1 1

Havbruk i Sogn og Fjordane

www.sfj.no

HAVBRUKSNÆRINGA STÅR STERKT I SOGN OG FJORDANE og blir omtala som ei komplett «næringsklynge» med stor breidde. For alle med ambisjonar i næringa vil etablering eller jobb i Sogn og Fjordane vere interessant og utfordrande. Gjennom dei seinare åra er fylket blitt kjent for å vere pådrivar og utgangspunkt for utvikling. Spennande nettverk er etablert. Både kunnskapsmessig, næringsmessig og politisk. Bedrifter er engasjerte innan forsking og utvikling, og havbruksselskapa er langt framme i kommersiell og miljømessig utvikling. I dette magasinet kan du lese meir om denne spennande og innovative næringa i Sogn og Fjordane.

2

– ei drivkraft for næringa

Fylket er dominert av lokale eigarar

Verdiskaping Rekruttering

Vi handsamar søknader om lokalisering og etablering av havbruksverksemder. Eit ende-leg løyve til å drive med ulike former for hav-bruk etter akvakulturlova krev også at det er gitt løyve etter anna lovverk. Før endeleg av-gjerd vert tatt har søknadane vore innom kom-mune, Mattilsynet, Kystverket, Fylkesmannen som miljømynde, NVE og Fiskeridirektoratet.

Aktørar som har gode utviklingsprosjekt kan søke oss om delfinansiering, eller få hjelp til å finne eksterne kjelder til finansiering. Vi ska-per møteplassar der næring, forvalting og for-sking kan møtast, og arbeider saman med næ-ringa om å auke rekrutteringa til marin sektor.

Halvparten av konsesjonane i Sogn og Fjor-dane som produserer laks og aure er eigd av lokale eigarar. Dette i kontrast til andre fylke som i større grad er dominert av få, men store bedrifter.

Marine Harvest Norway AS er den største opp-drettsbedrifta i fylket med 45 % av konsesjo-nane, Firda Sjøfarmer AS har 15 % og dei 12 andre selskapa eig kvar for seg mindre enn 6 % av konsesjonsmengda.

Næringa blir berre meir og meir effektiv. Pro-duksjonen av laks og aure har meir enn dobla seg frå 51 000 tonn i år 2000 til 112 000 tonn i 2014. Samstundes er talet på verksem-der nesten halvert i same tidsrom.

Gjennomsnittleg verdiskaping pr. årsverk i oppdrettsnæringa er 3 150 000 kr (2013) medan gjennomsnit-tet for fastlands-Noreg ligg på 900 000 kr.

Matfiskproduksjonen i Sogn og Fjor-dane skapte i perioden 2000-2013 verdiar for om lag 3,9 milliardar

kroner. Mange underleverandørar er lokale og såleis gjev næringa eit langt større grunnlag for verdiar og arbeidsplassar enn dei som direkte er knytt til produksjonen. Dette kjem fram i ei ringverknadanalyse av opp-drettsnæringa i Sogn og Fjordane, utarbeidd av Høgskulen i Sogn og Fjordane (HISF Rapport 1/14).

Måløy Vidaregåande skule er einaste sku-len i fylket som gjev tilbod om utdanning innan akvakultur (Vg 2 og TAFT-akvakul-tur). Det vert no arbeidd med å knytte ein undervisningskonsesjon opp mot natur-bruk- og akvakulturutdanninga for å gje ei tettare kopling mellom næring og skule.

Næringa er i konstant utvikling for å møte utfordringar knytt til helse og miljø. Aktørar i vårt fylke er i front på utvikling av ny tek-nologi og nye driftsformer. I dette magasinet presenterer vi «smakebitar»: lukka flytande

Produksjon av Laks og aure (tonn) Verksemder

anlegg, landbasert produksjon av kveite, kom-binasjonsdyrking av fisk og makroalgar og fisk og blåskjel, lusekamp med reinsefisk, tarepro-duksjon og visningsanlegg med meir.

www.sfj.no

Sogn og Fjordane fylkeskommune har ei viktig rolle i utviklinga av havbruksnæringa i fylket

0

5

10

15

20

25

30

2000 2005 2010 2011 2012 2013 2014

2000 2005 2010 2011 2012 2013 2014 0

20000

40000

60000

80000

100000

120000

140000

0

5

10

15

20

25

30

2000 2005 2010 2011 2012 2013 2014

2000 2005 2010 2011 2012 2013 2014 0

20000

40000

60000

80000

100000

120000

140000

LENA MERETE SØDERHOLM er fagkoordinator for marin næringsutvikling i fylkeskommunen si næringsavdeling. - Vår oppgåve er å legge til rette for fleire arbeidsplasser ved å fremje næringsutvikling basert på god og kunnskaps-basert bruk av dei marine ressursane i Sogn og Fjordane.

Foto: Oskar Andersen

2 3

Store ringverknaderHavbruksnæringa har etterkvart vore med på å bygge opp ein sterk leverandørindustri i Noreg. I Sogn og Fjordane er det ei rekkje bedrifter som leverer varer og tenester til næringa. Her kan ein nemne forskingslaboratorium med rådgjevande tenester, dykkarfirma, leverandørar av tekniske og digitale løysingar til anlegga, veterinærteneste og ikkje minst transport.

Ein fersk rapport frå NOFIMA syner at havbruksnæringa er ein betydeleg bidragsytar til å skape nye arbeidsplassar rundt om i kyst-Noreg. I 2013 var 9.621 årsverk knytt til primærleddet i næ-ringa. Innkjøp hos leverandørindustrien utgjorde 14.678 årsverk. Det betyr at kvar arbeidsplass i havbruksnæringa (produksjon av settefisk og matfisk, slakting, foredling og eksport) genererer i overkant av 1,5 årsverk i anna verksemd (avl, fôr, utstyr, tenester, FOU og transport). Eit gjen-nomsnittleg havbruksanlegg bidreg i følgje NOFIMA aleine med 42 årsverk i Noreg, medrekna primærledd og leverandørindustri lokalt og nasjonalt.

Ein forskingsrapport frå SINTEF viser at verdiskapinga frå leverandørbedriftene, målt i bidrag til BNP (brutto nasjonalprodukt), har auka kraftig dei siste 10 åra. Rapporten syner at havbruks-næringa har aukande betyding for Noreg, og at den får stadig større ringverknader for leveran-dørindustrien.

For heile landet utgjorde ringverknadane i form av bidrag til BNP frå den havbruksbaserte verdi-kjeda vel 13,5 mrd. NOK i 2013. Dei tre største næringane som står for 37 % av ringverknadane, som effekt av havbruksnæringa var i 2013:

• Fiskefôrproduksjon, ca. 2,8 mrd. NOK (21 %)• Fagleg rådgjevande og teknisk tenesteyting, ca. 1,3 mrd. NOK ( 9 %)• Varehandel ca. 983 mill. NOK ( 7 %)

- eit fyrtårn i bransjenVerdas mest avanserte fôrfabrikk finn ein i havbruksfylket Sogn og Fjordane. Her blir det produsert omlag 300.000 tonn fôr i året, i heile produktsortimentet, frå den minste til den største pellets. Det blir det mange kilo laks av. Om ein produserer lakseporsjonar av laksen som er fôra med pellets frå fabrikken tilsvarar det 3 middagar per veke for kvar einaste nordmann. Å produsere fiskefôr er ein omfattande prosess, og krev eit mangfald av kvalifikasjonar og kompetanse. EWOS fabrikken er ei hjørnesteinsbedrift i Florø, som har vore gjennom fleire store utbyggingar. Fabrikken ruvar bokstaveleg talt som eit fyrtårn i kystbyen og i bransjen.

