BI BLI OTEKAL UDOWAL.12.BolesawKasprowicz0s u s z e n i u iz u y
t k o w a n i uo w o c w iw a r z y wWy da n i e dr u gi e
.Zakopane1918 KsigarniaPodhalaska.Pozna: M.Ni emi erki ewi
cz.BibliotekaNarodowa Warszawam i u ii i i iiiii i
i30001018301067CZCIONKAMIDRUKARNIDZIENNIKAPOZNASKIEGO.Oprczkonserwowaniaowocwijarzyn
przezsterylizowanieizakwaszenie,suszenie
maojestunasznane,amniejjeszczebywa
zastosowane.Suszenieowocuznanenamju
jestoddawnychlat,chosuszononieumiejtnie,
alenieodwaamysinasuszeniewarzyw twierdzc,esuszonenigdytaksmaczneby
niemog,jakwiee.Warzywaodrniamy
korzeniowe,liciasteilene.100funtwwieegowarzywawydajetylko815funtw
suszonego.Naosobbierzesitylko20do
30gdziennie.Przysuszeniuodrniamypraenie,suszenieizasuszanie.Suszyznaczy
odcignwodadojednegostopnia,aby
uniemoliwitworzeniesipleni.Zanadtozesuszonejarzynylubowocetracnasmaku,dla
tegoprzesadyunikatrzeba.Suszymoemywrozmaitysposb,najtaniejzapomoc
socaikotliny;suszymonatakewframugach.Doborowyproduktdajesuszenieaparatemgneisenheimskim,ktrypostawiasina
kotlinprzygotowaniuobiadu.(Mwioaparatachdomaychpotrzebdomowych,wiksze
aparatymajwasnepiecyki.)Wgospodarstwiedomowem,gdzieniechodziojednolity
4gatunek,monabr awszystekowocij ar
zyny.Wkadymraziewszystko,cosisuszy,musi
byzupeniedojrzae.*Wygodnajest rzecz, jeeliposiadasiwdomuhebeldokraj
ania kapusty, szablaku,takemaszynkdost r uganiaj akikraj
aniaowocu,orazmynekdo mieleniaiwytaczania.Dosuszenianadaj siunasj
abkaigruszki.Niektrychowocw niewartosuszyzpowoduwielkiejkonku-
rencyiagranicznej, jakn.p.liwek,moreli,
gruszekijabek,prunelekkalifornijskich,
liwekboniackich,takefrancuskich(waciwieniefrancuskich,tylkoboniackich,wFran-
cyisuszonych), kt resj ednakedrosze.
JabekkalifornijskichprzychodziodoNiemiec
milioncentnarwrocznie.Morele,liwkiipru- nelkiwartosuszytylkowt edy,
gdyopadn przezwi atrlubpopkajoddeszczuiwinny
sposbzuyichniemona.Funtwieych
morelikosztuje80fen.,4funtywieychwydajdopiero1
funtsuszonych,zatemkosztowa ybynas3,20mkakuocysprzedawalije
jupo1mk.funt.Mwiocenachprzedwojennych.Suszypowinniprzedewszystki
emci,ktr zymaj duoowocu,rwnoczeniedoj rzewaj cegoodrazukt
regopozbysiniemona. Suszeniezalecasitaketym, kt rzymaj
maespiarnie.Suszone,popowieszanewworeczkachnacianach,maozajmujmiejsca.Jabkazupeniedojrzaeobmywasidobrze,strueikraj
ewkawakilubtalarki.Aebyjabkaniezsiniay,kadziesijewsona
wod,awyjwszyzniejkadziesinatychmiastdoframugilubaparatugneisenheim-
skiego.Temperaturapocztkowamoewynosi100110stopni,przymniejszejgorczce
jabkasiatwobrunac.Komuobojtnyjest
kolorciemniejszy,moetakewsocususzy. Dawniejsdzono,esocewycigakolor
itre.Jesttobezpodstawne.Przeciwnie,
owocsuszonywpiecachdochleba.stasi
czstozupenieniedouycia,bozupeniezesuszony.Gruszkimusztakebyzupeniedojrzae,
postpujesizniemijakzjabkami.Aeby
jednakeprdzejuschyinieciemniay,ugotowajetrzebawlukrze,biorcnalitrwody
V2funtacukru.Odyociekn,suszysije.
