagađenjem vazduha i opasnosti nuklearnog rata kao faktore koji ubrzavaju

globalizaciju. Razvoj ovih i drugih fenomena na globalnoj skali dovodi do sudara sa

ukorjenjenim politikama i institucijama namjenjenim nacionalnim okvirima, kao javne politike,

raspravljane i povremeno dogovorene u međunarodnim forumima iako im još uvijek nedostaje

globalna dimenzija.

U ovom kontekstu, nije začuđujuće što je turistička aktivnost i uzrok i efekat ubrzane

globalizacije. Korisno je istaći tri ključna elementa savremenog turizma:

1. Razvoj turizma zahtijeva u čitavom svijetu: porast intra i inter regionalnih putovanja –

iako mnogi slojevi stanovništva i dalje putuju samo lokalno ili im je turizam potpuno

stran.

2. Sličnost turističke tražnje: konvergencija potrošačkih preferencija, ukusa i načina života –

iako je vrsta putovanja segmentirana.

3. Koncentracija i sličnost turističke ponude: proširenje distributivnih sistema, poslovna

spajanja i slično – iako se na sceni javljaju novi specijalizovani agenti.

Na sve ovo mora da bude dodato, bez sumnje, uticaj novih tehnologija na turizam koji je još

značajniji od promjena u ukusu potrošača ili u institucionalnim strukturama. Tradicionalni resursi

turizama, kompetitivne prednosti ( klima, pejzaž, kultura, itd.) postaju sve manje i manje važni u

poređenju sa drugim faktorima turističke konkurentnosti. Informacije ( ili strateški menadžment

informacija), inteligencija ( inovativni kapacitet timova u organizaciji) i znanje (know-how, ili

kombinacija tehnoloških umijeća, tehnologije i organizacione kulture humanologije) čine nove

8


turističke resurse i ključne faktore konkurentnosti turističkih organizacija (preduzeća, destinacija

i institucija). Glavne (najposjećenije) turističke destinacije na svijetu nisu više poznate plaže ili

tradicionalne kulturne predstonice, već proizvodi napravljeni od strane čovjeka, kao što su

Orlando ili Las Vegas. U stvari, najveća predvidiva konkurencija u srednjoročnom periodu za

sadašnju turističku aktivnost nije pojava novih egzotičnih resorta, već masovno korišćenje veoma

dostupnih i efikasnih informacija i komunikacijskih tehnologija za novi turistički produkt:

virtuelna putovanja i iskustva.

Turizam se prema tome nalazi u situaciji, koju Khun definiše kao paradigmu i koja nije povezana

ili je daleko od procesa globalizacije ekonomije i društva u globalu. Koncept poslovne

paradigme, koja podrazumjeva skup teorija, vrijednosti, stavova, metoda i instrumenata, pravila i

praksi, je korisna kada se analizira poslovna strategija u predviđenim uslovima.

Uočljivo je da su u poslednjoj deceniji, poslovne strategije masovnog turizma ( Fordian era

turizma) – posebno stvaranje profita kroz ekonomske skale i posledice standardizacija krutih

turističkih paketa – otvaraju put ka novoj paradigmi oblikovanoj prema segmentaciji novih

zahtijeva potrošača, novim tehnologijama, novim formama poslovne produkcije i menadžmenta i

novim okvirnim uslovima.

Nova post-Fordian poslovna paradigma u turizmu, koju Fayos-Sola naziva Novo doba turizma,

ima posledice na poslovnu strategiju i veoma velike posledice na politike, čak i na organizaciju

turističke administracije.

Glavni cilj turističke politike je da unaprijedi uslove pod kojim se turističke aktivnosti sprovode.

U Fordianovoj eri, porast turističke aktivnosti zahtjeva kvantitativan tip akcije – čiji je cilj

maksimiziranje broja posjetilaca. U ovoj paradigmi naglasak na privlačenju tražnje odgovara

tradicionalnom obliku ekonomske politike, baziranom na Keynesian-ovom popularnom

razmišljanju. Primanja u turizmu povećavaju devizne zarade i povećavaju zaposlenost tako da

uspjeh u ovom sektoru turističke politike dozvoljava drugim ciljevima ekonomske politike da

budu dostignuti, posebno one povezane sa ekonomskim rastom i potpune zaposlenosti.

Keynesian-ove politike su bazirane na rukovanju komponenti agregatne tražnje: potrošnja,

investicije, javne ekspediture i neto izvoz (izvoz minus uvoz). U ovim okvirima rashodi u

turizmu se smatraju stavkom u okviru izvoza. U okviru ovog teoretskog okvira trebamo naglasiti

9


kako Keynesian-ove ekonomske politike imaju smisla u okviru nacionalne države, gdje su efekti

ovih politika veoma predvidivi i kontrolisani. Ali, ovaj model je izgubio svoju važnost posle

ekonomske krize na kraju 1970-tih, njegova teoretska baza je slabila zbog poteškoća primjene

Keynesian-ovih formula kada se suočva sa inflacijom i rastom internacionalizacije ekonomije.

Na internacionalnim turističkim tržištima stvaranje novih destinacija i proizvoda sa konkurentnim

cijenama je konstanta od sedamdesetih godina prošlog vijeka i jaka prijetnja tradicinalnim

destinacijama. Sa rastućom konkurencijom bilo je potrebno preduzeti restruktuiranje

tradicionalnih ponuda. U ovakvom okruženju logično je da turistička administracija od 1980-tih

stavi naglasak na politiku snabdjevanja. Glavni cilj politike snabdevanja je da se poveća i

poboljša produktivni kapacitet zemlje. Bez napuštanja politike snabdjevanja, potrebno je istaći

promjene u sagledanju izazvane ovom promjenom, pošto to više nije samo bilo pitanje stvaranja

interne ili eksterne tražnje,poboljšanju uslova tražnje, podržavanja njihovog porasta ili izmjena u

skladu sa sadašnjim ekonomskim ciklusom ili koncentrisanje turističke administracije na

promociju. Od ovog perioda potreba da se poboljša turistička proizvodnja da bi dostigla uvijek

rastuću konkurenciju se osjeća. Ovo ukazuje na demontažu podsektora, preduzeća i

neproduktivnih proizvoda, bolji istraživački i razvojni (R&D) napor u edukaciji i treningu,

poslovanju kvalitet klastera, infrastrukturi, javnom sektoru i dobrima sektora itd. Ova promjena

od modela od onog baziranog na turističkoj politici do ovog baziranog na zahtjevu za

snabdjevanje, uzima u obzir da osnovni problem nije turistička tražnja, koja će nastaviti da raste

prema svim predviđanjima. Globalizacija i povećana konkurencija na turističkom tržištu posle

