?YUMANIY HAOY} MIYUtOAN ERGLEZvOAN AMSAcIR

DARI 63tIv 3-4 (1987-88ƒ MARD - ABRIL 2(12

Ապրիլ 24-ի

ոգեկոչում

Պուքրեշի մեջ

2 3-4/2012

ŠNYR GOANQ‹IN AN"NAGAZM:

MIQAOEL SDEWAN-CAZAZOAN Π,mpacr^ ;nxh^

qardyukar

MADLEN DER-KYUGASOAN Π,mpacir

VARXAN MARTAOAN Π,mpacir

MIHAOIL GEYRGIYU Œ lyusangari¿[

MARIAM BYSTAN)OAN Πmeqenacryuhi

COLECTIVUL «NOR GHIANK»MIHAI STEPAN-CAZAZIAN – secretar-general de redacțieMADLEN TER-GHUKASIAN; VARTAN MARTAIAN – redactoriMIHAI GHEORGHIU – fotoreporterMARIAM BOSTANGIAN – dactilografă-operatoare

REDAC|IA: Bucure=ti, Bd. Carol I, nr. 43, sector 2,

tel./ fax. 314.67.83redactia@araratonline.com

TEHNOREDACTARE COMPUTERIZATÅ: HźUlEsCU MIHAI

TIPARUl: s.C. ARARAT srl. I.S.S.N. 1221-9169

<M

PA

cR

AG

AN

I w

Y<

AR

EN

Սիրելի՛ հայրենակիցներ,

Այսօր մենք, ինչպես և շատշատերն ամբողջ աշխարհում,

գլուխ ենք խոնարհում Հայոց մեծեղեռնի անմեղ զոհերիհիշատակի առջև: (…)

Ցեղասպանության զոհերիհիշատակի օրը` սևահանդերձ

ապրիլի 24-ը, ոչ միայն մերհամազգային սգի, այլև մեր

ապրելու համառության ևբարոյական նկարագրի օրն է:

Չլիներ մեր հիշողությանհամառությունը, մենք ո՛չ

Սարդարապատ կունենայինք1918-ին, ո՛չ էլ ազատ ու անկախ

Հայաստան ու Արցախ և մերկողքին՝ Հայոց Սփյուռք: (…)

Երեք տարի հետո ոչ միայնՀայոց մեծ եղեռնի 100-ամյակն է,

այլև հիշողությամբ ու կամքովապրելու՝ «մի քանի հազար

գումարած 100»-ամյակը: Ինչստեղծել ենք այսուհետև էլ տեր

ենք, ինչ կորցրել ենք` չենքմոռացել և չենք մոռանա,

որովհետև դարձյալ դրա տերնենք: (…)

Միասին էլ ամրացնելու ենք մերպետությունը՝ Հայոց հայրենիքը

ու միասին էլ գալիքսերունդներին ենք փոխանցելու

նոր հաղթանակներիհիշողությունը: (…)

Հատվածներ նախագահ ՍերժՍարգսյանի ուղերձից՝

Ցեղասպանության զոհերիհիշատակի օրվակապակցությամբ:

24.04.2012

PYVANXAGYUTOYUNԱպրիլ 24-ի ոգեկոչում Պուքրեշի մեջ =` 6

«Հայոց ցեղասպանության վրա լռության փոշի նստած է»

=` 8

Կեռլայի տոնավաճառը մեծ հաջողություն ունեցավ.

Յուրահատուկ կերակրատեսակներ հալեցան քանի մը

ակնթարթի մեջ =` 9

ԵրԵՎԱՆ

գրքի ՀԱՄԱշԽԱրՀԱՅիՆ ՄԱՅրԱքԱղԱք =` 1_

Թարգմանչին խոսքը =` 15

ՀգՄ հրատարակչությունը լույս է ընծայել Վարուժան

Ոսկանյանի «շշուկների մատյան» վեպը =` 16

manga-badanegan = ̀23

Ուխտագնացություն՝ Արևմտյան Հայաստան (II) = ̀24

Թուրքիան Անի քաղաքն առաջարկում է ընդգրկել

ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի ցուցակում = ̀33

Երևանի սրտում բացվեց «Վարք հավերժության» արձանը

= ̀34

Անտոնիա Արսլանը պարգևատրվել է Մովսես Խորենացու

մեդալով = ̀35

Supliment limba rom`n[

MANIFESTAȚIE DE 24 APRILIE LABUCUREȘTI p. 17

MESAJUL AMBASADORULUI ARMENIEI,HAMLET GASPARIAN, CU OCAZIA ZILEICOMEMORĂRII VICTIMELOR GENOCIDULUIARMEAN p. 18

Rafael de Nogales – Patru Ani Sub Semilună –“Uneori destinul avertizează” p. 20

Vartananț și 8 martie la Constanța p. 22

33-4/2012

24 Ապրիլ 2012թ.,Բուխարեստ

Սիրելի հայրենակիցներ,Ապրիլի 24-ը մեզ համար ոչ

միայն մեր միլիոնավոր անմեղնահատակների հիշատակի օրնէ, մեր բարոյական պարտքը հան - դեպ անմարդկային կտտանք -ների ենթարկված եւ առանձ նա -հատուկ դաժանությամբ սպան -ված մեր հայրենակիցների, ովքեր`մեծ ու մանուկ, ողջ-ողջ հրկիզ -վեցին եկեղեցիներում, գանահա -րության ենթարկվեցին ու կա խա -ղան հանվեցին հրապարակներիվրա, գաղթի ճանապարհին լեռ -նային արահետներից գլորվելովջախջախվեցին անդունդներումու կեր դարձան վայրի գազան -ներին, գերեզման գտան Եփ րա տիջրերի մեջ ու արաբական անա -պատներում, սովահար ու հիվանդոչնչացան համակենտրոնացմանճամբարներում, առանց խաչի,առանց անունի ու հիշատակի:

Ապրիլի 24-ը նաեւ մոռա -ցության դեմ պայքարի օրն է,արդարություն պահանջելու օրը:

Ինչո՞ւ հայերն արժանա -ցան այդպիսի ճակատագրի, ի՞նչմեղք էին գործել նրանք: Եւ ար դ -յոք հնարավո՞ր է, որ մի ողջժողովուրդ այնպիսի մի արաքգործի, որի պատիժը լինի լիովինբնաջնջումը: Երիտթուրք կառա -վարության ծրագիրը որքան դա -ժան, նույնքան պարզ էր. հա -զարամյակներով սեփական տա -րածքների վրա, այսինքն` սեփա -կան Հայրենիքում ապրող հայժողովրդին զրկել ինքնուրույնպետություն ունենալու հնարա -վորությունից: Այն, ինչ մինչ այդստացել էին Օսմանյան կայս -րության մաս կազմող բալկան -յան ժողովուրդները, եւ ինչինպատմական եւ քաղաքական զար -գացումների բերումով հետա գա -յում կարող էին տեր դառնալնաեւ հայերը, արմատախիլ ար -վեց միանգամից: Հենց այդ նպա -տակով տեղահանություններինու ջարդերին հաջորդեցին հայոցունեցվածքի բռնագրավումը, վե -րապրած հայերին հետդարձի իրա -վունքից զրկելը, հայ ժողովրդիբնօրրանում հայկական քաղա -քակրթության հետքերի հետեւո -ղական ոչնչացումը: Հենց այդ

նպատակով 1918-20-ական թվա -կաններին Թուրքիան սանձա -զեր ծեց հարձակում նաեւ Հայաս -տանի արեւելյան մասի վրա` ցան -կանալով հայերի վերջին օջախըեւս ջնջել աշխարհի երեսից, որիհետեւանքով Հայաստանի Հան -րապետությունը թուլանալովզրկվեց զգալի տարածքներից եւբնակչությունից:

Այսպիսով, հայ ժողովուր դըդարձավ Առաջին համաշ խար -հային պատերազմի ամենամեծկորուստը կրած ժողովուրդը, որիծանր հետեւանքները մինչեւ այսօրնստած են մեր երկրի եւ ժո -ղովրդի ուսերին: Հետագայումքեմալական Թուրքիայում վե -րագրվեց սեփական երկրի պատ -մությունը` այնտեղից լիովինդուրս թողնելով հայ ժողովրդիդեմ գործված ոճիրի սեւ էջերը եւնույնիսկ իրադարձություններըգլխիվայր շուռ տալով, հայերիններկայացնելով որպես կայսրու -թյան թշնամիներ եւ դավա ճան -ներ: Հաստատվեց երկարամյատաբու այդ նյութի շուրջը, կա -տարվեց թուրք հասարակությանուղեղների լվացում: Եթե 1918-20-ական թվականներին թուրք-բոլշեւիկյան դաշինքը ծայրա հե -ղորեն թուլացրեց ՀայաստանիՀանրապետությունը եւ նրան զրկեց

ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ԴԵՍՊԱՆ ՀԱՄԼԵՏԳԱՍՊԱՐՅԱՆԻ ԽՈՍՔԸ ՀԱՅՈՑՑԵՂԱՍՊԱՆՈՒԹՅԱՆ ԶՈՀԵՐԻՀԻՇԱՏԱԿԻ ՕՐՎԱ ԱՌԻԹՈՎ

4 3-4/2012

հայ ժողովրդի իրավունքներըպա շտպանելու հնարավորու -թյու նից, սառը պատերազմյանշրջանն օգնեց Թուրքիային տաս -նամյակներով կոծկել եւ թաքցնելիր գործած ոճիրը:

Երկրորդ համաշ խար հայինպատերազմից եւ նացիզմի սար -սափներից հետո, հատկապես20-րդ դարի վերջին տասնամ -յակ ներում համաշխարհային հան -րության ուշադրությունը կրկինբեւեռվեց Հայոց ցեղաս պանու -թյան վրա, կատարվեցին լուրջպատմական հետազոտու թյուն -ներ եւ մեջտեղ հանվեցին նորա -նոր անհերքելի փաստեր մարդ -կու թյան դեմ գործված այդ ոճիրիմասին, միջազգային հեղի նա կա -վոր հաստատություններ եւ միշարք երկրներ ճանաչեցին եւդատապարտեցին Հայոց ցեղաս -պանությունը: Հայաստանի ան -կախությունից ի վեր դրանց թիվըգնալով ավելանում է: Իսկ ժա -մանակակից Թուրքիան, հավա -տարիմ մնալով երիտթուրքա կանեւ քեմալական ավանդույթներին,շարունակում է ժխտել պատ մա -կան իրողությունները եւ ուրա -նալ Հայոց ցեղասպանության փաս -տը: Ավելին, լավագույն պաշտ -պանությունը համարելով հար -ձակումը, նա միջազգային մա -կար դակով սանձազերծել է հա -կահայ արշավ, իսկ ՀայաստանիՀանրապետության դեմ արդեներկու տասնամյակ կիրառում էտնտեսական ճնշումների, մե -կուսացման եւ խտրականությանքաղաքականություն:

Վերջին շրջանում Թուր -քիան իր քարոզչական սայլին էլծել Եվրոպայում բնակվող թուրքհամայնքներին, որոնց նա լարումէ հայերի դեմ: Որեւէ խելամիտպատճառաբանություն չկա, թեինչու են այդ տարբեր սոցիալա -կան, էթնիկ եւ հասարակականխմբերը օտար երկրներում ներ -քաշվում իրականում իրենց չվե -րաբերող խնդրի մեջ. չէ որ հայե -րը հանդես են գալիս ոչ թե նրանցդեմ կամ թուրք ժողովրդի դեմ,

այլ թուրքական կառավարու թյու -նից, որպես երիտթուրքական եւքեմալական Թուրքիայի իրավա -հաջորդ, պահանջում են արդա -րություն անցյալ դարասկզբինկատարված եւ մինչեւ այսօր ան -պատիժ մնացած ոճիրի համար:Արդարության պահանջը ցեղաս -պանությունից տուժած հետ -

նորդների օրինական եւ բարոյա -կան իրավունքն է, ուստի հարց էառաջանում, թե ո՞ր իրավունքնեն պաշտպանում Եվրոպայի թուրքհամայնքները. արդյոք նրանքպաշտպանում են երիտթուր քա -կան կառավարության մեկ դարառաջ ընդունած որոշումնե՞րը,ի՞նչ կապ ունեն նրանք այդ որո -

53-4/2012

շումների հետ, չէ որ հայերի հետ -նորդները նրանց չեն նույնաց -նում երիտթուրքերի եւ նրանցհավաքագրած հրոսակների հետ:Սա բոլոր տեսակետներից անհեթե -թություն է: Ակներեւ է, որ առանցհարցի էությունը հասկանալունրանք պաշտպանում են ժամա -նակակից թուրք կառավա րու -թյան որդեգրած նեգացիոնիզմը:Փաստորեն այդ զանգվածներըխաղալիք են դարձել թուրք կա -ռավարական շրջանակների ձեռ -քին եւ եվրոպական տարածքներիվրա բախումների վտանգավորնախադեպ են ստեղծում: Հայոցցեղասպանությունը ճանաչելուեւ նրա ժխտումը դատապար տե -լուն ուղղված միջազգային հա -ս ա ր ա կ ա կ ա ն - քա ղ ա քա կ ա նպրոցե սների դեմ հանվում էագրեսիվ զանգված: Թուրք կա -ռավարական շրջանակների կող -մից կրկին գործի են դրվում ու -ժային ճնշումների եւ շանտաժիմիջոցները: Կրկին բաց է թողն -վում հայատյացության հրեշը,որի թարմ դրսեւորումներից ենփետրվարյան հակահայկականցուցերը Ստամբուլում:

Սրանք շատ վտանգավորեւ մտահոգիչ զարգացումներ են,որոնք ցույց են տալիս, որ իրա -կանում Թուրքիան շարունակումէ հայ ժողովրդին եւ Հայաստանըդիտել որպես սպառնալիք, դրա -նից բխող բոլոր հետեւանքներով:

Եվրոպայի դռները բախողժամանակակից Թուրքիայում մե -ծարում են մարդակեր հրեշներԹալեաթին ու Էնվերին. պատ -կերացնո՞ւմ եք, եթե ժամա նա կա -կից Գերմանիայում փողոցներ ուհրապարակներ կոչեին նացիստ -ների անուններով, կառուցեինՀիտլերի դամբարան:

Այն դեպքում, երբ ցեղաս -պանությունից վերապրածները,նրանց հետնորդները եւ ողջ հայժողովուրդը մինչեւ այսօր չենկարողանում վերագտնել հոգե -կան անդորրը եւ հա վասարա -կշռությունը ցեղասպանությանպատճառած հոգեբարոյական խոր

վնասվածքներից ու խեղումներից:Այն դեպքում, երբ պապե -

նական տարածքներից բռնի տե -ղահանման եւ ոչնչացման հե -տեւանքով մեծ հարված է հասց -վել հայ ժողովրդի ինքնությանըեւ ամբողջականությանը, հայ -կա կան քաղաքակրթական տա -րածք ներից առհավետ վերացվելէ ուրույն մշակույթը, սովորու -թյունները, արհեստները, ապրե -լաձեւը, անհետացման եզրին էարեւմտահայ հին ու հարուստգրական լեզուն, որով ստեղծվելեն համաշխարհային գանձեր:

Այն դեպքում երբ հրաշքովփրկված այս մի փոքր Հայաս -տանը դիմագրավում է իր գլխինդեռեւս կախված սպառնա լիք նե -րին, եթե նայենք փակ սահման -ներին, տնտեսական արգելքնե -րին, միջազգային մակարդակովմեր երկրի դեմ ուղղված մե կու -սացման քաղաքականությանըեւ ռազմատենչ կոչերին:

Ուստի որոշների պնդում -ները եւ հորդորները, թե դապատ մություն է եւ հարցը թողենքպատմաբաններին, եթե պարզանգիտություն չէ, ապա քա ղա -քական հարմարվո ղակա նու թյունեւ երեսպաշտություն է: Նմանդիրքը ոչ միայն չի նպաստումհայ-թուրքական հա րա բե րու -թյունների կարգավորմանը, այլընդհակառակը` ակամա խրա -խու սում է թուրքական ժխտո ղա -կանության քաղաքա կանու թյունը,հետեւաբար տեւականորեն հե -տաձ գում ցանկալի հաշտու թյու -նը եւ մեր շրջանի խաղաղ ապա -գան:

Սիրելի հայրենակիցներ,Իհարկե, խոսելով մարդ -

կային այս ողբերգության մասին,մենք միշտ պետք է բարի խոսքովհիշենք այն թուրք եւ քուրդ ըն -տանիքներին, որոնք վտանգելովիրենց, քանի որ իշխանու թյուն -ները խիստ հրահանգ էին ար -ձակել չթաքցնել հայերին, այնուա -մենայնիվ խիզախեցին թաքցնելնրանց, այսպիսով փրկելով շատ

հայերի կյանքը, հատկապես որբե -րի, որոնց մի մասը հետագայումհանձնվեցին մարդասիրականկազ մակերպություններին եւ հայ -կական բարեխնամ հաստա տու -թյուններին: Մենք երախտա պարտենք արաբ ժողովրդին, ով առա -ջին ապաստանը տվեց եւ խնա մեցմահվան ճամբարներից փրկ ված -ներին: Մեր խոր երախտա գիտու -թյունն ենք հայտնում ամերիկյանեւ եվրոպական այն երկրներինեւ ժողովուրդներին, այդ թվումնաեւ Ռումինիային եւ ռումինժողովրդին, որոնք իրենց դռներըբացեցին եւ տանիք տրա մադ րե -ցին 1915թ. ցեղասպանությունիցփրկվածներին:

Շնորհակալություն ենք հայտ -նում բոլոր այն կառավարու -թյուններին եւ խորհրդա րան նե -րին, որոնք ճանաչել են Հայոցցեղասպանությունը եւ շարու նա -կում են պայքար մղել մար -դատյա ցության եւ ռասիզմի ցան -կացած դրսեւորումների դեմ:Միաժամանակ մենք ողջունումենք միջազգային ընտանիքի այնքաղաքական եւ հասարակականշրջանակներին, պատ մա բան նե -րին, հետազոտողներին, գրող -ներին, լրագրողներին, արտիստ -ներին, ովքեր գիտակից այս հար -ցի լրջությանը եւ կարեւո րու -թյանը, իրենց բողոքի ձայնն ենբարձրացնում եւ արդարությունպահանջում:

Ողջունում ենք հատկա պեսթուրք հասարակության մեջ օրե -ցօր ավելի բարձր հնչող կոչերին`շիտակորեն վերանայելու սեփա -կան երկրի պատմությունը եւշուռ տալու այդ սեւ էջը:

Մենք գտնում ենք, որ դա էհաշտեցման միակ ճանապարհը,այլ ոչ թե ստի եւ կեղծիքի քա -ղաքականությունը, հակահայ քա -րոզչական բլոկների ստեղծումը,որի միակ հետեւանքը կարող էլինել հայ եւ թուրք ժողո վուրդ նե -րի միջեւ անջրպետի խորացումըեւ մեր չափազանց զգայուն տա -րածաշրջանի ապագայի վտան -գումը:

6 3-4/2012

Երեքշաբթի, ապրիլ 24-ին Պուքրեշի հայհամայնքը համախմբված կերպով նշեց Օսմանյանկայսրության կողմե իրագործված հայերու ցեղաս -պանության 97 տարին:

Ժամը 13-ին, Հայոց մայր տաճարին մեջհոգեհանգստյան Սուրբ պատարագ մատուցվեցավցեղասպանության 1,5 միլիոն նահատակներու ան -կորնչելի հիշատակին: Պատարագը մատուցվեցավձեռամբ Ռումանիո Հայոց Թեմի առաջնորդ Տ. Տաթևեպիսկոպոս Հակոբյանի, մասնակցությամբ Պոկտանավագ քահանա Եզրասի և գրիգոր քահանա Հոլքայի:

Այնուհետև խոսք առին Տ. Տաթև եպիս կոպոսՀակոբյան, Ռումանիո մոտ Հայաստանի դեսպանՆորին գերազանցություն Համլետ գասպարյան:

Ապա Հայոց մայր տաճարին բակը ցեղաս -պանության զոհերու հիշատակին կանգնեցվածհուշարձանին առջև ծաղկեպսակներ դրվեցան:

Ժամը 14-ին, մայրաքաղաքին կեդրոնը գտնվողՌոմա հրապարակը տեղի ունեցավ հանրահավաք՝կազմակերպված համայնքի երիտասարդությանկողմե, ժողովուրդի ուշադրությունը գրավելուհամար այս մեծ ողբերգության վրա:

Պաստառներու վրա կարելի էր կարդալուղերձներ անվանի անձնավորություններու կողմեցեղասպանության վերաբերյալ՝ Երբեք չկրկնվի 1915ապրիլ 24, 1915 Հայոց ցեղասպանություն, 97տարիներ՝ ժխտման և չճանչնալու, ՀայերուՑեղասպանություն՝ 1.500.000 զոհեր:

Սգո շքերթի ընթացքին, երիտասարդներըանցորդներուն բաժնեցին ցեղասպանության վերա -բերյալ ծանուցաթերթիկներ և այլ փաստականնյութեր:

Ձեռնարկը տևեց 2 ժամ:

Ապրիլ 24-ի ոգեկոչում Պուքրեշի մեջ

8 3-4/2012

«Սուրբերու Աչքեր» հայոց ցեղասպանության հիմնը

2012 ապրիլ 24-ին կրկին հնչեց Ռումանիո հայ համայնքի

քլուժի մասնաճյուղի շրջանակեն ներս: 97 տարիներ

անցած են, երբ Երիտթուրքերը աննկարագրելի գազանու -

թյուն և դաժանություն գործադրեցին հայ ժողովուրդի

հանդեպ պարզ մեկ բացատրությամբ՝ «Թուրքիան պետք է

պատկանի միայն թուրքերուն»: Ապա խումբ մը մարդոց, որ

կապրեին Անատոլիայի տարածքին վրա խլեցին անոնց

ունեցվածքը, ինքնությունը, գազանաբար խոշտանգեցին՝

ղրկելով դեպի կործանում:

Ամեն տարի մենք կհիշենք ցեղասպանությունը և

կփորձենք մեր ձայնը լսելի դարձնել և փոխել պատմության

ընթացքը, որպեսզի այլևս չկրկնվին այսպիսի եղելություններ:

Ոգեկոչման այս միջոցառման բացումը ըրավ Ազա -

տուհի Վարդուքա Խորենյան (ՌՀՄ քլուժի մասնաճյուղի

նախագահ), որ պատմեց և ընդհանուր տեղեկություններ

տվավ ցեղասպանության վերաբերյալ: Ան խոսեցավ նաև

այն մասին, որ աշխարհի շատ մը երկիրներ արդեն ճանչցած

են ցեղասպանությունը, սակայն Թուրքիան դեռևս կժխտե

դաժան եղելությունը և չուզեր ճանչնալ ցեղասպանությունը:

շարունակության, խոսք առին Հրեաներու Միության

նախագահ տոքթոր շվարց Ռոպերթ և ապա Տիպաթ Ժուլիա

Կրիզթինա: Կեռլայի մեջ միջոցառման բացումը ըրավ ՌՀՄ

Կեռլայի մասնաճյուղի նախագահ Յոն Էսթեկար, ապա

ցուցադրվեցավ փաստագրական կարճամեթրաժ ժապավեն

մը՝ բեմադրիչ Ռիթի Մարթա Աուկուսթա: Այնուհետև, շնոր -

հանդեսը կատարվեցավ Անթոնիո Արսլանի «Արտույտներու

ագարակը» գիրքին և գիրքի հիման վրա ստեղծված շար -

ժանկարին՝ էկրանավորված 2007-ին Թավիանի եղբայր -

ներու կողմե: գիրքի թարգմանիչ փրոֆ. գաբրիելա Լունկուն

խոսեցավ հատորին հոգևոր արժեքի մասին, այն հուզա -

կանության մասին, որ կզգա յուրաքանչյուր գիրքը կարդա -

ցող հայերու զոհողության և ապա այն ուժի մասին, որով

կրնա թերևս առաջ ընթանալ կյանքին մեջ, ամեն մեկ հայ:

Ապրիլ 24-ը, մեր պատմության ամենեն սահմռ կե -

ցուցիչ, սարսափազդու էջն է, բայց մեր նախնիներու

օրինակը ունինք՝ հակառակ որ անոնք այդչափ ցավ ապրեցան,

սակայն իրենց մեջ ուժ գտան կրկին ոտքի կանգնելու և

առաջ երթալու: Անոնք զոհաբերեցին ամեն ինչ մեզ համար,

որպեսզի մենք այլ կերպ կառուցենք մեր ապագան, մենք

պետք է հիշենք անոնց ամեն վայրկյան, անոնց չիրակա -

նացած երազանքները իրականացնելու համար ամենեն

առաջին և գերագույն գործը պետք է ըլլա՝ ցեղասպա նու -

թյունը ճանչցնել տալը և արդարության ու մեր իրավունք -

ներու ձեռք ձգելը:

Վերա Ռիթի

(հապավումներով)

«Հայոց ցեղասպանության վրա լռության փոշի նստած է»

93-4/2012

շաբաթվա վերջը արտակարգ

հետաքրքիր ձեռնարկ մը տեղի ունեցավ

յուրահատուկ և ավանդական իր տե -

սակով՝ կազմակերպված Կեռլայի հայ

երիտասարդներու կողմե:

Խոսքը առաջին անգամ ըլլալով

տոնավաճառի մը բացումն է, ուր կային

տար բեր ինքնաշեն ապրանքներ և յու -

րա հատուկ կերակրատեսակներ: Կեռ -

լայի հայերու կողքին ժամանեցան նաև

անոնց բարեկամները՝ Պուքրեշեն,

Յաշեն, Պոթոշանեն կամ Փեաթրա

Նեամցեն, որ իրենց հետ բերած էին

ապրանքներ այս ձեռնարկին հետ կապ -

ված, շինված իրենց կամ իրենց հա -

րազատներու ձեռքով:

Հանրությանը ավելի մեծ բավա -

կանություն և հետաքրքրություն պատ -

ճառեցին ինչպես և կսպասվեր աղցան -

ները և խորովածը ու այլ կերակ րա տե -

սակներ՝ ըստ հայկական բաղադ րատոմ -

սերու: Կային նաև անուշեղեններ, որ

շատ մեծ պահանջարկ կվայելեին և

անոնց գնորդները ավելի մեծ թիվ կկազ -

մեին, ուտեստեղեններու մեջ մեծ տեղ

ուներ և հայկական ականջապուրը, որ

վաճառվեցավ շատ արագ կերպով:

Սեղանիկներու վրաիրենցար ժանի

տեղը ունեին նաև հայ մշակույթին և

պատմությանը վերաբերյալ ամսագրեր,

ինքնաշեն զանազան ապրանքներ՝ ու -

լունքներ, ապարանջաններ, շղթաներ,

զարդատուփեր, տարբեր այլ զարդեր,

գործվածքներ: Այս ձեռնարկին մեջ ներ -

կայացվեցավ և Ռիթի Մարթայի նկա -

րահանած «Արմենոփոլիս» ժապա վենը,

ուր կներկայացվեր դրվագներ քաղաքեն:

Բացված տոնավաճառի առիթով

քլուժեն Կեռլա ժամանեցան քանի մը

հանրակառքեր երիտասարդներով, որ

ՌՀՄ-ի ցուզահանդեսին հետ մեկտեղ

կրցան տեսնել և հայ համայնքը

ներկայացնող հին Արմենոփոլիսին

տեսարժան վայրերը:

gherlainfo.roնկարները Փաուլ Հակոբյանի

Կեռլայի տոնավաճառը

մեծ հաջողություն

ունեցավ.

Յուրահատուկ

կերակրատեսակներ

հալեցան քանի մը

ակնթարթի մեջ

Երևանի մեջ՝ ապրիլ 20-23 օրե րուն

կայացած, գրողներու համահայկական 6-րդ

համաժողովը տեղի ունեցավ քաղա քա կան ու

մշակութային հատուկ պայմաններու մեջ:

Ան փաստորեն վերջացավ Մեծ Եղեռնի

ոգեկոչման օրը՝ ապրիլ 24-ին, մասնակից

գրողներու խումբին ուխտագնացությամբ,

գլխավորությամբ Հայաստանի գրողներու

Միության նախագահ Լևոն Անանյանի, դեպի

Ծիծեռնակաբերդ: իսկ հանդիպման աշ -

խատանք ներու օրերուն միաժամանակ, սկսավ

Հայաստանի քաղաքական կուսակցություն -

ներուն ընտրարշավը, մայիս 6-ի խորհրդա -

րանային ընտրություններուն մասնակ ցե լու

նպատակով: Սակայն, միջազգային առու -

մով կարևորագույն իրադարձությունը հան -

դիսացավ այն միջոցառումներուն հանդի -

սավոր բացումը, որոնք կապված էին

Երևանը գրքի համաշխարհային մայրաքա -

ղաք հռչակման հետ:

Ամեն տարի, ՈւՆԵՍքՈ-ն գրքի

համաշխարհային մայրաքաղաք մը կըն տրե,

ուր, մեկ տարվա ընթացքին, տեղի կու -

նենան տեղական ու միջազգային մասնակ -

ցությամբ գրական ու մշակութային ձեռ -

նարկներ՝ դասախոսություններ, զեկույց -

ներ, գիտաժողովներ, ցուցահանդեսներ,

ելույթներ, գրքերու շնորհանդեսներ ու

ներկայացումներ ևայլն, որոնք նպատակ

10 3-4/2012

ԵրԵՎԱՆ

գրքի ՀԱՄԱշԽԱրՀԱՅիՆՄԱՅրԱքԱղԱք

HH var[abed Dicran Sarcsoan & m.agyuoti na,arar

Hasmig Bykysoan

113-4/2012

ունին տարածել գիրքն իբրև մշակութային

բարգավաճման ազդակ: Այս նախա ձեռ նու -

թյունը, որուն միացան Հրատարակիչներու

միջազգային ընկերությունը, գրադա րան նե -

րու ընկերություններու և հաստատու թյուն -

ներու միջազգային ընկերակցությունը և

գրավաճառներու միջազգային ընկերակ -

ցությունը, առաջին անգամ մարմնա վոր -

վեցավ 2001-ին, երբ Մատրիտն ընտրը -

վեցավ գրքի միջազգային մայրաքաղաք:

Անոր հետևեցան Ալեքսանդրիան, Նոր

Դելին, Անտվերպենը, Մոնրեալը, Թուրինը,

Բոգոտան, Ամստերդամը, Բեյրութը,

Լյուբլ յանան և Բուենոս Այրեսը: Այս

տարի, այդ պատիվն ունեցավ Երևանը,

որը մրցակցեր էր Բեյջինգին ու Լոնդոնին

հետ և ընտրվեր է հավանաբար այն հան -

գամանքին շնորհիվ, որ հայերը կտոնեն

առաջին հայերեն գրքի տպագրության

500-ամյակը: Այս ընտրության նշանակու -

թյունը կարելի է շահարկել ավելի գերիչ

կերպով. Երևանը կդառնա գրքի 12-րդ հա -

Hao crykner

L&yn

Ananoan

Varyujan Ysganoan;# mer

hra.ali /yuminacir ha -

oazci cryk;# yukkagi mer

jykyvrxin & a.,ahi jykyvyurxnerin bac&el = mi

isgagan clyu,cyr\y]* & clyu,cyr\y]; gy[vyum =

Š>.yugneri madoan‹$

Yr Š>.yugneri madoan;‹ cragan clyu,cyr -

\y] =* arxen in; lezyuneryv tarcmanva\# pylyr

lezyuneri hradaragi[ner; & ;nter]ykner; iren]

cravyr vavera]yum; dvel en & 2((9 tvagani]

min[& hima* ereq darineri ;nta]qyum Varyujan

Ysganoani Š>.yugneri madoan‹ veb; xar'el = mer

jamanagi cragan best seller-neriîî]î$

Es yuzyum em hi.el# te qani ancam menq

ar'anacrel enq# yr lav* hra.ali veber sdek\ -

vel en & hadgabes gyuzenaoi hi.el Fran]

