Jaką rolę odgrywają emocje w

pracy nauczyciela?

Skąd pochodzi wiedza?

Skąd pochodzi wiedza?

empiryzm racjonalizm

Empiryzm genetyczny

Skąd pochodzi wiedza? Jak człowiek ją zdobywa?

Człowiek nie rodzi się z gotową wiedzą, tylko zdobywa ją w trakcie życia poprzez doświadczanie

Według niektórych antropologów ludzki mózg można porównać do komputera, który jest w stanie przyjąć i przetworzyć wrażenia zmysłowe, ale w chwili narodzin jego banki pamięci są puste (łac. tabula rasa)

Racjonalizm genetyczny - Co jest

wrodzone?

Współczesna nauka krytycznie odnosi

się do empiryzmu genetycznego,

stwierdzono bowiem istnienie

wrodzonych reakcji emocjonalnych, np.

śmiech, płacz.

Potwierdzają to badania etologów nad

dziećmi głuchoniewidomymi od

urodzenia

Wrodzone zdolności człowieka

Posługiwanie się

składnią

Unikanie

niebezpieczeństw

Zdolność uczenia

Okazywanie

wzajemności

Zakłopotanie

Zdolność opieki

Odraza do

kanibalizmu i

kazirodztwa

Dostrzeganie

przyczynowości

Poczucie

sprawiedliwości

Zdolności

emocjonalne

Poczucie humoru

Proces uczenia się

Pogląd empiryzmu genetycznego jest przyjmowany przez współczesną naukę w wąskim zakresie:

1/ w chwili narodzin nie posiadamy w/w umiejętności, ale mamy predyspozycje do nauczenia się ich

2/ uczymy się ich poprzez wychowanie, naśladowanie, obserwację

3/ w relacjach z innymi stajemy się ludźmi

Proces uczenia się: składniki

1. Zdolność – wrodzona potencjalna

predyspozycja do opanowania

określonych umiejętności w

sprzyjających warunkach

2. Uzdolnienie – wykorzystanie

wrodzonego potencjału

Proces uczenia się c.d.

3. Sprawność – cecha przebiegu

określonej czynności, zależy od

częstotliwości i rezultatu - im więcej

pozytywnie zakończonych prób tym

większa sprawność

4. umiejętność – sprawność

posługiwania się zdobytym

doświadczeniem (wiedzą) przy

wykonywaniu określonej czynności

Porównania kulturowe

Wiele informacji na temat wrodzonych zachowań człowieka dostarcza nam badanie porównawcze różnych kultur.

Porównuje się w nich różne społeczności, często odlegle od siebie, albo żyjące w różnych okresach historycznych

Badanie te dowodzą, że ludzie mimo różnych odrębnych kultur, zachowują się podobnie, tzn. powtarzają te same zachowania

Analogiczne zachowania

1/ przyjazne pozdrowienia na odległość –

połączone z uśmiechem i skinieniem głowy

2/ grożenie – okazywanie agresji

3/ zakłopotanie, zawstydzenie – ukrywanie

twarzy

4/ przekazywanie darów

5/ biesiadowanie

6/ opiekuńczość

7/ zaloty

Z lewej japoński aktor teatru kabuki, z

prawej dziewczynka z kultury zachodniej

Gesty grożenia: Z lewej japoński aktor teatru kabuki, z prawej

dziewczynka z kultury zachodniej

Oznaka zakłopotania(M.

Foucault; Indianin Waika)

Gest zakłopotania

Przy lekkim zakłopotaniu

ludzie na całym świecie

całkowicie lub częściowo

przysłaniają twarz. Jest to

niewątpliwie zrytualizowany

odruch prowadzący do

ukrycia się. Zwykle polega na

intencji ukrywania dolnej

części twarzy.

Gest pozdrowienia

Przy pozdrowieniu spojrzeniem brwi

unoszą się drgnięciem trwającym ok.

1/6 sekundy. Szybkie podniesienie i

opuszczenie brwi połączone z

uśmiechem i często skinieniem

głowy jest przyjaznym gestem

pozdrowienia na odległość

występującym w różnych kulturach.

Masajowie

Gest zamyślenia,

znudzenia

Z lewej dzieci z kultury

zachodniej, z prawej chłopiec

masajski

Gest radości

Co „mówi” ludzka twarz?

