Międzynarodowe stosunki gospodarcze MSG- zajmują się przepływem siły roboczej, towarów, usług, kapitałów i wiedzy technicznej.MSG- jako dyscyplina naukowa opiera się na takich samych podstawach metodologicznych jak pozostałe dziedziny teorii ekonomii. Głównych przyczyn kształtowania się i rozwoju MSG należy doszukiwać się w istnieniu niezależnych, suwerennych państw poprzedzielanych granicami państwowymi. Współczesne MSG to stosunki między krajami o różnych ustrojach i poziomach rozwoju gospodarczego i różnych perspektywach rozwojowych. Podmiotami są:

- przedsiębiorstwa- przedsiębiorstwa międzynarodowe tzw. korporacje- organizacje gospodarcze i finansowe międzynarodowe- ugrupowania integracyjne

Korporacje- wielkie ugrupowania gospodarcze o ogromnych potencjałach ekonomicznych.- 2/3 udziału w handlu zagranicznym przypada na kraje wysokorozwinięte- ¼ przypada na kraje rozwijające się- kilka procent na kraje transformujące się

Handel międzynarodowy to handel między wieloma narodami.Handel zagraniczny odnosi się do handlu jednego kraju.Siły oddziaływujące na handel:

- przymus- korzyści

Handel międzynarodowy obejmuje wszystkie możliwe relacje wymiany towarowej między uczestniczącymi w niej krajami. Pojęcie handlu zagranicznego wiąże się z poszczególnymi krajami. Zasadza się na relacji kraj- zagranica i obejmuje stosunki każdego kraju z innymi krajami.Handel zagraniczny otwiera gospodarkę narodową w stosunku do świata zewnętrznego, umiędzynaradawia ją, przekształca w podmiot międzynarodowej wymiany towarowej. Tu widać wyraźnie pojęcie gospodarki otwartej :Jest to gospodarka powiązana ze światem zewnętrznym, z której wypływają na rynki zagraniczne strumienie krajowych dóbr i usług, a w charakterze ekwiwalentu wpływają do niej dobra i usługi pochodzenia zagranicznego. Drugą warstwę tych przepływów stanowią środki pieniężne.Gospodarka zamknięta jest przeciwieństwem gospodarki otwartej. Zakłada izolację gospodarki narodowej od otoczenia zewnętrznego i handlu , zorientowanie na własne siły i środki oraz na wymianę dóbr i usług wyłącznie w granicach państwowych.

Międzynarodowy podział pracy, kooperacja i specjalizacja produkcji.Wyjaśnić sens tych 3 pojęć, jakie jest ich znaczenie i jak współdziałają ze sobą.Międzynarodowy podział pracy kojarzy się z zasobami pracy jakimi dysponują narody. Ludność jest demograficzną podstawą zasobów pracy. Ludność jest zróżnicowana w poszczególnych krajach. Jest nas ok. 6 miliardów.Zasoby pracy wynikają z odjęcia ludzi nie zdolnych do pracy czyli dzieci i ludności w wieku emerytalnym. Pozostanie ok. 3 miliardów ludności w wieku produkcyjnym. Nie wszyscy jednak pracują bo występuje zjawisko chronicznego bezrobocia. Zasoby pracy to jeden z czynników produkcji.We współczesnym świecie nie ma takiego kraju który byłby w stanie sam wytworzyć wszystkie asortymenty produktów. Narody z całości wybierają sobie pewna grupę asortymentową towarów które będą produkować w zależności jakimi zasobami dany kraj dysponuje. Im większy asortyment towarów będziemy wytwarzać tym większą ilość środków musimy przeznaczyć aby zapewnić odpowiednią jakość aby być konkurencyjnym na rynku.W ostatecznym rachunku podział pracy jest podziałem produkcji.W 1999r. USA i Kanada wytwarzały 22 % produktu światowego, Kraje Europy Zachodniej wytwarzały ok. 21 % produktu światowego, kraje afrykańskie 4 %, kraje latynoskie 8 %, Polska mniej niż 1 % ( o,75 % ). Produkcja w skali światowej jest ogromna.Gdyby USA wytwarzała wszystkie asortymenty wyrobów w ogóle nie angażowałaby się w wymianę towarową.Podstawowe cechy międzynarodowego podziału pracy:

- każdy naród z tej wielkiej produkcji i struktury asortymentowej wybiera jakąś część a z innej rezygnuje zostawiając ją dla innych narodów w ramach międzynarodowego podziału pracy

- koncentrując się na wybranych dziedzinach a rezygnują z innych każdy naród specjalizuje się w tych dziedzinach które wybrał i z pojęciem tej koncentracji czyli wyboru pewnego fragmentu łączy się pojęcie specjalizacji produkcji w skali międzynarodowej

- każdy naród rezygnuje z wytwarzania wielu wyrobów i usług na rzecz innych nie dlatego że są mu nie potrzebne ale dla tego że jego zasoby są zbyt skromne aby o własnych siłach wytwarzać te wyroby

- w jaki sposób kraj ma zaopatrzyć się w te wyroby które są mu potrzebne a z których produkcji zrezygnował- może je zdobyć na rynkach zagranicznych ale musi dysponować dewizami. Skąd weźmie środki na import – w ostatecznym rachunku jedynym środkiem jest eksport, ale żeby eksportować trzeba się wyspecjalizować w pewnej produkcji aby wygospodarować nadwyżki wyrobu, aby móc przeznaczyć je na eksport i zdobyć dewizy, aby uzupełnić ubogą strukturę asortymentową produktów. Handel Zagraniczny rozszerza strukturę wyrobów.

Międzynarodowy podział pracy jest podziałem zadań produkcyjnych między poszczególne kraje, w jego ramach dokonuje się międzynarodowa specjalizacja a wybór jest jednocześnie orientacją na specjalizację produkcji i jest jednocześnie procesem wydłużania serii wyrobów w wyspecjalizowanych dziedzinach ażeby wytwarzanej produkcji wystarczyło do nasycenia rynku wewnętrznego i aby powstały nadwyżki na eksport.Z tym pojęciem łączy się tez wymiana międzynarodowa towarów.Klasyfikacje międzynarodowego podziału pracy:- wewnątrz gałęziowy międzynarodowy podział pracy np. wymieniamy maszyny za

maszyny, chemikalia za chemikalia itp.- między gałęziowy podział pracy np. wytwarzam chemikalia i wymieniam je nie

tylko na inne chemikalia ale i na np. maszynyWe współczesnych warunkach decydującą rolę odgrywa wewnątrz gałęziowy podział pracy bo podstawową pozycje we współczesnej wymianie zajmują kraje wysoko rozwinięte ( na nie przypada 2/3 udziału światowej wymiany towarowej ). Gałęziowa struktura tych krajów jest zbliżona i dlatego dominuje wymiana wewnątrz gałęziowa.Między gałęziowy podział pracy dotyczy z jednej strony krajów wysokorozwiniętych a z drugiej strony krajów słabo rozwiniętych gospodarczo. Struktury krajów wysoko rozwiniętych to struktury przemysłowo usługowe a krajów słabo rozwiniętych to struktury rolniczo surowcowe. Ta wymiana odgrywa podrzędna rolę.W jednym i drugim podziale pracy nie muszą uczestniczyć wszystkie kraje( ONZ podaje ponad 180 krajów ) i wszystkie gałęzie.MPP można rozpatrywać w kategoriach:

1. statycznych – dana jest niezmienna struktura towarowa i geograficzna2. dynamicznych – są nieustanne zmiany w strukturze produkcji i handlu

Czynniki MPP :1. wewnętrzne – warunki naturalne, poziom i struktura gospodarcza, postęp

techniczny, czynniki systemowe i pozaekonomiczne.2. zewnętrzne – powiązane ze światem zewnętrznym ( istotniejsze dla krajów

zacofanych ).

Czynniki które wpływają na międzynarodowy podział pracy:- nierównomierne rozmieszczenie zasobów naturalnych w świecie ( zazwyczaj kraje

wysoko rozwinięte mają mniej zasobów naturalnych )- zróżnicowane wyposażenie krajów w pracę i kapitał ( kraje wysoko rozwinięte to

20 % ludności świata i gaśnie krzywa przyrostu naturalnego a w krajach słabo rozwiniętych jest eksplozja przyrostu naturalnego. Główne zasoby kapitału ( nie tylko pieniądze ) znajdują się w krajach bogatych ). Tam gdzie nie ma kapitału produkcja jest o charakterze pracochłonnym a tam gdzie jest kapitał produkcja jest praco oszczędna ale kapitałochłonna

- czynnik naukowo techniczny – postęp techniczny jest tworzony w krajach wysokorozwiniętych, mamy produkcje nauko chłonną i nauko oszczędną (wyroby o wysokiej i ultra wysokiej technice )

- jest przymus międzynarodowego podziału pracy i korzyści z niego płynąceMiędzynarodowy podział pracy ma strukturotwórcze znaczenie i wpływa na formowanie narodowych struktur produkcyjnych.Istnieje kilka rodzajów struktur :

- makrostruktura produkcji czy gospodarki – wielkie działy gałęzi narodowej ( rolnictwo, przemysł i usługi ). MPP doprowadza do zróżnicowania tych struktur ale nie eliminuje ich a natomiast w strukturze branżowej niektóre branże mogą być całkowicie wyeliminowane

- mikrostruktura albo technologiczna struktura wytwarzanych wyrobów – istnieje międzynarodowy podział pracy zespołów, podzespołów i procesów technologicznych np. nie ma zakładu który produkowałby samochód od A do Z ze swoich części.

- komplementarność struktur gospodarczych – to wzajemne uzupełnianie się przedsiębiorstw czy krajów w skali międzynarodowej za pomocą eksportu i importu. Oferowanie wzajemnych świadczeń. Ona zakłada zróżnicowanie struktur gospodarczych, bo tylko takie mogą się uzupełniać

Międzynarodowa specjalizacja produkcji jest podstawą międzynarodowego podziału pracy – jest to wybór i ograniczanie ilości tych dziedzin w działalności gospodarczej na których koncentrujemy uwagę, jest to rozszerzanie skali produkcji.Jest to ograniczenie asortymentu wytwarzanych wyrobów lub liczby procesów technologicznych w celu zwiększenia efektywności posiadanych czynników produkcji – umożliwia wzrost wydajności pracy, obniżenie cen oraz wzmocnienie konkurencyjnych produktów na rynku a poza tym jest czynnikiem stabilizacji obrotów handlowych.Jest wyjściowym warunkiem osiągnięcia korzyści skali.Może występować specjalizacja przedmiotowa ( grupy towarów ) i technologiczna ( fazy procesów technologicznych).Rodzaje międzynarodowej specjalizacji produkcji:

- specjalizacja wg gotowych wyrobów- specjalizacja wg zespołów i podzespołów- specjalizacja wg faz procesów technologicznych- specjalizacja statyczna – pod uwagę bierze się istniejące w momencie

podejmowania decyzji co do przyszłych kierunków produkcji warunki gospodarowania danego kraju ( za podstawę wyboru tej specjalizacji przyjmuje się przewidywane warunki produkcji i współpracy z zagranicą uwzględniające realne możliwości dostosowawcze gospodarki.

- specjalizacja dynamiczna – opiera się na specyficznych odmianach specjalizacji produkcji gdzie podstawą są powiązania kooperacyjne ( tj. etap podziału pracy )

Międzynarodowa kooperacja produkcji – są to więzi produkcyjno handlowe między przedsiębiorstwami różnych krajów które uczestniczą w wytwarzaniu dóbr finalnych w celu wytworzenia wspólnymi siłami doskonałego produktu finalnego. Pojęcie kooperacji wiąże się ze specjalizacją wg zespołów, podzespołów i faz procesów technologicznych. Dobro finalne rozdziela się na małe cząstki i wtedy powstaje doskonały produkt finalny. Dominują więzi o charakterze produkcyjnym, technologicznym, inżynieryjnym. Ważne są stałe dobre kontakty między przedsiębiorstwami. Obok kooperantów, dostawców występują również montownie. Specyficzne cechy kooperacji:

- kooperacja jest umocowana prawnie ( kontrakt prawnie usankcjonowany )- więzi kooperacyjne mają długoterminowy charakter- obejmuje nie tylko więzi produkcyjne i technologiczne ale również sferę badań

naukowych , laboratoryjnych- rozwija się w dziedzinach samochodowych, okrętowych, samolotowych, techniki

kosmicznej- może być wielostronna, dwustronna , jedno produktowa, wielo produktowa,

wewnątrz gałęziowa, międzygałęziowa

Międzynarodowy handel towarami i usługami

Dynamika handlu międzynarodowego.Wskaźnik wzrostu eksportu światowego w latach 1970- 1993 wynosi 275 %.Eksport światowy zwiększył się 2,5 razy.

Jeśli porównamy export światowy z produkcją światową to zorientujemy się czy jest to wyższy wskaźnik czy niższy od wskaźnika wzrostu eksportu światowego.Produkt światowy w tym samym czasie wynosi 198 %. Mamy do czynienia z dwukrotnym zwiększeniem się produktu światowego w okresie 1970 – 1993.Wskaźnik wzrostu eksportu jest większy od wskaźnika wzrostu produktu światowego.Analogiczna tendencja miała miejsce w poszczególnych krajach.Udział eksportu w wytwarzanym produkcie krajowym i w skali światowej i w poszczególnych krajach powinien wykazywać tendencje rosnące. Coraz większa część wytwarzanego w poszczególnych krajach produktu przeznaczana była na rynki zagraniczne. Analogiczna tendencja dotyczy również importu. Do gospodarki napływają coraz potężniejsze strumienie towarów pochodzenia zagranicznego które zasilają zarówno sektor konsumpcyjny jak i sektor produkcyjny każdego społeczeństwa. W procesie długofalowego wzrostu gospodarczego kraje coraz szerzej otwierają się na wymianę towarową.

Udział eksportu w wytwarzanym produkcie zwiększał się:1. Niemcy rok 1960 – 19% 1984 - 31%2. Wlk. Brytania rok 1960 – 21% 1984 – 29%3. Włochy rok 1960 – 14% 1984 – 27% Jest to ujęcie dynamiczne.

Rok 1984 – ujęcie statyczne.Udział eksportu w produkcie narodowym.

USA - 8%Belgia – 79%

Jakie czynniki wpływają na stopień otwarcia danego kraju :- wielkość danego kraju i potencjał ekonomiczny, potencjału siły roboczej, zasoby

kapitału, zaplecze naukowe i techniczne jakim dysponuje dany kraj.

3 tezy:- obserwujemy przyśpieszenie obrotów handlu zagranicznego w stosunku do

wzrostu światowego i krajowego produktu narodowego.- w procesie długofalowego wzrostu kraje coraz szerzej otwierają się na wymianę

międzynarodową - stopień otwarcia się krajów jest bardzo zróżnicowany a to zależy od zasobów

jakimi dany kraj dysponuje.Geograficzna struktura handlu.

Struktura geograficzna- to pewna całość ,- elementy na które rozkłada się ta całość- strukturę mierzy się konfrontując, porównując wysoko rozwinięte części z

całościąStosuje się często trójczłonową strukturę:

- kraje wysoko rozwinięte- kraje rozwijające się ( słabo rozwinięte)- kraje transformujące się

Dane z 1993r.Kraje wysoko rozwinięte – są produktem bardzo długiego procesu rozwojowego, ich rozwój zapoczątkowała rewolucja przemysłowa w Anglii, są krajami dominującymi i ponad połowa produktu światowego przypada na te kraje i 2/3 eksportu światowego. Największe z nich to USA, Japonia, Niemcy, Wlk. Brytania, Francja.Kraje rozwijające się:1/5 światowego eksportu przypadała na te kraje.

Na czele Meksyk, Brazylia.Kraje transformujące się ( byłe socjalistyczne ):Przypadało 5 % światowego eksportu a w latach 80-tych 10 %.Przejście z gospodarki centralnie planowanej na rynkową miało wpływ na ten spadek. Skorzystały na tym kraje wysoko rozwinięte.Przyczyny tego stanu rzeczy:

- PKB w pierwszych latach 90-tych spadał- W Polsce spadł o 18%- W Europie Środkowej zmniejszył się o 20 %- Produkcja malała więc malał eksport- Byłe tereny ZSRR – około 50%- Zmieniała się też struktura towarów

To co dominuje w strukturze eksportu i importu to to co dominuje w strukturze produkcji.Jeśli w strukturze krajów wysoko rozwiniętych dominuje przemysł i szeroko rozumiane usługi to w eksporcie muszą dominować produkty i usługi z tych dwóch dziedzin.W światowym eksporcie dominują te dwie grupy.W 1993 roku udział tej grupy towarowej wynosi 73 % a surowców i towarów rolniczych – 24 %.Towary przetworzone dominują w eksporcie światowym.

Usługi – to świadczenie społecznie użytecznych czynności nie związanych bezpośrednio z wytwarzaniem dóbr rzeczowych.Usługi odgrywają coraz większą rolę jako składnik wymiany międzynarodowej sprzyjający jednocześnie rozwojowi wymiany międzynarodowej i napływowi zagranicznych inwestycji.Klasyfikacja usług na potrzeby HZ różni się podejściem do usług świadczonych przez czynniki produkcji ( kapitał i praca ).Istota usług sprawia że wiele z nich jest konsumowanych w miejscu produkcji i nie mogą być one przedmiotem obrotu międzynarodowego. Teorie handlu międzynarodowego. Teza:Handel międzynarodowy jest zjawiskiem korzystnym.

Koncepcja merkantylizmu ( wiek XVII i I połow3a XVIII )Jest to bardzo prymitywna teoria ale stanowi swoiste tło dla następnych teorii naukowych . Jej sens – odpowiada na pytanie co jest głównym bogactwem narodu.Według hipotezy naukowej ten naród jest bogaty który dysponuje dużym zasobem środków pieniężnych ( srebro, złoto ). Można to uzyskać za pomocą wymiany międzynarodowej. Ale gdyby był bilans zrównoważony to pieniędzy metalicznych gromadzić nie można bo eksportuje się po to żeby importować. Jeśli handel zagraniczny jest zrównoważony to jeśli otrzymano metaliczne pieniądze za sprzedane towary to należy je w całości wydać. Wtedy nie można nic odłożyć do „ worka „ środków pieniężnych. Dochodzimy do tego że handel taki nie ma znaczenia a ma znaczenie tylko wtedy gdy eksport jest wyższy od importu, wiec w polityce każdego kraju powinna być orientacja na forsowanie eksportu nad importem w celu zgromadzenia metalicznych środków pieniężnych. Na tym polegała teoria wymiany międzynarodowej.Nowoczesna gospodarka rynkowa sformowała się po rewolucji przemysłowej .Powszechnym zjawiskiem stała się wymiana towarowa i rosło zapotrzebowanie na nowoczesne teorie takiej wymiany.Do nowych teorii wprowadzamy takie kategorie jak popyt, podaż, cena, zysk, przychód, koszty.Teoria kosztów absolutnych A.Smitha.W II połowie XVIII w. takim twórcą nowej teorii był Adam Smith który wprowadził do analizy modelowanie ekonomiczne procesów gospodarczych. Procesy gospodarcze w warunkach rynkowych to skomplikowane zagadnienie - jest to sprzężenie i krzyżowanie się różnorodnych zjawisk i procesów i patrzenie na nie bez jakiejś metody naukowej jest trudne. Obiektem jego zainteresowania była gospodarka narodowa i jej powiązań z rynkami zagranicznymi oraz wyjaśnienie mechanizmu powstawania korzyści.A.Smith zastosował metodę abstrakcji naukowej- czyli odkładanie na bok wszystkiego tego co powinno być pominięte w wyjaśnieniu tego zjawiska .

Wnioski z takiego założenia:- w wymianie międzynarodowej uczestniczy wiele krajów ( obecnie ok. 190 )- nie wszystkie kraje muszą uczestniczyć w analizie a niezbędne minimum to 2 kraje- w wymianie uczestniczy ogromna ilość towarów i usług ale niezbędne minimum

dla analizy to 2 towary- w tworzeniu towarów uczestniczą różne czynniki i powstają koszty osobowe i

rzeczowe. A. Smith wprowadził kategorię kosztów ale z całej ich masy wybrał koszt siły roboczej czyli wprowadził do analizy czynnik pracy.

- wprowadził koncepcję gospodarki zamkniętej aby pokazać korzyści jakie wynikają z gospodarki otwartej – przeprowadził konfrontację tych dwóch gospodarek.

- za podstawę analizy przyjął wymianę barterową – towar za towar, eliminując pieniądz zarówno krajowy jak i międzynarodowy oraz jego składniki

Model 2 krajów i nałożone pojęcie gospodarki otwartej. Zasoby pracy rozpatrywane są w jednostkach naturalnych tj. godzina czasu pracy. USA ma 2 godziny i Wl.Brytania też.

USA Wl.Brytaniakoszt jednostkowy koszt jednostkowy

pszenica 6t/1godz. 10 min 1t/1 godz. 60 min

sukno 3m/1 godz. 20 min 6m/1 godz. 10 minGospodarka zamknięta na wymianę

Czy jest sens utrzymywać taki stan gospodarki zamkniętej.Czy nie należy włączyć się do międzynarodowego podziału pracy tj. zrezygnować z czegoś aby specjalizować się w czymś na czym nam zależy.USA stwierdzają swoją przewagę w produkcji pszenicy i brak przewagi w suknie.Czy jest sens dalej wytwarzać drożej niż w innym kraju?Nakładamy gospodarkę otwartą. USA rezygnuje z produkcji sukna a Wlk. Brytania z produkcji pszenicy.

USA Wl.Brytaniakoszt jednostkowy koszt jednostkowy

pszenica 6t/1godz. 10 min 1t/1 godz. 60 min

sukno 3m/1 godz. 20 min 6m/1 godz. 10 min

USA Wlk. Brytania

pszenica 12t 0

sukno 0 6m

W USA wyzwoliła się 1 godzina pracy i przesunięto ją na pola pszeniczne. Mają szansę podwoić produkcję z 6 na 12 t. pszenicy. Wlk. Brytania podwaja zaś produkcję sukna.USA teraz może wyeksportować 6 t pszenicy bo taką mają nadwyżkę.Reguła wymiany 6 ton pszenicy = 6 m suknaUSA zyskało 3 m sukna więcej a Wlk. Brytania ma więcej 5 t. pszenicy.To są korzyści z wymiany towarowej.Założeniem tej teorii jest aby występowały w analizowanych krajach bezwzględne różnice w kosztach wytwarzania danych wyrobów.Rozwój międzynarodowego podziału pracy zgodnie z kształtowaniem się przewagi absolutnej prowadzi wg A.Smitha do lepszego wykorzystania mocy produkcyjnych oraz powoduje wzrost rozmiarów produkcji obu towarów i osiąganie przez partnerów korzyści.A.Smith abstrahuje od kosztów zmiany swojej działalności i przepływu siły roboczej w skali międzynarodowej.Ta teoria jest statyczną i nie można wyciągać z niej jednoznacznie idących wniosków.

