Uluslararası Mevlana Sen1pozyun1ıı Bildiril ı

• ·· . 'I'ürldye Diyımet Vakfı . : $slam Araştımıalan Merkezi . KUtUphanesi

! Dem. No~ ' tıC\1.., : .LvT· i

i~No: uuJ.M ..

Birleşmiş Milletler 2007 E!}itim, emm ve Kültiir Mevlana Cel.iileddin ROmi

Kurumu SOO. DC>Qum Yıl Dönümü United Nations

Educational, Scientific and SOO~ Anniversary of Cultural Organization the Birttı of Rumi

Sempozyum tertip heyeti Prof. Dr. Mahmut Erol Kılıç (Bşk.) Celil Güngör Ekrem Işın Nuri Şimşekler Tuğrul İnançer

·.

Bu kitap, 8-12 Mayıs 2007 tarihinde Kültür ve Turizm Bakanlığı himayesinde ve Başbakanlık Tanıtma Fonu'nun katkılanyla İstanbul ve Konya'da düzenlenen Uluslararası Mevlana Sempozyumu bildirilerini içermektedir.

Yazılann bilimsel sorumluluğu yazarianna aittir.

Uluslararası JIIevllınlı Sempozyumu Bildirileri

Cilt: 2

Motto Project yayını

İstanbul, Haziran 2010

ISBN 978-605-61104-0-5

Editörler Mahmut Erol Kılıç Celil Güngör Mustafa Çiçekler

Katkıda bulunanlar Bülent Katkak Muttalip Görgülü Berrin Öztürk Nazan Özer Ayla İlker Mustafa İsmet Saraç Asude Alkaylı Turgut Nadir Aksu Gülay Öztürk Kipmen YusufKat Furkan Katkak Berat Yıldız Yücel Dağlı

Kitap tasanmı Ersu Pekin

Baskıya hazırlayan

Kemal Kara

Yayıniayan Motto Project, 2007 Mit İletişim ve Reklam Hizmetleri Şehit Muhtar Cad. Tan Apt. No: 13 1 13 Taksim 1 İstanbul Tel: (212) 250 12 02 Fax: (212) 250 i2 64 www.mottoproject.com yayinlar@mottoproject.com

Baskı Mas Matbaac:ılık A.Ş. Hamidiye Mahallesi, Soğuksu Caddesi, No. 3 Kağıthane - İstanbul Tel. 0212 294 10 oo

Mevlevllerde evd)d ve dua

Bekir Şahin 1 Türkiye

"Başımı koyduğum her yerde secde ettiğim O'dur; altı yönde ve al­

tı yönün dışında tapılan O'dur; bağ, gül, bülbül, sema, sevgili, hep­

si bahanedir, aranılan O'dur."

Hz. Mevlana.

SAYlN başkan değerli katılımcılar hepinizi saygı ile selamlıyorum.

"Evrad" sözlükte; "gelmek, çeşmeye varmak, suya gelen topluluk,

akan su ve dere" gibi anianılar taşıyan "vird" kelimesinin çoğuludur. Istılahta ise;

Sık sık ve devanılı okunan, dilden düşmeyen ve düşürülıneyen dua, 1 Kur'an-ı Ke­

rimden her gün okunmasını vazife bilinen k.ısım, 2 Okunınası adet olunan dualar,

dervişler tarafından özellikle sabah namazından sonra okunan dua ve esma3 an­

lamına gelir.

İlk sufiler vird kelimesi ile her gün okudukları belli ayetleri kastetmişlerdir.

Ayrıca virdi nafile namaz kılma, belli dualar okuma ve tefekkür anlamına da kul­lanmışlardır.

Xl. yüzyıldan itibaren oluşmaya başlayan tarikatlar evrad geleneğine fark­

lı bir boyut kazandıimışlardır. Tarikatın kuruculan. tarafından bizzat tertip edi­

len dualar ve tespihlere de evrad denilmiştir.

1 H. Hüseyin Top, Mevlevi Usul ve Adabt, Ötüken 2001, s. 172. 2 Ferit Develioğlu, Osman/tea-Türkçe ansiklopedik lügat. virt/evrat maddesi 3 Top, age, s. 173. 4 Varid: Allah'tan gelen feyz ve ilham.

818 Virtler daha ziyade maneviyat yolunda ilerlemek, Hakk'a yakınlık kazanmak

için okunur. Vird, veedin meydana gelmesine ve vfuidlere yani kalbe doğan ma­

nalara vesiledir. Bu yüzden "virdi olmayanın varidi4 olmaz" rlenmiştir. Evril.d ve

ezkar, imanı kuvvetlendirir. Hz. Peygamber farklı zaman ve rnekaniarda zikir ve

dua ile meşgul olmuş, Müslümanlara da bu konuda tavsiyelerde bulunmuştur.

İmandaki sağlamlık Hak Teil.la'mn o kul üzerindeki lütfunu çoğaltır; zühd, takva,

ihlas, vera' gibi makamların kazanılmasına sebep olur. Manasım bilip bunlar üze­

rinde düşünerek dua etmek imanı artırır, duanın amacına ulaşmasım temin eder.

