1

!ئالالھقا چهكسىز ھهمدە ساناالر ،پهيغهمبىرمىز مۇھهممهد ئهلهيھىسساالمغا ساالمالر بولسۇن

ناملىق ئهسىرنى ئىككى يىل بۇرۇن تهرجىمه "ھىدايهت قولالنمىسى" پهقىر غهززالىنىڭ

غهززالى.قىلغان بولۇپ چىقىرىشقا ئىمكان بولماي ئاخىرى مۇشۇ مۇنبهرگهنىسىپ بولغان ئوخشايدۇ

نى ئوقۇشتىن بۇرۇن مۇشۇ كىتابىنى ئوقۇشنى تهۋسىيه "دىنى ئىلىمنىڭ گۈللىنىشى"يىگانه ئهسىرى

بىر نهچچه .نىڭ قىسقارتىلمىسى دىسىمۇ بوالتتى"دىنى ئىلىمنىڭ گۈللىنىشى"چۈنكى بۇ كىتاب .قىلىدۇ

جهم بولۇپ قىىلىپ يىل بۇرۇن خهلقىرالىق ئىسالن يىغىندا داڭلىق ئىسالم مۇتهپهككۇرلىرى بىر يهرگه

مۇسۇلمانالر ھهقىقهتهن ئۇيقۇ .يۈسۈپ قهراداۋى ،مىسىرنىڭ مۇپتىسى ئهلى جۈمه قاتارلىقالر دىيشىپتۇ

غهززالىنىڭ !توغرا.ئىچىدە غهززالىنىڭ ئهسىردەك ئهسهردىن بىرسى يىزىلمىسا بۇالر ئۇيقۇدىن ئويغانمايدۇ

مۇجاھىدالرنىڭ يىتىشىپ چىقىشغا سهۋەب كىتابلىرى بهيتۇل مهقسىدنى ئازاد قىلىدىغان جهڭگىۋار

ئىنشا .ساالھىددىن ئهييۇبىدەك كىشلهرنىڭ مهيدانغا كىلىشىگه مۇشۇ ئهسهرلهر ئۇل بولغان.بولغان

ئالالھ ئالالھ مۇشۇ كىتاب ئارقىلىق بىر كىشىنى بولسىمۇ ھىدايهت قىلسا مهن شۇنىڭدىن خۇرسهن

!ئهلھهمدۇ لىلالھ

ئهبۇ ھامىد غهززالى

2

ھىدايهت قولالنمىسى

مۇساجان باقى:تهرجىمه قىلغۇچى

)پاراسهت(تۇرسۇن.ئا:تهھرىر

پايدىلىق ئىلىم تارقىتىش مهركىزى—تىرىشچانالر تورى:ارقاتقۇچىت

3

مۇندەرىجه

3.............................................................................................كىرىش سۆز

6.......................................................................ئىمام غهززالىنىڭ تهرجىمھالى

14..........................................................ئىبادەت قىسمى -تائهت:بىرىنجى بۆلۈم

43..................................مهئسىيهتلهردىن ساقلىنىش قىسمى -گۇناھ:ئىككىنجى بۆلۈم

60....................................................كىشىلىك مۇناسىۋەت قىسمى :ئۈچىنجى بۆلۈم

71............................................................................................ئاخىرقى سۆز

4

كىرىش سۆز

)ناھايىتى شهپقهتلىك ۋە مىھرىبان الله نىڭ ئسمى بىلهن باشاليمهن(

ئۇنىڭ سهللهلالھۇ ئهلهيھى ۋەسهللهمگه، رەھبىرىمىز مۇھهممهد .تۇرقا خاساللهساناالر-جىمى ھهمدۇ

!ساھابىلىرىگه ۋە ئۇالرغا ئهگهشكهنلهرگه رەھمهت ۋە ساالمالر بولسۇنتاۋابىائتلىرىغا،-ئائىله

لتىجاىالله قا ئقا بېرىلگهن مۇۋاپىق نام بولۇپ،بكىتامهزكۇر ئىسىم دېگهن بۇ »ھىدايهت قولالنمىسى«

؛ پ يىگۈچىلهر ئۈچۈن پىشقان مېۋىدۇرۈزۈئ؛ يولىنى يورۇتقۇچى مهشەئلدۇرقىلغۇچىنىڭ

تىلىپ ېتىن ئېسىل شېرىن بۇالقالر ئبكىتا.شېكهر شهربهتتۇر-قاغجىرىغانالرنى قاندۇرىدىغان شېرىن

ھه؟ -قانداقمۇ ئۇنداق بولمىسۇن.ئستىقامهت جىلغىلىرىغا ھېكمهت كهبى يامغۇرلىرىنى تۆكىدۇتۇرىدۇ،

ى ق ئالىمالرنىڭ چىرى بولغان،نامى بىلهن مهشھۇر»ئسالم ھۆججىتى«رىوۇ ئهسهرنىڭ ئاپتبچۈنكى

تكۈل كىشىلهر قول قويۇشتۇردى، ۈزاتنىڭ مهرتىۋىسىگه پبۇ! دە-ئۇستاز ئهبۇ ھامىد غهززالىسانالغان

كىشى الله بۇ.كىشىنىڭ مهرىپهتتىكى يۇكسهكلىكىگه باش لىڭشىتىشتىپهزىلهت ئىگىلىرى بۇ

چىت بولدى، تزاتنىڭ قهلىمى ئاستىدا ئاتالمىش پهلسهپىلهر بىهۋەپلىك دىنى ئىلىمنى ئېھيا قىلدى، بۇس

.ىردۈشۈقالرنى ئوسال ھالغا چىزىند

ئۇنىڭدىن ئىالھى ئىلھام .نىڭ ھهجىمى كىچىك بولسىمۇ ئۈنۈمى زور، مهزمۇنى ناھايىتى مولبكىتا

مۇسۇلمانالرنىڭ بئۇشبۇ كىتا.اقناپ تۇرىدۇزەل قۇرلىرىدىن ئىخالس نۇرى چۈگجۇش ئۇرۇپ،

تا بچۈنكى كىتا.، ئوقۇغۇچىالرنىڭ يېتهكچىسى ۋە تهقۋادارالرنىڭ سۆھبهتچىسى بوپقالغۇسىىھهمراھ

گۈزەل ھىدايهتنىڭ دەسلهپكى ئاساسالر بولۇپ، تهۋپىق چىرىقى يورۇغان ۋاقىتتا ئوقۇرمهننى

ي بولسۇن،ى ياكى سهلبيئىجابىچه ئۇسلۇپتا بولسۇن،بئهسهر شهرقچه ياكى غهر.باغچىلىرىغا باشاليدۇ

،پهقهت بايان قىلىشھهيران قاالرلىق ئىش ئهمهس، بۇ بۇ، بولسۇن ياكى ئازقهلهم ساھىپلىرى كۆپ

تىدە ئاشۇ يازغۇچىالردىن پهقهت بىرىتهسنىفات ئىجادىي.مهزمۇن ئىپادىلهش كۈچىگه مۇناسىۋەتلىك

ۇ مهيداندا كۆزگه كۆرۇنگهن، بۇ زات مۇشمۇشۇالردىن غهززالى بولۇپ،،پ چىقتىۈبۆسبۆلۈك ئالىمالرال

5

خۇددى ئىمام پهخىردىن رازى ئېيتقاندەك، الله پۈتكۈل .بايان قۇۋۋىتى يۇقىرى يىتۇك شهخىستۇر

.ئىلىمنى بىر گۈمبهزگه جۇغالپ غهززالىغا بىلدۈرگهن ئوخشايدۇ

غهززالىنىڭ »ئسالم ھۆججىتى«تهيلى، ئۇ بولسىمۇ ئۆتۆۋەندە توغرا چۈشىنىلمىگهن بىر سۆزنى ئىزاھالپ

بۇ سۆز بهزى كىشىلهر تهرىپىدىن خاتا چۈشىنىلگهن »لىدىغىنىم ئازدۇرمېنىڭ ئىلىمدا بى«.سۆزى ئىدى

ئهمهلىيهتته بۇ سۆز ئۇ كىشىنىڭ.قىممىتىنى چۈشۈرىدىغان كهلىمه ئىدى-بولۇپ، بۇ زاتنىڭ قهدىر

غان ئالىمالر ى قانچىلەئۇنىڭدىن باشقا ھهدىس ئىلمىد.ن سۆز ئىدىپهيلىدىن دىيىلگهۈكهمتهرلىكى ت

سىل زاتالرنىڭ تارىخىنى ېبىز بۇ ئرئهت قىالاليدۇ؟ۈئاشۇ سۆزنى دىيىشكه كىم ج؟ گهنېئۇ سۆزنى دبار

،نىىرىشكهنلىكېرەھمىتىگه ئ-اللهنىڭ پهزلىئۇالرنىڭ الله ئالدىدا ناھايىتىمۇ ئهدەبلىك،ئوقۇساق،

ئۇالرمۇ شۇ ئىزگۈ .س قىلىمىزېىنى ھقۋاتقانلىىرىلدۈىنىڭ مىسكىن ھالىتىنى تولۇق رەۋىشته باللهقا ئۆز

.رىشكهنېئهخالق بىلهن يۇقىرى مهرتىۋىگه ئ

ئىنسان پهرۋەردىگارىنى تونۇغانسىرى اللهغا بولغان ھۆرمهت .سىىقىالرنىڭ ئۈلگىئىمام غهززالى يۇقىر

خۇددى ئىلىمغا چۆككهنسىرى بىلىمى ئاز ، ر تۇتىدۇ كهمته،ئۆزىنى ناھايىتىمۇ تۆۋەنئاشىدۇ،

:توغرا ئېيتقان)الله ئۇ كىشىگه رەھمهت قىلسۇن(ئىمام شافيئى.نگهندەكۈكۆر

رى،ېزامان ماڭا ئىش ئۈگهتكهنس

.كۈكهمتئهقىلدەمنىۈھىس قىلىمهن ئۆز

رى،ېئىرپاندا ئىزدەنگهنس-ئىلىم

.نۇر ماڭا جهھلى ئىلىمسىزلىكىلىب

مۇجتهھىد بۇ دەۋىر گېگانت شهخىسلهر، غهززالى ئالتۇن دەۋىردە ياشىغان بولۇپ،›جىتىئىسالم ھۆج‹

زىنى غهززالىغا ئاتاشقان ۆئ ئالىمالر،شىغا قارىمايىشۇنداق بول.دىىئئالىمالر بىلهن تولغان ئهسىر

.دىىئ

زاتالرنى شۇقىسىم كىشىلهرمۇھهتتا بىر. كۈلپهت كۆپىيىپ كهتتى، ئالدىراڭغۇلۇق!تولىمۇ ئهپسۇس

لهشنىڭ تېگىدە شهكسىز بئهيىىگهنلىك، بۇبلزىنى ئهيىۆلىگهنلىك ئب؟ بۇالرنى ئهيى!ئهمهسمۇئهيىپلهيدۇ

6

.ەكدېگهند»دى كۆپ بولۇرىكىشىنىڭ تهنقئىلىمى ئاز« خۇددى .بىلىمسىزلىك يوشۇرۇنغان

هھىد ئىكهنلىكىگه زامانىسىدىكى مۇجتزاتنىڭ ئۆزممهت ئۇۈل ئۈتكۈبهشىنجى ئهسىردىن بۇيانقى پ

بولۇپمۇ شهرئي ك ئىكهنلىكىنى،ۈمهرىپهتته يېت-پهت ئىلىمۈمهلۇمكى مۇجتهھىد دېگهن س.قول قويغان

مهلۇماتى ەئىمام غهززالىنىڭ ھهدىس ئىلمىد.رسىتىدۇۆ كامالهتكه يهتكهنلىكىنى كەھهدىس ئىلمىدۋە

.قتىن تولىمۇ يىراقتۇرىائللىرتۆۋەن دېيىش

بىراق مهزھهپ ئايرىمچىلىقى ئاپتورنىڭ ئىبادەت ېئى مهزھىپىدە بولسىمۇ،ئىمام غهززالى شاف

بهندىنىڭ روھىيهت قۇرۇلمىسىغا مۇناسىۋەتلىك ۋەئۇسۇللىرى ياكى شهرىەئت چهكلىگهن ئىشالر

لىشنى مهزكۇرنىمانا بۇ كهڭ يۆ.لىشىنى ئاساس قىلغاننىمهسىلىلهرگه دۇچ كهلگهندە بىرلىك يۆ

.رسىتىپ بېرىدۇنىڭ مهزمۇنى كۆبكىتا

مهسىلىلهردە يھهممىسى ئاساسى، ممىتى بىرنهچچه مهزھهپكه ئهگهشكهن تهقدىردىمۇۈئىسالم ئ

.گهىبىردەكلىككه ئ

.مۇسۇلماننىڭ تهلهپ ۋە ئارزۇسىدۇرتهقۋادارئهسهر ھهربىرن بۇۈچۈشۇنىڭ ئ

بولۇش ساالھىيتىگه ئۇستازباشقىالرغاە ىيهت ۋە پىسخىلوگىيه ئىلىملىرىدئمام غهززالى جهمىھهقىقهتهن ئ

خىل -ئۆتكۈر دانالىقى بىلهن خىلمۇ.پىشقان دوختۇر ئىدىبۇ ساھهدەئىگه مهشھۇر شهخىستۇر،

مۇشۇ ساھهدە بۇ .گه شىپالىق دورىالرنى يازاتتىهر كىسهلليروھى.لهتتىىنى بىپىسخىكا ھالهتلىر

. داۋاملىق قوللىنىلىۋاتىدۇداىيهلىرى مۇسۇلمان ۋە غهيرى مۇسۇلمان دىيارلىرىكىشىنىڭ نهزىر

، پ چىققان بولۇپۈزۈنااليدىغان ئىخچام پروگرامما تىلهر پايدىلى كىشيمىور بۇ ئهسىردە ئوموئاپت

بىر شهخسنىڭ ئۆزى ۋە باشقىالر بىلهن بولغان -ررىدىغان ئىبادەت ۋە ھهېز يۈز بۈندۈك-كېچه

.سىنىمۇ ئۆز ئىچىگه ئالغانىمۇناسىۋەت دائىر

7

ىنىڭ تهرجىمھالىئىمام غهززال

:نام شهرىپى

ئهبۇ .دىنىتۇس شهھرغهززالى بولۇپ، مۇھهممهد ئىبنىئىبنى مۇھهممهد ئىبنى مۇھهممهدمۇھهممهد

.نامى بىلهن مهشھۇر›ئىسالم ھۆججىتى‹، كىنايه ئىسمىھامىد

:تۇغۇلغان ۋاقتى

شهھرىدە دۇنياغا دىكى تۇسىنوخۇراسان راي)يىلى-1058مىالدىيه (يىلى-450يه ىغهززالى ھىجر

غهززالى مۇشۇ ئىلىم .خۇراسان شۇ دەۋىردە ئالىمالر ۋە دانىشمهنلهر تولغان شهھهر ئىدى.كهلگهن

دادىسى ئىلىم ، ئائىله بولۇپتهقۋادارئائىلسى توغرا نىيهتلىك،.تىلدىېپ يۈياخشى ئۆسىدا مۇھىت

يۇڭ ن مىھنهت قىالتتى،ھاالل ئهمگىكى بىله.ئهھلىنى ياخشى كۆرىدىغان سالىھ ئادەم ئىدى

ۋە ئۆلىماالرنىڭ نهسىھهت-ۋەز.تىتلسىنى شۇ كهسىپ بىلهن تهمىنلهيىئائتوقۇيدىغان كىشى بولۇپ،

رىشنى تىلهيتى،ېقاتناشسا ئالالھتىن پهقىھ پهرزەنت بدادىسى پىقھى دەرسىگه.سورۇنىغا داخىل بوالتتى

الله بۇ كىشىنىڭ دۇئاسىنى .رىشنى تىلهيتىې بۋائىز پهرزەنت ، نهسىھهت دەرسىگه داخىل بولغاندا-ۋەز

يهنه .گهندەك بىر ئوغلى ئۆز زامانىنىڭ كۆزگه كۆرۈنگهن پهقىھسى بولۇپ يىتىشتىېد.ئىجابهت قىلدى

بۇنىڭ نهسىھىتى ئارقىلىق نۇرغۇن تىدىغان ئۆتكۈر ۋائىز بولۇپ چىقتى،ىيۈرەكنى تىتربىر ئوغلى ئهھمهد

ئاتىسى ۋاپات بولۇش .سى بۇالر كىچىك ۋاقتىدا ئالهمدىن ئۆتكهندادى.كىشىلهر ھىدايهت تاپتى

: دەيدۇقئالدىدا غهززالى بىلهن ئهھمهدنى بىر دوستىغا ۋەسىيهت قىلىپ قالدۇرغان، دوستىغا مۇندا

ئىشلىتىپ ككى نارەسىدە باالمنى قالدۇرۇپ قويغان مىراسىنىىمۇشۇ ئقالغان كىشى،مهن بىلىمسىز«

ئاتىسى قالدۇرۇپ .شقا ئاشۇردىى ئنىاله قىلىنغان ياخشى كۆڭۈللۈك ئادەم ۋەدىسى بۇ ھاۋ.»ئوقۇتقىن

«:ېدىئىككى نارەسىدىگه مۇنداق د. كۆڭۈل قويۇپ تهربىيلىدىنىقويغان مىراس تۈگىگىچه ئۇالر

نىئىككىڭالر، مهن كهمبهغهل ئادەم.دۇنيا تۈگىدى-ئاتاڭالردىن قالغان مال، لسىلهرىسىلهر ب

ئهڭ ياخشىسى بىرەر خانلىق مهدرىسكه ڭچه سىلهرىنې م.نىڭ ئىقتىسادىم يار بهرمهيدۇېمباقىدىغانغا

.»سىلهرىمىڭالردىن خاتىرجهم بولىچىقنى باقااليسىلهر،رسىلهر ئۇ يهردە قورسىقىڭالئورۇنلىشىڭالر،

8

ه شىگۈنىمانا بۇ ئىككهيلهننىڭ كۆزگه كۆرئىككهيلهننى مهدرىسكه ئهكىرىپ بهردى،شۇنىڭ بىلهن

بىراق بىلىم اللهنىڭ غهيرىگه بوي بىز الله ئۈچۈن ئىلىم ئالمىدۇق،«بۇ غهززالىنىڭ.سهۋەپ بولغان

شۇ ۋاقىتتىكى مهكتهپ تۈزۈمى .دۇرىگىنېد»ۇردئهمما مىنىڭ ئىشىندىغىنىم پهقهت اللهسۇنمىدى،

.رەتتىۈتنى كۆىچهك ۋە ياتاق راسخوتلىرېك-يىمىك، ئىچمهك-ئىلىمغا قىزىقتۇرۇش ئۈچۈن يىمهك

:هززالىنىڭ ئىلىم ئۈگۈنۈش جهريانىغ

كىيىن ئىنىسى ئهھمهد بىلهن مهدرىسكه .غهززالى دەسلهپ ئاتىسىنىڭ دوستى قولىدا تهلىم ئالدى

بنى مۇھهممهد رازكاندىن ئىلىم تهھسىل قىلدى، ئىياش ئۆسمۈرلۈك دەۋرىدە تۇستا ئهھمهد.كىردى

ئوقۇغان ئۇ . نهسىر ئىسمائىلدىن تهلىم ئالدى ئهبۇ،رىپېبىلىم ئاشۇرۇش ئۈچۈن جۇرجانغا ب

ئوقۇغان بىلىملىرىنى بىلىملىرىنى خاتىرە قالدۇرۇپ ماڭاتتى،ئۇ ھىرىسمهن ئوقۇغۇچى بولۇپ،

.سىستىمالشتۇرۇپ ماڭاتتى

يازغان ۋالىدۇ،ىنى بۇلىغهززالى جۇرجاندىن تۇسقا قايتقۇچىلىك قاراقچىالر ھهممه نهرسىلىر

، ئۇالرنىڭ ئارقىسىدىن ئهگهشتىم«:بۇنى غهززالىنىڭ ئۆزىدىن ئاڭاليلى.ۋالىدۇلىېنىمۇ ئىلىرىخاتىر

مه خاتىرە ېن«:قاراقچىالر.»سىلهر پايدىلنالمايسىلهر. خاتىرەمنى قايتۇرۇپ بىرىڭالر،ئۆتۈنۈپ قاالي

زىش،ېشۇنى ي.لىرىم بار ئىدىىسىلهر تارتىۋالغان سومكىدا يازغان خاتىر«. دەپ سورىدى»؟ئۇ

نىڭدىن ېس«.دىمېد»تىدۇېگهنگهنلىرىم يوقاپ كۈئبولمىسا.دىمېالش ئۈچۈن جۇرجانغا بارغان ئئاڭ

لىمهن دەپ ىيهنه بىر نهرسه ب؟ ئىكهن ئۇخاتىرىنى ئېلىۋالساق يوقاپ كېتىدىغان قانداق ئىلىم

سقا تۇ.ئويالندىمھهتنى قاتتىقىنهسئاشۇ.ئۇنى ماڭا قايتۇرۇپ بهردى ھهمدە دېدى»رەمسهن؟ۈي

لىرىم يوقاپ كهتسىمۇىناۋادا خاتىر.بارغاندا يازغان نهرسىلىرىمنىڭ ھهممىنى يادلىۋالدىم

غهززالىنىڭ ھىممىتى كىچىكىدە بولسۇن ياكى ئىلىم تهھسىل .ئۇنۇتمايدىغان ھالغا كهلگهن ئىدىم

.زور ئىدىل ھاياتىدا مۇشۇنداقۈتكۈ بولسۇن پداقىلىۋاتقان ۋاقتى

بېرىشى ۋە ئىككى ھهرەمنىڭ ئىمامىدىن ئىلىم تهھسىل نىشاپۇرغاغهززالىنىڭ

:قىلىشى

9

ىدا خۇراساننىڭ مهركىزى چوڭ ققېتىم بىر بۆلهك ئوقۇغۇچىالرنىڭ ھهمراھلىئىمام غهززالى يهنه بىر

مول مهدەنىيهت ،كهڭك ئالىمالرۈرلۈنىشاپۇر ئىلىم ۋە ت.نىشاپۇرغا سهپهر قىلىپ ماڭدىشهھرى

.ئۇنىڭدىن تهلىم ئالدى، يهردە ئىمام ھهرەمهيننى ئۇستاز تۇتتىبۇ.ىبىلهن مهشھۇر شهھهر ئىد

شۇ ھالدا .مگه ئېرىشتىۈنۈ زور ئەھهتتا پىقھى ۋە باشقا ئىلىمالرد.دىوقىتىرىشىپ ئ، قۇرئاننى يادلىدى

ىن د28ۋاقىتتا يېشى ئاشۇ.ندىۈكۆرقۇرئان ۋە ھهدىسته كۆزگهلوگىگا،مۇنازىرە،كېڭىيىپ مهزھهپ،

.بىدئهتچىلهرگه رەددىيه بېرەتتى، لۇپوزگهن بۈۋايىغا يهتكل ئىلىمنىۈتكۈپ.دىئىىش ئالدىدا ھالق

.رەقىپلىرىنى يېڭىپ چىقاتتى، ئىگىلىرى بىلهن مۇنازىرە قىالتتىھهرقايسى ئىلىم

:ككه ئېرىشىشىۈنلۈستۈغهززالىنىڭ ئ

ساۋاقداشلىرىغا پ،ۈكىنى كۆرنلىۈستۈئۇستازى الھهرەمهيىن غهززالىنىڭ تهڭتۇشلىرى ئارىسىدىكى ئ

ياكى يوق ۋاقىتلىرىدا دەرس غهززالى ئۇستازى بار.دەرس ئۆتۈش ئۈچۈن ئۆزىگه ياردەمچى قىلىۋالدى

دەرىجىگه بىراق بۇ.غهززالى مول دېڭىزدۇر«:پهتلهپ مۇنداق دەيدۇۈئۇستازى غهززالىنى س.ئۆتهتتى

يپاك سهمىمىنىڭ غايهت زور تىرىشچانلىقى ۋەبهلكى ئۆزى، اشلىقىمىز بىلهن ئېرىشمىدىدبىزنىڭ ھېس

».ئېرىشتىتهقۋالىقى بىلهن

شكه ىلىبىر ئىشنىڭ ماھىيتىنى ب«:دەىناملىق ئهسىر»ئازغۇنالرنىڭ نىجات يۇلتۇزى«ئىمام غهززالى

بۇ ھىسىيات بولۇپ،ىيئاتا قىلغان تهبىئكىچىك ۋاقتىمدىال الله.نىڭ ئادىتىم ئىدىېئالدىراش م

، ئۇستازى ۋاپات بولغاندىن كىيىن.دەيدۇ»مدىن ھاسىل بولغان ئهمهسۆگىنىشىنىڭ ئېميهت ىقابىل

نىشاپۇردا ئىلىم سورۇنلىرىغا بۇ ۋاقىتتا ۋەزىر.ۋەزىرى نىزامۇل مۈلۈكنى ئىزدەپ باردىسالجۇقالر

.ۋالدىڭىې بۇالرنى ي،شۈپۈگه چىبىلهن مۇنازىرغهززالى بۇ سورۇندا ئالىمالر.يىتهكچىلىك قىلۋاتاتتى

ۋەزىر بۇ .ئىكرام بىلهن قوبۇل قىلدى-ۋەزىرمۇ ھۆرمهت.كۆپچىلىك بۇ زاتنىڭ تاالنتىغا قايىل بولۇشتى

لىك مهركىزى بولغان باغدادقا ىشۇنىڭ بىلهن غهززالىنى ئىسالم خهلىپ.تىتئۆلىماالرنى بهكمۇ ئهتىۋارالي

. سالدىرىپ مهشھۇر نىزامىييه مهدرىسىدە مۇدەررىسلىككه تالالپ يولغاېب

:سىدە مۇدەررىسلىك قىلىشىىيه مهدريغهززالىنىڭ باغداتتىكى نىزامى

10

يىدا ىيىلى جمادى االولى ئ-484يه ىھىجرئىمام غهززالى ۋەزىر نىزامۇلىكنىڭ تهلىپىگه ماقۇل بۇلۇپ،

.چىلىق قىلدىۇسته ئوقۇتقى مهدريئاشۇ ئالىخىزمىتىگه تۇتۇش قىلدى،.باغدادقا قايتىپ كهلدى

ئىلىم ھهۋەسكارلىرى بۇ زاتنىڭ . بىلهن ھهيران قالدۇردىىزەل مېتودۈگى مول ئىلمى،لهرنىكىش

لهرىكىش.ىلىشقا باشلىدې تهلىم ئ،پۈلوگىگلىق دەلىلىنى كۆررلىكى،ۈئۆتكتىلىنىڭئىسىل پهزىلىتى،

امى نىنىڭ ئىموخۇراسان راي.زەل ئۇسلۇبىدىن پايدىالندىۈ گ،بۇ ئىمامنىڭ ئىلمى ۋە تهلقىنلىرىدىن

ھۆرمهت لهرنىڭ قهلبىدە چوڭقۇرىن كىشۈچۈبۇ زات ئ.ئىراقنىڭ ئىمامى بولدىن،ىبولغاندىن كىي

لهر ياقتۇرۇپ ىزىنى كىشۆسكهتكهن، نامى پۇر،ھۆرمهتلهپ ئالقىشاليدىغانلهرىكىش.ىتىكلهنگهن ئىد

يه ىش ھىجربۇ ئىشۇنىڭ بىلهن بىرگه قىممهتلىك كىتابالرنى يازاتتى،.ئاڭاليدىغان زات ئىدى

.يىلىغىچه داۋامالشتى-488

:شىۈتهنھالىققا ئۆتتۇيۇقسىز شۆھرەتتىن -نامغهززالىنىڭ

يهىھىجربۇ.ئۆزگىرىش يۈز بهردى تۇيۇقسىز،كهتكهن مهزگىلدەئابرويى پۇر-غهززالىنىڭ نام

ئىللهت نامهلۇم بىر.سلىكنى تاشالپ زاھىدلىقنى تاللىدىىمۇدەرر، لۇپولىرى بىيىلىنىڭ ئوتتۇر-488

ھهتتا بىر نهرسه يىيهلمهس بۇلۇپ ، ئشتىھاسى تۇتۇلۇپ،زېھنى ئاجىزالپ.التتىىپهيدا بولغاندەك ق

تى بىلهن شامغا ىشۇ يىلنىڭ ئاخىرى ھهج قىلىش نىي.ئۈزدىدىۋىپالرمۇ ساقىيىشىدىن ئۈمېت.ىقالد

ئالهم ئارىسىدا ياقى ئالهم بىلهن بيقهلبىمدە پانى«:ۋاقىتتا مۇنداق دەيدۇغهززالى شۇ.كهلدى

دەرسمۇ، لۇپوالله تىلىمنى بهنت قىلىۋەتكهن ب. يېرىم يىلدەك داۋامالشتى،بېرىپتوقۇنۇش يۈز

لهرنىڭ قهلبىنى ىكىش.م گۇمانلىرى قوزغالدىىلهرنىڭ ماڭا قارىتا ھهرقىسىكىش.سۆزلىيهلمىدىم

ھهتتا بۇ تىل .اللمىدىمقىسۆزئېغىزمۇبىراق بىرتىنجىتىش ئۈچۈن دەرس ئۆتۇشكه تهمشهلدىم،

ئىختىيارلىقىم .د ئۈزدىىۋىپالر ساقىيىشىمدىن ئۈمېت. ھالهت پهيدا قىلدىيروھىتۇتۇلۇش بىنورمال

شۇنىڭ بىلهن .ئامالسىز قالدىم، س قىلدىمېئۆزۈمنىڭ ئاجىزلىقىمنى ھ، مهن نابۇت بولغاندىكىنوئوم

شۆھرىتىمنى -نامئۇنىڭ جاۋابىغا ئېرىشتىم،الله دىن تىلىگهندە .الله دىن ياردەم تىلىمهي بولمىدى

ش قارارىغا ىمهككىگه بېريۇشقا ئۈندىدى،وچاقىلىرىم ۋە دوستلىرىمنىڭ سىرتىغا ق- باال،ئۇنتۇشقا

11

لسه ىدىغانلىقىمنى بىچۈنكى خهلىپه شامدا تۇر.كۆڭلۈمگه پۈككهنتىمبېرىشنى ئهمما شامغا كهلدىم،

ماللىرىمنى كىشىلهرگه .هلمهسلىكنى مهقسهت قىلىپ يولغا چىقتىمتىن بۇ يهرگه قايتا كدباغدا.تىتبولماي

، مهدرىسىگه ئىنىسى ئهھمهدنى قويۇپ»نىزامىييه«غهززالى .بۆلۈپ بىرىپ ئازغىنه پۇل ئىلىپ قالدىم

. مهسجىدىنىڭ غهرب تهرىپىدە بىر مهزگىل ئىتىكاپتا ئولتۇردىي ئۇمهۋى،يىلى دەمهشىققه كىرىپ-489

غىر ېئۆزىنى ئسوپىالرچه تۇرمۇشىنى باشلىۋەتتى،. دەمهشىققه يهنه قايتىپ كهلدىشۇ يىلى ھهج قىلىپ

نى يىزىشقا »نىشىىدىنى ئىلىمنىڭ گۈلل«مۇشۇ مهزگىلدە بۈيۈك ئهسىرى .نىقتۇراتتىېچئىبادەتلهرگه

چقاچان ېبۇ كىتابتهك شامىل ئهسهر ھ«:بۇ ھهقته ئىمام ھهدداد دىگهن ئالىم مۇنداق دەيدۇ.باشلىدى

نىزامىييه غهززالىنىڭ تۇيۇقسىزئالىمالر.مۇشۇ ھالهت ئون يىلدەك داۋام قىلدى.»زىلمىغانېي

هن بولسا كىرەك ك بىرەرسىنىڭ كۆزى تهگ، ھادىسهيبۇ بىر ساماۋى، تىشىگه قاراپېمهدرىسىنى تاشالپ ك

.يىشتىېد

سلىك ىن مۇدەررمه«:دە مۇنداق دەيدۇىناملىق ئهسىر»ىئازغۇنالرنىڭ نىجات يۇلتۇز«غهززالى

يبهلكى شهخسىرىزالىقى ئۈچۈن بولماپتۇ،اللهبىراق ئۇقىلىش ھهققىدە ئويالنغان ئىدىم،

س قىلدىم،ېمنى ھاالكهت گىردابىدا ھۈشۇنىڭ بىلهن ئۆز.بوپتۇشۆھرەت قازىنىش ئۈچۈنئابروي،-نام

.س قىلدىمېھى يوقتهك ھمدا ئاخىرەت رورىپ ئىشلىىنىئويل.تىش قارارىغا كهلدىمقىپ كېباغدادتىن چى

غهززالى زاھىد تۇرمۇشنى .منى ئهسلىتهتتىۈلۆچ ئۈ كيئىمانىتى،تئابرويغا سۆرەي-شهيتانى نهفس نام