EWOS fabrikken i Florø er omlag som eit middels stort reiarlag, og difor er det avgjerande at den er lokalisert midt i skipsleia. Årleg er det rundt 600 skipsanløp på fabrikkanlegget i Gun-hildvågen, der det er døgnkontinuerleg aktivitet. Råstoffet kjem inn med store skip, frå heile verda. Sogn og Fjordane reiarlaget Artic Shipping fraktar fôret ut til 125 oppdrettslokalitetar frå Rogaland i sør til Hitra og Frøya i nord.

www.ewos.no

Fabrikksjef Rune Ryland kan stolt vise fram fôret som blir produsert i Florø, og som til slutt endar som laksefiletar på norske og utanlandske middagsbord.

Foto

: Egi

l Aar

dal

Foto: Egil Aardal

Ansvarleg utgjevar: SOGN OG FJORDANE FYLKESKOMMUNE Askedalen 2, 6863 Leikanger

Tlf: 57 63 80 00 - Fax: 57 65 61 01

www.sfj.no

Havbruk i Sogn og Fjordane

Tekst, foto, grafisk design og utforming: A til Å Grafisk Design og Media

www.atilaa.no

4

Alexander Handå frå SINTEF leier prosjektet, og fortel at dei har henta stamplantar av tare rundt Flåtegrunnen som dei har dyrka fram i Trondheim, før dei vart sette ut igjen her. – Marine Harvest sitt anlegg er ideelt for dette forskingsarbeidet, og dei som jobbar her har vore veldig hjelpsame og interesserte.

God tarevekstFrå februar til juni har sukkertaren vokse frå å vere ein liten babytare på 1 cm til ein vel- vaksen tare på 80 - 100 cm. Tilsvarande resul-tat ser vi også på blåskjel og kamskjel, fortel fornøgde forskarar. Taren og skjela har fått ein eigen merd inn i mellom laksemerdane. I tillegg er det lagt ut tilsvarande referansefelt 200 meter frå anlegget og nokre endå lenger vekke. På referansefelta er tareveksten 30-40 cm.

Frå avfall til ressursMålet vårt, fortel forskar Silje Forbord ved SIN-TEF fiskeri og havbruk, er å finne ut i kva grad avfallstoff frå lakseoppdrett kan nyttast til å dyrke fram andre vekstar, samtidig som det bi-dreg til å reinse sjøen rundt anlegget. Det krev eit systematisk arbeid før vi kan gje endelege

svar, men allereie no kan vi sjå at tareplantane og skjela inne i oppdrettsanlegget veks be-tydeleg meir enn referanseanlegga som ligg lenger vekke frå laksemerdane.

Framtidas drivstoffSkal dette ha nokon verdi, må taren og skje-la gje ein økonomisk gevinst. Taren er veldig næringsrik og vi ser føre oss at fiskeavføring via taren kan ende opp som både menneske-mat, dyrefôr og ikkje minst som biodrivstoff. – Med tare gjødsla av fiskeoppdrett kan vi på sikt produsere bioetanol utan bruk av mat el-ler matjord.

På Flåtegrunnen, midt mellom øyane Rek-sta og Skorpa i Flora kommune er dei på sporet av noko som skal «redde verda». Marine Harvest har oppdrettsanlegg for laks her, og målet er at dette skal gi nye marine produkt. Multi-trofisk akvakultur, eller integrert havbruk, er framtida, mei-ner eit samstemt team frå Sintef, NTNU, Havforskingsinstituttet og Bellona.

APRIL: SINTEF og Bellona er samde om at fiskeoppdrett kan redde verda. Her sjekkar Annelise Leonczek frå Bellona og Silje Forbord frå SINTEF tilveksten på sukkertaren ved MH sitt anlegg ved Reksta.

JUNI: Forskar Silje Forbord ved SINTEF fiskeri og havbruk viser fram sukkertaren, som frå februar til juni har vakse seg 1 meter lang på avfallstoff frå oppdrettsanlegget på Flåtegrunnen i Flora.

Alexander Handå frå SINTEF leier prosjektet med integrert havbruk i Flora.

tarepå sporet

Oppdrett den nye petroleumsnæringaBellona blir tradisjonelt oppfatta som nega-tive til fiskeoppdrett, men her har det skjedd store endringar fortel seniorrådgjevar i mil-jøstiftinga, Annelise Leonczek. - Vi ser på avfallstoffa som ein ressurs og ikkje eit pro-blem, og her er det rom for vekst, seier ho. Med integrert havbruk kan ein «redde verda» og erstatte mykje av petroleumsproduksjo-nen, fortel seniorrådgjevaren innan marin forvalting i Bellona.

Tare på tankenFormelen er like enkel som den er genial meiner Annelise Leonczek; Utslepp, som av-føring og fôrrestar frå laksemerdane blir næ-ring for tang og tare, som igjen blir til driv-stoff. Blåskjel som tar opp større partiklar, filtrerer vatnet rundt anlegga og reduserer spreiing av sjukdom og lakselus.

Algar er per i dag lite brukt som erstatning

for petroleumsprodukt, men interessa aukar og potensialet er kjempestort, fortel Leonc-zek engasjert. Dei fleste produkta frå petro-leum kan erstattast med produkt frå algar. Ein kan til dømes lage mat, bioenergi, klede, plast, medisinar, fiskefôr og helsekost.

www.bellona.no

FAKTA IMTA:Integrert multitrofisk akvakultur (IMTA): • Oppdrett av fleire artar, på ulike nivå i næringskjeda.• Avføring frå fisk og avfall frå fôring blir utnytta av artar på eit lågare nivå.• Artane skal ha kommersiell verdi og bidra økonomisk

Forskingsprosjekt om IMTA på Flåtegrunnen i Flora er finansiert av:• SINTEF• NTNU• Havforskningsinstituttet• Bellona

www.sintef.no

4 5

Bakgrunnen for å stifte selskapet Sunnfjord Rensefisk er ønsket om ei berekraftig hand-tering av luseplagene. Bruk av leppefisk mot lakselus er ein velkjend og utprøvd metode, og berggylta er ein av mange i ein stor leppe-fiskfamilie. - Den har vist seg å vere den mest hardføre og effektive i merdane, fortel Hov-land. Ein viktig grunn for å drive oppdrett av luseetaren er at ein unngår restriksjonane på fiske av slike artar. I eit fiskehelseperspektiv dreg Hovland fram fordelen av at ein kan setje ut vaksinert fisk året rundt, og dermed sleppe unna ein del sjukdom. I forhold til andre meto-dar for å bli kvitt lakselusa unngår ein kjemika-liebruk i lusekampen.

Sær fisk – utan magesekk– Berggylta veks raskast og blir størst av lep-pefiskane, og det er ein svært spesiell fisk, der vi kan dra veksel på kunnskapane våre om oppdrett av torsk, meiner Hovland. Den er unik ved at alle berggylter blir fødde som da-mer. Først når den har oppnådd ein viss alder og storleik (ca. 30 cm) skiftar den kjønn. Den har og eit heilt spesielt fordøyelsesystem, utan magesekk – berre med tarm. Det gjer den særdeles kresen på fôret. Den svelt i hel fram-for å ete laksefôr. For oppdrettarane er det dessutan ein stor fordel at den ikkje et fisk. Yndlingsmaten er skaldyr, krepsedyr og kråke-bolle. Utfordringa er å lage eit tørrfôr som den kresne hardhausen vil ete. Andre sære sider ved berggylta er at den er svært varmekjær. På varme sommardagar står den høgt oppe i vassflata. Om vinteren derimot går den nesten i dvale i bergsprekker.