Oilesibierzeniedojrzaegruszki,trzebaje
koniecznieugotowa,bddalekosmaczniejsze.
Odpadkiodjabekigruszekzuywasi11a
marmelad.Oileprzyowocachziarnkowych
potrzebnajestwysokairwnatemperatura,0tyleznwowocepestkowemuszmienajpierwtemperaturnisz,bowzbytwielkiej
gorczceowocpkaitraciduosoku.Owoc pestkowymonasuszyzpocztkuwsocu1
napwyschydopierokadopieca.Owoc
musibyzupeniedojrzay,nawetprzedojrzay. Pr
zyuyciuaparatugneisenheimskiegozaczynasiprzyowocuziarnkowymprzywysokiejtemperaturzezwsuwaniemplecionekod
douzaczemco1015minutwsuwasinow_6plecionk.Przyowocupestkowymwredniej
temperaturzewsuwasiplecionkprzeciwnie
zgry,potempodwyszasitemperatur stopniowoico1520minutprzesuwadoln
plecionknagr.Warzywa.Dosuszenianadajsiwszelkiewarzywa:
kapustabiaa,modra,selera,pietruszka,pora,
marchew,cebulaitd.Przedewszystkiemnaley
suszywarzywa,ktrychprzezzimniemona
przechowawwieymstanie,jakn.p.kalafiory,wioskkapust,szczypiorek,kalarepk,
szablakzielonyity,takepomidory.
Wszelkiewarzywamuszbyzupeniedojrzae,tylkotakiebdsmaczne.Kapustbia
imodrobmywasiczysto,krajelubhebluje,
zaczerbiaparzysi6minut,modrkrcej,
abykolorzachowaa.Dobrzezwodywycinitkapustrozkadasidosuszenia.Temperaturapowinnawynosi80100stopni.
Woskkapustmonapokrajalubtetylko powykrawaty,rozoylicieico10do
15minutprzesuwaplecionkzgrynad. Szabakpowinienbytakezupeniedojrzay,
jednakeniepokrytymeszkiem,opuczesigo,
pokraje,sparzyukropemprzez6minutisuszy
jakkapust.Groszekpowinienbymikki imody,gdywjednymdniuzerwiesizamao
groszku,abygosuszybyowarto,tomona
goprzechowakilkadniwsklepie,rozoywszygoipokropiwszytroch.Wyupanygro-
7szekparzysi2minutyirozkadadosuszenia.
Ciepawinienmie6070stopni.Kalarepke iseler
etrzebaostruga,pokrajawVscent. grubeDlasterkiikawaparatprzy80do
100stopniciepa.Taksamopostpujesi
zmarchewk,krajcjwtalarkilubpaseczki.
Spinakwymywasidobrze,lecznieparzy,
tylkokadziesiwsoce,abytrochwysech,
zaczemdosuszagosiwaparacieprzy75stopniachciepa.Suszymonatakecebule,
sparzywszyjpoprzednio,takepomidory, ktrychparzynietrzeba,wybieramae
amisiste.Odysiowoclubjarzynywyjmie
zaparatu,niemonaichzarazchowa,musz leewsuchemmiejscu34dni,aby,gdys
zamaowysuszone,jeszczetrochwyschy,
jeelizawiele,ebywcigywsiebiecokolwiekwilgocizpowietrza.Ususzonekadziesi
wworeczkiipowieszawsuchemmiejsculub
zamykawszczelnepudadrewnianelubblaszane.Wielkibdpopeniajgospodynie,nie
moczcdostateczniesuszonych*j
arzyniowocw.Podokadnemwymyciuletniwodnamoczyt
rzebawszelkiewarzywaiowocepr
zynajmniejnakilkagodzin,najlepiejowocna 12godzin,war
zywazanajmniejna15godzin przeduyciem.Wody, wktrejsidanerzeczy
moczyy,naturalnieodlewanietrzeba.Pi
ecykigneisenheimskiedostarczaH.Cegielski
tow.akc.wPoznaniuiLeonCzapiskiiSp.
