Myntsvæði og evran

MYNTSVÆÐI OG EVRAN

38

Evran: Til góðs eða ills?

1. Kostir og gallar sameiginlegrar myntar

2. Kenningin um hagkvæm myntsvæði

3. Er Evrópa hagkvæmt myntsvæði?

4. Stjórn ríkisfjármála og myntsvæði

5. Ísland

Göngum á

röðina

Evran

Maastricht-sáttmálinn 1992 kvað á um: Ýmis skilyrði, sem lönd þyrftu að uppfylla

til að fá aðgang að fyrirhuguðu myntbandalagi (EMU)

Tímatöflu fyrir sjósetningu sameiginlegu myntarinnar, evrunnar

Reglur um stofnun Evrópska seðlabankans (ECB)

Evran var tekin í notkun 1. janúar 1999

Fyrstu evruseðlarnir og peningarnir fóru í umferð 1. janúar 2002

Evran

Fyrst voru evrulöndin 12, nú eru þau 17.Efnahags- og myntbandalag Evrópu

(EMU) var talið nauðsynlegur endahnútur á sameinaðan Evrópumarkað (SEM)

Sameinuðu Evrópulögin (e. Single European Act), sem voru samþykkt í Evrópuþinginu 1986, tiltóku 300 ráðstafanir, sem voru taldar nauðsynlegar til að reka smiðshöggið á samrunann: sameinaðan Evrópumarkað

23 lönd nota evruna

17 ESB-lönd nota evruna, og það gera einnig 6 lönd utan ESB

Austurríki Holland Portúgal Andorra

Belgía Írland Slóvakía Kósóvó

Eistland Ítalía Slóvenía Mónakó

Finnland Kýpur Spánn Svartfjallaland

Frakkland Lúxemborg Þýzkaland San Marínó

Grikkland Malta Vatíkanið

11 ESB-lönd nota ekki evruna, ekki enn

Bretland

Danmörk

Svíþjóð

Lettland

Litháen

Pólland

Tékkland

Ungverjaland

Búlgaría

Rúmenía

Króatía

Evran

Ýmsum tilmælum (e. European Directives) var beint til ríkisstjórna aðildarríkjanna um ráðstafanir til að ná fjórum meginmarkmiðum: Frjálst flæði vöru, þjónustu, vinnuafls og

fjármagns milli aðildarlandanna (fjórfrelsið) Samræming viðkomandi laga og reglugerða í

aðildarlöndunum Sameiginleg samkeppnisstefna handa öllum

ESB-löndunum til að auka hagkvæmni Sameiginleg viðskiptastefna: einn tollur út á við

Kostir og gallar sameiginlegrar myntar

Sameiginleg mynt hlýtur að hafa bæði kosti og galla

Hvers vegna? Ef hún hefði eintóma kosti, myndu

allar þjóðir taka hana upp – eða hvað?

Ef hún hefði eintóma galla, myndi engin þjóð líta við henni vitandi vits

1

Kostir sameiginlegrar myntar

Kostnaðurinn við að skipta einni mynt yfir í aðra er allratap (e. deadweight loss)

Þessi kostnaður minnkar með upptöku sameiginlegrar myntar: það er allra hagur í andstöðumerkingu við allratap

Sameiginleg mynt dregur úr líkunum á verðmismunun milli landa, því að ...

... ef allir nota sömu mynt, er erfiðara að breiða yfir verðmismunun, sbr. lögmálið um eitt verð


Engar gengissveiflur … Það, sem ekki er til, getur ekki sveiflazt til

… og þar af leiðir minni óvissu um afkomu fyrirtækja í viðskiptum við önnur ESB-lönd

Fyrirtæki gætu að vísu tryggt sig gegn gengisáhættu, ...

... en bankar taka gjald fyrir slíkar tryggingar

Sameiginleg mynt hlífir fyrirtækjum við þessum kostnaði


Stöðugt gengi auðveldar rekstur fyrirtækja og bætir afkomu þeirra ...

... og fólksins, sem þau hafa í vinnu ...

... og örvar bæði innlenda og erlenda fjárfestingu – og hagvöxt!

Allir hagnast! – eða hvað?