Natura emocji

Karol Darwin

1809-1882

W 1872 r. w pracy

„O wyrażaniu uczuć u człowieka

i zwierząt” utrzymywał, że

emocje są wytworem ewolucji

biologicznej, a pewne z nich są

wspólne ludziom i zwierzętom.

Paul Ekman (1934- )

Amerykański antropolog, badacz natury ludzkich emocji; Paul Ekman jest czołowym na świecie specjalistą w zakresie badań związanych z wyrażaniem emocji mimiką twarzy i mową ciała

Od 30 lat prowadzi badania m.in. w Ameryce Pd., Japonii, Izraelu, Nowej Gwinei, b. Związku Radzieckim, Europie i USA

Badania P.Ekmana

W początkach swej kariery w latach 60-tych prowadził badania międzykulturowe w Nowej Gwinei – badał odizolowane plemię bez kontaktów z innymi kulturami (używali narzędzia z kamienia)

Sposoby wyrażania emocji przedstawicieli tego plemienia były doskonale rozpoznawalne

Wniosek – emocje mają uniwersalny kod wspólny wszystkim ludziom

Zdjęcia zrobione przez P. Ekmana

System Kodowania Ruchów

Twarzy

W 1975 r. P. Ekman opracował System

kodowania Ruchów Twarzy

Każda emocja pobudza określone

mięśnie twarzy

Można mierzyć (odczytywać) emocje

obserwując zmiany w napinaniu i

rozluźnianiu mięsni twarzowych

Podobnie można odczytywać gesty

związane z kłamstwem i oszustwem

Do uniwersalnych

emocji należą:

gniew, zaskoczenie,

niesmak, strach,

szczęście, smutek

Natura ludzka a emocje

• W antropologii i naukach społecznych długo dominował pogląd, że emocje (tak jak język czy wartości) są różne w różnych kulturach. Badania nie potwierdzają tego.

• Śmiech i płacz są reakcjami specyficznie ludzkimi (wrodzonymi)

• Podobnie wrodzona jest zdolność do empatii i rozpoznawania mimiki twarzy (emocji innych)

• Istnieje też wrodzona zdolność do przezywania emocji

1. Pojęcie emocji ma zastosowanie na wszystkich poziomach ewolucji i podobnie

jak do ludzi, odnosi się też do zwierząt.

2. Emocje mają ewolucyjne podłoże i u różnych gatunków rozwinęły różne formy

ekspresji.

3. Emocje pełnią rolę adaptacyjną, pomagając organizmom przetrwać zagrożenia

stwarzane przez środowisko.

4. Pomimo różnic w formach wyrażania emocji u różnych gatunków, można

zidentyfikować pewne wspólne elementy oraz ogólne wzorce.

5. Istnieje niewielka liczba podstawowych, pierwotnych emocji stanowiących

pewien prototyp

6. Wszystkie inne emocje są stanami pochodnymi, występują jako kombinacje,

mieszaniny lub związki podstawowych emocji.

7. Pierwotne emocje są to hipotetyczne konstrukty, swojego rodzaju stany idealne,

których właściwości i cechy są wnioskowane bezpośrednio.

8. Pierwotne emocje mogą być scharakteryzowane w postaci par biegunowych

przeciwieństw.

9. Wszystkie emocje różnią się pod względem stopnia podobieństwa do siebie

nawzajem.

10.Każda emocja może występować w różnym stopniu natężenia i na różnym

poziomie pobudzenia.

Daniel Goleman „Inteligencja emocjonalna”

Na inteligencję emocjonalną składają się:

-samoświadomość – wiedza o tym, co odczuwamy w danej chwili oraz wykorzystanie tych bodźców do podejmowania decyzji

-samoregulacja – panowanie nad emocjami, umiejętność odsunięcia emocji, szybkie dochodzenie do siebie po przeżyciu przykrych emocji

-motywacja – kierowanie się własnymi preferencjami w wyznaczaniu celów i dążeniu do nich, podejmowanie działania pomimo niepowodzeń i porażek

Daniel Goleman „Inteligencja emocjonalna”

Na inteligencję emocjonalną składają się c.d.:

-empatia – umiejętność spojrzenia na sytuację z innych punktów widzenia, rozumienie uczuć innych ludzi

-umiejętność nawiązywania i podtrzymywania kontaktów z innymi, którą ułatwia panowanie nad emocjami, zdolność negocjowania, łagodzenia sporów, współpracy i pracy zespołowej

Człowiek – istota społeczna

Wrodzone współodczuwanie

Najważniejszym naszym przyjaznym sygnałem

jest uśmiech. Tym wrodzonym sposobem

zachowania się jesteśmy zdolni do

nawiązywania więzi.