1980. godine zahtjevala je stalna poboljšanja u odnosu cijena/proizvod karakteristikama, ovo je,

može se reći, stalna težnja ka kvalitetu i efikasnosti. Slučaj Španije predstavlja dobar primjer

novog pristupa turističkoj politici, koja daje prioritet količini i posebno kvalitetu turističkih

usluga, čineći dostupnim biznismenima posebne mehanizme za povećavanje konkurentnosti:6

poboljšanje know-how podržavanjem R&D (istraživačkog i razvojnog napora), edukacije

u turizmu i treninga, kao i informacionog menadžmenta;

divesifikacija ponude, sa novim proizvodima i destinacijama;

fizička modernizacija instalacija i infrastuktura;

6 Wahab S.;” Tourism in the age of globalization”, Routledge, London, 2003. , pg. 57.

10


poboljšanje poslovnih klastera, podupiranje akcija pomoćnog biznisa, asocijacija i

saradnja između privarnih agenata i javnih sektora;

poboljšanje promocije, sa boljim kvalitetom (odgovarajući na promotivne potrebe

postojeće ponude) i efikasnošću;

konzervacija i regeneracija turističkih oblasti;

poboljšanje horizontalne (međuodjeljenske) i vertikalne (lokalne-regionalne-nacionalne-

internacionalne) koordinacije javne administracije za turističku politiku.

3.1. Globalizacija, upravljanje i nacija-država: implikacije za nacionalne turističke politike

Kao što je nakoliko autora istaklo, diskusija o globalizaciji često pokriva ideološke vizije

budućnosti; nema stvarnih dokaza da je globalizacija otišla izvan ubrzanja političkih, ekonomskih

i kulturnih internacionalnih procesa koji su počeli u mnogim slučajevima prije mnogo vijekova, i

u svakom slučaju se ne čini se ovaj koncept koristi samo da odbrani radikalne anti-političke vizije

u svijetu u 21. vijeku.

Očigledno je da je debata vezana za globalizaciju ponovo rasplamsala ekstremne ljevičarske i

desničarske ideološke stavove. Za druge, globalizacija će ponuditi novu nadu za svijet gdje

slobodna trgovina, svijetska tržišta kapitala i transnacionalne organizacije mogu u potpunosti da

koriste resurse za proizvodnju bez miješanja vlade. Za radikalnu ljevicu globalizacija kapitalizma

ukazuje na beskorisnost socijalno-demokratskog stila “blagostanja” inicijative zaštite koja se

sprovodi na nacionalnom nivou. Ako ispitamo generalnu ulogu države prije nego što definišemo

funkciju njene turističke politike , očigledno je da su njene sposobnosti redefinisane. Suverenitet,

ekskluzivna kontrola određene teritorije više ne postoji. Kapacitet da “odbrani” svoje građane od

mikro-konflikta je dovedena u pitanje u vrijeme ere nuklearnog oružja. Stav o standardizaciji i

kontroli kulture unutar granica takođe više nije moguće opravdati; građani svijeta utvrđuju

kulturne afinitete i veze kroz sredstva komunikacije kojim bježe od kontrole nacija-država i skoro

svakog pokušaja cenzurisanja. Kao što je bilo ukazano ranije, ekonomska internacionalizacija

čini gotovo nemogućim da se sprovedu autonomne ekonomske politike. Ali ništa od ovog ne

znači ni nestajanje političke uloge nacije-države ni velike promjene u internacionalnim odnosima.

11


Možda bi se trebalo prisjetiti da je suverenitet određene države, još u sedamnaestom i

osamnaestom vijeku, zavisio od internacionalnog priznanja istog. Garancija da neće biti

intervencija od strane drugih država dozvolila je konsolidacija suvereniteta u samoj državi. Iako

su nacije-države vidjele da je njihov kapacitet za ekskuluzivnu kontrolu teritorije značajno opao,

istina je da one i dalje imaju centralnu ulogu u kontroli populacije na svojoj teritoriji, uzimajući u

obzir da je kontrola manje mobilna od kontrole nad informacijama ili ekonomskim protokom.

Iz ovog razloga, izgleda da problem debate nije javno priznato smanjenje na minimum uloge

nacije-države u “globalizovanom” svijetu, već pitanje upravljanja u više integrisanom društvu na

svjetskom nivou i uloga vlade u tom društvu. Nema sumnje da nacije-države imaju ključnu

ulogu u ovom procesu: one i dalje posjeduju veliku moć i održavaju legitimitet predstavljanja

populacije koja živi unutar njenih granica; takođe imaju neupitnu ulogu u “lokalnim”

dobavljačima određenih javnih dobara u svjetskom kontekstu, oni su prirodni sagovornici u

međuvladinim organizacijama koje možda mogu unaprijediti zadatke dizajniranja, predlaganja i

održavanja standard za funkcionisanje internacionalnog i/ili globalnog sistema. Iako može biti

više protagonista u kreiranju okvirnih uslova – multinacionalne kompanije na primjer – ne čini se

da one mogu na veći način da predstave građane svijeta - one imaju operacije i grane biznisa u

veoma razvijenim djelovima svijeta i u drugim zemljama i regionima ali se ipak dovodi u pitanje

da li one mogu da budu pravi izbor za predstavnika građana svijeta. U svakom slučaju, čini se da

očiglednim da će od kolaboracije nacija-država i drugih velikih protagonista na svjetskom nivou

zavisiti kreacija i jačanje odgovornosti globalnih i internacionalnih institucija odgovornim za ove

okvirne uslove.

