Instrumenti tržista novca i kapitala

7/30/2019 Instrumenti trista novca i kapitala

1/45

Instrumenti trista novca i kapitala

201 0

Univerzitet u Sarajevu Visoka poslovna kola-DL

SEMINARSKI RAD

iz predmeta Poslovne finansije

INSTRUMENTI TRITA NOVCA I KAPITALA

MENTOR: prof. dr Adnan Rovanin ass. Adem Abdi

STUDENTI - GRUPA 18: Jasmina Puka br.indexa 62133 Erna Ikanovi br.indexa 68280Karkelja Sead br.indexa 69206 Jeina Denan br.indexa 69277 Karamehi Sanjin br.indexa

61672

1


2/45


U Sarajevu, oktobar 2010. godine

201 0

2


3/45


Sadraj

201 0

1. UVOD ................................................................................................................. 3 2.

TRITE ................................................................................................................. 4 3.FINANSIJSKO TRITE................................................................................................................. 4 3.1. Novano trite................................................................................................................. 5 4. TRITENOVCA ................................................................................................................. 6 4.1. Pojam

trita novca ................................................................................................................. 6 4.2.Uesnici na tritu novca................................................................................................................. 9 5. INSTRUMENTI

TRITA NOVCA ...............................................................................................................1 05.1. Meubankarska kupoprodaja novca...............................................................................................................1 1 5.2. Kratkoronehartije od vrijednosti ...............................................................................................................1 2

5.2.1. Dravne obveznice...............................................................................................................1 3 5.2.2. Blagajniki

zapisi ...............................................................................................................1 4

3


4/45


201 0

5.2.3. Komercijalni zapisi

...............................................................................................................1 5 5.2.4. Bankarska

potvrda o depozitu ...............................................................................................................1 6

5.2.5. Bankarski akcept...

...............................................................................................................1 7 5.2.6.Ugovori o

reotkupu.......................................................................................18 6. TRITE KAPITALA...............................................................................................................2 1 6.1. Pojam i uloga

trita kapitala ...............................................................................................................2 1 6.2.Vrste trita kapitala ...............................................................................................................2 26.3. Uesnici na tritu kapitala....................................................................................24 7.INSTRUMENTI TRITA KAPITALA...............................................................................................................2 5 8. NAINTRGOVANJA NA TRITU NOVCA U REPUBLICI HRVATSKOJ...............................................................................................................2 7 8.1. Trite novca uRepublici Hrvatskoj ...............................................................................................................2 7

9. SUSTAV SETT ...............................................................................................................2 8

10. GLAVNI INSTRUMENTI TRGOVANJA NA TRITU NOVCA U REPUBLICIHRVATSKOJ ...............................................................................................................3 0 4


5/45


201 0

10.1. Trgovanje novcakune i EUR-a...............................................................................................................3 0 10.2. Trezorski zapis

...............................................................................................................3 1 10.3. Blagajniki ilikomercijalni zapisi ...............................................................................................................3 2

11. ZAKLJUAK............................................................................................... ...................3312. LITERATURA ...............................................................................................................3 4

1. UVOD

Finansijsko trite ima svoje osobenosti koje se ispoljavaju kako za prostor, vrijeme i nainfunkcionisanja tako i za strukturu trinih materijala koje se javljaju kao predmetkupoprodajnih transakcija na finansijskom tritu. Finansijsko trite je mjesto objedinjavanjanovanih sredstava iz razliitih izvora gdje se formira potencijal ponude i tranje. Svaki diotog kapitala tei ka plasmanima sa najveim prinosom i time se kapital locira tamo gde moedonijeti vie i preduzetnicima i vlasnicima kapitala. Jedna od najznaajnih funkcijafinansijskih trita je njihova transferna funkcija. Transfernu funkciju finansijsko trite

obavlja kao primarno trite to jest trite gde se vri kreiranje finansijskih instrumenata.Uesnici na finansijskom tritu se javljaju kao klasini finansijski posrednici (banke) iinstitucionalni investitori (osiguravajue organizacije i penzioni fondovi). Na finansijskomtritu je mogue 5


6/45


201 0

uspostaviti i neposredni odnos emitenta i kupca. Tada je rije o procesu dezintermedijacije.Finansijske institucije, bave se pruanjem finansijskih usluga. Svi finansijski transaktori moguse podijeliti na nefinansijske i finansijske poslovne subjekte. Njihovo poslovanje, prije svega,

se svodi na investiranje i hartije od vrednosti i tim putem stiu prihode od kojih, odbijanjemsvojih obavezaprema investitorima i izvore njihovih sredstava, dobijaju ist prihod. Postojerazliite vrste banaka: centralne banke, komercijalne banke, razvojne banke, poslovne banke,tedionice, emisione, univerzalne i specijalizovane. Depozitne finansijske institucije se

nazivaju depozitnim jer osnovni izvor njihovih sredstava ine tedni depoziti. Nedepozitnefinansijske institucije obuhvataju osiguravajue kompanije, penzione fondove, finansijskekompanije i investicione fondove. Klasina podjela finansijskog trita na osnovne vrste je:novano trite, trite novanog kapitala i devizno trite. Ali pored ove podjele postoji

podjela i na: organizovano i neorganizovano finansijsko trite, depozitnokreditno i natrite hartija od vrijednosti, domae i na meunarodno, trita dugovnih i trita vlasnikihfinansijskih instrumenata, proptna i terminska, primarna i sekundarna. U okviru ovog rada

predstavit emo osnovne determinante trita, finansijskog trita a potom posvetiti posebnupanju predstavljanju najvanijih instrumenata trita novca.

2. TRITE Trite je ekonomska kategorija (osnov poduzetnike ekonomije), odrednicasistema preureivanja. Pojam trita je veoma sloen , a najoptija definicija je da onopredstavlja oblik razmjene (roba i usluga, radne snage, kapitala), redovan odnos ponude i

potranje, mjesto na kojem se formira cijena predmeta kupoprodaje. Osnovni znaaj trita jeda omoguava proces reprodukcije. Na tritu se formira ukupna 6


7/45


201 0

drutvena potreba. Znaaj trita je veoma velik, koji se ogleda u omoguavanju : stalnograsta ivotmog standarda, poveanja privredne aktivnosti, i irenja i ispoljavanja radnog obiljaljudskih potreba i elja. Ono ima svoje strukture, politike i rezultaTriste roba i usluga; Triste radne snage i Triste finansijskih sredstava tj.finansijsko trite.

3. FINANSIJSKO TRITE Finansijsko trite je organizovano mjesto i prostor na kome se

trae i nude finansijsko-novana sredstva i na kome se, u zavisnosti od ponude i tranje,formira cijena tih sredstava. Cijena novanih sredstava na finansijskom tritu je, u stvari,kamatna stopa. Kamata zavisi od iznosa novanih sredstava i vremena. Ako je vremenski rokmanji i kamata je manja i obratno. Dakle, finansijska trita predstavljaju nain putem kojegnajee preduzea i drava pribavljaju dodatna sredstva za svoje investicione projekte i javne

potrebe, ali i mogunost za investitore da ulau svoja slobodna sredstva, kako u tenji zanjihovo realno ouvanje protiv inflacije, tako i u nastojanju da kroz stope prinosa obezbijedenjihovo realno uveanje. To, praktino, znai prenos novanih sredstava sa onih fizikih i

pravnih lica koja raspolau veim slobodnim iznosima, od onih koji ih ele ili mogusamostalno uloiti, na ona fizika i pravna lica iji je dohodak nedovoljan za finansiranjetekuih i razvojnih planova i programa iz oblasti proizvodnje, potronje, prometa i usluga zakoje se pretpostavlja da su drutveno i ekonomski opravdani.