Her tarikatın husus! bir virdi bulunur. Mevlevilerin de bir evradı vardır. ---Mevlevi evril.dı, Mevlana'nın ve Mevlevi büyüklerinin sürekli okudukları, En'amı Şerif gibi bir dua mecmuası olup sfuelerden, dua ayetlerinden, Hz. Peygamberin

mübarek dualarından, Esmau'l-Hüsnil.dan, Salaviit-ı Şerifelerden, Hz. Mevla­

na'mn devamlı okuduğu dualardan oluşmaktadır.5

Hz. Mevlana'nm eserlerinde evrad

Der arzil-yı sabah-ı cemal-i tu omri

Cihfin-ı pfr hemfhiind her seher evrad

"Güzel yüzünün sabahına kavuşmak için bir ömürdür, ihtiyar dünya, her

seher vakti, evrad okuyor" .6

Mektuplanndan birinde, "Duacımn (yani kendisinin), bunca zaman orada

bulunduğunu, bu kadar ı;aman içinde birçok günler, kuşluk çağında ta akşamla­

ra dek, görüp gözettiğim halde orada oturmadığıını bildirdiler. Yatsı narnazına

dek beklemem, ancak o vakit dışan çıkmam, lokmaya tapan iki-üç kişinin verdi­

ği işkil, güttüğü haset yüzündendi. Onlann Tann tadından haberleri bile yoktur. ..

Her gün beş vakit namazımı cemaatle kılanm; bundan ayn yirmi de, başka vir­

dim vardır benim" diyor.7

5 Top, age, s. 173. 6 Mevlana, Divôn-1 Kebir, tre., Abdülbaki Gölpınarlı, Kültür Bakanlığı Yayınları, c. lll. s. 178, beyit 1596 .. 7 Mevlana, Mektuplar, tre., Abdülbaki Gölpınari ı, ist. inkılap ve Aka Kitabevleri; 1963, s. 198.

Bekir Şahin Mevlevilerde evr{ıd ve dua

"Dileyenlerin, gerçek yolcuların virdleri, çabaya kulluğa koyulmalandır.

Zamanı işlere bölmek, her iş için bir zaman ayınnak gerek. Böyle yapan, her işi

zamanında yapmayı adet edinen kişiyi zaman bir memur gibi o işin içine çeker,

sürükler. Mesela sabah kalkınca ibadete koyulmak daha iyidir. Nefis daha yatış­

mıştır daha esendir, daha an-durudur. Herkes kendine yaraşan kulluğu kendi

miktannca yapar, yerine getirir. Erenlerin virdlerine gelince: Anlayabileceğin

kadar söyleyeyim. Şudur Onlann virdleri: Sabahleyin kutlu canlar, ter-temiz

melekler, Tanndan başka kimseeillerin bilemediği halk; çünkü Tann pek kıs­

kançtır; bu yüzden adlannı bile halktan gizli tutar; evet; bunlar, onlara dolaş­

maya, onlara selam venneye gelirler. "İnsanlann, bölük bölük Allah'ın dinine

girdiklerini görürsün." " Melekler, her kapıdan, onlann tapılanna girerler." Sen

onlann yanına otunnuşsun, fakat göremezsin onlan, duyamazsın o sözleri, o se­

lamlan, o gülüşleri. Şaşılmaz buna; hasta, ölüme yakın, hayaller görür, yanı ba­

şında oturandan haberi bile yoktur, ne dediğini duymaz bile. O gerçekler, bu ha­

yallerden bin kere latiftir. Bu hayalleri bile insan, öylesine hastalanmadıkça gö­

remiyor; o gerçekleri de ölmedikçe, ölümden önce göremez. Erenlerin hallerin­

deki inceliği bilen, aniann ululuğunu anlayan ziyaretçi, erenin tapısını açan çın

seherden beri bunca meleğin, bunca tertemiz canın geldiğini bilir; böyle bir ev­

rad arasında şeyhe zahmet vermemek için bekler de bekler. Hani padişahın ka­

pısında, sarayında kullar vardır. Her sabah virdleri vardır onlann. Her birinin

belli bir durağı, belli bir ibfıdeti vardır. Kimisi uzaktan tapı kılar, padişah bak­

maz onlara; gönnezlikten gelir onlan. Fakat kullar, padişahı da görürler, ne

yaptığını da görürler. Adam padişah oldu mu, virdi şudur artık: Kullar her yan­

dan onun tapısına gelsinler; çünkü kulluk kalmamıştır artık. "Tann huylanyla

huylanın" hükınü yerine gelmiştir. Bu, pek ulu bir duraktır; söylemek de yazık­

tır. Çünkü ululuğu harlle anlaşılmaz ... 8

Görülüyor ki Mevlana, şiirinde virdi, evradı, bir örf mecazı olarak kullan­

makta. Mektubunda, muayyen vakitlerde, her gün okunan dua ve senaları kas­

tetmekte; 'Fihi ma-fi1ı' de ise, Tann llluluğunu kendisinde gören, Tann varlığıy­

la var olan kişinin iç alemindeki saltanatını, kudretini seyretmeyi, bu murakabe­

yi, bu şühı1du, vird saymaktadır.