U okviru oblasti aktivnosti u turizmu, kao što je ranije iskazano, tranzicija od nacionalnih

politika skoro ekskluzivno kvantitativne u dimenziji (maksimiziranje broja turista kroz

promociju), do drugih stimulativa za konpetitivnost ( kvalitet i efikasnost) u internacionalnom

kontekstu, podrazumjeva promjenu tradicionalnih funkcija u turističkom javnom sektoru. Ova

promjena može biti sadržana u sledećem:7

Prvo, tranzicija iz situacije gdje javni sektor posjeduje i upravlja svim tipovima turističkih

ustanova i intervenišu neposredno u direktnoj proviziji od nabavke roba i usluga, do

usluge koordinatora privatnih i javnih akcija u turizmu.

7 ibidem.

12


Drugo, otvaranje ciljeva i sredstava turističke politike, od ekskluzivnog promotivnog

sadržaja (generičko oglašavanje, trgovinske misije i egzibicije, publikacije, itd.), do

širokog spektra instrumenata koji podržavaju i uspostavljaju aktivnostima donosioca

usluga u turizmu.

Na kraju tu je i evolucija filozofije strogih podvrgavanja preduzetničkih aktivnosti, do

deregulacije i privatizacije turizma.

Ovo se dobro povezuje sa novom ulogom nacija-država: internacionalnim predstavljanjem

populacije (i preduzeća) lociranih u okviru njihovih granica, podudarnost interesa koji nisu uvijek

usklađeni – kroz simulaciju asocijativne i sarađivačke aktivnosti – i poboljšanje kvaliteta života u

teritorijalnim okvirima.

Implikacije za formiranje nacionalne turističke politike su jasne:8

Ciljevi ovih politika moraju se odnositi na stvarnje konkurentskog okvira na lokalno-

regionalno-nacionalnoj skali koja kroz poboljšanje uslova ekonomskog, socijalnog i

okvira životne sredine, postižu doprinos turističkom sektoru za dobrobit građana.

Iako se korišćenje promotivnih instrumenata od strane turističke administracije

(komunikacija, publicitet itd.) zahtijeva od strane donosioca odluka u turizmu, njihova

važnost opada. Sa druge strane, potreba za koordinacijom promotivnih aktivnosti sa

širokim spektrom instumenata u turističkoj politici je postala očigledna.

Novi javni instrumenti za turistički razvoj i menadžment su fundamentalno različiti od

onih koji su korišćeni u sektoru industrijske politike.U osnovi, one podržavaju

konkurentnost postojećih turističkih klastera i usvajanje strategija za uspiješnost na

internacionalnim tržištima nadolazećih destinacija ili onih koje su u procesu

rekonstrukcije.

Iako istraživanja budžeta nacionalnih turističkih administracija ukazuju na to da su javni troškovi

u turizmu i dalje koncentrisani u promotivne instrumente, u oblasti konkurentnosti i strategije

postoji rast posvećenosti Porterian-ovom tipu instrumenata. Posebno nove turističke politike

8 ibidem.

13


zemalja kao što su Francuska, Španija, Italija, Njemačka, Kanada, Australija i Južna Afrika se

slažu u korišćenju sledećih instrumenata:

Jačanje uslova snabdijevanja

Razvoj ljudskih resursa u turizmu. Obrazovanje i trening koji su više u ravni sa

kratkoročnim, srednjoročnim i dugoročnim potrebama poslodavaca u turizmu. Svijest o

potrebi da se predvidi porast novih profesija u turizmu i stalan trening profesionalaca u

ovom sektoru.

Podržavanje inovacija i razvoja (R&D) posebno za korist turističkih preduzeća. Svijest o

potrebi da se prednost dodijeli R&D turističkih procesa prije nego R&D koji se mogu

direktno promjeniti na proizvode i usluge.

Modernizacija produktivnosti, instalcija i infrastukture u turizmu. Svijest o potrebi da se

stvori kompatibilna modernizacija ponuda privatnih i javnih dobara i usluga, i da se stvori

dugoročni mehanizam za trajno iznošenje ovog zadatka.

Podsticaj diversifikacije i specijalizacije u turističkim destinacijama, proizvodima i

uslugama, iako se mora uzeti u obzir da su konkurentske prednosti lakše ostvarive svijetu

turističkih procesa.

Podsticaj da se očuvaju prirodne, kulturne, urbane i ruralne oblasti u kojima se odvija

turizam i kulturnih spomenika osjetljivih na razvoj turizma. Svijest da ove oblasti

formiraju dio turističkog iskustva potrošača i da ne postoji turistički proizvod i kvalitetna

destinacija bez ekoturizma.

Podržavanje geografske distribucije turističke ponude i tražnje u cilju da se stvore više

generički ciljevi javne politike (politika prihoda za poljoprivredu u nerazvijenim

oblastima). Ovo mora da bude strogo kordinisano sa odgovornim regionalnim i lokalnim

vladama.

Jačanje poslovnog proizvoda

14


Podržavanje asocijativne i kooperativne inicijative između turističkih preduzeća i

destinacija. Svijest o potrebi saradnje, ne samo takmičenje u inter-klasternom i intra-

klasternom nivou u kontekstu nacionalne turističke politike.

Stimulisanje davanja adekvatnog dimenzionalnog opsega turističkim aktivnostima. Svijest

da ovaj dimenzionalni opseg zavisi od prirode tržišta niša i promjenjivog stanja dostupnih

tehnologija. Nove informacione i komunikacione tehnologije dozvoljavaju nova rešenja u

ovom domenu.

Javni i zajednički doprinosi sektorskom i pod sektorskom informacionom menadžmentu,

korisnom za donošenje odluka u preduzeću, sektorskom udruženju, klasterima, nivoima

turističkih destinacija ili čak na mikro-nacionalnom nivou.

Adaptacija sudskog i institucionalnog okvira za ostvarenje samopouzdanja i veće

efikasnosti u donošenju poslovnih odluka. Svijest o potrebi da se stvori fleksibilni okvir

koji bi se stalno prilagođavao brzim promjenama uslova.