Gallar sameiginlegrar myntar

Land, sem gengur í myntbandalag, fórnar sjálfstæði sínu í peningamálum ... ... það fórnar frelsi sínu til að stjórna

peningamálum, t.d. vöxtum, á eigin spýtur …… og þar með getunni til að bregðast við

áföllum með því að breyta gengi eigin gjaldmiðils með gamla laginu Ekki er hægt að breyta því, sem ekki er til


Hugsum okkur breyttan smekk: fólk vill ekki lengur þýzkar vörur, heldur franskar

Heildareftirspurnarkúrfan hliðrast til vinstri í Þýzkalandi og til hægri í Frakklandi

Af þessu leiðir tvennt Meira atvinnuleysi og minni

verðbólguþrýsting í Þýzkalandi Minna atvinnuleysi og meiri

verðbólguþrýsting í Frakklandi

Mynd 1. Breyttur smekkur við föstu gengi: Eftirspurn flyzt frá þýzkum vörur yfir á franskar

Þýzkaland FrakklandFramleiðsla Framleiðsla

Verðlag Verðlag

Heildarframboð í bráð, AS1

GHeildarframboð til lengdar

Heildarframboð til lengdar

Heildareftirspurn, AD1

G

Bæði löndin færast fyrst úr A í B og síðan smátt og smátt í C, þar eð laun lækka með auknu atvinnuleysi í Þýzkalandi og laun hækka með minnkandi atvinnuleysi í Frakklandi

1

1

22


Ef ríkisstjórnir Þýzkalands og Frakklands gera ekkert í málinu og gengið er fast, kemst full atvinna samt aftur á að endinguAtvinnuleysi leitar í eðlilegt horf fyrir tilstilli

launabreytinga, svo að náttúrulegt atvinnuleysi kemst aftur á

Ef löndin tvö hefðu hvort sína mynt, hefðu skammtímasveiflur heildareftirspurnar mildazt fyrir tilstilli gengisbreytinga

Mynd 2. Breyttur smekkur við fljótandi gengi

Framleiðsla Framleiðsla

Verðlag Verðlag



Þýzkaland Frakkland

Raungengi þýzka marksins

lækkar, svo að hreinn

útflutningur eykst og

heildareftirspurn réttir úr

kútnum

Raungengi franska frankans

hækkar, svo að hreinn

útflutningur minnkar og aukning

heildareftirspurnar snýst við

Raungengið er E = eP/P*, svo að lækkun P og hækkun P* þýðir lækkun E í Þýzkalandi, en í Frakklandi leiðir hækkun P og lækkun P* til hækkunar E


Ef gengið er fast, þ.e. ef löndin hafa eina og sömu mynt, þá kynni þýzka ríkisstjórnin að vilja lækka vexti

til að örva fjárfestingu og heildareftirspurn, ... en franska stjórnin kynni að vilja hækka vexti

til að hemja fjárfestingu og heildareftirspurnSeðlabanki Evrópu gæti ekki komið til

móts við óskir beggja landa í senn Vextirnir eru í grófum dráttum eins í öllum

ESB-löndum


Seðlabanki Evrópu hefur sett sér verðbólgumarkmið

Ef verðbólgan í einu ESB-landi er neðan við meðaltal ESB-landanna, þá telst peningastjórnin vera of ströng í því landi

Ef verðbólgan í einu ESB-landi er ofan við meðaltal ESB-landanna, þá telst peningastjórnin vera of slök í því landi

Kenningin um hagkvæm myntsvæði

Sum myntsvæði eru klárlega of lítil

T.d. Breiðholtið, Villingaholt … ... og Vestmannaeyjar

Er nokkurt myntsvæði of stórt? Allur heimurinn eitt myntsvæði?

Hvar liggja mörkin?