7


8/45


201 0

obezbjeenje likvidnosti (utrivosti) mogu se prodati prije dospjea; odreivanje cijene;mobilizacija fin. tednje; smanjenje transakcionih trokova i alokacija (prenos) rizika .

trite 3.1. Novano trite Novano trite je dio ukupnog finansijskog trita na kome setrguje novcem, kratkoronim vrijednosnim papirima, sa rokom dospijea do jedne godine

ponudu i tranju novca, novanih sredstava u vidu kratkoronih kredita, te kratkoronih

novanog trita prvenstveno proizilazi iz toga to njegovi uesnici putem ovog tritaobezbjeuju uslove za odravanje likvidnosti poslovnog subjekta, zadovoljavaju tranju zanovanim sredstvima i ostvaruju sopstvene prihode uz minimalni mogui stepen rizika.


9/45


s (currency swaps, interest rate swaps).

201 0

realizacija pekulativnih aktivnosti i sl. Poslovi na tritu novca se mogu podijeliti na poslove:

odravanja

4. TRITE NOVCA 4.1. Pojam trita novca Trite novca (engl. money market),podrazumijeva trite novcai trite kratkoronih dunikih instrumenata. Temeljni zadataktrita novca je trajna i svakodnevna opskrba banaka novcem kao prometnim i plativimsredstvom kako bi one postigle likvidnost kojom se omoguuju tekua plaanja njihovihkomitenata. Na ovom tritu trguje se bankovnim likvidnim rezervama koje se pozajmljuju ikratkoronim vrijednosnim papirima trita novca. Likvidne rezerve kod centralne i poslovnih

banaka pozajmljuju se na tritu novca (money market loans) na kratke rokove od etiri,sedam dana, do opoziva (call money), na jedan, tri ili vie mjeseci ili na izrazito kratke rokove(daily money, overnight money). Novac pozajmljuju banke meusobno, sredinje banke mogui ne moraju sudjelovati, a ponekad na tritu sudjeluju i nebankovni subjekti. Vrijednosni

papiri (money market papers), dospijevaju od nekoliko dana do 2 godine. To su blagajnikizapisi i slini kratkoroni papiri drave, certifikati o depozitu, komercijalni papiri zapisi,

bankarski akcepti, diskontne obveznice drave i raznovrsni oblici "sporazuma o reotkupu"(repurchase agreement) kojima banke meusobno odravaju likvidnost. Novano je triteveleprodajno, predstavlja skup razliitih trita i specijalista, posluje se "na rije" telefonom,

teleksom, telefaksom, nema formalne 9


10/45


201 0

organizacije i uz specifina nacionalna trita, egzistira i kao svjetsko trite likvidnosti.Dakle, trite novca je dio novanog trita, koji predstavlja organizovani institucionalnimehanizam, sa tano utvrenim uesnicima, njihovim pravima i obavezama, definisanimprostorom i vremenom funkcionisanja, i regulisanim uslovima pod kojima se obavljaju

finansijske transakcije i tehnologija rada. Samim tim, trite novca se razlikuje od novanogtrita.Razlika se ogleda u slijedeem:

Uloga trite novca danas gledano ima iroku i znaajnu ulogu u voenju poslovne politikebanaka, kao i poslovnih i finansijskih organizacija. Trite novca omoguava centralnoj bancisprovoenje monetarnokreditne politike, regulisanje ponude i tranje novca, bri opticajfinasijskih sredstava, ostvarivanje ciljeva devizne politike, politike banaka, funkcionisanje i

kredtiranje drave, javnog duga, odravanje optimalne likvidnosti subjekata na tritu kao ibanaka, odvijanje drutvene reprodukcije sa to manje zastoja, privredni rast u cjelini. Tritenovca je instrument u rukama prije svega centralne banke tj. poslovnih banaka na kojem se

ostvaruju neki od vanih parametara funkcionisanja finasijskog trita ime se osigurava,poboljava, razvija ekonomski rast, cijena novca tj. kamata, regulisanje razvoja, uplitanje unjegove tokove, tokove investiranja i slino.

10


11/45


201 0

Trite novca moemo posmatrati kroz prizmu bankarskog kapitala koji predstavlja izvortednje, sa jedne strane, i njihovu transformaciju u novana sredstva, ubrizgana kaoinvesticiona sredstva na tritu kapitala. Iz tih razloga moemo povui tanku liniju izmeutrita novca, i finansijskih tokova u privredi, tokova u bankarskom sektoru, jer njihov uticaj ikorelacija su nekada toliko isprepletane da u teoriji ta linija i postoji dok u ekonomskim

tokovima sve ove kategorije su nerazdvojive za normalno funkcionisanje makro tj.

mikroekonomskih subjekata. Faktori koji utiu na trite novca tj. na njegov razvoj i

institucija i instrumenata tri

vne drave i potovanje zakonitosti. Na tritu novca obavljaju se bankarskeoperacije dnevnim i terminskim novcem, na primarnom i sekundarnom tritu kratkoronihhartija od vrijednosti. Terminski novac postoji na terminskom tritu na kome se posluje sahartijama od vrijednosti ili robom,u nekom buduem terminu, ali sa ugovorenim bitnimsastojcima takvog ugovora. Na terminskom tristu javljaju se razni subjekti. Subjekti kojiposluju za centralnu odnosno za poslovnu banku nazivamo dilerima, i dok jedni u ime banke

nude novac drugi pak taj novac trae na posudu, i taj momenat budueg roka za razliku oddnevnih operacija igra kljunu ulogu u kome svi subjekti raunaju sa izvijesnom

11


12/45


201 0

stabilnocu na tritu novca, i svaka oscilacija za obje strane moe stvoriti poslovne gubitke.Centralna banka figurira kao faktor koji moe uticati na tokove trita, ona takoe, svojimmehanizmima kreditno-monetarne politike utie na novane tokove tj. na ponudu i tranjunovca ili kratkoronih hartija od vrijednosti, ali time i na likvidnost bankarskog sistema i

preko toga na privredu u cjelini. Kupovinom obveznica centralna banka vri poveanjedepozita tj. novane mase a njihovom prodajom ti fondovi se smanjuju. Sve te operacije se

Visina

zavisnosti poslovnih banaka od sredstava centralne banke. Trite novca trguje dnevnim,terminskim novcem i kratkoronim hartijama od vrijednosti, u zavisnosti od naina i uslova

poslovanja razlikujemo primarno i sekundarno trite novca.

Na primarnom tritu hatrija od vrijednosti posluju centralne, poslovne banke ali iorganizacije specijalizovane za trgovinu ovim vrijednostima. Na primarnom tritu se vri

prva emisija i prodaja kratkoronih vrijednosti. Javno-pravni karakter imaju dravne

obveznice, blagajniki zapisi,obveznice poslovnih banaka i slino. Kod direktne kupoprodajehartija od vrijednosti, uspostavlja se odnos izmeu centralne i poslovne banke, kao odnosprodavca i kupca . Za razliku od indirektne gdje postoje posrednici, direkta trgovina hartijama

od vrijednosti jeste jeftinija i bra zato to iskljuuje posrednike u trgovini. Meutim,centralna banka ima na raspolaganju i aukciju i licitaciju kao metode poslovanja na tritunovca. Na sekundarnom tritu novca mogu se u svakom trenutku prodavati hatrije odvrijednosti i prije isteka roka dospijea i pretvoriti u gotov novac.

12


13/45


201 0

Trite novca kao transformator kratkoronih novanih sredstava u investiciona sredstva,izloeno je stalinim oscilacijama koje dovode do nelikvidnosti, uznemirenosti, nestabilnosti.Ali u vremenu bez tih negativnih oscilacija izraava se pozitivna strana trita koji su zapravoopoziti navedenih negativnih pojava. Vanost normalnog funkcionisanja trita novca ogledase i u tome to se mnoge transakcije obavljaju za neko budue vrijeme, i uesnici morajuraunati sa izvjesnim balansom kako bi opravdali svoje interese. 4.2. Uesnici na tritu

posrednike finansijske organizacije, kao znaajni uesnici u trgovini, prije svegakratkoronih hartija od vrijednosti i kao jedini posrednici izmeu centralne banke i poslovnih

banaka na jednoj strani i velikog broja sitnih novanih sredstava na drugoj strani. Sva ostaladrutveno-pravna lica i fizika lica mogu koristiti trite novca indirektno, tj. preko zvaninih

druga pravna i fizika lica preko poslovne banke ili zato posebno ovlaene posrednikeorganizacije.