Sugestia tej teorii to podporządkowanie się tej wymianie ale wcale nie musi tak być w rzeczywistości. Można się jej przeciwstawić , wzmóc swoje wysiłki i osiągnąć lepsze wyniki w produkcji tego towaru w którym byliśmy gorsi.

Teoria przewagi względnej w kosztach – D.Ricardo , Torens - inaczej komparatywnych.

Jest to kontynuacja nurtu myślowego zapoczątkowanego przez A.Smitha jako klasyka współczesnej myśli.Kontynuuje teorię ekonomiczną opartą na czynniku pracy jako najważniejszym czynniku ekonomicznym. Przejął całkowicie model jakim posługiwał się A. Smith czyli 2 kraje, 2 produkty i dominujący czynnik pracy. Przyjął koncepcję konfrontacji gospodarki otwartej i zamkniętej. Abstrahował również od kosztów przemieszczenia siły roboczej z jednej dziedziny do innej dziedziny jako również w skali międzynarodowej. Przyjął również wymianę towar za towar- wymiana barterowa. Posługiwał się również modelem statycznym.Należy pamiętać że A.Smith konfrontował kraje zbliżone pod względem ekonomicznym- każdy kraj miał określoną przewagę w jakiejś dziedzinie. D. Ricardo wprowadził nowum takiego typu że konfrontował kraje które miały totalną przewagę nad innymi. Mamy tu do czynienia z krajami wysoko rozwiniętymi i słabo rozwiniętymi. A.Smith stwierdziłby że taka wymiana jest nie racjonalna bo racjonalna jest wtedy gdy dany kraj ma przewagę tylko w jednej dziedzinie a w drugiej dziedzinie ustępuje innemu.

USA Brazylia koszt jednostkowy koszt jednostkowy

komputery 6szt/1 godz. 10 min 1szt/1 godz. 60 minkawa 4 t/ 1 godz. 15 min 3 t / 1 godz. 20 min

Wymiana 1 komputer USA = 1,5 t kawy Brazylijskiej

USA mają przewagę w obu produktach.Jak skłonić USA żeby zachciał wymienić komputery za kawę?Dowodzenie w ramach gospodarki zamkniętej.Istnieje jednak wolny rynek w danym kraju i producenci kawy chcą kupować komputery a producenci komputerów chcą pić kawę. Istnieje więc wymiana na tym rynku – komputery za kawę. Stosuje się ekwiwalentną wymianę czyli 6 komputerów za 4 t kawy ale nie sprzedaje się całego wyrobu bo części potrzebujemy na swoje potrzeby.Pytanie – ile kawy kosztuje na rynku USA 1 komputer?4 / 6 = 0,7 a na rynku Brazylijskim 3 / 1 = 3Rozumowanie.USA na własnym rynku za 1 komputer dostanie 0,7 t kawy a od Brazylii może dostać 1,5 t kawy za 1 komputer. Brazylia na własnym rynku za 1 komputer musi dać 3 t kawy a w USA może dać 1,5 t kawy. USA i Brazylia zyskują na wymianie. Ricardo udowodnił wzajemne korzyści- Amerykanie zarobili 8 t kawy a Brazylia zapłaciła za 1 komputer tylko 1,5 tony kawy USA rezygnuje z produkcji kawy a Brazylia z produkcji komputerów. Wyzwala się 1 godzina pracy. USA przeznacza ją na produkcję 6 nowych komputerów a Brazylia na 3 t kawy.

Ricardo wprowadził teorię kosztów względnych.

USA Brazyliakoszt jednostkowy koszt jednostkowy

komputery 10 min. 60 min.

kawa 15 min. 20 min.

Wielkości względne różnią się od wielkości absolutnych. Względne powstają z dzielenia jednej wielkości absolutnej przez inną.Jak się ma koszt absolutny jednego komputera do kosztu absolutnego 1 tony kawy.Relacja komputery / kawa USA 10 / 15 < Brazylia 60 / 20Większy ułamek to 60/20 a to znaczy że koszt względny komputera brazylijskiego względem 1 tony kawy jest kosztem wysokim a w USA kosztem niskim.USA ma przewagę nad Brazylią bo ma mniejszy koszt bo zminimalizowali koszt komputera względem kosztu kawy. Mają względną przewagę nad Brazylią w komputerach.

Relacja kawa / komputeryUSA 15 / 10 = 3/2 > Brazylia 20 / 30 = 2 / 3

Brazylia ma względną przewagę nad USA w produkcji kawy.

Widzimy że w tym modelu jest absolutna przewaga USA w produkcji towarów nad Brazylią ale jeśli wprowadzimy kategorię kosztów względnych to widzimy że USA ma przewagę tylko w produkcji komputerów.Podsumowanie .

- jeden z krajów musi mieć przewagę nad partnerem w obu dziedzinach- przewaga w obu produktach nie może być jednakowa – w jednym większą w

drugim minimalnąW literaturze jeszcze inaczej interpretuje się to zjawisko.Występuje pojęcie produkcji bezpośredniej – ( gospodarka zamknięta ) każdy z krajów wywarza dla siebie oba produkty.Pojęcie produkcji pośredniej – ( gospodarka otwarta ) jeden z krajów rezygnuje z produkcji jednego produktu , podwaja produkcję drugiego i za pomocą wymiany wymienia nadwyżkę produktu na produkt potrzebny i zdobywa go więcej niż sam mógłby wyprodukować.

To jest interpretacja statyczna i gdyby USA miało się na niej opierać to musiałoby zaprzestać produkcji kawy i produkować komputery a Brazylijczycy powinni zrezygnować z produkcji komputerów.Niektórzy ogłosili tą teorie jako reakcyjną jako próbę teoretycznego wyjaśnienia stanu zacofania gospodarczego.Niektóre państwa odrzuciły statyczną interpretację np. Japonia i podeszli do niej dynamicznie.Teorie Handlu zagranicznego.Teorie neoczynnikowe – rozszerzenie rozważań E. Heckschera , B. Ohlina na większą liczbę czynników produkcji niż tylko kapitał i praca. Kładzie ona nacisk na podażowe, produkcyjne warunki panujące w różnych krajach jako podstawę uruchomienia handlu między krajami. Jako punkt wyjścia przyjmuje założenie iż motywem uruchomienia handlu są różnice w ich warunkach produkcyjnych co obrazują odmienne krzywe możliwości produkcyjnych. Uważają oni za celowe uwzględnienie dodatkowych zasobów naturalnych oraz niejednorodności czynników pracy i kapitału ( pracę proponują podzielić na prostą i złożoną a kapitał na rzeczowy i ludzki )Uogólnienie zasady obfitości zasobów – każdy kraj powinien eksportować towary których wytwarzanie wymaga większego zastosowania relatywnie obfitych czynników produkcji i jednocześnie importować towary których produkcja wymaga większego zastosowania czynników względnie nie mało obfitych.

Teorie neotechnologiczne – uwzględniają zmiany spowodowane większym rozwojem postępu technicznego. W teorii luki technologicznej – jest nacisk na możliwości rozwoju korzystnego handlu dzięki międzynarodowych różnicach w poziomie wiedzy technicznej i w tempie postępu technicznego.

Teoria cyklu życia produktu - handel międzynarodowy stanowi pochodną przechodzenia danego produktu kolejno przez 3 fazy:

- faza innowacyjna

- faza dojrzewania- faza standaryzacji

Teoria korzyści skali, produkcji i zbytu – następują wtedy gdy rozmiary produkcji i zbytu rosną szybciej niż nakłady czynników produkcji ( można mówić o statycznych korzyściach skali ) wskutek specjalizacji zwiększają się serie produkcyjne i sprzedaży i obniżają jednostkowe koszty wytwarzania. Następuje poprawa technologii wytwarzania i zwiększenie zdolności produkcyjnej.

Teorie popytowo- podażowe – jedną z istotnych korzyści z rozwoju handlu międzynarodowego jest lepsze zaspokojenie potrzeb konsumentów i inwestorów , istotne jest rozwijanie handlu wewnątrz gałęziowego - jednoczesny import i eksport wyrobów tych samych gałęzi i branż.

Teoria J. Milla - doktryna popytu.Wprowadza on do doktryny handlu nową płaszczyznę związaną z warunkami międzynarodowego popytu. Wg niego sfera produkcji wyznacza podstawowe kryterium międzynarodowej specjalizacji, jakim jest różnica względnych kosztów produkcji wynikająca z odmiennego poziomu produkcyjności pracy i kapitału w różnych krajach. Zatem koszty produkcji określają granice opłacalności handlu w ramach których ustala się międzynarodowa wartość wymienna. Eksport i import każdego kraju wzajemnie za siebie płacą . W rezultacie o wysokości ceny decydują warunki popytu na rynkach poszczególnych krajów a więc wielkość i rozszerzalność ich popytu na dobra międzynarodoweA.Marshall - rozszerza tą teorię nadając jej całościowy kształt.

Nowe teorie handlu międzynarodowego:

Podażowa teoria dostępności Kravisa.Badając czynniki wpływające na handel Kravis zwrócił uwagę na znaczenia zjawiska dostępności rzadkich zasobów naturalnych lub innych segmentów produkcyjnych dla tworzenia specyficznej przewagi kraju nad jego partnerami handlowymi w wymianie towarowej. Dostępność rzadkich zasobów tworzy swoisty monopol kraju nad pozostałymi krajami i oznacza że kraj jest w stanie produkować dobra nie natrafiające na konkurencję . Może to być dostępność absolutna ( rzadkie zasoby naturalne- złoto, ropa, gaz ) albo dostępność względna która powstaje nie ze względu na występowanie zasobu naturalnego lecz na zdolność kraju do produkowania określonego dobra po kosztach niższych od zaporowych bądź przy użyciu technologii niedostępnej dla innych.Jako źródło przewagi są identyfikowane 2 czynniki:

- postęp technologiczny- zróżnicowanie produktów

Teoria luki technologicznej Posnera.

Tu czynnik technologiczny pojawia się w dwóch aspektach:- jako przejaw luki technologicznej między krajami- jako źródło cyklu życia produktu - autorem teorii jest Vermon.

Teoria Posnera zwraca uwagę na różnice w potencjale technologicznym krajów wpływające na warunki ich handlu międzynarodowego. Technologia nie jest czynnikiem powszechnie dostępnym w gospodarce. Dynamizm technologiczny kraju jest funkcją zdolności tworzenia własnych innowacji oraz szybkości naśladowania innowacji. Różnice w dynamizmie technologicznym zależą od 2 czynników :

1. od wyjściowego potencjału czyli od początkowej przewagi lub luki technologicznej2. od zdolności krajów opóźnionych do naśladownictwa innowacji kraju przodującego

czyli warunków i czasu zamykania luki technologicznej.

Teoria cyklu życia produktu - Vermona.

Opiera się na założeniu że każdy produkt przechodzi w swoim życiu produkcyjnym kilka etapów.

Do najważniejszych należą:1. etap nowości – wprowadzenie produktu na rynek2. etap rozwoju i dojrzewania3. etap standaryzacji – który może prowadzić do fazy schyłkowej tj. stopniowego

wycofywania produktu z rynku.Kraje posiadające przewagę technologiczną są w stanie tworzyć nowe produkty znajdujące się w fazach życia a kraje opóźnione technologicznie koncentrują się na produktach dojrzałych lub standardowych.

Teoria popytowa Lindera.

Koncentruje się na znaczeniu czynnika popytowego dla handlu dobrami przemysłowymi między krajami o podobnym poziomie dochodu narodowego. Kładzie nacisk na rolę wielkości i struktury popytu w tworzeniu strumieni eksportowych i importowych. Szczególne znaczenie w tej teorii mają koncepcje:

1. potencjału eksportu i importu – który może ale nie musi przekształcić się w realny handel ( potencjalny eksport i import dziś decyduje o realnym handlu jutro )

2. podobieństwa preferencji popytowych – która mówi że kraje o wysokim i podobnym poziomie dochodu narodowego mają podobny reprezentatywny popyt i wysoką intensywność wzajemnej wymiany . Czynnikiem uruchamiającym handel jest podobieństwo preferencji popytowych a nie zróżnicowanie stopnia wyposażenia w czynniki produkcji czy też inne warunki podażowe.

Teoria handlu wewnątrzgałęziowego.Przedmiotem zainteresowania teorii stała się równoległa wymiana dóbr zróżnicowanych, czyli charakteryzujących się występowaniem licznych odmian, gatunków czy modeli.Wysoki popyt na różnorodność umożliwia specjalizację w określonych odmianach dobra zróżnicowanego czyli większą skalę produkcji jednych odmian nad innymi które się sprowadza z zagranicy. Ten typ specjalizacji określa się jako specjalizacją wewnątrzgałęziową. Podstawą tej specjalizacji jest możliwość realizowania korzyści skali czyli produkcji na dużą skalę ( wydłużenie linii produkcyjnych, lepsze wykorzystanie wyposażenia kapitałowego, możliwość stosowania wyspecjalizowanych urządzeń oraz zatrudnienie kwalifikowanych pracowników.

Teoria współzależności, zależności i dominacji ekonomicznej. Powszechne rozumienie zależności ekonomicznej oznacza uwarunkowanie gospodarki danego kraju od grupy państw decyzjami gospodarczymi lub politycznymi, podejmowanymi w innych krajach, lub rozwojem i ekspansją innej gospodarki bądź gospodarek całej grupy państw. Z treścią współzależności wiąże się wzajemna zależność od siebie partnerów ekonomicznych oparta na wzajemnych stosunkach ekonomicznych. Największy wkład w teoretyczne rozwiązanie tego problemu wnieśli Anglicy i Amerykanie ( nurt ten pojawił się w latach siedemdziesiątych ).Współzależność i zależność bazują na poglądach podniesionych przez R.O. Keohane i J.S. Nye w dwu aspektach :

1. wrażliwości na wpływy zewnętrzne2. odporności na wpływy zewnętrzne z uwzględnieniem tzw. kosztów utraconych

okazji pojawiających się w przypadku zerwania więzi z partnerem.W późniejszych rozważaniach Dos Santos odchodzi od klasowego rozumienia zależności definiując ją jako sytuację będącą następstwem rozwoju międzynarodowego podziału pracy w której „gospodarki jednych krajów są uwarunkowane przez rozwój innych „. Bezpośredni rozwój krajów zależnych w sposób pozytywny lub negatywny z ekspansji krajów dominujących.

Wpływ handlu zagranicznego na wzrost gospodarczy.

Pojęcie wzrostu gospodarczego.Przy definiowaniu wzrostu gospodarczego eksponuje się zwykle pomnażanie ilości dóbr i usług dokonujących się za pomocą różnorodnych czynników.Długofalowy wzrost gospodarczy przejawia się nie tylko w zwiększeniu ogólnej masy wytwarzanych dóbr i usług lecz również w nieuchronnych zmianach ich struktury i jakości.

Podstawowym miernikiem syntetycznym wzrostu gospodarczego są mierniki produkcji a do najważniejszych z nich zaliczany jest PKB który reprezentuje wytworzoną w ciągu roku masę dóbr i usług.Pojęcie wzrostu gospodarczego jest pojęciem dynamicznym a do pomiarów dynamiki stosuje się wskaźniki wzrostu ( indeksy ) albo wskaźniki przyrostu.Wskaźnik wzrostu PKB jest stosunkiem jego wielkości w roku badanym do analogicznej wielkości w roku bazowym.Wskaźnik przyrostu PKB jest natomiast stosunkiem jego przyrostu w okresie badanym do całkowitej wielkości tego produktu w okresie bazowym.W statystyce posługujemy się wskaźnikami wzrostu albo wskaźnikami przyrostu.My będziemy ilustrowali dynamikę wzrostu gospodarczego wskaźnikiem przyrostu PKB brutto.Przez czynniki wzrostu gospodarczego rozumiemy jego siły napędowe a do hamowania jego wzrostu służą bariery wzrostu gospodarczego.Czynniki wzrostu gospodarczego:

1. wewnętrzne- osobowe – zatrudnienie i wydajność pracy,- inwestycyjne- surowcowo-energetyczne- postęp naukowo techniczny i organizacyjnyMoże też występować podział na :- ekstensywne ( liczba zatrudnionych, wielkość inwestycji, masę wykorzystywanych

w produkcji przedmiotów pracy- intensywne – ich efektywność, postęp naukowo- techniczny i organizacyjny,

wydajność.2. zewnętrzne – wynikające z powiązań ze światem zewnętrznym gdzie handel zagraniczny odgrywa rolę decydującą.

Yt- produkt krajowy bruttot- czasYt-1 ( czas przeszły ) – do niego porównujemy aby zbadać dynamikę wzrostu Yt-1 Yt

5000 5300 ( tyle będzie wynosił jeśli się zwiększy o 6% )- przyrosty

Y = Yt – Yt-1 = 5300 – 5000 = 300 -przyrost absolutny

teraz możemy obliczyć wskaźnik przyrostu

r- wskaźnik przyrostu oblicza się go dzieląc przyrost produktu przez wielkość produktu w okresie wyjściowymr = Y / Yt-1 = 300 / 5000 = 0,06

na ten przyrost oddziaływują siły napędowe, czynniki wzrostu gospodarczegosą to czynniki wewnętrzne ( osobowe – zatrudnienie, wydajność ,czynniki energetyczne, postęp naukowo techniczny ) i zewnętrzne – handel zagraniczny.Jak handel zagraniczny wpływa na wskaźnik przyrostu PKB.Nie można oderwać HZ od czynników wewnętrznych.Grupa czynników inwestycyjnych ( czynniki inwestycyjne ich wielkość i efektywność ).I – inwestycjeInwestycje to środki pieniężne przeznaczone na cele produkcyjne, na zakup towarów typu inwestycyjnegoDobra inwestycyjne – to cały zestaw maszyn i urządzeń które chcemy nabyć aby wytwarzały nowe dobra.Proces działalności inwestycyjnej – to proces przetwarzania zakupionych dóbr inwestycyjnych na gotowe obiekty majątku trwałego.Zaczynamy zawsze od procesu wydatkowania pieniędzy które się przekształcają w dobra inwestycyjne a one z kolei przekształcają się w gotowe środki trwałe które na początku następnego roku zaczynają pracować na powiększenie produktu krajowego.

W naszym przykładzie on wynosił 300 . Jeśli go podzielimy przez 5000 czyli wielkość roku ubiegłego to otrzymamy wskaźnik przyrostu tego produktu który wynosi 6 %.Inwestycje I t-1 pracują na przyrost PKB w okresie t.It-1 Yt

1000 300

średnia efektywność inwestycji ( w skali całej gospodarki ) – powstaje z zestawienie dwóch wielkości czyli nakładów i efektów

e = stosunek PKBt ( w okresie t ) do inwestycji wydatkowanych w okresie poprzednime = Yt / It-1 = 300 / 1000 = 0,3Interpretacja: 0,3 oznacza ile jedna złotówka zainwestowana na cele inwestycyjne daje nam przyrostu PKB w skali rocznejW tym przypadku jedna złotówka w następnym roku daje nam 30 gr. przyrostu PKB.Inwestycja zwraca się w naszym przypadku prawie po 3 latachNie wystarcza jednak sama znajomość masy inwestycji. Trzeba znać ich efektywność ażeby określić wpływ czynników inwestycyjnych na przyrost PKB.Można przekształcić wzór :

Jeśli e = Y / I to Yt = I * eJest to modelowanie procesu gospodarczegowzględny przyrost r = Y / Y = I *e / Y gdzie Y / Y to = r podzielimy teraz obie strony równania aby operować względnymi przyrostami przy Y

Y / Y = I * e / Y

r

otrzymamy I / Y = i czyli stopa inwestycji Inaczej - są to Inwestycje / PKB gdzie ( PKB to konsumpcja i inwestycje )I = masa inwestycjiY = PKB

Y / Y = I * e / Y

r = i * e

Jest to inwestycyjny model wzrostu gospodarczego.Stopa inwestycji wynosi w Polsce wynosi 0,2 .Jeśli w naszym przykładzie efektywność inwestycji wynosi 0, 3 to mnożąc to dwa wskaźniki otrzymamy wskaźnik przyrostu PKB r = 0,2 * 0, 3 = 0,06Zdefiniowaliśmy wewnętrzne czynniki wzrostu gospodarczego.

Czynnik zewnętrzny – handel zagraniczny

ir

e

i

eHZ r

Gdyby HZ mógł bezpośrednio wpływać na wskaźnik przyrostu PKB to nie byłoby problemu ale trudność polega na tym że on pośrednio oddziaływuje na ten wskaźnik , za pośrednictwem czynników wewnętrznych a tylko wtedy powiększy przyrost PKB gdy udowodnimy że HZ potrafi powiększać stopę inwestycji i efektywność inwestycji.W takim stopniu w jakim HZ zyskuje zdolność do zwiększania masy i stopy inwestycji oraz efektywność w takim stopniu może wywierać wpływ na PKB.HZ wywiera wpływ na wzrost PKB a wzrost PKB wywiera wpływ na HZ- jest to sprzężenie zwrotne. Obroty HZ rosną szybciej niż PKB. Każda gospodarka szuka swojej przestrzeni na zewnątrz i zaspokojenia swoich potrzeb.Wszystkie potrzeby zwiększają potrzeby importowe.3 funkcje handlu zagranicznego:

- transformacyjna- lokacyjna- efektotwórcza

Transformacyjna – przemiana za pomocą handlu zagranicznego towarowej struktury wytworzonego w kraju produktu krajowego.PKB to ogromna sterta towarów i usług wytworzonych przez wszystkie dziedziny życia gospodarczego. Trzeba ją zmieniać bo :

- jest uboga w stosunku do struktury naszych potrzeb bo struktura naszych potrzeb jest bardziej rozbudowana niż struktura wytworzonego produktu krajowego

- bo państwo musi posiadać środki na uzupełnianie ubogiej struktury towaroweja) bo są niedoboryb) są nadwyżki

Yt-1 Yt5000 5300

1000 4000 I K

Ex800 200 ( X )

I’ 200 M------------- 1000I’’

Ex- eksportM – importI- inwestycjeK- konsumpcja

Z 5000 jednostek 1000 przeznaczamy na inwestycje a 4000 na konsumpcję.W gospodarce zamkniętej nie wykorzystamy całej masy 1000 jednostek bo okaże się że nie mamy całego szeregu niezbędnych maszyn i urządzeń abyśmy mogli zrealizować konkretny program inwestycyjny.Z 1000 jednostek tylko 800 jest nadających się a 200 ( X ) to urządzenia nie nadające się – jest to kategoria inwestycji potencjalnych.Realne inwestycje wynoszą tylko 800 ( I’ )Jednak dążymy do wykorzystania całości 1000 jednostek. Bez otwarcia gospodarki nie dokonamy tego. Wkracza RZ ( rynek zagraniczny ) i towary nam nie potrzebne zamienia nam na potrzebne.