پهخىرلىنىش قاتارلىق ، يۇقىرى مهنسهپ،دۇنيا-مالنوپۇز،ئىقتىسادىنى،تالالش ئالدىدا ھاياتىنى،

زىيىنىنى تونۇپ،-پايدائهلىمىنى،-تردەماھىيىتى،بۇالرنىڭ.ئشالردا قاتتىق ئويالنغان ئىدى

اللهغا ھهقىقى رەۋىشته يۈزلهنگىلى .لگهن ئىدىىنى بىئىساننى بهختلىك قىاللمايدىغانلىق

.تىپ چىقىپ ئىالھى نۇرغا يۈزلهندىرزىنى دۇنيا لهززىتىدىن تاۆئ.پ يهتتىىلىبولمايدىغانلىقىنى ب

، ستىگه قويۇپۈ ئالهمنىڭ ئي ئالهمنى پانىياقىب.ھاالۋەتنى تهرك ئهتتى- ھوزۇر،يالغۇزلۇقنى خاالپ

ئابروي مهشغۇل قىاللمايدىغان -ۈزيدۇنيا،-ئۇنى مال.زلهندىۈ ھىممهت بىلهن الله تهرىپىگه ييئالى

.بوشلۇقتا ياشاشنى ياخشى كۆردى

12

:غهززالىنىڭ باغدات ئارقىلىق تۇسقا قايتىشى

تۇرۇپ يېزىقچىلىق بىلهن شۇغۇللىنىپ،ه دەمهشىقته، يىلىنىڭ ئاخىرغىچ-499ىجرىيهغهززالى ھ

مۇشۇ يىلنىڭ ئاخىرىدا خۇراسانغا .رەش قىلدىۆ تۇيغۇلىرى بىلهن كيئىبادەت ۋە نهپسىنىڭ شهھۋانى

نى ۇنهسىھهت سور-ئازغىنه ۋەز، يهردە ئۇزاق تۇرمايقا كهلدى ۋە ئۇديول ئېلىپ، قايتاشىدا باغدا

ئاندىن تۇغۇلغان يۇرتى تۇسقا قايتىپ .ى قىلىپ بهردىنىڭ تهرىپىنبناملىق كىتا»ئىھيا«،يۇشتۇرۇپۇئ

يىلى بىراق شۇ. يېزىش ۋە ئىبادەت بىلهن مهشغۇل بولدىبنى كىتاتىئادىتى بويىچه ۋاق.كهلدى

مۇدەررىسلىك قىلىشقا مهدرىسىدەزۇلقهئدە ئېيىدا ۋەزىر پهخرۇل مۇلىك نىشاپوردىكى نىزامىيه

غهززالى ئۇزاق سىناقتىن كىيىن . مهدرىسكه قايتىپ كهلدىيىلدىن كىيىن11 ئاخىرى.تهكلىپ قىلدى

غهززالى قايتا مۇدەررىسلىك قىلغانلىقى .كۈچىنى كۆرسهتكهن ئىدىزۆزاھىتلىق ئقهلبى پاكلىنىپ،

نىشاپۇردىكى مهرىپهت ،بىر قانچه يىل زاھىتلىق بىلهن يۈرگهن بولساممۇ«:ھهققىدە مۇنداق دەيدۇ

چۈشۈمدە بۇ ئىالھى .مۆتىۋەرلهرنىڭ تهلىپى بىلهن قايتىپ كهلدىم، نلىكىنى نهزەردە تۇتۇپۈچۈشك

،لهرنىڭ ئىمانى سۇسلىشىپ كهتكهن بولۇپىھهقىقهتهن كىش.ياخشىلىقنىڭ بىشارىتى بولۇپ كۆرۈندى

كىشلهرنى كېسهل :ئۆزۈمگه دېدىمكى.يىتىم ئىدىىگىتىش زۆرۈر مهجبۇرۆپهيتته ئۇالرغا ئىلىم ئمۇشۇ

ىشقا نىم،لهرنى ھاالك بولۇشقا ئىتتىرگهن تۇرساى بۇ ئىللهت كىش،مۇ كېسهل بولغانۋىپالرې ت،باسقان

»!كىشلهردىن تهنھا يۈرۈيسهن

غهززالى يهنه تۇسقا قايتىپ .قىلماي پهخرۇل مهلىك قهستكه ئۇچراپ ئۆلدى-بىر يىل مۇدەررىسلىك قىال

سلىك بىلهن ىلىپ مۇدەررئۆيىنىڭ يېنىغا مهكتهپ سې، سهپهر قىلماسلىققا بهل باغالپكهلدى،

خىل پهنلهردىن دەرس ئۆتتى،-ۋاقىتنى بۆلۈپ خىلمۇئوقۇغۇچىالر يهنه كهلگىلى تۇردى،.شۇغۇلالندى

ھاكىمالرغا تهربىيه ،نهسىھهت-ۋەزمىنۇت ۋاقىتنى بىكار ئۆتكۈزمهي سالىھ ئهمهل، قۇرئان ئوقۇش،

ھاكىمىيهت تۇتقان دەۋىردە ياشىغان غهززالى سالجۇق تۈركلىرى.ئېلىپ بېرىش بىلهن مهشغۇل بولدى

بۇالر . ئهسىردە ئىسالم دۇنياسىنىڭ كۆپلىگهن رايونلىرىنى باشقۇراتتى-5ىجرىيهبولۇپ سالجۇقالر ھ

نهسىھهتلىرىنى قوبۇل - مهزھىپىدە بولۇپ ئىلىم ئهھلىلىرىنى بهكمۇ ھۆرمهتلهيتتى، پهندىيسۈننى

13

تىكى نىزامىييه مهدرىسىگه د باغدا،لهن ھۆرمهتلىگهنلىكتىنى ئىكرام بىىرغهززالىنىمۇ يۇقبۇالر.قىالتتى

بىلىم ينىزامىييه مهدرىسى ئهينى دەۋىردىكى ئهڭ ئالى. ئۆزرە بايان قىلىپ رەت قىلدى،تهكلىپ قىلسا

ئۆلىماالرنىڭ ىيسىدىكى بىلىم بۇلىقىروىتۋەزىر نىزامۇل مۈلىك بىنا قىلغان بۇ ئىسالم تىريۇرتى بولۇپ،

.گاھى ئىدىھشىدىغان پاناى سۆھبهت قىلمۇنازىرە ھهم

:رىشىېھهسهتخورالرنىڭ غهززالىغا ئازار ب

پادىشاھ سهنجهرگه ئۇالرنى ئۇنى نىدىن بهكمۇ ئازار يىگهن بولۇپ،ىغهززالى ھهسهتخورالرنىڭ زىي

ئۇنىڭدىن .مىكىرلىرى بىتچىت بولدى-بىراق ئۇالرنىڭ ھىيله.ىشكه مهجبۇر قىلدىېلقىپ ئوردىغا كېچ

نىڭ ئهقىدىسىگه مۇخالىپ هسۈننه ۋەلجهمائ-ھهتتا ئهھلى.گىش قىلىشقا باشلىدىې كىتابلىرىغا تىنكىي

دەرس شلىرى داۋام قىلىۋاتقان،ىدەئۋەت ئ«:غهززالى بۇ ھهقته مۇنداق دەيدۇ.ۋەتتىىسۆزلهرنى قوش

،اتقان پهيتتهلىۋېتوپ ھالدا ك-دىن ئوقۇغۇچىالر توپىدۇنيانىڭ ھهممه جايلىرۋاتقان،ىقىزغىن ئوقۇل

نۇرلۇق »«ئازغۇنالرنىڭ نىجات يۇلتۇزى«، تاپالمايىب پ ھىچ ئهيىلىھهسهتخورالرنىڭ ھهسىتى قوزغ

زىپ ېبۇ ئىككى كىتابنى ئىجازەت ي)كىم؟(.تىۋەتتىېرى سۆزلهرنى قفناملىق ئهسهرلىرىمگه كۇ»چىراغ

كىتابنى ۋاراقالپ كۆردۈم،،ايمگه اللهنىڭ ئىلھامى كهلدى بولغۈكۆڭل.رىشىم ئۈچۈن ماڭا ئهۋەتىپتۇېب

ئۆزگهرتكۈچىنى تۈرمىگه بنى پ كىتاۈخۇراسان ھاكىمىمۇ كۆر.زىپ قالدىمېىرىنى سلئۇالرنىڭ قىلمىش

غان ىدىغان قانچىلىئاھانهت بول-گه تىلفهناملىق كىتابىمغا ئىمام ئهبۇ ھهنى»مهنخۇل«.قاماپ قويدى

.زمۇ ئهيىبلىمهيمهنىنى ھهرگفههن ئهبۇ ھهنىم.لىدۇى بۇنى الله ب،لهرنى كىرگۈزۋەتكهندۇىئىبار

:غهززالىنىڭ ئهسهرلىرى

.كهت بهخش ئهتكهنى الله بۇ كىشىنىڭ ۋاقتى ۋە خىزمىتىگه بهر،غهززالى كۆپ ئهسهر يازغان بولۇپ

كىتابلىرىنى توپالپ .خىل پهنلهردە ئهسهر يازغان يىگانه شهخىستۇر-لىدا خىلمۇىپارس تئهرەب،

شىغا نىسبهتهن تۆت ۋاراقتىن توغرا ې بۇ كىشىنىڭ ياشىغان ي،نىشچهىقىلىكا سىتاتېستتاستىكا ىس

ھازىرغا قهدەر كهڭ خهلق ،نىپىبىر قانچه ئهسهرلىرى چهتەئل تىللىرىغا تهرجىمه قىل.كهلگهن

قاتارلىقالر »خۇالسه»«ۋەجىز»«بهسيت»«ۋەسىيت«دىنىئهسهرلىر.رىشمهكتهېنىڭ قوللىشىغا ئىئاممىس

14

مۇستهسفا مىن ئىلمىل »«تهھزىبۇل ئۇسۇل»«شىفائۇلغهلىل»«مهنخۇل«.ى توغرىسىدائىسالم پىقھىس

تهھاپۇتۇل »«ئهل مۇنقىز مىنهززاالل»«مىنھاجۇل ئابىدىن«»ئىھيا ئۇلۇمىددىن«»ئۇسۇل

«بىدايهتۇل ھىدايه»«پهلسهپه .ۋەھاكازاالر»ئهل رەددۇ ئهلهل باتىنىييه»«ئهلمهقسىدۇل ئهسنا»

:خاتىمه

مهيلى بۇ زات بىلهن پىكىردە .چىالر غهززالىنىڭ ئىماملىقىغا بىردەكلىككه ئىگهكۆپلىگهن تارىخ

لوگىكىلىق ، بايان قۇۋۋىتى. كامالهت ئىگىسى ئىكهنلىگه قايىل،مهسلهكداش بولسۇن ياكى بولمىسۇن

كىيىن ،ىدە خۇراسانپدەسلى.تهبىئى تاالنت ۋە زەكىلىكته زامانداشلىرىنىڭ يىگانه كۆزىدەلىللهش،

.ئهسىرنىڭ جهدىتچىسى-5ىجرىيهشۇنداقال ھ. داھىيسىغا ئايالندىيتكۈل ئىسالم دۇنياسىنىڭ دىنىپۈ

ممهتكه ھهرئهسىرنىڭ بېشىدا دىننى ۈالله مۇشۇ ئ«:رەسۇلۇلال ئهلهيھىسساالم مۇنداق دىگهن

-2ه ىجرىيھئهسىردە ئۆمهر بىننى ئابدۇل ئهزىز،-1ىجرىيهھ».يېڭىاليدىغان بىر كىشىنى ئهۋەتىدۇ

ئهسىردە ئهسپىرانى،-4ىجرىيهھ ئهسىردە ئبنى سهرىج ئهشهئهرى،-3ىجرىيه ھ،ىئىفئهسىردە ئىمام شا

دردىكى داڭلىق مۇجتهھىىئهس-9ىجرىيهھ. غهززالىدۇر›ئسالمنىڭ ھۆججىتى‹ئهسىردە -5ىجرىيهھ

رتى تۇستا غهززالى يۇ. دەيدۇ»شهك يوقغهززالىنىڭ جهدىتچى ئىكهنلىكىدە«جااللىدىن سۇيۇتى

پهتىۋا ، ئازغۇن پىرقىلهرگه رەددىيه بېرىش، كىتاب يېزىش، ئالهمدىن ئۆتكهنگه قهدەر بىدئهتچىلهرگه

-14يىلى جۇمادى ئاخىرنىڭ -505ىجرىيهھ.بېرىش ۋە دەرس ئۆتۈش ئىشلىرى بىلهن شۇغۇلالندى

الله پهيغهمبىرىمىز !الله بۇ زاتتىن رازى بولسۇن.كۈنى دۈشهنبه تۇستا بۇ ئالهم بىلهن ۋىداالشتى

!مىتى بىلهن قۇچاق ئاچسۇنھمۇھهممهد ئهلهيھىسساالمغا چهكسىز رە

:بىرىنجى قىسىم

ئىبادەت توغرىسىدا-تائهت

)ناھايىتى شهپقهتلىك ۋە مېھرىبان الله نىڭ ئسمى بىلهن باشاليمهن(

ىسساالمغا ۋەپهيغهمبىرىمىز مۇھهممهد ئهلهيھ،مهدھىيىلهيمهنالله نى چىن قهلبىمدىن

15

ھهمنهپهس بولغان رەسۇلۇلالھقا، رازىلىقىنى ئىزدەپاللھ نىڭ شۇنداقال ،تاۋابىائتلىرىغا-هئائىل

.ساالم يولاليمهنۋەساھابىلهرگه دۇئا

ئىلىم تهشنالىقى چاڭقىغان ئوقۇغۇچى، چىن كۆڭلىدىن ئىخالس قىلغان،،ئىلىم ئىزدەشكه ھېرىسمهن

يۇقىرى تهڭتۇشلىرىڭدىنبهسلىشىش،، كۆز قىلىش-وقۇش ئارقىلىق كۆزسهن ئىلىم ئ:قويغىنكىبىلىپ

ئۇنداقتا سهن ئىگهللىسهڭدۇنيا توپالش ئۈچۈن ئىلىم -تىش ۋە مالىقارئۆزۈڭگهكىشىلهرنى، تۇرۇش

ئوپوئچۇق زىياندۇر، تىجارىتىڭبۇ.شكۈچىسهنىتېگ دۇنيانى ئاخىرەتكه ،ھاالك قىلغۇچىئۆزۈڭنى

قاراقچىغا شهمشهر ئۇ.ڭغا شېرىكتۇرىقى، سېنىڭ زەبۇنلچىدۇرۈياردەملهشكڭگهجىنايىتىئوقۇتقۇچۇڭ

ناۋادا ئىلىم .بىلهن گۇناھقا ياردەملهشكۈچى ئۇنىڭ شېرىكىدۇربىر كهلىمه سۆز.ساتقۇچىغا ئوخشايدۇ

.بىلهن سېنىڭ ئاراڭدىكى سىر بولسا، ئىلىمدىن بۇرۇن ھىدايهتنى بىلاللھ ىڭ تئوقۇشتىكى مهقسى

مهغپىرەتجاپايىڭغاتارتقان جانىۋارالردېڭىزدىكى ، ىكىلهر ساڭا رەھمهت قانىتىنى ئاچىدۇماالئ

ھىدايهتنىڭ بېشى ۋە . ھهممىدىن بۇرۇن ئىلىمنىڭ نهتىجىسى بولغان ھىدايهتنى بىل.تىلىشىدۇ

، تۇرۇپ ئاخىرىغا يېتهلمهيسهنئىگهللىمهيبېشىنى پۇختا . بولىدۇباتىنىئاخىرى، زاھىرى ۋە

ئۆزۈڭنى سىناپ ،ھىدايهت بېشىنى كۆرسىتىپ قوياي. بىلهلمهيسهنباتىنىنى تۇرۇپ ىرىغاتوختالمايزاھ

ناۋادا دىلىڭ بىر.غىچه ئىلىم دېڭىزىغا چۆكى ئاخىر،ىللىقىنى ھېس قىلساڭيناۋادا قهلبىڭنىڭ ما.باق

انلىققا بۇيرىغۇچى يام ئىلىم ئىزدەشتىكى قهلبىڭ ئۇ، ئهمهلگه سۇسلۇقنى ھېس قىلسا،رلىقنىىخىل ئېغ

ئۇنىڭ .ئاستا ھاالك قىلغۇچىدۇر- سېنى ئاستا،شهيتان لهنىتىنىڭ باشقۇرىشىغا بويسۇنغۇچىدۇر، قهلىبتۇر

دۇنيادا قىلمىشلىرىنى ياخشى دەپ قارايدىغان يغايىسى ساڭا يامانلىقنى ياخشى كۆرسىتىپ، ھاياتى

ئۆلىماالرنىڭ دەرىجىسى، ئىلىم ، هزىلىتىبۇھالدا شهيتان ساڭا ئىلىمنىڭ پ.زىيانكارالرغا قوشۇشتۇر

نىڭ تۆۋەندىكى لالۇ سېنى رەسۇل،ۋاھالهنكى.ھهدىسلهرنى ئهسلىتىدۇ-ھهققىدىكى گۈزەل سۆز

كىم ئىلىم ئوقۇپ ھىدايهت «: ئهلهيھىسساالم مۇنداق دەيدۇ لالۇرەسۇل.ھهدىسلىرىدىن مهھرۇم قويىدۇ

مهت كۈنى قاتتىق ئازاپقا دۇچار بولغۇچى ئىلىم قىيا«».دىن داۋاملىق يىراقلىشىدۇ الله،تاپمىسا

مئراج كېچىسى بىر قىسىم كىشىلهرنى كۆردۈم، ئۇالرنىڭ كالپۇكلىرى «».تهسىر قىلمىغان كىشىدۇر

16

بىز ياخشى ئىشالرغا : ئۇالر. سىلهر كىم؟ دەپ سورىدىم.ئوتتىن بولغان قايچا بىلهن كېسىلىۋاتىدۇ

دەپ ماندىن توسىدىغان ئۆزىمىز قىلىدىغان كىشىلهرئىدۇق،دىغان ئۆزىمىز قىلمايدىغان، ياۇيبۇير

بىرەر قېتىممۇ ئىلىم .مىكىرلىرىدىن ھهزەر ئهيله-لهي شهيتاننىڭ ھى!ئى مىسكىن».جاۋاپ بېرىشتى

الله ساڭا رەھمهت !ئۆگهنمىگهن كىشىنىڭ ھالىغا ۋاي، ئىلىمگه ئهمهل قىلمىغان ئالىمغىمۇ ۋاي

: ئوقۇغۇچىالر ئۈچ خىل بولىدۇ ئىلىم،شۇنى بىلگىنكى!قىلسۇن

بۇ ئىلىمنى الله ۋە ئاخىرەت كۈنىنى دەپ . ئاخىرەتكه ئوزۇق قىلىش ئۈچۈن ئىلىم ئوقۇغۇچى-1

. بۇ ئۇتۇق قازانغۇچىالرنىڭ جۈملىسىدىندۇر،ئوقۇيدۇ

دۇنيا ۋە نوپۇز -بۇ ئىلىم ئارقىلىق مال.ستىمال قىلىش ئۈچۈن ئوقۇغۇچىى ئىلىمنى دۇنيادا سۈيئ-2

بۇ ئهڭ خهتهرلىك كىشلهرنىڭ .پ تۇرىدۇىلى قهلبىدىكى خهسىسىلىكنى ئۆزى ب،كلىمهكچىتى

بۇنىڭ . ئاقىۋىتى ناھايىتىمۇ ياماندۇر، قىلىشتىن بۇرۇن ئهجهل يهتسههۋبهئهگهر ت.جۈملىسىدىندۇر

لنى ئىلىمگه ئهمه قىاللىسا،هۋبهناۋادا ئهجىلىدىن بۇرۇن ت.ختىيارىغا باغلىقىئىشلىرى الله نىڭ ئ

هۋبهت.به قىلغۇچىالردىندۇرىغهلبۇرۇنقى قىلمىشلىرىنىڭ ئورنىنى تۇلۇقلىيالىسا بۇمۇ، بىرلهشتۈرەلىسه

.قىلغۇچىنىڭ گۇناھى مهغپىرەتتۇر

، دۇنيا توپالش ئۈچۈن ۋاسته قىلغان-ئىلىمنى مالشهيتان شىللىسىگه مىنىۋالغان،-3

ئىلمى ئارقىلىق ھهرقانداق قىلمىشنى بولۇپ،نىڭ كۆپلىكىدىن پهخىرلىنىدىغان كىشى ىئهگهشكۈچىلىر

ئىچكى ۋە .ىنى ئىشقا ئاشۇرۇش ئۈچۇن تىرىشىدۇتدۇنيادىن ئىبارەت رەزىل مهقسى.قىلىشتىن يانمايدۇ

، سۆز ۋە پاسوندا ئۆلىماالرنىڭ شهكلىدە بولغانلىقتىن،شكهن بولسىمۇۈتاشقى جهھهتتىن دۇنياغا دۈم چ

ئازغۇنالر مانا بۇ كىشى مهغرۇر ۋە ئهخمهقلهردىن،.ەپ ئوياليدۇئۆزىنى الله نىڭ يېقىن بهندىسى د

چۈنكى ئۆزىنى ياخشى كىشلهرنىڭ قاتارىدىن ، د يوقىىسىدە ئۈمهۋببۇ كىشىنىڭ ت.ملىسىدىندۇرۈج

سىلهر نېمه ئۈچۈن قىلمايدىغان !ئى مۆمىنلهر«:سۆزىدىن غاپىلدۇرۇ الله نىڭ مۇنۇ ئ.ھېساباليدۇ

يهنى ئهمهلدە سىلهر قىلمايدىغان ياخشى ئىشالرنى نېمه ئۈچۈن (هر؟ ئىشنى قىلىمىز دەيسىل

دېيىشىڭالر الله نىڭ )قىلىمىز(سىلهرنىڭ قىلمايدىغان ئىشنى )ئاغزىڭالردا قىلىمىز دەيسىلهر؟

17

ھشۇنداقال رەسۇلۇلال.› ئايهت-3-2رە سهپ ۈس‹»)كۆرۈلىدىغان نهرسىدۇر(دەرگاھىدا ئهڭ ئۆچ

مهن سىلهرئۈچۈن دەججالدىن باشقا يهنه بىر دەججالدىن «:تارىدىندۇردېگهن كىشىلهرنىڭ قا

ئۇالر قىلمىشى :ھدەپ سورىغاندا، رەسۇلۇلالكىم ؟ ئۇالرھ،ئى رەسۇلۇلال:ساھابىالر .ئهنسىرەيمهن

.مانا بۇ دەججالنىڭ غايىسى كىشىلهرنى ئازدۇرۇشتۇر.دەپ جاۋاپ بهرگهن ئىدى»ناچار ئۆلىماالردۇر

كىشىلهرنى ئۆتكۈر پاساھهتلىك تىلى بىلهن دۇنيادىن يۈز ئۆرۈتۈپ ، خشاش ئالىمالرڭغا ئوىبۇن

.نهسىھهتتىن بهكرەك جهلىپكاردۇر-كىشىنىڭ ئهمهلىيىتى ۋەز.قىلمىشلىرى بىلهن تهشهببۇس قىلىدۇ

.شىدىن بۇزۇشى كۆپتۇرىمهغرۇرنىڭ تۈزبۇ.ئىنساننىڭ خارەكتىرى سۆزدىن بهكرەك قىلمىشقا مايىلدۇر

.ىشىلهر دۇنياغا ئاسانلىقچه باش ئهگمهيدۇ، بىراق ئۆلىماالرنىڭ بۇزۇلىشى بىلهن ئهگىشىپ كېتىدۇك

جاھىل قهلبى الله .بىلىمى ئارقىلىق الله نىڭ بهندىلىرىنىڭ گۇناھقا جۈرئهت قىلىشىغا سهۋەپ بولىدۇ

.ن ئۈستۈن كۆرستىدۇيامان نهپسى ئۆزىنى باشقىالردى.ته بولىدۇىدماڭا ياخشىلىق قىلىدۇ دېگهن ئۈم

ئىككىنجى تۈردىكى كىشىلهردىن ھهزەر ، بىرىنجى تۈردىكى كىشىلهردىن بول!ئى ئىلىم تهلهپ قىلغۇچى

نجى خىل ىئۈچ.قىلىشتىن ئىلگىرى قانچىلىغان كىشىلهرنى ئهجهل قىسمىتى ئېلىپ كهتتىهۋبه قىل، ت

!خوش.كهم-نىجاتلىق كهمدىن، يوقىدبولمىسا ياخشىلىقىڭدا ئۈمكىشىلهردىن تولىمۇ يىراق بول،

. باتىنى تهقۋالىق ۋەزاھىرى تهقۋالىق، ئاخىرى ۋە دىسهڭ ھىدايهتنىڭ بېشىباقايئۆزۈمنى سىناپ

قىغا ۇتهقۋالىق دىگهن سۆز الله نىڭ بۇير.ھىدايهت ۋە ئاخىرەت پهقهتال تهقۋادارالر ئۈچۈندۇر

ق ئىككى قىسىم بولۇپ، ساڭا ئىككى تهقۋالى.سۇنۇش، چهكلىمىلىرىدىن قول ئۈزۈش دېمهكتۇريبو

.بىلهن تونۇشتۇرۇپ ئۆتىمهنقسىمىنى قىسقا جۈملىلهر

مهكتۇر،ې مالنىڭ دەسمايىسى د،مهكېپهرز د.دىن ئىبارەتتۇرىلپپهرمانلىرى پهرز ۋە نه-اللهنىڭ ئهمىر

ىجه ئۇنىڭ بىلهن دەر مالنىڭ پايدىسىدۇر،،نهپله دىمهك.ئۇنىڭ بىلهن نىجاتلىق ھاسىل بولىدۇ

بهندەم ماڭا پهرز ئهمهللهرنى ئادا :الله ئىيتىدۇ«:مۇھهممهد ئهلهيھىسساالم مۇنداق دەيدۇ.ئاشىدۇ

بهندەم دائىم نهپله ئىبادەت بىلهن ماڭا قىلغاندىنمۇ بهكرەك ياخشى ئهمهللهر بىلهن يىقىنالشمايدۇ،

كۆرىدىغان كۆزى،قۇلىقى،بهندەمنى ياخشى كۆرسهم ئاڭاليدىغان .يىقىنالشسا ئۇنى ياخشى كۆرىمهن

18

پهرمانلىرىنى -سهن اللهنىڭ ئهمىر».دىغان قولى ۋە ماڭىدىغان پۇتى بولىمهنىتۇتسۆزلهيدىغان تىلى،

ئۇ بولسىمۇ.بۇنى ئورۇنداش ئۈچۈن پهقهت بىرال يول بار رەۋىشته ئىجرا قىلىپ بواللمايسهن،يھهقىقى

نى رئهسرارال-الله قهلبىڭدىكى سىر.زىمدۇرشىڭ الى ھهر مىنۇت نازارەت قىل،ڭنى ھهر دائىمۈئۆز

پىكىر ۋە -ھهرۋاقىت ئوي.چىدۇرۈۋە باتىن ئهمهللىرىڭنى كۆزەتكزاھىر.لگۈچىدۇرىدائىم ب، داۋاملىق

تهڭرىنىڭ نهزىرى سىدا بول،ىياكى ئادەملهر ئارسهن خىلۋەت ۋە.ھهركهتلىرىڭنى بىلگۈچىدۇر

.ئاستىدا

ھخۇددى زالىم پادىشاتتىن الله نىڭ ئالدىدا ئهدەپلىك بول، ئىچكى ۋە تاشقى جهھه!ئى مىسكىن

غا بۇيرىغان زات ر ياخشى ئىشال،سىنى يامان ئىشتىن توسقان.زۇرىدا قۇلنىڭ ئهدەپلىك بولغىنىدەكوھ

الله نىڭ ، شكه تىرىشقىنۈرۈۋاقتىڭنى رەتكه سېلىپ تهڭرىنىڭ رەھمىتىنى قولغا كهلت.كۆرمهي قالمايدۇ

.ولغان بۇيرىقىغا قۇالق سالغىنتاڭدىن كهچكىچه ب

-- قىلىدىغان ئهمهللهر توغرىسىدائۇيقۇدىن ئويغانغاندا--

قهلبىڭ ۋە تىلىڭ ئاۋۋال الله نىڭ زىكرى بىلهن ،نشقا تىرىشقىىنىدىن تاڭدىن بۇرۇن ئويغۇئۇيق

الله رىلدۈرىدىغانېجىمى مهدھىيه بىزنى ئۆلگهندىن كىيىن ت«:غىنۇماۋۇ دۇئاالرنى ئوقنهمدەلسۇن،

مۇتلهق ، كاتتىلىق، بىز پۈتكۈل كائىنات.رىلدۈرىدۇېقىيامهت كۈنى الله بىزنى تغا مهنسۇپ،

«.قۇدرەت ئىگىسى بولغان الله ئۈچۈن تاڭ ئاتقۇزدۇق-چۈئىززەت ۋە كھاكىملىق، ئىسالم پىترىتىدە،»

يھىسساالمنىڭ براھىم ئهلهىمىز ئ، ئاتىمۇھهممهد ئهلهيھىسساالمنىڭ دىنىدا، خالس كهلىمىسىدەىئ

«.رىكتىن خالىي مۇسۇلمان ھالدا تاڭ ئاتقۇزدۇقېمىللىتىدە ش سهن ئارقىلىق تاڭ !ئى الله»

«.ڭ تهرىپىڭگه قايتىمىزېنىس.رىلىمىز ۋە ئۆلىمىزېسهن ئارقىلىق ت.كهچ قىلىمىزئاتقۇزىمىز، !ئى الله»

ياكى بىرەر مۇسۇلمانغا ۋە ياكى يامانلىقتىن قىلىشىڭنى سورايمىز،ۈستىدەبىزنى بۈگۈن ياخشىلىق ئ

«.شتىن پاناھ تىلهيمىزۇرۇئۆزىمىزگه يامانلىق يۇقت ندىكى ۈكۈننىڭ ۋە مۇشۇ ك سهندىن بۇ!ئى الله»

الله ،يگهن ۋاقىتتاىمىڭنى كىيىك».يامانلىقىدىن پاناھ تىلهيمىزلهرنىڭ ياخشىلىقىنى تىلهيمىز،ىشهيئ

يىمىڭنى كىشىلهرگه ىك.ويسۇنۇشنى نىيهت قىلغىننىڭ ئهۋرەتنى يېپىش توغرىسىدىكى ئهمرىگه ب

19

.كۆز قىلىشتىن ساقالن-كۆز

--ئهخالق توغرىسىدا-ھاجهتخانىغا كىرىشتىكى ئهدەپ--

الله ۋە .باشلىغىنپۇتۇڭ بىلهن چىققاندا ئوڭ ،ھاجهتخانىغا كىرگهندە سول پۇتۇڭ بىلهن

ق سهھىھ ھهدىس غرىلىبۇتو(.تاقمۇ كىرمهياالڭباش.سمى بار نهرسىلهرنى ئېلىپ كىرمهىڭ ئھنىرەسۇلۇلال

سېسىق پۇراقالر چاچ چۈشۈش سهۋەپلىرىنى ،كىن يېڭى تىبابهت ئىلمىدا ئىسپاتلىنىشىچهى ل،يوق

الله بىلهن قوغالندى نىجىس .اللهنىڭ ئىسمى بىلهن باشاليمهن«:كىرگهندە).كهلتۈرۈپ چىقىرىدىكهن

مهندىن زىيانلىق ماددىالرنى ھهيدەپ، پايدىلىق «:چىققاندا.دېگىن»شهيتاندىن پاناھ تىلهيمهن

ھاجهتتىن ئىلگىرى .دېگىن»ماددىالرنى قالدۇرغان الله قا مهدھىيه ئوقۇيمهن ۋە مهغفىرەت تىلهيمهن

چ قېتىم ۈئ.بىلهن ئىستىنجا قىلمىغىنھاجهت ئورنىدا سۇ.تهييارالپ قويغىن)مىۇلىق بويىتاز(چالما

. دالىدا بولساڭ كىشىلهرنىڭ كۆزىدىن يىراق بول، بولسا دالدا قىل.گىندۈكنى ھهيدىيئىنجىقالپ سۈ

قىبلىگىمۇ ، كهينىڭنى قىلمىغىن-ئايغا ئالدىقۇياشقا،.ئولتۇرۇشتىن بۇرۇن ئهۋرىتىڭنى ئاچمىغىن

،، مېۋىلىك دەرەخ ئاستىغاركاما.كىشىلهر ئولتۇرىدىغان ۋە سايىلىق ئورۇنالردا ئولتۇرمىغىن.شۇنداق

سول پۇتۇڭغا . چاچراپ كهتمىسۇنگهيىمىڭىك.مىگىنياتتىق يهر ۋە شاماللىق ئورۇنلىغا سىسۇغا، ق