5. INSTRUMENTI TRITA NOVCA Na tritu novca predmet kuporodaje su hatrije odvrijednosti, emitovane od strane centralne banke ili drugih subjekata kojima pozitivno pravo

daje takvu mogunost. Na razvijenom tritu u razvijenim privredama koriste se razniinstrumenti u trgovini hartijama od vrednosti.

13


14/45


obaveznih rezervi.

201 0

Na tritu novca uz hartije od vrijednosti pojavljuju se i instrumenti koje po svojimkarakteristikama moemo smjestiti u isto trite to znai kupovina i prodaja novanih

i prodaja dnevnog salda, poslovnih

banaka i terminskog novca Meubankarske prodaje trinih vikova Novi rauni, kaospecijalizovani rauni poslovnih banaka koji osiguravaju kamatu i mogunost automatskog

povlenja depozita. Aranmani kojima se oznaava novi oblik utvrivanja salda na raunimakomitenata banaka, a slue kao sredstva dopune sredstava banaka. Depozitni rauni na tritunovca, utvrivanje iznosa sredstava koje deponent treba da poseduje da bi stekao pravo nakredit. Mjeoviti fondovi na tritu novca, jesu instrumenti koje banka koristi za mobilizacijuslobodnih sredstava, spadaju u visoko kvalitetne jer se koriste za kupovini hartija visoko

pozicioniranih preduzea. Odlikuju je visoka likvidnost, stabilnost, kamata.

5.1. Meubankarska kupoprodaja novca

14


15/45


201 0

U dnevnim poslovanjima poslovnih banaka pojavljuju se na saldu njihovog dnevnog

poslovanja vikovi i manjkovi. Novac se na organizovanom ili neorganizovanom tritunovca pozajmljuje radi odravanja likvidnosti banaka, i drugih finansijskih institucija , kako ukratkim vremenskim intervalima npr. dnevna poslovanja tako i na odreene vremenskeintervale. Zato i moemo razlikovati dnevni odnosno noni novac jer se transakcije obavljajuesto tokom noi, i razlikujemo terminski novac koji se posuuje radi odravanja likvidnosti uduem vremenskom intervalu. Taj interval moe biti od jednog do tri meseca a najdue do

godine dana. Iz tih razloga i razlikujemo poslove kupoprodaje dnevnog i kupoprodajeterminskog novca. U vezi dnevnog poslovanja na tritu novca poznajemo iralni novac kojiza predmet poslovanja ima trenutni viak likvidnih sredstava koje poslovna banka kao uesnikna tritu novca ponudi drugim bankama najee na rok od jednog dana ili po astronomskomraunanju vremena, na rok od 24 sata koji tee od trenutka kada zajmoprimac dobije na raunnovac od zajmodavca. iralni novac se pozajmljuje i na due rokove ali obino ne due od 30dana. Postavlja se pitanje mehanizama odobravanja zajmova na tako kratko vrijeme i za

kratko vrijeme. U tom pogledu nove tehologije i brza komunikacija izmeu banakaomoguavaju brzo prebacivanje novca sa jednog na drugi tekui raun. Moramo znati i daizmeu banaka postoje dobri odnosi koji se zasnivaju na povjerenju i ba iz tog razloga upraksi postoje i tkz. 'telefonski zajmovi' koji su nekada bili osnovni instrument, mada danas

zbog sigurnosti prometa postoje razni alternativni mehanizmi u vidu vrijednosnih papira koji

donekle formalizuju tj. uvruju takav postupak. Ovaj vid zajmova prati i neto vea kamatanego to je to kamatna stopa na blagajnike zapise, u cilju stimulisanja ovakvih zajmova, zarad odravanja likvidnosti uesnika na tritu. To pravilo ne vai ba uvijek povoljneekonomskopolitike situacije jesu stimulans pozajmice koje odravaju likvidnost u kratkimvremenskim intervalima. Od ega zapravo i zavisi kamatna stopa koja je dakle direktnouslovljena ponudom i tranjom novane mase ali i inflacijom.

15


16/45


201 0

5.2. Kratkorone hartije od vrijednosti Na institucinalizovanom tritu novca trguje seiskljuivo vrijednosnim papirima koje izdaje centralna banka ili koje centralna banka priznajekao takve, radi ostvarivanja politike centralne banke. Kriterijum priznavanja hartije od

vrijednosti je taj da se vrijednosni papir moe rediskontovati kod centralne banke, uzodreenu diskontnu stopu a da se pri tome ne tereti rediskontni kontigent koji je centralnabanka odobrila poslovnoj banci koja trai rediskont. Ovakvim pristupom mjenicekomercijalnog karaktera, koje poslovna banka reeskontuje kod centralne banke na teret svog

rediskontnog kontigenta, ne tretiraju se kao predmeti trgovine na tritu novca, ve se tretirajukao vrijednosni papiri kojim se trguje na kredtinom tj. eskontnom tritu. To je takoe isredstvo emisije centralne banke poslovnim bankama. Kupoprodaja se najee obavlja

Pored ove podjele moe se napraviti i podijela na subjekte koji izdaju kratkorone vrijednosne- dravne obveznice; - dravne mjenice i - dravni

-

Vrijednosni papiri poslovnih banaka i drugih firmi su: - bankarski acept; 16


17/45


komercijalni zapisi i privatni diskontni papri.

201 0

U svakoj dravi u zavisnosti od raznih faktora (kao npr. osobine privrednog sistema, ulogatrita u regulaciji privrednih procesa, odnos kamate i profitne stope, sama kamatna stopa,pozitivno pravni propisi u regulisanju materije kao i njihova primjena) zavise oblici, broj i

obim trgovine kratkoronih hartija od vrijednosti u dravi odnosno privredi. U zavisnosti koih izdaje, postoje razni subjekti, od kojih kao najvaniji figuriraju centralna banka, poslovne

banke, vlade ali i ostali politiki i privredni uesnici na tritu novca.

5.2.1. Dravne obveznice Devizne rezerve su jedan od osnovnih instrumenata kratkoronogtrita hartija od vrijednosti. Drava u svom poslovanju esto biva suoena sa budetskimdeficitom koji se kree u visini od 20-30 budetskih rashoda, tj. 10% drutvenog proizvoda .Kako bi se u tim situacijama obezbedila ''realna'' sredstva na finasijskom tritu zafinansiranje budetskog deficita, drava pristupa emisiji obveznica. Razlozi za emisiju

rikupljanje novanih sredstava za finasiranje budetskog

nedostatku novanih sredstava emitovanjem obveznica, koje na tritu kupuju razni subjektiod banaka do privrednih organizacija, u cilju mobilisanja novanih sredstava od subjekata kojiraspolau tim vikom. Interesi subjekata na tritu novca koji kupuju obveznice bili bi prijesvega sigurnost plasiranja sredstava, jer je rije o dravi ali i kamatna stopa koja je vea nego

bankarska kamata. Obveznice se emituju preko centralne banke, a predviene su u posebnojformi, nainu emitovanja, isplate, visina kamate kao to smo 17


18/45


201 0

naveli. Prodaja se vri na aukciji ili neposrednom pogodbom. Moe biti kratkorona ako surokovi do godinu dana ili dugorona ako se radi o rokovima preko godinu dana. Obveznicaima svoju nominalnu vrijednost naznaenu na samoj hartiji, emisionu vrijednost tj.cijenu

prilikom prvog plasmana na primarnom tristu, kao i trinu vrijednost koja se formira poduticajem ponude i tranje. Obveznica se moe definisati kao pisana isprava koja obevezujeizdavaoca hartije od vrijednosti da u odreenom roku isplati imaocu hartije od vrijednostioznaenu sumu novca ili anuitentnog kupona i ugovorenu kamatu. Razlikujemo i

konvertabilne obveznice koje imaocu hartije omoguavaju konvertovanje date isprave u drugeisprave tj. hartije od vrijednosti koje se pojavljuju na tritu. Bitni sastojci obveznice bezkojih ona nema formalnu snagu bili bi oznaka da je to obveznica, naziv i sjedite izdavaoca(eminenta), broj obveznice i mjesto izdavanja, ime upisnika obveznice, nominalna vrijednost

na koju obveznica glasi, visina kamatne tj. diskontne stope, rok dospea glavnice i kamate,mjesto isplate, vaei potpisi, kao i prava vlasnika obveznice. Dakle iz svega navedenogzakljuujemo da su dravne obveznice vaan instrument finanisranja kojima drava rijeavatekue budetske nesklade a sa druge strane drava akumulira raspoloiva novana sredstva,ime se rjeavaju problemi deficita budeta koji impliciraju pojavom inflacije koja remetitokove proizvodnje i kretanja kapitala.