FOU-prosjekt- Dette er eit nyvinnande prosjekt, og det an-dre berggylteoppdrettet i landet som satsar på storskalaproduksjon. Hovland fortel at dei starta med å fange stamfisk med garn i nær-området våren 2014, som dei så har fôra med heimelaga pellets. - Hausten 2014 kjøpte vi inn egg, og etter planen skal den første yn-gelen vere klar til levering etter 12 månader. Våren 2015 starta vi for fullt med egg frå ei-gen stamfisk, og vi er sjølvsagt spente på om

dette blir den suksessen som vi håpar på. Vi driv eit systematisk arbeid, og satsar på å lære undervegs. Første produksjonen var basert på erfaringane HMY har frå torsk. - På bakgrunn av resultata herifrå vil vi sitte igjen med be-tre forståing for utfordringar med berggylt, og kan tilpasse oss denne fisken sine spesielle behov. HMY og Sunnfjord Rensefisk har søkt samarbeid med Marine Harvest, universitet og leverandørar i inn- og utland om eit større for-skingsprosjekt. - All erfaring viser at det tek lang tid før produksjonen av ein ny art kjem inn i ein moden fase. Dersom vi ikkje jaktar aktivt på kunnskap tar det endå lenger tid, seier Hovland.

Berekraftig nettverkFor tida er dei 4 tilsette som forskar på – og steller med fisken. Halvard Hovland fortel at målet er å produsere ein halv million setjefisk per år til eige bruk for eigarane. Dette skal på sikt delvis finansierast ved at ein i tillegg produserer og sel ein tilsvarande halv million yngel til eksterne brukarar. Etter planen skal 50% vere klar til utsetjing om hausten og 50% om våren. Hovland skryt over oppdrettarane som satsar så stort på eit miljøprosjekt. – Det-

te er ei tøff og unik satsing. Det er eit unikt samarbeid mellom oss som sit på kunnskap og interesse for ein krevjande yngelproduksjon, og oppdrettarane som ønskjer å gjere matpro-duksjonen meir berekraftig. Han kan fortelje at dette har skapt stor interesse, og at dei mellom anna har hatt besøk av internasjonal presse, som er opptekne av berekraftig lakse-produksjon. - Dette er god omdømmebygging for den norske havbruksnæringa.

- Dette er eit stort utviklingsløft, som er svært ressurskrevjande, fortel Halvard Hovland som er dagleg leiar i INC selskapet Havlan-det Marine Yngel (HMY). – Vi har leigd ut lokala, arbeidskrafta og kompetansen vår til 7 oppdrettarar i regionen, som vil satse på opp-drett av berggylte. Dette er eit forskingsprosjekt, men målet er å produsere luseetarar til eigne oppdrettsanlegg og for sal til andre.

Berekraftig lusekampHAVLANDET MARINE YNGEL (HMY) / SUNNFJORD RENSEFISK

Dette er ei tøff og unik satsing

FAKTA SUNNFJORD RENSEFISK:7 oppdrettarar har gått saman for å utvikle ein berekraftig måte å bli kvitt luseplagene i eigne og andre sine oppdrettsanlegg.

Medeigarar:• E. Karstensen Fiskeoppdrett AS• Flokenes Fiskefarm AS• K. Strømmen Lakseoppdrett AS• Landøy Fiskeoppdrett AS• Marø Havbruk AS• Sandnes Fiskeoppdrett AS• Sulefisk AS

Foto: Eivind Nordvik Hauge

6

Oppdrett gjennom 50 år

- Det var nok bestefar sin visjon å skape noko sjølv, og å få til arbeidsplassar på Høyanger sørside. Dessutan var han lidenskapeleg oppteken av fisk. Han gjorde alt sjølv, frå å sy nøte-ne, lage fôret og slakte fisken, og var heile tida på leit etter forbetringar.

Heile verdikjeda- No er vi kanskje meir opptekne av at vi har del i heile verdikjeda, fortel Erik Osland. - Vi har større nytte av å samarbeide med andre, enn å gjere alt sjølve. Bjordalbedrifta har både klekkeri og settefiskanlegg, og legg vekt på samarbeidet dei lokaleigde oppdrettarane har i Salmon Group. Stamfisk- og rognproduksjonen skjer via selskapet Salmobreed. Nettverk reduserer risikoen for oss, og betyr utruleg mykje, seier Osland. Seaborn er eit viktig sals-nettverk når fisken forlét Slakteriet i Brekke.

Lokal samfunnsbyggingOsland legg og vekt på at den veksten dei opplever gir ringverknader i lokalsamfunnet rundt dei. - Vi brukar lokale leverandørar, når vi til dømes byggjer settefiskanlegg på Sørebø. Det er mange rundt oss som kan mykje om havbruk, nettopp fordi dei alltid har hatt oss som kunde. For oss er det viktig å vere berekraftige og lønnsame bedrifter, som igjen gir stabile arbeidsplassar i distrikta. Dei lokaleigde i Sogn og Fjordane er blitt veldig flinke, og det er mykje takka vere oppbakking frå fylkeskommunen. Havbruk er ein viktig og berekraftig verdi for kommunane, avsluttar Erik Osland

www.osland.no

Ein av landets eldste oppdrettsfamiliar finn ein i Bjordal, på Høyanger sørside. Os-land Havbruk, som er dagens namn, vart starta av pioneren Erling Osland først på 1960-talet. No - 50 år etter - er det barnebarnet Erik som driv suksessbedrif-ta vidare. Det heile starta med regnbogeaure i jord-dammar og sjøinnhegningar. Regnbogeaure er framleis ein viktig produksjon på dei 5 matfisklokalitetane i Sog-nefjorden.

3. generasjons oppdrettar Erik Osland med ein regnbogeaure, som var grunnlaget for oppstart av Osland Ørretoppdrett, seinare Eros Laks og i dag Osland Havbruk.

Lakse-eventyr på SvanøyAt tre generasjonar med kvinner på ei øy samar-beider om levebrødet er historisk sett ikkje uvan-leg. Det uvanlege med kvinnene i familien Tveit Sveen på Svanøy, er at dei satsar på vidarefor-edling av laks frå eigen merd. Dessutan har dei satsa i millionklassen og har suksess med nisje-produksjonen sin.

- Vi produserer for hand, og vi røykjer laksen på gamlemåten, fortel Gro Tveit Sveen – som har både mor og bestemor med på laget. Laksen, som blir foredla i topp moderne lokale på den tradi-sjonsrike øya, kjem frå merdane til familiebedrif-ta Marø Havbruk. - Vi tek vare på heile verdikje-da, frå fisken er 70-80 gram til forbrukarane har gourmetproduktet i form av røykt laks i neven.

Tradisjonell produksjonSvanøy Røykeri legg stor vekt på å lage eit spe-sielt produkt, og å møte kundane der dei er. Det ligg mykje arbeid og glede bak produkta våre. Vi går ut i skogen her på Svanøya og plukkar eine og pors for å få fram den spesielle Svanøy-smaken. I tillegg blir det henta spon frå det lokale båtbyg-geriet og laksen blir seld med smak av både kon-jakk og akevitt i tillegg til pors og kvitlauk.