.بىلهن ئىستىنجا قىلچالما ۋە سۇ.مىگىنيزۆرۆرىيهت بولمىسا ئۆرە تۇرۇپ سى.نىپ ئولتۇرغىنىدىي

تال پاكىز ئۈچ ،ناۋادا چالما بىلهنال ئىستىنجا قىلماقچى بولغىنىڭدا.ياخشىبىرىنى قىلساڭ سۇ

پاكىزالنمىسا بهش ياكى يهتته چالما .چالمىنى نىجاسهت باشقا ئهزاغا تارقىمىغۇدەك ھالدا سۈرتكىن

ئى «:سول قولۇڭ بىلهن ئستىنجا قىل، ئاندىن.الش ۋاجىپتۇرىنىجاسهت ئورنىنى تاز.بولسىمۇ بولىدۇ

قولۇڭنى .دېگىن»قلىغىنلىغىن، جىنسى ئهزايىمنى يامان ئىشتىن ساىاقلىقتىن تازف قهلبىمنى نى!الله

.يهرگه سۈركهپ ئاندىن يۇيغىن

--توغرىسىداقائىدىلهر-ئېلىشتىكى ئهدەپتهرەت --

اللهنى خۇرسهن قىلىدۇ،اليدۇ،ىغىزنى تازېمىسۋاك ئئىستىنجادىن كىيىن مىسۋاك ئىشلىتىشنى ئۇنۇتما،

.بىلهن ئوقۇغان نامازئهۋزەلمىسۋاك بىلهن ئوقۇلغان ناماز مىسۋاك .دۇىرۈشهيتاننىڭ غهزىپىنى كهلت

20

نىمۇنۇ دۇئا.سۇ چاچراپ كهتمهيدۇتاھارەت ئالغاندا قىبلىگه قاراپ ئىگىزرەك يهردەئولتۇرغىن،

ئى الله شهيتاننىڭ ۋەسۋەسىدىن تى شهپقهتلىك اللهنىڭ ئىسمى بىلهن باشاليمهن،ىناھاي«:ئوقۇغىن

!ئى الله«:غىن ماۋۇ دۇئانى ئوقۇ، يۇيۇپئاندىن قولۇڭنى ئۈچ قىتىم».كىدىن ساقلىغىنۈۋە ئۈستۈنل

تهرىتىڭ بىلهن ».شۇملۇق ھاالكهتتىن پاناھ تىلهيمهنكهت ۋە نىجاتلىق تىلهيمهن،ىسهندىن بهر

روزىدار زىڭنى ئۈچ قىتىم چايقىغىن،ېغىئ.نىيهتسىز تاھارەت دۇرۇس بولمايدۇنامازنى نىيهت قىلغىن،

قۇرئان ئوقۇش،!ئى الله«: ئوقۇغىننىتۆۋەندىكى دۇئا.ر قىلغىنهغ-رهنىڭدا كانايغىچه غىبولمىغ

ئاخىرەت مۇستهھكهم سۆزدە قهدىمىمنى چىڭ -دۇنيا.قىلىشىمغا مهدەت بهرگىننى كۆپ زىكىرېس

ساڭا !ئى الله«:ئاندىن مۇنۇ دۇئانى ئوقۇغىنتىم چايقىغىن،ېئاندىن بۇرنۇڭنى ئۈچ ق».قىلغىن

،لىپېگه سۇ ئۈڭئاندىن يۈز».رىقىدىن پاناھ تىلهيمهنغىنىپ دەۋزەختىن ۋە جهھهننهمنىڭ پۇېس

.يۇيغىنئوڭ قۇالقتىن سول قۇالققىچه، رىدىن ئىڭهكنىڭ ئاستىغىچهېپىشانهڭنىڭ تۈك ئۈنگهن ي

يۈز يۇغاندا ماۋۇ .ساقىلىڭ ئاز بولسا ئاستىغا سۇ تهگكۈزۈش ۋاجىپ.قۇالقنىڭ ئارقىسىغا سۇ تهگكۈز

يۈزۈمنى نۇرلۇق ىيدىغان كۈنۇلىرىڭنىڭ يۈزى يوري بىلهن ۋەلىسىنىڭ نۇرۇڭ«:دۇئانى ئوقۇغىن

».سېنىڭ زۇلۇماتىڭ بىلهن دۈشمهنلىرىڭنىڭ يۈزى قارىدايدىغان كۈندە يۈزۈمنى قارا قىلمىغىن.قىلغىن

ئاندىن سول قولۇڭنى بىلهك بىلهن قوشۇپ ،ئاۋۋال ئوڭ قولۇڭنى.ساقىلىڭ قويۇق بولسا خىالل قىلغىن

ئوڭ قولۇڭنى يۇغاندا مۇنداق .كهن ئورۇن جهننهتته پارقىرايدۇگتهن، چۈنكى سۇئۈچ قېتىم يۇيغى

.» ئهمهلىمنى ئوڭ تهرەپتىن بهرگىن، ھېسابىمنى ئاسان قىلغىن- قىيامهت كۈنى نام !ئى الله«:دىگىن

ن ياكى ئارقامدىن رىپىمدىئهمهلىم سول ته- ساڭا سىغىنىپ نامه!ئى الله«:سول قولۇڭنى يۇغاندا

ئوڭ ۋە .پىغىنىيبېشىڭنىڭ ھهممه يېرىنى س،ھۆللهپئاندىن قولۇڭنى .»ىشتىن پاناھ تىلهيمهنكېل

ئىككى قولۇڭنى بىشىڭنىڭ چوققىسىغا قويۇپ ، بىرىگه تهككۈزۈپ-سول قولۇڭنىڭ بارماق ئۇچىنى بىر

(تۇرۇپ باشنىڭ ئارقىسىغا بىر ئاپىرىپ ئالدىغا بىر قايتۇرىسهن شقا ئهزاالرنى ب، مهسىھ بىر قېتىم بولىدۇ.

نى ئۆز رەھمىتىڭگه ې م!ئى الله«: مۇنۇ دۇئانى دېگىندامۇشۇ ئهھۋال)سهنىچ قېتىم يۇيۈئ

.قىيامهت كۈنى ئهرشىڭنىڭ سايىسىدىن ئورۇن بهرگىنكىتىڭگه مۇيهسسهر قىلغىن،ىبهر، رگىنۈئېرىشت

21

.»ىنتېرىلىرىمنىمۇ دەۋزەخ ئازابىدىن ساقلىغ، مىنىڭ مويلىرىمنىمۇ!ئى الله

ئىككى كۆرسهتكۈچ بارمىقىڭنىڭ ئۇچىنى .تېشىغا يېڭى سۇ بىلهن مهسىھ قىلغىن-ئاندىن قۇالقنىڭ ئىچى

ئى «: باش بارماق بىلهن قۇالق تېشىنى مهسىھ قىلغىن ۋە بۇ چاغدا،پ تۇرۇپۈزۈقۇالق ئىچىگه كىرگ

ىالر بىلهن ياخشن، الله مىنى ياخشى سۆزنى تىڭشايدىغان ۋە ئۇنىڭغا ئهگىشىدىغانالردىن قىلغى

.دېگىن»جهننهت پهرىشتىسىنىڭ ئاۋازىنى ئاڭلىغىلى نىسىپ ئهيلىگىن

گهدىنىمنى دەۋزەختىن يىراق !ئى الله«:ئاندىن گهدىنىڭگه مهسىھ قىلغىن ۋە

بىلهن قوشۇپ ىقۇوشئڭنى ۇئاندىن ئوڭ ۋە سول پۇت.»كىشهنلىرىڭدىن ساقلىغىن-قىلغىن،زەنجىر

ڭنىڭ ۇپۇتسىغا ئهكىرىپ يۇيغىن،ىڭنىڭ بارماقلىرى ئارۇ پۇتلۇڭنىڭ بارمىقىنىوسول قيۇيغىن،

ئى الله دەۋزىخىڭگه قهدەملهر تاشالنغان كۈندە قهدىمىمنى «:زگىن ۋەۈلىرىڭنى تهككقئاستىغىمۇ بارما

مۇناپىقالرنىڭ قهدەملىرى !ئى الله«:ڭنى يۇغانداۇسول پۇت».فىلسىراتتا مۇستهھكهم قىلغىن

.»لىپ كىتىشىدىن پاناھ تىلهيمهنىىلسىراتتىن تېيفڭە قهدىمىمنىدەۋزەخكه تاشالنغان كۈند

ىن باشقا ديىگانه الله «:تاھارەتنى ئېلىپ بولغاندا.غىنلئهزالىرىڭنى يۇغاندا قېتىم سانىغا رىائيه قى

مۇھهممهد ئهلهيھىسساالم الله نىڭ ئهلچىسى ۋە ، اللهنىڭ شېرىكى يوقھېچ بىر مهبۇد يوق،

جىنايهت ئۆتكۈزۈپ !ئى الله.ىب نۇقساندىن پاك دەپ گۇۋاھلىق بېرىمهنالله ئهي، بهندىسى

نى هۋبى ت ۋەسهن ناھايىتىمۇ مېھرىبان، رگىنۈگۇناھىمنى كهچ، قىلدىمهۋبهت، ئۆزۈمگه زۇلۇم قىلدىم

«.قوبۇل قىلغۇچىسهن ياخشى بهندىلىرىڭ پاك بولغۇچىالردىن،ه قىلغۇچىالردىن،هۋبنى تې م!ئى الله»

سېنى كۆپ ئهسلهيدىغان، ئهتىگهن ۋە ئاخشامالردا تهسبىھ ، شۈكۈر قىلغۇچى،سهۋرچان، قاتارىدىن

.»ئېيتىدىغان قىلغىن

تىگه ئۈزۈك تاھارى.غاندا پۈتكۈل ئهزاالر ئۆتكۈزگهن خاتالىق كهچۈرىلىدۇۇيۇقارقى دۇئاالرنى ئوق

بۇنىڭ ئهجرى .ئېيتىپ تۇرىدۇئهرش ئاستىغا ئېسىلىدۇ، داۋاملىق الله قا تهسبىھ بىلهن تامغا ئۇرۇلۇپ،

(قىيامهت كۈنىگىچىلىك شۇ كىشىگه بولىدۇ )زەئىپ ھهدىس.

:تاھارەت ئالغاندا ئالته ئىشتىن ساقالن

22

. سۇ چاچرايدۇ، قولۇڭنى سىلكىمه-1

. يۈزۈڭنى ۋە بېشىڭنى سۇ بىلهن كاچاتلىما-2

.لىقىدا گهپ قىلماىتاھارەت ئار-3

.مايتىمدىن ئارتۇق يۇېئۈچ ق-4

ۋەسه ى بىر شهيتان ۋەسكئىسىملى›ۋەلھان‹.سۇنى كۆپ ئىشلهتمهۋەسه بولغاندا ئېھتىياجسىزىۋەس-5

.قىلىنغان كىشىلهرگه قاراپ كۈلىدۇ

.كۈمۈشتىن ياسالغان قاچىالردا تاھارەت ئالما- قۇياشتا ئىسسىتىلغان سۇ ۋە ئالتۇن-6

«:ھهدىسته مۇنداق دېيىلگهن.هسمۇشۇ ئالته تۈرلۈك ئهھۋال تاھارەتته كۆرۈلسه ياخشى ئهم

زىكىر قىلمىسا يۇيۇلغان ئهزاالر .تاھارەت ئالغاندا الله نى زىكىر قىلسا پۈتكۈل ئهزا پاكىزلىنىدۇ

».پاكىزلىنىدۇ

--ئهخالق توغرىسىدا-ۇنابهتتىن پاكالنغاندىكى ئهدەپج--

ئاۋۋال قولۇڭنى ئۈچ قىتىم .ىنئېھتىالم ياكى ئايالىڭ بىلهن بىرگه بولغاندا تۆۋەندىكى ئىشالرنى قىلغ

بىراق ، نامازغا تاھارەت ئالغاندەك تاھارەت ئالغىننى تازلىغىن،ىبهدىنىڭدىكى مهنى يۇقلىرغىن،ييۇ

.غىنيدا يۇىپۇتۇڭنى ئاخىر

يبۇ جهرياندا جۇنابهتتىن خالى.لىپ بولغىنىڭدا ئوڭ تهرىپىڭگه ئۈچ قىتىم سۇ قۇيغىنېتاھارەت ئ

بهدىنىڭنىڭ .شىڭغىمۇ شۇنداقېب.ئاندىن سول تهرىپىڭگه ئۈچ قىتىم سۇ قۇيغىن.بولۇشنى نىيهت قىلغىن

.نىسۇنى بهدىنىڭنىڭ ھهممه جايلىرغا يهتكۈزگ.ئاستىنى يۇيغىنچىڭنىڭې چ،كهينىنى-ئالدى

.ناۋادا تۇتۇپ سالساڭ تاھارەتنى قايتا ئالغىن. ئهزايىڭنى تۇتمىغىنيتاھارەتتىن كىيىن جىنسى

:رز تۆۋەندىكىچهغۇسلىدىكى په

.نىيهت قىلىش

.غا سۇ تهككۈزۈشىبهدەننىڭ ھهممه جايلىر

:تاھارەتتىكى پهرز تۆۋەندىكىچه

23

ئىككى پۇتىنى ئوشۇقى بىشىغا مهسىھ قىلىش،يۈزىنى، ئىككى قولىنى جهينىكى بىلهن قوشۇپ يۇيۇش،

ى سۈننهت بولۇپ يۇقارقىدىن باشقىس.نىيهت قىلىش ۋە تهرتىپتىن ئىبارەتبىلهن قوشۇپ يۇيۇش،

بهلكى بۇ سۈننهتلهر پهرزنى سهل قارىغان كىشى ئهجىردىن مهھرۇم قالىدۇ،، ئهجرى كاتتىدۇر

ۋە نىيهتنى پهرز دىگهن، ھهنهفى مهزھهبته پته بولغاچ تهرتىبىئى مهزھهفغهززالى شا[.تولۇقاليدۇ

]سۈننهتبۇ ئىككىسى يهنى ،بۇنداق ئهمهس

--القى توغرىسىدائهخ-تهيهممۇمنىڭ ئهدەب--

بار يهرگه بارالمىساڭ ياكى رتقۇچ ھايۋانالردىن مهلۇم توسالغۇ تۈپهيلىدىن سۇىياكى يسۇ تاپالمىساڭ،

بولۇپ ئهسلى قېشىڭدىكى سۇغا باشقىالر ئۇسسۇزلۇق جهھهتتىن مۇھتاج بولسا، باشقىالردا سۇ

سهن كېسهل بولساڭ، ناماز باھاسىدىن بىر قانچه ھهسسه ئاشۇرۇپ ساتىمهن دەپ تۇرىۋالسا ياكى

نامازنى نىيهت قىلغان ھالدا :تهيهممۇم شهكلى تۆۋەندىكىچه.ۋاقتىدا توپا بىلهن تهيهممۇم قىلغىن

ئاندىن ئالقىنىڭ بىلهن يۈزۈڭنى بىر ،ككى ئالقىنىڭنى توپىغا ئۇرۇپىبارماقلىرىڭنى يۇمۇپ تۇرۇپ ئ

. قولۇڭدا ئۈزۈك بولسا ئېلىۋەت، ئۇلىمىغىنتوپىنى چاچ ئۈنگهن ئورۇنغا ئاپىرىپ.پىغىنيقېتىم سى

ككىنجى قېتىم بارماقلىرىڭنى ئېچىپ تۇرۇپ توپىغا ئۇرغىن ۋە ئىككى قولۇڭنى جهينىكىڭ بىلهن ىئ

خالىساڭ ، تهيهممۇم بىلهن بىر پهرزبۇ.بىرىگه سۈركىۋەت-ئاندىن ئالقىنىڭنى بىر.پىغىنيقوشۇپ سى

.نىمنى يېڭىلىغيهممۇتىدا تهباشقا پهرز ناماز ۋاق.لىمۇ ئوقۇغىنفنه

--ئهخالق توغرىسىدا-مهسجىدكه چىقىشتىكى ئهدەپ--

ه كككى رەكەئت سۈننىتىنى ئوقۇپ مهسجىدىتاھارەتتىن كېيىن ئۆيۈڭدە بامدات نامازنىڭ ئ

بولۇپمۇ بامدات ، جامائهتنى تاشلىمىغىن.پهيغهمبهر ئهلهيھىسساالم شۇنداق قىالتتى.يۈزلهنگىن

ھهسسه 27غان نامازدىن ۇ يالغۇز ئوقنىڭ ئهجرىغان نامازۇجامائهت بىلهن ئوق.انامىزىنى تاشلىم

پايدىغا سهل قارىساڭ، ئىلىم ئېلىشىڭدا نىمه پايدا بولسۇن؟ ئىلىمنىڭ مېۋىسى ئهگهر بۇ.ئارتۇق

سهندىن !ئى الله«:يولدا.دكه ماڭغىنىڭدا تهمكىنلىك بىلهن ئالدىرىماي ماڭىمهسج.ئهمهلدۇر

ىلىگۈچىلهرنىڭ، سهن تهرەپكه يۈزلهنگۈچىلهرنىڭ، ماڭغان قهدىمىمنىڭ ھهققى بىلهن رەھمهت ت

24

بهلكى سېنىڭ ،مهن رىيا قىلىپ ياكى كىشىلهر كۆرسۇن دەپ چىقمىدىم.رەھمىتىڭنى تىلهيمهن

مىنى دەۋزەختىن قۇتقۇزۇپ جهننهتكه بېغىشلىشىڭنى .ئازابىڭدىن قورقۇپ رىزالىقىڭنى ئىزدەپ چىقتىم

شىڭنى ۈرۈسهندىن باشقا ھېچكىم گۇناھنى مهغفىرەت قىاللمايدۇ، شۇڭا گۇناھىمنى كهچ.نتىلهيمه

.»هنئۆتۈنىم

--ئهخالق توغرىسىدا-مهسجىدكه كىرىش ۋە كۈن چىققانغىچىلىك بولغان ئهدەپ--

ئهلهيھىسساالمغا، د مۇھهممه!ئى الله«:غىنۇمهسجىدكه ئوڭ پۇتۇڭ بىلهن كىرىپ مۇنۇ دۇئانى ئوق

.» ماڭا رەھمهت ئىشىكلىرىڭنى ئاچقىن، گۇناھىمنى كهچۈرگىن.تىغا رەھمهت قىلغىنىائتاۋاب-ئائىله

پ كهتكهن مېلىنى ۈيۈت. الله تىجارىتىڭگه پايدا بهرمىسۇن دېگىن،قىلىۋاتقان كىشىنى كۆرسهڭسودا

سساالم پهيغهمبهر ئهلهيھى. الله قايتۇرۇپ بهرمىسۇن دېگىن،ئېالن قىلىۋاتقان كىشىنى كۆرگىنىڭدە

.ككى رەكەئت ناماز ئوقۇپ ئولتۇرغىنى مهسجىدكه كىرگهندىن كېيىن ئ.غانۇشۇنداق قىلىشقا بۇير

ككى رەكەئت مهسجىد نامىزى شۇنىڭ بىلهن ئادا ىننىتىنى ئوقۇماي كىرگهن بولساڭ بۇئۈبامداتنىڭ س

غان دۇئالىرىنى ۇوقپهيغهمبهر ئهلهيھىسساالمنىڭ ئ.نامازدىن كېيىن ئېتىكاپنى نىيهت قىلغىن.تاپىدۇ

مېنى چىلىقنى جۇغاليدىغان،ى تهپرىق، سهندىن قهلبىمنى ھىدايهت قىلىدىغان!ئى الله«:ئوقۇغىن

ئۈلپىتىم يىغىلىدىغان، دىنىم ئىسالھ بولىدىغان، مهن بىلمىگهننى -نسىۈ ئ،بىلىمدار قىلىدىغان

، ماڭا توغرا يول ن قىلىدىغان، ئهمىلىمنى پاك قىلىدىغانۈستۈبىلدۈرىدىغان، شهنىمنى ئ

سهندىن !ئى الله«.»كۆرسىتىدىغان، شۇنداقال مېنى يامانلىقتىن ساقاليدىغان رەھمىتىڭنى تىلهيمهن

رازى بولىدىغان گه قىسمىتىڭ،داۋاملىق قهلبىمدىن ئاجرىماس ئىمان، تهقدىرىڭگه مهمنۇن بولىدىغان

ئاخىرەت -چىن ئىمان ۋە دۇنيايېنىۋالمايدىغان سهندىن !ئى الله«.» ئىمان تىلهيمهنيسهمىمى

سهندىن مۇسىبهتكه يولۇققاندا چىدامچانلىق، !ئى الله.شاراپىتىڭگه ئېرىشىدىغان رەھمهت سورايمهن

شىنى، دۈشمهن ۇللۈك تۇرمۈ بهختلىكلهرنىڭ كۆڭ،جىسىنىىشهھىدلهرنىڭ دەر، ئۆلگهندە نىجاتلىق

ئهمىلىم ، ئىمانىم ئاجىز!ئى الله«.»يمهنبىلهن بىرگه بولۇشنى تىلهبه، پهيغهمبهرلهرىئۈستىدىن غهل

نىڭ شىپاسى، ئىشالرنىڭ ب قهل.ڭگه مۇھتاجمهنى رەھمىت،ئاز بولسىمۇ ھاجىتىمنى ساڭا دەيمهن

25

لهنهتتىن، ،دەۋزەخ ئازابىدىن مېنى دېڭىز ئۈستىدە ئادەملهرنى ساقلىغاندەك!ھۆكۈمدارى بولغان الله

شى بهندەڭگه ۋەدە قىلغان ياكى ئاتا قىلغان مۇكاپاتىڭنى ياخ!ئى الله«.»قهبرە ئازابىدىن ساقلىغىن

بىزنى !ئى الله«.»ھىس قىاللمىساممۇ، شۇنىڭغا اليىق ئهمهل قىاللمىساممۇ، شۇ رەھمىتىڭنى تىلهيمهن

لىرىڭنى ياخشى كۆرىدىغان، دۈشمهنلىرىڭنى يامان كۆرىدىغان، تئازمىغان، دوس، ھىدايهت تاپقان

ىشىلهرنى ياخشى كۆرىدىغان، ساڭا قارشى كىشىلهرگه ئۆچمهنلىك نهزىرى سېنىڭ مۇھهببىتىڭ بىلهن ك

ساڭا يېلىنىمىز، سهۋەپ . ئىجابهت سهندىن، بىز دۇئا قىلىمىز!ئى الله«.»بىلهن قارايدىغان قىلغىن

بىز سهن ئۈچۈن سهن تهرەپكه قايتقۇچىالرمىز، ئۇلۇغ . شۇنداقال ساڭا تهۋەككۈل قىلىمىز،قىلىمىز

توغرا ئى چىڭ ئاغامچىنىڭ،«.»ه نىڭ مهدىتى بولمىسا قولىمىزدىن ھېچ ئىش كهلمهيدۇيۈكسهك الل

رۇكۇ ۋە ، لىرىڭ بىلهنىيېقىن كىشجهم قىلىشىڭنى،ىنى خاتىرۈقىيامهت ك!ئىشنىڭ ئېگىسى بولغان الله

سهن.ۋەدىگه ۋاپا قىلغۇچى خهلقىڭ بىلهن بىلله جهننهتته قىلىشىڭنى تىلهيمهن، سهجدە قىلغۇچى

ئىززەت ۋە شهرەپ ئىگىسى، نۇقساندىن پاك-ىبئهيخالىغىنىڭنى قىلىدىغان،مېھرىبان،ۈك، سۆيۈمل

نۇقساندىن -بئهيى، ئهزەلدىن ھهممه نهرسىنى بىلىدىغان، مهت ۋە قۇدرەت ئىگىسىئبۈيۈك نى.سهن

مويلىرىمنى،كۆز،-قۇالق، قهبرەمنى، قهلبىمنى!ئى الله«.»تهھلىل ساڭىال اليىق- تهسبىھ، زاتيخالى

ئاستى ۋە پىمنى،ىئارقا تهر-ئالدىسول،-ئوڭ، للىرىمنىۇمۇسك- قول،تومۇرلىرىمنى-قانلىرىمنى،ىتېر

لىقتا ىشۇئار. قۇرئان بىلهن مهشغۇل بولغىن،تهسبىھ-دۇئانى ئوقۇپ بولۇپ زىكىر.»منى نۇر قىلغىنۈئۈست

ئهزان ئوقۇلۇپ .گىنېه شۇنى دمۇئهززىن نېمه دىسپ،ىتى دەرھال زىكىرنى توخت،ئهزان ئاڭلىساڭ

، كۆتۈرۈلگهن پهيتتهساڭا دۇئاالر، مۇشۇ ناماز ۋاقتىدا!ئى الله«:غىنۇبولسا تۆۋەندىكى دۇئانى ئوق

مۇھهممهد ئهلهيھىسساالمغا جهننهتتىكى غان ۋاقىتتا شۇنى تىلهيمهنكى،ۇ كۈندۈز يور،كېچه يىراقالپ

ك شاپائهت قىلىش ماقامىنى ۈيۈۇنىڭغا ۋەدە قىلغان برۇننى ۋە يۇقىرى مهرتىۋىنى بهرگىن، ئويۇقىرى ئ

ئهزان سهن نامازدىكى ۋاقىتتا .»مىتىڭنى تىلهيمىزھرە سهن ۋەدەڭگه خىالپلىق قىلمايسهن،،بهرگىن

بىر كنامازغا ته. نامازنى تۈگىتىپ ساالمدىن كىيىن ئهزانغا جاۋاب قايتۇرساڭمۇ بولىدۇ،ئاڭالنسا

ا دۇرۇت ھقنامازدىن كىيىن رەسۇلۇلال. مهشغۇل بولماي نامازغا تۇرغىن باشقا ئىشالر بىلهن،ئېيتىلسا

26

سهن ، خاتىرجهمسهن، ئهمىنلىك سهندىندۇري سهن ئهزەلى!ئى الله«:غىنۇقۇپ مۇنۇ دۇئانى ئوقوئ

سهن ھهممىدىن .جهننهتكه كىرگۈزگىن، سهن، بىزنى تىنچلىق بىلهن تهبرىكلىگىنتىنچلىق ئىگىسى

مهدھىيه ، پۈتكۈل مۈلۈكشېرىكى يوق،، يىگانه-يهككهكهرەملىك،، بۈيۈك.تۈنئۇلۇغ، ھهممىدىن ئۈس

پۈتكۈل . ئۆلمهيسهن،ق سهن مهڭگۈ ھاياتابىررىسهن،ۈرىلدېتسهن ۋەىسهن ئۆلتۈر.ساڭىال خاستۇر

ئى بۈيۈك پهزىلهت ئېگىسى بولغان .سهن ھهممه نهرسىگه قادىرسهنياخشىلىق سېنىڭ قولۇڭدىدۇر،

كاپىرالر يامان كۆرگهن تهقدىردىمۇ ئىخالس ساڭىال ئىبادەت قىلىمىز،، رىم يوقي باشقا يا سهندىن!الله

الله ئۇنىڭدىن رازى [ئاندىن پهيغهمبهر ئهلهيھىسساالم ئائىشه .»بىلهن دىنىڭغا ئهگىشىمىز

ەھازىرقى ۋ، سهندىن پۈتكۈل ياخشىلىقنى!ئى الله«:گهتكهن جۇغالنما دۇئانى ئوقۇغىنۆغا ئ]بولسۇن

غىنىپ پۈتكۈل ې ساڭا س!ئى الله.لمىگهن ياخشىلىقنى تىلهيمهنىلگهن ۋە بىمهن بكىيىنكى،

سهندىن .لمىگهن يامانلىقتىن پاناھ تىلهيمهنىلگهن ۋە بى مهن ب،ھازىرقى ۋە كىيىنكى، يامانلىقتىن

نىپ غىېساڭا س.تىقادنى تىلهيمهنېئ، قىنالشتۇردىغان سۆز ۋە ئهمهلېجهننهتنى ۋە جهننهتكه ي

سهندىن .تىقادتىن پاناھ تىلهيمهنېئلىپ بارىدىغان سۆز ۋە ئهمهل،ېدەۋزەختىن ۋە دەۋزەخكه ئ

غىنىپ پهيغهمبىرىڭ ېساڭا سپهيغهمبىرىڭ مۇھهممهد ئهلهيھىسساالم سورىغان ياخشىلىقنى سورايمهن،

ھۆكۈم قىلغان ئى الله ماڭا «.»مۇھهممهد ئهلهيھىسساالم پاناھ تىلىگهن نهرسىدىن پاناھ تىلهيمهن

الله ئۇنىڭدىن رازى [اتىمه فئاندىن پهيغهمبهر ئهلهيھىسساالم .»تىنى ياخشى قىلغىنىئىشنىڭ ئاقىۋ

ھهممىنى ئىدارە قىلىپ تۇرغۇچى، ئى مهڭگۈ ھايات«:غا ۋەسىيهت قىلغان دۇئانى ئوقۇغىن]بولسۇن

ياكى بىرەر كىشىگه بىردەممۇ مىنى نهپسىمنىڭ مهيلىگه .نىڭ رەھمىتىڭنى تىلهيمهنې س!الله

ئاندىن ئىيسا ئهلهيھىسساالم مۇھهممهد .»ئىشىمنىڭ ھهممىنى سهن تۈزەتكىنتاشلىۋەتمىگىن،

مهن ئۆزۈم ياخشى كۆرمىگهن !ئى الله«:يتقان دۇئاسىنى ئوقۇغىنېئهلهيھىسساالم ھهققىدە ئ

ھهممه ، ه بواللمايمهننپهئهتكىمۇ ئىگهئۆزۈم ئويلىغان مئۆزۈمدىن مۇداپىەئ قىاللمايمهن،نهرسىنىمۇ

.مهندىنمۇ پهقىر كىشى بولمىسا كىرەك، مهن ئهمىلىمگه باغلىق.ئىش ئۆزۈمدىن باشقا بىر زاتنىڭ قولىدا

دوستۇمنىڭ مهندىن يامان گۇمان ن، دىغان ئىشقا دۇچار بولۇشتىىش بولوى دۈشمهنلىرىم خېنم

27

كى قىلىپ ېمىم ۋە ئىلمىمنىڭ چې غدۇنيانى چوڭ.دىنىمدا مۇسىبهت بولۇشتىن ساقلىغىن، شىدىنىقىل

دىنى «شۇنداقال ھهدىسته ۋە .»ماڭا رەھىم قىلمايدىغان كىشىنى ھاكىم قىلىپ قويمىغىنقويمىغىن،

نامازدىن كىيىن كۈن .ىمىزدا بايان قىلغان دۇئاالرنى ئوقۇغىنبناملىق كىتا»ئىلىمنىڭ گۈللىنىشى

.گىنلىقتا ۋاقتىڭنى تۆتكه بۆلىچه بولغان ئارۇچىقق

. دۇئا بىلهن بول-1

.تهسبىھ بىلهن بول-زىكىر-2

.قۇرئان ئوقۇ-3

.تهپهككۇر بىلهن بول-4

بۈيۈك اللهنىڭ ئازابى ھهققىدە تهپهككۇر ،گۇناھلىرىڭ ۋە قىلغان خاتا قىلمىشلىرىڭ ئۈستىدە

ئازابىغا دائىم اللهنىڭ .كى قىلىدىغان ئىبادەت ۋە زىكىرلىرىڭنى تهرتىپكه سالغىنىكۈنل.يۈرگۈزگىن

ئىبادەت -تائهتپۈتكۈل مۇسۇلمانالر ئۈچۈن ياخشىلىقنى نىيهت قىلىپ،.دۇچار بولۇشتىن ھۇشيار بول

ئىبادەت بىلهنال بولۇشنى، زىلىنى تالالش بىلهن بىرگهۋئىبادەتنىڭمۇ ئه.بىلهنال بولۇشنى ئىرادە قىل

:هلىمه بولسۇنتهسبىھلىرىڭدە تۆۋەندىكى ئون ك-زىكىر.ئۆلۈمنى كۆپ ئهسله.ئويالن

ك الله غا ىجىمى مهدھىيه ۋە مۈلرىكى يوق،ېش اللهنىڭ ىن باشقا ھىچ بىر مهبۇد يوق، دالله-1

پۈتكۈل ياخشىلىق اللهنىڭ .ئۆلمهيدۇرىكتۇر،ېتي الله ئهبهدى.دۇىدۇ ۋە ئۆلتۈرىرىلدۈرېالله ت.خاستۇر

.الله ھهممه نهرسىگه قادىردۇر، ئىلكىدىدۇر

.شۈبھىسىز ھهق پادىشاھتۇر-ھىچ بىر مهبۇد يوقتۇر، الله شهكىن باشقا دالله-2

تى ىناھايزىمىننىڭ ئىگىسىدۇر،-ئاسمانشاتقۇچ زەربه بهرگۈچىدۇر،ققايىگانىدۇر،-الله يهككه-3

.غالىب ۋە مهغپىرەت قىلغۇچىدۇر

بىر مهبۇد چ ې باشقا ھنىڭدىنئۆپۈتكۈل مهدھىيه اللهغا خاستۇر،نۇقساندىن پاكتۇر،-الله ئهيىب-4