Doprinos turističke administracije i sektorskih koopertivnih institucija da se stvori

strateško donošenje odluka, izvan razmatranja kratkoročnih i srednjoročnih uslova

kvaliteta i efikasnosti i potrage za izvrsnošću u utvrđivanju tržišnih niša.

Jačanje uslova tražnje

U kontekstu Porterian-ovog paradoksa da bolje informisana i sofisticiranija tražnja

favorizuje konkurentnost i strateško pozicioniranje preduzeća.

Dobijanje i širenje tržišta informacija vezanog za tipologiju potrošačkih grupa i kanala

komunikacije u ove svrhe.

Poboljšanje promocije politike, od instrumenta baziranog na pasivnim informacijama

pozitivnih karakteristika proizvoda, destinacija i kulturnih i drugih sadržaja, do sredstava

za formiranje i modulaciju očekivanja čak i percepcije potrošača.

Podrška marketinškim naporima turističkih preduzeća i destinacija. Svijest o ulozi novih

tehnologija i stimulansa za inoviranje marketinških procesa u turizmu.

15


Poboljšanje turističkog informacionog miljea u kojem se kreću potrošači, zaposleni,

preduzeća i turistička administracija. Svijest da cijena dobijanja ovih informacija za

individualne donosioce odluka može biti prevelika i da se više preferira pristup ovoj

materiji kao proviziji javnih dobara.

Jačanje turističkog treninga i kvalifikacija, ne samo u poslovnom kontekstu, ali takođe u

okviru potrošačkih i domicilnih društava.

Zaštita potrošača-turista, poboljšanje primjenjivih standarda i inter-administrativne

koordinacije. Svijest o tome da današnji turista zahtijeva visok nivo samopouzdanja u

kvalitet proizvoda i u svoju ličnu bezbijednost je ključni uslov za povećanje njegove

lojalnosti turističkom proizvodu, usluzi i destinaciji.

Integrisani menadžment turističkog kvaliteta je potreban da bi se povećao nivo

zadovoljstva potrošača i dobrobit primajućeg društva. Savijest da je ovo ključnan uslov da

lojalnost postojećih klijenata bude konkurentska u turističkoj destinaciji, i da ovo ne može

biti ostvareno samo kroz agresivnu komercijalnu promociju usmjerenu ka novim

klijentima.

Jačanje povezanih industrija i usluga

Podržavanje kreiranja i adekvatnog funkcionisanja povezanih industrija i usluga u

turističkim klasterima i destinacijama. Svijest o njihovoj važnosti, kako u horizontalnom

(komplementarnom) tako i u vertikalnom (dobavljači, kooperanata i kompanija klijenata)

smislu da bi se dostigla konkusentnost.

Koordiacija javnih administracja zabrinutih za razvoj turizma, kako u horizontalnom

(departmani u okviru administracija) tako i vertikalnom (lokalna, regionalna i nacionalna

administracija) smislu. Svijest da javna administracija u globalu ( ne samo u turističkim

departmanima) sačinjava dio institucionalnog i poslovnog miljea ključnog za

konkurentnost u turizmu.

Stimulisanje reinžinjeringa mikro-procesa u okviru turističkih klastera i destinacija.

Svijest da je moguće dostići neophodne kvalitativne ciljeve tako što će se poboljšati

16


efikasnost iskoristivog izbornog procesa. Reinžinjering javnih administrativnih procesa i

njihova koordinacija sa privatnim sektorom, poboljšava njihov kvalitet i posvećenost

usluge, obično je to veoma važan dio ovih instrumenata.9

4. Uloga međuvladinih organizacija u turizmu

Uprkos izobilju referenci u akademskoj literaturi o globalizaciji u turizmu činjenica je da

turistički poslovni materijal u većini slučajeva sastavljen od podsektora sa velikim brojem

posrednika, malih i mikro industrija, često lokalnog karaktera. Najznačajniji izuzetci su

podsektori avio saobraćaja i postojanje velikih preduzeća u oblasti uslužnih podsektora (lanci

hotela), turističkih agencija (pojedini turoperatori) i zabavnih sadržaja (mikro tematski parkovi).

U stvari, jedan od najpoznatijih poslovnih lobija u sektoru, Svjetski savjet za turizam i putovanja

(WTTC), koji definiše sebe kao savijet koji se sastoji od predsjednika i visokih rukovodioca

(CEOs) najvećih kompanija u svijetu, ima samo 75 članova. Čak i kada se uzmu u obzir ova

velika turistička preduzeća postoji razlog da se ispituje njihov status globalnih preduzeća.U

poslednje vrijeme oni su snažno identifikovani porijeklom, kulturom poslovanja, velikim

operacijama i strategijama donošenja odluka – sa jednom od zemalja G3 trijade ( Sjeverna

Amerika, Evropa i Japan), sa njihovim prisustvom u drugim zemljama koje počinju kao franšize,

poslovnice itd. Iz ovih razloga je teško da se svi slože sa stavom da je „turizam jedna od najviše

globalizovanih industrija“. Činjenica da mnogi klijenti ove industrije moraju da prelaze granice

da bi putovali i da postoje dobavljači sa proizvodom u više zemalja podupire stav da se radi o

djelimično internacionalizovanom karakteru. Prema WTO procjenama, samo jedno od deset

kretanja turista je internacionalno, dok su ostala domicilna. Iako je internacionalna turistička

tražnja prešla 650 miliona putovanja godišnje i raste po akumulativnoj godišnjoj stopi od 4.3

procenta, najviše putovanja se odvija u okviru svijetskih regiona (Evropa, Sjeverna Amerika –

Karibi, Istočna Azija i Pacifik) i u okviru nacionalnih granica. Turizam za razliku od finansijskih

transakcija i protoka informacija zahtijeva fizički transport ljudi, karakteristika koja ga čini

viskoko kontrolisanim od strane suvereniteta, mada rezidualnim, nacija-država. Čini se

9 ibidem.

