"In forex" # 4

Təpəgözün problemisəh. 22-də

Azərbaycanda treyderlər üçün ilk jurnal!

İn Forex 04 (04) iyun, 2010

Səh. 11-də

Model Biznesisəh. 29-da

Sistemləşəbilənlərdənsinizmi?səh. 52-də

“Akula”nın bilinməyə tərəfisəh. 60-da

İki maraqlı strategiyasəh. 30-da və 55-də

Daimi rubrikalar: Dalğa analizi (5), İşimoku əsasında təhlil (14), MA əsasında təhlil (25)

Böhran-2: Korrida

“Yunan problemi” həllini tapmamış,Avropanın başının üstünü “İspan problemi” kəsib


30MÜNDƏR İCAT2

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

11-13-də:…………………Böhran-2: Korrida. Yeni “İspan qripi” Avropa və dünya üçün nə qədərtəhlükəlidir?

22-24-də:…………………Təpəgözün problemi. Kollinearlıq amilini nəzərə almaq Sizin bazarı daha yaxşıanlamağınızı təmin edəcək

29-da:…………………….Model Biznesi. Forexdə qazanmaq üçün Sizə lazım olan bircə şeyin nə olduğunuöyrənin

30-35-də:…………………Fasilə bitdi. Trendə davam... “Anti” strategiyası korreksiyanınqurtardağı anıyaxalamaqda yardımçınız olacaq

37-38-də:…………………Doumuz davam edir... Dünyanın ən qoca indeksi haqqında bilməli olduqlarınız

39-40-da:…………………Uzun, incə bir yoldayıq... Treyder davamlı qazanmaq yolunda hansı maneələrdən keçməlidir

41-42-də:…………………“Milyonçu olmağa tələsməyin”. Mavlet Baqiyev sistemlər və sistemsizlərhaqqında fikirlərini bölüşür

43-45də:………………….ROC-n-Roll! Yeni indikatorlarla maraqlananlar üçün əla namizədimiz var

46-47-də:…………………Xəttlərin xasiyyəti. Trend xəttlərindən əlavə informasiya almağı öyrənin

48-51-də:…………………Savaş və Böhran. Birjaların tarixindəki “qara zolaq” dövrü ilə yaxından tanışolun

52-53-də:…………………Sistemləşəbilənlərdənsinizmi? Uğurlu sistem yaratmaq üçün treyder nələribilməlidir

54-də:…………………….Birjanı “sell” apardı. Treyderlərin ən axmaq səhvlərinin top onluğu

55-59-da:…………………“Momentum Pinboll”. Bəli, treydinq oyun deyil. Amma kim deyib ki, sisteməoyun adı qoymaq olmaz?!

60-61-də:…………………“Akula”nın bilinməyə tərəfi. Sorosa həsəd aparmazdan qabaq, görün, o, əslindəkimdir...

Oxuyacaqsınız:

+ Daimi rubrikalarımız: Aktual (4), Dalğa Analizi (5), “İşimoku” əsasındatəhlil (14), MA əsasında təhlil (25), Mütaliə (62), Test (64), Kitabxana (66)


30REDAKTORDAN

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

3

Ümid edirəm, hamınız “Kunq-fu Panda” adlı şedevrə baxmısınız. Əgərbaxmayan varsa, əvvəlcə məhz bundan başlamağı məsləhət görərdim.Niyə? Ona görə ki, həmin animasiya filminin fəlsəfəsində treyder üçünçox faydalı ola biləcək fikirlər var. Mən indi onlardan üçünün üzərindədayanacağam.

1) Əgər hansısa işdə zəif cəhətiniz varsa və bu, Sizin yolunuzu kəsirsə,

onu həmişə güclü cəhətə çevirmək mümkündür.

Pandanın zəif cəhəti nə idi? Köklüyü və yeməyə olan sevgisi. Amma ustadŞifu anlayır ki, məhz onun yeməyə olan sevgisinin yaratdığı enerjinidüzgün istiqamətə yönəltməklə, yöndəmsiz ayını kunq-fu ustasına çevir-mək olar. Bir çox treyderlərin elə zəif cəhətləri var ki, onları düzgün istiqamətəyönəltməklə, böyük üstünlüyə çevirmək mümkündür. Məsələn, Siz həmişətrendə qarşı əməliyyat açırsınız? Bu xasiyyətinizlə bacara bilmirsiniz? Lapyaxşı – buyurun, antitrend, yaxud svinq strategiyalarından birini mükəm-məl öyrənin və qoy, zəifliyiniz güclü cəhətə çevrilsin! (Məhz buna görəbiz jurnalımızda ən müxtəlif tipli strategiyaları təqdim edirik və edəcəyikki, hər kəs öz xasiyyətinə və davranış tərzinə uyğun gələni seçsin. )Ziyanlı əməliyyatı vaxtında bağlaya bilmirsiniz?.. “Money-management”ipozaraq, əməliyyata böyük həcmlə girirsiniz? Sisteminizə riayət edəbilmirsiniz?.. Həə, çox pis zəifliklərdir. Amma onları da güclü cəhətə çe-virmək olar! Necəsini indi deməyəcəyəm (desəm də, bura yerləşməz),qarşıdakı saylarımızı izləyin!2) Hər kəsin öz yolu və öz vaxtı var.

Ustad Uqveyin şaftalı ağacının altında Şifuya dedikləri yadınızdadırmı?Deyilsə, yadınıza salıram:- Panda öz yolunu özü keçməlidir… Və o, öz yolunu heç də Sənin kimi

keçməyəcək… Bir bu ağaca bax: O, mənim istəyimlə çiçəkləmir;

meyvələri də mənim istəyimlə yetişmir. Bunun baş verməsi üçün ağacın öz

vaxtı gəlməlidir…

Buradan bizim mövzu ilə bağlı çox maraqlı nəticələr çıxır. Amma ənvacibi: heç bir treyder başqasının yolunu keçib, başqası kimi qazanmağıöyrənə bilməz. Hərə mütləq öz yolunu keçməlidir. Və bu prosesisürətləndirmək mümkün deyil: sabit şəkildə qazanmaq üçün həminsəviyyəyə qədər yetişməyinizi gözləmək lazımdır. Bu, son dərəcə indivi-dual məsələdir. 3) Sirli ünsür yoxdur!

Nə Pandanın atasının bişirdiyi yeməyin gizli sirri var idi, nə də ƏjdahaDöyüşçüsü olmağın. Halbuki, əvvəlcə hamı elə bilirdi, bunu bacarmaqüçün məhz həmin sirrə yiyələnmək lazımdır. Treydinq də belədir: çoxlarıdüşünürlər ki, qazanmaq üçün hansısa gizli reseptlər, metodlar, sirrlər var.Amma belə deyil. Sirr odur ki, Siz öz yolunuzu getməli və sonda bu yolunSizi lazım olan ünvana çatdıracağına inanmalısınız.Hansısa mistik sirri axtarmağa sərf edəcəyiniz vaxtıvə enerjini öz yolunuzda püxtələşməyə sərf edin.Zövqlü mütaliələr!

“Kunq-fu Panda”və Forex

İlqar Vəliyev, Layihənin rəhbəri


AKTUAL4 Fundamental təhlil

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

Bu il Qızıla yatırılan in-vestisiyalarn həcmi 60%artacaq. İsveçrənin

“LGT Capital Management” fon-dunun ekspertlərinin fikrincə,qızılın qiyməti hər troya un-siyasına görə əvvəlcə $1300, sonraisə $1450 qiymətinə qədər qalxa-caq.

Buna səbəb Avropadakı böhran-dan ehtiyatlanan investorların özvəsaitlərini sarsıntılardan qorumaqcəhdləridir. Belə şəraitdə qızıl əsl“sakit körfəz” təsiri bağışlayır. Onagörə də yaxın 12 ay ərzindədünyada qızıla meylin kəskinartımı gözlənilir.

Qızıla olan təlabat, “LGT Capi-tal Management” fondununekspertlərinə görə, hazırkı 187 tonsəviyyəsindən əvvəlcə 300, sonraisə, 2011-ci ildə 400 ton səviyyəs-

inə çatacaq. Bu fonda zərgərlikməmulatlarına da təlabatınharadasa 4% çoxalacağı gözlənilir.

Qarşıdakı bir il ərzində qızılbazarında gözlənilən hadisələrimütəxəssislər “inqilab” kimidəyərləndirirlər.

Qeyd edək ki, qızılın bahalaşa-cağını digər banklar da proqno-zlaşdırırlar. Məsələn, “JPMorganChase & Co.”nun ekspertləri iyu-nun sonu üçün $1250 qiymətinigözləyirlər. “Credit Suisse Group”üçüncü rübün sonunda qızılın$1250-1350 diapazonunda ola-

cağını düşünür. “Goldman Sachs”gələn il üçün qızılı $1335civarında görür.

Britaniyanın gənc başnaziri Devid Kemerunaöz sələfindən çox

xoşagəlməz bir miras qalıb. Bri-taniya büdcəsinin hazırkı kəsiriÜDM-in 12 faizi həddindədir. Buisə Yunanıstanın səviyyəsinə mak-simum yaxınlaşmaq deməkdir.2009 – 2010-cu maliyyə ilində(martın 31-də başa çatıb) Londo-nun xarici borcu 152,8 milyardfunt sterlinq səviyyəsindəqiymətləndirilib. Bu isə, İkinciDünya müharibəsindən sonra ənmaksimal göstəricidir.

Bununla yanaşı, toplam xariciborclar 890 milyard funta çatıb,bu isə ÜDM-in 62%-i deməkdir.

Yalnız bir ayda büdcə kəsiri 14,8milyard funt artıb. Vəziyyəti ağır-laşdıran bütün bu mənfi göstəri-

cilərin dayanmadan artmaqdadavam etməsidir. “Standard &Poor's” agentliyinin dəyər-ləndirməsinə görə, Britaniyanınxarici borcları gələn il ÜDM-in77%-nə çatacaq, 2014-cü ildə isə100%-lik sərhədi keçəcək.

İqtisadi artım isə hələ dəümidləri doğrultmur. İnfliyasiyahökumətin qoyduğu limitləri çox-dan aşıb. Bütün bu faktorlar Bri-taniyanın kredit qabiliyyətinişübhə altına ala bilər. AmerikanınPIMCO fondunun ekspertlərinəgörə, Britaniyanın bu il ərzindəAAA kredit reytinqindən məhrumolmaq riski tamamilə realdır.

Baş nazirin gördüyü tədbirlərhələ ki bu problemlərinöhdəsindın gəlmək üçün kifayətdeyil: o, büdcə yırtıqlarını yama-maq üçün xərcləri azaltmaqlaməşğuldur. Halbuki vəziyyətdaha əsaslı addımların atılmasınıtələb edir.

Qızıl inqilab

Britaniya reytinqini itirir


T E X A N A L İ Z

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

5

EUR/USD

Monthly

Primary Dalğa səviyyəsində [B] qlobal korreksiya dalğasının formalaşması gedir. Hazırda ortada olanəlamətlərə görə, həmin korreksiya klassik Ziqzaq konstruksiyasına malikdir: (A)-(B)-(C) İntermediate.

İndi əsas sual (C) İntermediate dalğasının harada başa çatacağıdır. [A] dalğasının 61,8 faizlik fibo-səviyyəsi cazibəli hədəf kimi görünür. Yaxın aylarda həmin zonanın test ediləcəyi istisna deyil.

Elliot Dalğalarının AnaliziŞərti işarələr:

>A - «A» dalğası hələ davamedir

…A - “A” dalğasının başlaya-

cağı gözlənilir

- Müqavimət səviyyəsiyarılsa, qiymət yuxarıya hərəkətedəcək

- Dəstək səviyyəsi yarılsa,

qiymət aşağıya hərəkət edəcək

Conformative - Bu səviyyəkeçiləndə ssenari təsdiqlənəcək

Critical - Bu səviyyə keçiləndəssenari qüvvədən düşəcək

8

İn Forex 04 (04) iyun, 2010 www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

Weekly

(C) İntermediate dalğasının İmpuls olduğu qrafika baxan kimi nəzərə çarpır. Hərəkətin kəskinliyi onun “3in 3” dalğası olduğuna şübhə yeri qoymur. Belə bir vəziyyətdə Ziqzaq kanalının aşağı sərhədinin test olu-nacağı ehtimalı böyükdür. Amma qarşıda Ziaqzaqın qollarının bir-birinə bərabər olacağı səviyyə də var:(A)=(C) @ 1.1450. Ardınca qiymətin 1.10 həndəvərinə enəcəyi gözlənilir.

8 8

T E X A N A L İ Z6 Dalğa analizi


GBP/USD

Monthly

Bu ssenariyə görə, (A) İntermediate dalğası qlobal İmpuls şəklində formalaşmaqdadır. Hazırda onun tərk-ibində 5 Minor dalğası inkişaf edir. İmpulsun 3 Minor dalğasının uzandığını (Extension) nəzərə alsaq, 5Minor dalğasının çox da böyük olacağı inandırıcı deyil.

8 8

T E X A N A L İ Z Dalğa analizi 7


Weekly

Əgər aşağıya istiqamətlənmiş hərəkətin 5 Minor dalğası olması barədə ehtimal doğrudursa, onun başa çat-masına çox qalmayıb. [i] Minuette dalğasının “üçlük” olmasına diqqət yetirin. Bu, o deməkdir ki, 5 Minordalğası “Ending Diagonal” şəklini də ala bilər. O halda şəkildə göstərilən tryektoriyanın doğrulması ehtimalıböyük olacaq.

8 8



USD/CHF

Weekly

Dollar/frankın da impuls əmələ gətirdiyi ilk baxışdanca sezilir. Bu impuls, güman ki, (A)-(B)-(C) İnterme-diate Ziqzaqının (C) qoludur. Bu ssenari daxilində qiymətin mümkün hərəkət sxemi qrafikdə göstərilib.

8 8

T E X A N A L İ Z Dalğa analizi 9


USD/JPY

Weekly

Dollar/yena, belə görünür ki, yuxarıya yönəlmiş mürəkkəb korreksiya strukturu formalaşdırır. Açığı,hazırda daha çox mübahisə doğuran ssenari məhz bu cütlüklə bağlıdır. Şəkildə göstərilən variantı hazırdadaha aktual hesab edirik. Bu variant daxilində qarşıdakı həftələrdə dollar/yena cütlüyündə “buğa”lar dahagüclü olacaqlar.

8



AY I N M Ö V Z U S U Fundamental təhlil

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

11

İyunun ilk günündə Avro dollaranisbətdə 4 illik minimumunutəzələdi. Və bununla da göstərdi ki,Yunanıstana yardım planı doğru-dan da, heç nəyi həll etməyib.Ekspertlər sonuncu eniş dalğasınıİspaniyada maliyyə vəziyyətininkorlanması və Almaniya prezidentiHorst Kelerin istefası ilə izahedirlər. Bəs bütün bunlar nə iləqurtaracaq?

Avro təzyiq altında

Bir sıra analitiklərin fikrincə,Avroya təzyiqlər hələ ki davamedəcək. Çünki hazırda maliyyə ak-tivləri Avrozonadan fəal şəkildəçıxarılmaqdadır. Bu şəraitdə Citi-group, Morgan Stanley, Com-

merzbank, Nomura və sair bu kimiiri banklar avro/dolların $1,18zonasına kimi enişini gözləyirlər.Onların fikrincə, nə qədər ki,cütlük $1,2880-dən aşağıdadır,eniş riskləri qüvvədə qalacaq.“Əgər əvvəlcə maliyyə problemiAvropanın periferiyasında idisə,indi mərkəzinə keçməyəbaşlayıb”,- deyə Morgan Stanley-nin ekspertləri bildirirlər. Bunaəsaslanaraq, bankda belə proqnozirəli sürürlər ki, gələn ilin birincirübü ərzində avro/dollar $1,12həndəvərinə düşəcək və yalnızbundan sonra artımın başlanmasımümkündür. Avropa MərkəziBankının hərəkətləri də vahud val-yutaya inamı azaltmaqla bunaimkan yaradır.

Xəstə niyə sağalmır?

Yunanıstana yardım planı əs-lində bu ölkənin işlərini bir az dakorlayıb. Götürdüyü krediti qaytar-maq üçün Afina təkcə bu il ərzində50 milyard Avro borc ödəməlidir.Bu isə ölkənin yükünü azaltmaqyerinə, ona əlavə yük olacaq. Beləbir vəziyyətdə “1 Avro=1 Dollar”olacağı haqda versiyalar getdikcəaktuallaşır. Avropa Birliyininmaliyyə məsələləri üzrə təmsilçisiOlli Rena bildirib ki, əgər Yunanıs-tan defolt olarsa, bu, bütün plane-tin maliyyə sistemi üçün problemyaradacaq. O, baş verənləri“Lehman Brothers” bankının iflasıilə müqayisə edib. Yada salaq ki,məhz bu bankın iflası böhranın 1-ci dalğasına səbəb olmuşdu.Dolayısıyla, Rena böhranın 2-cidalğasının astanada olduğuna işarəedir.

Bu perspektivin qarşısını almaqüçün mayın əvvəllərində AvropaBirliyinin liderləri 750 milyarddollar həcmində antiböhran fonduyaratdılar. Bu rəqəm AB-nin illikbüdcəsindən və Yunanıstanaayrılan yardımdan (110 milyard) 7dəfə çoxdur. Həmin addımAvropanın nə qədər narahatolduğunu göstərir. Amma hətta bugedişdən sonra da vəziyyətinyaxşılığa doğru dəyişməməsi duru-mun son dərəcə ciddi olmasınadəlalət edir.

Böhran-2: Korrida“Yunan problemi” həllini tapmamış,

Avropanın başının üstünü “İspan problemi” kəsib

8


Avrokomissiyanın rəhbəri JozeManuel Barrozo bildirib ki, buişlər “Avronu xilas etmək üçün”görülür. Lakin ekspertlər ayrı cürdüşünürlər. “Roubini Global Eco-nomics Monitor” şirkətinin rəh-bəri, Tanınmış iqtisadçı NurielRubini bütün bu tədbirlərin genişmənada arzulanan effekti verəcəy-inə şübhə ilə yanaşıb. Onun söz-

lərinə görə, hər şey yalnız bundanasılıdır ki, Yunanıstan, Portuqaliyavə İspaniya büdcə kəsirini azaldabiləcəklər, ya yox. “MitsubishiUFJ Trust & Banking Corp.” şirkə-tinin mütəxəssisi Tosixiko Sakaidə bu fikirdədir ki, Avrozonanınstruktur problemləri qaldıqca,maliyyə sahəsində işləri tamdüzəltmək mümkün olmayacaq.