2

Hagkvæm myntsvæði

Hagkvæmt myntsvæði er hópur landa, sem sjá sér hag í að sameinast um eina mynt og mynda myntbandalag

Kenningin um hagkvæm myntsvæði leitast við að tilgreina þau skilyrði, sem myntsvæði þarf að fullnægja til að geta talizt vera hagkvæmt

Með ,,hagkvæmu” myntsvæði er átt við getu landanna á svæðinu til að draga úr kostnaðinum, sem fylgir myntbandalagi, og nýta sér kostina, sem fylgja bandalagi

Hagkvæm myntsvæði: Kostir sameiginlegrar myntar

Ef raunlaun eru sveigjanleg og bregðast vel við breytingum á atvinnuleysi, kemst langtímajafnvægi fljótt á aftur í hagkerfinu í kjölfar ytri áfalla

Ef vinnuafl er hreyfanlegt milli aðildarlanda myntbandalags, verður stöðugleikinn í efnahagslífinu með líku lagi meiri en ella Flutningur vinnuafls frá Þýzkalandi til

Frakklands myndi draga úr verðbólguþrýstingi í Frakklandi og atvinnuleysi í Þýzkalandi, sbr. Kaliforníu og Texas

Sameiginleg tunga skiptir máli ... ... eða t.d. almenn enskukunnátta


Ef fjármagn er hreyfanlegt milli landa, verður efnahagslífið ónæmara fyrir ytri áföllum

Íbúar lands, þar sem efnahagslífið er í lægð, geta tekið lán í öðrum löndum, þar sem efnahagslífið er í uppsveiflu, til mótvægis við tímabundna lægð heima fyrir – og endurgreitt í næstu uppsveiflu


Mikil viðskipti milli landa gefa enn meira af sér en ella, ef löndin stofna myntbandalag sín á milli

Þjóðmynt er viðskiptahindrun ...... eða ígildi viðskiptahindrunar

Það kostar sitt að þurfa sífellt að skipta einni mynt yfir í aðrar

Er Evrópa hagkvæmt myntsvæði?

Hlutdeild útflutnings og innflutnings aðildarlanda ESB til annarra ESB landa í landsframleiðslu hvers lands er til marks um það, hversu náin viðskiptatengslin eru innbyrðis í ESB

Við getum kallað þetta viðskiptadýpt

3

Tafla 1. Útflutningur og innflutningur 15 ESB-landa til og frá öðrum ESB-löndum (% af VLF)

EvrusvæðiðBelgíaÞýzkalandGrikklandSpánnFrakklandÍrlandÍtalíaLúxemborgHollandAusturríkiPortúgalFinnland

Utan EvrusvæðisDanmörkSvíþjóðBretland

Heimild: Eurostat. Ísland 2005: 50,3%

Viðskipti Íslands

Mest viðskipti við Evrópu ESB: 65% af útflutningi og innflutningi

2005 Evrópa: 73% af útflutningi og innflutningi

2005Mun minni viðskipti við Bandaríkin

24% af útflutningi og innflutningi 2005 Hlutur Bandaríkjanna í viðskiptunum var

mun meiri fyrir nokkrum áratugumRestin er einkum Asía

Japan: 3% af útflutningi og innflutningi 2005

Viðskipti Íslands

Tölur úr þjóðhagsreikningum fyrir 2005 Útflutningur vöru og þjónustu: 324 mkr. Innflutningur vöru og þjónustu: 450 mkr. Erlend viðskipti samtals: 774 mkr. VLF: 1.012 mkr.

Erlend viðskipti sem hlutfall VLF: 774/1.012 = 77%

Viðskipti við ESB-lönd sem hlutfall VLF: 65% af 77%, það er 50%, fjórða hæst í töflunni


Viðskiptin eru mismikil, en dýptin er mikil að jafnaði

Dýptin hefur aukizt með tímanum Vöxtur hennar hefur aukizt síðan evran kom til skjalanna

Viðskiptadýptin er innri stærðTafla 1 bendir til, að upptaka evrunnar hafi skilað talsverðum viðskiptahag


Rannsóknir benda til, að vinnumarkaðurinn á meginlandi Evrópu sé ósveigjanlegri en víðast hvar annars staðar um heiminn

Vinnumarkaður Bretlands er nú orðið sveigjanlegri en víða annars staðar

Munurinn stafar m.a. af því, að miðstýring kjarasamninga á landsvísu tíðkast enn víða á meginlandinu, en ekki lengur á Bretlandi


Upptaka evrunnar hefur þó aukið sveigjanleika launa og hreyfanleika vinnuafls í Evrópu

Breiðvirkir kjarasamningar, jafnvel á landsvísu, kveða á um laun í mörgum ESB-löndum