Z importu otrzymujemy 200 jednostek i kupujemy niezbędne urządzenia. Dodajemy jego krajowych i posiadamy realne inwestycje krajowe 800 i zagraniczne 200 ( I’’ )

Handel zagraniczny poprzez funkcję transformacyjną doprowadził do tego że inwestycje realne w gospodarce otwartej są większe od inwestycji realnych w gospodarce zamkniętej. Jest zdolny do zwiększenia masy i stopy inwestycji. Jeśli masa jest większa to i stopa też jest większa.

RZ

i2 = 1000/ 5000 = 0,20 i1 = 800 / 5000 = 0,16

I’’ > I’ i2 > i1 1000 800 0,20 0,16

r = i * e 0,16 * 0,3 = 0,048 - jest to wskaźnik przyrostu produktu w gospodarce zamkniętej 0,20 * 0,3 = 0,06 - -//- -//- otwartej

Masa inwestycji ( I’’ ) w gospodarce otwartej jest wyższa i stopa inwestycji ( i 2 )jest też wyższa.

Należy pamiętać o wyjściowym wzorze: r = i * e ( stopa inwestycji * efektywność inwestycji ) Wskaźnik przyrostu w gospodarce otwartej również się zwiększa.

re

r2

r1

i1 i2 i

Jeżeli i 2 > i 1 to r 2 > r 1 Jeżeli udaje nam się zwiększyć stopę inwestycji to zwiększa nam się wskaźnik przyrostu

produktu. Za pomocą handlu zagranicznego dokonała się transformacja strukturalna inwestycyjnej

części produktu krajowego która jednocześnie pozwoliła na zwiększenie inwestycji realnych z 800 USD do 1000 USD.Handel zagraniczny występując w funkcji transformacyjnej wywiera korzystny wpływ zarówno na masę jak i na stopę inwestycji realnych.

Rola Handlu zagranicznego we wzroście gospodarczym.

Handel zagraniczny spełnia 3 podstawowe funkcje:1. transformacyjną2. translokacyjna3. efektotwórcza

Funkcja translokacyjna.Translokacja oznacza przemieszczanie określonych dóbr i usług które są zasilane przez międzynarodowe stosunki kredytowe.Przyjmujemy że bilans handlu zagranicznego jest zrównoważony.

Eksport = Importowi czyli handel zrównoważony. W praktyce rzadko się to zdarza.Regułą jest że:

- nadwyżka na eksportu nad importem ( bilans dodatki HZ )- nadwyżka importu nad eksportem ( ujemny bilans HZ )

Bilans HZ a dokładnie jego saldo – jest różnicą między importem a eksportem.HZ – handel zagranicznyS – saldo bilansu HZEx- eksportM – import

S = Ex – M

1200 - 1000 = + 200 ( S )1000 - 1200 = - 200 ( S )

Ponieważ międzynarodowe kredyty posiadają ścisły związek z eksportem ( E ) i importem ( M ) – mogą np. służyć do sfinansowania importu – to ich konkretnym wyrazem jest saldo ( S ) bilansu handlowego ( S= E-M )Przez funkcję translokacyjną handlu zagranicznego będziemy rozumieli jego zdolność do oddziaływania na inwestycje za pośrednictwem salda bilansu handlowego będącego przejawem międzynarodowych powiązań kredytowych. Tak więc ujemne saldo bilansu handlowego powiększa masę wytworzonego PKB a saldo dodatnie odpowiednia zmniejsza PKB.W Polsce obecnie mamy ujemne saldo HZ tj. 18 mld dol.Saldo ujemne z HZ jest finansowane z kredytów. Do analizy musimy zatem wprowadzić kredyt międzynarodowy.Jak saldo HZ wpływa na wielkość produktu krajowego do podziału.Czy saldo bilansu HZ wywiera wpływ na wielkość dzielonego PKB.Jeśli mamy saldo HZ + to do podziału mamy mniejJeśli mamy saldo HZ - to do podziału mamy więcej Rozróżniamy więc dzielony produkt krajowy i wytwarzany produkt krajowy.Yp – PKB do podziałuY - PKB wytwarzany

Yp = Y - S 4800 = 5000 - (+ 200 ) 5200 = 5000 - ( - 200 )

1 spostrzeżenie:aby w roku następnym był przyrost produktu to w roku wyjściowym musimy ten produkt podzielić na dwie części , na konsumowaną i inwestowaną ( bo inwestycje pracują na przyrost produktu ). Jeśli ujemne saldo pozwala nam zwiększyć PKB jako całość to te dwie części też mogą być powiększane.2 spostrzeżenienadwyżka ( to saldo ) może składać się wyłącznie z dóbr inwestycyjnych zakupionych za granicą po to aby powiększyć dobra inwestycyjne krajowego pochodzenia o dobra inwestycyjne zagranicznego pochodzenia, które będą pracowały na dodatkowe przyśpieszenie PKB.Jeśli nadwyżka importu nad eksportem składa się wyłącznie z dóbr inwestycyjnych to mamy szansę zwiększyć masę i stopę inwestycji , które będą pracowały na przyrost PKB.Wtedy zamiast 6 % ( informacja z poprzednich lekcji ) przyrostu PKB można uzyskać 7% a nawet 8% .

Przy rozpatrywaniu funkcji transformacyjnej tej wielkości Y odpowiadało:Yp = Y - S

I”’ I” S800 = 1000 - (+ 200)1200 = 1000 - (- 200 )Jeśli więc pojawia się saldo to rozpatrujemy je w dwóch wersjach,

„ +” i „ –‘’.Saldo dodatnie sprawia że wielkość inwestycji jest mniejsza.Saldo ujemne sprawia że inwestycje są większe.Udało się udowodnić logicznie że saldo bilansu handlowego może zwiększać nie tylko cały produkt krajowy brutto do podziału ( PKB ) ale może również pracować na zwiększenie te części inwestowanej pod warunkiem że kredyt osiągnięty za granicą był wykorzystany wyłącznie na zakup dóbr inwestycyjnych. W tych warunkach masa inwestycji zwiększa się w stosunku do tej masy która była w funkcji transformacyjnej o 200 jednostek.A zatem jeśli zwiększ się masa inwestycji to zwiększa się również stopa inwestycji.Stopa inwestycji to udział masy inwestycji w dzielonym PKB.Jeśli podzielimy prawą i lewą stronę równania to otrzymamy:

I’’’ I’’ S= -

Y Y Y

i3 = i2 - s s – współczynnik translokacyjny

S/Y = s - gdzie (s) to współczynnik translokacjiWspółczynnik ten odpowiada na pytanie jaka część PKB związana jest z saldem bilansu handlowego.Ponieważ saldo bilansu handlowego powstaje na podstawie kredytu międzynarodowego to współczynnik ten jest nośnikiem międzynarodowych stosunków kredytowych.Poprzez funkcję translokacyjną handel zagraniczny staje się stymulatorem wzrostu gospodarczego.

i 3 = stopa inwestycji w gospodarce otwartej gdzie bilans handlu zagranicznego nie jest zrównoważonyi 2 = a to jest stopa inwestycji w gospodarce otwartej gdzie bilans handlowy jest zrównoważony

Jeśli powiemy że w Polsce saldo jest ujemne i wynosi 18 mld dol to niewiele nam to powie, ale jeśli odniesiemy to do PKB to otrzymamy 8% ( oznaczymy literką s – współczynnik translokacji ).Nasze i 2 = 1000 podzielone przez 5000 = 0,20 ( stopa inwestycji 20%)Jeśli weźmiemy 1200 podzielone na 5000 = 0,24 ( stopa inwestycji zwiększona z 20 do 24 % ).

e r

r3

r2

r1

i1 i2 i3 i 0,16 0,20 0,24

prosta e – efektywność inwestycji

W Polsce więcej wydaliśmy na dobra konsumpcyjne i wzrost gospodarczy jest niski. Swoją nadwyżkę importu przejadamy.Kredyt ma to do siebie że należy go oddać i to z nadwyżką. Kredyt z reguły otrzymujemy na jakiś określony czas. Jeśli podzielimy ten okres na dwie części i w pierwszej części będziemy intensywnie go wykorzystywać na nowe inwestycje które przyczyniać się będą w latach następnych do zwiększenia PKB, to jeśli przyjdzie nam spłacać kredyt w drugiej połowie to jego ciężar nie będzie już tak duży jak gdybyśmy go porównali do okresu w którym był zaciągany kredyt ( w tamtym okresie porównanie go z PKB jest dużo wyższe niż obecnie ).Spłacać kredyt możemy z dodatniego salda bilansu handlowego, należy więc przyspieszyć eksport tak aby otrzymać dodatnie saldo HZ.Przejście z ujemnego salda do dodatniego powoduje zmniejszenie masy i stopy inwestycji. Następuje zwolnienie PKB. Jeśli to zwolnienie jest mniejsze od tempa przyspieszania ( siła ujemna jest mniejsza od pozytywnej ) to persaldo w tym naszym dziesięcioleciu nasz kredyt odgrywa rolę pozytywną , bo średnioroczny przyrost PKB z kredytem będzie większy niż bez kredytu, mimo tego że w pierwszym okresie jest przyśpieszenie a zwolnienie w drugim okresie.Gdyby okazało się że kredyt jest za duży w stosunku do możliwości spłat ( spłaty nie powinny przekraczać 25 % uzysku dewizowego z eksportu) to zakłócimy naszą gospodarkę i musimy gwałtownie ograniczać import co z kolei powoduje komplikacje.Kredyt więc nie powinien być za duży.Kredyt powinien być długookresowy, bo mamy wtedy lepsze szanse właściwego wykorzystania go w całej gospodarce dla wzrostu PKB.Powinien być zawarty na najbardziej opłacalnych warunkach tj. niskim oprocentowaniu.Kredyt powinien być inwestycyjny bo tylko wtedy mamy dodatkowy impuls dla gospodarki.Kredyt powinien być dobrze zagospodarowany.Inwestycje powinny być trafione i w miarę szybko realizowane. Obecnie jest ogólny kryzys światowego zadłużenia ( w Polsce zadłużenie było zbyt duże, nie możemy go spłacić , był to kredyt nie tylko inwestycyjny a nawet ten inwestycyjny był źle zagospodarowany )Kredyt i ujemne saldo nie spełniło pozytywnej roli ani w Polsce ani w innych krajach zadłużonych.Kredyt nie jest jednak zjawiskiem złym. Należy tylko spełnić określone warunki aby wywarł pozytywny wpływ na gospodarkę.Tak więc dowiedliśmy że pod wpływem HZ może zwiększać się masa i stopa inwestycji i jeśli się ona zwiększa to wywiera korzystny wpływ na wskaźnik przyrostu ( r ).

Funkcja efektotwórcza.

Y 300e = = = 0,30

I 1000

e- efektywność inwestycjiI – masa inwestycjiY – przyrost produktu spowodowany nakładami inwestycyjnymi

Jeśli inwestycje wynosiły 1000 a przyrost PKB 300 to wskaźnik efektywności inwestycji = 0,30 ( czyli 30 gr. Z jednej złotówki inwestycyjnej ).

Oprócz tych impulsów czy jesteśmy w stanie udowodnić że HZ jest w stanie zwiększyć jeszcze średnią efektywność nakładów inwestycyjnych a w ostatecznym rachunku PKB.Zamiast 30 gr. otrzymać np. 35 gr. czy też więcej.Hipoteza:HZ może zwiększyć e .Oczywiście ponownie przyjmujemy model gospodarki zamkniętej i otwartej w celu dokonania porównania.en – efektywność gospodarki otwarteje – efektywność gospodarki zamkniętej

en > e

en = e + e

I sposób – efekt przemian strukturalnych

en = e e

ep esZmienia się struktura gospodarki i zmienia się struktura nakładów inwestycyjnych. Jedne inwestycje są wycofywane całkowicie a inne zwiększane w sposób bardzo wyraźny. Nadwyżka towarowa będzie trafiała na rynki zagraniczne, będzie źródłem zdobywania dewiz na zakup towarów z których produkcji zrezygnowano. Dzieje się to na skutek międzynarodowego podziału pracy.Zwiększa się pula nakładów inwestycyjnych ze źródeł zagranicznych.Jeśli chcę się włączyć do międzynarodowego podziału pracy z myślą o przyśpieszeniu wzrostu gospodarczego za pomocą zwiększenia efektywności nakładów inwestycyjnych ( oczywiście za pomocą HZ ) to muszę dokonać ekspansji eksportowej na rynkach zagranicznych aby był większy niż w latach poprzednich. Muszę w tym celu zmienić strukturę nakładów inwestycyjnych, wybrać dziedzinę koncentrując na niej swoją uwagę i tam zwiększyć tą pulę nakładów. Aby tego dokonać muszę obniżyć procentowy udział innych dziedzin gospodarki w inwestycjach.Każda gałąź cząstkowo ma swoją efektywność ( np. przemysł, rolnictwo, budownictwo)Przyjęto że efektywność nakładów w przemyśle jest 2 razy wyższa niż w rolnictwie.W roku wyjściowym przekazywano do przemysłu 10 % nakładów inwestycyjnych a do rolnictwa 70 % czyli gałęzi o niskiej efektywności.Jeśli w roku następnym do przemysłu damy 40 % nakładów a do rolnictwa 30 % nakładów to zwiększenie nastąpi kosztem rolnictwa.Jednak średnia efektywność będzie miała tendencję rosnącą bo przekazaliśmy więcej nakładów do bardziej efektywnej dziedziny gospodarki.Jeśli nie zmienia się efektywność w gałęziach a zmienia się struktura nakładów to średnia efektywność w całej gospodarce zwiększa się.Handel Zagraniczny zmienia więc strukturę nakładów inwestycyjnych.

Dokończenie efektu przemian strukturalnych.Po to inwestycje się w gospodarce aby rozbudować istniejący aparat wytwórczy.Inwestycje produkowane są nakładem a przyrost jaki powstaje w nowych obiektach jest uzyskanym efektem. Efektywność jest stosunkiem przyrostu inwestycji do nakładów inwestycyjnych.HZ w dwojaki sposób wpływa na przyrost efektywności inwestycji:

1. za pomocą przemian strukturalnych2. za pomocą efektu skali

Rolnictwo jest mniej efektywniejszą dziedziną niż przemysł. Logika długofalowego rozwoju krajów rozwiniętych polega na tym że dokonały one uprzemysłowienia polegającego na tym że zmieniano strukturę nakładów inwestycyjnych. Rolnictwo na swoich „plecach” wydźwignęło przemysł, gdyż przesunięto nakłady inwestycyjne z rolnictwa właśnie do przemysłu. To samo stało się z nakładami siły roboczej. Zastała ona przesunięta z rolnictwa do przemysłu. Kraje europejskie dokonały kolonializacji a następnie traktowały te obszary jako olbrzymie rynki zbytu. Rozwijający się przemysł zaspokajał nie tylko rynki wewnętrzne ale i zewnętrzne. Handel zagraniczny był więc siłą napędową rozwoju przemysłowego.

Efekt skali.Nie jest obojętne jaką dziedzinę chcemy aktywizować w eksporcie, bowiem efektywność poszczególnych gałęzi jest bardzo zróżnicowana, dlatego też gdy zwiększamy serię produkcji w dziedzinie bardziej efektywnej ( skalę ) tym koszt jednostkowy będziemy mieli mniejszy a efektywność będzie nam rosła.

Grają tu rolę tzw. koszty stałe.Niezależnie jak wielka jest produkcja występują pewne koszty stałe a gdy produkcja rośnie to koszty te rozkładają się na więcej jednostek produkowanych i tym samym koszt jednostkowy maleje.

r en

rn e

r3

r2

r1

i1 i2 i3

wskaźnik przyrostu

w gospodarce zamkniętej mieliśmy stopę inwestycji i1 , potem wprowadziliśmy funkcje transformacyjną i2, następnie funkcję translokacyjną i3 ( zwiększyliśmy stopę inwestycji ) i odpowiednio tym stopom odpowiadały w gospodarce wskaźniki przyrostu r1 , r2 , r3. Dalej udowodniliśmy że HZ za pomocą efektu przemian strukturalnych i skali produkcji może zwiększać efektywność ( zmienia się więc nachylenie prostej , przechodzimy z e do en ).Jeśli badamy przyrost produktu w roku końcowym w porównaniu z rokiem wcześniejszym to stwierdzamy że gospodarka jest bardziej otwarta na wymianę i pod wpływem tych dwóch efektów ( przemian strukturalnych i skali ) efektywność rośnie ( widzimy to w zmianie nachylenia prostej ), to powoduje też zwiększenie wskaźnika przyrostu produktu z r3 do rn.

Mnożnik i super mnożnik w Handlu Zagranicznym.

Wpływ handlu zagranicznego na wzrost gospodarczy byłby nie pełny gdybyśmy pominęli bariery handlu zagranicznego.Można do nich zaliczyć :

- barierę zbytu- barierę koniunkturalną- barierę przestrzenną- barierą handlową typu OPEC- barierę zadłużenia

Bariera zbytu jest najtrudniejszym problemem, gdyż wytwarzana produkcja powinna być wchłonięta przez rynek jeśli tak nie jest to produkcja traci sens. Występują tu pojęcia globalnej podaży ( ilość wytworzonej i sprzedanej produkcji przy danych cenach i czynnikach wytwórczych ) i globalnego popytu ( suma pieniędzy wydanych przez konsumentów na zakup wytworzonej produkcji przy danych cenach i dochodach ).Bariera koniunkturalna wiąże się ze zmiennością koniunktury w handlu zagranicznym która jest częścią koniunktury ogólnogospodarczej ( depresja, recesja, kryzys ).Bariera przestrzenna –wiąże się z działalnością danego kraju w przestrzeni. W procesie długofalowego rozwoju pole działalności gospodarczej rozszerza się a wolna przestrzeń jest stopniowo zagospodarowywana. Działalność gospodarcza wykracza poza granice państwa i w formie stosunków gospodarczych przenika do rozległej przestrzeni. W pokonywaniu przestrzeni dużą rolę odgrywa postęp techniczny( prędkość, ładowność, zasięg środków transportu ).

Bliskość geograficzna partnerów ułatwia wzajemną wymianę towarową a duże odległości stają się barierą tej wymiany.Bariera typu OPEC –przejawiała się dyktatem krajów naftowych przeciwko dyktatowi koncernów naftowych . Bariera zadłużenia – spłacany kredyt nieuchronnie prowadzi do zmniejszenia tempa przyrostu PKB to w tym sensie zadłużenie jawi się jako bariera HZ. Jeśli jednak w owym cyklu dodatnie oddziaływanie kredytu międzynarodowego na tempo przyrostu PKB jest równe albo większe od jego oddziaływania ujemnego to bariera ta znika.Stwierdzamy że nadmierne zadłużenie jest zjawiskiem wysoko niekorzystnym gdyż powoduje niekorzystne komplikacje ekonomiczne i społeczne.Antynomia handlu zagranicznego – polega na tym że w procesie oddziaływania na wzrost gospodarczy uruchamia on przeciwstawne siły które z jednej strony ten wzrost napędzają a z drugiej hamują . Poprzez swoje podstawowe funkcje HZ stymuluje wzrost gospodarczy ale jednocześnie wprowadza do niego określone bariery.

Wpływ HZ na wielkość dochodu narodowego rozpatrywana jest od strony :- podaży- popytu

Podaż- HZ przez dodatnie saldo obrotów handlowych z zagranicą powiększa podaż towarów dostępnych w danym okresie w kraju.Popyt – HZ umożliwia zwiększenie całkowitego zapotrzebowania ponad wielkość popytu krajowego, powiększając w ten sposób wielkość dochodu wytwarzanego.

Zależności między przyrostem dochodu narodowego a eksportem:1. jeśli wzrost dochodu narodowego jest spowodowany wzrostem popytu krajowego -

w warunkach wzrostu popytu krajowego - skierowanie na rynek krajowy części towarów wytwarzanych poprzednio za granicą spowoduje spadek eksportu.

2. jeśli przyrost produkcji globalnej nastąpi w wyniku wzrostu popytu zagranicy na dobra eksportowane przez dany kraj to wzrostowi dochodu narodowego będzie towarzyszyło powiększenie wywozu.

3. zwiększenie konkurencyjności wytwarzanych towarów - wzrostowi dochodu narodowego towarzyszy wzrost eksportu.