Nə lazımdır?

Avrozonada böhranın tamamiləaradan qalxması üçün bunlar tələbolunur:

- Yunanıstanın 3 il ərzindəborclarını ödəməsi və büdcəkəsirini ÜDM-in 3% səviyyəsinəendirməsi;

- Qitə ölkələrinin investisiyacazibəsinin artması;

- Avroya etimadın bərpa olun-ması;

- Portuqaliya, İspaniya və

İtaliyanın büdcə kəsirini azalt-maları;

- Avropa Birliyi ölkələrininsiyasi-iqtisadi münasibətlərininmöhkəmlənməsi.

Əgər bunlar baş verməsə, Avro-nun vəziyyətində əsaslı şəkildəmüsbət dəyişikliklər çətin ki,mümkün olsun. Çünki bugünküAvropa Birliyi çox kövrək vədayanıqsız sistemdir. Müxtəlifsəviyyələrdə olan ziddiyyətlər Bir-

liyi xeyli zəiflədir. Avropa Mərkəzi

Bankının rəhbəriJan-Klod Trişe dəetiraf edir ki,“Avropa Birliyininidarəçilik sistemininciddi keyfiyyət dəy-işikliyinə ehtiyacıvar”.

İqtisadiyyat üzrəNobel mükafatçısıRobert Mandellə

görə, 1999-cu ildə Avronu yarat-maq üçün öz milli valyutalarındanimtina edən 11 ölkə bu günə qədərdə optimal valyuta məkanı for-malaşdıra bilməyiblər. Onlarınqarşıya çıxacaq problemləri həll

edəcək mexanizmləri yoxdur.Siyasi birlik bu günə qədər də arzuolaraq qalır.

Korrida

Yunanıstanın büdcə kəsirinin vəxarici borcunun artmaqda davamedəcəyi ehtimalı çox yüksəkdir.Amma işin ən pis tərəfi odur ki,Yunanıstanın ardınca Avropa Bir-liyinin digər ölkələrində də prob-lemlər qabarmağa başlayır.Hazırda daha çox narahatlıq doğu-ran ölkə İspaniyadır. Oradavəziyyət “CajaSur” (KaxaSur)bankının iflasından sonra kəskin-ləşməyə başladı. Bunun ardınca“Caja de Ahorros del Mediterra-neo”, “Caja Extremadura” və“Caja Cantabria” bankları böhranadavam gətirə bilmək üçün bir-ləşmək niyyətlərini elan etdilər.

İspaniyada yaranan problem-lərin təsiri Yunanıstandakındandaha ağır olacaq. Yunanıstanıniqtisadiyyatı AB-nin ümumi iqti-sadiyyatının haradasa 1,5 faizinəbərabərdirsə, İspaniya üçün burəqəm 8,5%-dir.

AY I N M Ö V Z U S U12 Fundamental təhlil

Avro hara düşəcək?

“Bloomberg” agentliyinin 43 ekspertin arasında apardığısorğunun nəticələrinə görə, avro/dollar bu ilin sonunaqədər $1,15-1,26 diapazonunda dalğalanacaq. “BNP Paribas”ın mütəxəssisləri 2011-ci ilin birinci rübündəavro/dolların 1.00-dan aşağı enəcəyini gözləyirlər. Bankınbaş valyuta strateqi Hans Günter Redeker cütlüyün$0,8272 zonasındakı tarixi minimumuna yaxınlaşacağını is-tisna etmir.”Credit Suisse Group AG”-də gözləyirlər ki, qarşıdakı üçay ərzində Avro $1,16 bölgəsinə enəcək.Beynəlxalq Valyuta Araşdırmaları Mərkəzinin rəhbəri ÇarlzViploç, $1,1-1,2 diapazonunu göstərir. Onun bu fikriniUBS, Danske Bank A/S, Royal Bank of Scotland Group Plcvə “Bank of America Merrill Lynch”in ekspertləri də pay-laşırlar.

8

8


İspaniya iqtisadiyyatı həcminəgörə Avrozonada beşinci iqti-sadiyyatdır. Üstəlik, hazırdaMadrid Avropa Birliyinə sədrlikedir. Bütün bunlar o deməkdir ki,əgər Avropaya (geniş mənada isədünya iqtisadiyyatına) “İspan zər-bəsi” dəyərsə, bunun təsiri “Yunanzərbəsi”ndən daha ağır olacaq.

Standard & Poor's agentliyinindəyərləndiməsinə görə, İs-paniyanın bank sisteminin reani-masiyası üçün hazırda təxminən€35 milyard tələb olunur. Buvəziyyət ekspertlərə 2008-ci ildəABŞ-da yaranan və əvvəlcə birsıra bankların iflasına, sonrasaböhrana gətirib çıxaran proseslərixatırladır. Əlbəttə, miqyas eynideyil, amma mahiyyət çoxyaxındır. Ona görə də, bir sıraekspertlər artıq böhranın ikincidalğasından danışmağa başlayırlar.İnvestorlar da həmçinin özlərini ilyarım əvvəl olduğu kimi aparır.

Mayın 18-də 14 saatlıqdanışıqlardan sonra Madrid vəLissabon öz büdcələrinə yenidənbaxmağa və xərcləri 5 milyard,gələn il 10 milyard avro azaltmağarazılıq verdilər. Amma “Uni-

Credit”in eksperti Marko Valliyəgörə, bu addımın da heç bir effektiolmayacaq. O sadə səbəbə görə ki,İspaniya ilə Portuqaliyanın əsasproblemi təkcə büdcə kəsiri yox,həm də iqtisadiyyatın artım poten-sialının olmamasıdır.

Böhran-2?

İspaniyadan gələn mənfi xəbər-lər qısa vaxtda bütün maliyyəbazarlarında çöküşə səbəb oldu.Avrozonadakı problemlərin ikinciböhrana gətirib çıxarması nədərəcədə realdır? Birmənalı deməkçətindir, amma şübhə yoxdur ki,Avropadakı problemlərin dünyamaliyyə sisteminə təsiri hər halda,olacaq. “Mən hazırda bu riski 20faiz qiymətləndirirəm. Amma cəmibir həftə əvvəl 5 faiz idi”,- deyəITG-nin baş iqtisadçısı RobertBarbera bildirib. Vəziyyəti qəliz-ləşdirən odur ki, ABŞ-da durumhələ də ürəkaçan deyil. Və Avro-zona bir az bərkdən asqırsa, Ştatlaryatağa düşəcək. Onda maraqlıvəziyyət alınacaq: böhranın birincidalğası Amerikadan Avropayakeçmişdi, ikinci dalğa isəAvropadan Amerikaya... BunuKolumbiya Universitetinin profes-

soru Cozef Stiqlis də təsdiqləyir:“Hazırda bizə ayaq üstdə qalmaqüçün zəif dollar və güclü Avropaiqtisdiyyatı lazımdır. Ammaəvəzində güclü dollar və zəifAvropa almışıq. Bu da iqtisadiy-yatımızın xeyrinə deyil”.

Əgər Yunanıstan banklarınınAmerikanın maliyyə şirkətlərinəborcu minimal idisə, İspaniyabankları Amerikalı maliyyəçilərə$200 milyard borcludurlar. Ümu-milikdə isə İspaniyanın xariciborcu $1,1 trilyona çatıb ki,bununla müqayisədə Yunanıstanın$236 milyardlıq borcu “toya get-məli” idi.

Yaranan vəziyyətdə bir çox in-vestorlar maliyyə bazarlarını tərkedir və daha sakit körfəzlərə üz tu-turlar. Hazırda risklərdən qaçışmeyli bütün bazarları əhatə edib.Son onillik ərzində Avroya etibarxeyli artmış, bir çox dövlətlər onuöz valyuta zənbillərinə daxil et-mişdilər. İndi isə əks proses gedir.Məsələn, Çin artıq öz bivalyutazənbilində Avronun çəkisini azalt-mağa başlayıb. Bu isə o deməkdirki, Avro yavaş-yavaş “ehtiyat val-yuta” statusunu itirməkdədir.

AY I N M Ö V Z U S U Fundamental təhlil 13

8

http://inforex.az/azeri/index.php?option=com_chronocontact&Itemid=57


T E X A N A L İ Z14

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

Eur/usd

Weekly

Avro/dolların həftəlik qrafiki artıq bir aydır ki, tərəddüdsüz eniş trendi göstərir. Narahatlıq doğuranməqam qiymətin “Tenkan-Sen” və “Kijun-Sen” xəttlərindən xeyli uzaqlaşmasıdır. Bundan başqa yuxarıyahərəkətin mümkünlüyünə dair heç bir işarə yoxdur. Amma satış üçün əlverişli məqam da deyil: çünki “stop”əmrini çox uzaqda qoymaq lazım gələcək. Yəni Tenkan-Sen xəttinin yaxınlığında. Bu isə 1.28 zonasınadüşür.

“İşimoku” Qrafik Sistemi əsasında təhlil

8


Daily

Günlük qrafik də həmçinin “ayı” trendinin davamına işarə edir. “Stop” (yaxud treylinq-stop) əmrlərini1,23 rayonunda yerləşdirmək məsləhətdir.

8 8

T E X A N A L İ Z İşimoku 15


GBPUSD

Weekly

Bütün xəttlərin aşağıya yönəlməsi fonunda ötən həftə “doji”, bu həftə isə “asılmış adam” şamının for-malaşması ona işarə edir ki, korreksiyanın başlaması istisna deyil. Bu baş verərsə, təbii ki, qısa mövqelərəgirmək üçün fürsət axtarmaq lazımdır. Amma 1.44 səviyyəsinin yarılacağı təqdirdə korreksiyanı gözləmədənsatmaq olar.

8 8

T E X A N A L İ Z16 İşimoku


Daily

Qiymət Kijun-Sen xəttinə çataraq, geriyə dönüb. Amma Tenkan xətti yuxarıya dönməyə macal tapıb.Tenkan-Sen aşağıya dönəndə satmaq məsləhətdir.

8 8



USDCHF

Weekly

“İşimoku” Sisteminin bütün xəttləri “buğa”ların üstünlüyündən xəbər verir. Mahiyyətcə bu, avro/dollarcütlüyündə olan vəziyyətin güzgüdəki əksidir. Fərq yalnız ondadır ki, usd/chf Tenkan və Kijun xəttlərindənçox uzağa getməyib. Buna görə də, artım üçün daha çox potensialı var.

8 8



Daily

Günlük qrafikdə qiymət aşağıya dönmüş Tenkan-Sen xəttinin üzərindədir. Konsolidasiya gözlənilir. Artımhərəkətinin davam etməsi üçün qiymət 1.16-dan yuxarıda möhkəmlənməlidir. 1.18 zonasına qalxmaq istisnaolunmur.

8 8



USDJPY

Weekly

Qiymət buluda daxil olub. Demək, bazardan kənarda qalmaq məsləhətdir. Buludun yuxarı (93,00), yaxudaşağı (89,00) sərhədinin yarılmasını gözləyəcəyik. Buludun yuxarı hissəsinin üfiqi olması ondan xəbər verirki, aşağı sərhədin yarılması ehtimalı daha yüksəkdir.

8 8



Daily

Günlük qrafikdə də qiymət buludun daxilindədir. Eyni tövsiyə qüvvədə qalır: buldn yarılmasını gö-zləyəcəyik.

8



PROBLEM22 Texanaliz

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

Bir anlığa oxumağı dayandırın,dönüb kənara baxın və gözünüzünbirini yumun… Nə oldu? Siz ətrafdünya haqqında aldığınız vizualinformasiyanın bir qismini itirdi-niz. İndi təsəvvür edin ki, bəs həriki gözünüz Sizə eyni şeyi göstərsə,nə olacaqdı? Aydındır ki, Siz ətrafıbirtərəfli görəcək, baş verənlərinçox mühüm detallarını nəzərdənqaçıracaqdınız. Dünyaya baxışınızhəcmini itirəcəkdi.

Məsələ ondadır ki, bazarıntexniki analizi zamanı indikator-tları düzgün seçməyəndə də Sizbuna bənzər problemlə rastlaşmışolursunuz. Çox zaman heç özünüzdə fərqinə varmadan.

Bu, nə qəliz sözdür belə?..

Kollinearlıq – vektor analizinəaid olan riyazi termindir. Əgər ikivektor paralel düz xəttlər, yaxud,bir düz xəttin üzərində yerləşirsə,

onlar “kollinear vektorlar” adlanır-lar. Bəzən onlara “paralel vektor-lar” da deyilir. Kollinear vektorlareyni istiqamətli, yaxud əks is-tiqamətli ola bilərlər (ikinci haldaonlara “antikollinear”, yaxud, “an-tiparalel” vektorlar da deyilir). Bumeyarlar “kollinearlıq” anlayışınıtəkcə həndəsəyə yox, digərsahələrə də aid etməyə imkanverir.

Multikollinearlıq isə riyazi sta-tistikaya aid olan və müxtəlifobyektlərin arasında sıx qarşılıqlıəlaqəni, korrellyasiyanı ifadə edəntermindir. İqtisadi modellərintəhlili zamanı bu əlaqələr bir sıraxətalara gətirib çıxara bilir.

Əgər “kollinearlıq” termini ikisərbəst dəyişənin arasındakı xəttiəlaqəni ifadə edirsə, “multi-kollinearlıq” daha çox dəyişənlərəaid ola bilər. “Multikollinearlıq”terminini elmə Nobel mükafaçısıRaqnar Frişer daxil edib.

“Sinonim” inidikatorlar

Multikollinearlıq problemitexniki analizdə də mövcuddur.

TəpəgözünproblemiKollinearlığı nəzərə almayan treyderlər özləri də

bilmədən bazara yalnız bir tərəfdən baxırlar

Şəkil 1. Raqnar Frişer

8


Bu problem o zaman meydanaçıxır ki, biz özümüz də fərqində ol-madan, eyni tipli informasiyadanbir neçə dəfə istifadə edirik.

Texniki analitiklər çalışmalıdır-lar ki, eyni tipli informasiyanıverən indikatorlardan eyni za-manda istifadə etməsinlər. Bununlabağlı Con Bollincer (JohnBollinger) çox düzgün buyurub ki,“Uğurlu texniki analizin əsas şərtiindikatorların arasında multi-kollinearlığa yol verməməkdir. Buhalda multikollinearlıq - eyni in-formasiyanın müxtəlif formalardatəqdim olunmasıdır. Məsələn, əgərsiz 4 fərqli infikatordan istifadəedirsinizsə, amma onların hamısıbazarın bağlanış qiymətləri

əsasında qurulursa, bu, tipik multi-kollinearlıq olacaq”.

Texniki analizdə multikollinear-lıq çox ciddi problem sayılır. Prob-

lemin mahiyyəti ondadırki, analitik eyni tipli in-formasiyanı müxtəlifformalarda gen-bol alsada, digər vacib parametr-lər diqqətdən kənardaqalır. Bu isə öznövbəsində ona gətiribçıxarır ki, vəziyyətidüzgün giymətləndirməkmümkün olmur.

Məsələni qəlizləşdirənməqamlardan biri dəodur ki, bəzi hallardamultikollinearlığı aşkar-lamaq heç də asan olmur.

Gəlin, 2-ci şəklə

diqqət yetirək.

Görmək çətin deyil ki,RSI ilə CCI-ın qrafikləribəzi detallarına görə bir-birindən fərqlənsələr də,ümumilikdə hər ikisieyni şeyi göstərirlər.

Şəkil 2. RSI və CCI arasında multikollinearlıq

Şəkil 3. İndikatorların qruplara bölünməsi

8 8

PROBLEM Texanaliz 23


Hər iksinin zirvələri də, dibləridə, ayrı-ayrı sahələrinin hərəkət is-tiqamətləri də tam üst-üstə düşür.Bu da təəccüblü deyil, çünki RSIilə CCI hər ikisi texniki indikator-ların eyni qrupuna aiddirlər. Bu,“Momentum” qrupupudur – oradaxil olan bütün indikatorların işiqiymətin indiki göstəricisinimüəyyən müddət əvvəlki göstəriciilə müqayisə etməkdir. Tamamiləaydındır ki, həmin qrupa aid in-dikatorıarın eyni vaxtdaneçəsindən istifadə etsəniz də,

bununla texniki analizin dəqiqliyivə keyfiyyəti artmayacaq. Həttaəksinə...

Sən hansı qrupdansan?

Buna görə də, texniki analitiküçün istifadə etdiyi indikatorlarınqrupar üzrə bölünməsi (bir növkataloqlaşdırılması) son dərəcəvacibdir. Bu, eyni tipli infor-masiyanı bir neçə mənbədən götür-

məyin və analizi “klonlaşdırılmış”məlumatların əsasında aparmağınqarşısını ala bilər.

Geniş yayılmış indikatorlarınbəzilərini bu cür qruplaşdırabilərik:bax şəkil 3.

Keyfiyyətli strategiya yaratmaqistəyən treyderlər nəzərə almalıdır-lar ki, quracaqları sistemdə eynikateqoriyadan iki və ya daha artıqindikator olmasın. Əlbəttə, bizimcədvəldə heç də bütün indikatorlargöstərilməyib (bu, mümkün dədeyil). Amma siz özünüz də on-ların hansı qrupa aid olduğunuasanlıqla müəyyənləşdirə

bilərsiniz.İndikatorların arasında

kollinearlığı aşkarlamağın ən sadəvə etibarlı yolu onların qrfiklərinimüqayisə etməkdir. Əgər“zirvələr” və “diblər” eyni zon-alara düşürlərsə, demək, onlarkollineardırlar. Bu halda Siz on-ların yalnız birindən istifadə et-məlisiniz. (Kollinearlığıaşkarlamağın digər yolu isə onlarınhesablanma formullarını müqayisə

etməkdir. )4-cü şəkildə Kollinear olmayan

indikatorlar göstərilib.Gördüyünüz kimi, bu indikatorlarbənzər deyillər və düzgün interpre-tasiya olunanda analitiki müxtəlifistiqamətli informasiyalarla təchizedəcəklər. Nəticədə bazarıhərtərəfli görmək və daha dərintəhlil etmək mümkün olacaq.