5.2.2. Blagajniki zapisi Blagajniki zapis, prema A. Rovaninu (2006, str.34) predstavljapisanu ispravu kojom se njen izdavalac obavezuje da e kupcu o roku dospjea platitiodreeni iznos primljenog novca sa pripadajuom kamatom.Idavaoci blagajnikih zapisa suvlade, odnosno ministarstva finansija. Emisiju blagajnikih zapisavre s ciljem prikupljanjanovanih sredstava za finansiranje tekuih rashoda Razlikujemo dvije vrste blagajnikihzapisa, i to.: 18


19/45


201 0

obligacije kojima drava ne prihvata rizik, posjeduju visoku likvidnost, a lako se pretvaraju ugotov novac na tritu. Male su nominalne vrijednosti pa se su pogodne za kupovinu od stranesubjekata se manjim utedama. Profit se ogleda u razlici cijene pri momentu emitovanjavrijednosti i vrijednosti u momentu dospijea. Kupuje se dakle po nominalnoj vrijednosti a

prodaje sa uveanom glavnicom za visinu kamate, o dospjelosti. Blagajniki zapisi Centralnebanke predstavlja jedan od vanih instrumenata putem kojih centralna banka posluje na

tritu, a time i ostvaruje dio svoje monetarne politike. Prodajom i kupovinom blagajnikihzapisa centralna banka sistemom kamatne stope regulie potrebnu koliinu novca u privredi.Osnovna razlika izmedju blagajnikog zapisa Centralne banke i dravnog blagajnikog zapisaogleda se u tome to drava izdaje zapis u cilju pokrivanja budetskog deficita, bankarski

blagajniki zapis se izdaje na osnovu deponovanih sredstava na rok dospea od jednog dodvanaest meseci i kupuju se samo do strane nefinasijskih organizacija i fizikih lica dok se

blagajniki zapis Centralne banke izdaje na perio od 7 dana do 90 dana sa niskom kamtnomstopom ali sa malim rizikom. Kao to navodi S.Olevi (1999, str.139) Blagajniki zapisiCentralne banke su takoe esto koriteni sa ciljem da se uspjeno regulie kretanje novanemase i kreditnog potencijala banke Bitni elementi blagajnikog zapisa jesu: oznaka da je to

blagajniki zapis, naziv i sjedite izdavaoca, mjesto i datum izdavanja, nominalni iznos,kamatna ili diskontna stopa, datum dospjea glavnice kao i kamate, serijski broj, pravaimaoca blagajnikog zapisa, faksimil potpisa ovlaenog lica. Kamatu blagajnikog zapisaodreuje Centralna banka, zapis se tampa u formi vrijednosnog papira ali moe se i samoregistrovati kod institucije-pravo na zapisima. Prodaje se putem aukcije ali i drugim

19


20/45


201 0

metodama kao to su putem pisama ili drugim komukacijskim sredstvima.

5.2.3. Komercijalni zapisi Komercijalni zapis, prema A. Rovaninu (2006, str.34)predstavlja,Vrijednosne papire sa uobiajnim rokom dospjea od 45 dana, mada mogu bitiemitovani i na rok do jedne godine. Izdaju ih, po pravilu, visokobonitetne korporacije, a

garantovani su kreditnim rejtingom emitenta. Komercijalni zapis predstavlja krtkoronu

hartiju od vrijednosti koju koriste privredni subjekti kao sredstvo mobilizacije finansijskihsredstava. Izdavalac zapisa se obavezuje da e isplatiti odreenu kamatu istekom roka ali pritome ne prua garanciju. Komercijalni zapisi dakle predstavlju vrstu zajmovnog vrijednosnog

papira koji imaocu papira garantuje povrat sredstava o dospjelosti uveanom za iznos kamate.Putem komercijalnih zapisa privredni subjekti prikupljaju slobodna novana sredstva radifinasiranja svoje ekonomske aktivnosti i odravanja likvidnosti. Bitni sastojci komercijalnihzapisa bili bi oznaka da je to komercijalni zapis, naziv i sjedite izdavaoca, iznos na koji glasi,rokovi dospjea, visina kamatne stope, mjesto i datum izdavanja kao i serijski broj, faksimilovlaenih osoba, prava imaoca komercijalnih zapisa. Kada se prenosi indosamentom hartijamoe glasiti i na ime, a u ostalim sluajevima, ona glasi na donosioca. Rok na koji se emitujehartija obino je od mjesec do godine dana. Emituju ga velike firme kojima se pretpostavljasolventnost. Da ne bi dolo do zloupotreba, bonitet i rejting firme se prethodno ispituju.Komercijalni zapisi se izdaju za rad osiguranja likvidnih sredstava izdavaa u uslovima

promenljive ravnotee ali i za finansiranje kratkoronih potreba. Kupci komercijalnih zapisanajee su banke, finasijske organizacije, fondovi, preduzea. 20


21/45


201 0

5.2.4. Bankarska potvrda o depozitu Kako istie, A. Rovaninu (2006, str.34) Depozitnicertifikatipotvrde o depozitu-izadju poslovne banke, a najei kupci su pojedinci. POsvojoj sutini su slini oroenoj tednji. Vrlo su likvidni i smatraju se sigurnim finansijskiminstrumentom. Bankarska potvrda o depozitu nazivamo jos i depozitni certifikat, od svihtrinih instrumenata on je najmlai, prvi put se pojavio 1960. godine, emitovan od straneamerikih poslovnih banaka. Bankarska potvrda o depozitu je tipian vrijednosni papir kojiizdaje poslovna banka. Bankarska potvda o depozitu je dakle isprava kojom se potvruje da je

novani iznos, oznaen na certifikatu deponovan kod banke na odreen rok i po utvrenojkamatnoj stopi. Taj rok moe biti 7 dana, ali i due od tri do dvanaest meseci. Deponovanjenovanih sredstava rezervisano je kako za pravna tako i za fizika lica koja oroavaju sredstvakod poslovne banke, i depozitni certifikat glasi na okrugle sume. Svrha depozitnog certifikata

lei u mogunosti mobilizacije i upotrebe novanih sredstava i prije roka na koji su oroeni.Ulaga novanih sredstava dio sredstava eli da povrati i upotrebi prije roka na koji suoroena, to se postie posredstvom depozitnog certifikata koji se kao vrijednosni papir

prodaje na sekundarnom tritu novca uz odreeni diskont. Time se ne dira u depozitni novacuz zadravanje kamate na oroeni iznos. Zadravanjem depozita i produenjem njihovogoroenog roka, banke raspolau veim mogunostima pruanja kredita. Cilj koji se postie je

lako prenoenje depozita sa jednog na drugi subjekt, vii stepen likvidnosti, via kamtne stopana depozite. Depozitni certifikat dakle prua mogunosti ranijeg povratka sredstavazadravanje visokog stepena likvidnosti ali i pravo na kamatu. Bitni elementi depozitnogcertifikata su oznaka da je to depozitni certifikat, naziv banke izdavaoca, mesto i datum

izdavanja, nominalni 21


22/45


201 0

emitovani iznos, rok dospea i kamatna stopa, oznaka da glasi na ime ili na donosioca, pravavlasnika certitfikata i potpis ovlaenog lica. 5.2.5. Bankarski akcept Prema A. Rovaninu(2006, str.34) Bankarski acepti predstavljaju najstarije vrijednosne papire na tritu novca.Bankarski acept je, u stvari, mjenica trasirana na poslovnu banku koja je akceptira i koja time

preuzima neopozivu obavezu da iznos na koji mjenica glasi isplati njenom donosiocu na dan

dospijea. Bankarski akcept je kratkoroni vrednosni papir komercijalnog tipa koji poduslovima propisanim od strane centralne banke moe biti predmet trgovanja na tritu novca.