Mnożnik – to współczynnik określający rozmiary całkowitego wpływu jaki zmiana jednej wielkości ekonomicznej wywiera na drugą wielkość której ta pierwsza jest składnikiem.Mechanizm mnożnikowy – stosowany do wyjaśnienia ostatecznego wpływu na gospodarkę znajdującą się w stanie nie pełnego wykorzystania mocy wytwórczych, początkowego impulsu pobudzającego ją do wzrostu w gospodarce zamkniętej – impulsy takie jak inwestycje autonomiczne, przyrost wydatków z budżetu państwa, spadek podatków itp. Istota wszystkich tych czynników polega na tworzeniu dodatkowego popytu mogącego zaktywizować gospodarkę.Wielkość mnożnika – jest wprost proporcjonalna do krańcowej skłonności do konsumpcji i odwrotnie proporcjonalna do krańcowej skłonności do oszczędności. W gospodarce rynkowej istnieje bariera zbytu. Trzeba podejmować różne problemy inwestycyjne aby inwestycja była trafiona. Powinno się przeprowadzić badania rynku nie tylko wewnętrznego ale i zagranicznego.Na rynkach zagranicznych jest bardzo duża konkurencja a Światowa Organizacja Handlu skłania kraje do ograniczania różnych barier w handlu zagranicznym ( ceł, akcyzy, podatków ) i liberalizacji wymiany towarowej.Znaczna część wybudowanych inwestycji w warunkach konkurencji i niepewności dnia jutrzejszego okazuje się być nadmierna i nie pracuje. Z barku przewidywalności pojawia się nadmiar „maszyn” pozostających bez pracy.Przy bezrobociu maszyn występuje bezrobocie ludzi – czyli tzw. przymusowe bezrobocie.Zbyt utrudnia także mechanizm podziału – z jednej strony występuje prywatna własność a z drugiej pracujący którzy mają tylko siłę roboczą. Motywem działania właścicieli jest zysk. Mechanizm podziału preferuje więc właścicieli środków produkcji i ogranicza dochody pracowników.Właściciele nie są w stanie skonsumować wypracowanego przez siebie dochodu.

Popyt konsumpcyjny jest określany przez ogół ludności zdolnej do pracy. Gdyby prace pracowników rosły szybciej to i popyt byłby większy.Produkt krajowy potencjalny- to taki który mógłby powstać gdyby w pełni wykorzystano ludzi i maszyny.W Polsce jest niewykorzystanych ok. 3 mln ludzi.Jest ogromna różnica między produktem krajowym potencjalnym a realnym.Poszukuje się sposobów rozszerzenia popytu aby przekroczyć barierę zbytu.. Zadanie strategiczne to zbliżenie obu produktów.Mnożniki łączy się z tym problemem, są to narzędzia którymi dąży się do częściowej neutralizacji barier zbytu.Są dwie szkoły :

- liberałowie – którzy opowiadają się za minimalną ingerencją w życie gospodarcze ze strony Państwa ( Państwo ma być stróżem własności prywatnej)

- interwencjoniści – z teoretycznym zapleczem teorii Keynsa Bariera zbytu i koncepcja mnożnika jako instrumentu który ma służyć przezwyciężeniu tej bariery powstała z idei szkoły Keynsa.Metody interwencji są różnorodne a jedną z form interwencji jest uruchamianie inwestycji autonomicznych uruchamianych przez rząd obok inwestycji prywatnych które nie są w stanie stworzyć tyle miejsc roboczych aby ograniczyć do minimum bezrobocie. Cel to rozszerzenie popytu.Takie inwestycje:

1. stwarzają nowe miejsca pracy2. ludzie otrzymują wynagrodzenie za pracę – a ono z kolei jest wydawane na

potrzeby konsumpcyjne – i jest zgłaszany dodatkowy popyt i uruchamiana jest swoista reakcja łańcuchowa.

Jeśli pierwsi zatrudnieni zgłaszają popyt na dobra ta należy uruchomić te nieczynne maszyny i ludzi aby te dobra dostarczyć. Uruchamiany jest zatem następny popyt na pracę i maszyny i tworzy się reakcja łańcuchowa. Tych porcji zgłaszanego popytu może być kilka.

I – inwestycje I – dodatkowe inwestycje autonomiczne Y’ – dodatkowy produkt

I + I Y’

100 300

ki = Y / I = 300 / 100 = 3

C / Y = 0,8 Y’I / Y = 0,2 C / Y’

Y = C + O konsumpcja + oszczędności O = IY’ = C + I konsumpcja + inwestycjeI = Y’ - C produkt - konsumpcja

ki = Y’ / I = Y’ / Y’ - C =

Y’

Y’ 1= =

Y’ C C - 1 -

Y’ Y’ Y’

Wydano 100 jednostek inwestycji i one spowodowały trzykrotnie większy popyt.

Wynika z tego że mnożnik inwestycyjny wynosi 3 .Co oznacza że jeśli wydatkuje się na inwestycje 100 jednostek to istnieje możliwość potrojenia produkcji w tym samym roku ( przezwyciężenie bariery popytu ).Ten ułamek został przekształcony tak aby wprowadzić do niego kategorie krańcowej skłonności do konsumpcji. Jeśli dysponujemy produktem krajowym o symbolu Y , to dzieli się on na część konsumowana i inwestycyjną. W skali naszego kraju ok. 20 % przeznaczamy na inwestycje a 80 % na konsumpcję.Krańcowa skłonność do konsumpcji wynosi zatem 0,8 a krańcowa skłonność do inwestycji 0,2.Do mnożnika wprowadzamy krańcową skłonność do konsumpcji dlatego że dodatkowe płace uruchomione na podstawie uruchomienia inwestycji autonomicznych nie są w całości wydawane na konsumpcję, część z nich jest np. odkładana do banku.Np.C / Y’ = 2/3 to znaczy że 2/3 są przeznaczane na konsumpcję a 1/3 na oszczędności a potem na inwestycje.

Gdy podstawimy 2/3 pod wzór mnożnika to otrzymamy: 1 1 = = 31 - 2/3 1/3

inwestycje autonomiczne pozwalają wykreować bardzo duży popyt wiążący się z krańcową skłonnością do konsumpcji.

Ceny rynków międzynarodowych

Kategorie ceny można rozpatrywać :1. w szerokim tego sława znaczeniu2. w wąskim tego słowa znaczeniu

W wąskim chodzi o ceną na rynku towarowym . Chodzi o cenę towaru i usług. W wąskim znaczeniu cena jest pieniężnym wyrażeniem wartości towaru. Ale kategoria ceny ma taż szersze znaczenie ponieważ obok rynków towarowych są inne . Jest rynek:

1. pracy,2. kapitałowy3. walutowy

Jeżeli jest rynek pracy to na nim sprzedaje się siłę roboczą. Siła robocza jest obiektem kupna i sprzedaży.Potocznie mówi się, że obiektem kupna i sprzedaży jest praca. Z logicznego punktu widzenia nie jest to ścisłe bo praca zaczyna się dopiero wtedy kiedy się coś sprzeda. Osoba zatrudniona nie sprzedaje siebie ale swoja umiejętność, swoja pracę.Ceną siły roboczej jest płaca.Rynek kapitałowy – rynek ten dotyczy pożyczek.Ceną kapitału jest procent Rynek walutowy – obiektem kupna i sprzedaży jest waluta ( czyli pieniądz pochodzenia zagranicznego) . Ceną jest to kurs waluty.

Pojęcie ceny w szerokim tego słowa znaczeniu dotyczy tych wszystkich podstawowych ryków.

Rynek krajowy to obszar gdzie dokonywany jest akt kupna – sprzedaży, stykają się sprzedawcy i nabywcy.

Rynek międzynarodowy jest na całej kuli ziemskiej. W każdym punkcie kuli ziemskiej może być dokonana transakcja kupna sprzedaży.

Cena jest pieniężnym wyrażeniem wartości .

Co to jest wartość towaru?Jaka jest jej struktura , z czego ona się składa?Ona składa się z dwóch elementów:

1. szeroko pojmowanych kosztów2. nadwyżki nad kosztami ( zysk),

Koszty szeroko pojmowane są to :1. koszty wytwarzania , koszty produkcji takie jak płace, 2. koszt rzeczowe takie jak produkcja i koszty przedmiotów pracy , surowce, paliwa,

energia, półfabrykaty, materiały pomocnicze, amortyzacja, Towar produkuje się po to aby zaspokoił potrzeby, a więc dobra konsumpcyjne , potrzeby wytwórców .Przedłużeniem produkcji jest transportowanie.Towar musi trafić do sieci handlowej . Są dwie warstwy sieci handlowej :1. sieć handlowa,2. sieć detaliczna,

Cło ma funkcje cenotwórcze . Ubezpieczenie Rynek wewnętrzny

Na rynku wewnętrznym wartość kształtuje się spontanicznie. Na rynkach międzynarodowych kształtuje się wartość międzynarodowa .Brana tu jest pod uwagę średnia ważona . Trzeba też brać udział partnera na rynku. Wartość międzynarodowa kształtuje się pod wpływem dominującej masy towarowej . Tak pojęta wartość jako średnia ważona leży u podstawy cen .Przykład: kalkulacja cen metodą progresywną:

1. koszt wytworzenia produkcji,2. marża eksportera3. kwota transportu4. zysk dla producenta5. koszt frachtu6. cło7. ubezpieczenia drogą morską8. VAT9. prowizja dla agenta10. marżą hurtownika 11. podatek ( marża detaliczna)12. cena detaliczna13. porównanie u innego detalisty

Wartość jest podstawą ceny . Związek między kosztami a cena występuje w obrocie surowcami i masowymi towarami ( jednorodnymi) . Największą różnicę między cenną a kosztami dotyczy towarów pochodzenia przemysłowego, Duża rolę odgrywaj pozycja firmy, sezon.

Na ceny wpływają różne czynniki produkcyjne, technologiczne , organizacyjne, kulturalne. Popyt lub podaż odchylają cenę w górę lub w dół.

Ceny w handlu międzynarodowym.

Wielkość i dynamika międzynarodowych obrotów handlowych, korzyści jakie kraje odnoszą z HZ w znacznym stopniu zależą od kształtowania się cen towarów przez nie eksportowanych i importowanych.Terms of trade – to relacja zmian cen dóbr eksportowanych do zmian cen dóbr importowanych przez poszczególne kraje. Są to tzw. cenowe terms of trade. Analiza terms of trade – ma na celu określenie jak z biegiem czasu zmienia się siła nabywcza jednej grupy towarowej w stosunku do innej.

Ewolucja w czasie cenowych terms of trade kraju lub grupy krajów daje wskazówkę co do korzyści krajów prowadzących wymianę. Cenowe terms of trade danego kraju poprawia się jeśli ceny dóbr importowanych w danym okresie rosną szybciej niż ceny dóbr importowanych przez ten kraj.O korzyściach odnoszonych w wymianie międzynarodowej decydują zarówno relacje cen jak i relacje kosztów. Rzeczywiste zmiany korzyści z wymiany są lepiej odzwierciedlane przez tzw. realne lub ilościowe terms of trade ( zmiany ilości towarów – przy nie zmienionej strukturze – jakie musi eksportować kraj aby móc importować określone ilości danego zestawu towarów.

Międzynarodowe przepływy kapitałów.

Obroty w handlu zagranicznym rosną szybciej niż sam produkt. Przepływy kapitałów charakteryzują się podwójnym przyspieszeniem, rosną szybciej niż obroty HZ.W latach 1991-1999 zagraniczne inwestycje bezpośrednie średniorocznie zwiększały się o 17 % w skali roku a produkt światowy 6,5 razy.Wyróżniamy przepływy bezpośrednie i pośrednie ( przy teorii czynników produkcji – kapitał i praca ).

Formy przepływu kapitałów:1. zagraniczne inwestycje bezpośrednie2. inwestycje portfelowe

Zagraniczne inwestycje bezpośrednie- są kierowane w celu budowy nowych obiektów gospodarczych i zakupu kontrolnych pakietów akcji.Inwestycje portfelowe – nie są przeznaczone na budowę nowych obiektów i zakup pakietów. Dotyczą skupu papierów wartościowych, bonów akcji, obligacji. Ich celem jest zdobycie zysków wyższych niż w swoim kraju. Utożsamiane są z zagranicznym kapitałem spekulacyjnym.

Bliższa charakterystyka bezpośrednich inwestycji zagranicznych.1. zasilają gospodarkę długofalowo2. odbudowują gospodarkę kraju3. ich źródłem są bogate kraje w kapitał ( w latach 80-tych 80% kapitału pochodziło z

krajów bogatych )4. uruchamiają je korporacje międzynarodowe i ponadnarodowe – monopolistyczne

ugrupowania które dysponują takim potencjałem który przekracza potrzeby krajowe i trzeba go wyprowadzić poza granice kraju. Korporacje tworzą filie ( ok. 250 tys. filii ) za pomocą eksportu kapitału. Budują nowe obiekty i tworzą nowe inwestycje. W roku 1999 - 865 mld dol to bezpośrednie inwestycje zagraniczne korporacji międzynarodowych. Zatrudniają ok. 40,5 mln osób.

5. motywy przepływu kapitału:- zysk- wędrówka kapitału do taniej siły roboczej- do miejsc gdzie występują zasoby surowcowe- pokonywanie międzynarodowej przestrzeni w celach współpracy

gospodarczej- dostęp do dużego rynku- proces globalizacji – przerodzenie kapitalizmu narodowego w

międzynarodowy

Dokąd przepływa kapitał:Powinien przepływać do krajów ubogich ale tak nie jest.Tylko 37 % kapitału płynie do krajów słabo rozwiniętych a ponad 60 % do krajów wysokorozwiniętych, USA, Kanada, Europa Zach.,Japonia.W 1993 roku 12 % kapitału napłynęło do Chin. Do naszej strefy łącznie z Rosją napłynęło tylko 3,5 % inwestycji. Motywy biorców kapitału:

1. rozszerzenie źródeł wewnętrznej akumulacji kapitału

2. stworzenie dodatkowych miejsc pracy3. kraje słabo rozwinięte chciałyby uzyskać zasilenie technologiczne więc

preferowałyby bardziej tego typu inwestycje 4. inwestorzy preferują dziedziny sektora konsumpcyjnego co nie pozwala krajom

słabo rozwiniętym przezwyciężyć bariery zacofania technologicznego5. na „pustyni zacofania ekonomicznego” powstają „oazy” rozwoju – dzieje się tak

dlatego że kraje wysokorozwinięte unikają rozwoju więzi kooperacyjnej w oparciu o rozwój przedsiębiorstwa ( dostawy kooperacyjne mogłyby pobudzić rozwój technologiczny )

Inwestycje portfelowe.Obiektem zainteresowania są papiery wartościowe ( akcje, obligacje, bony skarbowe) kupowane w celu uzyskania zysku.Jest to tzw. kapitał spekulacyjny który odgrywa niezbyt przykładną rolę np.:Korea Południowa – która była zagrożona załamaniem kryzysowym na ogromną skalę – jej banki wypuściły obligacje i sprzedawały je inwestorom zagranicznym, rząd robił to samo, przedsiębiorstwa kupowały na kredyt – to wszystko spowodowało olbrzymie zadłużenie.Kraje wysoko rozwinięte nie chciały dopuścić do krachu Korei Pld. MFW dał 57 mld gol. pożyczki na spłatę długów pod zastaw majątku narodowego.Rosja – zadłużenie sięgnęło 150 mld dol . To zadłużenie narastało. Nie wypłacano nawet rent i emerytur. Aby sytuację ratować wypuszczono w 1998r. bony skarbowe na 17 mld dol dla nabywców zagranicznych (oprocentowanie nawet 100 % ). Sytuacja się poprawiła ale należało restrukturyzować zadłużenie ( Kirienko ). Miało to polegać na tym że owszem oddamy dług ale nie po roku ale np. po 10 latach z oprocentowaniem nie 100% a 8 %. Powstał skandal międzynarodowy. Primakow zastąpił go i podjął rozmowy z MFW, Klubem Paryskim i Londyńskim.Kapitał spekulacyjny napływa również masowo do Polski. Jest to związane z wysokimi stopami procentowymi . Inwestorzy zagraniczni wykupują bony skarbowe lepiej oprocentowane niż lokaty.

Przepływ kapitału zagranicznego do Polski.

Po roku 1989 kapitał zagraniczny do Polski nie napływał. Napłynęło dużo towarów pochodzenia zagranicznego.

W 1994 r. napłynęło do nas 4 mld dol kapitału zagranicznego. Czekaliśmy więc aż cztery lata.W roku 1996 napłynęło następne 4 mld dol., w roku 1997 następne 4 mld dol. Widzimy więc większe przyspieszenie. Ekspansja towarowa nasyciła rynek i inwestorzy zagraniczni uznali, że czas najwyższy aby zacząć inwestycje. Do roku 2000 dotarło do nas inwestycji na ok. 40 mld dol.W zestawieniu z innymi krajami Europy Środkowo Wschodniej do Polski trafiło najwięcej tego kapitału.W 1997r. było to ok. ¼ wydatkowanych w kraju nakładów inwestycyjnych. Dało to ok. 1/3 przyrostu produktu krajowego w porównaniu z rokiem poprzednim. Jakie kraje dominują ( rok 1999 ):18 % Niemcy, 14 % USA, potem Holandia, Włochy, Francja, Wl. Brytania, Korea.2/3 inwestycji pochodzi z krajów europejskich.

Do jakich dziedzin gospodarki napływał kapitał?Kraje potrzebujące chciałyby aby napływał on do tych dziedzin gospodarki które są kreatorami postępu technicznego ( informatyka, robotyzacja, automatyzacja) czyli do tzw. branż awangardowych gdzie wykorzystywane są nowe technologie i uruchamiane są nowe produkcje.Jednak kapitał napływał do tych dziedzin gospodarki gdzie można osiągnąć największe i najszybsze zyski.Nie napływał więc do rolnictwa i transportu kolejowego.Napływał do przemysłu a głównie do :

1. przetwórstwa artykułów spożywczych ( tytoń, piwo, alkohole)2. środków transportu samochodowego ( samochody osobowe )

3. pośrednictwa finansów ( banki i instytucje ubezpieczeniowe) – w świecie w bankach oprócz Wl. Brytanii i Irlandii dominuje kapitał narodowy , tylko ok. 20 % jest w posiadaniu kapitałów zagranicznych, natomiast w Polsce aż 70 % banków jest w posiadaniu kapitału zagranicznego.

4. handlu ( supermarkety ) – w swoich macierzystych krajach duże firmy mają zakaz tworzenia nowych supermarketów za sprawą ochrony interesów średnich handlowców, w Polsce takiego zakazu nie ma

5. budownictwa ( związanego szczególnie z rozwojem sfery bankowej i ubezpieczeniowej oraz handlowej

W Polsce w pierwszych 2 latach tj. 1991 i 1992 mieliśmy recesję. PKB zmniejszył się o 18 % i aby wrócić do poziomu wyjściowego potrzebowaliśmy aż 6 lat ( do 1996r.).W momencie wychodzenia z recesji mieliśmy tempo wzrostu ok. 6 % a obecnieok. 4 % czyli ok.. 2 razy większe niż w Europie ale aby mieć szansę na dogonienie Europy musimy mieć to tempo nie 2 a 3 razy większe.

W książce prof. Poznańskiego – wybitnego polskiego ekonomisty który wyjechał do USA tuż przed stanem wojennym w Polsce ( należy zaznaczyć że należał do grup opozycyjnych wobec elit rządzących w tamtych latach ) i tam pracuje jako profesor waszyngtońskiego uniwersytetu - pt. Wielki przekręt – jest swoista krytyka polskiej polityki ekip rządzących. Jest zwolennikiem liberalnej szkoły europejskiej.Nie jest on przeciwnikiem kapitału zagranicznego , popiera go ale mówi że jego udział powinien być w odpowiednich proporcjach. Preferuje rozwój tych dziedzin które dla rozwoju danego kraju mają decydujące znaczenie ( np. system bankowy ).Poznański zarzuca władzom naszego kraju sprzedaż majątku narodowego ( najatrakcyjniejszych przedsiębiorstw i banków ) za bezcen tj. w granicach 10 -15% jego wartości rynkowej. Jaka powinna być wycena naszego majątku? Powinna być to wycena oparta na cenach rynkowych.Majątek w PRL-u nie był dobrze wyceniony i mamy duża trudność w ustaleniu jego właściwej ceny.Poznański proponuje przyjąć wyceną stosowana w krajach zachodnich w oparciu o kapitałochłonność. W Niemczech np. na 1 markę wytworzonego produktu angażuje się 3 marki istniejącego aparatu wytwórczego. Jeśli 1 mld marek stanowi w danym okresie PKB to można powiedzieć że majątek jest 3 razy większy.Kapitałochłonność oblicza się dzieląc wartość majątku przez wartość wytworzonego produktu. Na zachodzie ta wielkość wynosi 3 (tj. 3 mld marek / na 1 mld marek = 3 ).Jeśli wiemy ile wynosi wartość naszego PKB rocznego to przenosząc koszt z zachodu nasz majątek powinien być 3 razy większy. Banków sprzedano 70 % majątku , w przemyśle ok. 40 % majątku ( Polska twierdzi że tyko ok. 30 % ale Poznański udowadnia że jest to fikcja gdyż wiele zachodniego kapitału działa za pośrednictwem podstawionych osób z Polski – polskich biznesmenów ). Jeśli wiemy jaka jest wartość całego majątku i jaki jest np. udział przemysłu w wytwarzanym produkcie czy udział sektora bankowego w wytwarzanym produkcie to łatwo jest obliczyć jaka jest wartość tych majątków sprzedana nabywcom zagranicznym. Polska broni się tym że Poznański przeszacował nasz majątek, że jest on niższy.Poznański udowadnia, że jeśli on jest mniejszy niż 3 do jednego i wynosi np. 2 do 1 a jest wytworzony w PRL-u to jest on bardziej efektywny niż na zachodzie. Jeśli na zachodzie na 1 dol trzeba zaangażować 3 dol a u nas tylko 2 to socjalizm był bardziej efektywny od kapitalizmu a przecież po to likwidowano socjalizm gdyż majątek w mim wytworzony był nie efektywny. Drugim zarzutem było to że cena jest wyrażeniem wartości a wiadomo że cenę kształtuje popyt i podaż. Ceny w różnych sezonach są różne. Jeśli nabywcy zachodni nie chcą dać w określonym czasie większej ceny to rządy polskie twierdzą że muszą sprzedać taniej. Poznański pyta więc dlaczego po tak niskiej cenie sprzedajemy zachodniemu kapitałowi a nie rodzimemu. Polacy odpowiadają że w Polsce nie ma takiej siły nabywczej.Poznański obliczył więc oszczędności które są gromadzone w bankach i gdy porównał je z ilością uzyskaną od obcokrajowców to wyszło mu że oszczędności są 2 razy większe- czyli ten argument jest błędny.Poznańskie zarzuca także zbyt duży pośpiech w sprzedaży majątku.