Nəticə

Əgər Siz bazarın texniki anali-zini aparmaq üçün istifadə et-diyiniz indikatorları necə gəldiseçirsinizsə, demək, multi-kollinearlıqla üzləşərək, təhrifolunmuş mənzərə görmək ehti-malınız böyükdür. Bu halda əlavəindikatorlar Sizə nəinki heç biryeni informasiya vermir, həttaəksinə, bazarı yalnız bir rakursdangöstərir. Siz, elə bil ki, ətrafa təkgözlə baxdığınız üçün çox vacibməqamları nəzərdən qaçırırsınız.Kollinear indikatorlardan birininverdiyi siqnalı digərinin təs-diqləməsi də əsla etibarlı sayılabilməz. Bu, əksinə, treyderi çaşdırabilər.

Şəkil 4. Kollinear olmayan indikatorlar

8

PROBLEM24 Texanaliz


T E X A N A L İ Z

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

25

Eur/usd

Bu ay həqiqətən Avro üçün ağır oldu. Avropadakı böhranla əlaqədar vahid valyutanın enişi gözlənilirdi,amma 1.3030-1.2930-a kimi. Lakin gördüyünüz kimi, qiymət 1.2050 ətrafına kimi düşdü. AMB rəsmiləri buişdə spekulyantları günahlandırırlar. Digər tərəfdən isə Avronun enişi Avropa ixracatçılarının rüblük hesabat-larını pozitiv verməsinə səbəb oldu.

Texniki analizə gəlincə, qiymət 1.27-1.18/1.20 kanalına keçib. Növbəti iki ay (iyun, iyul) Avro üçün birqədər konsolidasiya xarakterli olacaq. Belə ki, qiymətin 1.18/1.20 dəstək xəttinə enişindən sonra onun 1.27müqavimətinə kimi möhkəmlənməsini gözləmək olar. Bu, əsasən “ayıların” gəlirlərini təsbit etməsi hesabınabaş verəcək. Ola bilsin ki Avrozonaya dair bəzi iqtisadi göstəricilər də müsbət təsir göstərsin.

Ümumi mənzərə isə vahid valyutanın 1.15, daha sonra 1.10-a kimi enişini vəd edir. Bu dəstək xəttləriAvro üçün “son nöqtə” ola bilərlər.

MA əsasında təhlil

8


Gbp/usd

Nəhayət, seçki sona çatdı və Qordon Braun baş nazir postunu mühafizəkarların lideri Devid Kemerunahəvalə etdi. Yeni yaranmış koalisyon hökumət hələ ki ölkədə ən aktual problem olan büdcə kəsrinin necəazaldılacağı barədə suallardan qaçır, amma bununla yanaşı, ümid verməklə kütləni sakitləşdirirlər. İyunun22-də büdcə kəsri barədə hesabat dərc olunacaq. Həm İngiltərə bankının rəhbəri, həm də hökumət başçısıfaiz dərəcələrinin uzun müddət aşağı səviyyədə qalacağını bildiriblər. Belə bir şəraitdə (yüksək büdcə kəsri,aşağı faiz dərəcələri) “ümidverici vədlər” Funta kömək etməyəcək...

Texniki baxımdan Funt artıq bütün analitiklərin proqnozlaşdırdığı “kritik dəstək xəttlərini” geridə qoyub.Artıq “ifrat satış” zonasındadır. Amma onu da qeyd edim ki, bircə “ümid yeri” -1.4000 qalıb. Əgər bu dəstəkxətti də yarılarsa, funtun vəziyyəti daha da pisləşəcək. Baxmayaraq ki, hazırda zəif funt ixracatçılarınxeyrinədir. Hərçənd, bu “xeyri” də Avrozonadakı böhran onların əlindən alır. Bu mənzərə texniki cəhətdənFuntun 1.40/1.39-a düşməsinə gətirib çıxara bilər. Əgər 1.4400-1.4450 dəstəyi müvazinətini saxlayabilməsə, 1.4000-1.3900-a yol açılacaq.

8 8

T E X A N A L İ Z26 MA əsasında təhlil


Usd/chf

ABŞ-ın durmadan artan iqtisadi perspektivi onun valyutasının möhkəmlənəcəyindən xəbər verir. Bununbaş verməsinə səbəb investorların Avropdakı böhrana görə risk etmək istəməmələridir; onlar daha etibarlıvalyutalara - ABŞ Dollarına, Yapon Yenasına üz tuturlar. İsveçrə Bankına gəlincə, vəziyyətin onun üçün mü-nasib olduğunu düşünürük. Nə qədər ki, Dollar İsveçrə Frankına qarşı möhkəmlənir, intervensiya keçirməkzərurəti bir o qədər azalır.

Texniki baxımdan cütlük bir çox analitiklərin proqnozlaşdırdığı mühüm müqavimət xəttlərinə - 1.1500-1.1600-a gəlib çatıb. Qiymətin 1.0000-dən aldığı dəstək nəticəsində formalaşan trendin artım bucağı hazırkınöqtələrdən mümkün enişə işarə edir. Yəni Trend 90 dərəcəyə yaxın bucaq altında nə qədər çox hərəkətedirsə, onun dönmə ehtimalı bir o qədər artır. Bu məntiqə söykənərək, cütlüyün hazırkı maksimumlardanortamüddətli perspektivdə 1.1000-ə, daha sonra 1.0700-1.0500 dəstək xəttlərinin yerləşdiyi aralığa enişiniehtimal etmək olar. Amma uzunmüddətli perspektivdə, yəni cari ilin sonu-növbəti ilin ortalarına qədərusd/chf-ın 1.2300-ə çatacağı istisna deyil.

8 8

T E X A N A L İ Z MA əsasında təhlil 27


Usd/jpy

Yapon investorlarının və ixaracatçılarının əsas gəlir mənbəyi olan ABŞ-ın iqtisadi vəziyyətinin yaxşılaş-ması, təbii ki, adanın iqtisadiyyatına müsbət təsirini göstərir. Mərkəzi Bankın çox yumşaq monetar siyasətihələ də davam etdirəcəyi, faiz dərəcələrinin isə uzun müddət aşağı səviyyələrdə qalacağı barədə bəyanatlarıölkə iqtisadiyyatın asta-asta dirçəlişindən xəbər verir. Bu templə yəqin ki, iqtisadiyyat yaxın vaxtlarda nor-mal vəziyyətə qayıda bilər.

Texniki mənzərəyə diqqət yetirsək, analitiklərin proqnozlaşdırdığı 200SMA-dan sonrakı 4%-lik artım(94.50-95.00 müqavimət xəttlərinə kimi) artıqlaması ilə doğruldu. Belə ki, dünyanın aparıcı birja meydan-larını cənginə almış Avropadakı böhran spekulyantların bu cütlüyün də məzənnəsini 1 həftəyə 88.00-əendirməsinə gətirib çıxardı. Lakin belə bir “itki” ilə barışmaq istəməyən usd/jpy cütlüyü 92.50-93.00müqavimətinə kimi olan mövqelərini qaytara bildi. Hazırda cütlükdə indikatorlar artıma işarə edir. Əgərqrafikdə göstərilən müqavimət xətti özünü doğrultsa, 88.00 və daha sonra 85.00-dakı psixoloji dəstək xət-tləri test oluna bilər. Amma analitiklər ABŞ və Yaponiyanın iqtisadi perspektivləri baxımından cütlüyün ilinsonuna kimi 95.00 və daha sonra 100.00-ə qədər artacağını gözəlyirlər.

8

T E X A N A L İ Z28 MA əsasında təhlil


TƏCRÜBƏ Master-klass

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

29

Larri Konnors

Linda Raşke

Birjada işləməyin ən vacib sir-rləri nələrdir? Biz bu suala beləcavab verərdik: bazarı dinləməyiöyrənin və öz iradənizi ona sırı-mağa çalışmayın. Birjada uğur

qazanmağın birinci sirri bundadır.

İkinci sirr isə odur ki, Sizmüəyyən strategiya seçməli vəonunla işləməlisiniz.

Üçüncü sirr: hər şeydən əvvəl

riskləri minimuma endirməyəçalışmaq lazımdır. Bunu etsəniz,gəlir özü-özünə gələcək.

Dördüncü sirr: Yaxşı, faydalımodellər kifayət qədər olsa da,qazanmaq üçün Sizə yalnız BİRSTRATEGİYA lazımdır. Bir çox

treyderlər məhz həmişə bir strate-giya ilə işlədiklərinə görə uğurqazanırlar.

Reallıq budur ki, bir neçə yaxşımodelə dərindən bələd olmaq vəsağlam məntiq Sizə texniki analizə

dair bütün kitablardan daha artıqfayda gətirə bilər.

Beşinci sirr: Ticarət yalnız Sizəbəlli olan modellərin əsasındaaparılmalıdır! Bunlar etibarlı vəasanlıqla seçilən modellər ol-malıdırlar. Bir çox sxemlər var ki,onları istənilən vaxt istənilənbazarda tətbiq etmək mümkündür.Treyder yalnız yaxşı tanıdığı mo-dellərlə işləyəndə özünü rahat vəgüvənli hiss edə bilər. Sizişlədiyiniz modellərin təkrarlan-maq qabiliyyətinə əmin ol-malısınız. Tanıdığınız modellərinnecə formalaşdığını görmək Sizivəcdə gətirməlidir. Əgəröyrəndiyiniz model Sizə mənasızgəlirsə, onu tətbiq etməkdənçəkinin.

Qazanmaq üçün Sizə bircəmodel də bəs edər! Biz şəxsən yal-nız bir modellə dolanışığınıçıxaran xeyli treyder tanıyırıq.

Altıncı sirr: Treyderin ən böyükdüşməni

bazaraöncədən hansısa əminliklə yanaş-maqdır. Sizdə belə bir şey varsa,ləğv edin! Diqqətiniz yalnız mo-delləri identifikasiya etmək və on-larla işləməyin üzərində cəmləşsin.

Yeddinci sirr: Heç vaxt unut-mayın ki, Siz ancaq ehtimallarlaişləyirsiniz. Ona görə də qoruyucuorderləri unutmayın. Əksər hal-larda bir ziyanlı əməliyyar onlarlaxeyirli əməliyyatın nəticəsini heçedir. Ona görə də, əməliyyatıaçarkən “stop” yerləşdirmək birnöv adətə çevrilməlidir.

Model biznesi

Forexdə qazanmaq üçün bircə modelimükəmməl bilmək Sizə bəsdir!

Ticarət yalnız Sizə bəlli olan

modellərin əsasında aparılmalıdır!


S T R AT E G İ YA30

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

Strategiyanın əsas prinsipibelədir: qısamüddətli trend uzun-

müddətli trendin istiqamətində

dəyişəcək. İki zaman periodununistiqaməti üst-üstə düşəndə “müs-bət əks əlaqə” adlanan vəziyyətyaranır, bu isə sürətli, sıçrayışlıhərəkətə gətirib çıxarır.

Bu sistemlə işləyərkən trendasta stoxastikin (%D) meyliəsasında müəyyən olunur.Maraqlıdır ki, çox vaxt DəyişənOrta Göstəricinin (MA) istiqamətiaşağıya olanda %D-nin meyliyuxarıya olur və əksinə. Bu, onagörə baş verir ki, biz momentumuntrendini müəyyənləşdirirk, mo-mentum isə qiyməti qabaqlayır.

Bu sxemlə işləyərkən Stoxastiksindikatorunun ləng xəttinin (%D)dövrüliyi 10, çevik xəttinin (%K)dövrüliyi isə 7 olmalıdır. 7 tərtibliçevik xətti hamarlaq üçün 4 para-metrindən istifadə edəcəyik. Yəniindikatorunuzu Stoch (7, 10, 4)

şəklində kökləyin.Bu strategiya ilə açılan əməliyy-

atın saxlanma müddəti orta hesablaüç-dord gündür. İlkin stop bazaragiriş barından bir qədər aşağıda(satış zamanı yuxarıda) yer-ləşdirilməlidir.

Fasilə bitdi. Trendə davam…“Anti” strategiyası korreksiyaların

sonunda bazara girmək üçün yaxşı siqnallar verir

“Anti” adlanan ticarət strategiyası korreksiya bitərkən trend is-tiqamətində bazara girməyi nəzərdə tutur. Siz bu strategiyanın işprinsipini başa düşəndən sonra bazarda çox yaxşı fürsətlər yaxa-laya biləcəksiniz. Amma əvvəcə onu tam mənimsəmək üçün birneçə saat sərf etmək lazım gələcək.

Alış üçün sxem:

1. Stoxastiksin asta xətti(%D) yuxarıya meyillənmə-lidir.

2. Çevik xətt (%K) astaxəttlə birlikdə artmalıdır;Konsolidasiya vaxtı çevikxətt ləng xəttə yaxınlaşır.

3. Çevik xətt yenidən astaxəttin istiqamətində dönürsə(bu zaman “qarmaq” modeliformalaşa bilər), alış üçünfürsət yaranır.

Alış üçün siqnal:

1. Əgər %K və %D xəttləriən azı 3 gün ərzində fərqli is-tiqamətlərə meyillənirlərsə,onların arasında gərginlikyaranır; bu zaman üçüncübarın üzərində alış orderi yer-ləşdirin. Order işə düşənəqədər onu hər gün sonrakıbarın üzərinə çəkin.

2. Korreksiya modelininyuxarısından çəkilən trendxəttinin kəsilməsi siqnalı güc-ləndirir.

Satış üçün sxem:

1. Stoxastiksin asta xətti(%D) aşağıya meyillənmə-lidir.

2. Çevik xətt (%K) astaxəttlə birlikdə enməlidir;Konsolidasiya vaxtı çevikxətt ləng xəttə yaxınlaşır.

3. Çevik xətt yenidən astaxəttin istiqamətində dönürsə(bu zaman “qarmaq” modeliformalaşa bilər), satış üçünfürsət yaranır.

Satış üçün siqnal:

1. Əgər %K və %D xəttləriən azı 3 gün ərzində fərqli is-tiqamətlərə meyillənirlərsə,onların arasında gərginlikyaranır; bu zaman üçüncübarın altında satış orderi yer-ləşdirin. Order işə düşənəqədər onu hər gün sonrakıbarın üzərinə çəkin.

2. Korreksiya modelininaşağısından çəkilən trend xət-tinin kəsilməsi siqnalı güc-ləndirir. 8


Misal 1.

Neft, 1995-ci ilin dekabrı

1. %D xətti aşağıya meyillidir, %K isə onu kəsəndən sonra 3 bar yuxarıya hərəkət edərək, aşağıya dönübvə “qarmaq” əmələ gətirib. Ertəsi gün biz 3-cü barın minimumundan “qısa” əməliyyat açırıq. “Stop” əmrieyni barın üzərində yerləşdirilir. Trend xəttinin kəsilməsi əməliyyatın doğruluğunu təsdiqləyir. Bazar sürətləenir və bizim xeyrimizə 60 faiz hərəkət edir.

2. Üç həftə sonra alış sxemi yaranır. %D xəttinin istiqaməti müsbətdir, %K yuxarıya doğru “qarmaq”fiquru yaradır. Üç bar formalaşandan sonra ertəsi gün biz bazara giririk. Trend xəttinin kəsilməsilə əməliyy-atın doğruluğu təsdiqlənmiş olur. İlkin stop giriş barının altında yerləşdirilib.

8 8

S T R AT E G İ YA “Anti” 31


Misal 2.

Pambıq – 1995-ci ilin dekabrı

%D xəttinin meyli artım trendinin olduğuna işarə edir. %К isə beş gün ərzində aşağıya enməklə, korrek-siyanın getdiyindən xəbər verir. Aqressiv treyderlər 1 nöqtəsində trend xəttinin kəsilməsindən sonra bazaragirə bilərlər. Amma konservativ treyderlər üçün növbəti gün %К xətti “qarmaq” formalaşdırandan sonra alışəməliyyatı açmaq üçün imkan yaranır.

Biz “stop-loss” əmrini korreksiyanın minimum nöqtəsinin altında yerləşdiririk. Bazarda 2-4 gündən artıqqalmayacağıq. Şəkildən də göründüyü kimi, “3” nöqtəsində doğrudan da, bazardan çıxmaq üçün ideal imkanyaranır.

8 8

S T R AT E G İ YA32 “Anti”


Misal 3.

Micron Technologies (MT) – 1995-ci il

%D xəttinin meyli böyük trendin aşağı olduğunu göstərir. %К xətti isə ona qarşı getməklə korreksiyanınbaşladığından xəbər verir.

“1” nöqtəsində kiçik trend xətti yarılır və %К aşağıya doğru “qarmaq” formalaşdırır. Növbəti gün bizbazara giririk. Bazar bizim tərəfə hərəkət etdiyi üçün dörd gün sonra – “3” nöqtəsində əməliyyatı bağlamaqolar.

8 8



Misal 4.

S&P – 5 dəqiqəlik barlar

Bu qrafikdə “Anti” sisteminə dair 3 misal var. Onların hər biri %D xətti trendi təsdiqləyəndən sonrayaranıb. Və hər birində “stop” yerləşdirmək üçün əla səviyyə olub. Bu da son dərəcə vacibdir: belə ki,Bazarda uğurun ən böyük şərti məhz düzgün “stop” orderləri yerləşdirməklə bağlıdır. Xüsusilə də kiçik peri-odlarda işləyərkən.

Bu misaldakı əməliyyatlar əsasən 10-20 dəqiqə davam edib (2-4 bar). Kiçik periodlarda işləyərkənbazarda nə qədər az qalırıqsa, bir o qədər də az risk edirik.

8 8

S T R AT E G İ YA34 “Anti”


Misal 5.

Aud/chf, 2008-in martı

“1” zonasında Stoxastikin ləng xətti (%D) yuxarıya trendin olduğunu göstərdiyi halda, çevik xətt (%K)əks istiqamətdə hərəkət etməklə korreksiyanın getdiyini bildirib. Sistemin qaydalarına uyğun olaraq, 3 bargözləyib, “buy stop” orderi yerləşdiririk. “Stop-loss” isə korreksiya modelinin altında qoyulur.

“2” zonasında da həmçinin əməliyyat üçün çox yaxşı siqnal verilir. Eyni qaydaları orada da tətbiq et-məklə korreksiyanın sonunda bazara girmək üçün çox gözəl siqnal əldə etmiş oluruq.