17


razumljivim da se brani premisa da je turistička industrija u fazi internacionalne aktivnosti, iako

je takođe istina da turizam sa druge strane doprinosi svijetskom širenju kulturnih i socijalnih

navika, i zbog toga je faktor u procesu globalizacije. Važnost i rastuća ekspanzija

internacionalnog turizma, njegov doprinos razvoju regija i zemalja, porast prihoda i stvaranja

radnih mjesta, njegovog statusa koji je već bio pomenut, kao prenosioca slike kulturnog

identiteta, sve opravdava pažnju koja je zaslužena i koja se i dalje zaslužuje od strane institucija

na svjetskoj skali i postojanje međunarodne organizacije (WTO) specifično posvećene

internacionalnoj turističkoj politici. Mnoge internacionalne organizacije i agencije, od OECD, sa

turistčkim komitetom čije je postojanje sada ugroženo, do Svijetske banke, su pridali pažnju

nekim od najvažnijih funkcija turističke aktivnosti. Evropska Unija je 1989. po prvi put odobrila

odgovornost za turističku politiku posebnom departmanu – Generalnom Direktoratu XXIII – iako

su budžetske provizije date turističkoj jedinici bile uvijek minimalne i glavni dio Evropskog

budžeta je imao veoma veliki uticaj na turističku aktivnost kroz strukturne fondove, programe za

inovaciju i trening, ili u zemljama Trećeg svijeta, kroz razvoj programa pomoći. Opravdanje

internacionalne turističke politike, pored argumenata koji su već istaknuti, je takođe bazirano na

rastućoj važnosti faktora znanja u stvaranju turističkih usluga i iskustava. Možda, donekle

paradoksalno, turistička industrija, čije je porijeklo geografski povezano se prirodnim resursima

i/ili istorijskim ili kulturnim nasleđem, je oslobodilo sebe ovih uslovljavajućih faktora do te mjere

gdje su najtraženije destinacije danas one koje su skroz viještačke (napravljene od strane ljudi).

Korišćenje komunikacije u turizmu, koje se često povezuje sa industrijom slobodnog vremena i

zabave, je oblikovalo nove potrošačke potrebe i stvorilo tražnju za novim turističkim

destinacijama u procesu gdje je komunikacija i zabava (filmska industrija, kompjuterizovane igre,

internet, televizija, izdavaštvo itd.) stvorila očekivanja kod potencijalnih turista koji se kasnije

zadovoljavaju (tematski parkovi, tematski hoteli, dramatizirana turistička iskustva itd.) sa

velikim doprinosima informaciono-komunikacionih tehnologija i industrije zabave.

U ovom kontekstu se može vidjeti rastuća tendencija ka globalizacji u turističkoj industriji,

standardizaciji tražnje i ponude i njihovom oslobađanju od ograničavanja stacionarne kulturne ili

prirodne stvarnosti, i nemogućnost njihovog odvajanja od industrije zabave, idući ka budućnosti

virtualnih iskustava koja može predstavljati lak bijeg od kontrolišućeg suvereniteta država. Šta bi

trebala biti zamjena savremene internacionalne turističke politike i kojim pravcem treba da se

kreće ova politika, uzimajući u obzir predhodno pomenute tendencije ka budućoj globalizaciji?

18


Prvi problem bez sumnje treba biti da se indentifikuju „igrači“ u turističkoj politici. Ako se

smatra da do globalizacije u turizmu još nije došlo postoji još vremena i prilika da se identifikuju

ti „igrači“ koji su više i manje poželjni. Ima vremena da se favorizuju najprihvatljiviji budući

scenariji, gledani iz perspektive doprinosa turizma dobrobiti građana i njihovom učešću u

odlukama o vrsti dobrobita koje oni stvarno priželjkuju. Međutim, moguće je i sada odrediti neke

sadašnje i buduće „igrače“ od upravljanja u globalu do turističke politike posebno:

1. Regionalna i lokalna uprava. Iako njihovo područje nadležnosti pada pod okvir većeg

nivoa administracije, oni imaju efektivnu prednost toga što su bliži građanima i

preduzetničkim jedinicama. Oni predsavljaju idealne javne „igrače“ koji mogu da

implementiraju sektorske politike, što može biti odlučeno u okviru lokalnog i regionalnog

konteksta ili koordinisano sa upravom zbog šireg opsega akcije. U demokratskom

kontekstu oni su validirani od strane glasova građana.

2. Nacionalna administracija. Ona i dalje ima veliki nivo suvereniteta. Ponekad posvećuju

dio upravljanja regionalnim i/ili lokalnim upravama i odriču se dijela zarad institucija ili

uprava sa internacionalnim mandatom. U demokratskom kontekstu oni su pod

pokroviteljstvom glasova njihovih građana i s vremena na vrijeme ovo prepuštaju

internacionalnim institucijama. Posledična ograničenja (slobodno kruženje kapitala,

ukidanje tarifa, itd.) su prihvatljiva u pogledu benificija očekivanih od bolje distribucije

resursa na internacionalnoj/svjetskoj skali, ali drugi ciljevi nacionalnih ekonomskih

politika mogu biti kontradiktorni sa ovim samo ograničavanjem.

3. Nadnacionalne administracije. Njihovo istorijsko porijeklo leži u komercijalnim

ugovorima. Evropska Unija ima najznačajnija iskustva u ovoj oblasti. Veličina ovog tipa

administracije omogućava ekonomskim, socijalnim, sektorskim i drugim ciljevima da

budu postavljeni, koji su inače van opsega nacionalne administracije i oni mogu

uspješnije da se suprodstave nepoželjnim aspektima procesa globalizacije.

4. Ugovori između zemalja ili čak između blokova zemalja (G3 ili G7 tipa). One su

osnovane da bi se suprodstavile specifičnim problemima (finansijske spekulacije,

internacionalni kriminal, itd.) i ponekad da bi vodile do stvaranja internacionalne

legislative.

19


5. Internacionalne agencije i organizacije stvorene od strane grupa zemalja da se

trajno nose sa specifičnim problemima koji proizilaze iz ekonomskih, socijalnih ili

aktivnosti vezanih za životnu sredinu. U oblasti turizma glavni „igrač“ u ovoj kategoriji

je Svjetska Turistička Organizacija (WTO).