8 Mevlana, Ahi mii-fih Tercümesi, tre. Abdülbaki Göl pınarlı, Remzi Kitabevi. istanbul 1959, s. 104.

/.

820 Mevlana vird okumuş mudur? Okuduğu şeyler nelerdir? Ancak bunu, en es-

ki kaynaklardan öğrenebileceğiz. Hiç şüphe yok ki o da sünnete uymuş, namaz­

Iardan sonra okunan duaian, Ayet'el-Kürsi'yi okumuş, tesbilıleri çekmiş, hadis­

Ierde geçen dualarla niyaziarda bulunmuştur.9

Çün tu virdi terk kerdi der reviş

Ber tu kabzi ayed ez renc u tebiş

"Sülı1k:te, manevi yolculukta virdini terk edersen, zalımete, milınete düşer,

sıkıntıya uğrarsın" 10 diyen Mevlana'nın virdi .rıeydi; nelerdi?

Sipehsalar'da, bu hususa dair hiçbir kayıt yoktur. Ancak Efiakl'de şunlann

bulunduğunu görüyoruz:

- Muharrem ayını görünce şu duayı okuyor:

Yfuıi, "Allalıım, sen ezelisin, ebedisin, önüne ön yoktur. Bu yılsa, yeni yıl.

Bu yıl içinde taşlanmış Şeytan'dan korunmamı, şu kötülükleri fazlasıyla emreden

nefse karşı bana yardım etıneni, beni sana yaklaştıran şeylerle meşgul olmamı, be­

ni senden uzaklaştıracak şeylerden çekinmemi, senden dilerim ey Allah, ey ralı­

ıneti umumi olan, inananlara bilhassa rahmet eden; rahmetillle ey ululuk, lı1tufve

ilısanını, senden dilerim bunu·oJı Eflill, bunu, "aslı.ab-ı habir" den rivayet ediyor.

Yine Eflill, Kadı Kemaieddin'den, sabah namazında, medresede imametten

sonra oturduğu sırada şunu okuduğunu rivayet ediyor:

"Her korku anında sığındığım sığınak, söyleyeceğim söz, düşündüğüm şey, Al­

lalı'tan başka yoktur tapacak sözü ve düşüncesidir; her üzüntüye, sıkıntıya karşı, Al­

lah ne dilerse o olı.fr derim; Her nimet için hamd Allalı'a; her gerıişlik, her bolluk için,

şükür Allalı'a; her şaşılacak şey için Allalı noksan sıfatıardan andır derim. Her suç

için Allalı'tan o suçu örtmesi, beni yargılamamasını dilerim. Her darlıkta derim ki; Al­

lah yeter bana; her kaza ve kadere karşı derim ki: Dayandım, güvendim Allalı'a. Her

felakette, "Gerçekten de biz Allalı'ınız; gene de gerçekten ona dönenleriz biz" derim.

Her kulluğa, buyruğa uyuşa, her suça, her buyruktan çıkışa karşı da zikrim, fikrim,

evirip çevinne de ancak çok yüce çok büyiik Allalı'ındır: kuvvet de ancak onundur."

9 Abdülbaki Göl pınarlı. Mevlevi Adab ve Erküm, Arı Ofset, Konya, s. 120. 10 Mesnevi Tercümesi. c. lll ist. Maarif Mat. 1943, beyit. 34. s. 32, 11 Eflaki, Manüktb-u/ Arifin, (tre. Tahsin Yazıcı) Mili Eğitim Bakanltğt Yaymlart, 1989, c. 1, s. 271-272.

Bekir Şahin Mevlevilerde evrüd ve dua

Yine Eflili, Mevlana'mn, sabah namazlanndan sonra şu duayı okuduğunu

rivayet etmektedir: "Allalıım, gönlümü ışıt; kulağıını ışıt; gözümü ışıt; saçımı ışıt; derimi ışıt;

etimi ışıt; kanımı ışıt; önümü ışıt; ardımı ışıt; altımı aşıt; üstümü ışıt; sağımı ışıt;

solumu ışıt; Allalıım, ışığıını arttır; bana ışık ver; ey nılrun nılru, ey merhamet

edenlerin en merhametlisi, merhametinle beni nür et." 12

Bu dualann ikincisi, bugünkü Mevlevi evradında aynen vardır. 13

Mevlana'mn, gün doğarken ve Ay görünce de durup şu ayeti okuduğu ri­

vayet edilmektedir:

" ... Ve güneş de onun emrine ramolmuştur Ay da, yıldızlar da. İyice bil ki

yaratış da onun, buyruk da, alenılerin rabbi Allah'ın şam ne de yücedir."