***Bu strategiyanın müəllifləri onu tətbiq etməzdən öncə bir neçə gün ərzində öyrənməyi məsləhət görürlər.

Əminik ki, buna sərf olunan zəhmət özünü tamamilə doğruldacaq.

8



Y U B İ L E Y36 5 il sizinlə!

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

«Inforex» 5 aldı!«Inforex» 5 aldı!2005-ci ilin yayında 3 gənc bir araya gələrək, “İnforex” şirkətini yaratdılar. O gündən

başlayaraq, bizim məqsədimiz həmişə müştərilərimizi keyfiyyətli və rahat xidmətlərlə təminetmək olub. Həm də təkcə yerli meyarlara yox, dünya standartlarına uyğun gələn səviyyədə!

Beş il ərzində biz bir çox yeniliklərə imza atmışıq. Budur, onlardanbəziləri:

- Biz Forexi öyrənməyi hamı üçün əlçatan etdik;- Meta Trader 4 platformasında işləyən brokerin Azərbaycan-

dakı ilk təmsilçisi olduq;- İstedadlı treyderlərin aşkarlanması üçün müxtəlif layihələr

həyata keçirdik və keçirməkdəyik;- Ticarəti real hesabda effektiv şəkildə öyrənmək üçün imkan yarat-

dıq;- Azərbaycanda yeganə Forex Forumunu yaratdıq və inkişaf et-

diririk;- Treyderlər üçün çat yaratdıq;- Azərbaycan dilində ilk xəbər lentini və analitikanı təqdim etdik;- Müştərilərlə ünsiyyəti tamam yeni səviyyəyə qaldırdıq;- Treyderlər üçün ilk onlayn jurnalı buraxdıq...

Amma biz minlərlə tələbə və müştərimizi ən böyük uğurumuz hesab edirik. Bizim ənböyük zənginliyimiz və qürur yerimiz məhz Sizsiniz! Çox nadir şirkətlər öz müştəriləriləbizim kimi uzunmüddətli və faydalı münasibət qura bilirlər. Biz artıq beş ildir ki, bunubacarırıq.

Beşinci ad günümüz münasibətilə Biz ilin sonuna qədər “I like Forex” şüarı altında 5 mü-sabiqə keçirəcəyik. Bizi tanıyan, sevən və qiymətləndirən hər kəs bu müsabiqələrə qatılabilər.

Dərin səmimiyyətlə, Sizin Inforex team


İ NDEK S

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

37

ABŞ-ın Dou-Cons (Dow Jones)

indeksi dünyada ən qədim və ən

məşhur birja indeksidir. 1884-cü

ildə Çarlz Dou Amerika Fond

bazarının vəziyyətini müəyyən-

ləşdirmək üçün bu indeksi təklif

edib. Həmin illərdə fond bazarı

çoxsaylı spekulyasiyalar üzündən

son dərəcə etibarsız idi. Dou 11

səhmin orta günlük bağlanış

qiymətlərini hesablamaqla Fond

Birjasının ümumi vəziyyətini

müəyyənləşdirir. Bu şirkətlərdən 9-

u dəmiryolu, 2-si isə sənaye

şirkətləri idi.

1896-cı ildə indeks ictimaiyyətəaçıqlanır və o vaxtdan da “Dou-Cons” adıyla birja ticarətinin ayrıl-maz hissəsinə çevrilir.

Müsair Dou-Cons indeksi 65şirkətin səhmlərini əhatə edir. Buşirkətlərin siyahısı onların bazardatutduqları mövqedən asılı olaraq,dəyişə bilər. Onlar Nyu-York FondBirjasındakı səhmlərin ümumidəyərinin 20 faizini əhatə edirlər.İndeksin özü də hazırda bir neçəalt indeksə bölünür.

Dou-Cons indeksininhesablanma metodu indiyə qədərdemək olar ki, ciddi dəyişikliyəuğramayıb. Lakin onun tərkibinədaxil olan aksiyalar dəfələrlə dəyi-şiblər. Həmin şirkətlərdən yalnız“General Electric” öz dayanıqlığıilə öyünə bilər, qalanları isə gahindeksin əhatə dairəsinə düşüb,gah da çıxıblar.

Uzun müddət yeni şirkətlərinsəhmləri Dow Jones-a daxiledilmirdi. Lakin bu baş verəndənsonra, indikatorun dəqiqliyi bir

qədər də artdı və o, fond bazarın-dakı real qüvvələr nisbətini dahayaxşı göstərməyə başladı.

The Dow Jones Industrial

Average (DJIA) – Dou-Consunsənaye şirkətlərini əhatə edən in-deksidir. O, 30 ən böyük sənayeşirkətinin səhmlərini ehtiva edir.Düzdür, ora daxil olan şirkətlərin

bəziləri heç də sənaye şirkətlərideyillər, amma buna baxmayaraq,indeksin tarixi adı saxlanılır.

Həmin şirkətlərin hamısıbeynəlxalq miqyaslı olduğundanvə müxtəlif ölkələrin ərazisindəfəaliyyət göstərdiklərindən, DJIAindeksi məhz Amerika iqtisadiyy-atında nəyin baş verdiyini tutaq ki,“S&P-500” indeksi kimi dəqiqgöstərə bilmir. Bəzən hətta iş oyerə çatır ki, DJIA və S&P-500 in-dekslərinin müxtəlif istiqamətlərəhərəkət etmələri müşahidə olunur.Bu durum investorları çaşdırabilər. Buna baxmayaraq, minlərləinvestisiya fondu öz investisiyaportfellərini formalaşdırarkən

DJİA indeksini mütləq nəzərə alır-lar. Bu indeks ora daxil olanşirkətlərin səhmlərininqiymətlərinin cəminin müəyyənəmsala bölünməsi yolu iləhesablanır.

The Dow Jones Transporta-

tion Average (DJTA) – Dou-Con-sun nəqliyyat indeksidir. Bu indeks

20 böyük nəqliyyat şirkətininsəhmlərinin ümumi vəziyyətinigöstərir. Onların siyahısına əsasəndəniz daşınmaları, dəmir yolları vəaviasiya şirkətləri daxildir.

The Dow Jones Utility Avera-

ge (DJUA) – Dou-Consun kom-munal indeksidir. Bu indeks qaz vəelektrik təchizatı ilə məşğul olan15 şirkətin səhmlərininhərəkətindən xəbər verir. Onlarınsırasına “American ElectricPower”, “Duke Energy Corp.”,“Edison International” və digərləridaxildir.

Doumuz davam edir…Dou-Cons indeksi “qocalsa” da, aktuallığını itirmir

8


Dow Jones Composite Average

(DJCA) – Dou-Consun məcmu in-deksi daha informativ sayılır. Bu,əvvəlki indeksləri nəzərə almadanhesablanır və Amerikada təsərrü-fatın ümumi vəziyyətini, ölkəninişgüzar dairələrinin siyasi və iqti-sadi hadisələrə yanaşmasını əks et-dirir.

Dou Cons indeksi hər gün "DowJones & Company" tərəfindənhesablanır və dərc olunur. Səhm-lərin orta indeksindən başqa, "DowJones & Company" 20obliqasiyanın orta indeksini dəhesablayır.

Dou Cons indeksinin digər-lərindən (S&P 500, NYSE Index ,AMEX Index, NASDAQ Index)əsas üstünlüyü zamanın sınağındançıxması, aktuallığını və özünə olan

təlabatı qoruyub saxlamasıdır.Səhmləri bu indeksin hesablan-masına daxil olan şirkətlər güvənlivə sabit hesab olunurlar. FəqətAmerika iqtisadiyyatının inkişafetməsi və genişlənməsi fonundaDou-Cons indeksi bazardakı realvəziyyəti əvvəlki dəqiqliklə əks et-

dirə bilmir. Amerikada on minlərləsəhmdar cəmiyyəti var və onlarınyalnız 30 ən böyüyünün vəziyyətiümumi reallığı dəqiq əks etdirəbilməz. Buna baxmayaraq, Dou-Cons indeksi əsl klassikadır. Klas-sika isə, bildiyimiz kimi, həmişəaktual olur.

8

İ NDEKS38 Dow Jones


ADD IMLAR Məqsədə doğru

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

39

Bilmək istəyirsinizmi, trey-

derin təkamülü hansı

mərhələlərdən keçir? Elə isə,

buyurun:

1. Ticarəthaqqında infor-masiya yığırıq –kitablar alırıq, semi-narlara gedirik,

məqalələr oxuyuruq.

2. “Yeni” biliklərimizdən isti-fadə etməklə ticarətə başlayırıq.

3. Uduzuruq və başa düşürük ki,bizə, ola bilsin ki, daha çox bilikvə informasiya lazımdır.

4. Daha çox informasiyatoplayırıq.

5. Başqa ticarət alətlərinəkeçirik.

6. Bazara qayıdırıq və “yenilən-miş” biliklərimizindən istifadə et-məklə ticarət aparırıq.

7. Bazar yenə bizə “qalib gəlir”və əminliyimizin bir hissəsini itir-

məyə başlayırıq. Qorxu yaranmağabaşlayır.

8. Analitiklərə və digər treyder-lərə qulaq asmağa başlayırıq.

9. Bazara qayıdırıq və pul itir-məkdə davam edirik.

10. Yenə ticarət alətlərini dəyi-şirik.

11. Ticarət haqqında daha çoxinformasiya axtarırıq.

12. Bazaraqayıdırıq və yenəpul uduzuruq.

13. “Özümüzəgüvənirik” vəbazar yenə bizi“cəzalandırır”.

14. Anlamağa başlayırıq ki,ticarətdə uğur qazanmaq bizdəngözlədiyimizdən daha çox vaxt vəzəhmət tələb edir.

Bir çox treyderlər bu mərhələdə

fəaliyyətə son qoyurlar.

15. Ciddiləşirik və fikrimizi“real” metodologiyanın tədqiqinəyönəltməyə başlayırıq.

16. Metodologiyamız üzrəmüəyyən uğurla ticarət aparırıq,lakin başa düşürük ki, nəsə çat-mır...

17. Anlamağabaşlayırıq ki,metodologiyamızıntətbiqinə dairmüəyyən qaydalarolmalıdır.

18. Ticarət qaydalarımızıaraşdırıb-nizamlayıb, hazırlamaqüçün müvəqqəti olaraq ticarətimizidayandırırıq.

19. Yenidən ticarətə başlayırıq;bu dəfə qaydalarımızı tətbiq etməkmüəyyən uğur gətirir, lakin hələ dəəməliyyat açma anında tez-teztərəddüd edirik.

20. Qay-dalarımıza əlavələr,düzəlişlər edirik.

21. Bazara qayıdırıq və itirməyədavam edirik.

22. Ticarətimizdəki nəticələrəgörə məsuliyyət daşımağabaşlayırıq; başa düşürük ki, uğu-rumuz özümüzdən asılıdır, ticarətmetodologiyasından yox.

23. Ticarətimizi davam etdiririk,metod və qaydalarımıza nəzərəndaha təcrübəli oluruq.

24. Ticarətapararkən hələ dəqaydalarımızıpozmağa meyil-liyik vənəticələrimiz sta-bil deyil.

25. Bilirik ki, məqsədimizəyaxınıq.

26. Qaydalarımızı yenidənaraşdırırıq.

Uzun, incə bir yoldayıq...Ticarətdə davamlı uğur qazanmaq

səviyyəsinə çatmaq üçün bu 40 qapının

hamısından keçmək lazımdır

8


27. Qaydalarımızdan əmin olu-ruq və ticarət aparmaq üçün bazaraqayıdırıq.

28. Ticarət nəticələrimiz düzəlir,lakin hələ də qaydalarımıza riayətetməkdə çətinlik çəkirik.

29. Nəhayət,qaydalarımıza ri-ayət etməyin va-cibliyini görürük,çünki bu, özünüticarətimizinnəticələrindəgöstərir.

30. Tam şəkildə anlayırıq ki,uğursuzluğumuz özümüzləbağlıdır və özümüzü öyrənməyəbaşlayırıq.

31. Ticarətə davam edir vəbazarı daha yaxşı tanımağabaşlayırıq.

32. Metodologiyamıza və ticarətqaydalarımıza riayət edirik.

33. Davamlı qazanmağabaşlayırıq.

34. Bir qədərlovğalanırıq və bazarbizi “cəzalandırır”.

35. Səhvlərimizi öyrənməyədavam edirik.

36. Qay-dalarımızınbizim yerimizə“ticarət aparır”,hesabımız art-

mağa davam edir.

37. Əməliyyatların həcmini ço-xaldırıq.

38. Arzu-ladığımızdan daçox pulqazanırıq.

39. Arada itkilər olsa da, indionları vaxtında və tez ləğv etməyibacarırıq.

40. Həyat davam edir və

məqsədlərimizin çoxuna çatırıq!

8

ADD IMLAR40 Məqsədə doğru


MÜSAH İ B Ə

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

41

Mayın 27-də “İnforex”inofisində təcrübəli müəllim MavletBaqiyevin “15 dəqiqə” adlı semi-narı keçirilib. Əgər Siz bu semi-narın xoşbəxt iştirakçıları arasındaolmamısınızsa, yəqin, müsahibənioxuyandan sonra növbəti şansıəldən buraxmayacaqsınız.

Mavlet Baqiyevin Forexdə 7 illiktəcrübəsi var. Dediyinə görə, mək-təbdə oxuyanda tarixə və riyaziy-yata böyük maraq göstərirmiş.Məktəbdən sonra Maliyyə-KreditKollecini bitirib. Zarafatla dediyikimi, “...Üç institutun hərəsindəbir il oxudum və atdım...”

Forexə gəlişinin səbəbini beləizah edir: “Günlərin birində an-ladım ki, həmişə vəziyyətin sahibiolmaq lazımdır. Bəxtim ondagətirdi ki, ailəm mənim bu sahəniseçməyimə anlaşıqlı yanaşdı. Buisə son dərəcə vacibdir. Forexəgələndə gördüyüm ilk iş qəhvəxıltında fal açmamaq üçün busahədə ətraflı təhsil almaq oldu.Müxtəlif treydinq kurslarına get-dim, fərdi məşğələlərə yazıldım...Nəhayət, “İnforex” şirkətinin di-rektoru, hörmətli İlqar müəllimdəndərs aldım. Real bazarda bir illikfəaliyyətdən sonra anladım ki,uğur qazanmaq üçün sadə qay-dalar formalaşdırmaq, bir də kapi-talın idarə olunması qaydalarınıpozmamaq lazımdır...”

- Seminarda təqdimolunan sisteminmahiyyəti nədir? Əsasprinsiplərə qısacanəzər salmaq olarmı?

- Əvvəla, öz maraqlıjurnalınızda mənə yerayırdığınıza görə, Sizətəşəkkür edirəm.Bildiyim qədər, jur-nalınız artıq kifayətqədər nüfuz qazanabilib və onu müxtəlif insanlar oxu-yurlar. Seminarda təqdim olunansistemə gəlincə, onun mahiyyətisadəlikdən və vaxta qənaət et-məkdən ibarətdir. Əsas prinsip isətarixə əsaslanaraq bazarpsixologiyasının öyrənilməsidir.Texniki analizin əsas prinsipini bizhamımız yaxşı bilirik axı: “Qiyməthər şeyi nəzərə alır”.

- Treyderlər arasında beləfikirlər dolaşır ki, “Gəlirli sis-temi açıqlamırlar” və “Sistemaçıqlanırsa, demək, gəlirli deyil”.Bu fikirlərə necə yanaşırsınız?..

- Təbəssümlə... Maraqlıfikirdir... Bilirsinizmi, bütün sis-temlər gəlirlidir. Məsələ bundadırki, onlardan kim, nə vaxt və necəistifadə edir. “Gəlir” anlayışınıdüzgün anlamağın özü də sondərəcə vacibdir. Konkret olaraqmənim seminarda təqdim etdiyimmetod gəlirlidir.

- Sizcə, sistem geniş yayılarsa,doğrudan da, effektini itirərmi?

- Söhbər hansı effektdən gedir?Gəlir gətirməkdənmi?

Bilirsiniz, bu cür fikirlər onagörə meydana çıxır ki, hər bir trey-der sistemi özü bildiyi kimi dəyiş-məyə başlayır: “sərf etməyən” de-talları çıxarır, xoşladıqlarını isəəksinə, artırır... Nəticədə nə alı-nacağını təsəvvür etmək çətindeyil. “Korlanmış telefon” oyunuyadınıza gəlirmi? Yəni sonda sis-tem elə bir hala düşür ki, əsasındadayanan ideya tamamilə təhrifolunur. Bundan sonra, təbii ki,işləməyəcək.

- Siz “sistemli iş”i və “sistem-siz iş”i necə xarakterizə edərdi-niz?

- Gəlin, sadəcə olaraq, sisteminnə olduğunu yada salaq.

“Milyonçu“Milyonçu

olmağa tələsəməyin”olmağa tələsəməyin”Mavlet Baqiyev: “Təsəvvür edək ki, treyder – sürücüdür.

Bu halda Yol Hərəkəti Qaydaları sistem olacaq”

8


Ya da daha yaxşısı, onu “Mexa-niki Ticarət Sistemi” adlandıraq.Bu, elə qaydalar toplusudur ki,treyder ona əsaslanaraq, bazaragiriş və çıxış nöqtələrini müəyyənedir. Əgər sistemsiz işləsəniz, tez-liklə depoztinizin reanimasiyayaehtiyacı olacaq. Hər kəs bazardanə etdiyini bilməlidir. Bilməyənvarsa, buyursun, gəlsin – mənöyrədərəm.

- “Sistem” deyəndə çoxlarınınağlına mücərrəd anlayışlargəlir... Sadə dildə ticarət sistemi-nin nə olduğunu necə anladabilərsiniz?

- Təsəvvür edək ki, treyder –sürücüdür. Bu halda Yol HərəkətiQaydaları sistem olacaq.

- Öz sistemini qura bilməküçün treyderə nə lazımdır? Vəbunun üçün nədən başlamaqgərəkdir?

- Əvvəlcə sadəcə olaraq, “İn-forex”in kurslarına yazılmaq olar.Zənnimcə, öz sistemini məhz realbazarda ticarət apararaq qurmaqlazımdır. Bunun üçün mikrolotlarlaişləmək olar.