اللهنىڭ مهدىتى بولمىسا قولىمىزدىن ھىچ ئىش ھهممىدىن ئۈستۈندۇر،بۈيۈكتۇر،الله .تۇريوق

.كهلمهيدۇ

28

.لهرنىڭ پهرۋەردىگارىدۇرىجىرىئىل ۋە پۈتكۈل ماالئىك.ئۇلۇغدۇرالله پاكتۇر،-5

.پۈتكۈل مهدھىيه اللهغا خاستۇرنۇقساندىن پاكتۇر،-بۈيۈك الله ئهيىب-6

رىكتۇر، ھهممه شهيئىنى ئىدارە ېت ئۇ ھهمىشه چ بىر مهبۇد يوقتۇر،ېئۆزىدىن باشقا ھنىڭ الله-7

.تهۋبه ۋە مهغپىرەت تىلهيمهنسورايمهن،ناھىمنى مهغپىرەت قىلىشىنىۇبۈيۈك الله دىن گ.قىلغۇچىدۇر

نىڭېس. يوقتۇرچهكلىگهن نهرسىنى بهرگۈچى سهن بهرگهن نهرسهڭنى چهكلىگۈچى،!ئى الله-8

.سهندىن باشقا بىرەر شهرەپ ئىگىسى پايدا يهتكۈزەلمهيدۇچ كىم قايتۇرالمايدۇ،ېھۆكمىڭنى ھ

.تىغا رەھمهت قىلغىنىائتاۋاب- مۇھهممهد ئهلهيھىسساالم ۋە ئائىله !ئى الله-9

نهرسه زىيان يهتكۈزەلمهيدىغان الله نىڭ نامى بىلهن ېچزىمىندا ھ-ئىسمى سهۋەبى بىلهن ئاسمان-10

.الله ھهممىنى ئاڭلىغۇچى ۋە بىلگۈچىدۇر، يمهنباشال

كۈن چىقىشتىن بۇرۇن ، مىلهرنى يۈز ياكى يهتمىش ۋە ئون قىتىمدىن تهكرارالپ ئوقۇغىنىمۇشۇ كهل

مۇشۇ دۇئاالرئوقۇلسا، ئىسمائىل «:ھهدىسته مۇنداق دىيىلگهن.دۇنيا سۆزىنى قىلمىغىن

يهتكه ىالله خالىسا مۇۋەپپىق.»زەلۋلغاندىن ئهئهلهيھىسسامنىڭ بالىسىدىن سهككىز قۇلنى ئازاد قى

.نرىشسهېئ

ئهخالق -كۈن چىققاندىن كىيىن چۈشكىچىلىك بولغان ئارىلىقتىكى ئهدەب--

--توغرىسىدا

كۈن قىزىل ۋاقتىدا (.ئىككى رەكەئت ناماز ئوقۇغىن، قۇياش چىقىپ نهيزە بويى كۆتۈرۈلگهن چاغدا

بۇ ).ن كىيىن قۇياش چىققىچىلىك ئارلىقتا ناماز ئوقۇمىغىنمداتتىابشۇڭادۇ،ىناماز ئوقۇش چهكلىن

ئىككى .ۇىد ئىككى، تۆت ياكى ئالته ۋە ياكى سهككىز رەكەئت ئوقۇلسىمۇ بول،چاشگاھ نامىزى بولۇپ

ۋاقىتتىنمۇشۇ.رەسۇلۇلالھ يۇقارقى بىر قانچه خىل شهكىلدە ئوقۇغانزەل،ۋرەكەئتتىن ئوقۇش ئه

بۇنىڭدىن باشقا ۋاقتىڭنى تۆت ئىشقا سهرپ .دۇىۋىرىلىك ناماز ئوقۇساڭ بولزاۋالغىچه خالىساڭ قانچى

.قىلغىن

نغا ى بىراق د،كىشلهر ئىلىم دەپ ئاتىۋالغان.دىنغا پايدىلىق ئىلىمغا يۈزلهنگىن: خىل ھالهت-1

29

، ىن قورقۇشنى تهشهببۇس قىلىدۇ دپايدىلىق ئىلىم داۋاملىق الله.پايدىسى بولمىسا ئاۋارە بولما

دۇنياغا بولغان ، پهرۋەردىگارىڭغا بولغان قۇلچىلىقىڭنى تونۇتىدۇ، رىدۇېتىپ بسىبىڭنى كۆرىهيئ

قىلمىشلىرىڭغا توسالغۇ بولۇۋاتقان ، دۇىئاخىرەتكه بولغان قىزغىنلىقىڭنى ئاشۇر، سىڭنى تۆۋەنلىتىدۇىھهۋ

لىماالرنى شهيتاننىڭ اللهنىڭ ئازابىغا دۇچار بولغان يامان قىلمىشلىق ئۆ، دۇىلدۈرىمۇسىبهتلهرنى ب

پهتلىك ئۆلىماالر دىننى ۈناچار س. خهۋەردار قىلىدۇىدىنمىكىرلىر-قانداق ئازدۇرغانلىقى ۋە ھىيله

ۋە سىرېي-يىتىملىش ئۈچۈن ۋاسته قىلىش،ېۋىئىلىمنى ھاكىمالردىن مال ئۈندۈرگىشىش،ېدۇنياغا ت

ۋە نوپۇزدىن دىن ئورۇن ئىلىشمى خهلقنىڭ قهلبىېبۇالرنىڭ ئاساسى غنى يىيىش،ىۋەقپه ماللىر

.لىپ بارىدۇېماختانچاقلىق گىردابىغا ئرىياخورلۇق،ئارا بهسلىشىش،-مى ئۆزېئۇالرنىڭ بۇ غ.ئىبارەت

سهن مۇشۇ .ناملىق ئهسهردە بايان قىلدۇق»نىشىى ئىلىمنىڭ گۈلليدىنى«كى ئىلىمنى ىمىدېبۇ ت

بۇ ئىلىمنى .الرنى بۇنىڭغا ئۈندىگىنباشقىئهمهل قىل،خىلدىكى كىشى بولساڭ ئىلىم ئۈگهن،

ئۈندىگهن كىشى ئىيسا ئهلهيھىسساالمنىڭ شاھادىتىگه اليىق گهتكهن ۋە ئۇنىڭغاۆگهنگهن، ئۆئ

بىر ئاز ،پ ئۆزۈڭنى زاھىرى ۋە باتىنى جهھهتتىن ئىسالھ قىلىپۆگىنىبۇ ئىلىمنى ئ.دۇىكىشى ھىسابلىن

بۇ .ن مهشغۇل بولۇپ قويساڭ ھىچ يامىنى يوقبىرەر مهزھهبنىڭ پىقھىسى بىلهۋاقىت تاپالىساڭ

سىگه ىھهۋ-ىلهرنى ۋە ئىنسانالر دۇنيانىڭ ھاۋايىتى كهم ئۇچرايدىغان شاخچا مهسىلىئىبادەتته ناھاي

بۇ پهرز .نى بىر تهرەپ قىلىش ئۈچۈن ئوتتۇرھال يول تۇتۇشۇڭ ئۈچۈندۇرىلهرلىپ كهتكهندە مهسىلېرىب

ناۋادا قهلبىڭ .دۇىدەپ قارالغان ئىلىمدىن كىيىن ئىگهللىننىڭ جۈملىسىدىن بولۇپ مۇھىم ىكۇپاي

،تهسبىھنى ئىلىم بىلهن مهشغۇل بولغانلىقىڭ ئۈچۈن تاشالشقا ئۈندىسه-دا بايان قىلىنغان زىكىرىرىيۇق

.دۇنيا ۋە مهنسهپنى ياخشى كۆرگهنلىكنىڭ سهۋەبى-مانا بۇ مال.قهلبىڭنى شهيتان چىرمىۋاپتۇ

تهسبىھ -ئۆزۈڭنى بىر مهزگىل ئىبادەت ۋە زىكىر.ان مهغرۇرلۇقتىن يىراق بولدىغىئىنساننى ھاالك قىل

نى ئىزدىگهن ھالدا ئىلىمغا ىاللهنىڭ رازىلىقس قىلمىساڭ،ېئارقىلىق سىناپ كۆرۈپ ماالللىق ھ

.له ئىبادەتتىن ئىلىم ئۈگهنگىنىڭ ياخشىفنىيتىڭ دۇرۇس بولسىال نه، قىشىڭ زىيادە بولساىبولغان قىز

.زۈكۈ بولغىنى تيلىق مهقسهت نىيهتنىڭ سهمىمىئاساس

30

ئىبادەت،كۈرلۈتتهقدىردىمۇ،ئۆگىنهلمىگهنپايدىلىق ئىلىم بولۇپ، تۆۋەندىكىچهھالهت خىل -2

مانا بۇ سالىھالرنىڭ،.الزىمشۇغۇللىنىشقۇرئان ئوقۇش قاتارلىق ئىبادەت بىلهن تهسبىھ،زىكىر،

.ۇر ۋە نىجاتكارالرنىڭ يولىدئابىدالرنىڭ

ئۇالرغا پايدا ، مۇسۇلمانالرنىڭ قهلبىگه خۇشاللىق ئاتا قىلىدىغانمۆئمىن:ھالهت خىل -3

ياكى سالىھالرنىڭ ياخشى ئهمهللىرىگه شارائىت ھازىرالپ بېرىدىغان ئىشالر بىلهن يهتكۈزىدىغان

ئهھلىنىڭ دىندار ھهقىقى تهسهۋۋۇپ بولۇش، ئالىمالرنىڭ خىزمىتىدە :مهسىلهن.الزىمبولۇشمهشغۇل

جىنازا نامىزىغا كېسهل يوقالش،، قىلىشامىسكىنلهرنىڭ ھاجىتىنى راۋ-پېقىر، تۇشۋۇسوقولىنى

نهفلىدىنئهجرىمانا بۇ ئىبادەتلهرنىڭ .الزىمبولۇشئهگىشىش قاتارلىق ئىبادەت بىلهن مهشغۇل

.ۇبۇ ئىبادەتلهر ئارقىلىق مۇسۇلمانالرغا ھهمنهپهس بولغىلى بولىد، كاتتا بولۇپ

نهپىقه چاقىلىرىڭغا-ۋە باالخىراجىتى ئۆزۈڭنىڭ، يهتمىسهقۇربىتىڭئىشالرغا يۇقىرىقى:ھالهتخىل -4

قول ۋە سېنىڭشۇنداقال باشقىالر، قىلىش ئۈچۈن ھااللدىن پۇل تېپىشىڭ ۋە ئهمگهك قىلىشىڭ الزىم

بهك يۇقىرى لىساڭمۇ،قىالئىشنى مۇشۇ ئۆتكۈزمهيگۇناھ . كېرەكىساقلىنىشئهزىيىتىدىنتىلىڭنىڭ

دەرىجه تۆۋەنمانا بۇ ئهڭ . سالىھالر قاتارىدىن ئورۇن ئاالاليسهن،تهقدىردىمۇئېرىشهلمىگهنماقامغا

باشقىالرغا ئهزىيهت دىنىڭنى نابۇت قىلىدىغان،.بۇنىڭدىن باشقىسى شهيتاننىڭ يولىدۇر، بولۇپ

يئىنسان دىنى، بىلگىنكى.يولىدۇرڭبولغۇچىالرنىبۇ ھاالك يهتكۈزىدىغان ئامىلالردىن ساقالن،

:نۇقتىدىن ئېيتقاندا ئۈچ خىل بولىدۇ

.بۇ ئامان قالغۇچىالرقىلغان كىشى بولۇپ،ئهمهللهرنىالپهرز، ئۆتكۈزمهيسىيهتئمه-گۇناھ-1

.بۇ پايدا ئالغۇچىالر بولۇپ،الرئاشۇرۇپ قىلغان تهقۋادارئهمهللهرنىله فنه-2

.بۇ زىيان تارتقۇچىالر قىلمىغان كىشى بولۇپ،تولۇقئهمهللهرنىپهرز-3

بولۇپ تارتقۇچىھهرگىزمۇ زىيان ئامان قالغۇچى بولغىن،، پايدا ئالغۇچى بواللمىغان تهقدىردىمۇ

.قالما

:چ خىل بولىدۇۈ ئئېيتقاندا،لىك نۇقتىدىن ئىلىپ يئىنسانالر ئادىمى

31

ئۇالرنى خۇشال ئىش تۇتۇپ،بويىچه نىشانى بۇالر پهرىشتىلهرنىڭ.ئوخشايدۇپهرىشتىلهرگه ئېسىل-1

.قىلىدۇ

، ھهمدە بۇالرنىڭ ئىنسانالرغا ھېچ پايدىسى يوق.ھايۋاناتالر ۋە جانسىز جىسىمالرغا ئوخشايدۇ-2

. يوقمۇيامانلىقى

.يامانلىقىدىن ساقلىنىش الزىمبۇالردىن ياخشىلىق كۈتمهي،.چايانالرغا ئوخشايدۇ-يىالن-3

.چايان كهبى بولۇپ قىلىشتىن ساقالن- يىالن،ڭمۇاھازىرلىيالمىس سۈپهتنى يك ئالىپهرىشتىلهردە

بولۇش خالىي رەزىل سۈپهتتىن ،بايان قىلغان ئىزگۈ ئهخالقنى ئۆزۈڭگه زىننهت قىاللمىساڭمۇيۇقىرىدا

ىق ئاخىرەتكه پايدىل-كۈندۈزلىرى دۇنيا.بهرمىگهن بولۇشۇڭ مۇمكىن-مۇشۇ ئهھۋالدا ئالمىغان.كېرەك

تاللىساڭمۇ يالغۇزلۇقنى ،قااللمىساڭدىنىڭنى ساقالپ يۈرۈپجهمئىيهتته.شۇغۇلالنغىنئىشالر بىلهن

شهيتاننىڭ ، قىاللمايئىبادەتكۆرۈنهرلىك قىلىدىغان رازى نى هاللبۇ ئهھۋالدىمۇ .بولىدۇ

بۇ ،لۈمنىڭ دوستىئۇيقۇ ئۆ لىكىن .مانا بۇمۇ بىر ياخشى ئهھۋال. ئۇخلىغىنساڭىقۇتۇاللمۋەسۋەسىدىن

.جانسىز جىسىمالردىن پهرقى يوق ئۇخلىغان كىشىنىڭ ھاياتلىقنى نابۇت قىلىدۇ،ئۇ .ئۇنۇتماتهرىپىنى

.قازىنىسهنخالىسا نهتىجه هاللسىڭدە چىڭ تۇتساڭ ېنهسىھهتنى ئيۇقىرىقى

--ا تهييارلىق قىلىش توغرىسىداالرغبامداتتىن باشقا ناماز--

نامىزى ياكى ئىزگۈ تهھهججۇدكېچىدەناۋادا .كىرەكۇرۇن تهييارلىق قىلىشىڭ دىن بل زاۋاغاپىشىن

خۇددى ، قىينالمايسهنكېچىدە، ئۇخلىۋالكۈندۈزلىرى ئازراق ئىشالر بىلهن مهشغۇل بولساڭ،

ئوقۇماي كۈندۈزى تهھهججۇد.قىيىنالمىغاندەككىشى كۈندۈزى يىگهنسوھۇرلۇقئهتىگهندە

لىپ ېتاھارەت ئئويغىنىپزاۋالدىن بۇرۇن .تۇرئوخشاشيېگهنگهۇرلۇقسوھئۇخالش روزا تۇتماي

ئهزاننى ئاڭلىغىنىڭدا مۇئهززىن . ئىككى رەكەئت مهسجىد ھهققى نامىزى ئوقۇغىن،لىپېمهسجىدكه ك

پهيغهمبهر .ئوقۇغىنسۈننىتىنى پىشىننىڭرەكهتئهزاندىن كىيىن تۆت .دېگىنشۇنى دېسهنېمه

دەرۋازىلىرىبۇ ئاسماننىڭ «:ئىدىدېگهنۋە مۇنداق ئوقۇيتتىازنى ئۇزۇنراق ئهلهيھىسساالم بۇ نام

يهنه ھهدىسته .»كۆرىمهنئۆرلىشىنى ياخشى ىرىغا يۇقئهمىلىمنىڭۋاقىت بولۇپ،چىلىدىغان ېئ

32

ياخشى ئادا سهجدىلىرىنى-رۇكۇنامازنى ئوقۇسا،رەكەئتكىم مۇشۇ تۆت «:كۆرسىتىلگهنمۇنداق

.» مهغپىرەت تىلهيدۇچىگىچىلىكېكىلهن يهتمىش مىڭ پهرىشته بىرگه ناماز ئوقۇپ بۇ كىشى بقىلسا،

چىلىكگىئهسىر،سۈننهت ئوقۇپرەكەئتكىيىن ئىككى پهرزدىن.ئوقۇغىنپهرزنىئاندىن ئىمام بىلهن

قۇرئان ئوقۇش ياكى دىنىڭنى ساقالپ ،بېرىشبولغان ئارلىقتا ئىلىم بىلهن ياكى مۇسۇلمانالرغا ياردەم

ناماز رەكەئتئهسىر نامىزىدىن بۇرۇن تۆت .رىكچىلىك بىلهن مهشغۇل بولغىنېتيۈزىسىدىنقىلىش

ناماز رەكهتئهسىردىن بۇرۇن تۆت «:دېگهنمۇنداق پهيغهمبهر ئهلهيھىسساالم بۇ ھهقته .ئوقۇغىن

.ن تىرىشقى،يهتسه ئهجهب ئهمهسبهرىكىتىبۇ دۇئانىڭ .»رەھمهت قىلسۇنه اللئوقۇغان كىشىگه

ۋاقىتنى .دا بىز بايان قىلغان ئىشالر بىلهن مهشغۇل بولغىنىرىئهسىر نامىزىنى ئوقۇپ بولۇپ يۇق

كۈندۈز ۋاقتىڭنى -كېچه.ئىلىپ تۇرغىنھېسابئۆزۈڭدىن داۋاملىق ،ئۆتكۈزمهھهرگىزمۇ بىكار

سان ۋاقىتنى بىراق ئىن.كۆرىسهنبهرىكىتىنىمۇشۇ ئۇسۇلدا داۋامالشسا ۋاقىتنىڭ .جهدۋەللهشتۈرگىن

زايه كۆپ ۋاقتىنى ۋەتسهىئۆتكۈزئىش قىلىشىنى بىلمهي نېمه، ھايۋاندەك ئهھمىيهتسىزخۇددى

تىجارىتىڭ مۇشۇ دەسمايه بىلهن .ئۆمرۈڭ دەسمايهڭدۇر، ۋاقتىڭ ئۆمرۈڭدۇرسېنىڭ.قىلىۋېتىدۇ

نىڭ ېس.سهنىرىشېدىكى تۈگىمهس نىئمهتكه ئىمۇشۇ سودا بىلهن اللهنىڭ ھوزۇر؟ئهمهسمۇشىدۇۈيۈر

ئۆمرىنىڭھهر كۈنى .بولمايدۇقايتۇرۇۋالغىلىقولدىن كهتسه ، بىر تىنىقىڭ قىممهتلىك بايلىقھهر

ھاماقهت بولىدىغانالردەكخۇرسهن كۆپىيىشىدىننىڭدۇنيا-مال ئۇنتۇپ،ۋاتقانلىقىنىىئاخىرلىش

ئىلمىڭ ؟ شىلىق بولسۇنبۇ قانداقمۇ ياخ، دۇنياسى كۆپهيسه-ئىنساننىڭ ئۆمرى قىسقىراپ مال.بولما

دۇنيا -مال،بالىلىرىڭچۈنكى بۇ ئىككىسى دوستلىرىڭ، .بولىدۇ خۇشال بولساڭ كۆپهيسهۋە ئهمىلىڭ

ئامال بار ۇشقا باشلىغاندا،قۇياش ئولتۇر.بىر ھهمراھىڭدۇر-ۋاقىتتا بىردىنقالىدىغان پ كېتىۋە ئائىلهڭ

چۈنكى بۇ ۋاقىتمۇ كۈن چىقىشتىن بۇرۇنقى .ىنتهسبىھ بىلهن بولۇشقا تىرىشق-زىكىربېرىپمهسجىدكه

پهرۋەردىگارىڭغا كۈن چىقىش ۋە كۈن «:قۇرئان كهرىمدە مۇنداق دەيدۇهالل.ۋاقىتتهك پهزىلهتلىك

»لهيل«»شهمس«تىشتىن ئىلگىرى سۈرە ېكۈن پ.»قىنېيتئئولتۇرۇشتىن بۇرۇن مهدھىيه ۋە تهسبىھ

ئهزان ئاڭلىغان . ھالهتته كىرسۇنقانېيتئغپار ئىستىكۈن سهن .نى ئوقۇغىن»ناس«»فهلهق«

33

ئوقۇلىدىغاندىكى ئهزاندىن كىيىن ىيۇقىر.قىنېيت ئنىىمىلىرىكهل ئهگىشىپ ئهزان گهۋاقتىڭدا مۇئهززىن

شامنىڭ سۈننىتىنى رەكەئت ئىككى ،سۆز قىلماي-كىيىن گهپپهرزدىنشامنى ئوقۇپ .دۇئانى ئوقۇغىن

خۇپتهن،يار بهرسهئىمكانىيىتىڭناۋادا . بۇمۇ سۈننهت،ز ئوقۇغىننامارەكەئتيهنه تۆت ، ئوقۇغىن

كېچىنىڭبۇ .تهسبىھ بىلهن ئۆتكۈزگىن-ناماز ۋە زىكىر، نىيهت قىلىپئىتىكاپنىنامىزىغىچىلىك

.ئوقۇلغان نامازنىڭ پهزىلىتى ھهققىدە بىر قانچه ھهدىس بايان قىلىنغان بۇ ۋاقىتتا، بولۇپدەسلىپى

«، يھىسساالمدىن تۆۋەندىكى ئايهتنىڭ مهنىسى ھهققىدە سورالغان ۋاقىتتاپهيغهمبهر ئهله

يهنى (كۆرپىدىن يىراق بولىدۇ-ئۇالرنىڭ يانلىرى ئورۇن{»ِِعاجََضمْالِنَعْمُُهوبُنُجىَافَجَتَت

پهيغهمبهر ئهلهيھىسساالم }›ئايهت-16.سۈرە سهجدە‹).ئۇالر كېچىسى ئىبادەت قىلىپ ئاز ئۇخاليدۇ

بىلهن بۇ ناماز كىشى چۈنكى .بهرگهنجاۋاب بىلهن خۇپتهن ئارىسىدا ئوقۇلغان ناماز دەپ بۇ شام

كۈننىڭ ئاخىرىنى ياخشىلىق بىلهن ،تازىالپنىكۈندۈزدە يۈز بهرگهن ناشايان قىلمىشالر

رەكەئتتۆت ئارىسىدا تهكبىر بىلهن ئهزان ، خۇپتهن نامازنىڭ ۋاقتى كىرسه.ئاخىرالشتۇرغان بولىدۇ

قىلىنغان دۇئا ئارىسىدا ئهزان بىلهن تهكبىر «: بۇ ھهقته مۇنداق بىر ھهدىس بار.از ئوقۇغىننام

سۈننهتته رەكەئتبۇ ئىككى .سۈننهتنى ئوقۇغىنرەكەئتۋە ئىككى پهرزئاندىن .»ئىجابهتتۇر

«سهجدە«سۈرە «تابارەك» ھهدىس رىۋايهت توغرىلىقمۇبۇ . ئوقۇغىنلهرنى»دۇخان« ۋە »ياسىن»

.ھهدىسته بۇنىڭ پهزىلىتى بايان قىلىنغان، غىنوقۇئناماز رەكەئتئۇنىڭدىن كىيىن تۆت .غانىنقىل

»ئهئال« سۈرەنامىزىداپهيغهمبهر ئهلهيھىسساالم ۋىتىر .ۋىتىر نامىزى ئوقۇغىنرەكەئتچ ۈئاخىرىدا ئ

«ىرۇنفكا« «ئىخالس» شتۇرۇشقا زچىل داۋامالىبۇنى ئ.تىتسۈرىلىرىنى ئوقۇي»ناس« ۋە »هلهقف»

ۋاقتىدا ئاخىرقى ۋىتىر نامىزىنى كېچىنىڭ نامىزى ئوقۇش نىيىتىڭ بولسا،دتهھهججۇئهگهر .تىرىشقىن

كىتاب كۆرۈش قاتارلىق ئىشالر بىلهن ، نامازدىن كىيىن ئىلىم مۇزاكىرە قىلىش.ئهۋزەلئوقۇساڭ

.ا ئۇخالش ۋاقتىدا بىھۇدە ئىشالر بىلهن ئاۋارە بولم،مهشغۇل بولۇپ

--ئهخالق توغرىسىدا-ۇخالشتىكى ئهدەبئ--

قىبلىگه قاراپ ۋە ،قهبرىدە قويغاندەكمېيىتنىخۇددى .سالغىنقارىتىپ ئۇخلىغاندا ئورنۇڭنى قىبلىگه

34

چهېكشۇ هاللناۋادا .رىلىشكه ئوخشايدۇې ئويغىنىش ت،ئۇيقۇ ئۆلۈمگه. ياتقىنبېسىپيېنىڭنىئوڭ

ياستۇق تىڭىۋەسىي.تهييارلىق كۆرۈپ قويغىنئۇچرىشىشقاهن بولسا تاھارەت بىلبېكىتكهنئهجىلىڭنى

ئۇيقۇڭدىن هالل، قايتا گۇناھ قىلماسلىقنى ئىرادە قىلغان، قىلغانهۋبهگۇناھىڭدىن ت.بولسۇنبېشىدا

.ئامان ئويغاتسا پۈتكۈل كىشىلهرگه ياخشىلىق قىلىشنى كۆڭلۈڭگه پۈككهن ھالدا ئۇخلىغىن-تىنچ

.قاتىدۇسئهئهمىلىڭالياتىسهن، ساڭا پهقهت يېگانهقهبرىدە ، نكىقويغىسهن شۇنى ئهسلهپ

بىراق ئويغاق ھالىتىڭ زىيانلىق ئۇيقۇ ھاياتنى نابۇت قىلىدۇ،كهلمىگهن ئۇيقۇنى زورالپ ئۇخلىما،

.كهتمىسۇنئېشىپئۇيقۇڭ سهككىز سائهتتىن ، سائهت24كۈندۈز -كېچه.نىڭ ياخشىىبولسا ئۇخلىغ

.ئاشىدۇيېتىپمۇشۇمۇ ، تۈگىتىسهن ئۇخالپ نىيىل20ڭ يىل ئۆمۈر كۆرسه60

ئوقۇشقا دۇتهھهججتاڭدىن بۇرۇن .مىسۋاك ۋە تاھارەت سۈيى تهييارالپ قويغىنۋاقتىڭدائۇخلىغان

دۇنيانىڭ بايلىقى ، زور بايلىقتۇرناھايىتىمۇنامازرەكەئتئىككى كېچىدە ئوقۇلغان .تىرىشقىن

.ئۇرۇنغىنشۇنىڭ ئۈچۈن مۇشۇ پايدىنى توپالشقا ، ھهرگىزمۇ پايدا ئېلىپ كهلمهيدۇ

قويىمهن ۋە نىمنىېينامىڭ بىلهن سېنىڭ!هاللئى «:تۆۋەندىكى دۇئانى ئوقۇغىنۋاقتىڭدائۇخلىغان

كۈندە تىرىلدۈرگهنبهندىلىرىڭنى !هاللئى .قىلغىنمهغپىرەت گۇناھىمنى .نامىڭ بىلهن كۆتۈرىمهن

«ئازابىڭدىن ساقلىغىن ھهرقانداق .نامىڭ بىلهن ھايات كهچۈرىمهن ۋە ئۆلىمهن!هاللئى »

!ئى پهرۋەردىگارىم. تىلهيمهنھ يامانلىقىدىن ساڭا سېغىنىپ پاناچارىپاينىڭبىرھهر، يامانلىقتىن

سهن ؛ ، سهندىن ئىلگىرى ھېچ نهرسه يوقيسهن ھهممىدىن قهدىمى.ئىگىسىسهنسهن توغرا يولنىڭ

ېچ ھئۈستۈڭدە سېنىڭروشهن،ناھايىتىمۇسهن .يىن ھېچ نهرسه يوق سهندىن كېئاخىرقى،دىن ىھهمم

پىتىتۈگقهرزىمنى .نهرسه يوقېچ ھنىڭدەىتۆۋسېنىڭ،يوشۇرۇنناھايىتىمۇسهن ؛ نهرسه يوق

، قهبزى روھ قىلىسهنجېنىمنى سهن ،سهن ياراتتىڭمېنى!هاللئى .قۇتقۇزغىنپېقىرلىقتىنبهرگىن،

ھاياتلىق ناۋادا ناۋادا ئهجىلىم توشسا گۇناھىمنى كهچۈرگىن،. ئىلكىڭدەىڭسېن ۋە ماماتىم ىمھايات

جهملىك ۋە كهچۈرۈم ىسهندىن خاتىر!هاللئى .بهرسهڭ سالىھ بهندىلىرىڭنى ساقلىغاندەك ساقلىغىن

ياخشى ئهمهلگه مۇيهسسهر ، ئويغاتقىنۋاقىتتا كۆرىدىغانئهڭ ياخشى مېنىسهن !هاللئى .تىلهيمهن

35

، گۇناھىمنى تىلىسهم كهچۈرگىن، تىلىسهم بهرگىن. يىراق قىلغىنىڭدىنپغهزى،يېقىنئۆزۈڭگه.قىلغىن

ئاخىرىدىكى سۈرە بهقهرنىڭ ، » كۇرسىهتۇلئاي«دۇئادىن كىيىن ».دۇئا قىلسام ئىجابهت ئهيلىگىن

تاھارەت ، قاتارلىق سۈرىلهرنى ئوقۇپ»تابارەك«»ناس«»فهلهق«»ئىخالس«ئايهت،ئىككى

ئويغانغانغا قهدەر ناماز ئوقۇغاننىڭ ، روھى ئهرشكه چىقىدۇ،كىم مۇشۇنداق قىلسا.ە ئۇخلىغىنئۈستىد

قالغان . بايان قىلغان ئىشالرنى داۋامالشتۇرغىنداىرىيۇق ۋاقتىڭدا غانئۇيقۇدىن ئويغان.دۇىبولئهجرى

نى ئىچىپ ىىڭ ئاچچىق دورىن تۇيۇلسائېغىرداۋامالشتۇرۇش .ئاياغالشتۇرغىن مۇشۇ شهكىلدەڭنىمۇۈئۆمر

، قىسقىلىقىنىڭنىڭۈئۆمرياشىساڭمۇيۈز يىل . قىلغىنۋرسهكېسهلدەكقىلىپ ياتقان ئۈمىدساقىيىشنى

يىل باياشات ياشاش 20. ئويالپ قويغىنكۈنىنىمۇ داۋامى بولغان ئاخىرەت نىڭمهڭگۈلۈك ھايات

نهچچه كۈن جاپا تنى دەپ بىرراھهچېكىسهن، ئهبهدىيئايالپ جاپا - يىلالپ،ئۈچۈن دۇنيا ئىزدەپ

.تۇيۇلىدۇئېغىرئهمهل ، بولمىسا خىيال ۋە ئارزۇالنى كۆپ ئويلىما-خام؟ ياماننېمىسىتارتساڭ

دېگهننى مۇمكىن مىشىئۆلقىلسام ئهته سهۋر بۈگۈن ،ئويالپيېقىنلىقىنىئۆلۈمنىڭ ئىنسانغا بهكمۇ

ئېھتىمال.ھالهتكه باقمايدۇئېنىقاش ۋە ي، چۈنكى ئۆلۈم مۇئهييهن ۋاقىت.نهزەردىن ساقىت قىلما

ئۆلۈمنى ئهستىن .ئهت ياكى بىرەر يىل بولۇشى مۇمكىنسابىرەر ، بهلكىم بىر كۈن،ئۆمرۈڭ بهكمۇ قىسقا

ۋرئىبادەت يولىدا سه-ئۆزۈڭنى تائهت!چىقارماي تهييارلىق ھالهتته تۇرماق نهقهدەر ياخشى ھه

بىراق .تۇيغۇسى بىلهن قارايدۇئېغىرلىقىبادەتكه دائىم ئىنسان قهلبى ئ.ئادەتلهندۈرگىنقىلىشقا

...سهل قارىساڭ چهكسىز پۇشايماندا قالىسهنبولىسهن، ئۆلگهندە چهكسىز خۇشال

--ئهخالق توغرىسىدا-نامازدىكى ئهدەب--

، تىپېلىۋىتازڭدا نىجاسهت بولسا ۇناماز ئوقۇيدىغان ئورن، بهدىنىڭدەۋەكىيىم لىپ،ېتاھارەت ئ

نىىۋەسۋەسىلىرنى ئوقۇپ قهلبىڭدىن شهيتاننىڭ »ناس«سۈرە.قهدىمىڭنى رۇسالپ قىبلىگه يۈزلهنگىن