Efiili'de bir de şu rivayet vardır:

" Allahım, efendim, güvencim, büyüğüm, bedenimde rı1h mesabesinde olan,

bugünümün de, yannımın da azığı bulunan efendimiz Hak ve Dinin Celal'ine,

babalanna, atalanna, analanna, evladına, halifelerine, ona uyanlara, kıyamet

gününe dek merhamet et, lütuflarda bulun."

Efiald'de bunlardan başka bir de şu rivayete rastlamaktayız:

Vefat edeceği sıralarda, Sıraceddin-i Tatari'yi çağınp buduayı genişlikte ve

sıkıntıda okumasım söylüyor:

"Allahım, soluğumu ancak senin için, senin kudretinle alınm; soluğumu, ge­

ne ancak senin için, senin kudretinle veririm. Allahım, sana kavuşmama vesile

olan Mevlana'ya özlemim var; senin noksan sıfatıardan an olduğunu pek çok

söylemek, seni pek çok anmak için dertlerden, belalardan kurtulmuş, annmış ol­

maya da özlemim var. Allalıım, seni anınayı bana unutturacak, sana beslediğim

özlemi gevşetecek, senin noksan sıfatıardan an olduğunu söylemek tadını benden

kesecek bir hastalık verme bana. Ama beni azdıracak, benliğimi, kötülüğümü art­

tıracak esenlik de verme bana rabmetinle ey merhametlllerin en merhametlisi."

Yemek Duası:

"Allalıım, bu yemeğin sahibinin ve meydana gelmesinde yardımı dokuna­

rak hizmet edenlerin günahlanın affeyle. Muhammed'in ve yüce soyunun-sapu­

nun hakkı için ey ululuk ve lütuf, kerem sahibi Allahım.

12 Eflaki, Menôktbu't-Arifin, c. 1, s. 287. 13 Gölpınarlı, age, s. 192.

...

822 "Size gizli, aşikar, yalnızken ve toplumda, Allah'tan çekinmeyi, az yemeyi,

az söylemeyi, asiliklerde bulunup suç işlerneyi bırakmayı, oruca sanlmayı, gece­

leri ibil.dette bulunmaya devam etmeyi ve daima nefsin isteklerini terk etmeyi,

bütün insaniann cefalanm yüklenmeyi, aklı kıt ve aşağılık kişilerle konuşmak­

tan vazgeçmeyi, ter-temiz ve yüce kişilerle görüşüp konuşmayı tavsiye ederim;

gerçekten de "İnsanlann lıayırlısı, insanlara faydalı alandır. Ve sözün lıayırlısı,

az olan ve maksadı anlatarn dır. n

Gün doğarken ve ay görülünce okunan ayet de, Tann'yı bir amş. Yemek

duasıyle vasiyyetin de virdle ilgisi olamaz. Böyl_~ce, Mevlana'mn, sabah nama­

zından sonra okuduğu dua, N ür duası, İlıtiyil.red'cfuı:·ın rüyasına dayanan dua ve

son zamanlannda, Sıril.c~ddin-i Tatari'ye okumasını söylediği rivayet edilen dua,

Mevlevi evril.dının nüvesini meydana getirmektedir.

Dergil.lıta, evril.dın, 1290, 1317, 1322 ve 1328 lıicri yıllannda yazılmış

nüslıaları var. Daha eski bir yazma bulamadık. Bu nüslıalarda da bu duruar

mevcut.

Hil.sılı, eliniizde daha eski bir nüslıa bulunmadığı için, evril.dın, hangi çağ­

da tertiplendiği hakkında kesin bir söz söylememize inıkan yok. Elimizdeki en es­

ki evril.dın lıicri XI. Yüzyılın başlannda (XVII} yazılmış bulunduğuna ve VII. Yüz­

yılda (XIV} yazılan 'Maniikıb'ul- Arifin'de evril.dın mevcı1diyetine, intisab eden­

lere, evril.d okumaya icazet verildiğine dair bir kayıt bulunmarlığına göre, bunun

da XV-XVI. Yüzyıllarda meydana getirildiği düşünülebilir. Belki evrad da mat­

balı hizmetlerinin Mevlevi mukabelesinin ve diğer il.dil.b ve erkanın tesis edildiği

zaman tertib edilmiştir.

Evril.d icil.zeti, yazma yahut basma evradın sonuna, "silsileyle kendisine gel­

diği gibi, sabahları, namazdan sonra okunması, şer'i bir özür olmadıkça terk et­

memesi şartıyla verildiği" kaydedilip mülıürlenmek sı1retiyle verilir. Konya, Mev­

lana Müzesirıde, 1176 No. da kayıtlı bulunan ve Mesnevi-lıan Sıdkı Dede'ye ait

olan mecmuadan, üç evrad icazetinirı sılretini veriyonız:

Pir-i dest-girinıiz Hazret-i Mevlana Muhammed Celrueddin Kaddesenallabu

bi-esranlıi efendimiziri evrad-ı şerifi icazeti, silsile-i tarikat-i aliyyesiyle bu fa­

kıyre viisıl olup fakıyr de mulıibbil.n-ı Mevleviyyeden fülana, mil.ni'-i şer'isi ol­

madıkça günde bir defa kables-sublı, ya ba'd ez namaz okumak üzere izin ver­

dim. Valiabul muvaffik velıüve yelıdis-sebil (s.69}.