- Çoxları sistem qursalar da,ona əməl etmirlər. Yaxud, edəbilmirlər. Belələrinə nə məsləhətvermək olar?

- Sadəcə, özünüzə inanın.

- “Sistemli ticarət” və “mexa-niki ticarət” eyni an-layışlardırmı?

- Gəlin, belə deyək: SistemliTicarət – Mexaniki sistemin qay-dalarına intizamlı şəkildə əməl et-məkdir.

- İnternetdə geniş yayılanhazır sistemlərə münasibətiniz

necədir? Onların arasındadəyərli nəsə tapmaqmümkündürmü?

- Hər sistem özlüyündə yaxşıdır.Dediyiniz kimi, İnternetdə çox sis-temlər tapmaq mümkündür. Ammahər insanın öz xasiyyəti vəpsixologiyası var. Buna görə də,sadə sistemlərdən başlamağıtövsiyə edirəm.Şəxsən mən özüməyaxın və anlaşıqlıolan sistemlərləişləyirəm.Başqalarının nədeməsinə isə fikirvermirəm.

- Yeni başlayantreyder nə zamansistem qurmaqsəviyyəsinə gəlibçatır?

- Əslində, bunuilk mərhələlərdə etmək lazımdır.Öz fikirlərinə güvənmək və onlarıintizamlı şəkildə həyata keçirməkgərəkdir. İlk dövrlərdə velosipedixtira etməyə ehtiyac yoxdur.

- Yeni başlayanlarla işləyəntəcrübəli mütəxəssis kimi necədüşünürsünüz, onların ən ciddisəhvi nədə olur?

- Komplimentə görə sağ olun...Nə deyə bilərəm... Biz gözəl başadüşürük ki, valyuta bazarındaimkanlar demək olar ki, hüdudsuz-dur. Həm də hər baxımdan: istərfəaliyyət azadlığı olsun, istər gəlirgötürmək imkanları... Əsas səhvdə buradan qaynaqlanır: hamı eləbilir ki, tezliklə milyonçu olacaq.Özü də kiçik depozitlə işləyərək.Ona görə də, təzə başlayanlarabunu deyərdim: Kapitalın idarə ol-unması qaydalarını pozmayın.Milyonçu olmağa tələsməyin...

- Tutaq ki, yeni başlayan trey-

der robot olsaydı, onu Forexdəişləmək üçün necə proqram-laşdırardınız?

- Hər şeydən öncə, hətta robotda dincəlməlidir... Yoxsa, sadəcəxarab ola bilər. İkincisi isə,düyməni basmaq lazım gələndə,özünə çox suallar vermək lazımdeyil. Üçüncüsü, bütün hallarda

insan olaraq qalmaq lazımdır.

- Bazarın yaxşı təhlili necə birtəhlil olmalıdır?..

- Sadə və Sizə aydın olan.

- Analiz üsullarının arasındaxüsusi rəğbət bəslədiyinizvarmı?

- İki əsas suala cavab verənbütün üsullara rəğbət bəsləyirəm.Həmin suallar bunlardır: Qiymətharadadır və niyə məhz oradadır?

- Sizcə, bazarın hərəkəti han-sısa qanunlara tabedirmi?Yoxsa, hər şey xaotik baş verir?..

- Bazarda – həm də, bütünbazarlarda,- spekulyasiya qanun-ları işləyir: “Ucuz al, baha sat”.

- İdeal halda “treyderingünü”nü necə təsvir edərdiniz?

- Gəldi, Gördü, Qazandı

8

MÜSAH İ B Ə42 Mavlet Baqiyev


İ ND İKATOR Emalatxana

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

43

ROC (Rate-of-Change) indikatoru qiymətin dəy-

işmə sürətini əks etdirir. O, qiymətin indiki göstəri-

cisi ilə “n” müddət əvvəlki göstəricisini müqayisə

edərək, müəyyən vaxt ərzində baş verən dəyişikliyi

ölçür. Qiymət nə qədər çox dəyişirsə, ROC da o

qədər sürətlə dəyişir.

Qısa və orta müddətli ticarətdə daha çox 12 və 25

tərtibli ROC indikatorundan istifadə edilir. Cerald

Appel və Fred Hiçler “Fond bazarı üçün ticarət sis-

temləri” (Stock Market Trading Systems) adlı

kitablarında məhz bu tərtibləri məsləhət görüblər.

ROC indikatoru bu düstura əsasən hesablanır:

Burada N –indikatorun tərtibi (dövriliyi), i – cari

barın nömrəsidir.

12 tərtibli ROC bazarın ifrat alış və ifrat satış hal-

larını çox yaxşı müəyyən edir. Amma güclü trend

vaxtı bütün başqa osillyatorlar kimi, ROC da səhv

siqnallar verə bilər. Bu zaman indikatorun ifrat alış

(satış) zonasına çatmasına baxmayaraq, qiymət artım

(eniş) hərəkətini davam etdirir.

ROC

Adətən indikatorun “0” səviyyəsini kəsib keçməsi uyğun istiqamətdə bazara girmək üçün yaxşı siqnallar

verir:

8


Əgər trend vaxtı (qiymət trend xəttindən yuxarıda olanda) ROC indikatoru “0” xəttini test edərək, geriyə

sıçrayırsa, bu da bazara girmək üçün yaxşı fürsət deməkdir:

Korreksiya zamanı isə bəzən ROC indikatorunun “0” səviyyəsi müqavimət/dəstək xətti kimi çıxış edir. Bu

zaman onun yarılması korreksiyanın bitdiyinə və trendin bərpa olunmasına dair güclü siqnal verə bilər:

8 8

İ ND İKATOR44 Emalatxana


Bu metodu trend xətləri ilə sintez edəndə bazara girmək üçün çox yaxşı taktika əldə etmək mümkündür.

Siz istənilən qrafikdə bu modeli təsdiqləyən kifayət qədər misal tapa bilərsiniz.

Qeyd edək ki, Siz özünüz də ROC ündikatorunun davranışını müşhidə etməklə faydalı modellər və qa-

nunauyğunluqlar aşkarlaya bilərsiniz.

8

İ ND İKATOR Emalatxana 45


ALƏT46 Texanaliz

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

Patrik Mikula

(“Alan Endryüsün ən yaxşı trend xəttləri metod-

ları, üstəgəl beş yeni texnika” kitabından)

Mənim bəxtim onda gətirib ki, treydinqə hələkompüterlər texniki analizi tam işğal etməzdən qabaqgəlmişəm. 1950-ci və 80-ci illərin arasında yazılankitabları oxuyanda mən görürdüm ki, köhnəkitablarda trend xəttləri ilə ticarət qat-qat yaxşı izaholunur, nəinki indi yazılanlarda. Alan Endryüsünişləri ilə ilk tanışlığım 1986-cı ildə, Con Merfinin“Fyüçers bazarlarının texniki analizi” kitabının va-sitəsilə olub. O vaxtdan başlayaraq, mən AlanEndryüsün trend xəttləri qurmaq texnikasını dərindənöyrənmişəm.

Əmtəələrlə ticarət üzrə məsləhətçi işləyərkən mənvaxtilə Endryüsün “təsir-əks təsir” prinsipinə həsrolunmuş seminarlarında iştirak edən şəxslərlə görüşəbilmişdim. Bu görüşlər mənə Endryüsün müəllifaraşdırmalarına dair materiallarla tanış olmaq imkanıverdi. Daha vacibi, mən uzun illər ərzində həminmetodlar vasitəsilə qazanan treyderlərlə söh-bətləşmək imkanı əldə etdim.

Seminarlarda Endryüs deyirmiş ki, onun trend xət-tləri qurmaq metodları Rocer Bebsonun (Roger Bab-son) araşdırmalarına əsaslanıb. Bebson 1929-cu ilinbirja çöküşünü əvvəlcədən proqnozlaşdıra bildiyinəgörə böyük şöhrət qazanmışdı. Rocer BebsonunEndryüsə nə dediyini heç kim dəqiq bilmir. Mənimaraşdırmalarıma görə, Bebson Endryüsə məhzmaliyyə bazarında “təsir-əks təsir” konsepsiyasınıverib. Və sonradan buna əsaslanaraq, Endryüsözünün trend xəttlərini qurmaq texnologiyasınıyaradıb.

Amma buna baxmayraq, Bebsonla Endryüsünmetodları xeyli fərqlənirlər. Rocer Bebson qiymətinəvvəlki dalğalanmanın mərkəzindən nə qədər uzaq-laşdığını müəyyənləşdirirdi. Və bu, ona imkan verirdiki, qiymətin istiqamətini dəyişməzdən əvvəl hansıməsafəni qət edəcəyini müəyyənləşdirsin. Beləgüman olunur ki, Bebson bu metoddan faydalanaraq,bazarlarda böyük gəlir əldə edə bilib.

Amma Bebsonun metodları uzunmüddətli ticarətüçün yaxşı idisə, Endryüsün texnikası qısamüddətli

perspektivdə daha əlverişlidir. Məlumdur ki,Endryüsün özü də bazardan xeyli qazanc götürə bilib.Onun seminarlarına qatılan treyderlərin dediyinəgörə, həmin qazanc bir milyondan çox olub (o vaxtınməzənnəsi ilə).

Endryüsün haqqında bioqrafik məlumat çox azdır.O, aktiv ticarətdən uzaqlaşmayana qədər öz metod-larını heç kimə açıqlamayıb. Yalnız bazardafəaliyytəinə son qoyandan sonra seminarlar keçir-məyə başlayıb. Endryüs tələbələrini onun ideyalarınıehkam kimi qəbul etməyə yox, əksinə, daha dainkişaf etdirməyə həvəsləndirirdi.

...Vaxt vardı, mən düşünürdüm ki, kompüter mo-delləri bütün köhnə ticarət metodlarını əvəz edəcək.Amma indi – illər keçəndən sonra daha buna inan-mıram. Kompüter metodları gəlir və gedir, “köhnə”modellər isə öz aktuallıqlarını saxlayırlar. Kompüter– cansıxıcı prsedurları yerinə yetirmək üçün çoxgözəl alətdir, amma heç nə treyderin ideyasını vətəcrübəsini əvəz edə bilməz.

Trend xəttlərinin növləri

Şəkil 1-də 4 trend xətti görürsünüz. Onlardan biriB və C dönüş nöqtələrini birləşdirir. Bu trend xəttininiki xüsusiyyəti var: o, yuxarıya meyillidir və ikiyuxarı dönüş nöqtəsindən keçir. Bu, artan “High–High” xətti adlanır.

А və D dönüş nöqtələrini birləşdirən trend xətti isəyuxarıya doğru yönəlsə də, iki aşağı dönüş nöqtəsinibirləşdirib. Bu, artan “Low-Low” xəttidir.

Xəttlərin xasiyyəti

Şəkil 1. “Hig–High” və “Low-Low” trend xəttləri8


Əgər trend xətti iki eyni tipli (ancaq High və ancaqLow) dönüş nöqtəsini birləşdirirsə, burada altıvəziyyətdən biri yarana bilər:

1) Aşağıya meyilli hig –high2) Aşağıya meyilli low-low3) Yuxarıya meyilli high-high4) Yuxarıya meyilli low-low5) Üfiqi high–high6) Üfiqi low-low.

Şəkil 2-də A və B dönüş nöqtələrindən keçən trendxətti göstərilib. Bu xəttin iki əlaməti var: 1) O,yuxarıya meyillənib; 2) Aşağı və yuxarı dönüşnöqtələrini birləşdirir.

Bu qrafikdə həmçinin С və D dönüş nöqtələrinibirləşdirən trend xətti də var. Bu xətt yuxarı və aşağıdönüş nöqtələrini birləşdirməklə aşağıya yönəlib.

Əgər trend xətti iki əks tipli dönüş nöqtəsini(High- Low) birləşdirirsə, burada da altı variant or-taya çıxa bilər:

1) Yuxarıya meyilli high – low2) Yuxarıya meyilli low – high3) Aşağıya meyilli high – low4) Aşağıya meyilli low – high

5) Üfiqi high - low 6) Üfiqi low - high.

Multipivot xətti

Endryüs “dönüş nöqtəsi” kimi “pivot” termininiişlədirdi. Uyğun olaraq, yuxarı dönüş nöqtəsinə“High Pivot”, aşağı dönüş nöqtəsinə isə “Low Pivot”deyilir.

Əgər trend xətti ikidən artıq dönüş nöqtəsini bir-ləşdirirsə, Endryüs onu “multipivot trend xətti” ad-landırır. Bu xəttin dönüş nöqtələrinə dəqiq toxunmasıvacib deyil, yaxınlığından keçməsi də bəs edir.Endryüsə görə, trend xətti nə qədər çox dönüşnöqtəsindən keçirsə, gələcək dəstək və müqavimətzonalarını müəyyənləşdirmək baxımından bir o qədərçox önəm daşıyacaq.

Şəkil 3-də 5 dönüş nöqtəsini birləşdirən trend xəttitəsvir olunub. Bu, Multipivot xəttidir. Onun təsiri ikinöqtədən keçən standart trend xəttindən daha güclüolur.

Gələn sayımızda Sizi Alan Endryüsün ən vacib

kəşfi olan Orta Xəttin (Median Line) qurulması və

onun əsasında ticarət aparmağın prinsiplərilə tanış

edəcəyik

Şəkil 2. “Low – High” və “High – Low” trend xətləri

Şəkil 3. Multipivot xətti

8

ALƏT Texanaliz 47


B İ R J A TA R İ X İ48 Keçilən yol

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

Böhrana doğru inkişaf

Bu dövrdə ixracatdan artıq çoxaz ölkə gömrük rüsumu alırdı.Məsələn, İspaniyada hələ dəyanacağa, Malaziya və Boliviyadaqalay külçələrinə, Rumıniyada dərivə ağac məhsullarına, İtaliyada isəincəsənət işlərinə görə gömrükhaqqı alırdılar. Müasir dillə desək,əsrin əvvəlində iqtisadiyyat qlo-ballaşmağa başlayırdı.

Bununla yanaşı, əsrin əvvəlindəaçıq iqtisadiyyatda vəziyyətgərginləşməyə başladı. İngiltərə vəFransa kimi aparıcı Avropadövlətləri koloniyalara malikidilər. Koloniyalar hazır məhsulunsatış bazarı və ucuz xammal mən-bəyi kimi böyük əhəmiyyətdaşıyırdı. XIX əsrdə sənaye inqila-bı koloniyalar tutmaqda gecikmişölkələrin inkişafına gətirib çıxardı.1910-cu ildə ABŞ və Almaniya sə-naye istehsalının həcminə görəartıq İngiltərəni üstələyirdilər.1913-cü ildə Rusiya Avstriya-Macarıstan və İtaliyanı keçməkləABŞ, Almaniya, İngiltərə vəFransadan sonra dünya üzrə V sə-naye ölkəsi oldu. Yeni industrial

ölkələrin sənaye elitaları dakoloniya imperiyaları yaratmağacan atırdılar.

Avropa ölkələrinin ticarət-sə-naye elitaları arasındakı zid-diyyətlər nəticədə gərginliyinartmasına və hərbi-siyasialyansların – Antanta ilə Üçlər İt-tifaqının yaranmasına gətiribçıxardı. Birinci DünyaMüharibəsinin başlaması üçünbircə qığılcım lazım idi. Bu daAvstriya ershersoqunun 1914-cüilin 28 iyununda Sarayevodaöldürülməsi oldu.

Birjada savaş dövrü

Dünya müharibəsinin başlamasışok bir hadisə olduğundan,nəticədə birjaların çoxu fəaliyyə-tini dayandırdı. 1914-cü ilin 31iyulunda Nyu-York Fond Birjası 4aylığa bağlandı. Bu, indiyə qədərdə həmin birjanın tarixində ənböyük fasilə sayılır. Amerika rəs-miləri yalnız noyabrın sonundamüharibə aparan ölkələrin dövlətobliqasiyalarını yerləşdirmək üçünbirjanın fəaliyyətini bərpa etməyiqərara aldılar. Bu addımla Amerika

rəsmiləri Avropadakı ticarət tərəf-daşlarını maliyyə böhranından qur-tarmağa ümid edirdilər. O zamanABŞ özü hələ müharibədə iştiraketmirdi. Nyu-York fond birjasındaaksiya ticarəti 1914-cü ilin 12dekabrından sonra bərpa olundu.London Fond Birjası isə dahaböyük müddət ərzində: 1914-cüilin iyulun sonundan 1915-ci ilinyanvarına qədər bağlı qaldı.

Dünya müharibəsi, demək olarki, bütün ölkələrin ticarət mey-danlarında kəskin dəyişikliklərəsəbəb oldu. Müharibə dövründəbirjalara dövlət nəzarətinin güc-ləndirilməsi üçün müxtəlif qay-dalar tətbiq olunurdu. Hər şeydənəvvəl, birjalarda xarici biznesaradan qaldırılır, əcnəbi işti-rakçılara məhdudiyyət qoyulur,minimal komissiya təyin olunurdu.

Savaş və böhranXX əsrin birinci yarısı birjalar üçün əsl “qara zolaq” olub

XX əsrin əvvəli imperializmin – genişmiqyaslıkoloniyaların və iqtisadi imperiyaların yaranması dövrühesab olunur. Bu dövrdə açıq ticarət sərhədləri və gömrüktarifləri ilə beynəlxalq ticarətin inkişafını müşahidə edirik.Hökumətlər, demək olar ki, bazarda qiymətin formalaşmaprosesinə qarışmırlar, yeni birjaların sayı artır. Əmtəələrdəmir yolları və paraxodlar vasitəsilə daşınır, qiymətli kağız-ların məzənnələri və xəbərlər telefon xəttləri vasitəsiləötürülür, investisiya kapitalı isə sərbəst şəkildə gəlir çoxolan yerlərə yönəlir.

8


Qiymətli kağızlar bazarındaticarətlərin əsas predmeti dövlətobliqasiyaları idi. Müharibədövründə birjalara üzvlükşərtlərinə qoyulan məhdudiyyətlərmüharibədən sonra nizamnamə ilərəsmiləşdi və dinc dövrdə dəqorunub saxlanıldı. Başqa sözlədesək, Birinci Dünya Müharibəsiözü ilə birja işinə dəyişikliklərgətirdi.

Vintlər sıxılır...