Tett på marknadenDet er ikkje berre enkelt å ta opp konkurransen med dei store fabrikkprodusentane, difor har kvinnene på Svanøya valt andre kanalar enn dei store kjedebutikkane. – Vi har nettbutikk, der trykket er ekstra stort rundt juletider. Dei som føl-gjer bedrifta på Facebook, kan sjå at dei er svært aktive i marknaden. – Ja, vi reiser land og strand rundt, på messer, butikkdemonstrasjonar og Bon-dens Marked for å selje og promotere laksen vår. Kvinnene på Svanøya satsar på vidare vekst, og ser gode resultat av det nitidige arbeidet. No kan ein kjøpe Svanøylaksen på butikkar rundt om i heile fylket i tillegg til Oslo og Bergen.

www.svanoylaks.no

6 7

Kvalitetssikrar oppdrettsmiljøet

- Havbruksnæringa er sårbar for miljøutslepp, og vi har merka ei stor endring i haldning frå oppdrettarane si side, fortel Aarseth. Miljøkon-sulent Eirik Leknes i Sub Aqua Tech, som har brei bakgrunn frå næringa, fortel at oppdret-tarane er pålagt å få tilstanden på botnen kartlagt av ein nøytral part – og at dette er ei viktig kvalitetssikring av næringa. - Vi nyttar ROV (fjernstyrt undervassbåt) for å overvake botnen eller tar opp prøver med ein grabb. Me-toden er svært effektiv for å følgje utviklinga av miljøbelastinga under anlegga. På grunnlag av den registrerte miljøtilstanden og botnto-pografien blir det utarbeida ein rapport som skildrar tilstanden.

Avanserte botnkartAarseth fortel at han har investert i avansert datautstyr slik at han kan levere 2D og 3D kartleggingar av botnforholda. Då køyrer vi over området og loddar topografien på bot-nen, og får ut avanserte kart, som kan nyttast ved ulike søknader og med tanke på fortøyin-gar med meir. Botntopografien er heilt avgje-rande å kartlegge både ved nyetableringar og i eksisterande anlegg, og ein viktig del av

dokumentasjonen til oppdrettarane. Karta kan nyttast i samband med søknad og vurdering av nye lokalitetar, planlegging av fortøying-straséar og plassering av anlegg i høve til to-pografi med meir.

Dokumenterer tilstandenRømming og slitasje er viktige stikkord for havbruksnæringa, og fortøyingane skal doku-

menterast og sertifiserast kvart fjerde år. Då er Askvollfirmaet på plass med miniubåtane sine, og sjekkar i og rundt anlegga. Sub Aqua Tech er etterkvart godt kjent med havbruks-næringa i fylket, og ein viktig støttespelar for næringa. - Vi tar også oppdrag for andre, fortel Aarseth, og viser til jobbar for ferjeselskap, kommunar og bryggeanlegg som treng tilsyn med fortøyingar og røyranlegg.

www.subaquatech.no

- Miljø er basisen og det viktigaste grunnlaget i arbeidet vårt, seier dagleg leiar i Sub Aqua Tech, Eivind Aarseth. Han driv selskapet sitt med base frå Askvoll, og er ein nøytral part som servar havbruksnæringa i heile fylket. Sjølv har han bakgrunn frå stillinga som fiskerirettleiar i HAFS-området, og starta med eit enkeltmannsføretak for 15 år sidan. I dag er dei 3 medarbeidarar i selskapet som er eit av åtte firma som er akkreditert for lokalitetsrapportar for havbruksnæringa i Noreg. Mest oppdrag har vi likevel i eige fylke, fortel sunnmøringen som har etablert seg i Askvoll.

Sub Aqua Tech AS utfører MOM-B kontrollar og er akkreditert hos Norsk akkreditering som inspeksjonsorgan, for å kunne gjennomføre Lokalitetsundersøkingar i samsvar med NS 9415:2009. Miljøkonsulent Eirik Leknes og dagleg leiar Eivind Aarseth viser fram båt og ROV. Birgitte Kathrine Sunde er også tilsett som miljøkonsulent.

Steinsvik si softwareavdeling Merca-tus med 27 tilsette har hovudkontoret sitt i Florø. Frå Florø-miljøet styrer dei all softwareutviklinga i konsernet, frå produksjonsstyringssystem, automa-tiske fôringssystem, kamerastyring og sensorikk. Mercatus er godt kjend etter mange år i bransjen, med solide soft-

waresystem for produksjonsstyring, biologisk planlegging og økonomi. Ma-rine Harvest, verdas største oppdretts-selskap har vore kunde i mange år, og brukar systema dagleg på alle sine anlegg i alle land der dei er etablerte. Lokalt står mellom anna oppdrettarane i Salmon Group på kundelista.

For Sogn og Fjordane er det kjekt at av-delinga kan skryte av at arbeidet som vert gjort i Florø er av teknologisk topp kvalitet, og at ein har ein stab med svært erfarne og høgt utdanna folk.

Høg kompetanse hos Steinsvik Mercatus i Florø

www.steinsvik.noFAKTA STEINSVIK:• Steinsvik Aqua (Tysvær) er leverandør av utstyr, som fôrflåtar, fôringssystem og overvaking.• Har kjøpt opp Ocea, som tidlegare hadde hovudkontor i Florø • Steinsvik Mercatus har ansvar for softwareutviklinga i konsernet

8

– frå fiskarbonde til lakseindustri

www.steinvik.no

På garden i Steinvika i Eikefjord har det vore drive tradisjonelt jordbruk ved sidan av fiske og handverk gjennom fleire generasjonar. Forfedrane til dagens eigarar hadde båtbygging og smie som viktige tilleggsnæringar. I dag er jordbruk og smie bytta ut med heile næringskjeda innan lakse- og aureoppdrett, med stadig nye knoppskytin-gar. For eigarane er det viktig å ha hand om heile verdikjeda og å skape lokale arbeids-plassar.

Tidleg på 1980 talet såg nye generasjonar på garden i Steinvika nye moglegheiter. Starten på den nye tida var Bru fiskeoppdrett, med smoltproduksjon i Storevatnet. Frå 1986 har det vore oppdrett av matfisk i Steinvika. Alle-reie etter eit års produksjon var Steinvik ein av oppdrettstoppane i Noreg. I dag produserer Steinvik Fiskefarm matfisk på 7 ulike lokalite-tar i Flora og Askvoll, i tillegg til settefiskan-legg i Flora og Bremanger.

30 år med opp- og nedturarFrå slutten av 80-talet, då oppdrettseventyret på Steinvik starta, har Steinvik Fiskefarm hatt mange utfordringar av alle slag. Ein har vore gjennom FOS-konkurs med store økonomiske tap, og ulike laksesjukdommar og utfordrande luseplager. Stormar og uvêr og lakseprisar i «fritt fall» har til tider også skapt store utfor-dringar.

Familieselskap i vekstMest av alt har laksegründerane i Steinvika opplevd oppturar og knoppskytingar i kjølevat-net av eit oppdrett som går godt. Barlindbotn Settefisk har gjennom heile historia til fiske-farmen sikra anlegga god tilgang på smolt og settefisk. Tal lokalitetar har gått frå den spede starten til dagens 7 anlegg, som til saman pro-duserer rundt 10.000 tonn fisk i året.

Innovasjon og knoppskytingSteinvik Fiskefarm er ein solid oppdrettsaktør som mellom anna har vore med å skipe ek-sportselskapet Seaborn. Selskapet Havsterk er og ein av knoppskytingane frå Steinvik Fiskefarm. Etter mange års erfaring ser ein kva som må til for å forenkle kvardagen på oppdrettsanlegga. Gjennom samarbeidet med Mundal Gruppen har Havsterk bygt og utvikla innovative fôrflåtar, dødfiskflåtar og arbeids-båtar i kompositt. Aqua Dykk er eit dykkar-selskap i Steinvik sin portefølje, som servar oppdrettsanlegg og andre kundar. Mellom dei nyaste etableringane til Steinvik Fiskefarm finn ein eit visningssenter som er lokalisert i Steinvika og Steinvik Rensefisk som er eta-blert i Svelgen, der det blir produsert rogn-kjeks som skal reinse laksen for lus.