wPoznaniu(poinformowaniowszystkiem)
pornychcenach,najtaszekosztowayprzed wojn5060marek.
Uwymienionychfirm nabytakemonamaszynkidostrugania ikraj
aniaowocu,mynkiiprasy. Dodaj, eapar at ysnajrniejszychsystemw,
atechnikawt
vmkierunkuzadziwiajcezrobiapostpy,bon.p.jedenitensamaparatsuydopieczeniachleba,suszeniaipraenia
owocworazdowdzeniamisa.Suszynaleytakej agodyjarzbkowe,
ktrestanowidobrpaszdlakur,mieszaje
naleyzparowanemiziemniakami.Jeelimoliwe.doda25gjczmieniadziennie.Rwnie
dobrpaszstanowirut zbiaego,maego gogu,dalejpokrzywy, grzyby,
odzieitd. Oilektolubigorzkawyprzysmak, robimoe zj
arzbkwrodzajkompotu-konfitury,biorc
na3funtyjabeklubgruszeki3funtycukru 3funtyjagdj arzbkowych.
Nieprzyjaciele
zagoryczkiuywatylkomoguszlachetnionyowocjarzbkowegodrzewa. 9P r z y
tejsposobnociwinienemnadmieni, eprodukcyaowoewiwarzywstoiunasna
bardzonizkimjeszczepoziomie,przyczynzastegojestzamaorozwinity,
odnonyprzemys ihandel.Waniehandeliprzemyswskazuje
rolnictwuzbytizachcadoprodukcyi,amoe-
10konieczno,wytworzonaprzezwojn,aby
starasiopomnoenieartykuwspoywczych,spowodujezmiannakorzy.Przemysnietylkodostarczaodpowiednichmaszyn,
leczdaje Wskazwki hodowaniaizuytkowania.
Nietylkoprzemysihandel,lecztakemedycyna,zachcajcdouywaniawikszejiloci
owocw,wytworwowocowychiwarzyw, bardzosiprzyczyniadopodniesieniapro-
dukcyi.Bardzodobrzespieniybyomona
wzeszymrokuziarnosonecznikowe;wodpowiednimczasienawoywanodosianiasonecznika,z'czegorolnictwonaszemaojednak
skorzystao.Ztegoziarnawyrabiasieolej,
kuch,otrby,ziarnostanowitakedobr
paszdlakur.Holandyauprzedziainnekrajeeuropejskie
wprodukcyiziarnkowegoowocuiwarzyw,
ahodowlakwiatw,zwaszczacebulkowych, jestrwnienacaywiatznana.Nietyle
stosowniejszyklimat,jakwanieodpowiednia
kulturaziemiumoliwia,ewHolandyidojrzewawszystko810dniwczeniej,nin.p.
wNiemczech.Nietakatwojestzuytkowa jakprodukowa,achoprodukcyaKsistwa
posiadajeszczeogromnmonorozwoju wtymkierunku,toniezachcamdonagego
znacznegopodwyszeniaprodukcyi,niepostarawszysipoprzednioordozbytupodczas
pokoju,bopodczaswojnywasnezapotrzebowaniewikszeizbytwikszyiatwiejszy.