غاپهرۋەردىگارىڭ. ئۇنتۇماقىلۋاتقانلىقىڭنىمۇناجات نى دەپ كىمنىڭ ئالدىدا كىم.يىراق قىلغىن

.نى بىلىپ تۇرىدۇسىرلىرىتائاال قهلبىڭنىڭ ئىچهالل.قىلغىنھاياقىلىشتىن مۇناجاتبىلهن قهلبغاپىل

. قاراپ قوبۇل قىلىدۇئوقۇغىنىڭغا قانچىلىك قورقۇشۇڭ ۋە ئىخالسىڭ بىلهن ىنامىزىڭنه الل

36

قهلبىڭدە ئىخالس .نى كۆرمىسهڭمۇ، بهئهينى كۆرۈپ تۇرغاندەك ئوقۇغىنهاللنامازدا گهرچه سهن

ھالىتىڭگه زئوقۇۋاتقانناماكىشىبىرئابرويلۇق-يۈز.تونۇمايسهننى ھهقىقى رەۋىشته هاللبولمىسا،

.ھاالۋەت ۋە ئىخالس بىلهن ئوقۇيسهن-بهكمۇ ھۇزۇر، نامازنى ھايا قىلىپكىشىدىنبۇ،قاراپ تۇرسا

بولغان ياراتقۇچىڭ،يۇ- ھايا قىلىسهندەرىجىدەشۇزىيان كهلمهيدىغان مۇشۇ كىشىدىن -قولىدىن پايدا

ۋە ئىخالس بهلكىم . ئۇسۇلدا ئويالنغىنداۋاملىق مۇشۇدىن ھايا قىلمامسهن؟هاللپهرۋەردىگارىڭ

ئىستىغپار -ههۋب تئىبادىتىڭگهغهپلهت بىلهن قىلغان .سهندىن يىراق بولمىسا كېرەك)ئۇئخۇش(قورقۇش

ئاندىن ،يتىپېجامائهت يىغىلسۇن دىسهڭ ئهزان ئ.يتىشنى تاشلىماېيالغۇز بولساڭمۇ تهكبىر ئ.قىنېيتئ

پهرزى پېشىننىڭ ئوقۇماقچى بولساڭ پىشىن:مهسىلهن(هتتهيتقان ھالېتهكبىر ئ.قىنېيتئتهكبىر

بارمىقىنى بهكمۇ ئالقىنىڭنىڭئىككى ، نامازغا قۇالق قاققان ۋاقىتتا.نىيهت بولسۇن)دېگهن

ئالقىنىڭ مۈرىنىڭ ، دەى قۇالق باراۋىر، بارمىقىڭبهكمۇ يۇمۇۋالمىغان ھالداىگهن ھهمدەۋەتمىچېئ

.قىنېيتئقولۇڭنى كۆتۈرۈپ قىبلىگه راۋۇرۇس يۈزلهنگهن ھالدا تهكبىر ئىككى .لسۇنۈدە كۆتۈرىباراۋىر

ئوڭ قولۇڭنى سول .ئاستا چۈشۈرگىنيېنىك،ناھايىتىمۇپۇالڭالتماي كهينىگه -قولۇڭنى ئالدى

تهكبىردىن .قوشۇپ بىلهكنى چىڭ تۇتقىنبېغىشنى،يېيىپقولۇڭنىڭ ئۈستىگه قويۇپ بارماقلىرىڭنى كهڭ

ساناقسىز مهدھىيه بولسۇن،-ساڭا سانناھايىتىمۇ بۈيۈك، سهن !هاللئى «:نى ئوقۇغىنكىيىن مۇنۇ دۇئا

ۋە توغرا مۇسۇلمان ھالىتىدە خالىي شېرىكلىكتىنيۈزۈمنى «.»نۇقساندىن پاك-سهن دائىم ئهيىب

يوق شېرىكىماماتىم ۋە قۇربانلىقىم -ھايات، نامىزىم،قاراتتىمتهرىپىگه ه اللياراتقان زېمىننى-ئاسمان

مهن مۇسۇلمان ، مهن شۇنىڭغا بۇيرۇلدۇم،ئۈچۈندۇراللھ پۈتكۈل دۇنيانىڭ پهرۋەردىگارى بولغان

ئاندىن .» لهنىتى شهيتاندىن پاناھ تىلهيمهنغانقوغالنسېغىنىپساڭا !هاللئى «»جۈملىسىدىنمهن

ئۇالپ غا»نيلىۋەالززا«نى »ئامىن«.ئايرىغىن پهرقىنى نىڭ»زە.،زاتزا«.ى ئوقۇغىننتىھهفاسۈرە

. سۈرىنى ئۈنلۈك ئوقۇغىنرەكئىتىدەئىككى ئاۋۋالقىنامىزىنىڭ خۇپتهن، شام، بامدات.دېمىگىن

تهشهببۇس دېيىشنى ئامىننى جهھرى ،ىدە بولغاچب مهزھىىئىفشاغهززالى (.دېگىنجهھرىئامىننى

نامىزىدا پېشىنئهسىر ۋەشام نامىزىدا قىسقا،، نامىزىدا ئۇزۇن سۈرىلهرنىبامدات )قىلغان

37

دېگهن»سۇبھانهلله«سۈرىنىڭ ئاخىرنى ئوقۇپ بولۇپال رۇكۇغا بارماي،.ئوتتۇرھال سۈرىلهرنى ئوقۇغىن

نامازدا .مهركهزلىشىدۇقهلبىڭ ، ئورۇنغا قارىغىنقىلىدىغان قىيامدا سهجدە .سۆز مىقدارى توختىغىن

تهكبىر ئاۋازى .لغاندا قولۇڭنى كۆتۈرگىنرۇكۇ قى.يۈگۈرتمهبۇيانغا قارىما، ياكى كۆز -تۇرۇپ ئۇيان

تىزىڭنى . بىلهن تىزىڭنى تۇتقىنئالقىنىڭئىككى يېيىپبارماقلىرىڭنى .داۋامالشسۇنڭىشكىچىلىكېئ

قولتۇقۇڭغا ڭنىىجهينىكئىككى .تۈز تۇتقىن-دۈمبهڭنى يىپتهك تۈپ، گهجگه، تىك تۇتۇپ باش

دېمهكچى ئارتۇق ،ناۋادا يالغۇز بولۇپ.دېگىنقېتىمنى ئۈچ» ئهزىمرەببىيهلسۇبھانه «.يىغىۋالمىغىن

،تۈزلىگىنبېشىڭنى كۆتۈرۈپ رۇكۇدىنئاندىن .بۇمۇ بولىدۇدېسهڭقېتىمبولساڭ يهتته ياكى ئون

ئى «بولۇپتۈزلىنىپ .كۆتۈرگىنقولۇڭنىھالدا ئىككى دېگهن»ھهمىدە لىمهنهاللسهمى «

بولغان شهيئىلهرنىڭ سانى بويىچه ئاخىرغىچىلىكامان ۋە ززېمىندىكى- ئاسمانساڭا!پهرۋەردىگار

بولساڭ ئىككىنجى غانوقۇئبامدات نامىزىنى يالغۇز .دېگىندۇئانى دېگهن»سانا ئېيتىمىز-ھهمدۇ

كۆتۈرمهيئاندىن ئىككى قولۇڭنى .ئوقۇغىن»دۇئايى قۇنۇت«،دىن بېشىڭنى كۆتۈرۈپۇرەكەئتته رۇك

ۋە پېشانه ئاندىن ،ئاندىن ئىككى قولۇڭنى، دەسلهپ تىزىڭنىىنغازېم، سهجدە قىلغىنئېيتىپتهكبىر

ئىككى قولۇڭنى ، قورسىقىڭنى يوتاڭغا چاپلىۋالمىغىن، ۋالمىغىنۇيۇمجهينىكىڭنى.قويغىنبۇرنۇڭنى

.چاپلىۋالمىغىن يهرگه خۇددى ئىتتهك بىلىكىڭنى، رىنىڭ باراۋىرىدە قويغىنۈجاينىمازغا ئىككى م

ئاندىن سهجدىدىن تهكبىر .بولىدۇدېسهڭمۇ ئون قېتىم ياكىيهتتهنى ئۈچ،»هئال ئرەبىيهلسۇبھانه «

بارماقلىرىڭنى ، ڭنى تىكلهپ سول پۇتىڭدا ئولتۇرغىنۇئوڭ پۇتھالدا بېشىڭنى كۆتۈرگىن،ئېيتقان

ئى «:مۇنۇ دۇئانى ئوقۇغىنھهمدە .يۇپ ئولتۇرغىنو قيوتاڭغا ئىككى قولۇڭنى ۋالمايىيىغ

ھىدايهت مېنىرىزق بهرگىن، ، ماڭا رەھىم قىلغىن، گۇناھىمنى مهغپىرەت قىلغىن!پهرۋەردىگارىم

ئىككىنچى ئاندىن .»ۋە ماڭا ئهمىنلىك ئاتا قىلغىنكهچۈرگىنمېنى، ماڭا سهبىر ئاتا قىلغىن، قىلغىن

ئىككى قولۇڭنى يهرگهئاخىرىدا ئازراق ئولتۇرغىن،رەكەئتنىڭھهربىر .سهجدىدىمۇ ئاشۇنداق قىلغىن

ئىككىنچى .ھالدا قوپقىنئېيتقانكهينى قىلماي تهكبىر -ىئىككى پۇتۇڭنى ئالد، قويۇپ تۇرۇپ

ئىككىنچى .مىغىنۇتئۇننى »ئهئۇزۇ« بېشىدا رەكەئتنىڭبىرھهر.شۇنداق ئوقۇغىنرەكەئتنىمۇ

38

اال«. قويغىنيېيىۋەتمهي ئۇستىگه يوتاڭنىڭ، ئوڭ قولۇڭنى ئوڭ ئولتۇرغىنىڭدااق تهشهھھۇدرەكەئتته

سول . بىلهن ئىشارەت قىلغىنبارمىقىڭ كۆرسهتكۈچ ، كهلىمىسىگه كهلگهندەدتهشهھھۇدېگهن »اللھ

ئاخىرقى سول پۇتۇڭنىڭ ئۈستىدە،تادھۇهھبۇتهش.ستىگه قويغىنۈ ئيوتاڭنىڭقولۇڭنىمۇ سول

ئاخىرىدا.ىنھهدىسته بايان قىلىنغان دۇئاالرنى ئوقۇغ. يهرگه كاساڭنى قويۇپ ئولتۇرغىنتادتهشهھھۇ

ساالمنى پۈتكۈل .دەپ ئىككى تهرىپىڭگه ساالم بهرگىن»ۋەرەھمهتۇلالھئهسساالمۇ ئهلهيكۇم «

.پهرىشتىلهرگه ۋە مۇسۇلمانالرغا ئاتاپ قىلغىن

.ئىخالستۇرۋە قىرائهت تهپهككۇر،، نامازنىڭ تۈۋرۈكى دۇئاناماز شهكلى بولۇپ،يۇقىرىدىكىسىى

بولمىغان ناماز ئىخالس «:مۇنداق دەيدۇ)شىگه رەھمهت قىلسۇنبۇ كىهالل(بهسهرىھهسهن

، بهزى كىشىلهر ناماز ئوقۇسا«:پهيغهمبهر ئهلهيھىسساالم مۇنداق دەيدۇ».يېقىندۇرئوقۇبهتكه -ئازاب

بهلكى ،يېزىلمايدۇئوقۇغان نامىزىنىڭ ئالتىدىن بىرى ياكى ئوندىن بىرىمۇ شۇ كىشىنىڭ دەپتىرىگه

.»ېزىلىدۇينامازدىكى ئىخالس

--ئهخالق توغرىسىدا-ئىماملىقتىكى ئهدەب--

مۇنداق )ئۇنىڭدىن رازى بولسۇنهالل(ئهنهس .كىرەكئىمام بولغان كىشى نامازنى يهڭگىل ئوقۇشى

نامازنى يهڭگىل ۋە كامىل ئادا قىلىدىغان كىشىنى پهيغهمبهرئهلهيھىسساالمدەك«:ۇدەيد

.تۇرىدۇسهپنى رۇسالپ بولۇپ ئاندىن نامازغا بولغاندا،يتىپئېئىمام مۇئهززىن تهكبىرنى .»كۆرمىدىم

ئىمام بولغان كىشى ئىماملىقنى نىيهت .دەيدۇمهخپىي جامائهت ،نى ئۈنلۈك»ئهكبهراللھ «ئىمام

نامىزىنىڭ خۇپتهنشام ۋە ، بامدات، دەپمهخپىينى »بھانهكهۇس«نى ۋە »بىسمىلال«.قىلىش الزىم

، نى ئۈنلۈك دەيدۇ»ئامىن«ئۈنلۈك نامازدا .ئوقۇيدۇئۈنلۈك سۈرىنى رەكئىتىدەئاۋۋالقى ئىككى

مۇشۇ ئارلىقتا جامائهت .تۇرىدۇاتىھهنى ئوقۇپ بولۇپ بىردەم فسۈرە .جامائهتمۇ تهڭ ئۈنلۈك دەيدۇ

غهززالى (.كېرەكسېلىش قۇالق سۈرىگهچۈنكى ئىمام سۈرە باشلىغاندا ، اتىھهنى ئوقۇشى الزىمفسۈرە

بىراق نى سۈننهت دەپ قارايدۇ،ىاتىھهنى ئوقۇشف جامائهتنىڭ سۈرە قا، بولغاچىپىدە مهزھىئىفشا

جامائهت ئۈنلۈك )قىلسا دۇرۇسقايسىسىنى ئىختىالپ چىقارماي ،چهكلىنىدۇبۇ ىپىدە مهزھھهنهفىي

39

ىدە ئىمام رۇكۇ ۋە سهجد.بولىدۇبىراق ئىمامنىڭ ئاۋازىنى ئاڭلىمىسا ئوقۇسا ، نامازدا سۈرە ئوقۇمايدۇ

.ئوقۇش الزىمفاتىھهنىالسۈرە رەكەئتتهئاخىرقى ئىككى .ياخشىدېمىگىنىتهسبىھنى ئۈچتىن ئارتۇق

جامائهت ، ساالم قىلغاندا ئىمام جامائهتنى. دۇئا ئوقۇش ياخشىقىسقاتىمۇدتهشهھھۇئاخىرقى

ائهتكه قاراپ ئىمام ساالمدىن كىيىن ئورنىدىن تۇرۇپ جام.ئىمامنى كۆڭلىگه پۈكۈپ ساالم قىلىدۇ

ئىمام .يۈزلىنىدۇئهگهر سهپته ئايالالر بولسا ئۇالر قايتىپ بولغاندىن كىيىن جامائهتكه .ئولتۇرىدۇ

نامىزىدا قۇنۇت بامدات ئىمام .ئهۋزەلقايتسا بىراق ئوڭدىن ،بولىدۇقايتسا ئوڭدىن ياكى سولدىن

.دېگهندەكنى ھىدايهت قىلغىن بىز!هاللئى :مهسىلهن.ئوقۇسا كۆپلۈك ئىبارىسى بىلهن ئوقۇيدۇ

قىلغان كىشى سهپته يالغۇز ئىقتىدا.رىدۇې بدىيشىپكىشىلهر ئامىن دۇئانى ئۈنلۈك ئوقۇيدۇ،

ئاز بهلكى بىر، ئىمامدىن ئىلگىرى ياكى تهڭ بولمايدۇھهرىكهتلىرىنامازدىكى تۇرۇۋالمايدۇ،

سهجدە قىلىپ بولغاندا رۇكۇ قىلىدۇ،رۇكۇ قىلىپ بولغاندا رەسمىيئىمام .كېرەككهينىدىن ئهگىشىش

.سهجدە قىلىدۇ

--جۈمه نامىزى توغرىسىدا--

بۇ .مۇسۇلمانالرنىڭ بايرىمىدۇرمۇشۇ ئۈممهتكه خاس قىلغان شهرەپلىك كۈن بولۇپ،هاللجۈمه كۈنى

بۇ .بولىدۇكۈندە نامهلۇم بىر ۋاقىت بولۇپ بهندە دۇئا قىلىپ شۇ ۋاقىتقا ئۇدۇل كهلسه ھاجىتى راۋا

. كۆپ ئېيتىپ تهييارلىق قىلىش الزىمنىتهسبىھ-زىكىر، كېچهكنى تازىالپ-كۈنگه پهيشهنبه كهچ كىيىم

قوشۇپ روزا كۈنىنىپهيشهنبه ياكى شهنبه كۈنىجۈمه.بىلهن ئوخشاشكۈنىجۈمهبۇ ۋاقىتمۇ چۈنكى

پاكىز ئاق ،غاندا يۇيۇنۇپتاڭ يورۇ.تۇتۇش چهكلهنگهنروزا يالغۇز چۈنكى جۈمه كۈنىدە تۇتقىن،

مۇناسىپ پاكىزلهشكهتىرناق قاتارلىق چېچىپ، ياخشى پۇراقلىق ئهتىرلهرنى ، كىيىملهرنى كىيىپ

پهيغهمبهر . بۇرۇن بارغىن، تهمكىنلىك بىلهنمهسجدكه.تهييارلىق قىلغىنتازىالپ ئورۇنالرنى

قىلغاننىڭ ىقهسهدارغان كىشى تۆگه ۋاقىتتا بى جبىرىننامىزىغا جۈمه«:دېگهنئهلهيھىسساالم مۇنداق

قه قىلغاننىڭ ئهجرىگه ئېرىشىدۇ،ىئىككىنجى ۋاقىتتا بارغان كىشى كاال سهدئېرىشىدۇ،ئهجرىگه

قه قىلغاننىڭ ئهجرىگه ئېرىشىدۇ، تۆتىنجى ۋاقىتتا بارغان ىچىنجى ۋاقىتتا بارغان كىشى قوچقار سهدۈئ

40

قه ى، بهشىنجى ۋاقىتتا بارغان كىشى تۇخۇم سهدقه قىلغاننىڭ ئهجرىگه ئېرىشىدۇىكىشى توخۇ سهد

دەپتهرلىرىنى قاتالپ، مۇنبهر ، پهرىشتىلهر چىقساگه ئىمام خۇتبى.قىلغاننىڭ ئهجرىگه ئېرىشىدۇ

نى كۆزله، لىكىن بىرىنجى سهپ، ه كىرگهن ۋاقتىڭداكمهسجىد.»ئهتراپىغا يىغىلىپ، خۇتبه تىڭشايدۇ

نىڭئالدىڭدىن باشقىالر.ئاتالپ ئۆتمهمۈرىسىدىنىڭ ئۇالرن، كىشلهر ئولتۇرۇپ بولغان بولسا

تهھىييهتۇل ، ئىمام خۇتبه ئوقۇۋاتقان بولسا. ياكى تامغا يېقىن ئولتۇرغىنرۈكۈۋتئۈچۈنئۆتمهسلىكى

ئهلهيھىسساالمغا كۆپ رەسۇلۇلالھكۈندەبۇ .نامىزىنى تاشلىما) ھهققى نامىزىمهسجىد(مهسجىد

ھهدىسته مۇنداق .تىڭشىغىن، خۇتبه توختىتىپناماز ۋە سۆزنى ۇرسا،خۇتبىگه ئولت.ئېيتقىندۇرۇت

، قىلغان بولدىلهغۋەدېسه›غىنجىم ئولتۇر‹كىشىگه يېنىدىكى، ئوقۇۋاتسائىمام خۇتبه «:دېيىلگهن

باشقىالرنى سۆز بىلهن ئهمهس ئىشارەت بىلهن .»مه بولمايدۇۈمهسى جۈلهغۋە قىلغان كىشىنىڭ ج

«فاتىھه«سۈرەئىلگىرى سۆز قىلىشتىن -گهپ،بېرىپ نامازدىن ساالم . ياخشىجىمىقتۇرغان »ئىخالس»

«فهلهق« جۈمهگىچىلىك كېلهرجۈمهدىن مۇشۇ سېنىبۇ.ئوقۇغىنقېتىمدىننى يهتته »ناس»

ئىنساننى ، بىھاجهت،ئى مهدھىيهگه اليىق«:تۆۋەندىكى دۇئانى ئوقۇغىنيهنه .شهيتاندىن ساقاليدۇ

، بىلهن ھارامدىن ساقلىغىننېئمىتىڭھاالل !مېھرىبان زاتسۆيۈملۈكتىرىلدۈرگۈچىياراتقۇچى، قايتا

جۈمهدىن .»قىلمىغىنموھتاج بىلهن كىشىگه ئېھسانىڭ-پهزلى. بىلهن گۇناھتىن يىراق قىلغىنتائىتىڭ

بۇ ئۈچ خىل ھالهت پهيغهمبهر .ناماز ئوقۇغىنرەكەئتكېيىن تۆت، ئىككى ياكى ئالته

پهزىلهتلىك نامىزىغىچىلىكئىمكان قهدەر شام ياكى ئهسىر .رىۋايهت قىلىنغانمدىنئهلهيھىسساال

ئىلتىجا قىلغان، غاهاللسهن .بۇ نامهلۇم ۋاقىتتۇرچۈنكى. ئولتۇرغىنهتمهسجىدۋاقىتنى كۈتۈپ

سورۇنىغا مهدداھالرنىڭ تۈرلۈك مهسجىدته. ئهجهپ ئهمهسڭشسهىئېريالۋۇرغان ھالدا رەھمىتىگه

مانا بۇ دۇنياغا بولغان قىزىقىشىڭنى .ئولتۇرغىنبېرىپسورۇنىغا مهنپهئهتلىك ئىلىم ،شماقاتنا

ئۈندىمهيدىغانسېنى دۇنيادىن ئاخىرەتكه . بولغان ئىلتىجانى ئاشۇرىدۇاهغاللتۆۋەنلىتىپ

اناھ پسېغىنىپاهغاللبۇنداق ئىلىمدىن .ھهرقانداق ئىلىم ساڭا نادانلىق، جاھالهت ئىزىنى قالدۇرىدۇ

، كۈن ئولتۇرغاندا، ئىمام خۇتبىگه چىققاندا، ۋاقتىداجۈمه كۈنى قۇياش چىققاندا، زاۋال .تىلىگىن

41

كهلتۈرۈشۈڭقولغا ئهۋزەل ۋاقىتنى پهيتلهردەيۇقىرىقىبهلكىم .نامازغا تۇرغاندا كۆپ دۇئا قىلغىن

بادەتلهر بىلهن مهشغۇل تۈرلۈك ئى. ئاز بولسىمۇ سهدىقه قىلغىنندەۈكبۇقۇدرىتىڭ يهتسه .مۇمكىن

.مۇشۇ كۈندە مهخسۇس ئاخىرەت كۈنىگه تهييارلىق قىلغىننىسبهتهنباشقا كۈنلهرگه .بولغىن

. كافارەت بولسا ئهجهپ ئهمهسڭغاگۇناھلىرى

--ئهخالق توغرىسىدا-روزا تۇتۇشتىكى ئهدەب--

له فروزىدىن باشقا نهپهرزماقامنى ئارزۇ قىلىدىغان كىشىلهرنىڭ يۇقىرىدەك»ىردەۋسفجهنناتۇل «

قىيامهت كۈنى .قويۇش اليىق ئهمهسبېرىپئهھمىيهتلىك پۇرسهتلهرنى قولدىن تۈرلۈكروزا ۋە

بهزى .قالىدۇچېكىپروزىدارالرنىڭ ئالى ماقامدا پارالپ تۇرغان چىرايىغا قاراپ ھهسرەت كىشىلهر

ھهدىسته كۆپلىگهن ىق توغرىلبۇ .ھهسسىلهپ ئاشىدۇدەرىجىسىئىبادەتنىڭ مۇئهييهن كۈندە

نىڭ ئاۋۋالقى ئونىججھهزۇل كۈنى، ئاشۇراكۈنى،ئهرەفات:مهسىلهن.بايان قىلىنغاندۇردانىلهر

ھهر ھهپتىنىڭ ، كۈنلىرى-15-14-13ھهر ئاينىڭ ھهمدە شهئبان قاتارلىق كۈنلهر،رەجهبكۈنى،

تكۈزگهن گۇناھلىرىڭنى مۇشۇ ئايلىق ۋە يىللىق ئۆھهپتىلىك،.پهيشهنبه ۋە جۈمه كۈنلىرىدۈشهنبه،

جىنسى ئىچمهك،-يېمهكروزا پهقهتال .ۋالىتىتۈگكۈنلهردە روزا تۇتۇش ئارقىلىق ۋە يىلالرئايالر،

قانچىلىغان بىر «:پهيغهمبهر ئهلهيھىسساالم مۇنداق دەيدۇ. قول ئۈزۈش دەپ قالمىغىنمۇناسىۋەتتىنال

يامان ه الل پۈتكۈل ئهزانى كامىللىقىروزىنىڭ »قروزىدارنىڭ ئاچلىق ۋە ئۇسسۇزلىقتىن باشقا رولى يو

تىلنى ، ھرەمدىنهنامكۆزنى .تولۇقلىنىدۇناشايان ئىشالردىن ساقالش ئارقىلىق كۆرۈدىغان

ئاڭلىغۇچىمۇ.چهكلىگهن پاراڭنى ئاڭالشتىن ساقالش الزىمهاللقۇالقنى ، ئهھمىيهتسىز پاراڭدىن

بهش «:دېيىلگهنھهدىسته مۇنداق .ۈملىسىدىندۇرجغهيۋەتخورالرنىڭ ۋەشېرىكىسۆزلىگۈچىنىڭ

يامان ناماھرەمگه، يالغان قهسهمسۇخهنچىلىك،غهيۋەت،يالغانچىلىق،:بۇزىدۇخىل ئامىل روزىنى

روزا قالقانغا «:پهيغهمبهر ئهلهيھىسساالم يهنه مۇنداق دەيدۇ.»كۆز بىلهن قاراش قاتارلىقالر

بىرەر كىشى تىلالپ ياكى نادانلىق قىلمىسۇن،ىلمىسۇن،روزا تۇتقان كىشى سهت گهپ ق.ئوخشايدۇ

روزىدىن .يىۋالماكۆپ ، قىلغىنئىپتار بىلهن يېمهكلىكھاالل .»دېسۇن مهن روزىدار ،ئۇرۇشسا

42

تامىقىڭ سهھهرگىچه يىگهنكهچته .مهقسهت ئىنساننىڭ شهھۋىتىنى ۋە بهدەننىڭ كۈچىنى تهڭشهشتۇر

.ياخشى كۆرمهيدۇيىگهنلهرنىكۆپ تاماق هالل؟ پايدىسىنېمه روزا تۇتقاننىڭ ،ھهزىم قىلىنمىسا

چۈنكى بۇ ئىبادەتنىڭ .تىشچه روزا تۇتقىنېڭنىڭ يۈكۈچقىلغان بولساڭ،ھېسئهھمىيىتىنىروزىنىڭ

مۇنداق دەيدۇ،ه الل«:دېگهنپهيغهمبهر ئهلهيھىسساالم مۇنداق .ئاساسى ۋە ئاچقۇچىدۇر

بىراق روزا ئۈچۈن ،رىمهنېبئهمىلىگه ئوندىن يهتته يۈزگىچه ئهجىر ياخشى قىلغانبىربهندەمنىڭ ھهر

روزىدارنىڭ ، نهپسىم قولىدا بولغان زات بىلهن قهسهمكى«.»ئهجىرنى مهن ئۆزۈم بىرىمهن

بهندەم :مۇنداق دەيدۇه الل.ئهنبهردىنمۇ خۇشخۇي پۇرايدۇ- مىسىكهغااللبهلغهم ئېغىزىدىكى

.»روزا ئۈچۈن ئهجىرنى ئۆزۈم بىرىمهنن ئۈچۈن تهرك ئهتتى،ئىچمىكىنى مه-يېمهك،شهھۋىتىنى

ئۇالر بۇ ئىشىكتىن روزا تۇتقۇچىالرال كىرەلهيدۇ،بىر ئىشىك بولۇپ،دېيىلىدىغانرەييانجهننهتته «

ھىدايهت سېنىڭئىبادەت توغرىسىدىكى چۈشهنچه -مۇشۇنچىلىك تائهت.»دۇىتىلېئكىرىپ بولغاندا

يۇقىرىراق ناماز ۋە روزا ھهققىدە ،كۆپرەكتوغرىلىق ناۋادا زاكات ۋە ھهج .دۇ كۇپايه قىلىقولالنماڭغا

.ناملىق كىتابىمغا مۇراجىەئت قىلغىن»گۈللىنىشىدىنى ئىلىمنىڭ «بولساڭ،ئېرىشمهكچىمهلۇماتقا

43

م قىسىئىككىنجى

ا تتىن ساقلىنىش توغرىسىدمهئسىيه-گۇناھ

)ناھايىتى شهپقهتلىك ۋە مېھرىبان الله نىڭ ئسمى بىلهن باشاليمهن(

:بۆلۈنىدۇدىن ئىككى قىسىمغا

.گۇناھتىن قول ئۈزۈش-1

.ئىبادەت بىلهن شۇغۇللىنىش-تائهت-2

بىراق، ىتى يىتىدۇقۇربكىشىلهرنىڭئومۇمىيئىبادەتكه .گۇناھتىن قول ئۈزۈش بۇ قاتتىقراق تهلهپ

:دېگهنشۇنىڭ ئۈچۈن پهيغهمبهر ئهلهيھىسساالم مۇنداق .يېڭهلهيدۇراستچىلالر پهقهتال شهھۋەتنى

بهدەن ئهزالىرىڭ .» كىشىدۇرڭهلىگهنې يكۆڭۈلنىمۇجاھىد ، مۇھاجىر گۇناھتىن قول ئۈزگهن«

زور بۇ ئامانهت بىلهن خۇداغا ئاسىي بولۇش نېمىدېگهن نىئمىتى ۋە ئامانىتىدۇر. سهندىكى الله نىڭ

بۇنى قانداق باشقۇرىۋاتىسهن، قاراپ باقه! ئهزالىرىڭ سېنىڭ پۇقرالىرىڭدۇر. كۇپۇرلۇق ھه!!

پۈتكۈل ئهزايىڭ قىيامهت بېرىسىلهر». ھېساب «ھهممىڭالر پادا باققۇچى، ھهممىڭالر پاداڭالردىن

الله قۇرئان گۇناھلىرىڭ ئۈچۈن سېنى رەسۋا قىلىدۇ. كۈنى ئۆتكۈر تىلى بىلهن گۇۋاھلىق بىرىدۇ، الله

پېچهتلىۋىتىمىز، ئۇالرنىڭ قىلمىشلىرىنى شۇ كۈندە ئۇالرنىڭ ئېغىزلىرىنى ] كهرىمدە مۇنداق دەيدۇ:

يهنى ھهر ئهزا ئۇنىڭدىن سادىر بولغان (بېرىدۇ قوللىرى بىزگه سۆزلهپ بىرىدۇ، پۇتلىرى گۇۋاھلىق

.يهت ئا-64سۈرە ياسىن ])ئىشنى سۆزلهپ بىرىدۇ

يهتته دەرۋازىسى بولۇپ، دەۋزەخنىڭ. ياخشى ساقلىغىنئهزايىڭنى، بولۇپمۇ يهتته ئهزايىڭنىھهممه

بۇ كۆز، .بولغانالر مۇشۇ دەرۋازىدىن كىرىدۇاللهغا ئاسىي .بىر ئهزا بىر ئىشىككه مهنسۇپتۇر-ھهر

ھاجهتلىرىنى ،تېپىش يول كۆز قاراڭغۇدا. ئهزا، قول ۋە پۇت قاتارلىقالريقۇالق، تىل، قورساق، جىنسى

44

مۆجىزىلهردىنئاجايىپ قۇدرىتىگه قاراش ۋە بۇنىڭدىكى اللهنىڭزىمىندىكى- ئىزدەش، ئاسمان

.كۆزنى ئۈچ تۈرلۈك ئىشتىن ساقلىغىن.يارىتىلغانئىبرەت ئىلىش ئۈچۈن

.يات ئايالالرغا ۋە شهھۋانى سۈرەتلهرگه قاراشتىن ساقلىغىن-1

.سۇلمان كىشىگه قاراشتىن ساقلىغىنمهسخىرە كۆزى بىلهن مۇ-2

مۇسۇلماننىڭ ئهيىبىگه كۆز يۈگۈرتۈشتىن ساقالنغىن. -3

ھېكمهتلىكدانىشمهنلهرنىڭ پهيغهمبهر ئهلهيھىسساالمنىڭ ھهدىسلىرى،، كاالمىاللھ نىڭقۇالق

قۇالقنى بىدئهت، غهيۋەت، ئېتىلگهن. سۆزلىرى ۋە تۈرلۈك ئىلىم بىلهن پايدىلىنىش ئۈچۈن خهلق

پايداڭ قۇالق سالساڭ، يامان، ناچار ئىشالرغا ئهخالقسىز سۆزلهرنى ئاڭالشتىن يىراق تۇتقىن.