Bankarski akcept je zapravo poslovna mjenica na koju banka stavlja akcept, potpisovlaenog lica i obeanje da e imaocu poslovne mjenice isplatiti sumu na njoj oznaenu odospelosti. Prenosivost bankarskog akcepta je glavna osobina ovog vrijednosnog papira sve

do roka dospea i posljednji imalac vrijednosne isprave ima pravo na isplatu. Zbog svojihosobina bankarski akcept se najee koristi u unutranjem i spoljnotrgovinskom prometu, sanajeim rokom dospelosti od 30 do 90 dana. Kamata na koju kupac ima pravo sastoji se izdva dijela jedan je iznos koji prodavac daje kupcu na ime bankarskih trokova dok je drugidio ist diskont. Poslovna banka kada akceptira mjenicu i reeskontuje je kod Centralne banke,ona tada dobija novana sredstva u visini diskontovane nominalne vrednosti kojom kreditirasvog komintenta do roka dospea. Kada doe taj rok banka otkupljuje bankarski akcept od

donosioca i zaduuje raun svog komitenta. Prenoenje bankarskog akcepta se obavljaindosamentom ili cesijom. Poslovna mjenica, na koju banka dodaje svoj akcept, mora imati

slijedee bitne sastojke: oznaka da je mjenica, neopziva naredba da se isplati odreena suma,naznaenje osobe ili pravnog subjekta koji treba da izvri plaanje, rok dospjea, mjestoisplate, potpis izdavaoca, 22


23/45


201 0

oznaka akcepta ,potpis akceptanta, oznaka i elementi trgovake transakcije. Za razliku odeskontnog kredita,bankarskim akceptom banka ne daje svom komitentu nita ve njegov dug

pretvara u sopstveni koji e isplatiti o dospelosti mjenice koju je izdao njen komitent, zatim sebankarski akcept kupuje i prodaje kao vrijednosni papir na tritu novca.

5.2.6. Ugovori o reotkupu (repurchase agreements-repos) Prema M. Jeli (2000), koja je u

radu Ugovor o reotkupu (repo posao), detaljno analizirala ovaj intsrument, determioniratemo i pojam Ugovorsa o reotkupu (repurchase agreements-repos): Repo posao (RepurchaseAgreement) predstavlja danas jedan od najznaajnijih instrumenata na meunarodnimfinancijskim tritima. Repo je skraenica od Sale and Repurchase Agreement, to bi uslobodnom prijevodu znailo ugovor o prodaji i ponovnoj kupnji ili ugovor o reotkupu. Iakorepo prema svojim temeljnim obiljejima uistinu podsjea na prodaju i povratnu kupnju,njegova prava funkcija lei u kreditiranju s vrlo visokim stupnjem sigurnosti. Upravo zato,repo posao svakodnevno nudi nesluene mogunosti poboljanja i daljnjeg razvoja

bankarskog poslovanja. Repo danas predstavlja vrlo vano sredstvo kojim se aktivno sluivelik broj sredinjih i poslovnih banaka. Sredinje banke obavljaju repo poslove na dvanaina: prvi - kao jedan od instrumenata monetarne politike i drugi, za bolje upravljanjedeviznim rezervama. Poslovne banke, ali i investicijski fondovi (putem svojih fund managera)

i drugi sudionici na tritu, koriste ga zbog njegove kreditne funkcije, te kao prikladnumogunost za upravljanje likvidnou i rizicima. Budui da je opseg repo poslova dosegaonesluene razmjere, stvoren je tipski ugovor kojim se ovi poslovi reguliraju - tzv. standardniPSA/ISMA Global Master Repurchase Agreement - koji ini temelj ovih transakcija iolakava poslovanje.

23


24/45


201 0

Iako je uloga repo poslova u suvremenom financijskom poslovanju nesporna, podrobna

analiza ovoga instrumenta potrebna je u prvom redu radi upoznavanja hrvatskih poslovnih

ljudi s njegovim svojstvima, ali i da oni koji ga ve koriste, bolje mogu razumjeti. Za one kojiga jo ne poznaju da ponu uspjeno primjenjivati. Openito govorei, repo je prodaja i

ponovna kupnja vrijednosnih papira na unaprijed tono dogovoreni datum (terminski,forward) po unaprijed dogovorenoj cijeni. Kada bi se ovaj posao objanjavao laicima, neulazei u pravne pojedinosti ovoga instrumenta, moglo bi ga se definirati i kao kratkoroni

kredit osiguran vrijednosnim papirima. Da bi se pravilno odredio pojam repo posla, odmah napoetku valja razjasniti dvojbe okonaziva osnovnih elemenata ove transakcije, koji estouzrokuju pravu terminoloku zbrku. Nedoumicu izaziva dvostruka pravna priroda repo posla,o emu e vie biti govora u narednim poglavljima. Budui da je rije o osobitomfinancijskom instrumentu s obiljejem kupnje i ponovne prodaje kao i zajma (kredita), a da bise lake razumjelo funkcioniranje cjelokupne transakcije, posebice da bi se odredilo tko sustrane koje zakljuuju ovakve poslove, posluit e pojmovi "kupac" i "prodavatelj". Naime,sam ugovor, koji se u pravilu koristi u tzv. cross-border repo transakcijama, a sastavljen je na

engleskom jeziku, koristi termine buyer (kupac) i seller (prodavatelj), te je logino tijekomanalize ovog instrumenta prihvatiti ove nazive kako bi se zadrao jedinstven metodoloki

pristup, usprkos postojanju ve navedenih terminolokih dvojbi. ak i sudionici na trituesto govore da kupuju odnosno prodaju vrijednosne papire. Repo posao sastoji se od dvijetransakcije (iako i o tome postoje dvojbe), od kojih se jedna odnosi na prodaju, a druga na

ponovnu kupnju vrijednosnih papira. U svakodnevnom argonu izmeu dilera, esto sekoriste pojmovi repo i reverse repo. Repo u irem smislu rijei odnosi se na cjelokupniinstrument, dakle i prodaju i povratnu kupnju vrijednosnih papira zajedno. Repo u uemsmislu odreivao bi samo prodaju vrijednosnih papira, odnosno jedan dio transakcije, dok bise pojam reverse repo odnosio na kupnju vrijednosnih papira. Primjerice, u praksi bi osoba

koja zapoinje transakciju prodajom vrijednosnih papira, govorila da radi repo (tj. repo u

uem smislu rijei), dok bi 24


25/45


201 0

druga strana, koja bi u tom trenutku kupovala vrijednosne papire, obavljala transakciju kao

tzv. reverse repo. Navedeni pojmovi iskljuivo su tehnike prirode i stvoreni su u poslovnojpraksi, te nemaju bitnog utjecaja na sam tijek transakcije. Pojam repo posla generiki seodnosi na tri poneto razliito strukturirane vrste transakcija: Klasini repo (repo u iremsmislu rijei) - radi se o sofisticiranom obliku tzv. sell/buy back transakcije koja se temelji naokvirnom ugovoru. Klasini repo u praksi se naziva samo "repo"; Sell/buy-back - smatra se

prethodnikom klasinih repo transakcija. Ta transakcija predstavlja najjednostavniji oblik

repo posla: sastoji se od prodaje vrijednosnog papira i njegove ponovne kupnje, no bezokvirnog ugovora koji obuhvaa obje transakcije. Ako ne postoji ugovor, u praksi su se estopojavljivali problemi prilikom promjene vrijednosti vrijednosnog papira, budui da ugovornestrane nisu dogovarale haircut i margin call. Securities lending & borrowing - transakcije su

koje obuhvaaju prijenos odreenih vrijednosih papira u zamjenu za druge vrijednosne papire(koji slue kao osiguranje) i obrnuto, a sve uz naplatu tzv. lending fee - trokova

pozajmljivanja odreenih vrijednosnih papira. Iako ovakva vrsta transakcije ima drugaijupovijesnu pozadinu od ostale dvije prethodno spomenute vrste repo transakcija, potrebno je da

ista bude barem spomenuta zbog velike slinosti sa pravim repo poslovima. (Jeli, 2000)