11Winnychkraj achjuoddawiendawna uczszczajcrkiziemiandoszkizakadw
ogrodniczych,kierujcodnonemipracami
wdomu;unasrobisidopieropodtymwzgl dempocztki.Wi kszyzbyt wyt wor
zysi wwczas,jeelikonsumowabdziemywicej warzywiowocwlubteprzet
worwwasnej produkcyi.Szko yogrodniczewBerinie- Dahlemizak
adykrlewskiedlaprodukcyi izuytkowani aowocw.iwar zywurzdzaj
specyalnekur sasuszeniaikonserwowania.Nie zdaj emysobiewcalesprawy,
jakiedochody maj ' innekraj ezowocwlenych,jakn.p.
zborwek,urawin,jeyn,malin,czarnych
jagd,poziomekigogu.Ajakiedochodys
zliciizileczniczych!Najrniejszegrzyby,kt rychwniejednychkraj
achmaoznano iuywano,t worzogromnyart yku fabryczny,
mao-iwielkohandlowy,jakogr zybysuszone, konserwowane,
dodawanewpyniedoMaggi it.d.Nieumiemysobiewcalewyobrazi,e
milionoweobrotyzrobimonanaprodukcyi1 konserwowaniuowocw,j arzyn,
zileczniczych,grzybwit.d.MiastoBerlinzprzedmieciamikonsumuje
oprczswejwasnejprodukcyi,kt rawynosi2miliony300tysi
cycentnarwokoo5milionwcentnarwrnejogrodowizny.Lignica,
Magdeburgit.d.posiadajmilionowefabryki kwaszeniaogrkwikapusty.
Produkcyakapustyj est takkorzyst na, eprzynosizmorgi
500do800mk.i1200mk.,bomorgawydaj
e12do300centnarwkapusty.Jesttewiele produktw,ktrychstosowniezuynie
umiemy,nadmienitylko,eniektrzywyrzucajzielonepomidory,chomonaznich
zrobiwybornkonfitur,takjakzkwanych niedojrzaychwinogronwybornzup
azdodaniemcukruwinodopicia;zczarnychjagd
bzuwino,marmeladisokimieszane.Abyosignwikszyzbytlubzuytkowanie,trzebanamsizabradodzieasiami
poczonemi.Izbyrolniczeinajrniejsze
spkiwydajnaczassprztujarzyniowocw
specy^neczasopisma,podajcepodaipopyt.
Jakarnicajestpomidzynamiainnemikrajami,wiadczyto.,egdzieindziejliczysi
sprzedawanieowocunawagony,unasna
centnary.Wielkiecentraurzdzajspecyalne
targinaowoce,poczonezaukcyami.Powinnimysiwtymczasiewojnyzaj
specyalniesadzeniemwarzyw,poniewaziemia
prdzej,niinneartykuyspoywcze,wydaje
niektrewarzywa.NaziemiachpolskichpodzaborempruskimposiadamywChemnieokoo10fabryczekifabrykkwaszeniakapustyiogrkw,
zpowodutegonanizinachnadWisjestpro- dukcyakapustyiogrkwbardzowielk,
WPoznaniumamyfirmItalia ,fabryk kwaszeniakapustyiogrkw.WPleszewie
jestfabrykakonserwwwarzywnychW.Radomski. Leczsto
pocztkiniewystarczajce. 13Skorotylkoolszyny,wierzby,topolebd
rosytam,gdziesiziemianienadajedodrzew
owocowych,tobdziemymieliinnywygld naszegokraju,awygldtakibdziezacht
iprzykadem.Przed80laty,anawetjeszczeprzed40zauwaybyomonasilnagitacysferurzdowych,przemysowychikupieckich,abyjak
najwicejsadzonodrzewwiniowych,bopodczasgdynainneowocebyzbytbardzomay,
nawiniebynaderznaczny,gdysokwiniowywysyanoprzezSzczeciniHamburgdo
krajwskandynawskich,Rosyi,aprzedewszyst-
kiemdoAmeryki.Poniewawinnychkrajach