Dlaczego przedsiębiorstw najpierw nie włącza się do gry rynkowej żeby podreperować ich kondycję.Jednakże do Polski napłynęło ze sprzedaży ok. 40 mld dol i zasiliło budżet. Państwo mogło realizować swe cele. Sprzedano 70 % i pieniądze z tego wpłynęły. Jeśli sprzeda się wszystko to te środki pieniężne przestaną napływać a potencjał będący pod kontrolą obcego kapitału będzie odpływał gdyż ci przedstawiciele są miary ogólnoświatowej i mogą dowolnie tym kapitałem dysponować. Należy oczekiwać że wygaśnie strumień napływającego kapitału poprzez sprzedaż a strumień odpływający za granicę będzie się potęgował. Polska znajdzie się na granicy potężnego kryzysu.Poznański wytyka także ogromną korupcję w sferach władzy i przedstawicieli sprzedających w imieniu państwa. Jeśli się bowiem tanio sprzedaje to można otrzymać większą prowizję z tego tytułu.Poznański nigdy nie był komunistą i tą krytyką wcale nie broni starego systemu.Twierdzi wręcz że tak jak komuniści pod pozorem uspołecznienia gospodarki narodowej wydziedziczyli naród i przekazali majątek narodowy pod kontrolę urzędników państwowych , teraz rządy też wydziedziczają własny naród i oddają majątek pod kontrolę obcego kapitału.

Przepływ siły roboczej.

Jak wiemy dynamika przepływu kapitału jest najwyższa spośród wszystkich elementów MSG. Dynamika przepływu siły roboczej jest dużo mniejsza.Przyczyny międzynarodowych przepływów siły roboczej są związane zarówno:

1. z motywem ekonomicznym uzyskania wyższej płacy, potęgującym się bezrobociem

2. jak i z przyczynami politycznymi3. ideologicznymi4. religijnymi5. rasowymi

Przepływy czynnika pracy powodują istotne konsekwencje ekonomiczne dla kraju eksportującego jak i importującego siłę roboczą.Interes kraju eksportującego siłę roboczą:

- zwiększenie możliwości produkcyjnego wykorzystania siły roboczej dotąd bezrobotnej

- transfer części zarobków emigrantów do krajów macierzystych który powoduje poprawę bilansu płatniczego w tym kraju

- po powrocie z emigracji wykorzystanie kwalifikacji zawodowej i kapitału Stratą jest:

- utrata najbardziej przedsiębiorczej siły roboczej zwłaszcza gdy emigrują pracownicy o wysokich kwalifikacjach.

Korzyści kraju przyjmującego:- zmniejszenie luki i ograniczenia dla wzrostu gospodarczego- młoda siła robocza o dobrych kwalifikacjach

Koszty kraju przyjmującego:- przystosowanie ludzi do pracy w nowych warunkach ( kursy )- koszty adaptacyjne- wypłata zasiłków w okresie przystosowań

Decyzja o przesiedleniu jest niezwykle trudna:1. mimo że kraje proklamowały swobodny przepływ siły roboczej ( Traktat Rzymski )

to występują ogromne ograniczenia poszczególnych państw ( wizy – USA, Wl. Brytania )

2. dużą rolę odgrywają:- bariery językowe,- bariery kulturowe,- bariera uznawania posiadanych kwalifikacji za granicą,- problemy finansowe ( koszty przesiedlenia )- bariery psychologiczne ( niechęć do obcokrajowców )

W obrębie Unii rynek pracy wymaga wdrożenia szeregu przedsięwzięć dla pełnej integracji rynku:

1. zbliżenie narodowych regulacji w odniesieniu do rynku pracy2. wzajemne uznawanie dyplomów i kwalifikacji3. zapewnienie dostępu do ubezpieczeń społecznych w obrębie całej Unii4. przedsięwzięcia wspierające:- ułatwienie dostępu do tanich mieszkań i ubezpieczenia zdrowotnego

Należy zauważyć że emigracja miała swoje najsilniejsze korzenie po odkryciu Ameryki.W latach 1890 – 1914 z Europy wyemigrowało 50 mln ludziPo roku 1914 – do 1930 r. – wyemigrowało 16 mln ludzi:

- około 60 % do USA- następnie do Australii, Nowej Zelandii, Kanady, Ameryki Łacińskiej

Po roku 1945 też notujemy dużą emigrację ludności związaną z:- masowymi przesiedleniami- restrykcyjnymi przesiedleniami w ZSRR- ruchem przesiedleniowym po likwidacji kolonializmu

W roku 1987 zarejestrowano w EWG 10 mln. emigrantów.W roku 1990 w Niemczech 8% stanowili emigranci.Obecnie Unia Europejska wprowadziła 7 letni okres przejściowy dla przepływu siły roboczej z nowo przyjmowanych państw.

Specyfika Polski polega na tym że jesteśmy w okresie wyżu demograficznego. Genezy wyżu i niżu należy szukać po II wojnie światowej.Co to jest przyrost naturalny?Jest to stosunek ilości urodzin na 1000 mieszkańców do ilości zgonów na 1000 mieszkańców.W czasie II wojny światowej przyrost naturalny był minimalny. Dopiero w latach 50-tych pojawia się góra demograficzna.Te kolejne fazy cyklu będą się pojawiały aż do 2005r.Obecnie w Polsce bezrobocie sięga 3 mln ludzi.Podstawowym źródłem emigracji jest brak pracy w danym kraju. Mimo l deklaracji krajów o prawie do swobodnego poruszania się kraje członkowskie Unii chcą wprowadzić 7 letni okres przejściowy dla krajów wstępujących co jest ograniczeniem tego fundamentalnego prawa do swobodnego poruszania się.Nie wszyscy członkowie Unii są zgodni co do tego ograniczenia gdyż:

1. u nich występuje ujemny przyrost naturalny2. ich społeczeństwo starzeje się.

Pieniądz międzynarodowy.Międzynarodowe systemy walutowe.

Kurs walutowy – to cena płacona w walucie krajowej za jednostkę waluty obcej.Funkcje kursu walutowego:

1. informacyjna – jest bezpłatną informacją dla eksporterów , importerów, producentów itp. Przy podejmowaniu decyzji gospodarczych. Uczestnikom obrotu międzynarodowego kurs umożliwia ustalenie ich należności i zobowiązań zagranicznych w pieniądzu krajowym.

2. cenotwórcza – przenoszenie zagranicznych układów cen na ich układ krajowy przez możliwość porównywania cen towarów krajowych z cenami zagranicznymi.

Poziom kursu jest określany m.in. przez :1. relacje popytu do podaży walut obcych na krajowym rynku walutowym2. różnicą w poziomie cen w kraju i za granicą

Rynek walutowy – to zespół wszystkich instytucji i osób wymieniających waluty obce oraz reguł rządzących zawieraniem transakcji walutowych.Elementem rynku jest też ogół urządzeń które prowadzą do zawarcia transakcji walutowych. Uczestnikami rynku walutowego są głównie banki komercyjne oraz handel.Polityka kursu walutowego zmierza do ustalenia i zapewnienia optymalnego poziomu kursu z punktu widzenia potrzeb bilansu płatniczego i gospodarki wewnętrznej.Poziom kursu walutowego zależy od poziomu gospodarki.

Poziom kursów walutowych kształtuje się w zetknięciu się na rynku finansowym odpowiedniego popytu i podaży walut.Kurs realny – wyraża wzajemną zmianę siły nabywczej dwóch walut i odzwierciedla zmianę kursu nominalnego i poziom inflacji k krajach w których waluty są porównywalne. Wyrażamy go w postaci wskaźnika jego zmiany w stosunku do dowolnie obranego okresu bazowego.Czynniki kształtujące poziom kursu walutowego to zjawiska determinujące popyt na waluty i ich podaż a zatem strumienie walut przepływające przez rynek walutowy w wyniku różnych transakcji handlowych i finansowych:

- bilans płatniczy kraju to zestawienie tych transakcji a poziom kursu walutowego winien zapewniać równowagę płatniczą,

- import i eksport towarów i usług- wstrząsy popytowe i podażowe ( nieurodzaj, dewaluacja waluty)- różnice w poziomach inflacji pomiędzy krajami których waluty

porównujemy- inwestycje bezpośrednie - inwestycje portfelowe- oczekiwania przyszłych zmian ( poluzowanie polityki pieniężnej )

Podstawowe znaczenie poziomu kursu walutowego dla gospodarki wynika stąd że kurs walutowy określa relację poziomu cen krajowych ( a zatem także cen towarów eksportowanych) do cen dóbr zagranicznych. Poziom kursu określa wielkość strumieni importu i eksportu. Im niższy jest kurs waluty kraju tym towary zagraniczne są droższe.

Wymienialność walut – przez pełną wymienialność waluty rozumiemy możliwość wymiany danej waluty na inne waluty wymienialne bez względu na cel tej transakcji.Istnienie i stopień rozwoju rynku walutowego zależy od zakresu wymienialności waluty.

Zasady rządzące międzynarodowym systemem walutowym:1. wymienialność walut narodowych na inne waluty narodowe lub międzynarodowe :

- całkowita- cząstkowa

2. wymienialność walut narodowych i międzynarodowych na złoto ( tzn. mówimy wtedy że mamy doczynienia z walutą złotą ) , albo brak takiej wymienialności

Narzędziem służącym do wymienialności walut jest kurs walutowy.Kurs walutowy – to cena danej waluty wyrażona w walucie międzynarodowej.

Ewolucja międzynarodowych systemów walutowych.

Można wyróżnić trzy główne rodzaje międzynarodowych systemów walutowych:

system waluty złotej, system dewizowo – złoty, system wielowalutowy,

System waluty złotej był pierwszym światowym systemem walutowym. Funkcjonował w latach 1880 – 1914. Charakteryzowała go w poszczególnych krajach, będących jego uczestnikami:

swoboda cyrkulacji złota w postaci monet i kruszcu ( obok wymienialnych na złoto banknotów);

obowiązek banku centralnego kupna i sprzedaży złota po stałej cenie w walucie krajowej ( tzn. parytet);

W stosunkach zaś z zagranicą: odgrywanie przez złoto roli jedynej waluty ( pieniądza światowego), chociaż

walutą światową ( kluczową ) był funt szterling; swoboda wywozu i przywozu złota i banknotów; stałość kursów walutowych, wynikających z porównania parytetów złota w

walucie krajowej i zagranicznej ( tzw. kursów parytetowych).

System waluty złotej uległ przeobrażeniom w czasie I wojny światowej, kiedy kraje świata – z wyjątkiem Stanów Zjednoczonych – zrezygnowały z wymienialności swoich

walut na złoto. Konsekwencją tego było powstanie dwóch systemów, będących modyfikacją systemu waluty złotej, mianowicie: systemu sztabowo-złotego i systemu dewizowo-złotego. Różniły się one pieniądzem odgrywającym rolę waluty rezerwowej i sposobem wymienialności pieniądza na złoto.

System sztabowo-złoty - został przyjęty przez Anglię, Belgię, Czechosłowację, Francję i Włochy. Waluty tych krajów nosiły nazwę sztabowo-złotych, co oznaczało, że pieniądz krajowy był bezpośrednio wymienialny na złoto, ale powyżej określonej sumy stanowiącej równowartość sztaby złota. Wiązało się to z odgrywaniem przez złoto roli waluty rezerwowej.

System dewizowo-złoty - został przyjęty przez pozostałe kraje. Ich waluty zostały określone jako dewizowo-złote, a rolę walut rezerwowych grały waluty sztabowo-złote. Rozwiązanie to oznaczało pośrednią wymienialność walut dewizowo-złotych na złoto. Przy takim rozwiązaniu pieniądz krajowy nie był wymieniany przez banki centralne za złoto, lecz na waluty sztabowo-złote lub USD.

SYSTEM WALUTOWY Z BRETTON WOODS

Po załamaniu się systemów sztabowo-złotego i dewizowo-złotego, które praktycznie przetrwały do końca II wojny światowej, zostały podjęte prace nad stworzeniem nowego międzynarodowego systemu walutowego. Próby rozwiązania tego problemu podjęto jeszcze w czasie trwania II wojny światowej. Zmierzały one do zbudowania takiego systemu, który miałby zalety systemu waluty złotej ( tzn. dopuszczał wymienialność walut i stabilny kurs walutowy), a jednocześnie był pozbawiony jego wad, to jest niezależności podaży złota od popytu na ten pieniądz światowy, wynikającej z transakcji wyrównawczej w świecie.

W lipcu 1944 roku przedstawiciele 44 krajów na spotkaniu w Bretton Woods ( New Hampshire) zredagowali i podpisali statut porozumienia w sprawie Międzynarodowego Funduszu Walutowego. Opracowano nowy system walutowy w którym potwierdzono:

zasadą wzajemnej wymienialności walut rozwiązano problem wymienialności walut na złoto ( taką wyłączną walutą

wymienialną na złoto została waluta amerykańska , inne straciły bezpośrednią wymienialność )

Kurs stał się instrumentem wymiany jednej waluty na drugą. Utworzono kurs dolara amerykańskiego i określono że inne waluty mogą się wahać w stosunku do niego na +, - 1% ( gdyby działo się inaczej to rząd danego kraju zmuszony był do interwencji i za pomocą rezerw walutowych powinien kierować podażą dolara. Gdy podaż jest za mała to banki uruchamiają rezerwę aby utrzymać poziom ustalony na 35$ za uncję, gdy podaż jest za duża to banki skupują dolary i dalej cena jest w punkcie równowagi.

Dwie główne cechy artykułów porozumienia w sprawie MFW:1. Warunki i możliwości udzielania pożyczek MFW gotów był udzielać swym członkom pożyczek w walucie zagranicznej, aby

mogli oni przetrwać okresy, w których rachunek obrotów bieżących był w stanie deficytu, a rygorystyczna polityka pieniężna lub fiskalna mogłaby mieć ujemne skutki dla zatrudnienia w kraju. Ustanowiona wspólnie przez członków MFW pula złota i walut zaopatrywała Fundusz w zasoby, które mogły być użyte w tych operacjach kredytowych.

Jak funkcjonował system pożyczkowy MFW? Dla wstępującego do Funduszu nowego członka ustalono tzw. kwotę, która określała zarówno jego wkład do puli rezerw, jak i jego prawa do czerpania z zasobów MFW. Każdy członek wnosił do Funduszu pewna ilość złota, równą co do wartości jednej czwartej jego kwoty. Pozostałe trzy czwarte stanowił wkład w postaci narodowej waluty uczestnika. Członek uprawniony był do użytkowania własnej waluty w celu okresowego zakupu z zasobów Funduszu złota lub walut obcych na sumę równą wartości jego wkładu złota. Większą ilość złota lub walut obcych ( do pewnej granicy) można było również pożyczyć z zasobów Funduszu, ale tylko pod warunkiem ścisłej ( i

rosnącej) kontroli polityki makroekonomicznej dłużnika. Tego rodzaju nadzór nad polityką krajów członkowskich, które dużo pożyczają z zasobów Funduszu, nazywa się uwarunkowaniami MFW.

2. Dostosowania parytetów .Ustalony dla każdego kraju kurs wymiany mógłby ulec zmianie – dewaluacji lub rewaluacji w stosunku do dolara –tylko wówczas, gdyby MFW zgodził się z opinią, że bilans płatniczy danego kraju znajduje się w stanie „fundamentalnego niezrównoważenia „.Pojęcie „ fundamentalne niezrównoważenie” nie zostało zdefiniowane w artykułach porozumienia, ale określenie to odnosiło się do krajów doznających stałych, niepomyślnych zmian w popycie na ich produkty na rynku międzynarodowym. Bez przeprowadzenia dewaluacji kraje takie miałyby większe bezrobocie i większy deficyt na rachunku obrotów bieżących, dopóki poziom cen krajowych nie spadłby w dostatecznym stopniu, aby przywrócić równowagę wewnętrzną i zewnętrzną. Natomiast dewaluacja mogłaby równocześnie poprawić stan zatrudnienia i rachunku obrotów bieżących i tym samym pozwolić na uniknięcie długiego i bolesnego procesu dostosowawczego, w ciągu którego rezerwy międzynarodowe mogłyby się wyczerpać.

Wprowadzono zasadą że Bank Światowy będzie udzielał kredytów bankom centralnym aby mogły one utrzymać cenę $ na określonym poziomie.

Czy ta zasada właściwie funkcjonowała ? Sytuacja była bardzo zróżnicowana w poszczególnych krajach a stabilne kursy wymagały stabilności gospodarczej a tej stabilności nie było.System zakładał podobieństwo wszystkich krajów a przecież nie tylko rozwój gospodarczy był inny, także zniszczenia wojenne były zróżnicowane w krajach po II wojnie światowej.Już w 1949 roku zdewaluowano funt angielski o 30 %.Stabilne kursy były ciągle podważane i ostatecznie zostały przekreślone.

Po drugie – zapotrzebowanie na $ było ogromne. Do Europy wywieziono bardzo dużo dolarów . Aby USA nie doprowadziło do utraty całego złota to zniesiono wymianę $ na złoto.Do 1971r. była taka wymienialność a potem jej już nigdy nie odnowiono.Zniesienie zasady wymienialności miało doprowadzić do wielkiego kryzysu ale nic takiego się nie stało.Dolar także nie stracił autorytetu – Dlaczego?Sądzono że zabezpieczeniem pieniądza jest złoto. To założenie okazało się błędnym.Co jest zatem autentycznym zabezpieczeniem pieniądza.Tym zabezpieczeniem jest siła ekonomiczna kraju, masa towarowa, surowcowa, jakość , technologie i struktura.

I tak zasady z Bretoon Woods zostały wyeliminowane ale instytucje tam utworzone zostały ( Międzynarodowy Fundusz Walutowy, Bank Światowy, Bank Odbudowy i Rozwoju.)W innych warunkach zmieniły role i funkcje i dalej funkcjonują.

Wczesna wymienialność dolara amerykańskiego, wraz ze specjalną pozycją tego kraju w systemie z Bretton Woods, uczyniła dolara kluczową walutą w świecie powojennym. Ponieważ dolary można swobodnie wymieniać, znaczna część handlu międzynarodowego fakturowana była w dolarach i zarówno importerzy, jak i eksporterzy bilansowali transakcje w dolarach. W rezultacie dolar stał się pieniądzem międzynarodowym – uniwersalnym środkiem wymiany, jednostką rozliczeniową i środkiem gromadzenia wartości. Potęga gospodarki amerykańskiej w porównaniu ze zdewastowanymi gospodarkami Europy i Japonii także przyczyniła się do dominacji dolara; dolary były atrakcyjne, ponieważ mogły być użyte do nabycia bardzo potrzebnych produktów i usług, których mogły dostarczyć tylko Stany Zjednoczone. Naturalnie, również banki centralne uważały za korzystne utrzymywanie swych rezerw międzynarodowych w postaci przynoszących procenty aktywów dolarowych.

PRZYCZYNY ROZPADU SYSTEMU Z BRETTON WOODS

Ogólną przyczyną rozpadu systemu z Bretton Woods były tkwiące w nim cechy prowadzące do zachwiania międzynarodowej równowagi płatniczej:

- monowalutowość,- brak elastyczności w przywracaniu zewnętrznej równowagi płatniczej,- wysoki stopień międzynarodowej mobilności pieniądza i kapitałów

krótkoterminowych.

Cecha monowalutowości związana była z rolą dolara USA jako waluty kluczowej systemu oraz waluty rezerwowej.W taki sposób dolar pozbawiał władze monetarne Stanów Zjednoczonych możliwości prowadzenia własnej polityki kursowej, gdyż to inne kraje ustalały kursy centralne swoich walut w stosunku do dolara.W konsekwencji narastał deficyt bilansu płatniczego US.

Brak elastyczności w przywracaniu zewnętrznej równowagi płatniczej był związany z systemem stałego kursu walutowego obowiązującego na mocy porozumienia z Bretton Woods. Utrzymywanie stałego kursu walutowego w dłuższym okresie czasu prowadziło do powstawania nadwyżek płatniczych bądź deficytów płatniczych wielu krajów.

Zwiększenie mobilności pieniądza związane jest z wymienialnością walut połączoną z rozwiniętymi międzynarodowymi rynkami walutowymi i pieniężnymi. Przepływy międzynarodowe depozytów a’vista i operacje eurowalutowe doprowadziły do stanu gdzie rozmiar rezerw walutowych poszczególnych krajów w coraz większym stopniu uzależniony był od spekulacyjnych ruchów kapitałów krótkoterminowych.

Bezpośrednim następstwem rozpadu systemu z Bretton Woods było odejście od kursów stałych i wprowadzenie przez większość krajów ograniczonych kursów płynnych.Proces ten przekształcił się w działania dające podstawy nowego międzynarodowego systemy walutowego, zapoczątkowane w 1972r. w ramach prac MFW przez tzw. Komitet Dwudziestu (w 1974r. powołano Radę Gubernatorów) a zakończone propozycją reformy systemu walutowego w ramach tzw. porozumień jamajskich ( 1976 i 1978r. ).Na mocy porozumień jamajskich:

1. zniesiono oficjalnie stałe kursy walutowe ( sztywne kursy walutowe )2. kraje zyskały swobodę wyboru reguł kursowych ( kreowanie rynków zmiennych

kursów walutowych), lecz została narzucona konieczność prowadzenia polityki kursowej zgodnie z celami MFW, którego upoważniono do nadzorowania zgodności reguł wybranych przez poszczególne kraje.

3. przyjęto również zasadę ,że wybrane reguły kursowe ( noszące również nazwę systemu kursowego danego kraju ) powinny być przestrzegane a ich zmiany muszą być poddane notyfikacji MFW

4. zniesiono zasadę ustalania parytetu walut w złocie5. kraje powinny się powstrzymać od manipulowania kursem w celu osiągania

korzyści.Głównym składnikiem rezerw walutowych uczyniono specjalne prawa ciągnienia ( SDR ).

Przyjęto jako regułę kursy płynne:- radykalna płynność bez interwencji- kierowany kurs płynny- kierowany centralnie płynny kurs

Dopuszczono możliwość interwencji za pomocą rezerw ale w przypadkach destabilizacji rynku albo haosu.

SDR- specjalne prawa ciągnienia.

Począwszy od roku 1970 uruchomiono okresową kreację SDR, tj. pieniądza międzynarodowego tworzonego przez MFW, mającego charakter pieniądza fiducjarnego ( tzn. nie wymagającego żadnego pokrycia), a jednocześnie cieszącego się zaufaniem krajów członkowskich i pełniącego podstawowe funkcje pieniądza międzynarodowego.

