NAZIM ŞEKİLLERİ

www.turkceciler.comTürkçe Dersi/Edebiyat Dersi Kaynak Sitesi

1)BEYİTLERDEN OLUŞAN NAZIM ŞEKİLLERİ

2)BENDLERDEN OLUŞAN NAZIM ŞEKİLLERİ

Mesnevi

Kaside

Gazel

Nazm

Kıt’a

Ruba’i

Tuyuğ

Murabba

Şarkı

Muhammes

Terkib-i Bent

Terci-i Bent

Müstezat

Arap Edebiyatında doğmuş İran Edebiyatında bazı değişikliklere uğramış oradan da edebiyatımıza girmiştir.

Divan Edebiyatı nazım şekillerindendir.

Bir kişiyi övmek veya yermek için yazılır.

Aruz ölçüsüyle yazılır.

15 -99 beyit arasındadır.

aa ,ba ,ca, da şeklinde kafiyelidir.

KASİDENİN BÖLÜMLERİ:

1-Nesip(Teşbib):Giriş bölümüdür.Konu ile ilgisi olmayan beyitlerden oluşur.

2-Girizgah:Tek beyitten oluşur.Asıl konuya girilen bölümdür.

3-Methiye:Kasidenin asıl bölümüdür.Peygamber, devlet adamı, padişah burada övülür veya yerilir.

4-Fahriye:Şairin kendini övdüğü bölümdür.

5-Tegazzül:Kasideyle aynı ölçü ve uyakta yazılmış olan gazeldir.

6-Dua:Kasidenin son bölümüdür.

NOT:Her kasidede Fahriye ve Tegazzül bölümü bulunmaz.

KONULARINA GÖRE KASİDELER:1-TEVHİD:Allah’ın birliğini anlatan kasidelerdir

2-MÜNACAAT:Allah’a yalvarış ve yakarış kasideleridir.

3-NAAT:Hz.Peygamberlerin övüldüğü kasidelerdir.

4-METHİYE:Padişahların devlet adamlarının övüldüğü kasidelerdir.

5-HİCİV:Sosyal olayların veya kişilerin tenkit edildiği kasidelerdir.

6-BAHARİYE:Bahar mevsimin övüldüğü kasidelerdir.

7-IYDIYYE:Bayram günlerinin övüldüğü kasidelerdir.

8-CÜLUSİYE:Padişahın tahta çıkışını anlatan kasidelerdir.

(7.Beyit)Arızun yadıyla nemnak olsa müjganum n’ola

Zayi olmaz gül temennasıyla virmek hara su.(13.Beyit)

Dest busi arzusıla ger ölsem dostlar

Kuze eylen toprağum sunun anunla yara su.

Yanağını hatırladıkça kirpiklerim ıslansa bunda şaşılacak ne var?Zira gül elde etmek için dikene su vermek boşa gitmez…

Dostlar!Eğer onun elini öpme arzusuyla ölürsem , toprağımdan testi yapın ve sevgiliye onunla su verin…

FUZULİ (Su kasidesi’nden)

32 beyit

İran edebiyatından edebiyatımıza geçmiş nazım şekillerindendir.Aruz ölçüsünün kısa kalıplarıyla yazılır.Uzun konuların işlenmesine en uygun nazım şeklidir. Destanlar ,uzun aşk hikayeleri ,öğretici dini ve ahlaki konuların hep mesnevi şeklinde yazılması bu yüzdendir.Beyitler arası anlam birliği vardır.

aa , bb , cc , şeklinde kafiyelidir.

Aşk ,tabiat ,tasavvuf ,ahlak gibi konular işlenir.

TÜRK EDEBİYATIındaki ilk mesnevi YUSUF HAS HACİB’ in yazdığı KUTADGU BİLİG’dir

Divan edebiyatında mesnevi ,gazel ve kaside gibi önplanda tutulmamış, hatta yalnızca mesnevi yazan şairlerin sanatı küçümsenmiştir.

5 mesneviden oluşan eserlere HAMSE denir.Edebiyatımızdaki ilk hamse yazarı ALİ ŞİR NEVAİ’dir.

TÜRK EDEBİYATINDAKİ ÖNEMLİ MESNEVİLER:

•Hüsrev ü Şirin = Kutb(14.yy.)