25


26/45


201 0

6. TRITE KAPITALA 6.1. Pojam i uloga trita kapitala

26


27/45


201 0

Da bi smo shvatili ulogu i znaaj finansijskih institucija i njihovih instrumenata na tritukapitala, dobro bi bilo najprije se podsjetiti ta je to trite kapitala. Triste kapitala jeinstitucionalizovano organizovan prostor,sa svim potrebnim elementima neophodnim za

njegovo funkcionisanje, u okviru koga se u tano odreenom vremenu i po preciznoutvrenim pravilima organizovano susreu ponuda i tranja odgovarajueg standardizovanogtrisnog materijala. Na tristu kapitala trguje se dugoronim trinim materijalom. Na ovomtritu se moe doi do investicionih sredstava uzimanjem investicionih kredita, zajma,

depozita i emitovanjem obveznica ili emitovanjem akcija. Na ovaj nain omoguava se brzomijenjanje strukture i smjera investicionog portfolija, kao i da se tedie pretvore uzajmotraioce. Trite kapitala omoguava usmjeravanje slobodnih finansijskih sredstava unajrentabilnije investicione projekte. Subjekti koji trae kapital su preduzetnici koji ulaupribavljeni kapital u rast i razvoj svojih firmi sa ciljem maksimalizacije dobiti, poveanjakonkurentne sposobnosti i osvajanja i proirenja trista. Preko ovog trista obezbjeuje sedugorono finansiranje rasta i razvoja privrednog drutva, a time i ukupne nacionalne

privrede. S obzirom na to da se raspoloivi kapital preko trita kapitala plasira po trinimzakonitostima i uslovima, to je najbolja garancija da e koliina kapitala biti uloena tamogdje e ostvariti najbolje efekte, to e dovesti do breg rasta nacionalnog dohotka. Ukoliko je

vie kapitala, utoliko su vea ulaganja u rast i razvoj privrede, ime se dalje uveavanacionalni dohodak, nacionalno bogatstvo i ivotni standard stanovnitva.

27


28/45


201 0

Izmeu trista kapitala i trista novca postoji meusobna zavisnost i uslovljenost, jer jedugoroni karakter kapitala vezan za korisnike, ali ne i za davaoce tog kapitala. Davaocikapitala mogu svoj dugorono uloeni novac da pretvore u likvidan novac, prodajom svojihhartija od vrijednosti. Poto davaoci kapitala na ovaj nain pretvaraju svoju imovinu u novac,oni direktno utiu na poveanje ponude trinog materijala na tritu novca. Kada davaocikapitala svoj novac pretvaraju u kapital, time smanjuju ponudu na tritu novca. Predmetkupoprodajnih transakcija na tritu kapitala je kapital, novana sredstva dugoronog

karaktera. Pod kapitalom, u smislu predmeta rada i funkcionisanja trita kapitala, smatra seukupan novani iznos odloene potronje, pod uslovom da rok odlaganja ne bude krai od 1godine. Ovo praktino znai da se pojam kapitala, sa aspekta trita kapitala, izjednaava sa

pojmom tednje na rok koji nije krai od 1 go-dine. Pod pojmom kapitala se podrazumjeva ionaj dio novca koji je preraivakom funkcijom bankarsko-finansijskog sektora transformisanu kapital, izmjenom njegove strukture. Postoji vie ciljeva trita kapitala, od kojih jenajvanije: obezbjeenje neophodnog kapitala za privredni razvoj i prosperitet nacionalneekonomije; alokacija kapitala uz najprofitabilnije privredne grane; ostvarivanje najveegmogueg prihoda po osnovu vlasnitva nad kapitalom; poveanje novane tednje ukvantitativnom i kvalitativnom smislu; ostvarivanje maksimalnog obima kapitala. Izgradnja

trista kapitala u bivim socijalistikim zemljama nije jednostavna. Ona mora da budeusklaena sa mjerama, kao to su: promjena vlasnike strukture privrede, obezbjeivanjemakroekonomske stabilnosti. Znaaj ovog trita je posebno izraen u potrebi podizanjaefikasnosti privrednih subjekata, a time i efikasnosti cijele nacionalne privrede. 28


29/45


201 0

6.2. Vrste trita kapitala

-zajmovno i depozitno-

efekata. Na

kreditno-zajmovnom i depozitno-investicionom tritu trguje se dugoronim investicionimkreditima, zajmovima i depozitima. Na njemu se susreu ponuda i tranja za kapitalom. Ciljovog trita je da se omogui finansiranje optimalnog privrednog razvoja iz realnih izvora. Natritu kapitalnih uea trguje se kapitalom uloenim kao osnivaki kapital u privredne

subjekte neakcionarskog tipa. Cilj ovog trita je da se na trinim osnovama omoguiuspjeno restruktuiranje i imovinska transformacija privrednih subjekata u okviru nacionalneekonomije. Trite akcija i zajmova efekata, trite dugoronih HOV koje glase na nacionalni

og trista. Emisiono ili primarno trite predstavlja jedinstvosvih aktivnosti i poslovnih operacija vezanih za emisiju HOV i njihovu prodaju. Sekundarno

trite predstavlja dalju kupovinu i prodaju ve emitovanih HOV. Ako se posmatra sa aspektamjesta na

prometa koji se obavlja van slubenog dijela berze efekata. 29


30/45


201 0

Berzanski promet obuhvata transakcije HOV na slubenom dijelu berze, kupoprodaje efekatana berzanskom pultu ili u okviru berzanskog ringa. Vanberzanski promet obuhvata tritetransakcijama HOV, koje se realizuju van slubenog dijela berze. Vanberzanski promet je

berzanskog pulta i naziva se promet u predsoblju, na svim mjestima i u svim prostorijama

nkama i ovlatenim berzansko-finansijskim posrednicima za poslovanje na tritu kapitala i naziva se meubankarski

direktno i neposredno van berze i banaka i naziva se slobodnim berzanskim prometom,

telefonskim prometom efekata.

6.3. Uesnici na tritu kapitala

potrebe za trajno potronim dobrima (stan, kua, auto, oprema za domainstvo, ureaji za

finansijske organizacije koje imaju ideju za poveanje pldruge javne organizacije sa idejom za ulaganje, ali 30


31/45


bez kapitala.