Współcześnie SDR na coraz większą skalę pełnią podstawowe funkcje pieniądza międzynarodowego, tj. miernika wartości, środka płatniczego oraz środka tezauryzacji. Dzieje się tak, mimo że zmieniają się zasady ich kreacji i wykorzystywania. Są one jednak nadal konsekwentnie podporządkowywane regułom funkcjonowania MFW. Chociaż zmienia się m.in. bieżąca wartość SDR, to przepisy regulujące funkcjonowanie MFW nadal stanowią , że cała ewidencja jest prowadzona w SDR.

Jak były tworzone SDR.Każdy kraj w Banku Światowym tworzył rachunek w SDR.Część swojej waluty wpłacał rokrocznie do banku a ona była przeliczana wg kursy na SDR. Minimum przekazywanej kwoty to 3 wielkości rocznej składki . Jest to zasada obowiązkowa. SDR obsługują część wymiany międzynarodowej. Z tego rachunku możemy opłacać nasze transakcje zagraniczne.

Kraje członkowskie korzystają z zasobów MFW przez wykorzystywanie tzw. praw ciągnienia. Polega to na kupieniu od MFW dewiz za własny pieniądz narodowy. Prawo do zakupu walut obcych zależy od wielkości wniesionych kwot przez dane kraje członkowskie MFW.

ISTOTA, ZADANIA I FUNKCJE MIĘDZYNARODOWEGO FUNDUSZU WALUTOWEGO

Został utworzony równocześnie z Międzynarodowym Bankiem Odbudowy i Rozwoju ( zwany Bankiem Światowym) na konferencji w Bretton Woods, która odbyła się w dniach 1-22 lipca 1944 roku. MFW zaczął funkcjonować z dniem 1 marca 1947 roku.

Liczba państw założycielskich MFW wynosiła 44 ( w tym Polska). Polska wystąpiła jednak z MFW 14 marca 1950 roku. Oprócz Polski z MFW wystąpiły jeszcze: Czechosłowacja w 1954 roku oraz Kuba w roku 1964. Ponownie Polska przystąpiła do MFW 12 czerwca 1986 roku.

Międzynarodowy Fundusz Walutowy należy do instytucji, która ma ogromne znaczenie funkcjonowania międzynarodowego systemu walutowego, a za jego pośrednictwem – całej gospodarki światowej poprzez:

tworzenie warunków niezbędnych do stabilizacji finansowej i gospodarczej krajów członkowskich,

utrzymanie względnej stabilności walut, tworzenie ram ułatwiających wymianę dóbr, usług i kapitału między krajami

członkowskimi, wspieranie wzrostu gospodarczego.

MFW pełni następujące funkcje: regulacyjną, polegającą na ustanowieniu międzynarodowych norm i wzorców

działania w sferze międzynarodowych stosunków finansowych, kredytową, która polega na dostarczeniu krajom członkowskim dodatkowych

środków finansowych, konsultacyjną, oznaczającą stworzenie krajom członkowskim miejsca konsultacji i

wymiany: doświadczeń oraz doradztwa gospodarczego,

kontrolną, polegającą na nadzorowaniu przez MFW uzgodnionych programów dostosowawczych i wykorzystania kredytów zgodnie z ustalonymi wcześniej celami.

W bieżącej działalności MFW najważniejsza jest funkcja kredytowa, która polega na dostarczaniu państwom członkowskim w pierwszej kolejności środków na likwidowanie deficytu bilansów płatniczych, a w dalszej – na finansowanie programów stabilizacji gospodarki i bilansu płatniczego.

Pod względem proceduralnym i warunków, jakie trzeba spełniać, system przyznawania kredytów jest skomplikowany, gdyż zależy to od oceny kondycji

ekonomicznej kraju, który się o nie zwraca. Generalnie stosuje się dwa podstawowe mechanizmy kredytowania związane z różnym stopniem uwarunkowania.

1. zwyczajna promesa kredytowa ( Stand-by Arragement), tj., obejmująca okres 1-2 lat i wynosząca 125-200 kwoty udziałowej. Jej utrzymanie wymaga uzasadnienia w formie listu intencyjnego zawierającego program sanacji gospodarki i przywrócenia równowagi bilansu płatniczego.

2. wydłużona promesa kredytowa (Extended Arrangements) obejmująca okres 3-4 lat w trakcie których państwo o nią starające musi przedstawić program działań dostosowawczych w polityce ekonomicznej zgodnie z zaleceniami MFW.Ponadto oferowane są stałe i czasowe udogodnienia kredytowe, zwłaszcza dla

krajów rozwijających się, które razem wzięte mogą kilkakrotnie przekraczać wkład członkowski. Należy podkreślić, że kredyty MFW ze względu na niższe oprocentowanie i dłuższy okres karencji spłat są znacznie korzystniejsze niż te zaciągane w bankach prywatnych na międzynarodowym rynku finansowym.Podstawowym rodzajem kredytów udzielanych przez MFW krajom członkowskim są kredyty udzielane w ramach tzw. transz, czyli limitów kredytowych, których łączna wartość uzależniona jest od kwot wniesionych przez kraje członkowskie.

Środki finansowe na kredyty MFW pochodzą z :- wpłat krajów członkowskich ( 25% w walucie wymienialnej, a 75% w walucie

krajowej), - emisji własnego pieniądza pod nazwą SDR (Special Drawing Rights), - dochodów z lokat oraz pożyczek na międzynarodowym rynku finansowym.

Na zasoby własne składają się: zmieniane okresowo kwoty udziałowe krajów członkowskich, udzielane z

uwzględnieniem liczby tych krajów oraz ich potencjału gospodarczego.Zgodnie z obowiązującymi zasadami MFW przeprowadza okresowe podwyżki kwot udziałowych, z reguły co 5 lat.

Oprócz kwot udziałowych krajów członkowskich w skład zasobów własnych MFW wchodzą również :

środki z odkupu walut, środki z operacji wspomagających budżety krajów członkowskich , oprocentowanie lokat, a przede wszystkim –specjalne prawa ciągnienia ( SDR) .

Najważniejszą jednak rolę odgrywają wkłady państw członkowskich, które ustalone są zgodnie z potencjałem gospodarczym państwa, a których wielkość warunkuje skalę otrzymanej pomocy kredytowej oraz – co jest równie ważne – wpływ na podejmowanie decyzji (system głosów ważonych). Oznacza to, że im więcej kraj wnosi wkładu, tym większe ma możliwości decydowania w MFW.

W styczniu 1999 r. państwa członkowskie MFW podjęły decyzję o podniesieniu całej kwoty udziałowej do sumy 297mld USD. Największy wkład wnoszą USA – około 52 mld USD, co daje temu państwu 17,5% głosów, następnie w kolejności są: Japonia-6,3% głosów, Niemcy- 6,14% głosów, Anglia 5,11% głosów, Polska decyduje w MFW –0,68% głosami.

Oprócz działalności kredytowej ważnym zadaniem MFW jest podejmowanie działań na rzecz wprowadzania wymienialności walut wszystkich państw członkowskich przez ustalanie warunków wymienialności oraz stałe konsultacje. Władze funduszy uznają bowiem, że zniesienie wszelkich ograniczeń dewizowych w wymianie walut krajowych na inne przyczyni się do przyspieszenia obrotu międzynarodowego i zwiększenia korzyści z wymiany międzynarodowej. W maju 1996 r. 115 państw członkowskich MFW podjęło zobowiązanie o wprowadzeniu pełnej wymienialności ich walut w ciągu najbliższych kilku lat.

Z punktu widzenia gospodarki światowej bardzo ważna jest funkcja regulacyjno-konsultacyjna MFW, która polega na inspirowaniu i nadzorowaniu programów dostosowawczych w krajach przeżywających trudności ekonomiczne. W tym wypadku Fundusz występuje w roli quasi-rządu ponadnarodowego, którego wytyczne są wiążące dla państw członkowskich realizujących programy dostosowawcze.

Tego rodzaju programy MFW mają na celu przywrócenie w krótkim czasie równowagi wewnętrznej i zewnętrznej za pomocą drastycznych środków polityki deflacyjnej ( obniżenia podaży pieniądza, zmniejszenia płac, ograniczenia deficytu budżetowego), promocję eksportu, restrukturyzację gospodarki przez likwidację nierentownych przedsiębiorstw.

Aby osiągnąć cele zapisane w statucie MFW, kraje członkowskie współpracują z MFW oraz między sobą. Przede wszystkim są one zobowiązane do :

kierowania swoją polityką gospodarczą i finansową w taki sposób, aby utworzony został zrównoważony wzrost gospodarczy,

popierania stabilizacji gospodarczej poprzez zapewnienie uporządkowanych warunków gospodarczych i finansowych ,

unikania manipulacji kursem walutowym lub wykorzystywania międzynarodowego systemu walutowego do osiągania nieuzasadnionych korzyści w stosunku do innych krajów,

stosowania polityki kursu walutowego zgodnie z zasadami określonymi w statucie MFW.

Każdy kraj członkowski ma całkowitą swobodę ustalania reguł kursowych dla swojej waluty.Międzynarodowy Fundusz Walutowy jednak, zgodnie ze statutem, sprawuje ścisły nadzór nad polityką kursową krajów członkowskich.

MFW sprawuje nadzór nad polityką kursową krajów członkowskich w dwojaki sposób: po pierwsze , analizuje on regularnie politykę gospodarczą każdego kraju

członkowskiego na tle innych krajów i w powiązaniu z rozwojem gospodarczym w innych krajach.

po drugie, odbywa regularnie dyskusje na temat sytuacji gospodarczej w świecie. Pozwala mu to ocenić politykę gospodarczą i walutową krajów członkowskich oraz analizować rozwój gospodarki światowej.

Od początku istnienia MFW jego organem uchwałodawczym i zarządzającym jest Rada Gubernatorów, która składa się z gubernatorów i ich zastępców z poszczególnych krajów członkowskich ( najczęściej funkcje te pełnią odpowiednio minister finansów i prezes banku centralnego). Rada Gubernatorów, która zbiera się zazwyczaj raz do roku, decyduje o sprawach kluczowych dla działalności MFW ( takich, jak przyjmowanie nowych krajów członkowskich, ustalanie kwot udziałowych we wkładach oraz zmian ich wielkości i struktury, zatwierdzanie rocznych sprawozdań z działalności, ustalanie zasad podziału zysku i jego rozdysponowania).

Strategicznym i długofalowym celem MFW jest rozwój i utrzymanie sprawnego międzynarodowego systemu walutowo-finansowego jako podstawowego warunku stymulowania handlu światowego.

Przewidziane w związku z tym, w statucie w art.1 zadania są następujące: popieranie międzynarodowej współpracy walutowej, popieranie stabilnych kursów walutowych i przeciwdziałanie dewaluacji walut

jako środka rywalizacji handlowej, ustanowienie wielostronnego systemu rozliczeń i eliminowanie ograniczeń

walutowych- czyli podejmowanie działań na rzecz wprowadzenia pełnej wymienialności i wszystkich walut,

pomoc państwom członkowskim w przywracaniu równowagi bilansu płatniczego przez udostępnienie im krótko- i średnioterminowych kredytów.

Europejski System Walutowy.Kiedy w Europie Zachodnie zdano sobie sprawę że w celu przywrócenia wymienialności walut oraz uwielostronnienia rozliczeń międzynarodowych niezbędne jest stworzenie skutecznego systemu, powołano w 1950r. Europejską Unię Płatniczą która funkcjonowała do 1958r.

Istota jej działania sprowadzała się do przydzielania poprzez nadzorujący jej działalność Bank Rozrachunków Międzynarodowych każdemu z 15 krajów zachodnioeuropejskich rachunków w jednostce rozliczeniowej o parytecie równym dolarowi USA. Na takim rachunku kraj mógł się zadłużać lub gromadzić należności ale tylko do określonej kwoty. Jednym słowem kraj zadłużony mógł korzystać z kredytu Unii do określonej kwoty a kraj „nadwyżkowy” był zobowiązany do udzielenia Unii też do wysokości przyznanej mu kwoty. Kraje te rozliczały się wyłącznie z Unią.Działalność Unii była pożyteczna i w 1958r. w ważniejszych krajach członkowskich przywrócono pełną wymienialność walut.W 1978r. powołano Europejski System walutowy który składał się z 3 elementów:

- europejskiej jednostki walutowej,- mechanizmu kursów walutowych,- systemu kredytowego.

Najważniejszą część systemu stanowi jednostka walutowa ECU a następnie nazwana EURO.Pełni ona 4 funkcje:

- jest wskaźnikiem kształtowania się kursów walut narodowych- stanowi podstawę określania tzw. wskaźnika rozbieżności- pełni funkcję środka płatniczego w rozliczeniach między bankami centralnymi

krajów członkowskich Unii- jest składnikiem rezerw walutowych krajów członkowskich.

Pełni przede wszystkim funkcję środka płatniczego w rozliczeniach między bankami centralnymi krajów członkowskich .W sytuacjach kryzysowych można w każdym momencie skorzystać z pomocy systemu kredytowego nastawionego na udzielanie pomocy krajom członkowskim w finansowaniu interwencji walutowych oraz pokrywaniu deficytu bilansów płatniczych. Można uzyskać kredyty krótko-, średnio i długoterminowe.Kraje europejskie wprowadziły zasadę sztywnych kursów z odchyleniami najpierw +,- 2,5%, potem podwyższono do +,- 15%. Niemcy i Holandia nadal stosują odchylenia +,- 2,5%.

Bilans handlowy i płatniczy.Bilans płatniczy to zestawienie transakcji gospodarczych zrealizowanych z różnych tytułów w ciągu 1 roku kalendarzowego między krajowymi a zagranicznymi jednostkami gospodarczymi.Jednostki gospodarcze to nie tylko przedsiębiorstwa gałęzi gospodarki, banki, instytucje finansowe ale też osoby fizyczne uczestniczące w przepływach materialnych lub finansowych między krajem a zagranicą.W bilansie handlowym ujmowane są tylko transakcje zagraniczne związane z wymianą towarów i usług.Mamy dwie grupy transakcji:

1. odpłatne - sprzedaż i zakup towarów i usług w zamian za zapłatę- zamiana towarów i usług na inne ( barter)- zamiana jednego waloru finansowego na inny ( papiery wartościowe )

2. nieodpłatne- otrzymywanie lub dostarczanie towarów i usług bez ekwiwalentu

pieniężnego lub rzeczowego ( dary )- otrzymywanie lub przekazywanie walorów finansowych ( darowizny )

Każda transakcja jest zapisywana w bilansie płatniczym dwukrotnie:- raz po stronie „winien” – zwiększenie składników majątku- drugi raz po stronie „ma” – zmniejszenie składników majątku

Każde zwiększenie rzeczowych czy finansowych składników majątku ma odpowiednik w zmniejszeniu innego składnika majątku lub wzroście zobowiązań.Import towarów ( wzrost aktywów ) to zmniejszenie rezerw dewizowych ( zmniejszenie aktywów jeśli płacimy natychmiast ) lub wzrost zobowiązań ( wzrost pasywów ) przy zakupie na kredyt.Takie zapisywanie pozwala na to że formalnie rzecz biorąc bilans płatniczy jest zawsze zrównoważony.

W sensie ekonomicznym nie zawsze to jednak oznacza równowagę.Kształtowanie bilansu płatniczego:

1. źródła informacji – informacje z GUS na podstawie zestawień eksportu i importu, oraz informacje bankowe o przepływie pieniężnym ( te informacje są różne albowiem nie zawsze zapłata za towar czy usługę jest natychmiastowa – dlatego bilans płatniczy sporządzany jest na bazie płatności i obejmuje efektywne wpłaty i wypłaty dewizowe oraz operacje kredytowe )

2. sprawa cen towarów i usług w obrotach zagranicznych –zgodnie ze wskazówkami MFW transakcje eksportowe w bilansach powinny być ujmowane w cenach fob ( obejmują one wartość towarów i koszty przesyłki do granicy – lub burty statku)- a więc koszty ponoszone w kraju eksportera bez kosztów poza granicami kraju, transakcje importowe powinny być ujmowane w cenach cif ( obejmują one wartość towarów powiększoną o koszty ubezpieczenia i koszty transportu ponoszone za granicą). Niekiedy kontrakty handlowe burzą te zasady i np. koszty ubezpieczenia i transportu do siedziby importera pokrywa eksporter który nie wylicza ich w fakturze oddzielnie lecz dolicza do ceny.

3. waluta ewidencjonowania obrotów w bilansach płatniczych – w zasadzie bilans powinien być ujmowany w walucie danego kraju . Art. 12 prawa dewizowego nakazuje zawieranie umów i dokonywanie płatności w walutach wymienialnych a Polska waluta nie jest jeszcze walutą międzynarodowych kontraktów stąd też bankowe rozliczenia i umowy kredytowe nie opiewają na złote. Są one realizowane w różnych walutach wymienialnych i trzeba je przeliczać na jedną walutę wybraną do celów ewidencyjnych – w Polsce jest to dolar amerykański.

4. zakres podmiotowy transakcji – w transakcjach z różnymi krajami obowiązują rózne systemy rozliczania zagranicznych płatności. Najbardziej rozpowszechnionym jest system rozliczeń wolnodewizowych ( rozliczenia w walutach swobodnie wymienialnych ). Przy tym systemie można pokrywać deficyt obrotów z jednymi krajami nadwyżką uzyskaną z innymi. Jednak niektóre państwa z uwagi na brak swobodnie wymienialnej waluty narzucają swoim partnerom wymianę barterową. I tu zachodzi konieczność sporządzenia oddzielnych bilansów płatniczych dla każdego systemu płatności.

Struktura bilansu w układzie pionowym:1. strona lewa – przychody2. strona prawa – rozchody

Struktura bilansu w układzie poziomym:- obroty bieżące- obroty kapitałowe ( finansowe )- rezerwy dewizowe państwa.

Obroty bieżące:- wpływu z eksportu i wypłaty za import ( saldo +, - )- wpływy z usług i wypłaty za usługi ( tranzytowe , telekomunikacyjne)- dochody majątkowe ( dywidendy i zyski )- odsetki związane z kredytami - transfery ( renty, emerytury otrzymywane z zagranicy i wypłacane za granicę,

dary materialne )Obroty kapitałowe i finansowe:

- inwestycje portfelowe- inwestycje bezpośrednie- długoterminowe kredyty otrzymywane i udzielane- krótkoterminowe kredyty udzielone i otrzymane- kredyty z MFW otrzymane i spłacone- saldo błędów i opuszczeń- wyjątkowe finansowanie ( rozmowy z Klubem Londyńskim i Paryskim gdzie są

zarejestrowani nasi wierzyciele i wyniki starań o umorzenie zadłużenia zagranicznego i jego oprocentowania )

- zmiany rewaloryzacyjne ( odnosi się to do daty z którą przelicza się na dolara USA )

Rezerwy dewizowe państwa

Jak sprawdzić czy bilans jest zrównoważony?

Trzeba podzielić te transakcje na 2 grupy:1. transakcje autonomiczne ( podstawowe )2. transakcje przystosowawcze ( wyrównawcze )

autonomiczne – dokonywane z pobudek ekonomicznych a więc będą to:- transakcje handlowe eksportowe i importowe,- związane z nimi płatności natychmiastowe i odroczone, - obroty kapitałowe w postaci inwestycji bezpośrednich i portfelowych,- lokaty bankowe, - transfery zarobków

przystosowawcze – to te które są podejmowane dla pokrycie deficytów czy lokowania nadwyżek powstających jako saldo wszystkich operacji autonomicznych. Do takich operacji zaliczymy więc:

- wykorzystywanie kredytów dla sfinansowania płatności za import,- korzystanie z bezzwrotnej pomocy zagranicznej,- sprzedaż złota monetarnego przez bank centralny

Zdaniem Meade ekonomiczny deficyt bilansy płatniczego występuje wtedy gdy saldo transakcji autonomicznych jest ujemne i dla pokrycia tego salda muszą być podejmowane transakcje przystosowawcze.W praktyce dla określenia ekonomicznych sald bilansów płatniczych stosuje się podział na transakcje podstawowe i wyrównawcze.Podstawowe:

- wszystkie wpływy i wydatki objęte rachunkiem obrotów bieżących ( część A bilansu płatniczego )

- oraz z rachunku obrotów kapitałowych i finansowych ( część B ) inwestycje bezpośrednie i kapitałowe,

- saldo długoterminowych udzielonych i otrzymanych kredytów.Wyrównawcze:

- saldo krótkoterminowych udzielonych i otrzymanych kredytów,- pozostałych operacji krótkoterminowych kapitałem, - saldo błędów i opuszczeń, - zmiany rewaloryzacyjne, - zmiany rezerw oficjalnych

W tej konwencji ekonomicznym deficytem bilansu płatniczego określa się ujemne saldo transakcji podstawowych .Równowaga rzeczywista bilansu – gdy należności i zobowiązania handlowe podejmowane są bez ograniczeń, nie towarzyszy im utrzymująca się przez dłuższy czas nadwyżka ani deficyt należności i zobowiązań.Równowaga pozorna – gdy równowaga transakcji autonomicznych jest osiągana wskutek restrykcyjnej polityki handlowej lub dewizowej.Bilans płatniczy jest zrównoważony gdy nie występują transakcje wyrównawcze których celem jest zrównoważenie bilansy płatniczego.Przyczyny nierównowagi bilansu płatniczego w krótkim okresie:

- wielkość produktu krajowego brutto ( PKB )- terms of trade- kurs walutowy

Wzrost PKB powoduje zazwyczaj pogorszenie salda bilansu handlowego a jego obniżka – poprawę. Poprawa cenowych terms of trade sprzyja poprawie salda bilansu handlowego a pogorszenie, przeciwnie. Zmiana poziomu kursu walutowego – dewaluacja waluty krajowej względem zagranicznej sprzyja wzrostowi eksportu i zmniejszenie importu i prowadzi do poprawy bilansu handlowego. W sytuacji odwrotnej ( rewaluacja ) pogarsza się saldo bilansu handlowego.Czynniki kształtujące równowagę bilansu płatniczego w krótkim okresie:

mechanizm cenowy mechanizm dochodowy – ( zmiana wydatków, dochodów oraz obrotów

handlowych z zagranicą ) mechanizm kursowy – obniżenie poziomu kursu waluty krajowej mechanizm stopy procentowej – bank może kierować obiegiem pieniądza

gotówkowego i bezgotówkowego w kraju Czynniki kształtujące równowagę bilansu płatniczego w długim okresie:

stopa wzrostu gospodarczego czynniki wewnętrzne i zewnętrzne decydujące o tym wzroście

Czynniki wewnętrzne ( od strony popytu ): stopa wzrostu gospodarczego ( określa rozmiar i dynamikę wzrostu dochodów i

zmiany struktury popytu ) stopa oszczędzania:

o determinuje wielkość i dynamikę popytu o od jej wielkości zależy wartość inwestycji oraz efektów mnożnikowych w

tym supermnożnika3 podstawowe czynniki wzrostu :

inwestycje wydatki budżetowe eksport sposób finansowania inwestycji krajowych- zachowanie proporcji ( oszczędności

krajowe kapitał zagraniczny )Czynniki wewnętrzne od strony podaży :

relacja między stopą wzrostu produkcji na eksport a stopą wzrostu produkcji na rynek wewnętrzny

relacja pomiędzy stopą wzrostu produkcji konkurującej z importem a stopą wzrostu produkcji kierowanej na rynek wewnętrzny

zmiany udziału importowanych surowców i półfabrykatów w produkcji globalnej

Główne wewnętrzne i zewnętrzne czynniki kształtujące równowagę bilansu płatniczego w długim okresie czasu:

1. zmiany poziomu cen krajowych w stosunku do cen zagranicznych – niższe tempo wzrostu cen krajowych niż tempo wzrostu cen zagranicznych sprzyja poprawie konkurencyjności typu cenowego

2. zmiany poziomu realnego kursu walutowego w stosunku do tendencji inflacyjnych w świecie – wzrost poziomu realnego kursu walutowego utrudnia rozwój eksportu towarów i usług ale sprzyja napływowi kapitału zagranicznego i odwrotnie

3. zmiany poziomu i struktury konkurencyjności danego kraju w skali międzynarodowej przy uwzględnieniu skutków postępu technicznego i tendencji rozwojowych popytu światowego – wzrost poziomu struktury międzynarodowej konkurencyjności wpływa na poprawę sytuacji w bilansie płatniczym i odwrotnie

Środki mające wpływ na zewnętrzną równowagę bilansu płatniczego:1. system i polityka monetarna2. system i polityka fiskalna3. system i polityka dochodowa4. system kształtowania cen i polityka cenowa5. warunki konkurencyjności6. środki administracyjno- prawne

Zagraniczna polityka ekonomiczna.Pojęcie, cele, rodzaje, narzędzia.