Ellıamdu lillalıi hakka hamdilıi; vassalatu vesselamu ve ala hayri halkılıi

Mulıammedin ve ala ruihi ve sahbihi ecma'in. Eceztu li-kıril.ati hazibil evradiş-şe-

Bekir Şahin Mevlevilerde evrad ve dua

rifetil-Mevleviyyeti fi külli yevmin merraten alas-sabalıi li-fülanin taleben li-mar­

datillalıi teaıa (aynı sahife)

İcazet-i in evrad-ı şerif-i Hazret-i Mevlana Kaddesanallahu bi sırrihil-a'la

ba silsile-i tarikat-i aliyye-i an Hazret be-men reside est ve men niz fulan'-ra izn

dadem be-an şart ki beher n1z kabl ez namaz-ı subh ya ba'd ez namaz müdave­

met nümayed ve be-gayr-i özr-i şer terk-ra reva ne-dared ve be-cuz rıza-yı Ba­

ri teala nehaned. V allahul muvaffıku ve hüve yehdis-sebil

Mevlevi evradında geçen hadislerin, 1283 basımında, ana kaynakları gös­

terilmiş, Şerh'te de hadis ve ayetler şerh ve tefsir edilnıiştir. 14

Evrad okuma adab1

Büyük şeyhlerin ve velilerin vird ve hiziplerini okumak isteyenlerin bilip uynıa­

ları gereken bazı şartlan şu şekilde sıralanabilir. Bu vird, hizib ve dualan evli­

yamn kendileri düzenlemiş değildir. Bunlar arnellerinin meyvesidir, kerametle­

rinin eseri ve varis oldukları peygamber ilimlerinin neticeleridir. Mesnevf'de

şöyle buyrulur:

Ne nücüm-est u ne reml-est u ne hiib

Vahy-i Hak vallahu a'lem bi's-saviib

(Bu ne astrolojidir, ne fal, ne de rüya.

Allah'ın vahyidir. Doğrusunu Allah daha iyi bilii.)

Bu virdleri okumak isteyenler belirtilen zamanlarda, hulus-i kalb ile oku­

maya başlamalıdır. Düşüncelerini toplayarak, halis niyet ve tam tenıizlikle, kıb­

leye yönelip, bir şeye dayanmadan okumalıdır ki, sırlarından perdelenip, nurla­

nndan mahrum kalmasın. Okumadan önce kelimelerin harekelerini düzeltip doğ­

ru okumaya özen göstermelidir.

Okuduğunun manasını öğrenip sonra okumalıdır. Zira duanın manalarını

aniayarak okumak, kıraatin güzel olmasının edeplerindendir. Hem de anlamların

bilinerek okunınası şevk ve muhabbetin artmasına sebep olur. Kesin ve kuvvetli

14 -Göl pınarlı, age, s. 129.

824 bir inançla, sağlam bir ihHl.s ve sıdk ile Cenab-ı Hakk'ın istediklerini vereceğini

urnmalıdır. Zira duanın kabul edilmesi ihlasa, içtenliğe bağlıdır. Hızlı ve acele

okuyarak kelime ve harfleri bozup değiştirmekten sakınılmalıdır.

Mevlevilerin yaptıklan bazı zikir ve dualar

Asıl Mevlev1 zikri olan "ism-i Celal"

Sabah namazından sonra ve «ihya geceleri)) denil~n pazar ve perşembe akşamla­

n, kandil geceleri, yatsı namazlanndan sonra, milirabın önüne, arkası kıbleye

gelmek üzere, şeyhin postu bu işe memur bir derviş tarafından, serilir. Şeyh pos­

tuna geçer, sağına ve soluna mertebelerine ve teşrifat sıralarma göre, dedeler ve

canlar sıralanarak kapalı bir halka vücuda getirilir ve hep beraber diz çökülerek

ve yer öpülerek oturulurdu. Bazı dergahlarda bu halkaların genişliğine nispetli ve

iri taneli tesbihler de kullanılırdı. Oturulur oturulmaz, şeyhin tam karşısındaki

noktadan kalkan ve halkanın tam ortasından ilerleyen bir derviş, kollarında ta­

şıdığı tesbihin imamesini ve püskülünü öperek şeyhe verir, tesbihi de sağdaki ve

soldaki kimselere yayardı, herkes tesbihin kendi önüne gelen kısmını öperek eli­

ne alırdı. Şeyh, yalnız başına ve yüksek sesle, tecvid kaidelerine uyarak, uzun bir

"e'üz-ü besmele" çeker, ondan sonra, yine yüksek sesle ve nefesinin tahammülü

nisbetinde her hecey-i uzatarak "Allah" der ve kısa fasılalada bu lafzı tekrarlardı.