Podobnie działają cechy dziecięcości –

wzbudzają łagodność i chęć opieki.

Zdolność do współczucia jest człowiekowi

niewątpliwie wrodzona.

Do wartości obecnych w większości kultur

należą: odwaga, wierność, przyjaźń, miłość

bliźniego, ofiarność, gotowość niesienia

pomocy, szacunek, posłuszeństwo.

Opieka nad potomstwem

Więź matka-dziecko jest podstawą

kształtowania się ludzkiej wspólnoty.

Początkowo matka dla niemowlęcia jest

obiektem, którego można się trzymać i ssać,

dostarcza ochrony zyskując walor

schronienia – domu.

W dialogu z matką dziecko uczy się, że

zawsze istnieje ktoś, kto się nim przyjaźnie

zaopiekuje i zaspokaja jego potrzeby,

zarówno materialne, jak i społeczne.

Uczy się więc zasadniczej postawy

pozytywnego ustosunkowania,

zakładającego, że na bliźnim można

polegać.

Więzi społeczne

Więź miłosna (seksualna) –

zindywidualizowana forma kontaktu między

partnerami. Zakochanie się oznacza

zadzierzgnięcie się więzi z konkretnym

partnerem. Tego rodzaju potrzeba jest częścią

ludzkiej natury. Mamy wrodzone

predyspozycje do trwałego partnerstwa o typie

małżeńskim.

Nie znaczy to, że jesteśmy przypisani

jakiemuś określonemu typowi małżeństwa,

badania wskazują raczej na poligamiczną

dyspozycję człowieka.

Dialog

Ludzie wewnątrz i na zewnątrz grup komunikują się z sobą.

Dialog jest podstawowym atrybutem człowieka

Rozwój emocjonalny

Samoświadomość emocji –

ok. 6 m-ca życia – niemowlę ma świadomość uczuć bez świadomości „Ja”

10-12 m-cy – rozpoznawanie emocji u innych

od 2 r. ż. – nazywanie 6 podstawowych emocji

5-6 r. ż. – znajomość różnorodnych (sprzecznych) emocji, dekodowanie emocji z mimiki twarzy

Rozwój emocjonalny

7-8 r. ż. – podstawowa kompetencja

emocjonalna

10-11 lat – znajomość kulturowych reguł

i norm emocjonalnych

12-13 lat – dojrzałe zachowania

empatyczne, poczucie emocjonalnej

skuteczności

Zakłócenia rozwoju emocjonalnego

Dzieci u których do 5 r. ż. nie rozwinie się samoświadomość emocji będą miały trudność z przystosowawczym reagowaniem na środowisko (rodzinne, przedszkolne)

Molestowanie psychiczne i fizyczne, agresywnie nastawione środowisko, przemoc rodzinna i rówieśnicza – zaburzają rozwój emocjonalny

-zahamowania w wyrażaniu emocji, skrywane emocje lub e. autodestrukcyjne; nieumiejętność radzenia sobie z przykrymi emocjami

Emocjonalna skuteczność

Jednostka zna swoje uczucia

niezależnie od tego jakie one są,

potrafi regulować własne emocje,

swoje działania rozpoznaje jako

skuteczne, prowadzące do celu,

wie jak radzić sobie z negatywnymi

emocjami, są one dla niej źródłem

informacji.

Kompetencje emocjonalne u dzieci

Zachowanie dzieci kompetentnych

emocjonalnie jest:

-elastyczne (wchodzenie w różne role)

-zgodne z kontekstem sytuacyjnym;

-skuteczne;

-z poczuciem pewności siebie;

-szanujące uczucia innych i swoje.

Edukacja emocjonalna

Na edukację emocjonalną wpływ mają:

- środowisko zewnętrzne (przyjazne,

akceptujące, dostarczające dobrych

wzorców)

-aktywność własna.

Kompetencje emocjonalne mogą pomóc w:

rozumieniu innych ludzi;

poznaniu ich stanów emocjonalnych;

rozumieniu osób o złożonej osobowości;

rozpoznawaniu potrzeb uczniów;

radzeniu sobie z sytuacjami

konfliktowymi i stresem.