•Risaletü’n Nushiyye = Yunus Emre(14.yy.)•Mantıku’t- Tayr = Gülşehri(14.yy.)

•Garipname = Aşık Paşa(14.yy.)

•İskendername , Cemşid-i Hurşid = Ahmedi(14.yy.)•Vesiletü’n Necat(Mevlit) = Süleyman Paşa(15.yy.)•Harname ,Hüsrev ü Şirin = Şeyhi(15.yy.)

•Yusuf u Züleyha = Kemalpaşazade(16.yy.)•Leyla vü Mecnun ,Beng ü Bade = Fuzuli(16.yy.)•Hayriyye = Nabi(17.yy)

•Hüsn ü Aşk = Şeyh Galip(18.yy)•Lütfiyye = Vehbi(18.yy.)

•Gülşen-i Aşk = İzzet Molla(19.yy.)

Tanzimat döneminde ise Ziya Paşa’nın Harabat Mukaddimesi,Namık Kemal’in Tahrib-i Harabat’ının bir kısmı ve Abdülhak Hamit Tarhan’ın Manzum tiyatroları mesnevilerin en son örnekleri olmuştur.

CEMŞİD Ü HURŞİD

Düşinde çünki gördi ol yüzi şahBe-sad dil aşık olup eyledi ah

Figan idüben uykudan uyandıNitekim lale kan yaşa boyandı

Anun ahı ki olmuş ateş ü dudYüzin itmişdi ğöğin dud endud

Günümüz Türkçesiyle:Şah , o yüzü rüyasında görünce,

Yüz gönülle aşık olup ah eyledi.

Ağlayarak uykudan uyandı,

Ve lale gibi kan yaşa battı.

Ahı, ateş ve duman olmuş,

Gökyüzünü dumana salmıştı.AHMEDİ

Cemşid ü Hurşid ‘den

58 Beyit

Arap şiiridir.Gazel önce İran edebiyatına oradan da Türk edebiyatına geçmiştir.

Divan edebiyatı nazım şekillerindendir.

Gazeller divan edebiyatının en lirik şiirleridir.Aruz ölçüsüyle yazılır.

4-15 beyit arasında yazılır.

15 beyitten oluşan gazellere Gazel-i mutavvel denir.Ahmedi ve Nesimi’nin bu tür gazelleri çoktur.

Gazelin asıl konusu aşk ve sevgilidir.Sevgili ile ilgili olarak şarap ve tabiattan da söz edilir.

Gazelin ilk beyitine matla son beyitine makta denir.

Gazelin en güzel beyitine beytü-l gazel denir.

Şairin adının geçtiği beyite mahlas beyiti denir.

aa, ba , ca , da şeklinde kafiyelidir.

Konu birliği olan gazeller yek ahenk denir.

Bütün beyitleri aynı güzellikte olan gazellere yek avaz denir.

Fuzuli , Baki , Nabi gazelleriyle meşhur divan şairleridir.

Gazelde öncelikle beyit güzelliğine önem verilir.

GAZEL

Açıl bağun gül ü nesrini ol ruhsarı görsünler

Salın serv ü sanavber şive-i reftarı görsünler

Kapunda hasıl itdi bu devasuz derdi hep gönlüm

Ne derde mübtela oldı dil-i bimarı görsünler

Açıldı dağlar sinemde çak itdüm giribanum

Muhabbet gülşeninde açılan gülnarı görsünler Ten-i zarumda pehlum üstühanı sayılur

bir bir

Beni seyr itmeyen ahbab musıkarı görsünlerGüzeller mihriban olmaz dimek yanlışdur ey Baki

Olur vallahi billahi heman yalvarı görsünlerBAKİ(16. yy.)

Nazım şekli olarak gazelden türetilmiş bir şekildir.

Divan şairlerince de çok az kullanılmasına karşılık müstezad halk edebiyatında daha çok benimsenmiş ‘yedekli’ ‘ayaklı’ adlarıyla çokça kullanılmıştır.

Servet-i Fünun edebiyatında ve daha sonraları da müstezad adıyla bazı şiirler yazılmışsa da daha çok serbest müstezad denilen ve bütün aruz kalıplarıyla yazılabilen bu şeklin eski divanlarda görülen müstezadlarla uzun ve kısa mısra benzerliğinden başka ilişkisi kalmamıştır.