تىل الله نى زىكىر قىلىش، تراگېدىيه. ئايلىنىدۇ، بۇ بهكمۇ ئېچىنىشلىق مهغلۇبىيهتكه غهلىبهڭ زىيانغا،

توغرىلىق ىن ىكى دۇنيا ۋە دتقهلب، قىلىشۋەر يولغا سهپهر ئىجابىي كىشىلهرنىقۇرئان ئوقۇش،

الله نىڭ نىئمىتى قاراشالرنى بايان قىلىش ئۈچۈن يارىتىلغان بولۇپ، بۇنىڭ غهيرىگه ئىشلهتسهڭ

.بولىسهنئىنكار قىلغان

مۇشۇ سهۋەبلىك كىرىپ دەۋزەخكهكىشىلهركۆپ ، ئهڭ مۇھىم ئهزا بولۇپئىنسان ئۈچۈنتىل

ئىنسان سۆزلىگهن بىر كهلىمىسى ئارقىلىق 70 يىللىق ھهدىسته مۇنداق دېيىلگهن:« كېتىدۇ.

جهڭ مهيدانىدا بىر كىشى شهھىد قىلىنغان قالىدۇ». بولۇپ دەۋزەخكه اليىق بولۇپ چوڭقۇرلىقتا

پهيغهمبهر ئهلهيھىسساالم ، دېگهندە!بىر كىشى بۇنىڭغا جهننهت مۇبارەك بولسۇن، يهنه بولۇپ

نى يوق نهرسىدە ى ياكى تايدا بولغانيدىسىز پاراڭبىلىسهن؟ بهلكى پانېمه«:دېگهنمۇنداق

.»نمۇمكىبولۇشىبېخىللىق قىلغان

: ئىشتىن ساقلىغىنتۈرلۈكتىلىڭنى سهككىز

.يالغان سۆزلىمهبولسۇن،چاقچاق ياكى تراسمهيلى -1

بولسۇن ئۈچۈنمۇ يالغان سۆزلىمىگىن، بۇ ئهمهلىيهتته يالغان سۆزلهشكه سهۋەب بولۇپ قالىدۇ. كۈلكه

ئىشهنچىسىدىن نام بىلهن ئاتىلىپ قالساڭ كىشىلهرنىڭ يالغانچىلىق جىنايهتنىڭ مهنبهسى بولۇپ، بۇ

45

يالغانچىلىقنىڭ .كۆپچىلىك ساڭا تۆۋەن كۆزى بىلهن قارايدىغان بولۇپ قالىدۇ.چۈشۈپ كېتىسهن

ناچار ئىللهت ئىكهنلىكىنى بىلمهكچى بولساڭ، باشقىالرنىڭ يالغان سۆزلىشىگه، ئۇنىڭدىن سېنىڭ

شۇنداقال باشقا ئهيىبلىرىنىمۇ ئۆزگىدىن ھېس نهپرەتلىنىشىڭگه ۋە ئۇنى كهمسىتىشىڭگه قارىغىن.

.قىالاليسهن

.ۋەدىگه ۋاپادار بولۇشۇڭ كېرەك-2

ۋە اقلىقفنىبۇ .خىالپلىق قىلما، ۋەدە قىل. تهقۋادارلىق ئهمهلىيهتته روياپقا چىقىشى الزىمي ھهقىقى

.جۈملىسىدىندۇر، بىراق توسالغۇ بولۇپ خىالپلىق قىلساڭ بۇ باشقا ئهھۋالئهخالقسىزلىقنىڭ

ئۈچ تۈرلۈك مهيلى ناماز ئوقۇسۇن، ياكى روزاتۇتسۇن. ئهلهيھىسساالم مۇنداق دېگهن:« پهيغهمبهر

›3 قىلىدۇ، ق ۋەدە قىلسا خىالپلى›2،ۇ سۆزلىسه يالغان ئېيتىد›1.ئىشنى قىلغان كىشى مۇناپىق

.ا خىيانهت قىلىدۇئامانهت قويس

تىلىڭنى غهيۋەتتىن ساقلىغىن. -3

شهخستهمهزكۇر ئهيىبشۇ .غهيۋەتنىڭ مهزمۇنى باشقىالر ئاڭلىسا ياقتۇرمايدىغان سۆزنى قىلىش

.رىياكار قارىالرنىڭ غهيۋىتىنى قىلىپ تاشلىمائهقهللىيسى.غهيۋەتخورسهنسهن زالىم ۋە ، تېپىلسا

سۆزلهرنىمۇ دېگهندەكھىدايهت قىلسۇن الله ، ن ئىشى يامان بولدىقىلغا، ئېيتقانداقىلىپ ئاددىي

غهيۋەتنى مهقسهت 1› ئارقا كۆرۈنىشى بۇ سۆز ئىككى خىل خۇسۇسىيهتنى ئوز ئىچىگه ئالغان. قىلما.

دېگهن «الله ھىدايهت قىلسۇن» باشقىالردىن ئۈستۈن ياخشى ھېسابلىغان. ئۆزىنى ‹2 قىلغان.

دۇئا قىلىپ قويغىن، ئۇنىڭ قىلمىشىدىن سۆزۈڭدىن دۇئا مهقسهت قىلغان بولساڭ، مهخپىي

قىلغان بولساڭ، ئهيىبىنىڭ ئاشكارىلىنىشىنى ياقتۇرمىغان تهقدىردىمۇ غهم قىلغىنىڭ غهم-ئهندىشه

ساڭا تۆۋەندىكى غهيۋەت توغرىلىق نازىل قىلىنغان ئايهت كۇپايه. ئاشكارىلىغىنىڭدۇر. ئهيىبىنى

قېرىندىشىڭالرنىڭ گۆشىنى يىيىشنى ئۆلگهن غهيۋىتىنى قىلماڭالر، سىلهرنىڭ بىرىڭالر «بىر-بىرىڭالرنىڭ

الله نىڭ ياقتۇرامسىلهر؟ ئۇنى ياقتۇرمايسىلهر». (غهيۋەتنىڭ زىيادە قهبىھ ئىكهنلىكىگه تهمسىل)

يهنه بىر ئىشنى چوڭقۇر نهسىھهت. ئوخشاتقىنى ناھايىتىمۇ غهيۋەتخورنى ئۆلۈك يىگۈچىگه

46

ئاشكارا گۇناھنى باتىنمۇ؟ ياكى زاھىرمۇ ئهيىبىڭ ئويلىغىنىڭدا، غهيۋەت قىلماسلىقىڭ مۇمكىن.

ئۆزۈڭنىڭمۇ ئاجىزلىقىنى تونۇپ ۋە باشقىالرنىڭمۇ قىلغىنىڭدا، مۇشۇنى ھېس قىالمسهن، يوشۇرۇنمۇ؟

باشقىالرنىڭ . ياقتۇرمايدۇ ئاشكارلىنىشىنىئهيىبىنىڭباشقىالرمۇ ساڭا ئوخشاش ئۆز .يېتىسهن

رەسۋا قىلىدۇ. الله سېنىمۇ رەسۋا قىلساڭ، ئهيىبىڭنى ياپىدۇ. الله سېنىڭمۇ ئهيىبىنى يوشۇرساڭ،

الله .ھاماقهتلىكئېغىر بۇ بهكمۇ ،قىلمىساڭھېسئهيىبجهھهتتىن قاراپ ھهر شىڭغاېت-ئىچى

بهكمۇ ئۆزۈڭدىن خۇرسهن بولغىنىڭ تونۇتىدۇ. ئىنسانغا ياخشىلىق ئىرادە قىلسا ئۆزىگه ئهيىبىنى

يۈز-ئابرويىغا تهگمه. گۇمانىڭ توغرا بولسىمۇ كىشىلهرنىڭ دۆتلۈك.

. مۇنازىرە قىلىشتىن ساقالنغىن-4

ئهزىيهت يهتكهن كىشى ھاياتتا .چاغلىتىدۇئۆزىنى ئهقىللىق بۇ باشقىالرغا ئهزىيهت يهتكۈزىدۇ،

پهيغهمبهر . ساڭا ھهسهت قىلىدۇلهشسهڭىمۇنازىربىلىمسىز بىلهن .تهشۋىش بىلهن ياشايدۇ

تهركناھهق تۇرۇقلۇق مۇنازىرە قىلىشنى )تهرىپى(ئۆزىنىڭ قارشى «:دېگهنمۇنداقئهلهيھىسساالم

قارشى ھهق بولسىمۇ مۇنازىرە قىلمىغان كىشىگه بىر ساراي تهيياراليدۇ،جهننهتتهالله قىلغان كىشىگه

قاراپ تۇرامسهن» شهيتاننىڭ «ھهقنى ئېيتقىن، تهرىپىدە بىر ساراي تهيياراليدۇ». جهننهتنىڭ يۇقىرى

تۇرۇپ يامانلىققا كۆرسىتىپچىرايلىق ئهخمهقلهرگهشهيتان دائىم .ئالدانمائالداشلىرىغا دېگهن

ئېھتىماللىقىباشقىالرنىڭ نهسىھهتنى قوبۇل قىلىش .شۇنىڭ ئۈچۈن شهيتاننى خۇرسهن قىلما.باشاليدۇ

نهسىھهتنىڭمۇ ئارقىلىق بولىدۇ. بىراق نهسىھهت (نېمه؟) كۆرۈلسه ھهقنى ئىزھار قىلغىنىڭ تۈزۈك.

نهسىھهت يۇمشاق، مۇاليىم بولمىغىنىدا، كىشىلهرنىڭ مۇاليىملىق تهلهپ قىلىدۇ. شهكلى بولۇپ،

خۇددى شىردىن ئۈندەيدىغان ھېسىياتتىن ماختانچاقلىق ۋە مۇنازىرىگه كۆرۈنىدۇ. كۆزىگه يېقىمسىز

.قويىدۇغهزىپىنى قوزغاپ كىشىلهرنىڭۋەالله بۇ . يىراق تۇرغىنهندەكككرھۈ

5-ئۆزىنى ماختاشتىن ئىبارەت بۇ رەزىل قىلمىشتىن يىراق بول.

بىلگۈچىدۇر». تهقۋالىقىنى الله كىمنىڭ ئۆزۈڭالرنى ماختىماڭالر، الله مۇنداق دەيدۇ:«

دەپ سورالغاندا، ئىنساننىڭ ئۆزىنى ماختىشىدۇر دەپ دانىشمهنلهردىن قهبىھ راستچىللىق قايسى؟

47

ئارىسىدىكى ھۆرمىتىڭنىكىشىلهربۇ .بۇ قىلىق بىلهن ئادەتلىنىپ قالمىغىن.بهرگهنجاۋاب

ھهر-خىل دىققهت بىلهن تهڭتۇشلىرىڭ ۋە دوستلىرىڭنىڭ غهزىپىگه دۇچار قىلىدۇ. تۆۋەنلىتىپ، اللهنىڭ

قىلىدىغىنىنى، سورۇن قىلمىشلىرى بىلهن ماختىنىشلىرىغا قاراپ، قهلبىڭنىڭ قانچىلىك يىرگىنىش ھېس

سهنمۇ ئۇالرغا تۈگىگهندىن كىيىن ئۇالرنى قانداق ئهيىبلهيدىغانلىقىڭنى كۆزىتىپ باققىن.

ماختانغىنىڭدا، شۇنداق ئهيىبلهيدۇ ۋە ياقتۇرمايدۇ.

نهپرەتلىنىشتىن ساقالنغىن. -6

مهيلى ھايۋان، يېمهك-ئىچمهك، مۇئهييهن ئىنسان بولسۇن، لهنهت ياغدۇرما، ياكى بىرەر

كىشىنى مۇشرىك، كاپىر، مۇناپىق دەپ مۇناسىۋەتنى ئۈزمه. سىر-ئهسىرارلىرىنى پهقهتال الله بىلىدۇ،

پاالنىغا لهنهت قىلمىدىڭ، ئۈچۈننېمهقىيامهت كۈنى .كىرىۋالمابىلهن بهندىنىڭ ئارىسىغا الله

قاراپ تۇردۇڭ دېيىلمهيدۇ، بىر ئۆمۈر شهيتان مهلۇئننى ئهيىبلىمىسهڭ، نىمه ئۈچۈن نېمىشقا

الله بىرەر كىشىنى ئهيىبلىگىنىڭدە، جاۋابكارلىققا تارتىلىسهن. ئهيىبلىمىدىڭ؟ دەپ سورالمايسهن.

مهخلۇقاتىدىن ھېچقانداق شهيئىنى ئهيىبلىمه، پهيغهمبهر ئهلهيھىسساالم ھهتتا ناچار تاماقنىمۇ نىڭ

ئهيىبلىمهيتتى، ئىشتىھا قىلسا يهيتتى، بولمىسا يىمهيتتى.

. باشقىالرغا دۇئايىبهت قىلمىغىن-7

ھهدىسته مۇنداق دېيىلگهن:« اللهغا قويۇپ قوي. ئۇنى ساڭا زۇلۇم قىلغان تهقدىردىمۇ باشقىالر

لىكىن زالىم قىيامهت كۈنى ئهجىرگه مهزلۇم زالىم ئۈستىدىن دۇئايىبهت قىلسا ئىجابهت قىلىنىدۇ.

تىل تهككۈزدى. (ئۇمهۋىييه دەۋرىدە ئۆتكهن زالىم قوماندان) بهزى كىشىلهر ھهججاجغا ئېرىشىدۇ».

تىل تهككۈزگهن كىشىدىنمۇ ھهججاج ئۈچۈن ئىنتىقام ئېلىنىدۇ.

8-چاخچاق، مهسخىرە قىلىشتىن يىراق تۇرغىن .

باشقىالرنىڭ دىلىغا ئازار بېرىپ، ياتسىراش يۈزنى سۆرۈن قىلىدۇ. يوقىتىپ، چۈنكى بۇ ھهيۋەتنى

باشقىالر چاقچاق قىلغان تهقدىردىمۇ مهنبىيىدۇر. شۇنداقال بۇ ھهسهت ۋە تېرىكىشنىڭ چىقىدۇ. كېلىپ

ئايهتته تهسۋىرلهنگهن . ئارىالشمىغىنگېپىگه سۆز قىلغانغا قهدەر باشقابۇالر، قايتۇرمىغىنجاۋاب

48

.جۈملىسىدىن بولغىنكىشىلهردېگهن»كېتىدۇ ئۆتسه ،چىرايلىقچه ئۆتۈپ چاقچاق لهغۋىدىنئويۇن «

ئىشالر تىلنىڭ ئاساسلىق ئاپىتى مهركهزلهشكهن نۇقتا بولۇپ،تۈرلۈك سهككىزىرىقىيۇقمانا بۇ

ئهبۇ .بۇنىڭدىن مۇستهسناپهيتلهرزۆرۈر .ساقلىنااليسهن بىلهنال قرىبلىېغ ۋەجىمىغۇرلۇقبۇنىڭدىن

ش تائېغىزىغاگهپ قىلماسلىقنىڭ چارىسىنى ئىزدەپ )نبۇ كىشىدىن رازى بولسۇالله (بهكرى سىددىق

ئىمكان .كۆرسىتهتتى دەپ تىلىنى »مۇشۇنداق قىلىشقا مهجبۇرلىغان ماۋۇمېنى«ھهمدە ، سىلىۋاالتتى

.ئاخىرەت ھاالكهتكه دۇچار بولۇشنىڭ ئاساسى-قهدەر بۇنىڭدىن يىراق تۇرغىن، بۇ دۇنيا

ئۈچۈن ىشئېرىش ساقلىغىن، ھاالل رىزىققا يىيىشتىن نهرسىلهرنى شۈبھىقورساققا كهلسهك، بۇنى ھارام،

بۇزۇپ قهلبىنى گۇمراھالشتۇرىدۇ، ئهسته تۇتۇش بهكمۇ تويغۇزىۋەتمه، بۇ ئادەمنىڭ زېھنىنى تىرىشقىن.

شهھۋەتنى كۈچهيتىپ، ،مهھرۇم قىلىدۇئىشلىرىدىن تهننى ئىلىم ۋە ، تۆۋەنلىتىۋېتىدۇقابىلىيىتىنى

نېمهيهپ يېمهكلىك، ھارام يهپ ئهھۋال بۇ تۇرسايېمهكلىكھاالل .ئاشۇرىدۇۋەسۋەسىنىشهيتاننىڭ

!؟ئىش يۈز بهرسۇن

ھارامنى .پهرزبىر مۇسۇلماننىڭ ئۈستىدىكى باش تارتقىلى بولمايدىغان ھاالل كهسىپ ئىزدەش ھهر

بىلهن مهشغۇل بولۇش نىجاسهت ۋە ئهخلهت ئۈستىگه بىنا يهپ تۇرۇپ ئىبادەت ۋە ئىلىم ئۆگىنىش

قوپۇرغانغا ئوخشاشتۇر.

بىر كۈندە ئىككى چال نان كېيىپ، بىر يىلدا قوپال بىر قۇر كىيىم.كۆپايىتىمۇناھيېمهكلىكھاالل

ھارام دەپ قارىغان .كهلمهيېقىن ھهرگىز ھارامغا ،تاشلىغىنكىلهززەتلىك تاماقنى ئېسىل، يىسهڭمۇ

،چىقارغىنكىقاراپ ھۆكۈم كۆرۈنۈشىگهسىرتقى .تارتقىن نهرسىدىن ئۆزۈڭنى شۈبھىلهنگهنياكى

شۈبھىلىك دەپ ئهمما،.تۇرىدۇكۆرۈنۈپھارام بهئهينى .ھاجىتى يوقئېنىقلىشىڭنىڭچىنى ئى-ئىچ

سازەندە ئارتىسالرنىڭ مىلى ، ۋە مۇئامىله قىلغۇچىجازانىخورسۇلتان، ھاراق سودىگىرى،قارالغىنى

بۇالردا ھاالللىق .بۇنى ئالمىغىندۇنياسى كۆپىنچه ھالدا ھارامدۇر،-بۇالرنىڭ مال، بولۇپ

ۋەقپه شهرتىگه خىالپ ھالدا ۋەقپىگهرنىڭ كۆپ بولۇپ، مۇھارام مالالر.كهم ئۇچرايدۇ-كهمدىن

ئىلىمنى ئوقۇغۇچى، ئالىم نامى بىلهن ئالغان مالالرمۇ ھارام. سوپى، مالالردىن ئىشلىتىش،

49

تېخىمۇ، شۇنىڭ ئۈچۈنمهجبۇرىيىتىبولمايدىغان تارتقىلى بىر مۇسۇلماننىڭ باش ئۆگىنىشمۇ ھهر

ناملىق ئهسهرگه قاراشنى تهشهببۇس»گۈللىنىشىدىنى ئىلىمنىڭ «ئهسهريېگانه.ئىزدىنىش زۆرۈر

.قىلىمهن

بۇ ھهقته ئالالتائاال .چهكلىگهن ھارام ئىشالردىن ساقلىغىنالله ،ئېيتساقجىنسى ئهزانى ئىلىپ

ساقلىغۇچىالر دىنكىشىلهر باشقادىدەكلهردىنجىنسى ئهزالىرىنى ئاياللىرى ۋە «:مۇنداق دەيدۇ

بهك زىيادە ى بىلهنبھۈشقورساقنى دە ئويالش، قهلبىدە قاراش، كۆزى.»ئۇچرىمايدۇماالمهتكه

رەھىمسىز بۇ ئامىلالريۇقىرىقى.ساقلىغىلى بولىدۇجىنسى ئهزايىنىغۇزىۋىتىشتىن ساقلىغاندىال توي

.جىنايهتكه پېتىپ قېلىشنىڭ مۇھىم سهۋەبىدۇر

ياكى ئىنسان جىنسىغا ئازار تىن، ھارام مال تېپىشتىن، مۇسۇلماننى ئۇرۇشئىككى قولۇڭنى بىرەر

يېزىشتىن ساقلىغىن. جۈملىلهرنى بېرىشتىن، ئامانهتكه خىيانهت قىلىشتىن، سۆزلهشكه ئۇيۇلىدىغان

قهلهممۇ بىر خىل ئىپادىلهش قورالى بولۇپ، تىلنى ساقلىغاندەك ساقالش الزىم.

يىراق ئالدىغا بېرىشتىنىسىۋازردەلهپ مېڭىشتىن، زالىم سۇلتاننىڭ پۇتۇڭنى ھارامنى كۆزئىككى

ئۆزىنى ۋە خوشامهتزالىم سۇلتاننىڭ ئالدىغا ئوشۇقچه قاتناش جىنايهت، بۇ ئۇنىڭ ئۈچۈن.تۇتقىن

ياردەم بۇ قىلمىشىڭ ئۇنىڭ زۇلۇمىغا الله بۇ قىلمىشنى چهكلىگهن. پهس تۇتقانلىق بولۇپ،

بهرگهنلىكتۇر، ناۋادا پۇل-مال كۆزلهپ بارغان بولساڭ، بۇ ھارامنى مهقسهت قىلغىنىڭدۇر.

كهمتهرلىك قىلغان سالىھ باينىڭ بايلىقىغا قاراپ،«:دېگهنپهيغهمبهر ئهلهيھىسساالم مۇنداق

، زالىم شهپقىتىدۇر بۇ ياخشى بايغا قىلىنغان كهمتهرلىك .»دىنىنىڭ ئۈچتىن بىرقىسمى يوقكىشىنىڭ

بولۇپ كېتهر؟ بايغا قىلىنغان كهمتهرلىكنىڭ شهپقىتى نېمه

نىئمىتىدۇر، بۇنى جىنايهت ئۈچۈن الله نىڭ ۋە تىنىقىڭ ھهرىكهت ئومۇمهن قىلىپ ئېيتقاندا، سېنىڭ

سهل قارىساڭ ۋابالى قايتىدۇ، تىرىشساڭ قىلغىن. تائهت-ئىبادەت يولىدا سهرپ قىلماي، سهرپ

كۆرىسهن. ئۆزۈڭ مېۋىسىنى

الله ساڭا ۋە ئهمىلىڭگه ھهرگىزمۇ موھتاج ئهمهس، سهن ۋە ھهر قانداق كىشى قىلغان ئهمىلىگه

50

بۇ ھهق . دەپ ئويلىما»، گۇناھكارالرنى ئهپۇ قىلىدۇيبهكمۇ مېھرىبان، سېخىالله «سهن.باغلىق

ئهلهيھىسساالم بايان رەسۇلۇلالھ قىلغۇچىالر بۇسۆزنى.ھهقىقهت مهقسهت قىلىنمىغانسۆز بولسىمۇ،

كۈنىگهئاخىرەت دانا كىم؟ دانا ئۆزىنى خار قىلغان،«.كىشىلهردۇرئۆتكهندەك ھاماقهت قىلىپ

ئورۇنسىز، ھهۋەسكه ئهگهشكهن-ھاۋايى ھاماقهت كىم؟ ھاماقهت .تهييارلىق قىلغان كىشىدۇر

الله بۇ سۆز خۇددى ھورۇن، بىكار تهلهت يۈرۈپ، « ئارزۇ-ئارمانالرنى كۆپ قىلغانالردۇر».

قهلبىگه ئىلىم-ئىرپان بىلهن ئىلھام سالغان زات، مىنىڭ قهلبىمگىمۇ سېخىيدۇر، پهيغهمبهرلهرنىڭ

شۇنداقال تىجارەت، شۇنداق قىلىدۇ»دەپ خام-خىيال قىلغان كىشىنىڭ سۆزىگه ئوخشايدۇ.

بهزى بهندىلىرىگه ئىگىسى، «الله ئاسمان-زېمىننىڭ دېھقانچىلىق، تۈرلۈك كهسىپلهرنى قىلماي تۇرۇپ،

مال-دۇنيا ئاتا قىلىدۇ» دەپ ئوياليدىغان خىيالپهرەسلهرنىڭ ئاتا قىلغاندەك، ماڭىمۇ ئۇشتۇمتۇت

بۇ ئىككى كىشىنىڭ سۆزىنى ئاڭلىساڭ مهسخىرە قىلىشىڭ تۇرغانال گهپ، سهنمۇ سۆزىگه ئوخشايدۇ.

. تىلىسهڭ، ئاقىلالر قىلمىشىڭغا قاراپ كۈلىدۇىنىسئهپۇ قىلماي تۇرۇپ خۇدانىڭ يسهئى

[پايدا بهرمهيدۇھېچنېمىسى باشقا سهئىسىدىنئىنساننىڭ [: مۇنداق دەيدۇساڭاالله سىلهر قىلغان ]

.نېئمهت ئىچىدە بولىدۇھهقىقهتهن ياخشىالر كاتتا []مۇكاپاتلىنىسىلهرقىلمىشىڭالرغا قاراپ

ىنىھهرىكىت يۆلىنىپ تۇرۇپ، لىقىغايسېخىالله نىڭدۇنيا تهلهپ قىلغان كىشى، -ئىرپان، مال-ئىلىم

ئوخشاش ئاخىرەت كۈنىگىمۇ مهبلهغ سهنمۇ ئۇنىڭغا ، تۇرىدۇداۋاملىق ئىزچىل تۈردە ئالغا باس

.توپلىغىن

الله رەھمهت ۋە شهپقىتىمۇ ئوخشاشقۇ» دەپ ئالدانمىغىن. بىر، «دۇنيا-ئاخىرەتنىڭ پهرۋەردىگارى

يوقالماس ئارقىلىق مهڭگۈ بىر نهچچه زامان تىرىشقان سهۋرىڭ نىڭ رەھمىتى پهقهتال سېنىڭ

مانا بۇ الله نىڭ رەھمهت ۋە شهپقهت يولۇڭنى ئاسانالشتۇرۇپ بېرىشتۇر. جهننهتكه ئېرىشىش

.خىيالىنى قىلمىغىنھۇرۇنالرنىڭئىپادىسىدۇر،

تېرىمىغان ئىرادىلىك، دانىشمهن، سالىھالر، سىددىقالر ۋە پهيغهمبهرلهرنى ئۆزۈڭگه ئۈلگه قىلغىن.

تهقۋادار بولغان جىھاد قىلغان، روزا تۇتقان،،ناماز ئوقۇغان«.ا قىلمىغىن دەپ تاميىغىمهنزىرائهتنى

51

.دەپ ھهسرەت چهكمىگىن»قىلىنىدىكهنمهغپىرەت گۇناھىمبولسام

يۈرەكنىڭتاشقى ئهزانىڭ قىلمىشلىرىغا بۇ قىلمىشالردىن تاشقى ئهزالىرىڭنى يىراق تۇتقىن،يۇقارقى

پاك ڭنىىكىرۈيالىرىڭنى گۇمراھلىقتىن ساقلىماقچى بولساڭ، تاشقى ئهز.تهسۋىرلهنگهنئوبرازلىرى

بۇ گۆش ياخشى بولسا، پۈتكۈل ئهزا ياخشى بىر پارچه گۆش، يۈرەك تهقۋالىقتۇر. بۇ باتىنى تۇتقىن،

يۈرەكنىئاۋۋال ن، قىلىش ئۈچۈئىسالھ ئهزالىرىڭنى .بۇزۇلىدۇ ئهزا لۈتكۈپبۇزۇلسا يۈرەكبولىدۇ،

.ئىسالھ قىلغىن

جىنايهتلىرى توغرىسىداقهلبنىڭ

تازىالش ئۈچۈن بهكمۇ ئۇزۇن ۋاقىت بۇ رەزىللىكتىن كۆپ. قهلبنى ناچار سۈپهتلهر ناھايىتىمۇ قهلبتىكى

.مهۋجۇدئۇسۇلىمۇبۇنى ساقايتىش لىكىن كېتىدۇ،

ن قااليمىقان دۇنيا قىزغىنلىقى ئهۋجىگه چىققانلىقى ئۈچۈكىشىلهرنىڭا، ئومۇمهن قىلىپ ئېيتقاند

.توختاۋاتىدۇيۈرەكنىڭ كېسىلىنى ساقايتىش قىيىنغا

.ئۆتتۇق توختىلىپ تهپسىلىيناملىق كىتابىمىزدا »دىنى ئىلىمنىڭ گۈللىنىشى«توغرىلىق بۇ

مهنبه باشقا رەزىل سۈپهتلهرگه ئهمدى بۇ يهردە رەزىللىكىدىن يىراق تۇرۇشنى ئهسكهرتىپ ئۆتىمىز.

ئۆزىدىن خۇرسهن بولۇش ۋە ئهجهبلىنىش، رىياكارلىق، ھهسهتهررەزىللىكلتراگېدىيهلىكبولىدىغان

بولۇپ، ئىمكان قهدەر بۇ رەزىللىكتىن قهلبىڭنى تازلىيالىساڭ، قالغان ناچار سۈپهتلهردىن

. ،باشقىسىدىن ئهلۋەتته ئاجىز كېلىسهنچىقىرالمىساڭبۇنى روياپقا .ساقلىنااليسهن

ئىگهللهشتىكىئىلىم ،بولىدىكهنتۇيغۇسى هبلىنىشئهجرىيا،قهلبىڭدە ھهسهت،،ئۇنۇتماشۇنى

ئۈچ «:دېگهنپهيغهمبهر ئهلهيھىسساالم مۇنداق .لهشمهيدۇيلىهئهمدەرھهقىقهت نىيىتىڭياخشى

ئىنساننىڭ-3كۆڭۈلنىڭ مهيلىگه ئهگىشىش،-2ئاچ كۆزلۈك،-1خىل ئىش ئىنساننى ھاالك قىلىدۇ،

».مهغرۇرلىنىشىئۆزىدىن

كىشى قولىدىكى نهرسىگه چىڭلىق قىلىدۇ، بېخىل ئاچكۆزلۈكنىڭ بىر قىسمى. ھهسهتكه كهلسهك، بۇ

ھهسهتخور ھه! قهبىھ ، ئاچكۆز دېگهن پهزىلگه كۆزى قىيمىغان ئادەم نېمه خهزىنىسىدىكى اللهنىڭ

52

ياكى بىرەر كىشىنى مهرىپهتنى باشقىالرغا ئىنائم قىلسا-ئىلىم، دۇنيا-مالخهزىنىسىدىكىئۆز الله كىشى

، ئهتسهبهخشقايسى بىر پهزلى بىلهن بهندىلىرىنىالله ئىشقىلىپ ،رىشتۈرسهېئىالرنىڭ قهلبىگه باشق

پهسهندىلىكبۇنىڭدىنمۇ ئارتۇق .شىنى ئوياليدۇىلى شۇ ئىنائمنىڭ يوق مهيلىكىئېرىشهلمىسىمۇئۆزى

!بوالمدۇ

تۇنئوت ئوويا گھهسهت ياخشىلىقنى «:دېگهنشۇنىڭ ئۈچۈن پهيغهمبهر ئهلهيھىسساالم مۇنداق

ئۇ الله چۈنكى .ئىچىدە ياشايدۇئازاب ھهسهتخور داۋاملىق رەھىمسىز .»كېتىدۇيهپ يىگهندەك

كىشىنىڭ تونۇشلىرى ۋە تهڭتۇشلىرىغا ئىنائم قىلغان ئىلىم-ئىرپان، مال-دۇنيا، مهنسهپلهر داۋاملىق

لىكىن .ە ئۆتىدۇئىچىدئازاب داۋاملىق ئۇ شۇنىڭ ئۈچۈن .تۇرىدۇچېلىقىپكۆزىگه ئۇنىڭ

مۇسۇلمان كىشى ئۆزى ياخشى كۆرگهن نهرسىنى .ئېچىنىشلىقتۇربهك تېخىمۇئاخىرەتنىڭ ئازابى

مۇسۇلمانالر .يېتهلمهيدۇماھىيىتىگه ئىماننىڭ كۆرمىگىچىلىكدوستىغا، پۈتكۈل مۇسۇلمانالرغا ياخشى

بىرىنى چىڭىتىپ -بىررمۇسۇلمانال.خۇشاللىق ۋە كۆڭۈلسىز كۈنلىرىدە ھهمنهپهس بولىشى الزىم

قايسى بىر ئهزا ئاغرىسا پۈتۈن جىسىمدا تۇرىدىغان كېسهككه، شۇنداقال بىرتهنگه ئوخشايدۇ.

قهلبىڭدە بۇنداق ئامىلالر مهۋجۇت بولسا ، پايدىسىز ئىلىم بىلهن مهشغۇل .قوزغايدۇرېائكسىيه

.بولماي بۇنىڭدىن قۇتۇلۇشنىڭ ئامالىنى قىلغىن

(چوڭ شېرىك، كىچىك بىرسىدۇر. بولۇپ، ئىككى شېرىكنىڭ رىياكارلىققا كهلسهك، بۇ يوشۇرۇن شېرىك

قهلبىگه كىشىلهرنىڭئۈچۈن ئېرىشىش مهنسهپكه يبۇ ئالى)بۆلۈنىدۇدەپ ئىككى قىسىمغا شېرىك

ھالدا كۆڭۈلنىڭ كهينىگه مهنسهپنى ياخشى كۆرۈش تراگېدىيىلىك ئىمتىياز تىكلهشنى ئارزۇ قىلىدۇ،

بهندىنى يهنىال بهندە ھاالك قىلىدۇ. تاماسىدا ۋەيران بولغان. نوپۇز كۆپىنچه كىشىلهر كىرگهنلىكتۇر.