FAKTA STEINVIK:• Eigd av far Inge Helge og son Alex Vassbotten• 7 lokalitetar i Flora og Askvoll• Settefisk- og reinsefiskanlegg• Medeigar i Havsterk, Seaborn og Aqua Dykk• Aksjonær i Salmon Group

Foto: Marte Vassbotten

Dagleg leiar og gründer på Steinvik Fiskefarm Alex Vassbotten, er stolt av å kunne formidle historia til laksen og eige oppdrettsselskap for folk flest. På visningssenteret får dei mellom anna lære om livssyklusen til fisken. Det er spesielt viktig at dei unge forstår kvar maten kjem frå, og at oppdrettsfisken er eit reint og sunt produkt.

Med slakteri i både Brekke og Florø er drifta vår svært fleksibel, fortel dagleg leiar i Slakteriet Kristin Bergstøl Hansen. Saman med gründer og utviklingsleiar Ole Eiler-sten legg ho vekt på at dei er ei stabil bedrift, med stor kapasitet. - Om alt låg til rette for det, så kunne vi tatt unna all oppdrettsfisken i fylket, seier ein offensiv slakte-risjef. - Vi er størst i Noreg på frosen fisk, noko som også gjer oss fleksible på utsending av fisken. Oppdrettarane set pris på at vi kan ta i mot fisken når dei ønskjer det.

– Vi ser det som eit godt teikn at mange av dei tilsette har vore

med heilt sidan starten i 1989, seier Bergstøl Hansen. - Vi har

ein stabil arbeidsstokk på 34 personar i Brekke, 40 i Flora og til

saman 12 i holdingselskapet. I tillegg tar vi inn mange vikarar

når vi har høgsesong og doble skift. Slakteriet har etterkvart

mange tilsette frå Latvia og Litauen, og desse betyr mykje for

folkeveksten i fylket. Både i Brekke og Flora har mange av dei

utanlandske arbeidarane etablert seg i nærmiljøet.

Kvalitet i høgsetet

– Det viktigaste av alt i denne bransjen er å tenke kvalitet. Vi

har heile tida fokus på at kvar einaste fisk som går gjennom

anlegget vårt skal ende som mat på ein tallerken. Slakteriet er

sertifisert etter næringsmiddelstandarden BRC og Global Gap,

som er strenge standardar som er anerkjent av internasjonale

forhandlarar og grossistar. Siste investeringa er eit pakke- og

sorteringssystem som aukar kapasiteten, samtidig som den

sikrar betre hygiene og er eit svært godt rapporteringssystem.

Lokal fisk og lokale eigarar

– Sal og eksport av fisk er ei sak mellom oppdrettar og salssel-

skap, presiserer Kristin Bergstøl Hansen. – Slakteriet er uavhen-

gig og utan eige salsselskap, men samarbeider med fleire av

selskapa i fylket. Eilertsen og Bergstøl Hansen fortel at dei har

ein ny eigarstruktur på trappene. Seks oppdrettsselskap og eit

salsselskap skal inn på eigarsida og overta til saman 40 % av

aksjane i Slakteriet. Gründeren Ole Eilertsen sit igjen med ca.

25% av aksjane, og resten er fordelt på andre tilsette.

Fleksibel slakteribedrift - med to anlegg i fylketwww. slakteriet-as.no

8 9

Visningssenteret med eigen visningskon-sesjon er eit praktisk visningsanlegg for produksjon av laks og aure. Her formidlar gründerane i Steinvika havbrukshistoria og den daglege drifta av fiskeoppdrett for pu-blikum. Visningsenteret er ope for skuleklas-sar, turistar og andre som har interesse av å lære meir om norsk marin matproduksjon. Visningssenteret er aktive på facebook og informerer om aktivitetar som skjer på an-legget og formidlar viktig informasjon om aktuelle saker innan havbruk.

Open dag i maiKvar vår arrangerer visningssenteret ein open dag i tett samarbeid med bygdefolk og lokale lag og organisasjonar. Dette er svært populært og samlar mykje folk i løpet av ein hektisk laurdag i mai. Utstillingane er opne for publikum, det blir grilla laks og mange får seg tur på sjøen med dei populæ-re Havtruckane. I tillegg er det utstilling av veteranbilar og ulike tevlingar. Dette er ein populær aktivitetsdag for heile familien, der folk flest får ein unik sjanse til å oppleve eit oppdrettsanlegg på nært hald.

Steinvik Fiskefarm

Visnings-senter

Gründer og utviklingsleiar Ole Eilertsen er saman med dagleg leiar Kristin Bergstøl Hansen offensive på vegne av Slakteriet, og kan vise til stor fleksibilitet og kapasitet. - Vi er klare for å ta i mot ein større del av laksen og auren som blir produsert i fylket.

Kvar vår vert det arrangert open dag. Tur på sjøen med Havtruckane er populært for store og små.

- Dette meiner vi er positivt for selskapet og dei nye ei-

garane. Med ein slik struktur vil vi levere lokale tenester

heile vegen. Fisken blir produsert lokalt, slakta lokalt og

eksportert lokalt.

Fleksibel slakteribedrift - med to anlegg i fylket

10

- Det vart mange konkursar i næringa og over-produksjon av smolt i Noreg. Eg måtte kjøpe oppdrettsanlegg for å få avsetnad på smol-ten. Det er den enkle forklaringa på kvifor Ola Braanaas etablerte seg i Gulen i 1994. - Eg er her meir på tross enn på grunn av noko. Det ligg hardt arbeid bak. Eg har heldigvis aldri fått noko opp i hendene. Etter etableringa med oppdrett og smolt i -94, har det svinga for oppdrettaren som er oppteken av å skape arbeidsplassar i distriktet.

Lokal drivkraftI 1998 kjøpte Braanaas og selskapet hans Fir-da Seafood seg inn i den tradisjonsrike fored-lingsbedrifta Martin E. Birknes Eft. Då bedrifta var 90 år i 2009 hadde Braanaas hand om alle aksjane, og satsa for fullt på nytt anlegg. Si-dan har det gått slag i slag i Gulen, med nye konsesjonar og visningssenter på Skjerje-hamn, som han også har kjøpt opp og tatt godt vare på. I 2013 vart nytt slakteri og pakkeri opna på Byrknesøy. Firda Seafood er fylket sitt einaste fullintegrerte selskap, som har hand om heile kjeda frå rogn til smolt, sette-fisk, oppdrettsfisk, slakteri og eksport av laks og aure. - Eg er opptatt av lokalt eigarskap, og selskapet Firda Seafood vil vere med å skape arbeidsplassane her folk lever.

Laks er mat til verda- Laks er den sterkaste merkevaren vi har ved sidan av fjordane, meiner Ola Braanaas. - Lak-sen er kjent over heile verda, den er dyrka i

det reine havet vårt. Olja kan komme og gå, men folketalet på jorda aukar og ein må all-tid ha mat. Klarer vi å drive dette fornuftig og berekraftig kan oppdrett ha eit evigheits-perspektiv. Laks og aure er berre noko av det vi kan få ut av havet. Oppdrettsgründeren er optimistisk på den marine verdiskapinga sine vegne, men er meir pessimistisk på vegne av heimfylket sine satsingar.

Veg og vekst- Folk må få auga opp for at vegbygging på kysten er avgjerande for framtida. Vegane må komme der verdiskapinga skjer, og det er her på kysten vi har dei framtidsretta næringane. Den marine verdiskapinga i Noreg ligg i dag på rundt 75 milliardar kroner, i følgje rappor-

ten «Verdiskaping basert på produktive hav i 2050» - utarbeida av ei arbeidsgruppe oppnemnt av Det Kongelige Norske Viden-skabers Selskab (DKNVS) og Noregs Tekniske Vitenskapsakademi (NTVA). Verdiskapinga er i same rapport estimert til 550 milliardar i 2050. - Då er det avgjerande at kommunika-sjonane er på plass, seier Braanaas, som har etablert næringsverksemda si der naturgrunn-laget ligg til rette, men ikkje moglegheitene for å transportere verdiane ut. - Vegbygging er avgjerande for vekst.