Müharibədən sonra onun işti-rakçısı olmuş ölkələr “hərbikollektivizm” ( mərkəzi hökuməttərəfindən tənzimlənən planlı iqti-sadiyyat) xüsusiyyətlərinisaxlamışdılar. Bu model XX yüzil-liyin sonuna kimi bütün dünyadamüxtəlif dərəcədə tətbiq olunurdu.Müharibə quruluşu müəyyən qədərXVIII əsrin köhnə merkantalizminixatırladırdı, amma bu dəfə o,ticarətdən çox, sənaye biznesinininkişafına xidmət edirdi.

Müharibə dövründə Çikaqoəmtəə birjasında dövlət ərzaqehtiyatlarına nəzarət edən hökumətidarələri aktiv işləyirdilər. ABŞmüharibəyə girəndən sonra –1917-ci ilin sentyabrından 1920-ciilin mayına qədər Fyuçers ticarətidayandırıldı. ABŞ-da müharibədənsonrakı dövrdə qiymətlərinsabitliyini təmin etmək üçün taxılticarəti milliləşdirilir. Bundanəlavə, Amerikada dəmir yolları damilliləşdirilir. Bazarı tənzimləməküçün Federal hökumət 1922-ci ildəTaxıl fyuçersləri ilə ticarətidarəsinin əsasını qoyur. LakinAmerika rəsmiləri bununla ki-fayətlənmirlər. Növbəti il AliMəhkəmə taxıl bazarındaqiymətlərin manipulyasiyasının vədigər ticarət cinayətlərinin

qarşısını almağa yönəlik federalqanunu dəstəkləyir. 1924-cü ildəgünlük ticarətlərin həcminin məh-dudlaşdırılması barədə qanun layi-həsinin müzakirələri aparılır.Çikaqo əmtəə birjasının prezidentibunu “bazarda tələb və təklifinazad hərəkətini məhudlaşdıran pis,zərərli bir cəhd” adlandırmışdı.

1925-ci ildə Çikaqo birjasınınİdarə Heyəti fövqəladə vəziyyətelan etmək və qiymətlərin gündə-lik hərəkətlərinin sərhədlərinimüəyyənləşdirmək hüququ əldəedir. Elə həmin il birjada taxılticarəti rekord həcmə çatır.

Onillik 1929-cu ildə kənd təsər-rüfatı məhsullarının satışıhaqqında qanunun qəbul olunmasıilə başa çatır. Bunun nəticəsindəfederal hökumət taxıl bazarındaəsas iştirakçıya çevrilir. 1930-cu il-lərdə, əmtəə bazarı güclü enişyaşayanda Federal Kənd Təsərrü-fat İdarəsi bazara intervensiyalaretməyə başlayır. Buna görə bazariştirakçıları Çikaqodan digər bir-jalara üz tuturlar. 1934-cü ildəşəhərə daxil olan taxılın həcmi

1870-ci ilin səviyyəsinə düşdü.“Böyük Depressiya” zamanıqiymətlərin kəskin enişində bir-jaların fəaliyyətini şübhəli hesabedən Konqress 1936-cı ildə birjaticarətinin qaydalarını daha dasərtləşdirən akt qəbul edir.

Əlvida, London! Salam,

“Wall-Street”!

ABŞ Birinci dünyamüharibəsindən Avropadövlətlərinin kreditoru kimi çıxdı.Dünya investisiya kapitalınınmərkəzi olan London öz yerini“Wall-Street”ə verdi. BirinciDünya Müharibəsindən sonrakıonillikdə Amerika birjalarına1700-dən çox xarici qiymətli kağızyerləşdirilmişdi. Son dərəcə qeyri-sabit bazarda dünyanın əsas ticarətmeydanı Nyu-York fond birjasıoldu. Müharibədən sonrakı dövrdəbirjaların tənzimlənməsi gücləndi.1920-ci illərdə mərkəzləşdirilmişklirinq sistemi yaradıldı.

8 8

B İ R J A TA R İ X İ Keçilən yol 49


Qanun layihəsi təşəbbüskar-larının dili ilə desək, “qiymətlikağızlarla dələduz əməliyyatları”və spekulyasiyaları məhdudlaşdır-mağa yönləldilmiş saxta prak-tikanın qarşısını almaq üzrə şöbəyaradıldı.

London birjasında müharibə za-manı tətbiq olunmuş qaydalardansavaşdan sonrakı dövrdə ticarətmeydanında rəqabəti azaltmaqüçün istifadə edilməyə başlandı.Bu məqsədə çatmaq üçün birjayadaxil olmağa məhdudiyyətlər, mi-

nimal komissiya və digər vasitələrtətbiq olunurdu. Hərçənd, bir-jadakı durğunluq Britaniya sə-nayesinə investisiya cəlbedilməsinə maneəçilik törətmirdi.

Amerika iqtisadiyyatı isə əksinə,1920-ci illərdə güclü artımyaşayırdı. 1923-cü ildə fondbazarının 6 il davam edən tarixi

artımı başladı. Milyonlarlaamerikalı bu bazarın iştirakçısınaçevrilirdi. Kifayət qədər nəğd və-saiti olmayanların çoxu qiymətlikağızlar əldə etmək üçün bro-kerdən borc pul alırdılar. Artanbazar şəraitində bu cür praktikason dərəcə əlverişlidir, lakinbazarın enişi zamanı həm in-vestora, həm də brokerə çox ciddiziyan vurur.

Qara günlər

1929-cu ilin yazında Amerikaiqtisadiyyatını yenidən istehsal

böhranı bürüdü. Nəticədə 1929-cuilin 24 oktyabrında, “qara cüməaxşamı” günü fond bazarındakəskin eniş baş verdi. Tezlikləonun ardınca 1929-cu ilin 29 ok-tyabrı - “qara çərşənbə axşamı”gəlir. Bununla da təşviş başlanır.“Dow Jones” indeksi 11%-dən çoxenir.

Bazarların çökməsi milyonlarınfaciəsinə çevrilir. Bir çox insanlarhər şeylərini itirir, bəziləri isəözlərinə qəsd edirlər. Bazarın ok-tyabr enişi “BöyükDepressiya”nın başlanğıcı hesabolunur.

“Böyük Depressiya”nın ən ağırdövründə - 1933-cü ildə hər dördəmək qabiliyyətli amerikalıdanbiri işsiz idi. Sənaye böhranıvəziyyəti daha da ağırlaşdırırdı.Hər şeydən çox kömür hasilatı,dəmir yolu daşınmaları və toxucu-luq ziyan çəkdi. 1932-ci ilin iyu-lunda “Dow Jones” indeksi 89%düşərək, bütün Depressiya illəriərzində ən aşağı səviyyəyə endi.Böhrana qədər ABŞ iqtisadiyyatıorta hesabla ildə 3.5% artırdı,1929-cu ildən sonra isə ölkəninÜDM-i ilə 10%-dən çox azaldı.Kənd təsərrüfatı daha çox ziyançəkdi. Kənd təsərrüfatı məh-sullarının qiyməti 1929-cu ildən1932-ci ilə qədər 53% düşdü.Amma Depressiyanın ilk 4 ilindəən böyük bəla bank sistemininböhranı oldu. 1929-cu ildən 1934-cü ilədək 11000-ə yaxın bankiflasa uğradı. Banklarla birgə ölkəiqtisadiyyatından depozithesablarda yerləşən 2 milyard dol-lar yoxa çıxdı. Pul kütləsi ümumihəcminin 1/3-ə qədər azaldı.

“Yeni kurs”

1933-cü ilin martında Ruzvelt“Yeni kurs”un –iqtisadiyyatadövlətin müdaxiləsi, adminis-trasiyanın sərt və qəti tədbirləri iləxarakterizə olunan proqramın tət-biqinə başladı. “Yeni kurs”un heçdə bütün məqamları uğurlu deyil-di, amma bəziləri iqtisadiyyatadavamlı və yaxşı təsir göstərdi.

8 8

B İ R J A TA R İ X İ50 Keçilən yol


Belə tədbirlərdən biri 1933-cüildə qiymətli kağızlar haqqındaaktın qəbulu idi. Bu, icbari qay-dada yeni qiymətli kağızın qey-diyyatını və fondların investisiyaportfellərinin tərkibinin açıqlan-masını nəzərdə tuturdu. Növbətiildə bu qanunun çərçivəsində in-diyə qədər fəaliyyətini davam et-dirən Qiymətli Kağızlar və Birjalarüzrə Komissiya yaradıldı.

ABŞ-da əsas ticarət meydanınınfəaliyyətinin effektivliyini vəəməliyyatların yerinə yetirilmətəhlükəsizliyini artırmaq üçün1938-ci ildə Nyu-York birjasınınyenidən təşkilinə start verilir.1929-cu ildə baş vermiş faciənintəkrarlanmasından qorunmaq üçünbirja rəhbərliyi investorlarınmüdafiəsi haqqında proqram qəbuledir. Yenidənqurma prosesi yalnız1941-ci ildə başa çatır.

II Dünya Müharibəsi illəri Nyu-York fond birjasında nisbətən sakitkeçdi. Hətta yapon aviasiyasınınPerl-Harbora qəfil hücumundansonra da birja fəaliyyətinidayandırmadı. Ölkə iqtisadiyyatıbu illər ərzində hərbi sifarişlərsayəsində tamamilə böhrandançıxır. Birjada Amerika hökumə-tinin hərbi obliqasiyaları ilə aktivşəkildə ticarət aparılırdı. Müharibəillərində Hərbi XərclərinMaliyyələşdirilməsi üzrə Komitəölkənin hərbi büdcəsinə 185.7 mil-yard dollar cəlb edə bilir.Müharibənin sonuna yaxın 85 mi-lyon amerikalı hərbiobliqasiyalara sahibi idi.

Bununla belə, əmtəə birjasındavəziyyət fərqlənirdi. 1941-ci ilindekabrında ABŞ-ın II DünyaMüharibəsinə girməsindən sonraəmtəə bazarında qiymətlərənəzarətin sərtləşdirilməsimüharibənin sonuna kimi fyuçers

ticarətinin dayanmasına gətiribçıxarır.

***

Bu gün dünya iqtisadiyyatı II

Dünya Müharibəsi illərindən fərqli

olaraq, çox liberaldır. Göründüyü

kimi, XX əsrin ilk yarısında birja

işinin inkişafında əsas is-

tiqamətverici qüvvə iki dünya

müharibəsi və onlar arasındakı

iqtisadi böhran olub. O vəziyyətdə

hökumətlər milli istehsalı bazar

mexanizminin mümkün zərərli

təsirindən qorumaq və daxili iqti-

sadiyyata dəstək vermək üçün

maliyyə bazarlarının fəaliyyətinə

müdaxilə etməyə imkan əldə edi-

blər. ABŞ-da bank sektorunun

sabitliyini təmin etmək məqsədilə

ölkənin mərkəzi bankı funksiyasını

öz üzərinə götürən unikal Federal

Ehtiyatlar Sistemi yaradılır. Bu

haqda xüsusi danışacağıq.

8

B İ R J A TA R İ X İ Keçilən yol 51

Buradasizin reklam

ola bilər

(012) 436 78 44


RE S E P T52 Məsləhət

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

Hovard Arinqton

Uğurlu ticarət sisteminin plan-laşdırılması üçün treyderə nəlazımdır? Gəlin, bunu araşdırmağaçalışaq.

Emosiyalar

Mexaniki sistemlər nə emosiya,nə də intuisiyaya malikdirlər. Vəbu, onların həm üstünlüyü, həm dəçatışmazlığıdır. Ola bilsin ki, trey-derlərin uğurlu ticarət sistemi tap-maq istəməmələrinin əsassəbəblərindən biri də məhzemosiyalarla yaşamaqdır. Siqnalvə qrafik modelləri görəndə bazaragirmədiyinizə görə özünüzü neçədəfə məzəmmət etmisiniz? Sizticarəti aparmaq üçün kompyuterə“düyməni basmaqda” köməketmək istəyirsiz.

Emosiya və intuisiya riyaziyolla hesablana bilməz. Ammaticarət sisteminin əsasında məhzriyazi məntiq durmalıdır.

Çətinlik

İkinci prinsip KİSS – yanaş-madır. (KİSS – yəni “keep it stupid

simple”, mənası “Son dərəcə sadəyanaş”). Siz öz sisteminizi rahatbaşa düşməli və qaydalarıyadınızda saxlamağı bacar-

malısınız. Əgər bütün qaydalarıyadınızda saxlaya

bilmirsinizsə və siqnalın səbəbinidərhal müəyyən etməyi bacar-mırsınızsa, deməli, sistem həd-dindən artıq çətindir.

Ticarət sistemləri hər dəfə yeniqaydalar əlavə edildikcə çətinləşir,ağırlaşır və effektini itirməyəbaşlayır. Mənim fikrimcə, qay-daların sayı 6-dan çox olma-malıdır.

Komanda

Ticarət sistemi kollektiv şəkildəhazırlana bilməz. Kollektiv heçvaxt razılaşdırılmış bir fikrəgəlmir. Hər qaydanın və ya para-metrin yerləşdirilməsi barədə de-batlar uzun müddət davam edəcəkvə çox güman, əhəmiyyətli birirəliləyiş də əldə olunmayacaq.Bunun səbəblərindən biri ondanibarətdir ki, hər insanın nə qədərrisk qəbul etməsi və ağır vəziyyətənə qədər dözməyə hazır olmasıtamamilə fərdi xüsusiyyətdir. Hərkəsin fərqli maliyyə vəziyyəti,səbri və sağlam-

lığı var. Birsıra treyderlər skalpinqə meyilli-dirlər və tez-tez əməliyyat açırlar.Digərləri uzunmüddətli trendlərigözdən keçirir. Bəziləri əməliyyatınövbəti günə keçirtmək istəmir,bəziləri isə gündaxili ticarətdənarahatlıq hiss edirlər. Beləliklə,ticarət sistemini sırf özünüzəuyğun planlaşdırın. O, sizin çatış-mazlıqlarınızı kompensasiya et-məlidir.

Uğurlu sistem yaratmaq üçün treyder nələri bilməlidir

8

Əgər bütün qaydaları yadınızda saxlaya

bilmirsinizsə, deməli, sistem həddindən artıq çətindir


Test

Ticarət sisteminizi test etməküçün məlumat bazasının olmasıson dərəcə vacibdir.

Planlaşdırma prosesində yeniideyaların meydana gəlməsi təbi-idir və hər ideya yoxlanılmalıdır.Siz yeni ideya və ya qaydanıngəlirli olub-olmaması sualınacavab verməyə çalışırsınız.Nəzərdə tutulan bazar şərtləri üçünhazırlanan və digər vəziyyətlərdədə özünü doğruldacaq ticarət sis-temi istəyirsiniz. Əlbəttə ki, tamgəlirli sistem olmur. Uğurlu sis-tem cuzi itkiləri gəlirlərlə əvəzedərək, hesabda yaranan mənfəətitoplayan sistemdir. Əgər siz hərdəfə düz və ya hər gün gəlirli ola-caq bir sistem axtarırsınızsa,eləsini heç vaxt tapmayacaqsınız.Əvəzində isə heç də pis olmayançoxlu ideyalardan imtina etmişolacaqsınız.

Optimallaşdırma

Əsas məsləhət: xüsusivəziyyətlərə görə optimal-laşdırılma zamanı çox ehtiyatlıolun. Xüsusi

vəziyyələr məhz ona görə xüsu-sidirlər ki, hər dəfə təkrarlanmırlar.Məsələn, sistemi böhran dövrlərinəgörə optimallaşdırılmaq düzgündeyil. Ona görə ki, bu cür bazarhərəkətləri həyatda bir neçə dəfə

olur. Siz məhz nəyi optimallaşdır-

mağı və nəticələrin xüsusivəziyyətlərdən necə asılı olduğunutam şəkildə başa düşməlisiniz.“Xüsusi vəziyyət”lərə böyük dia-pazonlar, məhdud hərəkətlər,bazarın açılışında “gap”lər və“tikan”lar daxildir.

Ən nəhayət, ticarət sistemihazırlanandan, tarixi məlumatlardatest olunandan sonra virtualhesablarda kifayət qədər sınaqdankeçirin ki, effektivliyinə əminolasınız. Əgər o,

sizingöz- lədiyiniz nəticələrə yaxın-laşırsa, real pullarla işləməyəbaşlaya bilərsiniz. Əgər sisteminizgözlədiyiniz kimi işləmirsə,deməli, pulunuzu yox, vaxtınızıitirmisiniz.

Uğurlu sistem cuzi itkiləri gəlirlərlə əvəz edərək,

hesabda yaranan mənfəəti toplayan sistemdir.

8

RE S E P T Məsləhət 53

http://inforex.az/forum_new/viewforum.php?f=5


O O P S . . .54 Belə də olur

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

Kompüter və telekommu-

nikasiya texnologiyalarının

inkişafı sayəsində müasir dövrdə

birjada ticarət adi bir düyməni

basmaqla həyata keçirilir. Amma

təəssüf ki, səhvlər də eyni sürətlə

baş verir. Elektron ticarət mey-

danında adi bir səhv və ya

düyməni düzgün basmamaq

milyonlarla dollara başa gələ,

həttə bazarın çökməsinə səbəb

ola bilər.

İnsan üçün səhv etmək təbiihaldır və hətta müasirtexnologiyalar da bunun qarşısı al-maqda acizdir. Bunu treyderlərinyol verdikləri ən axmaq və ziyanlı10 səhvin reytinqi də təsdiqləyir.

2006-cı ilin sentyabrında “J.P.Morgan Securities Japan” şirkə-tinin treyderi kompüterdə düymənisəhv basmaqla yanlış aksiyalarısatışa çıxarır. Səhv bəlli olanda“J.P.Morgan Securities Japan”satılmış aksiyanı yenidən almalıolur. Həm də xeyli baha qiymətə.Nəticədə şirkətə 50 milyon dollarayaxın ziyan dəyir.

2006-cı ilin iyununda

Yaponiyanın “Tachibana Securi-ties” şirkəti “Adways” internet-kompaniyasının 2600 aksiyasınıbiri 1670 yena (14.47 $) olmaqlasatışa çıxarır. Halbuki, əvvəlki güneyni səhmlər xeyli baha qiymətəyerləşdirilmişdilər. Səhv dərhalgörülsə də, 1482 aksiya artıqsatılmışdı. Bu yanlışlıq 1,5 milyon

dollardan çox ziyan vurur.