Przez zagraniczną politykę handlową rozumiemy działalność państwa w zakresie obrotu zagranicznego – a ściślej, jest to kształtowanie przez państwo obrotów towarowych z zagranicą. W przeszłości gdy obroty towarowe były jedyną formą powiązań gospodarczych oddziaływanie państwa koncentrowało się wyłącznie na tych obrotach. Jest ona zawsze bardzo ściśle związana z ogólną polityką ekonomiczną danego państwa. Środki polityki ekonomicznej stosowane w zasadzie wyłącznie dla osiągnięcia skutków zewnętrznych mają zawsze skutki wewnętrzne i odwrotnie.Przez zagraniczną politykę ekonomiczna rozumiemy świadome oddziaływanie państwa na stosunki gospodarcze z zagranicą. Przedmiotem oddziaływania jest obrót towarowy i usługowy z zagranicą oraz przepływ czynników produkcji- pracy, kapitałów zasobów i technologii.

Część zagranicznej polityki ekonomicznej jest polityką handlową. Zagraniczna polityka handlowa jest protoplastą zagranicznej polityki ekonomicznej.

Cele – to wybór przez państwo określonych priorytetów w stosunkach gospodarczych z zagranicą,Mogą być cele ilościowe , jakościowe lub o różnym horyzoncie czasowym.Ilościowe :

- pożądane rozmiary handlu zagranicznego- pożądane saldo bilansu handlowego- zagwarantowanie dostaw surowców i energii - osiągnięcie określonej wielkości inwestycji bezpośrednich zagranicznych bądź

własnych.Jakościowe:

- poprawa terms of trade w handlu zagranicznym- wzrost wydajności pracy przez wydłużenie serii produkcji- podniesienie poziomu technicznego- zmiany strukturalne w gospodarce.

W okresie krótkim ( do 1 roku ):- poprawa terms of trade - zwiększenie eksportu- ograniczenie importu

W okresie średnim ( 1 – 5 lat ):- efektywność gospodarowania poprzez zwiększenie serii produkcji- podniesienie poziomu technicznego- zwiększenie inwestycji kapitałów własnych za granicą lub obcych

W okresie długim ( powyżej 5 lat ) :- zmiany strukturalne w gospodarce- poprawa salda bilansu płatniczego- zmiana miejsca w międzynarodowym podziale pracy

Cele zagranicznej polityki ekonomicznej są ze sobą powiązane na zasadzie sprzężenia zwrotnego.Cele krótkookresowe często się zmieniają, muszą być bowiem wzajemnie harmonizowane.Cele długookresowe muszą być zgodne ze sobą i powinny być stałe w okresach długich.Rodzaje zagranicznej polityki ekonomicznej:Polityka autonomiczna – zmierza do osiągania określonych celów wewnętrznych czy zewnętrznych przy pomocy autonomicznych posunięć państwa tzn. bez uzgadniania podejmowanych środków z innymi krajami.Polityka umowna inaczej konwencyjna - zmierza do osiągania określonych celów w drodze umów międzynarodowychObie polityki wiążą się zazwyczaj ściśle ze sobą. Określone działania w zakresie polityki autonomicznej podejmowane przez poszczególne kraje ( np. automatycznie podwyższane cła lub wprowadzone ograniczenia importowe ) mogą stanowić podstawę dla przyszłej międzypaństwowej umowy gospodarczej, mającej na celu złagodzenie skutków tego rodzaju autonomicznych posunięć.Często negocjacje są poprzedzone tzw. retorsjami tj. działaniami odwetowymi ze strony kraju dotkniętego posunięciami autonomicznymi kraju pierwszego.Zawarta umowa może łagodzić następstwa posunięć autonomicznych i godzić interesy stron.Analogicznie umowa międzynarodowa wielostronna wymaga wprowadzenia w życie odpowiednich działań wewnętrznych. Polityka wolnego handlu – występuje wtedy gdy polityka ekonomiczna jest podporządkowana doktrynie liberalizmu gospodarczego.Liberalizm tkwi korzeniami w klasycznej teorii wolnego handlu i wolnego rynku i założeniu iż automatycznie likwidują one dysproporcje gospodarcze zapewniając pełne wykorzystanie czynników produkcji i równowagę gospodarcza.Interwencjonizm państwowy jest zbędny lub wręcz szkodliwy. Rola państwa ogranicza się do kreowania prawa, przestrzeganie prawa, przeciwdziałania zakłóceniom konkurencji i

wolnego handlu. Państwo ma zapewniać swobody gospodarcze, zwalczać monopolizację, zmowy producentów itp.Handel powinien być wolny od wszelkich ograniczeń parataryfowych, taryfowych , pozataryfowych i innych narzędzi ogólnej polityki ekonomicznej państwa ( kurs, stopa procentowa, polityka fiskalna, polityka budżetowa, cenowa itp. )Polityka protekcjonizmu – polega na wykorzystywaniu przez państwo środków i narzędzi zagranicznej polityki ekonomicznej do osiągania celów tej polityki.Założenia polityki wolnego handlu są dalekie od rzeczywistości. W stosunkach międzynarodowych gdy partnerzy odznaczają się dużym zróżnicowaniem poziomu rozwoju, wolny rynek prowadzi do nieekwiwalentnego podziału korzyści z handlu zagranicznego, narastania bezrobocia w krajach słabszych a w konsekwencji do zwiększania się rozpiętości dochodu między tymi nierównymi krajami.W takiej sytuacji protekcjonizm przynajmniej częściowo łagodzi negatywne skutki ekonomiczna krajów słabszych.Do pozytywnych stron zaliczymy:

- ochrona bilansu płatniczego przed nierównowagą- ochrona rynku przed działaniem konkurencji zagranicznej - ochrona nowych gałęzi przemysłu- przeciwdziałanie bezrobociu.

Do negatywnych skutków zaliczymy:- jego stosowanie w długim okresie przyczynia się do stosowania nieefektywnej

struktury produkcji- osłabienie zainteresowania przedsiębiorstw poprawą efektywności produkcji i

postępem technicznym - tendencje do ograniczania otwarcia gospodarki wobec zagranicy

Środki zagranicznej polityki ekonomicznej to wyrażone rzeczowo lub wartościowo zasoby czynników produkcji służące państwu do osiągnięcia celów.Środki zagranicznej polityki ekonomicznej zależą od systemu społeczno gospodarczego danego kraju.W systemie gospodarki rynkowej opartej na własności prywatnej decyzje ekonomiczne podejmowane są przez poszczególne przedsiębiorstwa. Państwo nie może w sposób bezpośredni nakazywać określonej działalności. Państwo może działając w interesie społecznym zakazać określonej produkcji szkodliwej dla zdrowia albo wywozu podstawowych artykułów rolnych niezbędnych dla wyżywienia kraju itd.Zwykle państwo oddziaływuje za pomocą środków pośrednich na decyzje przedsiębiorstw poprzez zwiększanie lub zmniejszanie opłacalności określonej działalności gospodarczej. Sposób pośredni – to zasilanie podmiotów gospodarczych w środki zwiększające ich konkurencyjność ( subwencjonowanie produkcji eksportowej, ulgi kredytowe, finansowanie importu licencji lub innego postępu technicznego).Sposób bezpośredni – dotyczy tej sfery gospodarki która jest wyłączną własnością państwa.Stosowanie tych środków ma sens gdy w po pewnym czasie środki te zostaną zwrócone budżetowi w formie rzeczowej lub wartościowej.Narzędzia zagranicznej polityki ekonomicznej – to elementy mechanizmu ekonomicznego funkcjonującego w danym kraju, wykorzystywane przez państwo do oddziaływania na podmioty gospodarcze.Mamy ich dwa rodzaje:

- służące państwu do oddziaływania na wszystkie podmioty gospodarcze:o kurs walutowyo stopa procentowa,o budżet państwa,o podatkio polityka fiskalnao pieniądzo ceny

- służące państwu do oddziaływania wyłącznie na podmioty uczestniczące bezpośrednio w stosunkach gospodarczych z zagranicą:

o cłao ograniczenia parataryfoweo ograniczenia pozataryfowe

Taryfa celna – to uporządkowany zbiór wszystkich stawek celnych obowiązujących w przywozie lub wywozie.

Cła to opłaty nakładane przez państwo na towary przekraczające jego granicę celną.Jest odpowiednikiem podatku zwiększającego dochody budżetowe państwa.Polityka celna jest elementem ochrony rynku i poziomu zysków osiąganych przez przedsiębiorstwa krajowe a także ma na celu przeciwdziałanie nieuczciwej konkurencji. Wykorzystywana jest również jako narzędzie oddziaływania na rozmiary obrotów z zagranicą i relacje cen eksportowo- importowych. W krajach słabo rozwiniętych polityka celna ma na celu ochronę nowo rozwijającego się przemysłu przed konkurencja zagraniczną .Wpływ cła na rozmiary ilościowe i wartościowe importu danego kraju zależy od reakcji popytu krajowego na zmianę ceny tj. jej podwyższenie wywołane wprowadzeniem albo podwyższeniem cła, i od elastyczności popytu tego kraju a także od reakcji ze strony eksporterów na dany rynek ( czy eksporter chce mimo wszystko utrzymać rynek i czy obniży cenę towaru aby go utrzymać )Podział ceł:

- importowe – podwyższa cenę towaru importowanego dla importera krajowego i dla odbiorcy krajowego

- eksportowe – podwyższa koszty eksportera i cenę towaru eksportowanego dla odbiorcy zagranicznego

- autonomiczne – wprowadzane z nikim nie uzgadnianą decyzją jednego państwa- umowne – wprowadzane na zasadzie zawieranych porozumień- ze względu na sposób określanej stawki odróżnia się :

o cła „ ad valorem” – pobierane w określonej stawce % od wartości przywożonego towaru

o cła specyficzne – ustalane w postaci określonej stawki w jednostce pieniężnej danego kraju

- minimalne – to cło z handlu z krajami które uzyskały klauzulę największego uprzywilejowania ( KNU )

- maksymalne – tam gdzie nie ma klauzuli największego uprzywilejowania- preferencyjne – niższe od ceł minimalnych- dyskryminacyjne – wyższe od maksymalnych:

o cła retorsyjne – odwet za nieprzyjazne warunki ekonomiczne lub polityczneo cła wyrównawcze – jeśli eksporter który stosuje dumping korzysta w swoim

kraju z określonego systemu subsydiowania eksportu to kraj importujący może wprowadzić cło wyrównawcze - jako neutralizację efektu ekonomicznego subsydiów

o cła antydumpingowe – jeżeli dumping ma miejsce tj. zagraniczny eksporter sprzedaje na danym rynku swój towar po takiej cenie to kraj importujący może nałożyć cło antydumpingowe

- cła tranzytowe- cła ochronne

narzędzia parataryfowe- to ograniczenia w handlu zagranicznym nie będące cłami a powodujące skutki identyczne jak cła.Prowadzą one do wzrostu cen importowanego towaru i zmniejszenie jego konkurencyjności.Są bardziej skuteczne gdyż nie mają charakteru globalnego , nie dotyczą wszystkich uczestników wymiany towarowej.Obejmują niektóre podmioty gospodarcze i wybrane towary.Nie wymagają długiej procedury legistlacyjnej tak jak zmiana taryfy celnej , nie wchodzą w kolizję z zawartymi przez kraje zobowiązaniami wynikającymi z GATT czy ŚOH, pozostają w kompetencji organów wykonawczych.Należą do nich:-opłaty wyrównawcze

-subwencje- dodatkowe podatki od importu- dopłaty do ceł

Opłaty wyrównawcze – to różnica między niższą ceną towaru importowanego a wyższą ustaloną i gwarantowaną przez państwo ceną towaru wewnętrznego.Celem jest podniesienie ceny towaru importowanego do poziomu ceny krajowej aby zrównać ich konkurencyjność.Do innych opłat zaliczymy też – opłaty fiskalne ( nakładane na towary nie produkowane w kraju importera ), opłaty specjalne , podatki – które obciążają zysk importera , subsydia eksportowe to świadczenia przez państwo na rzecz przedsiębiorstw produkujących i sprzedających swoje towary za granicę. Te świadczenia wyrażają się w formie różnicy pomiędzy wyższą ceną krajową a niższą ceną na rynku zagranicznym.

Narzędzia pozataryfowe – są bardzo zróżnicowane i ich pojecie nie zostało jednoznacznie zdefiniowane.Są to inne niż cła i narzędzia parataryfowe bariery w handlu międzynarodowym których funkcją jest bezpośrednie ograniczenia obrotów towarowych z zagranicą a zwłaszcza ich wielkości.Są stosowane jako bariery wewnętrzne, mają charakter dyskryminacyjny, decyzję o ich wprowadzeniu podejmuje władza wykonawcza.Należą do nich:

- zakazy lub ograniczenia ilościowe przywozu lub wywozu – polegają na bezpośrednim ograniczaniu przez państwo fizycznych rozmiarów importu czy eksportu a następnie możliwe jest wprowadzenie kontyngentów na towary objęte ograniczeniami ( mogą to być kontyngenty globalne – dla wszystkich krajów łącznie, albo kontyngentami określającymi import w poszczególnych krajach )

- licencje importowe ( pozwolenia przywozowe ) - dobrowolne ograniczenia eksportu – wprowadzane przez kraj ograniczający swój

wywóz na żądanie importera- ograniczenia dewizowe- polegają na tym że rząd zakazuje swobodnych operacji

dewizowych na rynku pieniężnym, zobowiązując eksporterów zarabiających zagraniczne środki płatnicze do ich odsprzedaży w upoważnionych bankach . Wywóz zagranicznych środków płatniczych i własnej waluty z kraju wymaga zezwolenia dewizowego. Są stosowane w sytuacji głębokiego deficytu płatniczego .

o transakcje barteroweo transakcje kompensacyjne – wiążą po stronie eksportu i importu większą

liczbę towaru niż jeden.- zakupy rządowe – nawet takich towarów które są droższe niż te z zagranicy- utrudnienia w postaci określonych norm technicznych i sanitarnych- skomplikowana i uciążliwa procedura celna ( wymiar cła )- procedura uzyskiwania pozwoleń różnego typu.

Międzynarodowa polityka ekonomiczna ( mpe )Pojecie, etapy wypracowywania, narzędzia, instytucje ( GATT, UNCTAD, EKG, MFW, BŚ )

Międzynarodowa polityka ekonomiczna to jednolite w skali grupy krajów, regionu geograficznego bądź w skali globalnej cele , środki i narzędzia tej polityki.Drogą do wypracowania mpe jest koordynacja zagranicznej polityki ekonomicznej ( zpe ) zainteresowanych krajów.Koordynacja może przybierać charakter:

- ex post- ex ante- wspólnej polityki zagranicznej

Koordynacja Ex post – to wymiana informacji między krajami na temat kierunków zpe . koordynacja ta nosi nazwę konsultacji. Poszczególne kraje prowadzą dalej autonomiczną zpe a informacje z konsultacji są wykorzystywane w celu zbliżenia kierunków konsultacji.Koordynacja Ex ante – to dopasowanie kierunków zpe - nosi nazwę właściwej koordynacji.

Tutaj mpe jest efektem uzgodnień między krajami prowadzącymi zpe.Zakres tych uzgodnień może być zdeterminowany:

- geograficznie- problemowo- czasowo

Najdalej idącą formą koordynacji celów, środków i narzędzi zpe jest wspólna mpe.

Cele mpe:- priorytety w stosunkach gospodarczych z zagranicą w skali grupy krajów, regionu

lub skali globalnej.Cele o zróżnicowanym horyzoncie czasowym:

- horyzont krótki – cele o charakterze koniunkturalnym ( stabilizacja cen, zagwarantowanie dostaw surowców i energii, przeciwdziałanie deficytowi bilansu handlowego )

- horyzont średni – to dążenia do przeciwdziałania ograniczeniom w handlu zagranicznym oraz przyspieszenie tempa rozwoju gospodarczego

- horyzont długi – to cele o charakterze strukturalnym ( zmiana miejsca w międzynarodowym podziale pracy, zmiana struktury eksportu, zrównoważenie bilansu płatniczego )

Środki mpe :- to ujęte rzeczowo lub wartościowo zasoby towarów lub czynników produkcji

służące do osiągnięcia celów mpe. Środki te są tworzone z funduszy krajów prowadzących mpe.Mogą się one zwiększać lub zmniejszać, mogą być wykorzystywane przez wszystkie kraje lub kraje wybrane , mogą podlegać zwrotowi lub nie – np. międzynarodowe porozumienia towarowe posiadające specjalne fundusze ( MFW, BŚ – fundusz rezerwowy, Unia Europejska – specjalny budżet.

Narzędzia mpe:- to skoordynowane w skali grupy krajów , regionu bądź globalnie narzędzia

zagranicznej a często także wewnętrznej polityki ekonomicznej o charakterze:- międzynarodowym- ponadnarodowym

Charakter międzynarodowy – poszczególne kraje mają autonomię we wzajemnym dopasowywaniu narzędzi swej polityki. Uzgodnienia międzynarodowe są dokonywane za pomocą porozumień i umów bądź z wykorzystaniem organizacji międzynarodowych.Charakter ponadnarodowy – wypracowanie narzędzi mpe przyjmuje charakter ponadnarodowy i dokonuje się tego w ramach ugrupowań integracyjnych bądź korporacji transnarodowych.

Podmioty mpe:- państwa- międzynarodowe organizacje gospodarcze- korporacje transnarodowe

PaństwaKraje wysoko rozwinięte mają dominujący wpływ na mpe gdyż decydują o międzynarodowych powiązaniach gospodarczych a ich narzędzia zpe stanowią podstawę kształtowania narzędzi mpe.Kraje słabsze uczestniczą w procesach koordynacji zpe i muszą dostosowywać narzędzia swej polityki do parametrów ustalonych przez kraje dominujące.

Międzynarodowe organizacje gospodarczeMożna podzielić na 2 grupy:

- organizacje powszechne- organizacje grupowe

Powszechne – obejmują wszystkie państwa świata , uczestnictwo jest dobrowolne.Grupowe – mają ograniczony zakres członkostwa. Należą do nich niektóre państwa spełniające określone wymagania. Należą do nich ugrupowania integracyjne.

Korporacje transnarodowe Przedsiębiorstwa prowadzące swą działalność w co najmniej 2 krajach oraz posiadające swoje filie lub oddziały w co najmniej 2 krajach które są ich własnością w całości albo części i będące pod kontrolą przedsiębiorstwa macierzystego.Prowadzą zazwyczaj swoją własną mpe która nie zawsze pokrywa się z polityka krajów w których mają siedzibę.

Instytucje mpe:Międzynarodowy Fundusz Walutowy.Powstał w efekcie porozumienia na konferencji w Bretton Woods w lipcu 1944r.Jego główny cel to przywrócenie w skali światowej swobodnej wielostronnej wymiany handlowej.Narzędziem dla tego celu miało być wprowadzenie wymienialności walut narodowych i stabilności kursów walut.Temu przedsięwzięciu wobec krajów członkowskich służą :

- udzielanie kredytów krajom mającym trudności w zrównoważeniu bilansów płatniczych

- oddziaływanie na politykę gospodarczą sprzyjające osiąganiu równowagi tych bilansów.

MFW pełni następujące funkcje: regulacyjną, polegającą na ustanowieniu międzynarodowych norm i wzorców

działania w sferze międzynarodowych stosunków finansowych, kredytową, która polega na dostarczeniu krajom członkowskim dodatkowych

środków finansowych, konsultacyjną, oznaczającą stworzenie krajom członkowskim miejsca konsultacji i

wymiany: doświadczeń oraz doradztwa gospodarczego,

kontrolną, polegającą na nadzorowaniu przez MFW uzgodnionych programów dostosowawczych i wykorzystania kredytów zgodnie z ustalonymi wcześniej celami.