Skjerjehamn eit unntakPå spørsmål om kvifor oppdrettaren har sat-sa på den gamle handelsstaden Skjerjehamn, kjem svaret konsist. - Det er ikkje for å tene

Olav og

Eg er her meir på tross enn på grunn av noko. Det ligg hardt arbeid bak.

Ola i Skjerjehamnwww.firdasea.no

- Grunnen til at eg er her i fylket, er at eg er halvt sunnfjording, fortel Ola Bra-anaas, på klingande austlandsk med inn-slag av vestlandsk klang. - Grunnen til at eg driv med oppdrett er vel at eg alltid har vore opptatt av fisk og at oppdrett var i vinden då eg kom flyttande hit til fylket. – Eg trefte akkurat i rette tida. Den store interessa har alltid vore smoltpro-duksjon, og det var det han starta med i Nordalsfjorden og Bremanger, tidleg på 80-talet.

Folkekongen Olav og havbrukskongen Ola har sett sine tydelege spor i skipsleia ved Skjerjehamn.

10 11

pengar. Firda Seafood sin filosofi er at vi skal drive med det vi er flinke til. Vi skal vere fornøg-de med at vi kan å produsere laks. Skjerjehamn er rett og slett eit unntakstilfelle, fortel Braa-naas på bryggekanten av eit sagnomsust an-legg midt i skipsleia. Staden og eigedommen har ei lang historie som er basert på fiskeri, sild, hummar og no laks. Eg føyer meg fint inn i rekka av drivarar av staden frå 1600-talet og fram til i dag. Hovudmålet mitt er å ta vare på staden og husa, og så får eg vere fornøgd om eg klarer å få balanse i drifta. I tillegg til gamle ærverdige hus viser han rundt på eit moderne og pedagogisk visningssenter for oppdrett. Dette er bygt opp i tett samarbeid med Vil Vite senteret i Bergen og har besøk av både barnehageborn og cruiseturistar, som kjem hit med ekspressbåten frå Bergen.

Olav kler SkjerjehamnDet er i sommarhalvåret det meste skjer i Skjerjehamn, både med Utkantfestival og an-dre som kjem her for å nyte den gode stem-ninga og den utsøkte maten på denne spesi-elle staden, som har fått ei ny blomstringstid. Kong Olav og laksekongen Ola kneisar på hau-gen og tek i mot og vinkar farvel til gjestane. - Det var heilt naturleg at Olav kom hit, smiler Ola, og kjem med ei litt finurleg forklaring på kvifor den omstridde statuen av folkekongen står som eit landemerke ved Skjerjehamn. I 1903 vart tidlegare eigar av Skjerjehamn Otto Schreuder valt inn på Stortinget, og var med å løyse opp unionen med Sverige i 1905. - Det kler staden at Olav V, som er fødd nettopp i 1903, er komen til Skjerjehamn. Ola ruvar ik-kje så høgt i terrenget som Olav på sokkelen, men begge viser tydeleg igjen på staden.

Slakteriet Martin E. Birknes, som er ein del av Ola Braanaas sin portefølje har ei lang historie i Gulen - frå den tida sjøvegen var den viktigaste transpor-tåra. Det starta i 1919 med hermetise-ring og eksport av hummar. På 20–30 talet vart det eksportert svimlande 35 tonn hummarhalar frå familien Birknes sitt anlegg. Seinare har både brisling, krabbe, rogn og fiskekaker vore viktige sjømatprodukt frå fabrikken.

På 80-talet starta ein med slakting av laks og aure på anlegget på Byrknes-øy, men det var for lite råstoff i mark-naden. Ola Braanaas kom inn i bildet

på slutten av 1990-talet og frå 2009 hadde han hand om alle aksjane. Då starta ei storstila utbygging av slak-teriet, med dobling av kapasiteten. Den nye fabrikken stod ferdig i 2013, og året etter gjekk det 22.000 tonn (sløgd vekt) med laks og aure gjennom anlegget. Det utgjer omlag 88 milli-onar middagar, som betyr at alle inn-byggarane i Bergen kunne ete laks til middag kvar einaste dag i eit heilt år. Verkelegheita er at 1.100 trailerar på ca. 18 meter køyrer til og frå flaskehal-sane til Byrknesøy gjennom året - det blir nokre meter med vogntog i kø.

I dag er det rundt 40 arbeidsplassar i den tradisjonsrike bedrifta, som ligg nær råstoffet og sjøen, men litt for langt vekke frå dei gode vegane.

- Med skiftordning på 7,5 timar har vi ein kapasitet på 150 tonn fisk pr dag, fortel Braanaas. Fabrikken har større kapasitet, seier han - og legg ikkje skjul på at målet er å vekse. - Det burde bli ei ny utbygging kvart tiande år smiler ein optimistisk fabrikkeigar, som ønskjer å skape verdiar der verdigrunnlaget er.

Ola i Skjerjehamn

Snart 100 år med fiskemat frå Byrknesøy

M.E. BIRKNES EFTF AS

FAKTA FIRDA SEAFOOD:• Bygde opp smoltanlegg i Nordalsfjorden 1986• Kjøpte anlegg og etablerte seg i Gulen i 1994• 50% av aksjane i Birkenes 1998• Konsesjonar frå staten i 2004 og 2008• Kjøpte Skjerjehamn 2005• Olavstatuen 2007• 100% Birknes 2009• Visningskonsesjon på Skjerjehamn 2010• Nytt slakteri og pakkeri Birkenes 2013

12

Marine Harvest sitt settefiskanlegg i Haukå er lett å legge merke til, der det ligg idyllisk og lunt til inne i ei vik mellom Florø og Svel-gen. På avstand kan det sjå ut som eit stort og tradisjonelt gardsbruk, med raude og velstelte bygningar mellom fjell og fjord. Men her på garden produserer dei meir enn tradisjonelle jordbruksprodukt. Paul Henning Haugom, som er drifsleiar, viser rundt på settefiskanlegget som leverer smolt til Marine Harvest sine an-legg frå Molde i nord til Sognefjorden i sør. Han fortel at dei kvart år leverer rundt 3,5 millionar fisk på mellom 80 og 150 gram, og at dei er 12 personar i arbeid.

Det blir naturleg nok ein del avfallstoff frå eit slikt anlegg, og vi har strenge krav til rein-sing, fortel Haugom. Avføringa frå fiskane og restar etter fôringa utgjorde 60 tonn oppsamla blaut slam og 22 tonn tørka slam i 2014. For

oss er det ei spennande utfordring å prøve å få noko positivt ut av dette. Kravet er at vi skal samle opp 70% av avfallspartiklane som anleg-get produserer. I Haukåvika gjer dei meir enn berre å samle opp skiten.

Paul Henning Haugom viser korleis dei sam-lar opp partiklane i vatnet frå settefiskanleg-get ved hjelp av eit slags samleband som ski-ten festar seg på og som drar med seg skiten opp i ei samlekvern. Etter kvart som det blaute slammet er samla opp går det via eit par filter og til eit eige hus med tørkeutstyr - før det kjem ut igjen som brune luktfrie støvpartiklar.

Tidlegare vart det blaute slammet blanda med husdyrgjødsel og spreidd som gjødsel på garden. Med så store mengder er det ein fordel at vi kan tørke det og sende det frå oss i ein lettare målestokk, seier Haugom. - Vi er fram-

leis inne i ein prøvefase, men etterkvart ser vi at vi får det betre og betre til. Tenk om dette kan bli ein ressurs i stadenfor eit problem, smi-ler Haugom, og lar ein neve med tørka fiskeskit skli mellom fingrane.