Halkada tesbih varsa sağdan sola doğru çevrilmeğe başların ve üç defa "Allah"

denilineeye kadar, püskül ve imamenin . bütün halkayı dolaşarak tekrar şeyhin

eline gelmesi sağlanrrçl-ı..

Ondan sonra, gövdeler biraz sağa eğilerek (Al ... ) ve sonra biraz sola eğile­

rek ( .. .lah) demek suretiyle ve yüksek sesle "ism-i celal" tekrarlarurdı. Bunun sa­

yısı şeyhin arzusuna bağlıydı. Zikrederken, boyıın biraz sağa meylettirilerek,

gözlerin kalb nahiyesine yan kapalı çevrilmiş bulunması müstahsen sayılırdı.

Zikre şeyh ve dervişler resmi kıyafetleriyle iştirak ederlerdi. Bununla be­

raber, halkaya sivil cematten de isteyen dahil olabilirdi. Zikir sırasında aşka,

şevke gelmek, «vecd ve heyecan)) göstermek, yani açıkçası, bağırıp çağırmak,

na'ra atmak Mevlevi tarikatında yas aktı. Zikir vakarlı bir eda ile fasih ve vazılı

olarak yapılırdı.

Şeyh efendi artık zikre son vermek isteyince, hazırunu ikaz ve süküta da­

vet eder tarzda, yüksek sesle şu duayı okurdu:

Bekir Şahin Mevlevilerde evriid ve dua

(Hamden kesrrıl. Ve sübhcln Allahü bükraten ve asiliL Ve sallallahü ala eş­

refi nuri cemi'al-enbiya ve'l-mürselin. Ve'l-hamdü Iiliahi rabbi'l-alemin).

Bunun üzerine, halkadaki güzel seslilerden biri bir aşr-ı şerif okur, şeyh

efendi şu gülbengi çekerdi:

(Vakt-i şerifler hayri ve şerler defi ve niyazlar kabuli ve muradat husilli ve

peldişah-ı islam nusreti ve kaffe-i elıl-i iman selameti için ve güzeştegan-i

mü'minin ve müminat ervahı için ve hasseten aziz, şerif, latif cenab-ı Vacib-ül­

vücftdun nza-yi kerimi için, celle ve alel-Fatilıa).

Şeyh bu gülbengi okurken «Ve hasseten» ibaresinden sonrasını gizli okur ve

açıktan "Fatiha" derdi; bir de son devirlerde «padişahıı yerine <<asakir-i muvahlıi­

dinıı denilir olmuştu ... Herkes, içinden Fatiha'yı tamamlayınca ve bir müddet mu­

rakabede kalındıktan sonra, şeyh şu gülbengi okurdu:

(Sabah-ı şerifler [veya akşam-ı şerifler] hayr ola, hayırlar feth ola, şer­

ler def ü ref ola, Allahu azimü'ş-şan ism-i zatının nuri ile kalblerimizi mü­

nevver eyleye, demler ve safalar ziyade ola, dem-i Hazret-i Mevlana Hft di­

yelim, Hft ... )

Hazırftn derhal, şeyhle birlikte ve yüksek sesle uzun bir "H u" çekerler ve ye­

ri öperek ayağa kalkarlardı. Şeyh yerinden hareketle halkanın ortasına kadar ge­

lir, orada niyaz vaziyeti alarak cemaati selamlardı. Halkadaki en yüksek zabit,

yüksek sesle "ve aleykümü's-selam ve ralımetu'İlahi ve berakatühü" der ve bu se­

lamı şeylıin caminin veya mescidin dış kapısına varmasına kadar uzatırdı; bu

noktada şeyh yüzünü tekrar halkaya çevirerek "baş keserdi" yani selam verirdi,

hazırftn da aynı suretle mukalıele eder ve dağılırdı.

Zikir halkasında büyük tesbih kullanılmış ise, aşır okunurken, evvelce tes­

bihi yaymış olan derviş, oturduğu yerden, sağdan ve soldan çekmek suretiyle,

tesbihi toplar, kaHarına alırdı. Şeyh son gülbengi okurken bu derviş kollannda

tesbih olduğu halde yerinden kalkar, halkanın merkezine kadar ilerleyerek orada

"niyaz vaziyeti" alırdı ve şeyh cami kapısına giderken umuma selamı bu derviş

yanında verirdi.

Niyaz vaziyeti, hem karşısında bulunulan zata karşı hürmet idi, hem de bir

tevazu gösterisi idi. Mevleviler günlük hayatta da karşılaşınca, birbirlerini ve

hatta yabancılan «baş keserek» selaınlarlardı ve aynı zamanda sağ ellerini göğüs­

lerine basarlardı.

"İsm-i Celal", bir kandil gecesinde okunulmuş ise, şeyh efendiler, gecenin

şerafeti hakkında, gülbenklere bazı cümleler ilave ederlerdi.

826 Dua-gu duası (Post duası):

Bilrekallah ve berekat-ı Keldmullah-ra.