Müstezad nazım şekli edebiyatımızda ilk yy.lardan beri az sayıda kullanılmıştır

Ey şuh-ı sitem-pişe dil-i zar senündür Yok minnetün asla

Sen kim gelesen meclise bir yer mi bulunmaz

Baş üzre yerün var

Gül goncasısan guşe-i destar senündür Gel ey gül-i

ra’na

Benzer ki bu dildar-ı cefakar senündür

Biçare Nedima

NEDİM (18.YY.)

Nazım şekli olarak nazm kıt’anın ilk beyiti kafiyeli olan şeklidir.

Felsefi tasavvufi bir fikir bir hayat görüşü bir nükte bir kişiyi övme ya da yerme bir olayın tarihi nazmın konusu olabilir.Kafiye örgüsü aa , ba , ca, … düzenindedir. Yani şekil ve kafiyelenişi bakımından bütünüyle gazele benzer.Yalnız mahlas beytinin bulunmayışı ve konusunu değişik olmasıyla gazelden ayrılır.

Edebiyatımızda iki beyitli kısa nazm çok az kullanılmıştır.


Meh-i burc-ı şeref tutuldı dirler

Gül-i bağ-ı sa’adet soldı dirler

Bahar-ı hüsn iken bağ-ı ruhında

Benefşe bitmedin bozuldı dirler

Ahmed PAŞA

Kıt’a nazım terimi olarak iki ya da daha çok 9-10 beyite kadar olan matla ve mahlas beyiti bulunmayan xa xa xa kafiyeli bir nazım şeklidir.

İşlenilen konu bakımından nazm ile aynıdır.

Kıt’a az ya da çok her şairin divanında yer bir nazım şeklidir.

Dahi görmedi dide-i rüzgar

Feridun-meniş böyle bir

şehriyarİsMeTi

•İran edebiyatından edebiyatımıza geçmiştir.

•Aruz ölçüsüyle yazılır.

•Ruba’iler tek dörtlükten oluşur.

•aaxa şeklinde kafiyelidir.

•Aşk, şarap, felsefe, tasavvuf, din gibi konuları ele alır.

•Bu türün en önemli temsilcisi 12.yy. yaşamış olan Ömer HAYYAM’dır.

•Ruba’ilerin aaaa şeklinde kafiyelenmiş şekline Ruba’i-i Musarra denir.

•Ruba’ilerde şairin adı(mahlası) kullanılmaz.

•Nef’i , Nedim , Fuzuli , Kadı Burhaneddin ve Yahya kemal bu türde eserler vermişlerdir.

RUBA’İ

Ya Rab dilimi sehv ü hatadan sakla

Endişemi tezvir ü riyadan sakla

Basdim reh-i vadi-i ruba’iye kadem

Ta’n-ı har-ı nadan-ı dü-padan sakla

Nef’i

Günümüz Türkçesiyle

Ya Rab!Dilimi kusur ve hatadan koru.

Düşüncemi yalan ve ikiyüzlülükten koru.

Ruba’i vadisinin yoluna ayak bastım.

İki ayaklı anlayışsız eşeklerin ayıplamasından koru.

RUBA’İ

Ol göz ki yüzün görmeye göz dime ana

Şol yüz ki tozun silmeye yüz dime ana

Şol söz ki içinde sanema vasfun yoh

Sen bad-ı heva dut anı söz dime anaKadı Burhaneddin

Günümüz Türkçesiyle

O göz, yüzünü görmezse ona göz deme.

Şu yüz,ayağının tozunu silmezse ona yüz deme.

Ey put kadar güzel sevgili, vasfının olmadığı sözü,

Değersiz tut; ona söz deme.

Türklerin bulduğu ve Türklerin kullandığı nazım şeklidir.

Dörtlükler halinde yazılır.

Aruz ölçüsünün kısa kalıplarıyla yazılır.

Halk edebiyatındaki maninin divan edebiyatındaki ruba’inin karşılığıdır.

aaxa şeklide kafiyelidir.

Tuyuğlarda kafiyelerin cinaslı kelimelerden seçilmesi önemlidir.