ئادەتتىن باشقا نۇرغۇن ئىلىم،-ئۆرپئۇالر قىلىۋاتقان . بىلهن مۇئامىله قىلسا بوالتتى ئىنسابكىشىلهر

ئىنساننىڭ بۇمۇ.ئۈچۈن قىلىدۇئېرىشىشئېتىبارىغاباشقىالرنىڭ ھۆرمهت ئىشلىرىنىمۇئىبادەت

.ئهمىلىنى ھاالك قىلغۇچى تۇيغۇالرنىڭ بىرىدۇر

:شهھىد. ھهيدىلىدۇدەۋزەخكهقىيامهت كۈنى شهھىد بولغان كىشى «:دېيىلگهنھهدىسته مۇنداق

53

سهن باشقىالر ئهجهب باتۇر ئىكهن :الله. دەيدۇ؟ئىشنېمه مهن شهھىد تۇرۇپ بۇ !ئى پهرۋەردىگار

غازى، ھاجى، ئۇنىڭغا ئوخشاش ئالىم، مۇكاپاتىڭدۇر». سېنىڭ دەپ جىھاد قىلدىڭ، ئاشۇ دېسۇن

.دۇىدىيىل شۇنداق قارىالرغىمۇ

بۇ خىل كىشى .كېسهلئېغىربۇمۇ بىر خىل پهخىرلىنىش تۇيغۇسىغا كهلسهك،،مهغرۇرلىنىشكىبىر،

تىلدىكى بۇنىڭ .مهسخىرە كۆزى بىلهن قارايدۇباشقىالرغا تۆۋەن،مهغرۇر كۆزى بىلهن،ئۆزىگه چوڭ،

ئىبلىس لهنىتى توغرىسىدا قۇرئاندا زىكىر قىلىپ الله خۇددى .دىن ئىبارەتتۇر»مهنمهن،«نهتىجىسى

ياخشى،)ئىنساندىن(مهن ئۇنىڭدىن [ئۆتكهندەك،

[ ئۇنى اليدىن ياراتتىڭ ئهمهسمۇ؟ئوتتىن،مېنى

سۆھبهت،.ارەتتۇرئىبئۆزىنى چوڭ تۇتۇشتىنتۆر تالىشىش،بولسا ،سورۇندىكى ئىپادىسى ئهنجۇمهن

مۇتهكهببىر. دەپ ئويالپ چوڭچىلىق قىلىشتۇرقىلىنىپ كىتهمىكىسۆزۈم رەت بولسا، سۆزدە -گهپ

كىمكى .تېگىدۇئۆزى باشقىالرغا نهسىھهت قىلسا قوپال ؛ نهسىھهت قىلىنسا يىرگىنىدۇئۆزىگه كىشى

ئېسىل ھۇزۇرىدا كىشى اللهنىڭ ئېسىل بۇ مۇتهكهببىردۇر. ئۆزىنى باشقىالردىن ياخشى ھېساباليدىكهن،

سېنىڭ بولغانالردۇر، بۇ غهيب ئهھۋال، شۇنداقال بۇ ئىنساننىڭ ئاخىرقى ھاياتىغا مۇناسىۋەتلىك.

باشقىالرغا دىققهت قىلغاندا ئۆزۈڭنى ئۆزۈڭنى باشقىالردىن ياخشى دەپ قارىشىڭ بهكمۇ نادانلىقتۇر.

.ئېرىشىسهنتكه شۇ ئهھۋالدا ھۆرمه،شۇ كىشىدىن تۆۋەن دەپ ئويلىغىن

چۈنكى مهن ، شهكسىز مهندىن ياخشى، گۇناھ قىلىپ باقمىدىتېخىچهبۇ ، كۆرگىنىڭدەكىچىك بالىنى

ئىدىيهدە بولغىن. نۇرغۇن گۇناھالرنى قىلدىم دېگهن

قۇلچىلىق اللهغا چۈنكى مهندىن خىلىال بۇرۇن بۇ كىشى مهندىن ياخشى،،چوڭالرنى كۆرگهندە

.ا بولغىنقاراشتدېگهنقىلىۋاتىدۇ

نىشانغا يېتهلمىگهنمهن كۆزلهپ ،ئېرىشتىبىلىمگه ئېرىشهلمىگهن بۇ كىشى مهن ،ئالىمنى كۆرگهندە

ئېسىڭدىن چىقارمىغىن. يهتتى، قانداقمۇ ئۇنىڭغا ئوخشاش بوالي دېگهننى

مهن بىلىپ تۇرۇپ جىنايهت بىلىمسىزنى كۆرگهندە، بۇ اللهغا بىلمىگهن ھالدا ئاسىي بولدى،

54

،ئاياغلىشىدۇبىلهن نېمهئاخىرقى ھاياتىم .تۇرغۇزدىدەلىل ئېنىقزىينىمغانىڭ ېمالله ، ۈمئۆتكۈزد

.قاراشتا يۈرگىندېگهن؟بۇنىڭچۇ

ئىلگىرىكى ئاخىرى ياخشى بولۇشى مۇمكىن، بهلكى بۇ مۇسۇلمان بولۇپ،،كاپىرنى كۆرگىنىڭدە

مېنى الله ئازدۇرۇپ كاپىر قىل سۇغۇرۇلغاندەك يوقۇلىشى ئېھتىمال. گۇناھى خۇددى خېمىردىن

شهقىبولۇپ، مهن كىشىلهردىن خهتهرلىك بوالمدۇ، ئۇ ياخشى مۇباسقۇچ، ئاخىرقى تهمدۇىقىلىۋ

قهلبىڭدىن كىبىر قىيامهت كۈنى .خىيالنى كهلتۈرگىندېگهنبىلىدۇالله ، بوالمدىمكىشىلهردىن

بۇ .كېتىدۇ چىقىپ لگىنىڭدەىبرەۋىشته ي كىمنىڭ چوڭ ئىكهنلىكىنى ھهقىقىھۇزۇرىدااللهنىڭ

ئاخىرقى ھالىتىم چوڭچىلىق قىلماي،بهندىلىرىگهاللهنىڭ.ئىنساننىڭ ئاخىرقى ھاياتىغا باغلىق

ھازىرقى ئىمانىڭ كهلگۈسىدىكى ئۆزگىرىشكه ياخشى. بولغىنىڭ ئهندىشىدە قانداق بوالركىن دېگهن

الله قهلبلهرنى ئۆزگهرتىپ تۇرغۇچىدۇر، خالىغان كىشىنى ھىدايهت قىلىدۇ، ۋەكىللىك قىاللمايدۇ.

.كۆپناھايىتىمۇ كىبىرلىك ھهققىدىكى ھهدىسلهر ،ھهسهت، رىياكارلىق.ئازدۇرىدۇخالىغان كىشىنى

.بۇ توغرىسىدا بىر ھهدىس كۇپايه

ئى ئۇ كىشى مۇئاز ئىبنى جهبهلگه مۇنداق دېگهن: ئىبنى مۇبارەك بىر كىشىدىن رىۋايهت قىلىدۇ،

مۇئاز، دېدىكىئۇ كىشى .هر ئهلهيھىسساالمدىن ئاڭلىغان بىر ھهدىس سۆزلهپ بهرگىنپهيغهمب!مۇئاز

پهيغهمبهر «:دېدىيهنه توختاپ مۇنداق دېسهمتوختىماسمىكىن.ئاڭالپ يىغالپ كهتتىسۆزۈمنى

ئېسىڭدە ئى مۇئاز، ساڭا بىر گهپ قىلىمهن. ئاڭلىغان ئىدىم: ئهلهيھىسساالمنىڭ مۇنداق دېگىننى

قىيامهت ساقلىيالمىساڭ، ناۋادا ئېسىڭدە چىڭ ساقلىساڭ، ساڭا قىيامهت كۈنى مهنپهئهت قىلىدۇ،

يهتته ئىلگىرى، يارىتىشتىن زېمىننى-ئاسمانالله ، مۇئازئى . ئىسپاتىڭ ئۈزۈلۈپ قالىدۇ-كۈنى دەلىل

ئىشىك ھهربىر ئاسمانغا بىردىن پهرىشتىنىياراتقان،زېمىننى-ئاندىن ئاسمانپهرىشتىنى ياراتقان،

پهرىشتىلهر كهچته خاتىرىلىگۈچىبهندىلهرنىڭ ئهمىلىنى زېمىندىكى.باققۇچى قىلىپ تهيىنلىگهن

ياخشى ئهمهل قىلدى دەپ ئويالپ،بۇ بهندە ھهقىقهتهن كۆپ، خاتىرىلهپبهندىنىڭ ئهمىلىنى

قناپ بۇ ئهمهلنىڭ خۇددى قۇياشتهك پارالپ تۇرغان نۇرى چا.ئاسمانغا ئىلىپ چىقىدۇبىرىنچى

55

مهن غهيۋەتكه ئىگه ئىشىك باققۇچى پهرىشته: بۇ ئهمهلنى ئىگىسىنىڭ يۈزىگه ئېتىڭالر. تۇرىدۇ.

ئۆتكۈزمهسلىكمنىئهمىلىنىغهيۋىتىنى قىلغان كىشىنىڭ كىشىلهرنىڭپهرۋەردىگارىم .پهرىشته

كۆرسىتىدۇ، پهرىشته ئۇنىڭ ياخشى پهرىشتىلهر بۇ كىشىنىڭ ئهمىلىنى خاتىرىلىگۈچى بۇيرۇغان، دەيدۇ.

ھهم كۆپ ئىكهنلىكىنى كۆرۈپ ئۆتكۈزۈۋېتىدۇ.

ئىككىنچى ئاسمانغا كهلگهندە، ئىشىك باققۇچى پهرىشته: بۇ ئهمهلنى ئىگىسىنىڭ يۈزىگه ئېتىڭالر.

ي مهقسهت قىلىپ ئهمهل قىلغان،وئابر-بۇ كىشى يۈز.مهن مهغرۇر ئىشالرغا ئىگه پهرىشته

، بۇيرۇغانزمهسلىكىمنىۈئۆتكپهخىرلهنگهن كىشىنىڭ ئهمىلىنى كىشىلهرگهسورۇنالرداپهرۋەردىگارىم

روزا قاتارلىق ئهمهللىرىنىڭ چاقناپ سهدىقه،پهرىشته ئۇ كىشىنىڭ ناماز،خاتىرىلىگۈچى.دەيدۇ

ئاسمانغا كهلگهندە، ئۈچىنجى.ۇتىدېئۆتكۈزىۋشۇنىڭ بىلهن ،كۆرسىتىدۇتۇرغان نۇر ھالىتىنى

مهن كىبىر ئىشلىرىغا ئىگه بۇ ئهمهلنى ئىگىسىنىڭ يۈزىگه ئېتىڭالر. مۇئهككهل پهرىشته: توختاڭالر،

تۈرلۈك ئولتۇرۇشالردا كىشىلهرگه كىبىرلىك قىلغان كىشىنىڭ ئهمىلىنى پهرۋەردىگارىم.پهرىشته

ھهج،روزا،ناماز ،تهسبىھ،-زىكىرپهرىشتىلهرخاتىرىلىگۈچى.دەيدۇبۇيرۇغان،زمهسلىكىمنىۈئۆتك

پارالق ، سادا ياڭراپ تۇرغان ھالدا-ئهكسبۇنىڭدىن .كېلىدۇىق ئهمهللىرىنى ئىلىپ قاتارلئۆمرە

: ئاسمانغا كهلگهندە مۇئهككهل پهرىشته تۆتىنجى.تىدۇېئۆتكۈزۈۋيهنه يۇلتۇزدەك چاقنايدۇ،

ئىگه ئهجهبلىنىشكه مهن .ق، بهللىرىگه ئېتىڭالرا ئىگىسىنىڭ يۈزىگه، قورسبۇئهمهلنىتوختاڭالر،

پهرۋەردىگارىم بۇنىڭ ئهمىلىنى ئۆتكۈزمهسلىكنى بۇ بىر ئىش قىلسا بۇنىڭدىن ئهجهبلىنهتتى. پهرىشته.

.ئۆتكۈزىۋېتىدۇ.دەيدۇبۇيرۇغان،

پهرىشتىلهر بهندىنىڭ ئهمىلىنى خۇددى ئائىلىسىگه يۆتكهپ خاتىرىلىگۈچى:ئېيتتىالله رەسۇلۇل

بۇئهمهلنىتوختاڭالر، :ككهل پهرىشتهمۇئه. ئاسمانغا ئېلىپ چىقىدۇبهشىنجىقىزدەك مېڭىلغان

بۇ ئۆزىگه مهن ھهسهتكه ئىگه قىلىنغان پهرىشته. بهندىنىڭ يۈزىگه ئېتىپ، بوينىغا يۈكلهپ قويۇڭالر.

ئېرىشكهن كىشىلهرگه ھهسهت پهزلىگهۋە ئىبادەتتىن ئۆگهنگهنئوخشاش ئهمهل قىلغان، ئىلىم

ئۆتكۈزمهسلىكىمنىردىگارىم بۇنىڭ ئهمىلىنى پهرۋە. چۆچهك قىالتتى-ئارقىسىدىن سۆز، قىالتتى

56

.ئۆتكۈزىۋېتىدۇ، ، دەيدۇبۇيرۇغان

پهرىشتىلهر بهندىنىڭ ناماز، روزا، زاكات، ھهج، خاتىرىلىگۈچى:پهيغهمبهر ئهلهيھىسساالم ئېيتتى

توختاڭالر، بۇ :مۇئهككهل پهرىشته. ئاسمانغا ئېلىپ چىقىدۇئالتىنجى قاتارلىق ئهمهللىرىنى ئۆمرە

زىيانغا ئۇچرىغان بهندىلىرىگه ئىچ الله نىڭكىشىبۇ.مهلنى ئىگىسىنىڭ يۈزىگه ئېتىڭالرئه

شهپقهتكه ئىگه پهرىشته، پهرۋەردىگارىم بۇنىڭ ئهمىلىنى -مهن رەھىم .تىلاليتتى، بهلكى ئاغرىتمايتتى

.ۇئۆتكۈزىۋېتىد.دەيدۇبۇيرۇغان،ئۆتكۈزمهسلىكى

پهرىشتىلهر بۇ بهندىنىڭ ناماز، روزا، ھهرخىل اتىرىلىگۈچىخ:پهيغهمبهر ئهلهيھىسساالم ئېيتتى

سهدىقه، جىھاد، تهقۋالىق قاتارلىق ئهمهللىرىنى قۇياشتهك چاقنىغان، ھهسهل ھهرىسىنىڭ ئاۋازىدەك

ئاسمانغا ئېلىپ يهتتىنجىقىلىپ، ھهمراھسادا ياڭرىغان ھالدا ئۈچ مىڭ پهرىشتىنى ئهكسبىرخىل

ئېتىڭالر ، قهلبىنى گهتېنىيۈزىگه ۋە ئىگىسىنىڭئهمهلنىبۇتوختاڭالر، :همۇئهككهل پهرىشت.كېلىدۇ

.ئۆتكۈزمهيمهن ھهرقانداق ئهمهلنى كۆزلىمىگهنمهن پهرۋەردىگارىمنىڭ رىزالىقىنى .پېچهتلىۋېتىڭالر

قهلبىدىن ئورۇن پهقىھلهرنىڭۋەئۆلىماالردەرھهقىقهت ، كۆزلىمىگهننى الله بىلهن ئهمىلىبۇئۇ

زمهسلىكىمنىۈئۆتكپهرۋەردىگارىم بۇنىڭ ئهمهلىنى .شنى، يۇرتىدا نام ئېلىشنى كۆزلىگهنلىېئ

الله ئهمهل رىيادۇر، رەۋىشته قىلىنمىغان سهمىمىي الله رىزالىقىنى ئارزۇ قىلىپ، بۇيرۇغان.

پهرىشتىلهر خاتىرىلىگۈچى:ئېيتتىرەسۇلۇلالھ.قىلمايدۇ دەيدۇقوبۇل ئهمهلىنى رىياخورالرنىڭ

تهسبىھ قاتارلىق -زىكىر،ورلۇقغجىمئهخالق،گۈزەل،ئۆمرەھهج،روزا،، زاكاتهندىنىڭ ناماز،ب

ىنىڭ تۇتاشقان توسمھۇزۇرىغىچىلىكالله نىڭئىبادەتلىرىنى ئېلىپ چىقىدۇ، ئاسماندىكى پهرىشتىلهر

ارەك ھۇزۇرىدا مۇبالله نىڭ ئهمدى پهرىشتىلهر .قىلىدۇئېالن پهرىشتىلهرگه لۈپۇتكئېچىلىشى ئۈچۈن

تۇرۇپ بهندىنىڭ ئىخالس بىلهن ياخشى ئهمهل قىلغانلىقىنى تهرىپلهپ گۇۋاھلىق بىرىدۇ. الله

سىلهر بهندەمنىڭ ئهمهللىرىنى خاتىرىلىگۈچى پهرىشتىللىرىم، مهن بهندەمنىڭ قهلبىنى ئېيتىدۇكى:

، باشقا مهقسهت ىگهنكۆزلىمرىزالىقىمنىئۇ بۇ ئهمهلى بىلهن مىنىڭ . كۆزىتىپ تۇرىمهنھهرۋاقىت

بولسۇن،ىزملهنىتىۋە بىزنىڭ سېنىڭ ئۇنىڭغا :پۈتكۈل پهرىشتىلهر.بۇنىڭغا لهنهت، دەيدۇئىزدىگهن،

57

.ئوقىشىدۇ زاتالر لهنهت دىكىبۇ كىشىگه يهتته ئاسماندىيىشىدۇ،

قانداق قۇتۇلىمهن؟مۇئاز ئهلچىسى، مهن الله نىڭسهنغۇ !رەسۇلۇلالھئى : ئېيتتىمۇئاز

بولسا ماڭا ئى مۇئاز! ناۋادا ئهمهلىڭدە نۇقسانلىق مهۋجۇت پهيغهمبهر ئهلهيھىسساالم دېدى:

ھهرگىزمۇ ، يۇكلىگىنئۆزۈڭگهگۇناھىڭنى .ساقلىغىنقېرىنداشلىرىڭدىنقارىتىلىڭنى .نئهگهشكى

شقىالردىن بائۆزۈڭنى.قىلمىغىنھېسپاك ئۆزۈڭنىباشقىالرنى ئهيىبلهش بىلهن .يۈكلىمىگىنباشقىالرغا

ئولتۇرىشىڭدا.ئارىالشتۇرمىغىن، دۇنيا ئىشلىرىنى ئاخىرەت ئىشلىرىغا تۇتمىغىننۈستۈئ

يېنىڭدا بىر كىشى تۇرسا يهنه بىر مۇتهكهببىرلىك قىلمىغىن، باشقىالر بۇ ناچار ئهخالقىڭدىن يىرگىنىدۇ.

سهندىن نهرسىلىرىڭ چوڭچىلىق قىلمىغىن، دۇنيا ۋە ئاخىرەتنىكىشىلهرگه. پىچىرلىمىغىنشهخسكه

نى تىلىپ ې سئىلغىلىرىخنىڭازو دكۈنى قىيامهت ،يايمىغىنچاۋىسىنى كىشىلهرنىڭ.توزۇپ كېتىدۇ

.قىلىۋېتىدۇپارە -پارە

قاتتىق تارتىپ ئالغۇچى پهرىشتىلهر بىلهن قهسهمكى، ‹كۇففارالرنىڭ جانلىرىنى› الله مۇنداق دەيدۇ:

-2-1 نازىائت [سۈرە ‹مۆئمىنلهرنىڭ جانلىرىنى› سىلىق ئالغۇچى پهرىشتىلهر بىلهن قهسهمكى.

]ئايهت

بىلهمسهن؟،نېمه بۇالر مۇئازئى

؟نېمهبۇالر رەسۇلۇلالھ، ئى ،ئانام پىدا بولسۇن-ئاتا:دېدىمكى

ئايرىيدىغان ئىلغۇالر. سۆڭهكتىن گۆشىنى بۇ دوۋزەخته پهيغهمبهر ئهلهيھىسساالم دېدىكى:

پىدا بولسۇن، بۇنىڭغا كىم تاقهت قىاللىسۇن؟ بۇ ئازابتىن اڭائانام س-تائارەسۇلۇلالھ،ئى :دېدىمكى

كىم قۇتۇالاليدۇ؟

. كىشى ئۈچۈن بهكمۇ ئاسانالله ئاسانالشتۇرغان ،بۇ مۇئازئى :پهيغهمبهر ئهلهيھىسساالم ئېيتتى

انئوقۇيدىغ كۆپ مۇئازدەكمۇشۇ ھهدىسكه ئاساسهن قۇرئاننى :ھهدىس رىۋايهت قىلغۇچى ئېيتتى

.كىشىنى كۆرمىدىم

ئهخلهقالرنىڭ بۇ رەزىل :بىلگىنكى.ئى ئىلىم ھهۋەسكارى بۇ خىسلهتلهرنى مۇالھىزە قىلىپ باققىن

58

ۋە پهخىرلىنىش ئۈچۈن بهسلىشىشئىلىمنى بىر سهۋەب،-قىلىشىدىكى بىردىنبېكىنىپيۈرەكته

كىشى داۋاملىق بۇ ھاالكهتكه ھفهقى ئهمما ، ساۋاتسىز كىشى بۇ ئهخالقتىن تولىمۇ يىراق.ئۈگۈنۇشتۇر

خىسلهتتىن قانداق قۇتۇلۇشنى ۋە قهلبىڭنى تراگېدىيهلىكبۇ .ئوبدان ئويالنغىن.ئۇچراپ تۇرىدۇ

مۇھىممۇ؟ ياكى كىبىرلىك،ئۆگهنگىنىڭنى ، ئاخىرەتكه قانداق تهييارلىنىشتازىالشنىقانداق

هۋەب بولىدىغان ئىلىمنى ئىگىلىگهنئهجهبلىنىش قاتارلىق ناچار ئهخالققا سھهسهت،رىياكارلىق،

مۇھىممۇ؟بولغىنىڭھاالك بولغۇچىالر بىلهن ۋەيران

بۇنىڭ ئاساسلىق كۆچىتى قهبىھ رەزىللىكنىڭ مهنبهسى،يۈرەكتىكى ئىللهتتۈرلۈكچ ۈبۇ ئ:بىلگىنكى

«:ئهلهيھىسساالم مۇنداق دېگهنرەسۇلۇلالھشۇنىڭ ئۈچۈن .كۆرۈشتۈردۇنيانى بهكمۇ ياخشى

ئاخىرەت _دۇنيا، مۇشۇنداق بولسىمۇ.»خاتالىقنىڭ ئاساسىپۈتكۈلكۆرۈشيانى ياخشى دۇن

ناۋادا دۇنيا قىزغىنلىقى بىلهن ئىنتىلسه بۇ ھاالكهت .زىرائهتكاربىر -تهييارلىقى ئۈچۈن بىردىن

.مهيدانىدۇر

بۇنى .مىسىدۇر بۇ ھىدايهت مۇقهددى،يوليورۇقيۈزەكىه،بۇ تهقۋادارلىق ئىلىم ھهققىدە قىسقىغىن

بولغىنىڭنى تهقۋالىقنىڭ چوڭقۇر قاتلىمىغا قانداق ئېرىشمهكچى ئۆزۈڭنى كۆندۈرسهڭ، سىناپ كۆرۈپ

. قىلغىنمۇراجهتناملىق كىتابقا »دىنى ئىلىمنىڭ گۈللىنىشى«خىيال قىلساڭ

قهلبىڭنىڭ چوڭقۇر قاتلىمىنى تهقۋالىق بىلهن بېيىتقىنىڭدا، الله بىلهن ئاراڭدىكى توسما كۆتۈرۈلۈپ

الله ، نۇرلىرى ئېتىلىپ چىقىدۇھېكمهتبولىدۇ، قهلبىڭدىن ن هناماي مهرىپهت نۇرلىرى ساڭاكېتىدۇ،

دەۋرىدە بولمىغان تائىبىنالر،كىرام قۇدرەت كامالىتىنىڭ سىرلىرى ئايدىڭلىشىدۇ، ساھابه نىڭ

ئۇقۇم-قاراش ۋە بىلىملهر ئاسانلىشىدۇ. يېڭى ئىلىمالرنى تۆۋەن ھېساباليدىغان دەۋردىكى كېيىنكى

بۇ سهن ئۈچۈن زور ،ئىگهللىسهڭسۆز ئارقىلىق -پايدىسىز گهپ، ئورۇنسىزمۇنازىرەئىلىمنى رىيا،

،ياشايدىكهنسهنزەبۇن ھالدا -تولىمۇ خار، چارچىتىدىكهنسهنئۇزۇن يىل ئۆزۈڭنى.مۇسىبهت

. قىلغىنخالىغىڭنىئۇنداقتا

دۇنيانى دىن .ئاخىرەتتىن مهھرۇم قالىسهنبويسۇنمايدۇ، دىن ساڭا ،دىن بىلهن دۇنيا كۆزلىسهڭ

59

ئۈچۈن تىئهمهنپهئىككىلىسىدىن مهھرۇم قالىدۇ، دۇنيانى دىننىڭ كىشىدىگهنئارقىلىق ئىز

چهكلىمىسىدىن ، بويسۇنۇشبۇيرۇقىغااللهنىڭمانا بۇ .تاشلىغان كىشى ئىككىلىسىدىن ھۇزۇرلىنىدۇ

باشاليدىغان ھىدايهت يۆنىلىشىگههن بولغان مۇئامىله بىلالله يىراق تۇرۇش بىلهن بىرگه،

سۆھبهت بولۇش توغرىسىدا مۇھىم مھه، بىلهن مۇئامىله قىلىشكىشىلهرتۆۋەندە .دۇررىكهلىمىلى

.بايان قىلىپ ئۆتىمىزمهسىلىلهرنى

قىسىمئۈچىنجى

خالىق ۋە خااليىق بىلهن مۇئامىله قىلىش ۋە

60

اھهمسۆھبهت توغرىسىد

)ناھايىتى شهپقهتلىك ۋە مېھرىبان الله نىڭ ئسمى بىلهن باشاليمهن(

ھايات ۋە مامات مهزگىللىرىدە سهندىن ، ئويغاق، سهپهر، ئۇيقۇهت،دەرھهقىقهت مۇقىم ھال،بىلگىنكى

.غهمگۇزاردۇرئهسلىسهڭ .ۋەتائاالدۇرسۇبھانهھۇئايرىلمايدىغان ھهمراھ خالىق سېكۇنت–مىنۇت

قاچان پهرۋەردىگارىمنىڭ ھهققىنى ، ئهسلىگهن كىشىنىڭ ھهمراھىمېنىمهن «:ق دەيدۇمۇنداالله

ساھىبىدۇر» دەپ قهلبىڭ غهمدىن سۇنسا، شهپقهت رەۋىشته ئورۇندىيالمىدىم تولۇق

قېشىدىمهن» «مهن مېنى دەپ قهلبى سۇنغۇچىالرنىڭ الله ئېيتىدۇ:

تاشالپ اللهنى دوست تۇتقان بوالتتىڭ. كىشىلهرنى بولساڭ، تونۇغان ھهقىقى رەۋىشته اللهنى

ئازراق ۋاقىتنى پهرۋەردىگار بىلهن مۇناجات كېچه-كۈندۈزنىڭ بېرەلىسهڭمۇ، ۋاقىتىڭنى پۈتكۈل

بىلهن قانداق مۇئامىلىدە پهرۋەردىگار، مۇشۇ ۋاقىتتا.بهلگىلىگىندىغان قىلىپ ى لهززەت ئال،ئهيلهپ

غهمنى بىر نۇقتىغا :تۆۋەندىكىچهئهخالقلىرى -ئهدەببۇنىڭ.زۆرۈردۇرئۆگىنىشنىىئهدەببولۇش

ئهمىرگه بويسۇنۇپ، چهكلىمىدىن قول تهمكىن بىلهن ئولتۇرۇش،-بولۇش، تهسكىنجىمغۇرجۇغالش،

تهپهككۇر قىلىش، ھهقىقهتنى زىكىرنى كۆپ قىلىش، تهقدىرگه كۆپ ئىنتىزار بىلدۈرمهسلىك، ئۈزۈش،

.ۇندۇرۇش، ھايا بىلهن ئۆزىنى سىلىشئارتۇق ب

ئىشهنگهن ھالدا، كهسىپنىڭ ھىيلىسىدىن قول ئۈزۈش، سهۋەب بىلهن قهتئىي اللهنىڭ كېپىلىكىگه

بۇ سهندىن .بولسۇنشوئارىڭزۈندۈك-كېچهقىلىش، مانا مۇشۇ خىسلهتلهر تهۋەككۈلاللهغا

مۇئامىله ئهدەب-ئهخالقىدۇر. مىنۇت-سىكۇنت ئايرىلمايدىغان ساھىب بىلهن ئۆتكۈزىلىدىغان

سهندىن ئايرىلىپ تۇرىدۇ ئهمهسمۇ؟ كىشىلهر

بىلهن كىشىلهر، مۇاليىم، كۆتۈرۈشچانئهخالقى -ئهدەبناۋادا ئالىم بولساڭ، ئالىم كىشىنىڭ

بىراق زالىمالر (. بولمايدۇمۇتهكهببىر، ھهيۋەت تۇيغۇسى بىلهن ئولتۇرىدۇۋە ئولتۇرغاندا كهمتهرلىك

).كېرەك قىلىش مۇتهكهببىرلىكولسۇن ئۈچۈن بزەجىرئۇالرغا .بۇنىڭدىن مۇستهسنا

61

بولۇش،مېھرىبانئوقۇغۇچىغا .قىلماسلىقچاقچاقالرنى كهمتهر بولۇش، ھهزىل ئهنجۇمهنلهردە-سورۇن

، بېرىشتهربىيه كىشىلهرگهئاجىزنىڭ دەردىنى ئاڭالش، گۈزەل سۆزلهر بىلهن گالۋاڭ

دىققهت چىغا ۇسوئال سورىغمهسلىك، كۆرئېغىرسۆزنى دېگهن»بىلمهيمهن«.ئاچچىقالنماسلىق

.قوبۇل قىلىش، ھهقىقهتكه بويسۇنۇشدەلىلنىچۈشىنىش ، سوئالىنى بىلهن قاراش، ئۇنىڭ نهزىرى

پهرز«ئوقۇغۇچى.ئهدەپلهشدۇرۇس بولمىسا نىيىتى ئوقۇغۇچىنى زىيانلىق ئىلىمدىن چهكلهش،

ئوقۇغۇچىنىڭ .ولسا ئۇنى توسۇشبىلهن مهشغۇل ب»كۇپايهپهرز«بىلهن مهشغۇل بولماي، »ئهيىن

ئهيىن بىلهن شۇغۇل بولغانلىقى زاھىرى ۋە باتىننى تهقۋالىق بىلهن بېيىتقىنىدۇر. ئالىمنىڭ پهرز

ھهرىكىتىگه شۇ ھالدا ئوقۇغۇچى ئالىمنىڭ سۆز- ئهيىندۇر. پهرز تهقۋالىق بىلهن سۈپهتلىنىشى

.ئهگىشىدۇ

:ئهخالقى تۆۋەندىكىچه-زى بىلهن بولىدىغان ئهدەپناۋادا ئوقۇغۇچى بولساڭ، ئوقۇغۇچىنىڭ ئۇستا

سۆزنى ئاز قىلىش، ئۇستازى سورىمىغان مهسىلىلهر -گهپھۇزۇرىدائاۋۋال ساالم قىلىش، ئۇستازىنىڭ

گېپىگه قارشى ھالدا پاالنى كىشى ، سورىماسلىقسوئال رۇخسهت قىلمىغۇچه ، ھهققىدە گهپ قىلماسلىق

پىكرىم (بۇنداقتا مۇنداق دېگهن ئىدى دېمهسلىك، ئۆزىنىڭ قارشى پىكىرىنى بايان قىلماسلىق

سورۇندا باشقىالر بىلهن ) قالىدۇبوپدېگهن تۇيغۇ پهيدا ئىكهنئۇستازنىڭ پىكرىگه قارىغاندا توغرا

خۇددى نامازدا تۇرغاندەك تۈپتۈز، ئهدەپلىك ،بۇيان قارىماسلىق كېرەك-، ئۇيانپىچىرالشماسلىق

ئوقۇغۇچىمۇ ئورنىدىن قوپسا ، ئۇستاز سورىماسلىقسوئال ماالل ھالدا كۆپ ئۇستازى.ئولتۇرۇش الزىم

، يولدا كېتىۋېتىپ مهنزىلگه قىستۇرماسلىقسۆزلىرىگه قارىتا گهپ -سوئالقوپۇش، يۈزىسىدىنھۆرمهت

سورىماسلىق، ئۇستازنىڭ بهزى زاھىرى قىلمىشلىرى خاتا بولسىمۇ، يامان گۇمان سوئال بارغۇچىلىك

بۇ ۋاقىتتا مۇسا ئهلهيھىسساالمنىڭ . ئۇستاز ئۆزى ياخشى بىلىدۇبۇقىلمىشىنى چۈنكى .قىلماسلىق

قىلىش ئۈچۈن كېمىنى غهرق كېمىدىكى كىشىلهرنى :مۇسا ئېيتتى«.خىزىرغا ئېيتقان سۆزىنى ئهسله

كۆرۈنىشىگهمۇسا ئهلهيھىسساالم بۇيهردە ۋەقهنىڭ .»ئىش قىلدىڭ)يامان( ؟ ھهقىقهتهن تېشىۋەتتىڭمۇ

.قاراپال خاتا ئىنكار قىلغان

62

:ئهخالق تۆۋەندىكىچه -ئاناڭ بولغان تهقدىردە بۇالر بىلهن بولغان ئهدەپ-ناۋادا ئاتا

بويسۇنۇش، ئالدىدا ماڭماسلىق، يۇقىرى ئاۋازدا بۇيرۇقىغا، بېجىرىشسۆزىنى ئاڭالش، ئىشلىرىنى

ئانا ئۈچۈن ئۆزىنى -، ئاتاشتىرىشىرازى قىلىش ئۈچۈن ، خوش دېيىشچاقىرىقىغا گهپ قىلماسلىق،

قارىماسلىق، يۈزىگه ھومۇيۇپخار قىلىش، قىلغان ياخشىلىق ۋە خىزمىتىگه مىننهت قىلماسلىق،

.، رۇخسهتسىز سهپهر قىلماسلىق الزىم تۈرمهسلىكقاراپ قوشۇمىسىنى

:ئۈچ تۈرلۈك بولىدۇ نىسبهتهنكىشىلهر ساڭا ، ئهمدى شۇنى بىلگىنكى

. ناتونۇش-3.نۇش تو-2. دوست-1

:ئهخالق تۆۋەندىكىچه -ناتونۇش ئاۋام كىشىلهر بىلهن بولغان ئهدەپ

، پىچىرالشلىرىغا قۇالق سالماسلىق، ئۇالرنىڭ ئهدەپسىز سۆزلىرىنى ئارىالشماسلىقئۇالرنىڭ سۆزىگه

ئۇالرغا كۆپ ئۇچرىشىش ۋە ھاجهتمهن بولۇپ قېلىشتىن ساقلىنىش، قوبۇل ،سېلىۋېلىشبىلمهسكه

بىلهن ئاگاھالندۇرۇش سىپايىلىك -كۆرۈنۈپ قالسا ئۇالرنىڭ يامان قىلمىشىغا سىلىقئېھتىمالىىلىش ق

.بېرىش الزىم

:كېرەك ھازىرلىشىڭشهرتنىئىككى خىل توغرىلىق بۇرادەر -دوست

دوست ياراملىق كىشىلهرنى قېرىنداشلىققا 1-دوستلۇق، بۇرادەرلىك شهرتىگه اليىقالرنى ئىزدىگىن،

.ىنتۇتق

.)يولىدىدۇر(دىندىدۇرھهر قانداق كىشى دوستىنىڭ «:دېگهنپهيغهمبهر ئهلهيھىسساالم مۇنداق

».قارىسۇنكىشىلىرىگه ئارىلىشىدىغان بىرىڭالرسىلهرنىڭ

بهش خىل خىسلهتكه ئىزدىگهندە، دوست بولىدىغان ھهمدەم ئىشلىرىدا دىن ۋە دۇنيا ئۆگىنىشته،

:دىققهت قىلغىن

.ئهقىل>1

كېتىشيالغۇزلۇق ۋە ئايرىلىپ ئاقىۋىتىبۇنىڭ .هت كىشىنى دوست تۇتساڭ ياخشىلىق يوقھاماق

دوستتىن ئاقىل دۈشمهن ئهخمهق دەپ زىيان يهتكۈزۈپ قويىدۇ. ساڭا نهپ يهتكۈزىمهن بولىدۇ.