201 0

Uesnici na tritu kapitala i njihovi poslovni odnosi su relacija dva ravnopravna partnera, odkojih jedan kupuje kapital da bi zadovoljio svoju potrebu za njim, a drugi prodaje eljeniiznos svog kapitala da bi tom poslovnom operacijom obezbijedio prihode po osnovu

vlasnitva nad njim. Na ovaj nain oba partnera ostvaruju svoje elje pod uslovima koji suobostrano isplativi. Ta granica prihvatljivosti naziva se cijenom na kojoj su se partneri nali.To je upravo trina cijena kapitala kao rezultata partnerskog odnosa, kako njihovog

meusobnog, tako i svakog njihovog pojedinanog odnosa naspram trita, to sve zajednoini trine odnose. Da bi trite kapitala uspjeno funkcionisalo, neophodno je da uesnici naovom tritu izgrade odnose meusobnog povjerenja i obostrane koristi. Sa aspekta

direktno, dok posredni uesnici partnerstvo uspostavljaju preko nekog ovlatenogpredstavnika. Polazei od forme uestvovanja, uesnici na tritu kapitala se mogu svrstati u:

uesnici trguju u okviru trine institucije, dok neinstitucionalizovani uesnici slobodni

trgovci i trino su neinstitucionalizovani. 7. INSTRUMENTI TRITA KAPITALA Tritekapitala ima za osnovu konstituisanja dugoronu finansijsku 31


32/45


201 0

aktivu, ako se analizira kao trite finansijskih instrumenata - emisiju i trgovinu dugoronimfinansijskim instrumentima. Rije je o finansijskoj aktivi koja proistie iz zadovoljavanjaakumulativnih potreba proizvodnih i dugorone potronje neproizvodnih sektora. Potozadovoljenje ovih potreba doprinosi formiranju kapitala, dugorone finansijske instrumentemoemo smatrati za instrumente trita kapitala. Dugoroni finansijski instrumenti su oniinstrumenti iji je rok dospjea dui od 1 godine. Trite kapitala funkcionie i direktnim iindirektnim finansijskim tokovima, pri emu se koriste raznovrsni finansijski instrumenti. Na

tritu kapitala najzastupljenije su akcije u transformisanju kapitala, od suficitnih do deficitnihekonomskih institucija. Akcije ne izdaju samo krajnje deficitne ekonomske institucije nego iintermedijarne finansijske institucije. One su znaajne ne samo u transformaciji finansijsketednje, nego i u formiranju svojinske i upravljake strukture privrednih subjekata, kao i unjihovom restrukturiranju. Kada su u pitanju nesvojinski, duniki instrumenti na ovomtritu, najznaajniji su dugoroni krediti komercijalnih hipotekarnih banaka. Znaajno mjestou transformisanju tednje na srednji i dugi rok imaju dugorone obveznice i druge dugoroneHOV. U finansijske instrumente trita kapitala spadaju i polise osiguranja i instrumenti

penzionih fondova, poto se njima formiraju znaajni fondovi ija se sredstva transformiu naovom tritu. Instrumenti trita kapitala se mogu podij

(akcionarsko) drutvo dolazi do sopstvenog kapitala kao dugoronog izvora finansiranja. Prvaprodaja emitovanih akcija je prodaja na primarnom tritu. Ukoliko se akcije 32


33/45


201 0

prodaju iznad emisione vrijednosti preduzee dolazi do sopstvenog kapitala i to u visininominalnog iznosa prodatih akcija uveanog za premiju, koja predstavlja razliku izmeunominalne i prodajne vrijednosti koja se zove emisioni dobitak. Akcija ima dva dijela. U

prvom dijelu, koji se zove plat, naznaeni su: izdavalac akcije, vrsta akcije, nominalnavrijednost, broj i serija akcije, datum i potpis izdavaoca. Moe se izdavati i samo jedan papirza vie akcija, ali se na njemu mora naznaiti koliko akcija vrijedi. Drugi dio akcije

predstavlja njen blok kupona za naplatu dividende koji sadri: broj akcije, vrijeme za naplatu

dividende i iznos. Akcija glasi na ime i na donosioca. U prvom sluaju na platu dioniceupisuje se ime vlasnika, mada se na sekundarnom tritu uglavnom susreu dionice nadonosioca. Kod prve prodaje akcija pri osnivanju akcionarskog drutva kao protuvrijednostpri kupovini akcija mogu se ulagati stvari, novac ili prava. U trenutku unosa ove se vrijednosti

procjenjuju, a akcionaru izdaju akcije, koje vae do tampanja pravih akcija sa istim iznosom.Obveznica je certifikat, obino prenosiv, koji obeava imaocu da e mu biti plaena odreenasuma novca na odreeni dan plus kamata po navedenoj stopi u toku vijeka trajanja duga.Obveznice mogu izdavati drava, preduzea, banke i druge finansijske organizacije i istemogu glasiti na ime ili na donosioca. Sama sadrina i forma obveznica zavisi od vrste, a inaesastoji se iz dva dijela. U prvom se naznauje naziv dokumenta, izdavalac, nominalna

vrijednost, kamatna stopa, povjerilac, datum izdavanja i potpis. Drugi dio sadri kupone zanaplatu kamate, odnosno anuitetne kupovine ako se glavnica (osnovica) otplauje anuitetima.Vrste obveznica: Prema stepenu obezbjeenja (neosigurane i hipotekarne); Prema nainunjihovog participiranja u dobitku preduzea (kuponske i registarske)

33


34/45


201 0

8. NAINI TRGOVANJA NA TRITU NOVCA UREPUBLICI HRVATSKOJ Naini

Hrvatskoj je osnovana djelatnost ''Trite novca i kratkoronih vrijednosnica d.d.'', osnovanoje 1990. godine, u skladu sa Zakonom o tritu novca, kao ureeno mjesto javnog trgovanjasudionika novanog trita. Osnovna djelatnost trita novca je organizirano povezivanje

ponude i potranje ins

ostalih instrumenata novanog trita. Djelatnost trita novca regulisano je Zakonom,Statutom ipravilnicima, a nadzor nad radom trita, u skladu sa Zakonom, je u ovlastiHrvatske narodne banke. Sudionici Trita novca, u skladu sa Zakonom, mogu biti banke iostale financijske institucije (stambene tedionice, osiguravajua drutva, drutva zaupravljanje investicijskim i mirovinskim fondovima, fondovi i ostali), Hrvatska narodna

banka i Ministarstvo financija. Od 9. februara 2004. Trite novca uvelo je sustavelektronikog trgovanja SETT koji omoguuje svim sudionicima istodobno trgovanjerazliitim instrumentima novanog trita elektronikim putem, u realnom vremenu. Osimtoga sistem omoguuje svim sudionicima trenutanu informaciju o kretanjima na tritu

novca, ponudi, potranji i sklopljenim 34


35/45


201 0

transakcijama. Transakcije kratkoronim vrijednosnim papirima sklopljene u sustavu SETTautomatski se prenose u sistem prijeboja i namire Sredinjeg klirinkog depozitarnog drutva.Osim organiziranog povezivanja ponude i potranje instrumenata novanog trita, tritenovca je, u saradnji sa sudionicima, organiziralo i vodi projekt transparentnosti, te prati

pokazatelje o njihovoj dnevnoj likvidnosti i poslovanju po razdobljima.

9. SUSTAV SETT Trite novca uvelo je poetkom 2004. godine sustav elektronikogtrgovanja - SETT koji je razvijen u suradnji sa Sredinjom depozitarnom agencijom i koristinjezinu mrenu infrastrukturu. Sustav SETT omoguuje sudionicima interaktivno povezivanje

ponude i potranje instrumenata novanog trita i trgovanje u realnom vremenu, te stalanuvid u referentne pokazatelje. Integritet trgovanja novcem (kunama i devizama),

kratkoronim vrijednosnicama i ostalim instrumentima novanog trita omoguujesudionicima uspjenije upravljanje dnevnom likvidnou kao i ukupnim poslovanjem, aorganizirano trgovanje biva transparentije, uinkovitije i suvremenije, to je u interesu svihsudionika. Transakcije kratkoronim vrijednosnim papirima sklopljene u SETT-u automatskise prenose u Sustav prijeboja i namire Sredinje depozitarne ag

encije. Sve dogovorenetransakcije zakljuuju se u SETT-u, a izravnim sudionicima u realnom vremenu dostupni susvi podaci o kretanjima na Tritu novca, ponudi, potranji i sklopljenim transakcijama.Projekt informatizacije i sustav SETT uveliko pridonose daljnjem razvoju hrvatskoga

novanog trita, to je primarni cilj Trita novca. Sustav je namijenjen svim sudionicimanovanog trita, a nakon poetnog razdoblja predvia se njegov stalan razvoj u skladu srazvojem ukupnoga financijskog trita. Sustavtrgovanje razliitim instrumentima novanog trita u realnom vremenu;

35


36/45


201 0

trenutanu informaciju o kretanjima na tritu, ponudi, potranji, sklopljenim transakcijama(iznosima, rokovima, kamatnim stopama/teaju/omjeru); kreiranje razliitih izvjetaja itrenutanu elektroniku razmjenu informacija potrebnih za trgovanje i ostalih informacijaizmeu sudionika.

financijske institucije propisane Zakonom

limitima sudionika, koje sudionici sami upisuju. Sklapanjem transakcija limiti se automatski

smanjuju, dok ih sudionici sami poveavaju pri povratu, odnosno namiri novanih

sustava prijavljuju

Dnevno se prati stanje sudionika tako da sudionici upisuju podatke o dnevnoj likvidnosti iz

financijskih izvjea, koje sustav takoer obrauje i generira potrebne podatke i pokazatelje.