Evran gerir launamun milli landa gegnsæjan

Það er erfitt fyrir vinnuveitanda að standa gegn launahækkun í Þýzkalandi, ef hann verður að hækka laun í Frakklandi vegna mikillar samkeppni á frönskum vinnumarkaði, þótt atvinnuleysi sé í Þýzkalandi


Stirður vinnumarkaðurÞað kostar meira að reka og ráða

starfsmenn á meginlandi Evrópu en í Bretlandi og Bandaríkjunum

Breytingar á raunlaunum virðast ólíklegar til að leiða til aðlögunar að ósamhverfum ytri áföllum (t.d. olíuverðshækkun) á evrusvæðinu, þar eð raunlaun eru ósveigjanleg niður á við


Vinnuafl hreyfist hægt milli landanna 17 á evrusvæðinu

Innan hvers lands er vinnuaflið óhreyfanlegra en innan Bandaríkjanna, hvað þá milli landa á Evrusvæðinu

Evrópa talar ólík tungumálÍ þessu tilliti er Evrópa ekki hagkvæmt myntsvæði


Áður en evran kom til skjalanna, áttu evrulöndin ekki mikil viðskipti með fjármagn sín í milli

Frá því evran var tekin upp, hafa fjármagnsviðskipti milli evrulandanna aukizt til muna

Fjármagnsmarkaður evrulandanna er hnausþykkur og vinnur vel

Vextirnir þar eru nær alls staðar eins


Vextir á ríkisskuldabréfamarkaði evrulandanna eru svipaðir og sveiflast í taktÞað er til marks um mikla viðskiptadýpt á

evrópskum fjármagnsmarkaði Dýptin er minni í smásölu á bankamarkaðiBankaviðskipti eru ekki mikil milli landaInnlendir bankar eru reglan, og fákeppni

Erlendir bankar eru undantekning, fer fjölgandiBankavextir eru ólíkir í ólíkum löndum


Hagsveiflur í evrulöndum fylgjast aðUppsveiflur fylgjast aðNiðursveiflur fylgjast einnig aðÓtti við ósamhverf ytri áföll, þ.e. misgengar hagsveiflur, sem fylgjast ekki að, í evrulöndum virðist ekki eiga við rök að styðjast

Mynd 3A. Hagvöxtur í Þýzkalandi, Frakklandi og á evrusvæðinu í heild 1990-2003

Heimild: Eurostat.

Vöxtur VLF (% á ári)

FrakklandÞýzkalandEvrusvæðið

Keimlíkar sveiflur

Mynd 3B. Hagvöxtur í Þýzkalandi, Frakklandi og á evrusvæðinu í heild 1999-2009


ÞýzkalandFrakklandEvrusvæðið

Keimlíkar sveiflur

Heimild: Eurostat.


Tvö andstæð sjónarmiðLönd líkjast hvert öðru meira, þegar þau

taka upp meiri viðskipti sín á milliHagsveiflurnar verða líkari, misgengið

minnkar (Finnland, Svíþjóð)Aðrir segja: Lönd líkjast hvert öðru

minna, þegar þau taka upp meiri viðskipti sín á milliÞau neyta skjóls innan

viðskiptabandalagsins til aukinnar sérhæfingar (Massachusetts)

Fylgni landsframleiðslu á mann við evrusvæðið

Fylgni vaxtar landsframleiðslu á mann við evrusvæðið

Fyrir evru1961-1999

Eftir evru2000-2009

Grikkland 0,63 0,76 Ísland 0,19 0,68 Írland 0,03 0,72 Portúgal 0,68 0,86

Heimild: Útreikningar úr gögnum Alþjóðabankans, World Development Indicators 2011.

Jafnvel Ísland aðlagaðist, án evruLöndin á útjaðri

Evrópu tóku

upp evru til að

líkjast hinum

meira

Sjá Magnús Bjarnason (2010), The Political

Economy of Joining the European Union:

Iceland’s Position at the Beginning of the

21st Century (doktorsritgerð, University of

Amsterdam)


Sum lönd vaxa hraðar en önnur

Írland óx hraðar en önnur Evrulönd 1994-2003, og óx enn hratt og örugglega eftir það, en hægði á sér og lenti í djúpri lægð 2009Evrópska tígrisdýrið ...... missti tennurnar

Mynd 4A. Hagvöxtur á Írlandi og evrusvæðinu 1990-2003

Heimild: Eurostat.