Nevladine organizacije, privatni poslovni sektori i institucije su isključeni iz glavnih „igrača“ u

upravljanju zato što im nedostaje demokratskog zastupanja, iako je njihova važna uloga kao

partnera i saradnika u upravljanju očigledna. Instrumenti koji su korisni internacionalnim

organizacijama obično pripadaju sledećim kategorijama:

1. Legislativa. Ugovori sa sudskim opsegom za standardizaciju prava država članica , čak i

drugih država koje se mogu pridružiti inicijativi. Ovi ugovori su upućeni na otklanjanje

ne-ekstrateritorijalnosti nacionalnih zakona i/ili nedostatka internacionalne legislative i/ili

nedostatka tijela koja sprovode zakone.

2. Ugovori bez sudskog opsega. Ciljani su na eliminisanje ili smanjenje posledica

graničnih restrikcija kreirajući okvir za veću sigurnost internacionalnih transakcija. Ovi

ugovori imaju tehnološki, ekonomski, socijalni i/ili etički sadržaj. Oni se inače sprovode

kroz specijalne mehanizme za kažnjavanje prilikom prekršaja.

3. Dobrovoljni standardi kvaliteta. Oni se predlažu bez potrebe za prethodnim

sporazumom, na inicijativu organizacija ili grupe država članica. Oni predlažu model za

obavljanje uzimajući u obzir tehnološka, ekonomska, sociološka i/ili etička pitanja. Oni

obično nemaju dozvolu za izricanje kazni ali imaju dozvolu za nadgledanje i koordinaciju.

Ovi standardi se dobrovoljno prihvataju zbog dodatne vrijednosti koju daju u pogledu

promotivnog imidža, olakšanja u komunikaciji sa drugim „igrčima“ na tržištu, unutar-

prostornog i unutar-vremenskog mjerenja.

U ovom kontekstu možemo primjetiti da uloga internacionalnih organizacija u turizmu, a

posebno WTO, brzo raste i razvija se od tradicionalne organizacije sa forumom gdje se zemlje

sastaju, do one koja služi kao broker informacija između zemalja i zadužena je za obavljanje

ekonomskog razvoja projekata i posebno asistiranje zemljama, do današnje uloge gdje služi kao

20


institucija gdje se dobrovoljni standardi kvaliteta stvaraju i implementiraju u ključnim oblastima

turizma kao što su: razvoj ljudskih resursa za obrazovanje, trening, strategiju, menadžment i

uslova rada u turizmu; statističke informacije; marketinška inteligencija; know-how u

proizvodima, uslugama i procesima; infrastruktura, kolektivne usluge i urbano okruženje;

kulturni i aspekat životne sredine; ekonomski i socijalni efekti turizma; olakšavanje

internacionalnih kretanja turista i putnika; finansiranje turizma; kvalitet proizvoda, usluga i

turističkog okruženja; komuniciranje u turizmu; etički aspekt turističke aktivnosti; legislativni

procesi i sadržaji u turizmu; i koordinacija administracija u turizmu – spoljašnja administracija,

unutrašnja administracija i ona unutar privatnog sektora. Sadržaj instrumenata turističke politike

korišćen u savremenim akcijama je opravdan iz dva glavna razloga za postojanje internacionalnih

organizacija specijalizovanih za turizam (kao i WTO):10

1) Internacionalna i globalna javna dobra, eksternalije, nesavršenosti tržišta, zasluga i mana

dobara. Da bi analizirali savremeni okvir ovog opravdanja moramo biti svijesni osnova –

takozvanih resursa – turističkih aktivnosti koje se konstantno mjenjaju. U principu,

kulturni i prirodni resursi su oni koji su podržavali razvoj turizma. Pored finansijskog

kapitala i radnih napora ovi resursi su stvorili turistički proizvod. Komparativne prednosti

turističkih destinacija su bile bazirane na obilju i pravim kombinacijama ovih elemenata.

Danas, važnost kulturnih i prirodnih resursa je skoro nestala – sa izuzetkom resursa

svijetske klase i u specijalnim tržišnim nišama – dok je važnost finansijskog kapitala i

povrh svega informacija, kreativne inteligencije i know-how – korišćenih od strane ljudi u

poslovnim i organizacionim kulturama koje su spremne za konkurentnost i strateški

uspijeh – povećana. Pod ovim okolnostima uloga internacionalnih organizacija

specijalizovanih za turizam je jasna: udio u javnim dobrima koja su prethodno bila u

domenu države, kao što je kvalitet obrazovanja i treninga, strateških informacija i

osnovnog know-how; internacionalizacija eksternalija u planetarnom kontekstu, kao što

su troškovi zagađenja ili moguće klimatske promjene; ispravljanje nesavršenosti na

internacionalnim tržištima kao što su cijene informacija ili pojava visoko

monopolizovanih turističkih operacija; i predstavljanje etičkih kriterijuma u obavljanju

turističkih aktivnosti na internacionalnoj skali. Ova opravdanja aktivnosti WTO ili drugih

10 Osterhaamel J.; “Globalisation, a short history”, Princenton University Press, New Jersy, 2005. , pg. , 132.

21


internacionalnih organizacija jasno pokazuju razliku između međuvladinih agencija ili

organizacija – stvorenih i odgovornih velikom broju grupa zemalja kao i drugim

organizacijama i velikim preduzećima. I vidimo da se njihovi ciljevi razlikuju i čak dolaze

u konflikt sa ciljevima gore pomenutih.

2) Korist državama članicama u ostvarivanju njihovog suvereniteta u optimalnim uslovima

i njihovo ispunjavanje kada je dovedeno u pitanje ili se pokaže neefikasnim u procesu

globalizacije. Ovdje se tradicionalna uloga internacionalnih organizacija razvija ka većim

tehničkim sadržajima, koja daju dubinu i relevantnost na diskusionim forumima država

članica. Prihvatanje i osnivanje dobrovoljnog tipa standarda predstavlja pravi korak ka

internacionalnom i globalnom upravljanju: omogućava postojanje stvarnih globalnih

pravila (standarda), koje podržava država i koji su više reprezentativni od poslovnih ili

organizacija drugog tipa; ovo prihvatanje će se desiti tek kada standardi stvore dodatnu

vrijednost za veliki broj socijalnih i ekonomskih “igrača”; podupire ulogu organizacija

kreirajući i nadgledajući ove standard kao i kapacitet tih organizacija da se prilagode

promjeni okolnosti sa većim demokratskim legimitetom.