2005-ci il, dekabr. “Mizuho Se-curities” yapon şirkətinin treyderirekord ziyana gətirib çıxaran səhvəyol verir. “J-Com” rekrutinq şirkə-tinin bir aksiyası 610 000 yenayasatılmalı olduğu halda, 610 000aksiya 1 yenadan bazara çıxarılır.Bu səhv “Mizuho Securities”ə ənazı 40 milyard yenaya (341 milyon$) başa gəlir. Hətta Nikkei indeksidə səhvə reaksiya verərək, xeylidüşür. Baş verənlərdən iki həftəsonra Tokio birjasının rəhbərliyi is-tefa verir.

2003-cü il, aprel. Britaniyalıtreyderi səhvən GlaxoSmithKlineşirkətinə məxsus 500 000 ak-siyanın hərəsini 13 funtdan alır.Halbuki, həmin vaxt aksiyanınbazar qiyməti 70 pensdən aşağı idi.Bu, 6 milyon funtdan çox ziyanverir.

2002-ci il, noyabr. “Ryanair”şirkətinin məzənnələrini yer-ləşdirən broker firmasının klerkiAvro və Funtda aksiyalarınqiymətlərinin yerlərini səhv salır.Bu səhv London fond birjası in-deksini 404,5 punktdan 653,7punkta qaldırır.

2002-ci il, oktyabr. Britaniyaşirkətlərindən birinin treyderifyuçersin qiymətlərini qeydedərkən səhvə yol verdiyindən IIdərəcəli maliyyə alətləri ilə işlərüzrə ən iri meydan olan “Eurex”

birjasında ticarət 3 saatlığadayanır, birja indeksi isə 500 punktdüşür.

2002-ci il, sentyabr. DAX in-deksində 5180 punkt səviyyədə birkontrakt satmaq istəyən Eurex bir-jasının treyderi səhvən 5180 kon-trakt satır ki, bu da kəskin enişlənəticələnir. 5 saatdan sonra birjarəhbərliyi səhvən baş vermişhadisədən sonra açılan bütünəməliyyatları ləğv etmək qərarınagəlir.

2001-ci il, dekabr. “UBS War-burg” İsveçrə bankının treyderi birneçə saniyəyə “fenomenal” nəticəgöstərərək, işlədiyi şirkətə 71 mi-lyon funt ziyan vurur. O, “Dentsu”yapon şirkətinin 16 aksiyasınıhərəsi 600 000 yenadan satmağaçalışsa da, 610 000 aksiyanı hərəsi6 yenadan satır.

2001-ci il, may. “LehmanBrothers” investisiya bankın trey-deri 3 milyon dəyərində aksiyanısatmaq istədiyi halda, sıfırları biraz çox yazmaqla 300 milyonfuntluq aksiya satır.

1999-cu il, noyabr. Dilertəsadüfən klaviaturaya dirsəyinisöykəyərək, “Premier Oil” şirkə-tinin ümumi dəyəri 1,8 milyonfuntdan çox olan 16 000 aksiyasınısatır.

Birjanı “sell” apardı...Treyderlərin ən axmaq və ziyanlı səhvlərinin top onluğu


ST RATEG İ YA

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

55

Ticarətdə əsas məsələlərdən biriodur ki, bugünkü günün alış, yoxsasatış günü olduğunu əvvəlcədənmüəyyən edəsən. “MomentumPinboll” (Momentum Pinball) tak-tikası bu suala avtomatik şəkildəcavab tapmağa kömək edir. Ötənsayımızda nəzərdən keçirdiyimiz“80-20” taktikası kimi, bu dauzunmüddətli qüvvəyə malikdeyil. Lakin qüsamüddətlidalğalanmaları tutmaq baxımındançox yaxşı işə yarıyır.

Bu taktikada 1 tərtibli ROC in-dikatoru əsasında hesablanan 3tərtibli RSI-dan istifadə olunur. Sizbunu özünüz də qura bilərsiniz,amma həmin proses avtomat-laşdırılıb və “Momentum Pinboll”adlanan xüsusi indikator yaradılıb(Həmin indikatoru jurnalımızınarxivinə əlavə etmişik). Sadəcəolaraq onu bilməniz yetərlidir ki,“Momentum Pinboll” indikatoru 1tərtibli “ROC” əsasında qurulan 3tərtibli RSI-dan başqa bir şeydeyil.

Gəlin, bu strategiyanın tətbiqinədair praktik misallarla tanış olaq.

Misal 1.

S&P, 1995-ci ilin dekabrı

1. Bir gün əvvəl Momentum

Pinboll indikatoru 30-dan aşağı en-məklə alış üçün ilkin şərti for-malaşdırıb. Biz bugünün ilksaatının maksimumunda “uzun”əməliyyata giririk. Günün sonundaəməliyyat artıq gəlir gətirir. Bunagörə də biz onu növbəti günəkeçiririk. Növbəti gün bazar

yuxarıya sıçrayışla açılır. Biz gəlirigötürür və əməliyyatı bağlayırıq.

2. Bir gün əvvəl MomentumPinboll indikatoru 70-dən yuxarıqalxmaqla satış üçün ilkin şərt for-malaşdırıb.

Momentum

Pinboll

Alış üçün:

1. Momentum Pinboll indika-torunun 30-dan aşağı enməsinigözləyin. Bunun baş verdiyi günü“1-ci gün” adlandıracağıq.

2. İkinci günün ilk saatınınmaksimumundan yuxarıda alışəmri yerləşdirin.

3. Əmr icra olunandan sonraeyni günün ilk saatının minimu-mundan aşağıda “stop-loss” yer-ləşdirin. İdeyaya görə, bazarhəmin nöqəyə qayıtmamalıdır.

4. Əgər “stop” işə düşərsə, hərşeyi yenidən təkrarlamaq olar.

5. Əgər ticarət günü gəlirlə başaçatarsa, əməliyyatı növbəti günəkeçiririk. Amma 3-cü gününaxırına qədər mütləq bazarı tərketmək lazımdır.

Satış üçün:

1. Momentum Pinboll indika-torunun 70-dən yuxarı qalxmasınıgözləyin. Bunun baş verdiyi günü“1-ci gün” adlandıracağıq.

2. İkinci günün ilk saatının mi-nimumundan aşağıda satış əmriyerləşdirin.

3. Əmr icra olunandan sonraeyni günün ilk saatının maksimu-mundan yuxarıda “stop-loss” yer-ləşdirin. İdeyaya görə, bazar həminnöqəyə qayıtmamalıdır.

4. Əgər “stop” işə düşərsə, hərşeyi yenidən təkrarlamaq olar.

5. Əgər ticarət günü gəlirlə başaçatarsa, əməliyyatı növbəti günəkeçiririk. Amma 3-cü gününaxırına qədər mütləq bazarı tərketmək lazımdır.

“Stop-loss” mütləq yerləşdirilməli və gəlir artdıqca onu qorumaqüçün qiymətin ardınca irəli çəkilməlidir.

Əməliyyata giriş qaydaları

8


Biz bugünün ilk saatının minimumunda “qısa” əməliyyata giririk.Bazar günün minimumunda bağlandığıüçün əməliyyatı növbəti günə keçiririk.Növbəti günün səhəri bazar aşağı hərəkət edir və biz gəlirimizigötürürük.

3. Alış əməliyyatına daha bir misal.

4. Bu halda biz “uzun” əməliyyata girsək də, bazar əvvəlki misallardakı kimi sürətlə hərəkət etmir. Beləəməliyyatları çox saxlamamaq məsləhətdir.

5. Bu gün biz əvvəlki günün siqnalına (indikatorun 70-dən yuxarıya qalxmasına ) əsaslanaraq, satmağahazır idik. Lakin bazar özünün ilk saatdakı minimumundan aşağı enmir. Ona görə, satış əməliyyatı da icraolunmur.

6. Üç nöqtədə - 6, 8 və 10-da uzun əməliyyatlar açılıb. Hər üçü gəlirlidir.

7. Satış fürsəti. Əməliyyat açılan gün stop işə düşməyib, ertəsi gün isə bazar bizim tərəfə hərəkət edib.

8. Daha bir satış fürsəti (9 nöqtəsi) yaransa da, order işə düşməyib.

Bu misal çox yaxşı göstərir ki, niyə ilk saatın ekstremumunun keçilməsini gözləmək vacibdir. Bu, bizimüün əlavə təsdiqləyici siqnal rolunu oynayır.

8 8

ST RATEG İ YA56 Momentum Pinboll


Misal 2.

IBM, 1995-ci il

Nümunədən də göründüyü kimi, metod səhm bazarında da çox yaxşı işləyir. Sadəcə olaraq, günlük diapa-zonu geniş olan bazarları seçmək lazımdır.

8

ST RATEG İ YA Momentum Pinboll 57


Misal 3.

Portağal şirəsi, 1995-ci ilin noyabrı

Bu qrafikdə oxlar əməliyyat açmağın mümkün olduğu günlərə işarə edir. Diqqət edin ki, əməliyyatlarınçoxu 1-2 gün davam edir. Bu texnika ilə işləyərkən daha artıq gözləmək lazım deyil.

8 8

ST RATEG İ YA58 Momentum Pinboll


Misal 4.

Aud/usd, 2009-cu ilin mart-apreli

1. Bir gün əvvəl (martın 19-u) Momentum Pinboll indikatoru 30-dan aşağı enib. Demək, bu günün ilksaatının maksimumuna alış orderi yerləşdiririk. Order işə düşür və növbəti gün ərzində onu bağlayırıq.

2. Bir gün əvvəl (martın 24-ü) alış üçün siqnal yaranıb. Günün ilk saatının əvvəlinə alış orderi qoyuruq.Order icra olunsa da, sonradan “stop” əmri bizi bazardan çıxarır. Qaydalara əsasən, hər şeyi təkrarlayırıq vənövbəti gün bizim xeyrimizə uzun ağ şam formalaşır.

3. Qaydalara əsasən, satış üçün set-up yaransa da, orderimiz gün ərzində işə düşmür.

4. Alış üçün fürsət və iki günlük gəliri götürə bilərik.

5. Yenə də eyni proses təkrarlanır: Alış üçün fürsət və iki günlük gəlir bizimdir.

6. Alış üçün daha bir fürsət. Növbəti gün hər şey sadəcə olaraq, ideal ssenari ilə gedir.

Bu strategiyanın üstün cəhətlərindən biri oldur ki, bazara girmək üçün fürsətin yaranacağı əvvəlki

günün axşamı artıq treyderə bəlli olur. Ona görə də, Siz rahatca sabahkı ticarətinizin planını tuta

bilərsiniz.8

ST RATEG İ YA Momentum Pinboll 59


P ER SONA60 Pərdəarxası

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

1992-ci ilin sentyabrında Avropamübadilə mexanizminin böhranın-dan sonra İngiltərə Bankı funtunməzənnəsini stabilləşdirməksəylərini dayandırmalı oldu.Nəticədə o vaxtlar elə də tanın-mamış bir şəxs Britaniya funtunaqarşı spekulyasiyalarından 1 mil-yard dollar qazandı. Həminspekulyant milliyətcə macar yəhu-disi olan Corc Soros idi.

Soros Macarıstanı müharibədənsonra tərk edib və bir neçə il Lon-donda yaşayandan sonra Amerikavətəndaşlığı alıb.

1992-ci ildə “funtuçökdürəndən” sonra xeyliməşhurlaşan Soros bunun ardıncadaha bir neçə irimiqyaslı spekul-yativ əməliyyat aparır. 1993-cü ilinmart ayında o, ucadan bəyan edirki, qızılın qiyməti birdən qalx-malıdır. Sorosun iddiasına görə,onda olan informasiyaya əsasən,Çin sürətlə inkişaf edən iqtisadiyy-atı üçün külli miqdarda qızıl al-mağa çalışır. Bu bəyanatdan sonraqızılın qiyməti 4 aya 20% qalxır.Bazarın sadəlövh iştirakçıları qızılıalmağa girişəndə Corc və onundostu ser Ceyms Qoldsmit gizlişəkildə böyük miqdarda qızıllarınısatmağa başlayırlar…

Daha sonra 1993-cü ilin iyu-nunda Soros Almaniya dövlətobliqasiyalarının Fransız dövlət

obliqasiyalarınınxeyrinə satışını re-allaşdırmaqniyyətindəolduğunu elan edir.Müxtəlif vaxtlardaSoros Tayland,Malayziya, İn-

doneziya və Meksika kimiölkələrin valyutalarına “hücumedərək” öz qazancını götürürdü. O,yeri bazarlarda aktivləri alaraq,onu informasiyalı zənn edənləriardınca aparırdı. Lap “qızıləməliyyatı”nda olduğu kimi.Xırda investorlar Sorosun ardıncagedib qiymətləri qaldırmağabaşlayanda isə o, satış əməliyyat-ları açmaqla 100% gəlir əldəedirdi. Daha sonra başqa bazarakeçirdi; tez-tez spekulyasiya üçüngənc (və belə işlərdə təcrübəsiz)

dövlətləri seçirdi. Bu texnika

“vurub qaçmaq”adını almışdı.

“Quantum”un sirri

Bəzi fikirlərə görə Soros - Bri-taniyanın Vindzorlar Evində qərar-laşmış Avropanın aparıcı kral vəzadəgan nəsilləri tərəfindən idarəolunan gizli maliyyə şəbəkəsiningörünən tərəfidir. II DünyaMüharibəsindən sonra Britaniyaimperiyasının dağılmasınəticəsində meydana gələn buşəbəkə, üzvləri tərəfindən “Adalar

klubu” adlandırılır. Bu şəbəkəninSorosun karyerasının başlan-masında çox böyük rol oynadığıdeyilir.

Yəni bu versiyaya inansaq,Soros sadəcə olaraq, qlobal

maliyyə operatorudur.

O, əməliyyatlarını“Quantum Fund NV” offşor şirkətivasitəsilə aparır. Məlumatlara görə,onun hedc- fondu Britaniya krali-çası Yelizaveta kimi investorlarıntəxminən 11-14 milyard dollarlıqvəsaitlərini idarə edir.

“Quantum Fund” Karibdənizində, Niderlandın Antiladalarında ofşor kimi qeydiyyat-dan keçib.

“Akula”nın bilinməyən tərəfiCorc Soros əslində kimdir: dahi maliyyəçi, yoxsa gizli şəbəkənin “adamı”?..

“Time” jurnalı maliyyəçi Corc Sorosu “var-lıları talayaraq Şərqi Avropanın kasıb ölkələrinəvə Rusiyaya kömək göstərən müasir Robin Qud”kimi xarakterizə edib. Amma o, bu rola nə qədəruyğundur? Gəlin, məşhur maliyyəçinin həya-tının qaranlıq səhifələrinə nəzər çalmağa çalışaq.

8

Bazarın sadəlövh iştirakçıları qızılı almağa girişəndəCorc və onun dostu ser Ceyms Qoldsmit gizli şəkildəböyük miqdarda qızıllarını satmağa başlayırlar…


Bu, vergilərdən yayınmağa, in-vestorlarının əsl təbiətini və on-ların pullarının hərəkətini gizlisaxlamağa imkan verir.

Sorosun müxtəlif fondlarınımaliyyələşdirən 99 özəl investor-dan biri də amerikalı deyil. Əs-lində “Quantum Fund”u Soros özüidarə etmir. Hüquqi baxımdan o,Nyu-Yorkdakı “Soros Fund Mana-gement” şirkəti tərəfindən “Quan-tum Fund”da investisiya məs-ləhətçisidir. “Quantum FundNV”inin idarə heyətində dəhəmçinin bir nəfər belə Amerikavətəndaşı yoxdur. Onun direktor-ları İsveçrə, İtaliya və Britaniyamaliyyəçiləridir.

Sorosla Rotşild nəslinin arasın-dakı əlaqə mümkün qədər gizlisaxlanılır. Ona görə də belə bir mif

formalaşıb ki, guya Soros“maliyyə dahisi”dir, bazarda göz-lənilən dəyişiklikləri müəyyənetmək üçün qeyri-adi istedada ma-likdir. Halbuki, onunla iş quran-ların sözlərinə görə, Soros heç vaxtnüfuzli bir şəxsin böyük təsirəmalik informasiyası olmadan ciddiinvestisiya addımları atmır.

Onun “Quantum Fund NV”idarə heyətinə Rotşildin “adamı”olan Riçard Keç daxildir. Keçhəmçinin “London N.M. Roth-

schild”-in idarə heyətinin üzvüdürvə Milanda “Rothschild ItaliaS.p.A.”-ya rəhbərlik edir. “Quan-tum Fund”u Rotşildlər ailəsi iləbağlayan digər həlqə isə idarəheyətinin üzvü Nils O’Taubedir.

O, “St. James Place Capital”London investisiya qrupunun vəLord Rotşildin baş partnyorudur.1993-cü ildə qızılla manipulyasiyada daxil olmaqla, müxtəlifspekulyasiyalarında SorosaRotşildlərin qohumu, ingilis-fran-sız spekulyantı ser CeymsQoldsmitin böyük köməyi dəyib.

Soros 1969-cu ildə yaratdığışəxsi investisiya fondunun ilk gün-lərindən əldə etdiyi uğurlarına görəRotşildlər ailəsinin bank şəbəkəsiilə əlaqələrinə borcludur. O, 1960-cı illərdə Nyu-YorkdakıRotşildlərlə bağlı olan balaca özəlbankda, dəqiq desək, “Arnhold vəS.Bleichroeder. Inc.”-də çalışıb.Bu günə qədər həmin bank Soro-sun “Quantum Fund”unun əsassahibkarlarından biri kimi qal-maqdadır.

Rotşildlərin himayədarlığı

Sorosun Rotşildlərlə münasibətionun karyerasında həlledici rol oy-nayıb. Onun “daxili informasiya”əldə etmək üçün dünyanın ən yük-sək nüfuzlu hökumət və özəl kabi-netlərinə çıxışı məhz Rotşildlərinhimayəsinin nəticəsidir.