Verfeli haodni ŠMyusa le/an qa/asyun @r;‹$ Ev

qnnaxadyutoyun;# ;nter]yk;# pylyr; hamaryum en#

yr Verfeli cirq; cyu]e amenairagan & amena -

\anrag.i/ vebn = & hi.yum enq na& mer seryunxi

‚aosdek nerga =ƒ aon panave0; yr \avalve]# te

hao cryk; [i garyk sdek\el }ekasbanyutoyun;

nergaoa]nyk hamarjeq sdek\acyr\yutoyun# yryv -

hed& [naoa\ arxen .yur` haroyur dari = an]el#

mer jykyvyurx; & cryk; ir ma.gi vra = zcyum

}ekasbanyutoan wasd; & [i garykanyum @dar -

velyv sdek\el nra cekarvesdagan hamarjeq;$

Es cirq; garxa]el em & yuzyum em wasdel#

yr in' hamar cyne aox \yv craganyutoan me`

wasdacragan# cekarvesdagan# [awa\y ar -

'ag Verfeli vebi] hedy Š>.yugneri madoan;‹ y[

miaon [i zi`yum# aol nyr yukkagi \anrag.i/ nerx -

ryum = azcaoin ykpercyutoan cekarvesdagan

vaveracryutoyun; dalyu aos ampyk` madoanneri

me`$

Xavit

Myuraxoan

Isgabes gar&yr cirq = mer

sekanin &‰ cragan# &‰

cekarvesdagan ir arjeqyv

& nyuonisg xrani] avelin#

yryvhed& aos cirq; hasdad gyunena paryoagan

yu qakaqagan n.anagyutoyun$

Varyujan Ysganoan;* /yuminagan craga -

nyutoan anvani xemqeri] meg;# na& /yuminagan

bedagan & hasaragagan goanqi gar&yr

‚.aryunagyutoyun =` 12ƒ

12 3-4/2012

մաշխարհային մայրաքաղաք մեր դարու

12-րդ տարին և ան նույն ժամանակ Հա -

յաստանի պատմական 12-րդ մայրաքա -

ղաքն է: Ուրեմն, երեք անգամ 12 կընե 36,

այսինքն մաշտոցյան այբուբենին տա ռե -

րուն թիվը...

գրքի համաշխարհային նոր տարվա

բացման հանդիսությունը տեղի ունեցավ

ապրիլ 22-ի երեկոյան, երբ Մատենա -

դարանին ստորոտը, Մեսրոպ Մաշտոցին

արձանին առջև հատկապես սարքված տա -

րածության վրա, Բուենոս Այրեսին քա ղա -

քապետը՝ Մաուրիցիո Մաքրին տիտղոսը

փոխանցեց Երևանի քաղաքապետ՝ Տարոն

Մարգարյանին: Ճառախոսեցան նաև

ՈւՆԵՍքՈ-ի ղեկավարության անձնա -

վորու թյուններ, ինչպես նաև 2013-2014-ին

գրքի հաջորդ համաշխարհային մայրա -

քաղաք՝ Բանգկոկին նահանգապետը: Ներկա

էին իշխանության պարագլուխներ, գլխա -

վորությամբ երկրին նախագահի ու վար -

xemqeri] meg; nyuonbes# yr ekel = ?yuminaoi

,yrhrxarani anxam# ga/avaryutoan anxam#

isg aojm ?yuminiaoi Senadi anxam =$ Miaja -

manag ?yuminiaoi Haoy] Miyutoan na,acahn =$

Ev aha# i badiv nra & i badiv aos cragan

iraxar'yutoan# yryvhed& aos cirq; hamarvyum =

gar&yr nva0yum /yuminagan craganyutoan ha -

mar nyuonbes# aosdek =l iren] nergaoyutoamp mez

badvel en ?yuminiaoi m.agyuoti na,arar baryn

Qelemen Hyunyr;# Haoasdanyum ?yuminiaoi ar -

da garc & liazyr xesban digin W/yunariyun#

?yuminiaoyum Haoasdani ardagarc & liazyr

xesban baryn Hamled Casbaroan; & Er&anyum

EM-oan xesban baryn Qrisdean$

Crqi a/a`in haroyur =`er; arxen in'

daran xebi mi me\ vibagan dara\q# yr; haoy]

hi.ykyutoan dara\yutoyunn =$ Varyujan Ysgan -

oan; haoy] hi.ykyutoan crykn =$ Aox hi.ykyutoyun;

an'navyrva\ = ir ;ndaniqi me` & garyk enq

asel# yr aos@r ar&mdoan craganyutoan me` ga

ergyu gar&yracyuon cirq# yrynq haogagan teman

clypala]nyum en$ Menq .ad enq va,enyum cly -

pali za]ia pa/i]# tvalyv# te aon bidi an;nx -

had mez vnasi# pao] my/anyum enq# yr inqners

garyk enq aox er&yuoti] @cdvel$ Ga ergyu cirq*

Wit/ Balaqoani Š)agadacri s& .yun;‹ & a ha -

vasig Varyujan Ysganoani Š>.yugneri madoan;‹

yrynq linelyv par'r cekarvesdagan arjeqi

cyr\er miajamanag na& iren] haogagan 0a -

gadacryv# haogagan pyvanxagyutoamp# aos xari

hamaonabadgeri me` dalis en mer jykyvrxi

an]a\ yukin# nra [ar[aranqner;# da/a banq -

ner;# nra paryoagan yuj; & ir armadin yu arje -

"a,en a`* HH xesban Hamled Casbaroan# Xavit Myuraxoan#

?yumaniy xesban Qrina Wryunariyu# Varyujan Ysganoan# L&yn Ananoan

Lyusangar* Madlen Caraca.oani

133-4/2012

չապետի, ինչպես և գարեգին Բ Կաթո -

ղիկոսը, իսկ հյուրերուն կարգը կային, ի

միջի այլոց, Ռումանիո դեսպանուհին Հա -

յաս տանին մեջ՝ տիկին քրինա Փրու նա -

րիուն, Հայաաստանի դեսպանը Ռումանիո

մեջ՝ պարոն Համլետ գասպարյանը, Ռու -

մանիո այդ պահի մշակույթի նախարարը՝

քելեմեն Հունորը և Հայաստանի մեջ

Եվրոմիության պատվիրակության պետը՝

պարոն Թրայան Հրիսթեան: Հանդիսու -

թյան հաջորդեցին Արժանթինեն, Հայաս -

տանեն ու Թայլանտեն երգերու և պա -

րերու ելույթ մը, հայոց պատմության հո -

լոգրա ֆային դրվագներ՝ Մատենադա րա -

նին ճակատամասին վրա ցուցադրված և

այն երկիրներուն յուրահատուկ պարերը,

որոնց մայրաքաղաքները մինչև այժմ գրքի

համաշխարհային կեդրոններ եղած են,

երիտասարդներու մեծ խումբի մը կա -

տարմամբ՝ դեպի Մատենադարան տանող

Մաշտոց պողոտայի երկայնքին: Նույն

պողոտային վրա, բացումը կատարվեցավ

նշանավոր արվեստագործ Դավիթ Երևան -

ցիի մեկ քանդակին, կազմված՝ քանի մը

այբուբեններու տառերե:

Տիտղոսն այսպես ստացած, Երևանը

պիտի ըլլա մշակութային կարգ մը մի -

ջոցառումներու հյուրընկալը, բայց նաև

աշխարհի այլ քաղաքներու մեջ կազմա -

կեր պված գրքի տոնավաճառներու և

ցուցահանդեսներու նախաձեռնողը, ընդ

որս ծրագրված է հայ գրքի ցուցահանդես

մը, հաջորդ տարի, Պուքրեշի Արվեստի

թանգարանին մեջ: ի միջի այլոց, հան -

դիսութենեն օր մը առաջ, տարեկան օրա -

ցույցն սկսած էր հայ գրքի միջազգային

ցուցահանդեսով մը՝ Երևանին կեդրոնը

գտնվող քաֆեսճյան մշակութային հա -

մալիրին մեջ, ուր, այլ երկիրներե հրա -

տարակիչներու կողքին, ներկա էր Ռու -

մանիո Հայոց Միության «Արարատ» Հրա -

տա րակչությունը, իր արտադրություն նե -

րու ճոխ ընտրանիով մը:

Նույն հանդիսավոր շրջանակին

մեջ ու նույն քաֆեսճյան կեդրոնին մեջ,

գրքի համաշխարհային մայրաքաղաք հռչակ -

ման օրվա կեսօրը, կազմակերպվեցավ

Հայաստանի գրողներու Միության կողմե

հրատարակված ու բարեբախտաբար ճիշտ

այդ օրերը տպված՝ Վարուժան Ոսկան յանի

շշուկների մատյան հատորին հայերեն

թարգմանության շնորհանդեսը: Հան -

դիսու թյան ներկա էին վերև նշված չորս

անձնավորությունները և խոսք առին Հա -

յաստանի գրողներու Միության նախա -

գահ՝ Լևոն Անանյանը, գրող Դավիթ Մու -

րատյանը, Ռումանիո մշակույթի նախա -

րարը, գրքին հեղինակը և անոր թարգ -

"a,en a`* Varyujan Ysganoan# ?yumaniy m.agyuoti na,arar

Qelemen Hyunyr# Sarcis Seloan & L&yn Ananoan

qin mi.d havadrim mnalyu nra badmaganyren

'&avyrva\ pnazxn yu cidag]yutoyun;$ Aosbisi

crqer; laona]nyum en haogagan dara\yutoyunn

a.,arhyum# aosbisi crqer; avela]nyum en hao

jykyvrxi paregamneri tiv;# aosbisi crqeryv

menq xa/nyum enq aveli yujek# aosbisi crqeryv

aveli yujek = xa/nyum haogagan cyr\yn;$ Pao]

na, & a/a` sa par'r arvesdi cyr\ =# yri hamar

es yura, em & yuzyum em .nyrhavyrel a/a`in

hertin iharge hekinagin# pao] na& mez pylyris &

hra.ali =# yr Crykneri Miyutoan hradarag [yu -

toyun; L&yn Ananoani na,a'e/nyutoamp# aracy -

ren lyuos = ;n\aoel aos cirq; hen] aos hanxisyu -

toyunneri jamanag# erp Er&an; aos@r arxen

ba.dynabes h/[agve] yrbes crqi hama.,ar -

haoin maoraqakaq# erp menq n.yum enq mer cra -

dbyutoan 5(( amoag; & aosbisi crqer; aba -

]yu]yum en# yr hao jykyvyurx; y[ miaon hin jy ky -

vyurx =# aol& 21-rx xari jykyvyurx# yr; gary ka -

nyum = 21-rx xari marxgan] hed ,ysel 21-rx xari

lezvyv$

Hamled

casbaroan

Es .nyrhagalyutoyun em

haodnyum ?yuminaoi m.a -

gyuoti na,ararin# yr; ir

nergaoyutoamp badvel = aos

mi`y]a/yum;$

Es crqi hed a/n[ve]i y[ te yrbes Haoas -

dani xesban$ Crqi hed a/n[ve]i yrbes barz

Lyusangar* Madlen Caraca.oani

մանիչը: շնորհանդեսի նախօր յակին,

արդեն լույս տեսած էին գրքի խմբագիր՝

Վառլեն Ալեքսանյանի ստորագրած գրա -

խոսականներ «գրական թերթ»ին և

«Ազգ» օրաթերթին մեջ:

Վերադառնալով գրողներու հա -

մահայկական համաժողովին, նշենք, որ

Վարուժան Ոսկանյանը և Սարգիս Սելյանը

մասնակցեցան այս զուգահեռ ձեռնարկին

ևս, ուր ներկա գտնվեցան, իբրև Ռու մա նիո

պատվիրակության անդամներ, Մատլեն

գարագաշյանը, Վարդան Առաքելյանը և

Զարեհ Նազարեթյանը: Անոնք մասնակ -

ցեցան շշուկների մատյան հատորին այն

շնորհանդեսին, որ տեղի ունեցավ, քա -

ֆեսճյան Կեդրոնին մեջ շնորհանդեսեն

հետո, նախագահ Լևոն Անանյանին հովա -

նավորությամբ, հայ գրողներուն հան -

դիպման շրջանակեն ներս, ուր հայերեն

հրատարակությունը սփյուռքահայ գրող -

ներուն հետաքրքրությունը հարուցեց: Հա -

մա ժողովը, որ հավաքեց 20 երկիրներե

ավելի քան 60 գրողներ, ներառյալ Արցա -

խեն (գլխավորությամբ այնտեղի գրող նե -

րու Միության նախագահ՝ Վարդան Հա -

կոբյանի) և Աբխազիայեն, առիթ ընծայեց,

իր ծրագրած միջոցառումներուն շնորհիվ,

թե՛ մասնակիցներուն մեկը մյուսին ավելի

լավ ճանչնալու և թե ասոնց բեղմնավոր

շփման՝ Հայաստանի գրական աշխարհին

հետ, քանի որ տեղացի գրողներ ևս մաս -

նակցեցան: Համաժողովն սկսավ բացման

հանդիսությունով, նախագահությամբ

Սփյուռքի նախարարուհի՝ Հրանուշ Հա -

կոբյանի, որ ներկայացուց հայաստանյան ու

սփյուռքյան փոխադարձաբար հետաքրքրող

նոր հրատարակություններ: Տեղի ունեցան,

շարունակաբար, տեղեկատվական հան -

դիպումներ, զեկույցներ սփյուռքի մեջ

տպված գրքերու մասին, նոր գրքերու ներ -

կայացում, ինչպես օրինակ՝ երիտասարդ

բանաստեղծներու ժողովածու մը և հայոց

լեզվին նվիրված մեկ այլ ժողովածու:

Համաժողովի ընթացքին, հանձնվեցան

Հայաստանի գրողներու Միության անդա -

մատետրեր նոր անդամակցած կարգ մը

գրողներու, ընդ որս՝ Վարուժան Ոսկան -

յանին, Մատլեն գարագաշյանին ու Սար -

գիս Սելյանին: Վարուժան Ոսկանյանին

շնորհվեցավ նաև Հայաստանի գրողներու

Միության շքանշանը: Բծախնդրությամբ ու

հայկական յուրահատուկ հյուրասի րու թյամբ

կազմակերպված, գրողներու համահայ կա -

կան 6-րդ համաժողովը կրկին առիթ մը

հանդիսացավ սփյուռքի և հայրենիքի միջև

մշակութային մոտեցման ու հա մագոր -

ծակցության, ի շահ երկուքին:

Ս. Ս.