EvrusvæðiðÍrland

Hagvöxturinn þarf ekki að

fylgjast að

Síðan sló í bakseglin á Írlandi, þegar bankar

komust í þrot og skattgreiðendum var gert að

borga brúsann

Mynd 4A. Hagvöxtur á Írlandi og evrusvæðinu 2000-2010

Heimild: Eurostat.


EvrusvæðiðÍrland


Niðurstaða: Ekki er hægt að svara spurningunni afdráttarlaust

Spurningin er ekki eingöngu hagrænHún er öðrum þræði pólitísk

Kannski ræðst svarið af því, hversu langlíf evran reynistGrikkland getur ekki staðið skil á skuldum

ríkisins og gæti ákveðið að hætta að nota evru Evran lifir það af

Ítalía getur staðið skil á skuldum ríkisins og hættir því varla að nota evru

Stjórn ríkisfjármála og myntsvæði

Sameiginleg stjórn ríkisfjármála (e. fiscal federalism) felst í, að hópur landa kemur sér saman um sameiginleg fjárlög og fjárframlög (e. fiscal transfers) milli landa

Ef lönd í myntbandalagi kæmu sér saman um stjórn ríkisfjármála, færi fjármálastjórnin í bandalaginu í heild fram eins og nú tíðkast í hverju landi fyrir sig

Skattgreiðendur í einu landi væru þó e.t.v. ekki ánægðir með, að skattfé þeirra væri varið til framlaga til fólks og fyrirtækja í öðrum löndum

4


Án sameiginlegrar stjórnar ríkisfjármála er hætt við, að einhver lönd hegðuðu sér eins og laumufarþegar (e. free riders)

Þegar ríkisstjórn steypir sér í skuldir, myndast hætta á því, að hún geti ekki staðið í skilum – hvernig?Með verðbólgu og gengisfalli, ef landið er utan

myntbandalagsBandaríkin taka lán í dollurum

Með vanskilum, ef landið er í myntbandalagiGrikkir og Ítalar taka lán í evrum


Skuldugar ríkisstjórnir þurfa því að greiða hærri vexti en ella af skuldum sínum á fjármálamörkuðumVaxtaálagið endurspeglar mat markaðsins á

hættunni á því, að landið lendi í vanskilumHærri vextir ýta einnig undir ríkishallann

og meðfylgjandi skuldasöfnun ... ... þar eð fjármögnun hallans er dýr, ef vextir

eru háir


Í myntbandalagi myndu önnur aðildarlönd líklega kjósa að koma skuldugu aðildarlandi til hjálpar til að forða vanskilum

Þá er einnig við því að búast, að vaxtaálagið á skuldugar ríkisstjórnir verði að því skapi minna

Þetta er spurning um traust


En úr því að ríkisstjórnir annarra aðildarlanda ganga í ábyrgð fyrir skulduga ríkisstjórn, þurfa þær sjálfar að sæta hærri vöxtum en ella vegna áhættunnar

Skuldug ríkisstjórn getur tekið sér ódýrari lán innan myntbandalags en utan …

… og leggur aukinn vaxtakostnað á önnur aðildarlönd bandalagsins


Skuldug ríkisstjórn, sem leggur aukinn vaxtakostnað á önnur aðildarlönd myntbandalagsins með hallarekstri sínum, hegðar sér eins og laumufarþegiHún þiggur farið – þ.e. ávinninginn af

verunni í bandalaginu – án þess að greiða kostnaðinn til fulls, því að hún varpar hluta kostnaðarins yfir á axlir annarra


Lönd í myntbandalagi geta samið um að koma ekki hvert öðru til bjargar

Óvíst er, hvort slíkt samkomulag teldist trúverðugt

Í staðinn geta löndin komið sér saman um fastar reglur um stjórn ríkisfjármála

Við stofnun EMB (e. EMU) voru slíkar reglur teknar upp (Stability and Growth Pact, SGP)


Höfuðákvæði SGP eruAðildarlönd stefna að hallalausum

fjárlögumLönd með ríkishalla umfram 3% af VLF

greiða sekt, sem getur numið allt að 0,5% af VLF ...

... nema landið hafi orðið fyrir óvenjulegum skakkaföllum ...