rwniezabranosidosadzeniadrzewwiniowych(Amerykawternprzodowaa),przetopopytstawasimniejszy,cenynawiniespaday
iwraziemaegoobrodzeniacenaniedochodzianad4mk.,awlatachobfitegoobrodzenia
23mk.SamoKsistwoPoznaskiedostarcza
2050tysicycentnarwwisien,acenyzanie
osignitewostatnichlatach1225mk.przynoszrolnictwuisadownictwuokooplub
milionamarek,ipodtymwzgldemstoiKsistwozinnemikrajaminarwni,anawetje
przewysza.WinieKsistwaiPrusZachodnichnaledonajlepszych,aznanyjestgatunekwininadwilaskiej11
(Weichselkirsche), wktryKsistwozaopatrujeinnedzielnice
Niemiec.Wyszecenyiwikszezapotrzebowaniespowodowawanieprzemysito
fabrykacyalikierw,sokw,suszenieikonser-y-'0^Zbnj
14wowanie.Woglesamafbrykacyalikierw
zuywaroczniedziesitkitysicycentnarw
rnychowocw,przewaniewisien,malin,
dalejtruskawek,porzeczek,takejarzbkw,
dereni,gogu.Zapatrywania,eniewartoprodukowa
owocw,,bookradaj,powinnyjaknajprdzej
zniknjakobezpodstawne.Najlepszydowd
natokolonici,ktrzysadzwicejdrzewowocowych,nawetpopolachnieogrodzonych,inikt
ichnieokrada. Wyrabiajtekoloniciduo
winowocowych.Jakiestosunkinazapotrzebowanieowocu
istniejn.p.wPoudniowychNiemczech.Tam,
zamiastinnvchnapojw,pijesiwieysok.
moszcznietylkozwinogron,ktrychtamduo,
leczprzewaniezjabek.WPoudniowych Niemczechuywasietewolbrzymiejiloci
owocu,n.p.liwek,malin,jabek,gruszek,truskawek,brzoskwi,jerzyn,tarek,jarzbkw,
czarnychjagd,dowypalaniawdek.Podobnie,jakmytuznamywypalanieokowity
zziemniakw,taktamwypalajzowocu,ana
litrwdki50%potrzebanajmniej12funtw
dobrzedojrzaegoowocu.Robionojuprbyzprodukcywarzywna
wikszskale,lecznieudaysi,bobrakbyo
umiejtnoci.Wszystkotrzebaodnajmniejszegorozpoczynai,stopnioworozwijajc,
zdobywasitestopniowoumiejtno.. Szkody,ktresiponosiprzeznieumiejtno
przymaem.niewchodzwrachub,gdyza15orzywikszemlubwielkiemzapocztkowaniu
naraasinadotkliwestraty,ktreostatecznie
zniechcaj.Utrzymywanodawniej,eklimatunasnieodpowiednidlalepszychowocw,adopiero
spostrzeono,enaszeowocewpostacikonser-
ww,marmeladijabecznikawracaj.Najpikniejszyowoctyrolskiit.p.,topo
wikszejczcinicinnego,jakwybrany,najlepiejdojrzanywkraju,t.j.sortowany.Brakprpedewszystkiemorganizacvi,aponiewaprzykadidziezgry,niewtpi,e
skorosienajwyszekoazainteresuj,wkrtce
jumoemyujrzedodatnierezultaty.Winaporzeczkoweiagrestowepowinien
kadywdomurobi,aprzedewszystkiem,jeeli
sitegoowocupozbyniemon..QdproducentwrnychkrajwjakHo-
landyi,Niemiecit.d.syszaemzdania,e
wszelkieowocesprzedaj,nicniewyrabiaj
wdomu,tylkowtakichlatach,gdziesiowocu
pozbyniemog,wyrabiajwinaowocowe,bo
sprzedajcwszystko,popierajrozwjprzemysu,kupujcprzemysowewyroby,umoliwiajzbvtdlafabrykiwikszypopytnaowoce,
aprzeztoiwyszecenydlasiebie.(J-WCL,- I z l^ooBiblioteka Narodowa
Warszawa30001018301067