5. Nacionalna politika Crne Gore i strateška orijentacija razvoja turizma

Značaj turizma za Crnu Goru ne može se precijeniti. Turizam se odnosi na svaki aspekt našeg

društva. Utiče na razvoj privrede, životni standard i način života građana, podstiče otvaranje

novih radnih mjesta i opšti prosperitet. Ministarstvo turizma i zaštite životne sredine, u

kooperaciji sa Njemačkim društvom za investicije i razvoj (DEG), preduzelo je aktivnosti na

definisanju strateških smjernica za razvoj turizma u smislu dugoročne održivosti, optimiziranju

22


privrednih efekata i smanjenju opterećenja na životnu sredinu. Rezultat ove saradnje jeste Master

plan razvoja turizma Crne Gore iz 2001. god., čiji se uspjeh, između ostalog, najbolje ilustruje

podacima Centralne banke Crne Gore da su prihodi od turizma od 2001. do 2007. porasli za

ukupno 460 %, sa 86 mil. € na 480 miliona €. U tom smislu važno je pomenuti atraktivnost koju

je turistička privreda Crne Gore u međuvremenu stekla na tržištima, ali i ekonomska vrijednost

njenih prirodnih potencijala. Oni čine naš osnovni kapital. U cilju što bolje valorizacije

potencijala, kao i maksimiziranja dobrih strana ali i eliminisanja slabosti, eksperti DEG-a,

Ministarstva i Nacionalne turističke organizacije Crne Gore radili su godinu dana na kritičkom

snimanju činjeničnog stanja – na reviziji Master plana, s akcentom na povezivanju zaleđa i

primorja u jedinstveni kvalitetni turistički doživljaj. Paralelno tome, već su involvirana određena

saznanja i aktivnosti, između ostalog i u Prostorni plan Crne Gore, u poboljšanje turističke i

prateće infrastrukture, unapređenje i diverzifikaciju turističkog proizvoda, kao i u marketinške

aktivnosti. U stvaranju kompleksne turističke ponude Crne Gore kao povezane cjeline primorja i

zaleđa, vidi se najbolja mogućnost da se produži sezona i da se sjeveru daju razvojni impulsi.

Kao zajedničku viziju, svi učesnici u tom procesu treba da imaju u vidu osnovnu ponudu koja se

zasniva na onom najvrednijem što Crna Gora posjeduje, a što se oslikava kroz slogan „Wild

Beauty“! Naša buduća ponuda treba još intenzivnije da povezuje pejzaž i prirodu, različite

kulture koje su ostavile pečat na Crnu Goru, kao i naš način života, sa najvišim kvalitativnim

zahtjevima jednog modernog društva. Istovremeno su potrebni dodatni hotelski objekti, da bismo

postali atraktivniji preko čitave godine, da bismo stvorili nova radna mjesta i u budućnosti

povećavali prihode. Opredjeljenjem za održivost razvoja, ne uzimaju se u obzir samo etički

principi. Vrijednosti pejzaža, prirode, kulture i životnih stilova, koji se time štite, predstavljaju

istovremeno osnovni kapital turističke privrede. Što se atraktivnijim njihov doživljaj cijeni na

tržištu, to su bolje šanse za uspjeh čitave privredne grane i svih s njom povezanih djelatnosti.

Strategija održivog kvalitetnog turizma prati dva glavna cilja koja su na istom nivou. Prvi je

napredak za građane države. Da bi se ostvario ovaj socio-ekonomski cilj, šest pretpostavki

moraju biti ispunjene. Prihodi turističke privrede moraju porasti i izjednačiti se sa nivoom zarada

susjeda u EU–Sredozemlju. S obzirom na male kapacitete plaža, povećanju obrta ne treba težiti

kroz porast broja gostiju već putem većih investicija u cjelogodišnju raznovrsnu ponudu. To

uslovljava neprestano poboljšanje kvaliteta zajedno sa diverzifikacijom ponude. Treba stvoriti što

više poslova sa punim radnim vremenom i dosta mogućnosti da se dodatno zaradi – i to direktno i

23


indirektno kroz turizam. Prema tome, segmente ponude koji se zasnivaju na uslužnim

djelatnostima (hotelijerstvo, gastronomija, razonoda, održavanje) treba tretirati kao prioritetna

težišta razvoja. Kao uslužna djelatnost, turizam je u osnovi radno intenzivna privredna grana čija

je uspješnost usko povezanasa raspoloživim ljudskim resursima (kvantitativno i kvalitativno

posmatrano), od kojih se zahtijevaju značajne profesionalne i društvene vještine. U skladu sa

utvrđenim razvojnim projekcijama u sektoru turizma, Vlada Crne Gore je usvojila Strategiju

razvoja ljudskih resursa u sektoru turizma, sa posebnim ciljem da se uvede viši stepen

profesionalizma i poboljša koordinacija rada svih institucija angažovanih na polju razvoja

ljudskog kapitala koji je potreban da bi se podržao napredak turizma u predstojećem periodu.

Potrebni su proizvodi koji se mogu koristiti tokom cijele godine – odgovarajuće opremljena

mjesta za odmor i javne površine za provođenje slobodnog vremena na Primorju i u

kontinentalnom dijelu. Ova je potreba utoliko važnija jer postoje dvije poteškoće koje se

pojavljuju zbog klime. Zbog velike količine padavina u toku zime, Primorje se ubraja u

najkišovitije oblasti u Evropi. U podnožju planina, gdje se mogu razvijati zimski centri Durmitor

i Bjelasica, Prokletije, Hajla, Vučje, imaju i u vidu globalne klimatske promjene, neizvjesno je da

li će u srednjem i dužem roku biti snijega u nižim predjelima, pa se i periodi funkcionisanja

veoma teško mogu isplanirati. Zbog toga na Primorju i na planinama moraju paralelno nastati i

proizvodi koji nisu uslovljeni vremenskim prilika-ma, koji su konkurentni na međunarodnom