36


37/45


201 0

Prednosti koje dono -line trgovanje (trenutano trgovanje,

Ugovaranje trans

prijenos transakcija kratkoronim vrijednosnim papirima u sustav prijeboja i namire Sredinje- svi su podaci javni i odraavaju ukupnost trgovanja, dokse

- sustav je osiguran na vie razina, kao

i prepoznatljivost osoba koje dostavljaju informacije i trguju; to je uinjeno kroz razineautenticirane komunikacije izmeu servera i pojedinog raunala, prijave na sustav raunala, teprijave na aplikaciju.

10. GLAVNI INSTRUMENTI TRGOVANJA NA TRITU NOVCA U REPUBLICIHRVATSKOJ

devize)kratkorone pozajmice;

kune i EUR-a

37


38/45


TRGOVANJE NA DAN - 04.10.2010., PONEDJELJAK Trgovanje kunama Ponuda u mil. kn

186,00 promjena u % - 7,92 Potranja u mil. kn 66,00

201 0

promjena u % + 26,92

Promet

u mil. kn 5,00 36,00

promjena u kamatna stopa u promjena u % % % - 35,42 - 30,77 0,81 1,50 0,91 - 6,90 - 27,78 -

prekononi 31,00 1 tjedan Ukupno:

Pozajmice deviza Kamatna stopa u % 2,50

Valuta EUR -

Promet u mil. 0,70

U trgovanju na Tritu novca prijavljena je vrlo niska potranja za kratkoronimpozajmicama. No unato smanjenoj potranji, ista nije u cijelosti podmirena zbogneusklaenosti oko uvjeta kreditiranja izmeu potencijalnih kreditora i traioca pozajmica. U

ponudi je ostalo 150 milijuna neplasiranih kuna. Uz kune, danas se na Tritu novca trgovalo idevizama i to 0,7 milijuna EUR po kamatnoj stopi od 2,5%. 10.2. Trezorski zapisi Tezorski

zapisi su kratkoroni vrijednosni papiri koji se kupuju uz diskont na aukcijama Ministarstvafinancija Hrvatske. Izdaju se s rokovima dospijea od 90, 182 i 364 dana. Redovne aukcijetrezorskih zapisa u Hratskoj objavljuju se svakog utorka, a pravo sudjelovanja imaju domae


39/45

financijske institucije i tvrtke. Traena cijena se izraava kao diskontirana cijena za 100 kunanominalnog zapisa, a po dospijeu 38


40/45


201 0

Ministarstvo financija investitorima isplauje nominalni iznos dospjelih trezorskih zapisa.Trezorski zapisi uvrteni su u depozitorij Sredinje depozitarne agencije ime je olakananamira u trgovanju na sekundarnom tritu.

10.3. Blagajniki ili komercijalni zapisi Blagajniki ili komercijalni zapisi su kratkoroniduniki vrijednosni papir (dospijea do godine dana) koji izdaje poduzee s ciljem

prikupljanja sredstava na tritu. Izdaju ih najvei korporativni klijenti s 39


41/45


201 0

rokom dospijea do godine dana. Komercijalni zapisi uvrtavaju se u depozitorij Sredinjedepozitarne agencije i Zagrebaku burzu te se njima aktivno trguje na sekundarnom tritu. UHrvatskoj blagajnike zapise emitiraju Hrvatska narodna banka, poslovne banke, a mogu ihizdavati i teritorijalno-politike zajednice i nebankovne financijske organizacije. Duniki jeinstrument za odravanje likvidnosti. Smatra se "nerizinim" instrumentom, a sigurnost iumjereni prihod glavne su mu karakteristike. Prodaje se uz diskont (popust) tako da mu je

cijena pri prodaji nia od nominalne, a o dospijeu isplauje se nominalna vrijednost upisana

u zapisu. Rijetko se prodaje s kamatnim kuponom, tj. uz prihod kroz vrijeme. Uobiajeno muje dospijee 91 dan, 182 dana.

11. ZAKLJUAK

40


42/45


201 0

Finansijsko trite, moe se rei, predstavlja organizovani sistem za promet finansijskihinstrumenata, tj. hartija od vrijednosti koje mogu biti dugovne i vlasnike u zavisnosti od rokanjihovog dospjea, kao hartije od vrijednosti na tritu novca i hartije od vrijednosti na tritukapitala. Hartije od vrijednosti na tritu novca su najlikvidnije hartije od vrednosti sa rokomdospijea do jedne godine sa niskim ili nikakvim rizikom, dok hartije od vrijednosti na tritukapitala imaju rok dospijea dui od godinu dana. Neke od hartija na tritu novca su:kratkorone dravne obveznice, depozitni certifikati, bankarski akcepti, komercijalni zapisi,

federalni fondovi, ugovori o rekupovini. Neke od hartija vrijednosti na tritu kapitala su:srednjorone i dugorone dravne obveznice, obveznice lokalnih dravnih organa,korporativne obveznice, hipotekarne zalonice, obine akcije, preferncijalne akcije,zamjenjive ili konvertibilne hartije od vrijednosti. Izvedene hartije od vrijednosti mogu biti

kratkorone, sa rokom dospijea manjim od godinu dana i dugorone sa rokom dospijeapreko jedne godine. Dakle, mogu, po ronosti, biti hartije od vrijednosti i na tritu novca i natritu kapitala (opcije,varanti, fjuersi). Kada govorimo o finansijskom tritu, onda jeneophodno vidjeti u kakvom se ekonomskom okruenju dato trite nalazi. Ukoliko je dravau ekonomskim problemima i finansijko trite je nerazvijeno, to znai da nisu adekvatnozastupljeni svi dijelovi finansijskog trita. Nasuprot ovima, ekonomski razvijenimprivredama (zemljama OECD-a) su imanentne pojave velikog broja finansijskih instrumenata

i dobra povezanost, to nesumnjivo dovodi do optimalne alokacije finansijskih resursa uprivredi. Razvoj finansijskog trita u naoj zemlji, samim tim, afirmaciju njegove razvojneuloge u ekonomiji poslednjih godina, onemoguila je duboka kriza u kojoj se zemlja nala.

Nain da se postigne bolji kvalitet ivota stanovnitva je razvoj finansijskih trita, jeriskustvo pokazuje da finansiranje privrednog razvoja pomou finansiranja finansijskih tritadaje najbolje rezultate.

41


43/45


201 0

12. LITERATURA 1. Rovanin, A. (2006): Upravljanje finansijama, III izdanje Ekonomskifakultet, Sarajevo 2. Vasiljevi, B. (2002): Osnovi finansijskih trita, Zavet , Beograd 3.Jeremi, . (2003): Finanijska trita, Beograd 4. Olevi, S. (1999): Meunarodni platni

promet, Privredna komora BiH, Sarajevo 5. Njuhovi, Z. (1999): Poslovne finansije, Revicon,Sarajevo 6. Eri, D. (2003): Finansijska trita i instrumenti, igoja tampa, Beograd. On-lineizvori 7. http://www.trzistenovca.hr 8. http://www.seebiz.eu 9. http://www.cbbh.ba 10. Jeli.M. (2000): Ugovor o reotkupu (repo posao), http://zakladahanzekovic.ijf.hr/2000/jelic.htm

42


44/45


201 0

43


45/45

Documents

Instrumenti tržista novca i kapitala