Emocje w pracy nauczyciela

Empatia

Optymizm

Przebaczanie

Władza wychowawcza

Pewność siebie

Empatia

-umiejętność współodczuwania i nawiązywania kontaktu z uczniami.

Składają się na nią:

• uważne słuchanie ucznia

• rozumienie odmienności młodych ludzi (znajomość kultury uczniowskiej)

• chęć niesienia pomocy uczniom mającym problemy

• życzliwość

Optymizm

-pogoda ducha, zadowolenie, radość, poczucie humoru, wiara w skuteczność swoich działań

-entuzjazm i zaangażowanie

-wyraża się w mimice i gestach ciała, artykulacji głosu

-wpływa na jakość kontaktów z uczniami

-zmniejsza ryzyko wypalenia zawodowego

Władza wychowawcza

-”duchowy” autorytet nauczyciela

-świadomość kierowniczej roli oraz

konsekwencji jej nadużywania

-zachęcanie do współpracy i

wykonywania zadań, kierowanie pracą

uczniów zamiast krytyki, zawstydzania,

karania, poniżania

-wprowadzanie atmosfery zaufania,

uprzejmości, wspierania i zachęty

Pewność siebie

-posiadanie niezależności

-umiejętne radzenie sobie z trudnościami i porażkami

-wysokie poczucie własnej wartości

-asertywność

-uczenie się na własnych błędach

-samoświadomość

-refleksyjny stosunek do działań

-zdolność do zmiany swoich zachowań

Przebaczanie

Przebaczanie i sprawiedliwość społeczna pozwalają nauczycielowi pełnić wychowawczą funkcję kierowniczą.

-brak uprzedzeń

-przeciwdziałanie dyskryminacji

-tolerancja

-uczciwość

-szacunek do innych

-rozumienie przyczyn negatywnych zachowań

-transformacji negatywnych emocji

Metody pracy z emocjami

Przebieg zajęć: 1. wprowadzenie

2. projekcja filmu edukacyjnego (z cyklu „Filmowe godziny wychowawcze”)

3. pytania do uczniów:

-Jakie są Wasze pierwsze skojarzenia na temat tego, co obejrzeliście?

-Jak w tych scenkach zachowywali się poszczególni bohaterowie?

-Co chcieli przekazać nam swoim zachowaniem? Jakie emocje powodowały nimi?

-Która z postaci jest Wam bliższa i z czego to wynika?

-Co ten film Wam uświadomił? W jaki sposób możemy rozwiązać ten problem, odwołując się do jakich emocji?

Zadanie:

-Wymieńcie i pogrupujcie emocje wyrażone w prezentowanej scence korzystając z „Koła emocji”

Podsumowanie – wskazanie związków pomiędzy emocjami pozytywnymi oraz opozycyjnymi do nich. Odpowiedź na pytanie dlaczego lepiej wybierać emocje konstruktywne.

Przebieg zajęć: 1. wprowadzenie

2. projekcja filmu edukacyjnego (z cyklu „Filmowe godziny wychowawcze” pt. Bezsilna nienawiść?)

3. przykładowe pytania do uczniów:

-czy doświadczyliście kiedyś od kogoś przejawów nienawiści? Jak się wtedy czuliście?

-czy zaznaliście kiedyś uczucia nienawiści? Jakie to uczucie? Jak można sobie z nim radzić

Przebieg zajęć: 4. Praca w grupach:

I. sformułujcie definicję nienawiści, wskażcie jej cechy, podajcie synonimy i wyrazy bliskoznaczne, określcie antonimy

II. Wskażcie, wymieńcie przyczyny i źródła nienawiści

III. Wskażcie, wymieńcie przejawy i formy nienawiści

IV. Wskażcie metody obrony przed nienawiścią w sobie i u innych

5. Wnioski – po prezentacjach uczniów i dyskusji nauczyciel podsumowuje rozważania.

Bibliografia

J. Madalińska-Michalak, R. Góralska, Kompetencje emocjonalne nauczyciela, ABC Wolters Kluwer, Warszawa 2012.

K. Szewczyk, Wychować człowieka mądrego. Zarys etyki nauczycielskiej, WN PWN, Warszawa – Łódź 1999.

D. Goleman, Inteligencja społeczna, Poznań 2007.

M. Łobocki, W trosce o wychowanie w szkole, Impuls, Kraków 2009.