II Dünya Müharibəsindən başla-yaraq Rotşildlər ailəsi özlərininəhəmiyyətsizliyi barədə ictimaimif formalaşdırmağa çalışırlar. Bufövqəladə dərəcədə zəngin ailəözünün “sakit centlmenlər”dən

ibarət olduğunu nümayiş etdirir:bəziləri yaxşı fransız çaxırı çəkir,bəziləri xeyriyyəçilik edir, birsözlə, müxtəlif yollarla imicyaradırlar. Lakin onların əl

altdangördükləri qaranlıq işlər də azdeyil.

Sorosun işi ilə tanış olan FTB-nin keçmiş zabitlərinin sözlərinəgörə, onun “Quantum Fund”ugüclü “sakit” investorlar qrupununköməyi ilə kapitalını artırmağıbacarıb. Məhz bu, Sorosa 1992-ciilin sentyabrında Avropadamaliyyə stabilliyini pozmağaimkan yaradıb.

Soros “Adalar Klubunun”maliyyə və iqtisadi mübarizədə birneçə vacib alətlərindən biridir. O,oliqarxiya üçün son dərəcə faydalıfunksiyalar yerinə yetirir –məsələn, 1992 və 1993-cü illərdəAvropa mübadilə məzənnələrimexanizminə hücum çəkmək kimi.

Sorosun ser Ceyms Qoldsmit vəLord Rotşild ilə işgüzar əlaqələriMarqaret Tetçerin qanadları altındadaha da böyüyüb. Onun fəaliyyətiTetçerə Britaniyanı Avropamübadilə məzənnələri mexaniz-mindən çıxarmaqda və kontinentalAvropanın iqtisadi sabitliyinişübhə altına almaqda köməkedirdi. Bu, 1904-cü ildən başla-yaraq, Britaniyanın geosiyasistrategiyası idi. Soros da həminstrategiyanın yürüdülməsinə xid-mət edən alətlərdən biri olub.Amma bu alət kimin əlində idi?Belə görünür ki, o əllər çox güc-lüdür, sahibləri isə kölgədə qal-mağı üstün tuturlar.

Sorosun “daxili informasiya” əldə etmək üçün

dünyanın ən yüksək nüfuzlu hökumət və özəl kabi-

netlərinə çıxışı məhz Rotşildlərin himayəsinin nəticəsidir

8

P ER SONA Pərdəarxası 61


MÜTAL İ Ə62 Uğurun fəlsəfəsi

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

(Əvvəli ötən sayımızda)

Zənginliyə qovuşmaq üçüninsan təfəkkürünün xüsusi halıtələb olunur. Mən zənginlərin necəuğur qazandıqlarını anlamaqməqsədilə 20 il bu məsələniaraşdırmışam. Siz də bu fəlsəfənipraktikada tətbiq etməyə başlayankimi maliyyə vəziyyətinizinyaxşılaşmağa başladığını hissedəcəksiniz.

İnsanların çoxu ona görə uğurqazana bilmirlər ki, “mümkündeyil” ifadəsi ilə tanışdırlar. Bu,uğursuzluq kateqoriyasına aidifadədir. Uğur isə o şəxslərə gəlirki, onlar uğur kateqoriyaları ilədüşünürlər. Bu əsərin məqsədi özdüşüncəsini dəyişərək, uğur kate-qoriyasına köklənmək istəyənlərəkömək etməkdir.

Bizim çoxumuzun daha bir zəifcəhəti var: hər şeyi öz təəssürat-larımız və düşüncəmizlə ölçürük.Məsələn, insanların çoxu varlanabiləcəklərinə inanmırlar. Niyə?Ona görə ki, onların düşüncəsikasıblıq və uğursuzluq mühitindəformalaşıb. O zavallılar mənə təh-sil almaq üçün Amerikaya gəlmişbir çinlini xatırladırlar. Bir dəfəoxuduğu kollecin prezidenti ondan

soruşanda ki, “Səncə,amerikalıların ən qabarıq görünəncəhəti hansıdır”, həmin çinli beləcavab vermişi: “Gözləriniz. Sizingözləriniz qıyıq deyil”.

Bu çinlinin haqqında nə deməkolar?

Biz başa düşmədiyimiz şeylərəinanmaq istəmirik. Elə bilirik ki,bizim düşüncəmiz hər şey üçünetalon ola bilər.

“İstəyirəm – deməli, olacaq”

Henri Ford məşhur “V-8” avto-mobilini buraxmaq üçün əvvəlcə 8silindrin bir blokda birləşdiyimühərriki düzəltməliydi. O,mühəndislərini toplayıb, nəistədiyini başa salanda, mühəndis-lərin hamısı bir ağızdan bəyanedirlər ki, “belə bir şey mümkündeyil”.

Ford cavab verir:- İstənilən halda, düzəldin!Mühandislər inad edirlər:- Mənası yoxdur. Heç nə alın-

mayacaq.- Alınana qədər işləyin,- Ford

dediyindən dönmür. – Nə qədərlazımdırsa, o qədər də çalşın. Ta kinəticə olana qədər.

Treyderin ən böyük düşmənlərindən biri də ruh düşgünlüyüdür. Uğur heç vaxtasan və ani qazanılmır, ona gedən yol həmişə çətin və daşlı–kəsəkli olur. Əsas olanbu yolda daim ruh yüksəkliyini qoruyub saxlamaqdır. Amma necə?

Bunun yollarından biri də “Uğurun fəlsəfəsi” silsiləsinə aid edilən ədəbiyyatı mün-təzəm oxumaqdır. Azərbaycan dilində bu cür ədəbiyyatın az olduğunu nəzərə alaraq,“İn Forex” jurnalı Sizə dünyanın ən böyük uğur filosofunun məşhur əsərini ixtisarlarlatəqdim edir.

Napoleon Hill

DÜŞÜN VƏ QAZAN

Napoleon Hill 1883-cü ildəVirciniyada anadan olub. Gənc-liyində jurnalist kimi məşhurlaşıb.25 yaşı olanda müsahibə götürməküçün tanınmış biznesmen, mil-yarder Endryü Karnegi ilə görüşürvə bu görüş onun həyatınıkökündən dəyişir. Karnegi onaböyük bir işi həvalə edir:Amerikanın 500 ən varlı insanı iləgörüşərək, onların necə uğurqazanmalarını öyrənmək, sonra isəUğurun Universal Formulunumüəyyənləşdirmək.Beləliklə, Napoleon Hill uğurunnecə qazanılmasının sirrini bu yoluşəxsən keçən insanlardan öyrən-məyə başlayır. Düz 20 il sonra –1928-c ildə o, uğurun fəlsəfəsihaqqında ilk kitabını dərc etdirir. “Düşün və qazan” (“Think andgrow Rich”) kitabının son ver-siyasını isə Napoleon Hill 1952-ciildə tamamlayıb. Bundan sonra o,öz adını daşıyan Assosiasiyayaradaraq, uğur fəlsəfəsini təbliğetməyə başlayıb.

8


Bundan o yana mübahisə etməkmənasız idi: mühəndislər ya istefaverməli, ya da tapşırğın üzərindəişə başlamalıydılar. Və onlar çalış-mağa qərar verirlər.

Altı ay keçir, amma heç birnəticə əldə olunmur. Sonra dahaaltı ay ötür. Mühəndislər ağıllarınagələn bütün variantlara əl atsalarda, nəticə hasil olmur ki,olmur... Nəhayət, ilintamamıda gəlib Fordahesabat verirlər ki, tapşırığıhəyata keçirmək mümkündeyil.

- İşləməyə davam edin –Ford deyir – Mən bunuistəyirəm, deməli, olacaq.

Mühəndislər yenə çalış-mağa davam edirlər.Nəhayət, günlərin birindəkənək qoz çartlayır. Forduninadkarlığı bəhrəsini verir.

Siz bu əhvalatdan çoxönəmli nəticələr çıxarabilərsiniz. Bu, Sizə Fordunmilyonlarının sirlərindənbirini anlamaqda köməkedəcək. Ford ona görəuğur qazanmışdı ki, uğu-run prinsiplərini bilir vəəməl edirdi. O prinsiplərdənbiri də budur ki, nəyə nail olmaqisədiyini dəqiq bilməlisən.

Həqiqətin şeiri

Henli “Taleyimin yüyəni əl-lərimdədir mənim, və mən özruhumun kapitanıyam” yazanda,yəqin, onu demək istəyib ki, bizfikirlərimizin vasitəsilə taleyimiziidarə edə bilərik. O, yəqin, bilirdiki, insanın fikirləri sanki birmaqnit kimi hər şeyi bizim həya-tımıza çəkib gətirməyə qadirdir.

Çox güman, şair bizə bunu

demək istəyib ki, biz sərvət topla-mazdan əvvəl təfəkkürümüzzənginlik kateqoriyaları ilə işləmə-lidir ki, gec-tez həmin fikirlərmaddiləşə bilsin.

Taleyini görən gənc

Düşünürəm ki, biz, nəhayət,uğurun ilk prinsiplərindən biriniaraşdırmağa hazırıq. Unutmayın

ki, bu prinsiplər kiminsə ixtirasıdeyil: onlar çoxlarına fayda verib-lər və Siz də tətbiq edərək, xeyirgötürə bilərsiniz.

İllər öncə mən Salem kollecinin(Qərbi Virciniya) məzunlarınınqarşısında mühazirə oxumuşdum.Mənim həmin mühazirədə bəhs et-diyim prinsip tələbələrdən birininçox xoşuna gəlmiş və o, bunu özdünyagörüşünün bir hissəsinə çe-virmişdi. Sonralar həmin gənckonqressmen və Ruzvelt admin-strasiyasının nüfuzlu üzvlərindənbiri olub. O, mənə göndərdiyi

məktubda bunları yazırdı:

“Sayğılı Napoleon! 1922-ci ildəmən hələ kollec tələbəsi olarkənSizin sayənizdə bütün həyatımıdəyişən bir ideya əldə etdim. Ovaxt Siz Henri Fordun hətta mək-təb təhsili olmadığı halda, necəzirvələrə yüksəlməyi bacarmasın-dan danışmışdınız. Siz hələçıxışınızı bitirməmiş mən qərara

almışdım ki, necə olursa-olsun, öz məqsədlərimə çata-cağam. Bu gün Sizinfikirləriniz milyonlarla in-sanın həyatını dəyişə bilər.İstərdim ki, Sizin yazacağınızkitabın ilk nüsxəsi avtoqraflabirlikdə mənə qismət olsun.

Hörmətlə, Cenninqs Ren-

dolf”.

Əsla önəmli deyil ki, Sizinəyninizdə və ya cibinizdə nəvar. Çünki Edvin Barns kimi,uğura yalnız ona can atanşəxslər qovuşurlar. Çoxlarıqələbəyə bir addım qalmış

təslim olur. Bilin ki, beləolanda həmin addımıSizin yerinizə başqalarıatacaq. Məqsədyönlülükbütün uğurların əsasıdır.

Məqsədyönlü uşaq güclü birkişini məğlub edə bilər. Sadəcə özmissiyanız haqqındatəsəvvürünüzü dəyişin və bu günmümkünsüz görünən şeylərə çatabilərsiniz. Öz inamınızı və inad-karlığınızı Henri Ford kimibaşqalarına da təlqin edin və bütünqapılar sizin üçün açılacaq.

Arzulanan və təsəvvürə gələnhər şeyə çatmaq olar!

(Davamı növbəti sayımızda)

Arzulanan və təsəvürə gələn

hər şeyə çatmaq olar!

8

MÜTAL İ Ə Uğurun fəlsəfəsi 63


MÜSAB İQƏ64 Sınaq

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

1. Bu şəhərlərdən hansı böyük maliyyə mərkəzisayılmır?

a) London b) Nyu-Yorkc) Tokio d) Roma

2. Dəyəri ölkəsinin ixracatının həcmi iləmüəyyənləşən valyutalar necə adlanırlar?..

a) Əmtəə valyutaları b) İxrac valyutalarıc) İndeks valyutaları d) Dolayı valyutalar

3. “Carry Trading” zamanı gəlir nədəngötürülür?

a) Əks cütlüklərdə əməliyyatların açılmasındanb) Qiymətli kağızların dividendlərindənc) Faiz dərəcələrinin fərqindənd) Alış və satış qiymətlərinin fərqindən

4. Qırmızı kvadratın daxilində neçə “doji” şamıvar?

a) 1 b) 2c) 3 d) 4

5. 1992-ci ildə “Britaniya bankını məğlub edən”və bu işdən 1 milyard dollar qazanan treyderkimdir?

a) Uorren Baffet b) Cessi Livermorc) Corc Soros d) Larri Vilyams

6. NOK hansı ölkənin valyutasının kodudur?

a) Yeni Zelandiya b) Honkonq c) Sinqapur d) Norveç

7. Səhmlər və obliqasiyalarla hansı bazardaticarət edilir?

a) Forex b) Fond bazarıc) Əmtəə bazarı d) Hər üçündə

8. “Birbaşa məzənnə” hansı məzənnəyə deyir-lər?

a) Dolların birinci göstərildiyi məzənnəyəb) Dolların ikinci göstərildiyi məzənnəyəc) Dolların iştirak etmədiyi məzənnəyəd) Qiymətli metalların məzənnəsinə

9. Dalğa analizinə görə, Ziqzaq tipli korreksiyahansı formula malik olur?

a) 3-3-3 b) 3-3-5c) 5-3-5 d) 2-4-6

10. Hansı ticarət sessiyasının adı səhvgöstərilib?

a) Sakit Okean sessiyası b) Asiya sessiyasıc) Amerika sessiyası d) Çin sessiyası

«İnforex» şirkətinin müştərisi olmayan oxucularımızdan testin bütün suallarına hamıdan qabaqdüzgün cavab göndərən 10 nəfər real hesabla təltif olunacaq. Tələsin!

«İnforex» şirkətinin müştərisi olan oxucularımız isə biliklərini bir daha sınaya bilərlər.

Forex-Test

8


11. Hazırda İsveçrə Mili Bankı hansı siyasətiyürüdür?

a) Frankın möhkəmlənməsinə çalışır b) Bazara müdaxilə etmirc) Frankın zəifləməsinə çalışırd) Hökumətin verəcəyi tapşırıqları gözləyir

12. Hansı valyutaya “Loonie” deyirlər?

a) İsveçrə frankınab) Avstraliya dollarınac) Yeni Zelandiya dollarınad) Kanada dollarına

13. “Stop-loss” və “Take-profit” orderləri hansıtip orderlərə aiddirlər?

a) Market orderb) Limit orderc) Gözləmə orderid) Heç birinə

14. Bu birjalardan hansı ABŞ ərazisindədir?

a) TSEb) LSEc) NYSEd) SEHK

15. Şəkildə hansı qrafik alət göstərilib?

a) Qann yelpəyi b) Qann toru c) Fibonaççi yelpəyi d) Qızıl kvadrat

16. Hazırda ABŞ hökuməti hansı valyutanındəyərinin qaldırılması üçün çalışır?

a) Yena b) Frankc) Rubl d) Yuan

17. «Blue chips» nəyə deyirlər?

a) Yüksək volatilliyə malik valyutalara b) Aktiv şəkildə alınıb-satılan səhmlərəc) Yüksək gəlirli dövlət aktivlərinəd) Kazinoda mavi daşlara

18. Kross-kurslara aid cəhət hansıdır?

a) Volatillik az olur b) Amerika iqtisadiyyatının fundamental xəbərləri

zəif təsir edirc) Sessiyaların təsirini hiss etmirlərd) Faiz dərəcələrinə qarşı həssas olmurlar

19. Forex bazarının passiv iştiraklçıları han-sılardır?

a) Treyderlərb) Kommersiya banklarıc) İnvestisiya fondlarıd) İxracat qurumları

20. Şəkildəki üçbucaq hansı növə aiddir?

a) Daralan üçbucaq b) Genələn üçbucaqc) Bu, üçbucaq deyil d) Maili üçbucaq

8

MÜSAB İQƏ Sınaq 65


KLA S S İ KA66 Oxu zalı

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

Elliotun Dalğa analizi haqlı olaraq bazarın vəziyyətini və mümkünhərəkət variantlarını proqnozlaşdırmağın ən yaxşı yollarından birisayılır. Çoxları onu həm investisiya, həm də treydinq məqsədilə uğurlatətbiq etməkdədirlər.

Sadəcə bir faktı demək kifayətdir ki, bu kitabın müəlliflərindən biri1984-cü ildə real hesabda treydinq üzrə ABŞ Çempionatının qalibiolub. Onun rekordunu bu günə qədər də təzələyən yoxdur.

Meri Baffet

“Praktik Baffetologiya”

Bodo Şefer

“Pul və ya Pulun əlifbası”

Piter Bernstayn

“Tanrılara qarşı. Risklərin cilovlanması ”

A.Frost və R.Prekter

“Elliot Dalğalarının tam kursu”

Bu əsər bütün potensial investorların stolüstü kitabı ola bilər. O, oxu-cuya müəssisənin investisiya dəyərini müəyyən etməyin ümuminəzəriyyələrini və real qiymətin təsbit edilməsi üçün Uorren Baffetinmetodlarını öyrədir. Bu, müəllif tərəfindən “Baffetologiya” adlandırılannadir investisiya fəlsəfəsidir. Kitab investisiya konsepsiyalarının tə-dricən oxucuya çatdırır. Baffetin bu haqda fikirləri ilk dəfədir ki, dərcolunur.

Bodo Şefer iddia edir ki, insanların çoxu maliyyə işlərinə lazımiqədər ciddi yanaşmırlar, potensial təhlükələrə isə fikir verməməyi üstüntuturlar. Özünüzdən soruşun: Siz demək olar ki, hamı üçün mümkünolan maliyyə azadlığı hüququnuzdan nə dərəcədə istifadə edirsiniz?Kitabın müəllifi sübut edir ki, maliyyə rifahı layiqli həyat səviyyəsinəçatmaq yolunda cəsarət nümayiş etdirənlərə nəsib olur.

Piter Bernstayn müasir dövrün ən vacib postulatlarından birinimüəyyənləşdirib: Həyatın bütün sahələrində riskin mövcud olmasınabaxmayaraq, müxtəlif işlərdə ondan yayınmaq mümkündür. Bununüçün o, müxtəlif statistik metodlardan, tarixi-sosioloji təcrübədən vəriyazi analizdən faydalanmağı təklif edir. Bundan əlavə, müəllif hedc-ing, diversifikasiya kimi sığorta mexanizmlərini də anlaşıqlı və rahatdildə nəzərdən keçirir.

Documents

"In forex" # 4