63

.ياخشى

--ئۇنىڭدىن رازى بولسۇنالله ئهلى

ناداننى دوست تۇتمىغىن ئهسال،

،ھهزەر قىل ئۇنىڭدىن بهكال

تاالي نادانالر مۇاليىم بولۇپ،

. ۋاي دوستۇم دەپاليىقىتمىدىمۇ

باھا بهر ئادەمنىڭ دوستىغا قاراپ،

ئىنسان دوستىغا ئوخشاش ھهر زامان،

باردۇر،شىىئوخشپۈتكۈل شهيئىنىڭ

دەلىلدۇر ھامان. قهلبگه قهلب-

گۈزەل ئهخالق>2

نهپسىنىڭ (ياكى شهھۋىتى قوزغالغاندانغهزەپلهنگه.تۇتمىغىنئهخالقى ناچار كىشىلهرنى دوست

.ئۆزىگه ئىگه بواللمايدۇ)ھهۋىسى مهقسهت قىلىنغانئومۇمىي

سهكراتتا تۇرۇپ ئوغلىغا ۋەسىيهت )نئۇنىڭغا رەھمهت قىلسۇالله (ئهتارىدبۇ ھهقته ئهلقهمه

،قوغدايدىغاننى ېبىرەر كىشىنى دوست تۇتماقچى بولساڭ، خىزمىتىنى قىلساڭ، س، ئوغلۇم«:قالدۇرغان

كۈن كهلسه قاچمايدىغان ئادەمنى دوست بېشىڭغا، قوشۇلىدىغانزىننهتساڭا ھهمراھ بولساڭ

سهندىن گۈزەل خىسلهت كۆرسه تهڭ ھهمكارلىشىدىغان،قولۇڭنى ياخشى ئىشالرغا سۇنساڭ.تۇتقىن

ۈڭنى سۆز.يامانلىقنى كۆرسه چهكلهيدىغان كىشىنى دوست تۇتقىنكۆز يۇمماي ماختايدىغان،

تارتىش -، تاالشكۆرسىتىدىغانتهستىقاليدىغان، بىر ئىشنى قىلماقچى بولغىنىڭدا ساڭا يوليورۇق

».كىشىنى دوست تۇتقىنبىلىدىغان قىلساڭ سىنى ئارتۇق

-ئۇنىڭدىن رازى بولسۇنالله -ئهلى

64

ھهقىقى دوست سهن بىلهن بىرگه،

پايدا ،زىيان ئۆزىگه،يهتكۈزىدۇ

ئارىنى،بۇزسىمۇ گهرچه ھايات

ئارتۇق بىلۇر سىنى،قارىماي غهيرىگه.

.ئىستىلى سالىھ بولۇش>3

قورقىدىغان كىشى كهبىر گۇناھنى اللهدىن .تۇتمىغىن كىشىنى دوست تاشلىمايدىغانگۇناھنىكهبىر

بهلكى ، ئىشهنگىلى بولمايدۇساالھىيىتىگهكىشىنىڭ ىن قورقمىغان دالله.داۋامالشتۇرمايدۇئىزچىل

يهنى (زىننىتىنى-ھاياتى دۇنيانىڭ زىبۇ«:مۇنداق دەيدۇالله .ھالدا ئۆزگىرىدۇمهقسهتلىك

بىز دىلىنى زىكرىمىزدىن .ئۇالرنى كۆزگه ئىلماي قالمىغىندەپ،)سۆھبىتىنىچوڭلىرىنىڭمۇشرىكالرنىڭ

ئاشقان ئادەمنىڭ (سۆزى)گه ئىشى ھهددىدىن نهپسى خاھىشىغا ئهگهشكهن، غهپلهتته قالدۇرغان،

] ئايهت-28كهھفسۈرە [.»گىنئهگهشمى

داۋاملىق پاسىقنىڭ گۇناھ بىلهن شۇغۇلالنغانلىقنى كۆرۈپ، قهلبىڭنىڭ پاسىقتىن ھهزەر ئهيلىگىن.

كىشىلهر.قىلىسهنھېسنى ى، سهل قارايغان تۇيغۇدا بولۇپ قالغانلىقئىندىكمهيدىغانگۇناھتىن

بىرەر ئۆلىمانىڭ ئۇچىسىدا يىپهك .ايدۇدائىم غهيۋەت بىلهن بىرىكىپ كهتكهچكه بۇنىڭغا سهل قار

بىراق بۇنىڭدىن غهيۋەتنىڭ جىنايىتى ئېغىر كىيىم ياكى ئالتۇن ئۈزۈك كۆرسه، دەرھال يامان كۆرىدۇ.

ئهمهسمۇ؟

)پۇلغا ئامراق(ئاچكۆزلۈك>4

چۈنكى ئىنساننىڭ .بۇنى دوست تۇتۇش زەھهرلىك ئوغا.تۇتمىغىنكىشىنى دوست ھېرىسمهندۇنياغا

خاراكتېرنىخاراكتېر، قالىسهنبىلمهيالبهلكى .ياقتۇرىدۇدورامچىلىقنى بهكمۇ ېرىخاراكت

زاھىد، تهقۋا .ئاشۇرىدۇھېرىسمهنلىكىڭنىسېنىڭقوپۇش -بىلهن ئولتۇرۇشھېرىسمهن.يۇقتۇرۇۋالىدۇ

تهقۋالىقىڭ زىيادە بولىدۇ. كىشىنى دوست تۇتۇپ، ھهمسۆھبهت بولساڭ،

.راستچىللىق>5

65

يىراق، يالغانچىنى دوست تۇتما، ئالدىنىپ قالىسهن. ئۇ خۇددى ۋىل-ۋىلغا ئوخشايدۇ، ساڭا يېقىننى

.كۆرسىتىدۇقىلىپ يېقىنيىراقنى

ئومۇمهن كىشىلىرىدە ھهر ساھه ىكىتمهسجىدسۈپهتلهر مهكتهپ، ھهرخىل سورۇن ۋە ئېسىليۇقىرىقى

.ئۇنداقتا سهن ئىككى خىل يۆنىلىشته ماڭغىن، ناتايىنتىپىلىشى

دوستالرنىڭ ئىزگۈ .، بۇ ھهر جهھهتتىن پايدىلىقتاللىغىنيالغۇزلۇقنى يهككه،:بىرىنچىسى

.بولىدۇبۇنداق بولغاندا دوست ئۈچ خىل .قارىتا مۇئامىله قىلغىنخىسلهتلىرىگه

.دىيانىتىگه قارىغىن-قىيامهتلىك دوست، بۇنىڭ دىن>1

.دۇنيالىق دوست، بۇنىڭ گۈزەل ئهخالقىغا قارىغىن>2

ساقلىنالىساڭ دوست، بۇنىڭ ناچار قىلمىشى ۋە يامانلىقىدىن ئىلىشىدىغانئۈلپهت -ئۈنسى>3

.كۇپايه

.بولىدۇئۈچ تۈرلۈك كىشىلهرئومۇمىي

يېمهك-ئىچمهككه ئوخشايدۇ، بۇنىڭدىن قول ئۈزمهسلىك كېرەك . <1

. بۇنى ئېھتىياج چۈشكهندە ئىزدەش الزىم،دورىغا ئوخشايدۇ>2

. بىراق بهزىدە بۇنىڭ بىلهن سىنىلىدۇ،بۇنىڭغا ئىنساننىڭ ھاجىتى چۈشمهيدۇ.ه ئوخشايدۇزەھهرگ>3

بولسا نېسىپناۋادا كۆرۈشكه .قۇتۇلۇش ئۈچۈن مادارا قىلىپ قويۇش الزىم، بۇنىڭدا قىلچه نهپ يوق

مۆئمىن بۇنىڭدىن زور ئىبرەت ئالىسهن، ئۇنىڭ يۈرەك يىرگىنىدىغان قهبىھ قىلمىشىنى كۆرىسهن.

پهيغهمبىرىمىز كىشىدۇر. مۆئمىننىڭ ئهينىكىدۇر، باشقىالر ئارقىلىق نهسىھهت قىلىنغان كىشى بهختلىك

؟ تهربىيىلىگهنمۇھهممهت ئهلهيھىسساالمغا مۇسا ئهلهيھىسساالم سېنى كىم ئهدەپلىك قىلىپ

تىن قول بىراق ناداننىڭ بىلىمسىزلىكىنى كۆرۈپ ئۇ ئىش،لىمىگهنيتهربىمېنى ھېچكىم «، دېگهندە

.دېگهن ئىكهن»ئۈزگهن ئىدىم

كهتمهي، تهربىيلىگۈچىمۇ بۇالرغا ،كىشىلهر باشقىالرنىڭ ناچار قىلمىشلىرىدىن قول ئۈزگهن بولسا

.ئهخالقى كامالهت تاپقان بوالتتى

66

سهن بىلهن ،رىشتىسى باغالنسادوستلۇق قاچان .رىائيه قىلىش الزىمھوقۇقىغادوستلۇق:ئىككىنچىسى

ئۈلپهت قائىدىلىرىگه رىائيه قىلىشىڭ -نسىۈئئۇنداقتا . ئارىسىدا ئۈلپهت ھاسىل بولىدۇدوستۇڭ

.كېرەك

ئىككىيلهننىڭبۇ الله ،بولساھهمراھكىشى ئىككى «:پهيغهمبهر ئهلهيھىسساالم مۇنداق دېگهن

».كۆرىدۇ ياخشى مچانراقىنىۈكۆي

:ئهخالقى-ئهدەپھهمراھلىق

بولسا، دەرھال موھتاج ياردەمگه جىسمانىي ياردەم بېرىش، ئىقتىسادىي ردە مېلى بولمىغان تهقدى-پۇل

؛ ئهيىبىنى يېپىش، سىرلىرىنى يوشۇرۇش؛ ھهمراھىنىڭ تهلهپ قىلىشنى كۈتمهستىنال ياردەم قىلىش

ئاپىرىنىنىئوقۇغانباشقىالرنىڭ ، كىشىلهرنىڭ قىلغان يامان ئۆسهك سۆزلىرىنى يهتكۈزمهسلىك

ياخشى كۆرگهن ئىسىم بىلهن ؛ بىلهن قۇالق سېلىش، گۇمانالنماسلىقدىققهتگه سۆزلىرى؛ يهتكۈزۈش

قىلىنسا غهيۋىتى.ئېيتىشرەھمهتچاقىرىش، گۈزەل ئهخالقىغا ئاپىرىن ئوقۇش، قىلغان ياخشىلىقىغا

بىلهن نهسىھهت قىلىش، مۇاليىملىققىلىش، يامان ئىستىلى كۆرۈلسه مۇداپىەئئۆزىنى ئاسرىغاندەك

الغان بهزى قىلىقلىرىغا كايىماي ئهپۇ قىلىش، ھايات ۋە مامات ھالىتىدە داۋاملىق دۇئا ئېزىپ ق

.ۋە ئائىلىسىگه ۋاپادارلىق بىلهن مۇئامىله قىلىشتۇغقان-قىلىش، ۋاپات بولغاندىن كېيىن ئۇرۇق

ققا دوستلۇ؛ قايغۇرۇشمۇسىبهتلىرىگه خۇشاللىقىغا خۇرسهن بولۇش، ؛ئىش كۈتمهسلىكقىيىن دوستىدىن

-ئهنجۇمهنساالم قىلىش، ئاۋۋالئىچكى ۋە تاشقى جهھهتتىن سادىق بولۇش، كۆرۈشكهندە

- جىم تۇرۇپ ئاڭالش، گهپقىلساسۆز، ئۇزۇتۇشسورۇنالردا ئورۇن بوشىتىش، ئورنىدىن تۇرغاندا

ئومۇمهن قىلىپ ئېيتقاندا ئۆزىگه قانداق مۇئامىله قىلىنىشنى ياخشى.سۆزىگه قوشۇق سالماسلىق

بۇئۆزى ياخشى كۆرگهن نهرسىنى دوستىغا ياخشى كۆرمىسه، .كۆرسه شۇ بويىچه مۇئامىله قىلىش

دوستالر ۋە ناتونۇش ئاۋام بىلهن قېرىنداش،بۇ . بولۇرۋابالىئاخىرەت - دۇنيا، ئاالمىتىدۇراقلىقنىڭفنى

.ئهخالق مىزانىدۇر-بولغان ئهدەپ

.يامانلىق تونۇش كىشىلهردىن كېلىدۇ.راق تۇرغىنتونۇش كىشىلهر بولۇپ، بۇالردىن يى:ئۈچىنچىسى

67

پۈتكۈل يامانلىق تىلى بىلهن دوستانىلىك ، اشمايدۇرئۇچدوست ساڭا ياردەم بېرىدۇ، ناتونۇش ساڭا

، تىتىئۇنۋىرس، مهسجىدناۋادا .ئامال بار تونۇشنى ئاز تۇتقىن.ئىپادىلهيدىغان تونۇشالردىن كېلىدۇ

. قالساڭ ھېچبىر كىشىگه تۆۋەن كۆزۈڭ بىلهن قارىماسىنىلىپاۋام بىلهن ، بازار، شهھهرلهردە ئمهدرىسه

ئۇالرنىڭ بايلىق ھالىتىنى كۆرۈپ، ھۆرمهت كۆزى بىلهن .بهلكىم ئۇ سهندىن ياخشى بولىشى مۇمكىن

قاچان . نهزىرىدە بهكمۇ تۆۋەن نهرسىدۇرالله نىڭچۈنكى دۇنيا .قارىما، باالغا گىرىپتار بولىسهن

ئۇالرنىڭ بايلىقىنى كۆزلهپ .سهن نهزىرىدىن چۈشۈپ كېتىالله نىڭ، ڭگه چوڭ كۆرۈنسهبايالر كۆزۈ

، پهقهت بايالرنىڭ كۆزىگه كىچىك كۆرۈنگهن كىشىال قىلىدۇپهيلىكنىۈچبۇ .بهرمهسېلىپدىنىڭنى

سهبىر قىلىپ بواللمايسهن، ، قارشىالشما ھهرگىزمۇ قارشىالشساسهن بىلهن .شۇنداقال مهھرۇم قالىدۇ

بايالر ساڭا ئىكرام قىلغان ياكى .قىيىنىلىسهنبولۇپ كېتىدۇ ۋە ئۇزۇن مۇددەت زايهدىنىڭ

بۇالرنىڭ بىر پىرسهنتىدىمۇ ماختىغان، دوستلۇق ئىزھار قىلغان ۋاقىتتا مايىل بولۇپ كهتمىگىن.

وق ئۇالر ي، دەپ ئويلىمائوخشاشمىكىيوشۇرۇن ۋاقىتتا -ئاشكارابايالر .يوقماھىيىتى دوستلۇق

بۇنداق .ھاياتقا ئىنساپ بىلهن مۇئامىله قىلغىن.ھهيران بولما ۋە ئاچچىقالنمائهيىبلىسهيېرىڭدە

ئاناڭدىنمۇ تېپىلىدۇ، سهنمۇ ئهھۋال ئۇرۇق-تۇغقان، دوست-بۇرادەر، بهلكىم ئۇستاز ۋە ئاتا-

ا، دۇني-بايالرنىڭ مال.دەپ سالىسهنۋاقتىداسۆزلهرنى يوق دېيهلمهيدىغانيۈزتۇرانه

تهمهخورنىڭ ئارزۇسى ئهمهلگه ئاشماي رەسۋا بولۇپ كۆپىنچه مهنسهپ-ياردەملىرىنى تهمه قىلمىغىن.

كىشىگىمۇشۇ، شۈكرى ئېيتقىنالله غابولۇپ ئۇ ئورۇنداپ بهرسه، موھتاج بىر كىشىگه .قالىدۇ

،لىپمۇ يۈرمهباشقىالرغا شىكايهت قى، كايىپ كهتمىگىنئورۇندىيالمىسىمۇ ناۋادا .رەھمهت ئېيتقىن

ھهرگىزمۇ مۇناپىقتهك ، مۆئمىن كىشىدەك ئۆزرە قوبۇل قىلىدىغان بولغىن.ئاداۋەت بولۇپ قالىدۇ

شۇڭا ،بهلكىم مهن ئۇقمايدىغان ئۆزرە بولسا كېرەك«.ئىزدەيدىغان بولمائهيىبباشقىالردىن

ن تهقدىردە ھېچ كۆرۈنمىگهئېھتىمالىبايالردىن قوبۇل قىلىش .دەپ ئويلىغىن»ئورۇندىيالمىدى

ئهگهر بىراۋ .سۆزۈڭنى ئاڭلىمايدۇ، ساڭا ئاداۋەت ئېلىپ كېلىدۇ، نهسىھهت قىلمىغىن-بىرسىگه ۋەز

، يول كۆرسىتىپ تهلىم ياقتۇرمىسانى ى يول كۆرسىتىشنىڭبىرەر مهسىلىدە خاتالىق ئۆتكۈزۈپ، باشقىالر

68

بىراق بىلمهستىن قىلىپ سالغان گۇناھ بولسا بهرمىگىن، ئىلىمىڭ تۈپهيلى ساڭا ئۆچ بولۇپ قالىدۇ.

شاراپهت كۆرسهڭ سېنى -ئۇالردىن ھۆرمهت.چىرايلىقچه مۇاليىم ھالدا ھهقنى بايان قىلىپ قويغىن

. تاپشۇرغىنالله قائۇالردىن يامانلىق كۆرسهڭ، . شۈكۈر ئېيتقىنالله غائۇالرغا ياخشى كۆرسهتكهن

مىنىڭ نېمىشقا«ئۇالرغا.ىگىن، كايىپ كهتمىگىن سېغىنىپ پاناھ تىلالله غائۇالرنىڭ يامانلىقىدىن

» مۇنداق كاتتائىلىمىم ؟ مهن پاالنىنىڭ بالىسى پاالنى ئهمهسمۇ ؟ مېنىڭ بىلمىدىڭالرھهقىقىتىمنى

ئۆزىنى ماختىغان كىشىلهر تولىمۇ ھاماقهت .دېگهندەك ھاماقهتلهرنىڭ سۆزلىرىنى دەپ يۈرمىگىن

.ئادەملهردۇر

تىن الله ، مهلۇم گۇناھىڭ تۈپهيلى ئۇالرنى ساڭا مۇپتىال قىلغانسېنىڭاللهشۇنى بىلگىنكى،

بايالرنىڭ ھهق سۆزلىرىگه قۇالق سېلىپ، . ئازابىالله نىڭبۇ ساڭا بېرىلگهن .كهچۈرۈم تىلىگىن

رەزىل ، ، گۈزەل ئهخالقلىرىنى بايان قىلغىنبولۇۋېلىپناھهق ئورۇنسىز گهپلىرىگه گاس

. ھهزەر قىلغىنپهقىھالردىنبولۇپمۇ ئىختىالپ بىلهن ئاۋارە دەۋرنىڭ.تارتقىنسۈپهتلىرىدىن تىلىڭنى

ئوڭۇشسىزلىقىڭنى ساڭا ھهسهت كۆزى بىلهن قارايدۇ ، گۇمانلىنىدۇ ، كۆز قىسىدۇ ، ئۆزئارا سېنىڭ

مۇنازىرە قىلىشقاندا ياكى ئاچچىقى كهلگهندە ئالدىڭغا قويىدۇ، خاتالىقىڭنى كهچۈرمهيدۇ، دېيىشىدۇ.

ئالىدۇ، ئاز-كۆپ ئېرىشكهن يوشۇرمايدۇ، چوڭ-كىچىك ھهممه ئىشلىرىڭدىن ھېساب ئهيىبىڭنى

ئۇتۇقلىرىڭغا ھهسهت قىلىدۇ، قوللىغۇچىلىرىنى ساڭا قارشى بوھتان، ئۆسهك سۆز، سۇخهنچىلىك قىلىشقا

.ئۈندەيدۇ

‹ ‹ نهپرەتباھىرازى بولسا زاھىرى خۇشامهت ، نارازى بولسا

، ساقلىغان كىشىلهردىن باشقاالله مانا بۇ ئازغىنه .ماھىيىتى بۆرىدۇرتاشقى ھالىتى كىيىم، ئىچكى

ساڭا زەبۇنلۇقتۇر. بۇالرنىڭ سۆھبىتى ھاالكهت، مۇئامىله خار- كۆرۈلگهن ئهمهلى رىائللىق. كۆپىنچه

بولۇر؟ شائىر نېمهكىشىنىڭ ھالىتى ، ئۆچ تۇرقى بۇ بولساساداقهتمهنلىك ئىزھار قىلغان كىشىنىڭ

:ئېيتقاندەك بولغىن

دۈشمهندىن ئارىالپ،ھهزەرقىل

69

. مىڭالپىنتدوست!ئېھتىيات!ئېھتىيات

قالسا،ئۆزگىرىپناۋادا دوست

.زىياننى ئۆتمۈشكه قاراپبىلۇربهكمۇ

:باشقا بىر شائىر يهنه مۇنداق دېگهن

دوستتىن، يارۇ- دۈشمىنىڭ پايدىلىنۇر

يارەنلهرنى. مۇشۇ ۋەجىدىن كۆپ تۇتمىغىن

،دېگهندەر ھهقىقهت كۆپىنچه كېسهل

.تائامالرنىيېگهنلىكتىنپهيدا بولۇر

.ياكى بهزى دانىشمهنلهر ئېيتقاندەك بولغىن

ياكى بهك تۇتمايئۆزۈڭنى خار. بولغىن مۇالقاتكۆرۈنۈشته داۋاملىق رازى دۈشمىنىڭگه-دوست

ھهر بىر ئىشنىڭ .بولغىننورمال ئىشلىرىڭداپۈتكۈل .ئۇچراشقىنتهرلىك بىلهن ، كهمغادىياۋالماي

كېلىپ كۆپچىلىكنىڭ قىشىغا ئىككى تهرىپى ياخشى بولمايدۇ، ئۇيان-بۇيانغا توال قارىمىغىن.

ساقال،. كىرىشتۈرمىگىنقوللىرىڭنى.باشقىالرنى بىائرام قىلمىغىنناۋادا ئولتۇرۇپ قالساڭ،.تۇرمىغىن

يۈزۈڭدىن تۈكۈرمىگىن. كۆپ مىشقىرىپ، بۇرۇن-چىشلىرىڭنى كوچىلىمىغىن. ئوينىمىغىن. ئۈزۈكلىرىڭنى

ناماز ۋە .كېرىلىدىغان ئىشالرنى قىلمىغىنئهسنهيدىغان،باشقىالرغا قاراپ ، نىقورىمىغتوال چىۋىن

.نباشقا چاغالردىمۇ بۇنداق قىلىشتىن ساقالنغى

باشقىالر ياخشى سۆز قىلسا زىيادە ھهيران قالماستىن گېپىگه .لسۇنرەتلىك بوسۆزۈڭ، تىنچئولتۇرۇشۇڭ

، شېئىرىڭباالڭ، . ساقالنغىنكۈلكىلهردىنھېكايه، .قايتا تهكرارالشنى تهلهپ قىلمىغىن، قۇالق سالغىن

.ماختانمىغىنھهققىدە خۇسۇسىيهتلىرىڭ ئۇنىڭدىن باشقا ھهمتىڭىئىجادىيسۆز ۋە

كۆپ سۈرمه ۋە ماي ئىستېمال ئايالالردەك ياسانچۇق بولمىغىن، قۇلالردەك ئۆزۈڭنى تاشلىۋەتمىگىن.

، خوتۇن.قىزىقتۇرمىغىنبىرەر كىشىنى زۇلۇمغا .تۇرۇۋالمىغىن دەپ چىڭ ھاجىتىڭنى.قىلمىغىن

مىلىڭ ئاز بولسا سىنى باال-چاقلىرىڭغا، بولۇپمۇ باشقىالرغا مال-دۇنيارىڭنىڭ سانىنى دەپ يۈرمىگىن.

70

.كۆپ بولسا رازى قىلىپ بواللمايسهندۇ،كۆزگه ئىلماي

دىدەكلىرىڭگهقۇل . يۇمشاق بولمهستىنىئىپادىلئاجىزلىقنى قوپاللىق قىلماستىن سۈرلۈك بول،

ھۆرمىتىڭ ۋە ھهيۋىتىڭ چۈشۈپ كىشىلهرگه) چاقچاق قىلمىغىن، قول ئاستىڭدىكى (خىزمهتچىلىرىڭ،

.دەلىلىڭنى ئوبدان ئويالنغىن، ىقتىن ساقالنغىن ئالدىراڭغۇلۇق ۋە نادانلتاشساغهزىپىڭ .كېتىدۇ

پهس كويغا ئاچچىقىڭتىزلىنىپ ئولتۇرما،قارىما،كىشىلهرگهئارقاڭدىكى،شىلتىماقولۇڭنى توال

مهنسهپدارالر قېشىغا تارتىپ قالسا، نهيزىنىڭ ئۇچىدەك ناۋادا ھاكىم، چۈشسه ئاندىن سۆزله.

پۇل-مېلىڭنى بۇ غايهت زور جىنايهت. بۇالرغا قارىتا كهچۈرۈمچان بولما، ھوشيار بولغىن.

يۈز-ئابرويىڭدىن ئارتۇق بىلمىگىن.

ئاخىرقى سۆز

بۇنىڭ بىلهن ئۆزۈڭنى مۇشۇنچىلىك بايان كۇپايه قىالر،توغرىلىق »ھىدايهت قولالنمىسى«!ئى يىگىت

:بۆلۈنىدۇبۇ ئۈچ قىسىمغا .سىناپ باققىن

71

.ئىبادەت قىسمى-تائهت-1

. قىلمىشالردىن چهكلىنىش قىسمى گۇناھىي-2

بۇ ئۈچىنجى قىسىم خالىق ۋە خااليىق بىلهن ) بىلهن بولغان ئاالقه-مۇناسىۋەت قىسمى. كىشىلهر -3

بولغان ئۆز-ئارا مۇناسىۋەتنىمۇ ئۆز ئىچىگه ئالىدۇ.)

لبىڭنى ئىمان قهالله سهن قىلسا،ھېسمايىللىق قهلبىڭ قىزىقىش ۋە ، بىلسهڭبۇنى ئۆزۈڭگه مۇناسىپ

ئاخىرى نىھايهتڭبۇ باشلىنىشنى.كۆڭلۈڭنى ساپ قىلغان بهندە ئىكهنسهن، بىلهن نۇرالندۇرغان

دىنىي «بۇنى .ئىلىملهر بارھېكمهتلىك چوڭقۇر ۋەئهسرارالر-نۇرغۇن سىركۆرۈنۈشىدەئارقا .بولىدۇ

.ۇرۇنغىنئھاسىل قىلىشقا ، ناملىق كىتابىمىزدا قالدۇردۇق»ئىلىمنىڭ گۈللىنىشى

ئۆلىماالر سورۇندا «،چاغلىسابۇ تۈردىكى ئىلىمنى كۆپ ، كۆرسهئېغىرئىشالرنىبۇناۋادا قهلبىڭ

سورۇنىدا ئهمىر-ۋۇزراالر كهتكىلى بولىدۇ؟ قانداقمۇ پايدا يهتكۈزسۇن؟ تهڭتۇشالردىن قاچان ئېشىپ

ئىماملىقنى قانداقمۇ قولغا كهلتۈرگىلى بولسۇن؟» پۇل-مال، بولسۇن؟ قانداقمۇ مهنسهپكه ئېرىشكىلى

ئاخىرەت كۈنىنى شهيتان لهنىتى ئازدۇرۇپ،، سېنى قىلساداۋراڭچۈپهي خىيالالردا دېگهندەك

مۇئهللىم ئېرىشتۈرىدىغانئىستهكلىرىڭگه-ئۇنداقتا ئۆزۈڭگه ئوخشاش ئارزۇ.ئۇنتۇلدۇرۇپتۇ

تاشقىرى چهت مهھهللىدىكى يېزاڭدىنبۇ ئهھۋالدا ھهرگىزمۇ شهھهر ۋە .شهيتاندىن بىرنى ئىزدىگىن

ھۇزۇرىدىكى ۋە تائاالنىڭ الله سۇبھانهھۇپهرۋەردىگار .بواللمايدۇخالىي شۈبھىدىنمۈلۈكۈڭمۇ

. قۇرۇق قالىسهننئمهتتىندائىملىق ئۈزۈلمهس قىممهتلىك،

!ياخشى ئىگه ھهدېگهننېمهالله كۇپايه،الله بىزگه

مۇھهممهد ئهلهيھىسساالم ۋە مىزىالله رەھبىربولسۇن،مهدھىيه اللهقا ئالهملهرنىڭ پهرۋەردىگارى

گىچه تۈمهنلهپ ىقىيامهت كۈن رەھمهت قىلسۇن،گهىگىۋارساھابىلىرڭجه، پىداكار، تاۋابىائتىغائائىله

!ساالم بولسۇن

.مۇنهۋۋەرفېۋرال-21يىلى، -2008