Det er eit næringsrikt pulver som kjem ut i andre enden av settefiskanlegget, og hos Marine Harvest i Haukå har dei tru på at av-fallstoffet etterkvart kan bli ein viktig ressurs. I dag går cirka eit årsverk med til dette arbei-det, og vi leverer det tørre slammet til Lindum Bioplan sitt komposteringsanlegg. - For oss er det ein vinn-vinn situasjon å spare miljøet for overbelasting av næringsstoff og få eit nyttig produkt ut av det, seier Haugom. Han kan for-telje at ein av dei tilsette har blanda det tørre stoffet med jord og dyrka fram fantastiske to-matar. - Det tørre og luktfrie pulveret har po-tensiale til å bli eit viktig jordforbetringsmiddel.

www. marineharvest.no

Fiskeskit blir jordforbetring

Den blaute fiskeskiten blir transportert ut av vatnet på rulleband, og tørka for seinare bruk som jordforbetring.

No blir dette ein ressurs, seier driftsleiar ved Marine Harvest avdeling Haukå Paul Henning Haugom, som tørkar avfallet og lagar jordforbetringsmiddel.

12 13

SULEFISK

Framtidsretta tanke gav grøn konsesjon- Ecomerden er eit flytande og lukka oppdrettsystem, som vi har jobba med i fleire år. Det var Jostein Kråkås som kom med ideen - lenge før det var snakk om grøne konsesjonar, fortel Michael Niesar som er dagleg leiar av Sulefisk. - Vi starta dette prosjektet fordi vi ønskjer å tenke nytt, bere-kraftig og framtidsretta. Tanken var å produsere ein meir robust smolt, fri for lus og lusebehandling.

- Planane våre passa inn i føresetnadane til dei grøne konsesjonane, og difor passa det å søke om grøn konsesjon. Men møllene mel sakte, seier ein utålmodig oppdrettar. Treig-heita i systemet bremsar oss dessverre - for vi er klare til å sette i gang.

SamarbeidsprosjektDen lukka Ecomerden er eit prosjekt som er jobba fram av Sulefisk og sivilingeniør Jan Erik Kyrkjebø. Merden er laga i stål på Filipinane medan den fleksible duken kjem frå Frankrike. Ei rekkje norske firma har levert utstyr til mer-den, og samanstillinga er gjort på Noryards BMW i Bergen. HAFS-elektro i Solund har le-vert og montert dei elektriske komponentane.

Lusefri postsmoltDen nyutvikla merden som no er på plass i So-lund vil halvere eksponeringstida til postsmol-ten (fisk opp til 1 kg) i open sjøfase. Dermed får lakselusa berre halvparten av tida til eigen livssyklus, og tida med kontaktrisiko blir be-

tydeleg redusert. Lukka anlegg for fiskeopp-drett, der det ikkje er naturlig gjennomstrøy-ming av vatn, gir oppdrettarane mykje betre kontroll på miljøet. - Dermed har vi betre fø-resetnader vekst, helse og velferd. Rømming og dødelegheita blir redusert til eit minimum i denne livsfasen til fisken. Dette samsvarar med krava til dei mørkegrøne konsesjonane som blei tildelt i 2012. Sulefisk var ein av 122 som søkte, og ein av 10 som fekk tildeling.

Betre kontroll- Den viktigaste skilnaden frå vanlege opp-drettsanlegg i open sjø er at ein kan styre og kontrollere det som skjer i merden, fortel Niesar. - Her kan ein ha full kontroll på oksy-gentilførselen, straumforholda og vasskvalite-ten. Dersom ein klarer to til tre omgongar med smolt per år - der lus og fiskedød er eliminert vekk - meiner utviklarane at dette vil vere ei lønnsam investering.

FAKTA ECOMERDEN:• Lukka anlegg til havs• Utvikla og patentert av Sulefisk saman med Jan Erik Kyrkjebø• Dobbeltvegg sikrar mot rømming• Slitesterk dukpose som tåler 30 tonn per meter• Flytekragen i stål• 24 meter i diameter• Volum på 5000 kubikkmeter • Har gitt Sulefisk grøn konsesjon i gruppe C

FAKTA Grøne konsesjonar (gruppe C):

Vesentleg meir miljøvennlege løysingar enn det som er vanleg:• Mindre risiko for rømming• Færre enn 0,1 holus i snitt per fisk• Max 3 medikamentelle behandlingar per produksjonssyklus

14

Kveitesuksess langs fjordenPå restaurantane i Bergen spør gjestane etter Slantevikfisk, når dei skal nyte eit godt måltid. Ja, til og med på kunstutstilling i Paris er det blitt servert kveite frå Sognefjorden. - Det er Sogne-fjorden som er vår viktigaste fordel her, og den kan ikkje så mange konkurrere med, fortel Brek-ke. Bestefaren til Jan, oppdrettspioneren Erling Osland, starta med kveite for snart 30 år sidan. Han hadde fiska kveite og visste kvar den levde, nemlig på djupt og kaldt vatn. Jan Brekke har fått den genuine interessa for fisk og viljen til å ska-pe noko inn med morsmjølka.

Lokal foredling av SognefjordenGår du 260 meter ned i Sognefjorden kjem du til eit homogent vatn, med stabil temperatur på 7,2°C, lik bakteriesamansetting og salinitet (saltinnhald). - Vi går 100 meter ned i fjorden og hentar opp sjøen frå der kveita høyrer heime, fortel Brekke, og så langt er vi dei einaste som har lukkast med dette. - Vi driv rett og slett lokal foredling av Sognefjorden. Det er viktig å jobbe på lag med naturen. I Slantevika har dei lagt seg på eit moderat nivå, og arbeidet blir utført med handemakt. - Det er ingen plass i heile verda du kan produsere kveite på ein betre måte, seier Jan Brekke.

Miljøbevisst og kunnskapsbasertTil og med dei store landbaserte kara, som kvei-

ta veks opp i, er laga i pakt med naturen. Dei er bygde i naturstein, tre og resirkulerbar plast og ligg i etasjar i dei bratte bakkane, frå sjøkanten og oppover mot det gamle våningshuset som fungerer som kontor. Brekke legg vekt på at dei har to viktige suksessfaktorar, i tillegg til natur-ressursane er kunnskap vår viktigaste fordel. Dette heng tett saman seier Brekke, og viser til at dei på eigarsida er ein samansett stab av dok-torgradsstudentar, økonom, ingeniør og erfarne oppdrettarar.

Tålmodig handarbeidKveita frå Slantevika har eit godt rykte mel-lom kokkar, noko som er eit godt bevis for at tålmodet og handverket har lukkast. - Det tek oss 5 år å få ein slakteferdig fisk på rundt 7 kilo, og vi kan skryte av at all smolten vi set inn lever opp. Vi har gått sakte men sikkert framover sidan oppstarten i 2007, og spelt på lag med naturen.

Konkurrerer med villfiskGrunnen til at vi kan konkurrere med dei som fiskar kveita i det fri, er at vi kan levere heilt fersk fisk når kjøparane vil ha den. Vi leverer dessutan topp kvalitet, fordi vi unngår stress. Ein dag for veka blir kveita handplukka ut av kara, og avliva på noregs einaste mobile fiske-slakteri. Fisken blir isa ned på staden, før den

blir sendt til slakteriet i Brekke for vidare be-handling. Derifrå er det strake vegen i bil til kundane i Bergen eller Oslo. Sjølv om Slantevika er ein hardbarka plass med bratte bakkar, stein og ufyseleg kald vind, er suksessfaktoren human behandling av ein skapning som trur han lever i djupet av den kalde fjorden.