Sema 'ra, safilril, vefara, vecdü hdlat-ı merdan-ı Hudara.

Evvel azamet-i buzurgi-i Huda 11e risalilt-ı rılh-ı pilk-i

Hazret-i Muhammed Mustafara.

ve Çehar Yar-ı Güzin-i Habibullahra.

ve Hazret-i İmilm Hasan-ı Ali ve

Hazreti İmam Huseyn-i Veli ve Şüheda-yı 4eşt-i Kerbelara. ' -.

ve evliya-yı agah ve arifan-ı billah, alel husus

Hazret-i Sultanel-illema ve Hazret-i Seyyid Burhdneddin-i Muhakkık-i Tir­

mizi, Kutbül-arifin, gavsül-vasılin Hazret-i Hudavendigaril.

ve Hazret-i Şeyh Şemseddin-i Tebrizi ve Çelebi Rusameddin

ve Şeyh SaZahaddin-i Zer-kub-ı konevi

ve Şeyh Kerimüddin, Sultan ibni Sultan Hazret-i Sultan Veled Efendi

ve Valide-i Sultanra.

ve Hazret-i mu Arif Çelebi ve sair Çelebiyan-i Kirarn

ve Zevi'l ihtiram meşayih-i hulifa, dedegan, dervişan, muhibban ve fukara-i

mazi ra.

ve selameti Çelebi efendi ve Dede efendi ra

devam-ı ömr.:ü devlet-i Cumhuriyeti Türkiye

ve selamet-i reis-i devlet ve selilmet-i hükümet

ve vükela-yı millet ril.

ve safa-yı vakH -derviş an, hdzıran, gaibdn, d usta n, muhibbdn,

ez şark-ı alem ta be garb-ı alem

ervah-ı güzeştegiln-ı kdffe-i elıl-i imilnra.

ve nzil-yı Hudara Fdtihatül Kitab ber-hdnim azizan.

(içten Fatiha okunur)

"Azamet-i Hudara tekbir:

Allahu ekber Allalıu ekber, la ilalıe illallillıu vallahu ekber,

Allalıu ekber ve lillalıil lıamd.

essalatu vesselamu aleyke ya Rasulallalı,

essaliltu vesselamu aleyke ya Habiballah,

essalatu vesselamu aleyke ya nilre Arşillah,

essalatu vesselamu aleyke ya Seyyidel evveline vel illııriıı

Bekir Şahin Mevlevilerde evrtid ve dua

ve şefi'-al milznibin ve selamiln alel mürselin

vel lıamdü lillalıi rabbil-iileminnn ".

Gülbany15

İnayet-i Yezdan, lıimmet-i merdan ber ma hiizır nazır bad.

(Allah 'ın yardımı ve erlerin lıimmeti üstümüzde hiizır nazır olsun)

Vakt-i şerifler lıayrola, Hayırlar fethola, Şerler defola

Kulub-ı aşıkan güşad ola. Demler, Safalar ziyade ola,

Dem-i Hazret-i Mevlana, sırr-ı cenab-ı Şems-i Tebriz-i,

Kerem-i İmam-ı Ali Şefaati Muhammed-i nebi

Hil diyelim lıuuuuuu

Ya Habiballah resul-i halfk-ı yekta tüyi,

Ber güzin-i Zülcelali pak ü bi-lıemta tüyi;

Nazenfn-i Hazret-i Hak sadr-ü bedr-i kiiinat,

Nilr-i çeşm-i Enbiya çeşm-i çerağ-i ma tuyi;

Der ş eb-i Mi 'riic bude Cebrail ender rikiib,

Pa nilzade ber ser-i nülı künbedi hazrii tüyi;

Ya Resulallah tü danf ilmmetanet acizend,

Relınüma-yi acizani bi-ser-ü bf-pa tüyi;

Serv-i bostan-i risalet nev behiir-i ma'rifet,

Gülbiln-i bağ-ı şeriat sünbül-i bala tüyi;

Şems-i Tebrizi ki dared na 't-i Peygamber ziber,

Mustafa vü Miletebii an seyyid-i Glii tüyi.

Türkçesi:

Ey Allah'ın sevgilisi! Eşsiz Yaratıcı'nın Elçisi sensin,

Allah'ın kullan arasından seçtiği pak ve benzeri olmayan sensin;

Ulu Allah'ın nazlısı, kılinatın yüksek dereeelisi ve tekemınili etmişi

Peygamberlerin gözünün nuru bizim gözlerimizin ışığı sensin;

Miraç gecesi "Cebrail" rikabında olduğu halde,

Dokuz kat yeşil kubbenin üstüne ayak basan sensin;

15 Gül-bank: Gül sesi anlamına gelen bu Farsça terkip, bülbül çilemesine denilir. Bütün tasawuf yollarında umumi bir terimdir. "Gülbenk" tarzında söylenegelmiştir. Tertiplenmiş dua la ra denilir. Mevlevilikte her iş için ayrı bir gül-bank vardır.