tržištu, koje je teško iskopirati, a samim tim su i trajni. Kapaciteti koji se mogu koristiti tokom

cijele godine treba da budu dovoljno veliki i atraktivni, da bi se mogla uspostaviti ekonomična

avioveza sa najvažnijim izvornim tržištima. Svi gosti treba da budu zadovoljni, jer zadovoljni

gost čini odlučujuću kariku u marketingu destinacije.Takođe, ta karika omogućava konsekutivnu

orijentisanost tržišta ka svim ponuđenim proizvodima i ka konkretnom zadovoljavanju

individualnih želja za odmor, bez obzira na to iz kojeg regiona dolaze gosti i koju vrstu smještaja

i ponude preferiraju. Crna Gora treba da razvije svoj USP (Unique Selling Point – jedinstveni

proizvod), jer joj i sama ljepota i očuvanost njenih predjela i prirode pomažu da ostvari izrazitu

komparativnu prednost na sredozemnim konkurentima. Pejzaži, klima, fauna i flora generišu

neprocjenljivu ekonomsku vrijednost. Ne samo njihovo očuvanje, veći unapređenje i promocija –

obezbjeđuju sadašnjost i budućnost turističkoj privredi. Drugi cilj je održivost razvoja. Osnov

održivosti koji dominira svime, nije značajan samo sa ekološkog i socijalnog aspekta. Njegovi

principi štite sve vrijednosti turističke privrede i slogan „divlja ljepota“, odnosno ́Wild Beauty ́

24


postaje srž ponude ove destinacije. Prioriteti održivosti time utiču na mnoge sektore. Ona

zahtijeva efikasnu infrastrukturu, što je Vlada na vrijeme uvidjela i realizuje neophodne

investicije na tom polju. Zatim, održivost zahtijeva skup pravila koja prodiru u sve privredne i

životne tokove, i kojih svi treba da se rado pridržavaju. Održivost se zasniva na

opšteodgovornom stavu prema zaštiti okoline, tako da „divlje“ deponije otpada u prirodi npr. ili

ilegalni lov na ptice zaštićenim oblastima, sječa stabala koja nije u skladu sa planom i

programom u nacionalnim parkovima itd. moraju biti u potpunosti eliminisani, kao što je to

slučaj u svim zemljama Evropske unije. 11

Slika br. 1: Logo “Wild Beauty”

Izvor: URL: http://www.gov.me/files/

Zaključak

Iako je koncept globalizacije široko rasprostranjen u akademskoj i profesionalnoj literaturi, njena

tačna definicija, njena mjerenja i efekti još uvijek nisu jasni. Koncept ovog fenomena koji utiče

na čitav svijet je veoma slab i ne može biti korišćen kao dokaz globalizacije bez njegove

kvalifikacije. Ekonomska, tehnološka ili kulturna internacionalizacija procesa nisu nove, i njihov

sadašnji razvoj ne implicira da je globalizacija neumoljiva. Istorijski, ovi procesi su prestali i bili 11 http://www.gov.me/ (20.10.2014.)

25

http://www.gov.me/


okrenuti nekoliko puta. Takođe nije očigledno da ovi procesi i njihove buduće kulminacije u

globalizaciji impliciraju na nestanak i važnost suvereniteta nacija-država. Ova predpostavka

odgovara na visoko ideološki pogled na svijetsko društvo. Države i dalje imaju mehanizme da

kontrolišu velika preduzeća i da stvore nove instrumente za upravljanje, garantujući demokratsku

kontrolu budućih scenarija kompatibilnih sa dobrobiti većine građana.

Multinacionalne/transnacionalne kompanije nisu uvijek globalne, pošto su njihova kultura i

strateške baze i veliki dio njihovog poslovanja se može naći samo u nekoliko zemalja obično

lociranih u oblasti G3 (Sjeverna Amerika, Evropa i Japan). Fenomen povezan sa globalizacijom

na različite načine utiče na turizam u zavisnosti od toga da li se u obzir uzimaju ponuda ili

tražnja. Tražnja pokazuje jasnije tendencije ka globalizaciji tako što preferencije i očekivanja

potrošača, čak i kroz tipove odmora, postaju raznolike. Sa druge strane, turistička ponuda je

daleko od toga da bude globalna. Poslovno tržište u skoro svim pod sektorima je formirano od

strane stotine hiljada malih i mikro preduzeća. Pored toga, internacionalni turizam predstavlja

samo manji dio ukupnih putovanja u turitičkom poslovanju, veći dio čine domicilna putovanja.

Nacionalna turistička politika i dalje ostaje ključni faktor u razvoju turizma u većini zemalja,

barem još u sledećoj deceniji, iako prenos na lokalne i regionalne uprave može promjeniti ovu

ulogu u određenim oblastima. Komparativne prednosti (kulturni i prirodni resursi) koje su bile

osnova za uspijeh turističkih destinacija prepuštaju ulogu konkurentskim prednostima u novoj

poslovnoj paradigmi (Novo doba turizma) gdje informacije, inteligencija i know-how igraju

ključnu ulogu. Turizam zahvaljujući svom značaju u razvoju regija i država i njegov kapacitet da

prenese slike kulturnog identiteta – je potreban u konfiguraciji globalnog društva i zahtijeva

internacionalne i globalne reprezentativne organizacije, da predstavljaju ključnu ulogu u

svijetskom upravljanju.

Literatura

1) Burns, P. and Novelli M.; “Tourism and politics, global frame works and local

realities”, Elsevier, London, 2007.

2) Knowles, T.; “The Globalization of tourism & Hospitality”, Thompson, London, 2004.

3) Kolumbić, N.; “Turistička kultura u teoriji i praksi”, Mediji, kultura i odnosi s

javnošću, Zagreb, 2002.

26


4) Osterhaamel J.; “Globalisation, a short history”, Princenton University Press, New

Jersy, 2005.

5) Wahab S.;” Tourism in the age of globalization”, Routledge, London, 2003.

6) http://www.gov.me/ (20.10.2014.)

Prilog 1

Slika 1 – Logo “Wild beauty”

27

http://www.gov.me/

Documents

Globalizacija i Nacionalne Tur. Politike