Aby osiągnąć cele zapisane w statucie MFW, kraje członkowskie współpracują z MFW oraz między sobą. Przede wszystkim są one zobowiązane do :

kierowania swoją polityką gospodarczą i finansową w taki sposób, aby utworzony został zrównoważony wzrost gospodarczy,

popierania stabilizacji gospodarczej poprzez zapewnienie uporządkowanych warunków gospodarczych i finansowych ,

unikania manipulacji kursem walutowym lub wykorzystywania międzynarodowego systemu walutowego do osiągania nieuzasadnionych korzyści w stosunku do innych krajów,

stosowania polityki kursu walutowego zgodnie z zasadami określonymi w statucie MFW.

Międzynarodowy Fundusz Walutowy jednak, zgodnie ze statutem, sprawuje ścisły nadzór nad polityką kursową krajów członkowskich.W ramach tego nadzoru odbywa okresowe konsultacje z krajami członkowskimi oraz uzyskuje od nich informacje ekonomiczne.

Strategicznym i długofalowym celem MFW jest rozwój i utrzymanie sprawnego międzynarodowego systemu walutowo-finansowego jako podstawowego warunku stymulowania handlu światowego.

Przewidziane w związku z tym, w statucie w art.1 zadania są następujące: popieranie międzynarodowej współpracy walutowej, popieranie stabilnych kursów walutowych i przeciwdziałanie dewaluacji walut

jako środka rywalizacji handlowej, ustanowienie wielostronnego systemu rozliczeń i eliminowanie ograniczeń

walutowych- czyli podejmowanie działań na rzecz wprowadzenia pełnej wymienialności i wszystkich walut,

pomoc państwom członkowskim w przywracaniu równowagi bilansu płatniczego przez udostępnienie im krótko- i średnioterminowych kredytów.

Bank Światowy został utworzony na konferencji w Bretton Woods w 1944 r. z myślą o pomocy w odbudowie państw zniszczonych działaniami wojennymi. Obecnie najważniejszym jego celem jest podejmowanie działań na rzecz postępu gospodarczego w państwach rozwijających się przez zwiększenie inwestycji i wydajności pracy. W centrum zainteresowania Banku Światowego są projekty inwestycyjne niezbędne dla rozwoju gospodarczego ( energetyka, transport, urbanizacja, ochrona środowiska), a których rentowność jest zbyt mała, aby mógł się nimi zainteresować kapitał prywatny. Ze swojej istoty Bank Światowy jest typowym bankiem inwestycyjnym pośredniczącym między inwestorami a odbiorcami kredytów. Właścicielami Banku jest 180 państw członkowskich, które wnoszą wkład na podobnych zasadach jak w MFW, tworzą jego zasoby finansowe oceniane na 200 mld dolarów. Znaczna część środków na kredyty Bank zdobywa emitując obligacje, których zabezpieczeniem są gwarancje rządów państw członkowskich, w związku z czym ich cena jest odpowiednio niższa.

Porównując działalność kredytową MFW i BŚ można wskazać na dwie różnice: Pierwsza polega na tym, że MFW udziela kredytów finansowych przywracających

równowagę w bilansie płatniczym, a BŚ na cela inwestycyjne w sferze produkcyjnej i infrastrukturze.

Druga różnica sprowadza się do tego, że MFW udostępnia środki z własnych zasobów, działając jako swego rodzaju kasa zapomogowa, podczas gdy BŚ oprócz własnych zasobów wykorzystuje również środki pożyczone na cele kredytowe.

Równie ważnym komponentem gospodarki światowej jest międzynarodowy system handlowy, którego instytucjonalnym zwieńczeniem jest ŚOH. Organizacja ta rozpoczęła działalność 1 stycznia 1995 r. i jest kontynuatorką GATT – Układu Ogólnego w Sprawie Taryf Celnych i Handlu, który został podpisany w 1947 r.

Cele i zasady GATT oraz WTOGATT czyli Układ Ogólny w Sprawie Taryf Celnych i Handlu był głównym forum liberalizacji międzynarodowego handlu w całym okresie powojennym.Układ ten wszedł w życie 1 stycznia 1948r. Powstał jako rozwiązanie tymczasowe mające służyć powołaniu Międzynarodowe Organizacji Handlu która obok MFW i Banku Światowego miała być trzecią instytucją międzynarodową ułatwiającą współpracę gospodarcza między krajami. GATT przetrwał do połowy lat dziewięćdziesiątych .Głównym celem GATT była stopniowa obniżka stawek celnych i osłabienie ich barier w handlu międzynarodowym.

GATT będąc w zamierzeniu tymczasowym porozumieniem podpisanym przez 23 państwa zanotował ogromne osiągnięcia w dziedzinie liberalizacji handlu międzynarodowego oraz wdrożenia do praktyki reguł i zasad tworzących międzynarodowy system handlowy, na który składają się:

1. umowa wielostronna GATT z 1947 r. zawierająca 38 artykułów, nowelizowana w trakcie Rundy Urugwajskiej – tzw. GATT 1994;

2. zasady handlu międzynarodowego, takie jak: niedyskryminacja i równość traktowania – której istotą jest równość traktowania

zagranicznych partnerów przyznawana w formie KNU – Klauzuli największego uprzywilejowania

zasada równości korzyści ( inaczej preferencji zwrotnych ) – która mówi że żaden członek GATT nie jest zobowiązany do redukcji swoich stawek celnych ani też udzielania innych koncesji bez uzyskania wzajemnych przywilejów od partnera

wyjątki od zasady wolnego handlu – w zasadzie jedynie za pośrednictwem stawek celnych a nie za pomocą innych instrumentów polityki handlowej

klauzula narodowa– zgodnie z którą produkt importowany nie powinien być traktowany mniej korzystnie niż analogiczny produkt pochodzenia krajowego.

U podstaw Układu Ogólnego w Sprawie Taryf Celnych i Handlu znalazła się logika wolnego handlu i przekonanie o jej wyższości nad innymi rozwiązaniami w zagranicznej i

międzynarodowej polityce ekonomicznej. Logice tej podporządkowano główne zasady funkcjonowania GATT.Koordynacja zagranicznej polityki ekonomicznej i wypracowanie międzynarodowej polityki ekonomicznej w ramach GATT dokonywały się głównie w trakcie tzw. rund negocjacyjnych. Rund tych było osiem:Genwea (1949),Annecy ( 1949), Torquay (1950-1951), Genewa (1956), Genewa ( 1960-1962) – tzw. Runda Dillona, Genewa ( 1964-1967) –tzw. Runda Kennedy ego, Tokio ( 1973- 1979) tzw. Runda Tokijska, Punta del Este (1986-1994)- tzw. Runda Urugwajska. W sumie , w wyniku tych rokowań przeciętny poziom ceł został obniżony w przybliżeniu z 40% w momencie startu rokowań do 4 – po Rundzie Urugwajskiej.W Genewie (1947) największy, w porównaniu z innymi rundami, był zakres obniżek celnych; objęły one prawie połowę handlu międzynarodowego. W czasie Rundy Kennedy ego znaczny postęp został osiągnięty w zakresie obniżek stawek na wyroby przemysłowe ( o jedną trzecią). Runda Tokijska po raz pierwszy dotyczyła nie tylko obniżek ceł, lecz także ograniczeń parataryfowych i pozataryfowych (subsydiów, przeszkód technicznych, zakupów rządowych, ceł antydumpingowych itp.). Sformułowano wówczas specjalne zasady postępowania ( kodeksy) regulujące stosowanie ograniczeń parataryfowych i pozataryfowych w sposób niedyskryminacyjny.W czasie Rundy Urugwajskiej do negocjacji włączono także ograniczenia importowe dotyczące tzw. towarów „wrażliwych” (tekstyliów), problemy związane z inwestycjami zagranicznymi, własnością intelektualną, usługami itp.

Postanowienia GATT są skomplikowane w szczegółach, jednakże główne ograniczenia, jakie narzucają polityce handlowej, są następujące:

1. Subsydia eksportowe: sygnatariusze GATT nie mogą stosować subsydiów eksportowych; wyjątek stanowią produkty rolne

( wyjątek, przy którym początkowo obstawały Stany Zjednoczone, a który obecnie wykorzystuje EWG).

2. Kwoty importowe: sygnatariusze GATT nie mogą nakładać jednostronnie kwot na import z wyjątkiem sytuacji, w której import może spowodować „ załamanie rynku” ( market disruption); jest to pojęcie nie zidentyfikowane w sposób ścisły, interpretowane zazwyczaj jako gwałtowny napływ importu grożący likwidacją danego sektora gospodarki krajowej.

3. Cła: wprowadzenie nowego cła lub zwiększenie stawki cła już istniejącego musi być zrównoważone obniżką innych stawek celnych, aby zrekompensować straty poszkodowanym krajom eksportującym.

Nie wszystkie kraje należą do GATT; w szczególności kraje rozwijające się działają na ogół poza tymi przepisami. Jednakże prawie wszystkie rozwinięte kraje są członkami GATT i ich polityka handlowa jest w pewnej mierze uwarunkowana koniecznością przestrzegania prawnych ustaleń tego układu.

Światowa Organizacja Handlu ( World Trade Organization) rozpoczęła swoja działalność z dniem 1 stycznia 1995 r. Utworzono ją na zakończenie rokowań Rundy Urugwajskiej w celu zastąpienia Układu Ogólnego w Sprawie Taryf Celnych i Handlu, który przestał odpowiadać warunkom współczesnych stosunków międzynarodowych. Koncentrował się on bowiem na handlu towarami, tymczasem współczesne powiązania międzynarodowe uległy wyraźnej dywersyfikacji. Oprócz handlu towarami i usługami szybki się rozwija międzynarodowy przepływusług i czynników produkcji. Jednocześnie GATT zasadniczą uwagę zwracał na obniżki ceł, obecnie zaś ich rola w handlu międzynarodowym jest niewielka. Zasadnicza uwaga koncentruje się natomiast na ograniczeniach parataryfowych i pozataryfowych.

Głównym celem Świtowej Organizacji Handlu jest liberalizacja powiązań gospodarczych w skali globalnej. Zmierza ona do usunięcia wszelkich barier w handlu międzynarodowym towarami, usługami i czynnikami produkcji. Podstawową zasadą prowadzącą do tego celu jest wzajemna niedyskryminacja krajów, przejawiająca się w stosowaniu klauzuli największego uprzywilejowania i klauzuli narodowej. Ma jej towarzyszyć zasada wzajemnych korzyści, swobodnego dostępu do rynków narodowych i uczciwej konkurencji.Rządy mogą interweniować ( jak w przypadku GATT) tylko wtedy, gdy istnieje potrzeba ochrony bilansu płatniczego, produkcji krajowej, zdrowia obywateli i bezpieczeństwa kraju.

UNCTAD – Konferencja Narodów Zjednoczonych do Spraw Handlu i Rozwoju została zwołana w 1964r. w Genewie ( 120 państw ) i przekształcona w stały organ ONZ.Podstawowy cel :

- obrona interesów krajów słabo rozwiniętych gospodarczo w handlu międzynarodowym.

Chodziło o uprzywilejowane traktowanie tych krajów i stworzenie systemu preferencji dla eksportu ich wyrobów do krajów gospodarczo rozwiniętych.Postulowano udzielenie nisko oprocentowanych kredytów , pomocy naukowo technicznej, umorzenia długów i pomocy w uprzemysłowieniu.

Międzynarodowa integracja gospodarcza.

Przez integrację gospodarczą rozumiemy scalanie różnych organizmów gospodarczych- narodowych i regionalnych w jeden organizm realizujący przy pomocy określonych mechanizmów i narzędzi koordynacji określone cele – zarówno gospodarcze jak i polityczne.Inaczej jest to scalanie narodowych potencjałów ekonomicznych w jeden potencjał międzynarodowy.Integracja obejmuje zarówno integrację rynkową, jak i politykę integracji.W literaturze spotykamy określenie „procesy integracyjne” ale Bela Ballasa trafnie zauważa że integrację należy rozpatrywać jako stan i jako proces. Proces ilustruje bowiem eliminowanie dyskryminacji między gospodarkami różnych państw a tan obrazuje skalę uzyskanych efektów na tym polu aż do momentu realizacji idealnego układu tzn. pełnej liberalizacji typowej dla jednolitego organizmu gospodarczego.Międzynarodowa współpraca gospodarcza obejmująca w przeszłości głównie wymianę towarową, poszerzona została o dynamicznie rozwijającą się wymianę usług i przypływ kapitałów.Kryteria definiowania integracji:

1. horyzont - jedni uważają że integracja jest długofalowym procesem tworzenia jednolitej struktury gospodarczej w obrębie grupy krajów i ze względu na nieprzerwany proces rozwoju produkcji, techniki i nauki proces ten nie może mieć końca a inni uważają że integracja jest stanem który ma swój kres polegający na wytworzeniu pożądanej struktury docelowej a dalszy rozwój wymaga rozszerzenia zakresu lub zmiany formy.

2. mechanizm jej funkcjonowania – pytanie czy powinien być to mechanizm wolnej konkurencji i wolnego handlu czy też efekt określonej polityki integrujących się państw. Przeważa pogląd że integracja powinna być kształtowana przez mechanizm wolnego rynku i wolnego handlu a sam proces powinien polegać na likwidacji barier w obrocie międzynarodowym towarów , usług i czynników produkcji.

3. podział korzyści czerpany przez kraje członkowskie - pytanie czy powinny być te korzyści dzielone równo czy też w nierównych częściach. Jedni uważają że korzyści powinny być dzielone równo – ( korzyści rozumiane jako stopę gdyż masa korzyści zależy od potencjałów ekonomicznych krajów członkowskich i z założenia nie może być równa ) a inni na pierwszy plan wysuwają sam fakt czerpania korzyści przez kraje zintegrowane a sprawę identycznych korzyści traktują jako drugorzędną. Wykluczają jednak integrację przynoszącą straty.

Gospodarcze scalanie organizmów narodowych widoczne szczególnie w działalności korporacji trans-narodowych poszerza i przyspiesza zjawisko globalizacji tzn. dokonujący się na świecie długofalowy proces integrowania coraz większej liczby krajowych gospodarek dzięki rozszerzaniu oraz identyfikowaniu wzajemnych powiązań inwestycyjnych, produkcyjnych, handlowych i kooperacyjnych w wyniku czego powstaje ogólnoświatowy system ekonomiczny o dużej współzależności i znaczących reperkusjach działań podejmowanych i toczących się nawet w odległych krajach. Stadia międzynarodowej integracji:

1. strefy wolnego handlu2. Unie celne3. wspólny rynek4. Unie gospodarcze5. pełna integracja

W strefie wolnego handlu – następuje eliminacja ceł i ograniczeń ilościowych importu w obrębie krajów członkowskich z pozostawieniem ograniczeń wobec krajów trzecich. Brak jest tu zaawansowanej integracji.W obrębie Unii celnej – eliminowane są wszelkie formy dyskryminacji handlu a ustanowiona jest wspólna taryfa celna zewnętrzna wobec krajów trzecich. Nie realizowana jest pozytywna integracja w szerszym znaczeniu.Wspólny rynek – albo inaczej wspólnota gospodarcza – charakteryzuje się tym że definicja Unii celnej jest uzupełniana o eliminację dyskryminacji na rynkach usług i czynników produkcji. Brak elementów pozytywnej integracji.W ramach Unii gospodarczej – występuje pewien stopień harmonizacji polityki gospodarczej gdzie celem jest liberalizacja gospodarki, eliminacja różnic traktowanych jako element dyskryminacji.W pełnej integracji wyróżnia się 2 etapy:

1. następuje unifikacja polityki monetarnej, fiskalnej, społecznej i koniunkturalnej, szereg decyzji podejmuje się na szczeblu centralnym, pojawia się wizja unitarnego państwa

2. przewiduje się ustanowienie ponadnarodowego organu podejmującego obowiązujące decyzje w imieniu krajów członkowskich.

Tworzenie Unii celnej przynosi wg J. Vinera przynosi 2 efekty:1. tworzenia handlu – tj. zwiększenie obrotów handlowych w krajach tworzących

unię a także w pewnym stopniu w obrotach z krajami trzecimi ( eliminacja ceł i ograniczeń ilościowych). Efekt tworzenia handlu oznacza w praktyce poprawę koniunktury gospodarczej w krajach unii co powoduje zwykle zwiększenie importu także z krajów trzecich.

2. przesunięcia handlu – związany jest z eliminacją ograniczeń protekcyjnych i otwarciem szerokiej przestrzeni dla swobodnego przepływu towarów wewnątrz ugrupowania oraz z zachowaniem barier i restrykcji handlowych z krajami trzecimi. Udział dostaw z ugrupowania integracyjnego ulega zwiększeniu a z krajów trzecich zmniejszeniu. Jeśli towary gorsze są zastępowane lepszymi to społeczeństwo na tym korzysta gorzej gdy jest odwrotnie.

Cele integracji:1. cel ogólny to zespalanie narodów, państw , potencjałów gospodarczych, rynków i

w ostatecznym efekcie pojedynczych osób różnych narodowości 2. cele szczegółowe:

- zwiększenie efektywności gospodarowania - ułatwienia w przepływie towarów i usług- ułatwiony dostęp do zewnętrznych zasobów produkcji ( surowce, wiedza

techniczna, zasoby pracy )- eliminowanie narodowych barier wzrostu gospodarczego- wzrost dochodu narodowego i dobrobytu społecznego- rozwój międzynarodowej specjalizacji i kooperacji produkcji- rozwój nauki i techniki- poprawa sytuacji krajów małych i średnich które pojedynczo nie są w stanie

sprostać wymaganiom współczesnego rozwoju ekonomicznego i technicznego.

Pojęcie modelu integracji – całościowy obraz ugrupowania integracyjnego obejmujący zespół jego głównych właściwości a zwłaszcza podział kompetencji miedzy organami międzynarodowymi i ponadnarodowymi a rządami krajów członkowskich.Modele integracji gospodarczej:

model międzynarodowej integracji gospodarczej :o decyzje kształtujące wzajemne powiązania są podejmowane wyłącznie

przez instytucje narodowe, ośrodek międzynarodowy ma charakter koordynacyjny. Narodowe ośrodki integracyjne informują międzynarodowy ośrodek o celach, środkach i narzędziach wewnętrznej integracji i zagranicznej polityki ekonomicznej . Międzynarodowy ośrodek po przetworzeniu tych informacji przesyła narodowym ośrodkom zalecenia które nabierają mocy obowiązującej dopiero po przetworzeniu ich przez narodowe ośrodki na decyzje w postaci ustaw, dekretów czy rozporządzeń.

model ponadnarodowej integracji:o część lub większość decyzji dotyczących wewnętrznej i zagranicznej

polityki ekonomicznej jest transmitowana z narodowych ośrodków integracyjnych do ośrodka ponadnarodowego. Narodowe ośrodki informują ponadnarodowy ośrodek o celach, środkach i narzędziach a ponadnarodowy ośrodek na podstawie tych informacji podejmuje decyzje obligatoryjne dla podmiotów gospodarczych w krajach członkowskich. Ponadnarodowy ośrodek posługuje się dyrektywami i rozporządzeniami

Model zachodnioeuropejski.W okresie powojennym zwolennicy przyspieszenia integracji Europy stanęli wobec dylematów, czy najpierw integrować Europę politycznie a później gospodarczo czy też odwrotnie. W 1954r. francuskie Zgromadzenie Narodowe odrzuciło projekt Europejskiej Wspólnoty Obronnej które było próba politycznego i wojskowego zjednoczenia Europy. Konferencje w Messynie ( 1955r.) i Brukseli ( 1956r. ) opowiedziały się za utworzeniem wspólnego rynku i stopniową integracją gospodarczą i polityczną Europy Zachodniej. Traktat Rzymski ( 1957r. ) stworzył Europejska Wspólnotę Gospodarczą.Instytucjom utworzonym na jego podstawie nie przypisuje się uprawnień ponadnarodowych. Decydującym organem jest Rada Ministrów Unii Europejskiej będąca instytucja międzyrządową.Rozwinięciem i uzupełnieniem Traktatu Rzymskiego stanowi Jednolity Akt Europejski ( 1986r. ) i Traktat z Maastricht ( 1991r. )Zadania budowy unii celnej przewidziane w Traktacie Rzymskim na okres 12 lat zostały prawie zrealizowane. Zdołano wyeliminować cła , ustanowiono wspólna taryfę zewnętrzną lecz eliminacja ograniczeń pozataryfowych jak i wprowadzenie „czterech swobód i wolności” na rynku wewnętrznym Unii Europejskiej zostały przesunięte do lat 90-tych.

Mechanizmy integracji : to zasady funkcjonowania rynku w obrębie ugrupowania integracyjnego. mechanizm wolnego rynku – zasadniczą siłą kształtującą procesy integracyjne

jest „niewidzialna ręka rynku”. Narodowe ośrodki integracyjne ( państwa) są stróżami porządku w skali poszczególnych krajów. Utrzymują porządek publiczny i praworządność, stosują środki przymusu dla ochrony zgodnych z prawem umów i kontraktów oraz przeciwdziałają zakłóceniom wolnego rynku i wolnego handlu. Podstawowymi podmiotami są producenci i konsumenci a ceny krajowe, międzynarodowe, kursy walut , stopa procentowa są ustalane w wyniku wolnej gry sił rynkowych. Głównym zadaniem narodowych ośrodków jest usuwanie ograniczeń taryfowych, parataryfowych i pozataryfowych.

mechanizm rynku regulowanego- tu rola ośrodków narodowych i ponadnarodowych wzrasta. Zajmują się one nie tylko liberalizacją przepływów towarów , usług i czynników produkcji w obrębie ugrupowania integracyjnego lecz także koordynacji i unifikacji celów ,środków i narzędzi wewnętrznej i zagranicznej polityki ekonomicznej integrujących się krajów. Podstawowymi podmiotami są też producenci i konsumenci którzy nie postępują tylko zgodnie z logiką „niewidzialnej ręki rynku” lecz także z celami, środkami i narzędziami polityki integracyjnej,

Wielka Brytania preferuje mechanizm rynkowy i postawy samowystarczalności, Niemcy – realizują społeczną gospodarkę rynkową, Szwecja – postukuje pełne zatrudnienie i duże transfery środków finansowych na cele społeczne. Różnice te w praktyce ograniczają swobodny przepływ siły roboczej i opóźniają postępy w polityce integracji.