Hakka şükür koçlarun devranıdur

Cümle alem bu demün hayranıdur

Gün batandan gün toğan yire değin

Aşk erinün bir nefes seyranıdur

Kadı Burhaneddin

Divan edebiyatı nazım şekillerindendir.

Aynı ölçüdeki dörder mısralık bentlerin birleşmesinden oluşur.

Murabbalar genellikle 5-7 bent olarak yazılır.

aaaa , bbba , ccca , şeklinde kafiyelidir.

Murabbalarda aşk, sevgi, övgü, yergi gibi konular işlenir.

Aruz ölçüsü ile yazılır.

Şarkı türü murabbadan doğmuştur.

Gül yüzünde göreli zülf-i semen-say gönül

Kuru sevdada yiler bi-ser ü bi-pay gönül

Dimedüm mi sana dolaşma ana hay gönül

Vay gönül vay bu gönül vay gönül ey vay gönül

…

Yarun itden coğ uyar ardına ağyar diriğ

Bize yar olmadı ol şuh-ı sitem-gar diriğ

Kıldı bir dilber-i hercayiyi dildar diriğ

Vay gönül vay bu gönül vay gönül ey vay gönül

…

Ahmed Paşa

Divan edebiyatı nazım şekilerindendir.

Türklerin bulduğu ve çok kullandığı şiir türüdür.

Murabbadan doğmuştur.

Dörtlükler halinde yazılır.

Belli bir ezgi ile söylenir.

Dörtlüklerin dördüncü mısraları aynen tekrar edilir. Bunlara nakarat denir.

Aruz ölçüsüyle yazılır.

Aaaa , bbba , ccca , şeklinde kafiyelidir.

En büyük temsilcisi Nedim’dir

ŞARKI

Bir safa bahşedelim gel şu dil-i na-şada

Gidelim serv-i revanım yürü Sa’d-abad’a

İşte üç çifte kayık iskelede amada

Gidelim serv-i revanım yürü Sa’d-abad’a

…

Nedim

ŞARKI

Kalbim yine üzgün seni andımda derinden

Geçtim yine dün eski hazan bahçelerinden!

Üzgün ve kırılmış gibi en ince yerinden

Geçtim yine dün eski hazan bahçelerinden

…

Yahya Kemal BEYATLI

Divan edebiyatı nazım şekillerindendir. 5 dizeden oluşur.

Hemen her konuda yazılabilir.

aaaa ,bbba ,ccca şeklinde kafiyelidir. Şarkı biçiminde yazılan muhammeslere muhammes şarkı denir.

5. Dizisi tekrar edilen muhammeslere muhammes-i Mütekerrir denir.Tekrar edilmeyen muhammeslere muhammes-i müzdeviç denir.

MUHAMMES

Gah mir’at-ı felek ruy-ı sa’adet gösterür

Gah döner jeng-i nuhusetle feleket gösterür

Bir nefeste aşıka bin türlü halet gösterür

İvme ey dil sabr kıl ivmek melamet gösterür

Görelüm ayine-i devran ne suret gösterür

Ey gönül dünya içün yok yire çekme ıztırab

Nice şehlerden gerü kalmış seradur bu harab

Arife ef’al-i gerdundan yaraşmaz inkılab

Şahid-i maksuda çek sabr u tahammülden nikab

Görelüm ayine-i devran ne suret gösterür

TERKİB-İ BENT TERC-İ BENTHer birinde 5 ile 10 arasında beyit bulunan 5 ile 10kadar bentten oluşan uzun bir nazım birimidir.Yani toplam beyit sayısı 100’e ulaşabilir.Her bent gazele benzer bir uyak düzenine sahiptir.Bendin son beyiti kendi içinde uyaklıdır.Yani;

Talihten ve hayattan şikayet , tasavvuf ve felsefe düşünceleri , toplumsal yergiler gibi konular işlenir.

1. bent: aa/xa/xa/xa/bb2. bent: cc/xc/xc/xc/dd

Terkib-i bent gibidir.

Yalnız, terc-i bentte bentleri birbirine bağlayan son beyit aynen tekrarlanır.

Konu Tanrı’nın gücü , evrenin sonsuzluğu, doğa ve yaşam …

Ebru İŞLER

Emel KURT

11)TM-B


Documents

NAZIM ŞEKİLLERİ