828 Ey Allah'ın Elçisi! Bilirsin ki ümmetierin acizdirler,

Başsız, ayaksız acizlerin yol göstericisi sensin;

Peygamberlik bostanının selvisi, ma'rifet dünyasının ilkbaharı,

Şeriat bağının gülfidanı, yüce sümbill sensin;

Şems-i Tebriz! Peygamberin methini ezberlemiştir,

Mustafa vü Mücteba, o yüksek Ulu sensin.

Mevlevi ayinlerinde okunan naa't

"Ya Hazret-i Mevlana Hak dost,

Ya Habiballah resul-i hdlik-ı yekta tüyf,

Ber güzin-i Zülcelali pak-ü bfhemta tüyf

Dost Sultanım,

Nazeııin-i Hazret-i Hak sadr-ü bedr-i kdinat,

Nur-i çeşm-i Enbiya çeşm-i çerağ-i ma tuyi

Ya Mevlana hak dost

Şemsi Tebrizi ki16 dare d na 'ti Peygamber ziber,

Mustafa vü Mücteba an seyyid-i ala tüyf

Ya tabibel kulılb ya Veliyyallah Allah dost.

Türkçesi:

"Ya Hazreti Mevlana Hak Dostu,

Ey Allah'ın sevgilisi! Eşsiz Yaratıcı'nın Elçisi sensin, - - . ..._ .

Allah'ın kullan aİasından seçtiği pak ve benzeri olmayan sensin;

Ulu Allah'ın nazlısı, kainatın yüksek dereeelisi ve tekemınili etınişi

Peygamberlerin gözünün nuru bizim gözlerimizin ışığı sensin;

Şems-i Tebriz! Peygamberin methini ezberlemiştir,

Mustafa ve Mücteba, o yüksek Ulu sensin.

16 Bu Naa'tin «makta• beytine bakarak bunu söyleyenin, Mevlana Celaleddin-i Rumi'nin en samimi dostu Şems-i Tebriz'i olduğu zannedilmemelidir. Mevlana, kendisi ile Şems-i Tebrizi arasında ayrılık ve gayrilik bulunmadığını göstermek için olmalı ki şiirlerinde hep Şems-i Tebrizi mahlasını kullanmıştır. Türk musikisinin dahi üstatlarından ltri'nin cidden emsalsiz bir şaheseri olan bu Naa't bestesinin Mevlevi ayinleri esnasında her zaman bu güfte ile okunması şart değildi; (Divan-ı Mevlana) dan intihap edilmiş başka Naa'tlar ve gazeller de bu beste ile okunurdu.

Bekir Şahin Mev/evilerde evriid ve dua

Hz. Mevlana'nın sabah namazından sonra okuduğu dua

Allah 'ı m kalbi mi nurlandır, kulağı mı nurlandır,

gözümü nurlandır, saçımı nurlandır, derimi nurlandır,

etimi nurlandır, kanımı nurlandır, önümü nurlandır, ardımı nurlandır, al­

tımı nurlandır,

üstümü nurlandır, sağımı nurlandır, solumu nurlandır,

Allahımf nurumu artır, bana nur ver. Ey nurun nuru ey merhametlilerin

merhametiisi Allahım merhametinle beni nur et.

Bu dua, ismi güzel, cisnıi güzel, teni güzel, canı güzel, ruhu güzel, huyu güzel

Efendimiz (Sallallahu Aleyhi Vesellem)'in dilindendir.

Dua yap1lan bir mekan, niyaz penceresi

Türbelerde yatırlann sandukalannı görecek şekilde türbelerin ayak veya

yantarafına yapılan pencerelere "niyaz penceresi" denilir. Türbeye giril­

meden dışardan bu pencerelerden dualar okunup dilekte bulunulduğu için

bu adı almıştır.

Hz. Mevlana türbesinin güneyinde yer alan Hz. Mevlana'nın, çelebilerinin

ve Mevlevi büyüklerinin mezarlannın bulunduğu yerlerin göründüğü pencereye

niyaz penceresi denilmiştir. Bu pencerenin bulunduğu oda dikdörtgen forum­

ludur. Uzun süre şeyhlere mahsus kabul salonu olarak kullanılmıştır. Niyaz pen­

ceresinin üzerinde sikke motifi içerisinde Farsça şu rubai bulunmal.'iadır:

Ya Hazreti Mevlana

Derhli heme beste-end illa der-i tü

Ta reh ne-bered garfb illa ber-i tü

Ey der kerem-u 'izzet-u nur-efşanf

Horşfd u melı u sitaregan çaker-i tü

M evliina

Türkçesi

Ya Hazreti Mevlana! Ey keremde yücelikte ışık saçmada güneşin de ayın da

yıldıziannda kendisine kul-köle kesildiği güzel! Garip aşıklar senin kapın-

830 dan gayri yol bulamasınlar diye bütün kapılar kapatılmış yalnız senin kapın

açık bırakılmıştır.

Mevlana

·.

Bekir Şahin Mevlevilerde evrtid ve dua