... eða niðursveiflu, þar sem VLF dróst saman um 2% eða meira á einu ári


Hvers vegna er hallahámarkið 3% af VLF?

Talan er reiknuð út frá ákvæði í Maastricht- sáttmálanum þess efnis, að skuldir ríkisins megi ekki fara upp fyrir 60% af VLF Hægt að sýna með reikningi, sleppum því

Tölurnar eru samt teknar af handahófiEkki heldur ljóst, hvers vegna SGP

kveður á um hallalausan ríkisrekstur Um kosti og galla hallalausra fjárlaga er

fjallað í 39. kafla; þið lesið hann á eigin spýtur, sjá einnig glærur


Lykilspurningin var, hvort leyfður hámarkshalli á fjárlögum myndi duga til að virkja sjálfvirka höggdeyfa, þegar hagkerfið lendir í lægð

Á fyrstu árum EMB óx VLF, og ríkishallinn í nokkrum aðildarlöndum EMB fór upp fyrir leyfilegt mark skv. SGP, t.d. í Frakklandi og Þýzkalandi

Frökkum og Þjóðverjum tókst að sannfæra hin aðildarlöndin um að sekta þá ekki Jón og séra Jón; Grikkir gengu á lagið

ESB ákvað 2004 að milda ákvæði SGP


Strangar reglur um ríkisfjármál í EMB að viðlögðum sektum án trúverðugs aðhalds hafa ekki gefizt vel

Nú reiðir ríkisfjármálastefna EMB sig á gagnkvæmt aðhald aðildarlandanna og skírskotun til orðspors hvers lands um sig

Engin ríkisstjórn innan EMB kærir sig um, að litið sé á hana sem eyðslukló og ábyrgðarleysingjaOg þó: Grikkir o.fl.

Eitt mál enn að endingu

Ættu Íslendingar að taka upp evruna?Hvað segja bændur?Hvað segið þið?Skoðum rökin með og á móti

5

Sumir: Já, Ísland ætti að ganga í ESB

Viðskipti Íslands við ESB-lönd eru meiri miðað við VLF en í flestum öðrum ESB-löndum

Minni viðskiptakostnaður Minni kostnaður í viðskiptum milli Íslands og

annarra evrulandaMinni óvissa um gengi myndi gagnast

mörgum íslenzkum fyrirtækjum, sem skipta við önnur evrulönd

Meiri erlend fjárfesting myndi laðast að Íslandi ... ... ef traust útlendinga á Íslandi er ekki alveg horfið

Sumir: Já, Ísland ætti að ganga í ESB

Fyrirtæki hagnast á greiðari aðgangi að stórum innri markaði Sbr. Bandaríkin með sín 50 ríki

Greiðari viðskipti með fjármagn myndu leiða til meiri samkeppni og hags af henni

Í lægðum ættu Íslendingar greiðari aðgang að lánum í öðrum evrulöndum til að fleyta sér yfir tímabundna erfiðleika

Stjórnmálarök: Ísland á heima í ESB Eins og við eigum heima í SÞ, NATO o.s.frv. Munið muninn á staðreyndahagfræði og

stefnuhagfræði

Aðrir: Nei, Ísland ætti ekki að ganga í ESB

Íslendingar þyrftu að afsala sér sjálfstæðri stefnu í peningamálum og gætu því ekki notað gengisbreytingar með gamla laginu til að laga þjóðarbúið að ytri eða innri áföllum

Ef hagsveiflan á Íslandi er ekki í takt við sveifluna í evrulöndum, er peningastefna evrulandanna e.t.v. óhentug handa Íslendingum99,95

%

Aðrir: Nei, Ísland ætti ekki að ganga í ESB

Íslendingar þyrftu að fylgja sameiginlegri stefnu evrulandanna í ríkisfjármálum

Slök ríkisfjármálastjórn í evrulöndunum gæti haft óheppileg áhrif á Ísland

Þau rök, að aukin fjármagnsviðskipti myndi hlífa Íslandi við áföllum og efnahagslægðum, hvíla e.t.v. á of milli bjartsýni, því að lánsviðskipti milli evrulanda eru frekar lítil

Stjórnmálarök: Ísland á ekki heima í ESB Aðild myndi ógna fullveldi Íslands, sérstöðu og

menningu

Documents

Myntsvæði og evran