I Slantevika byggjer vi stein på stein, på lag med naturen, seier kveitegründer Jan Brekke.

På ein stad der ingen skulle tru at no-kon kunne bu - på det vesle steinete og bratte gardsbruket Slantevika - er gras og sauer bytta ut med sprell levande kveite. Den engasjerte oppdrettaren Jan Brekke fortel om ein fisk som er van-skeleg å dyrke, og som krev lang tid og godt handarbeid for å få fram den gode kvaliteten. Sogn Aqua har klart det.

www. sognaqua.no

Rundt om i landet er eigarstrukturen i havbruks-næringa prega av få men store bedrifter. I Sogn og Fjordane er over halvparten av konsesjonane eigd av lokale aktørar. Noko av grunnen til at alle dei «små» i Sogn og Fjordane overlever i marknaden er at dei er ein del av eit større nettverk.

Salmon Group er verdas største nettverk av loka-leigde oppdrettsselskap. Med base i Bergen, yter dei service for 46 aksjonærar langs heile norske-kysten. Det vil seie 113 konsesjonar for oppdrett

av laks og aure og omlag 50 millionar smolt. I havbruksfylket Sogn og Fjordane er det eige lo-kalkontor og registrert 14 selskap inne i det gode selskap av lokaleigde oppdrettsbedrifter.

Saman med aksjonæren forhandlar Salmon Group om fôr, vaksinar, forsikringar og andre fellesløy-singar som den enkelte oppdrettar kan nyte godt av. Her legg ein vekt på forutsigbarheit og kvali-tet. Nettverket er og ein aktiv part i viktige spørs-mål innan havbruk. Dei følgjer med på utviklinga,

og søkjer å vere i forkant av dei krava næringa blir stilte overfor.

Hovudkontoret til Salmon Group fungerer som eit bindeledd og servicekontor for eigarane. Sjølv om dei inngår felles avtalar opprettheld dei prinsip-pet om valfridom. Aksjonærane i nettverket får dermed både stordriftsfordelar og individuell til-passingar. Dette er avgjerande for dei små loka-leigde oppdrettarane som heile tida konkurrerer med store sentralstyrte aktørar.

Kjerringa mot laksestraumenwww.salmongroup.no

14 15

Havets grønsak til norske ganar

Eksportselskapa i Sogn og Fjordane

omset for nærare 8 milliardar

Audun Oddekalv som er styreleiar i Seaweed og som driv bedrifta Værlandet Fiskeredskap fortel at han har vakse opp med å skjere tare til dyremat og jordforbetring, og at det i øysamfunnet har lange tradisjonar for taretråling. - Etterkvart har vi skjønt at tang og tare er ein viktig del av maten i andre land. Grønsakene frå havet er utruleg næringsrike, og med dagens trendar har vi god tru på at dette skal få fotfeste i den norske marknaden, men også til eksport.

Nye mattrendar- Norske ganar er meir vande med smaken av gul-røter og grøn salat, men vi ser at vanane til folk er i endring, seier Fedøy. - Sushi er for eksempel den

nye fredagstacoen, og folk er opptatt av sunn og rein mat. Taren som dei dyrkar og haustar like ved Alden er Debiogodkjent, og i første omgang prøver dei seg på restaurantmarknaden. - Vi har innleia eit samarbeid med Norsk Sjømatsenter i Bergen som har testa ut taren frå Seaweed i ulike rettar. På den måten blir kunnskapen og produkta formidla til kok-kar og matentusiastar.

Ser nye moglegheiterAt folk i Værlandet og Bulandet er vande med å sjå nye moglegheiter, og prøver å skape noko saman, er eit godt utgangspunkt for å lukkast. Daniel Fedøy er medeigar i Nikøy Eigedom, som eig det nedlagde fiskemottaket i Bulandet. Det eignar seg godt til for-

edling og pakking av «grønsakene» frå havet. Vær-landet Fiskeredskap har kunnskap for å utvikle dyr-kingsanlegg for tang og tare, og ser moglegheiter for å få ein ny fot å stå på i ei veksande nisjenæring.

Framtidsmat- Dette er nybrottsarbeid og det blir ein del prøving og feiling undervegs, fortel dei to taregründarane. - Vi har starta i ein ende og prøver oss litt fram, og så langt ser vi lyst på framtida. Det er mange som er interessert i å satse i denne marknaden, men vi er dei første som viser igjen i butikkhyllene og på restaurantane. Norske forbrukarar er meir og meir kvalitetsbeviste, og i havgapet i Askvoll står dei kla-re med eit reint og næringsrikt naturprodukt.

I fylket vårt har vi mange eksportselskap som i hovudsak sel laks og aure. Hovudtyngda av eksportselskap ligg i kystbyane Måløy og Florø, og saman omset desse selskapa store verdiar frå havbruksfylket.

I Slantevika byggjer vi stein på stein, på lag med naturen, seier kveitegründer Jan Brekke.

Noregs første kommersielle satsing på tang og tare til menneskemat finn ein ytst i havgapet i Askvoll, i øysamfunna Værlandet og Bulandet. Dagleg leiar Daniel Fedøy fortel at dei har etablert firmaet Seaweed for å produsere og foredle tang og tare til ein veksande marknad. Han meiner at forholda ligg godt til rette for å lukkast nettopp her. - Vi har det reine havet rett utanfor oss, og lange tradisjonar for å utnytte det som havet gir.

SEAWEED

Florø har etterkvart bygd opp eit sterkt miljø, med fire eksportselskap; Norwell med over 10 tilsette, Bravo Seafood med 6 tilsette, Skaar Nor-way med 5 tilsette og Kjellsea med ein tilsett. Selected Seafood i Måløy har 4 tilsette. I Hornin-dal har Silver Salmon etablert seg med ein tilsett. I Gulen har Ola Braanaas sitt eige salsselskap Fir-da Seafood. Coast Seafood i Måløy er eit av dei leiande eksportselskapa i fylket med nærare 50 tilsette, og selskapet er i stadig utvikling. Totalt er det mange tilsette i dei ulike eksportselskapa, som samla omset for nærare 8 milliardar kroner. Med andre ord store summar frå havbruksfylket Sogn og Fjordane.

Sverre Søraa (bildet) er administrerande direktør i Coast Seafood, som har hovudkontor i Måløy. Coast er eit stort og uavhengige salsselskap for laks og aure, og er heilt i front på teknologi. Dei har investert i videoteknologi og prøver å få med seg leverandørar og kundar til å bruke den nye teknologien. Grunnen til investeringa er å «kor-te» ned avstanden mellom kjøpar og seljar. Å

vere i tett dialog er viktig for begge partar, og då er video den beste løysinga, fortel Søraa.

Måløybedrifta VideoNor har tatt på alvor korleis ein kan kommunisere når avstanden er stor. Mel-lom Måløy og Brussel er videokonferanse like en-kelt og rimeleg å bruke som mobiltelefon.

EKSPORTFIRMA:www.coast.no

www.norwell.no

www.bravoseafood.no

www.skaar-norway.com

www.kjellsea.no

www.selectedseafood.no

www.silversalmon.no

www.firdasea.noFoto: Thomas Bickhardt - bickfoto.no

16

© A

til

Å -

ww

w.a

tila

a.no

Sogn og Fjordane fylkeskommune

– ei drivkraft for næringaHavbruk er ei sterk næring i Sogn og Fjordane, med– spennande nettverk– komplette næringsklynger– engasjement i forsking og utvikling– kommersiell og miljømessig utvikling

Askedalen 2, 6863 LeikangerTlf: 57 63 80 00 - Fax: 57 65 61 01www.sfj.no