14 3-4/2012

;nter]yk & na,gin ,mpacir$ Aonbes ekav#

ima]a# yr cirq; tarcmanvyum = haoeren$ A/a`in

isg =`er;# yr es ;nter]e]i y[ /yumineren y[ haoe -

ren# aol franseren mi dekegyutoyun =r crqi ve -

raperoal & mi wyqr hadva\ franseren tarcma -

nyutoamp# yr; anmi`abes in' vra .ad me\

dbavyryutoyun cyr\e] & aha menq* Varyujani &

Sarcis Seloani hed# es &s ,a/nve]i# in' tyuol

dve]i# yrbeszi ,a/nvem yrbes na,gin ,mpacir$

He.d [ekav# yr es mdnem iren] aox cyr\i me`#

pao] crqi vra a.,adelyu ergar amisneri

;nta]qyum in' hamar xa amename\ ha0yuoqneri]

=$ Es an'nagan me\ =nercia =i sdanyum aox

crqi]* aox crqi vra a.,adelyu]$

2((9 tvaganin# /yumineren* maor pnacraoin

lezvyv hradaragvelyu] hedy# cirq; anmi`abes

crave] /yumin ;nter]yki yu.axryutoyun; & nyuon

dari xar'av ?yuminiaoyum darva lavacyuon

cirq; & ?yuminagan Agaxemian* craganyutoan

pnacava/yum arjana]re] cl,avyr mr]anagin$

Cirq; tarcmanve] anmi`abes isbaneren &

idaleren ‚badgera]nyum eq isbana,ys ;nter -

]ykneri sw/va\yutoyun; a.,arhyv meg & qanag;ƒ

& anmi`abes arjana]av evrybagan cragan

mamyuli & ;nter]ykneri yu.axryutoan;$ Cragan

mamyul;* craganacedner; amenapar'r cnaha -

danqi arjana]re]in Varyujani veb;* Š>.yug -

neri madoan;‹ & aos Š>.yugneri madoan;‹ ereq

lezvyv sgse] abrel* /yumineren ir gensac ryu -

toyun;# isbaneren# idaleren gensacryutoyun;$

Haoeren; xjvaryutoamp \nve]# yryvhed&

haoeren; bedq = xa/nar ergryrx pnacir;# in[ yr

hekinagn = yuzyum$ Ev xar'av isgabes ergryrx

pnacir;$ Ev aha haoeren cirq; \nve] hyuos

yunenalyv# yr na gxa/na na& haogagan cragan

er&yuot$ Ev aha hima hao ;nter]ykn =# yr bedq =

;nter]i# xadi & inq; ;nxyuni haoy] mi`avaor#

yrbes hao craganyutoan er&yuot na&$

Es pari 0anabarh em maktyum haoeren

hradaragyutoan; & vsdah em# yr pylyrix hamar

sa glini mi haodnacyr\yutoyun$ Es [em yuzyum

,ysel sra cekarvesdagan arjeqi masin$ {em

yuzyum ,ysel# te cirq; in[bisi li]q yuni me`;# yr

garyk = ir hed&i] perel qakaqagan mi pyvan -

xagyutoyun$ Qakaqagan bry]esner garyk en

sgsvel nra .yur`; & arxen sgsvel en* vsdah em#

ha.vi a/nelyv .ad zcaoyun noyut;$ Pao] xa# aox

noyut; y[ miaon mer gensacryutoyunn =# xa ar&el -

oan Evrybaoi* & gareli = asel 2(-rx xari ge n -

sacryutoyunn =$

153-4/2012

շշուկների մատյանը փայլուն,

բայց նաև արտակարգ ճակատագիր ունի:

Հայու գրություն, հայկական նյութով, ան

պետք էր գրված ըլլար հեղինակին և իր

գործող անձերուն մայրենի ու հայրենի

լեզվով: Այդպես չեղավ: ինչպես ուրիշ

բազում սփյուռքահայերու գրություններ,

ան կպատկանի օտարալեզու հայ գրակա -

նության կամ պարզապես օտար գրակա -

նության մը, այստեղ՝ ռումեն գրա կա նու -

թյան: Թեև քանի մը լեզուներով թարգման -

ված, որպեսզի վերադարձվեր այն ազգու -

թյան, որուն մասին կվկայե, ան պիտի

հագներ այդ ազգին յուրահատուկ լեզվա -

կան զգեստ: Ահա թե ինչու, երբ, երկու

տարի առաջ, Վարուժան Ոսկանյանն ինձ

առաջարկեց իր վեպը հայերեն թարգմա -

նել, հասկցա այդ գործին կարևորությունը

և անհրաժեշտությունը: Սկզբնական ցնցու -

մեն հետո, ընդունեցի առաջարկը: Ցնցվե -

ցա, որովհետև առաջին անգամն էր, որ

ռումաներենե հայերենի պիտի թարգմա -

նեի, ան ալ՝ արևելյան հայերենի, որով

ընտելացած եմ Հայաստանի և անոր գրա -

կանության հետ շփումներու շնորհիվ, սա -

կայն զոր յուրացուցած եմ նվազ քան իմ

զարգացման առանձնահատուկ՝ արևմտյան

հայերենը: Ցարդ թարգմանած եմ հայաս -

տանցի արդի գրողներ, իրենց արևելյան

լեզվով, բայց այժմ կանչված էի շատ

ավելի դժվար գործողություն մը կատարել՝

հակառակ ուղղությունով:

Թարգմանչական իմ ասպարեզին

մեջ անդրանիկ դեպք մը ևս կարձա նագ -

րեի. առաջին անգամն էր, որ հեղինակ մը

ինձ կառաջարկեր իրեն թարգմանեմ: Ընդհան -

րապես, պատվերով չէ, որ կթարգմանեմ,

այլ իմ նախաձեռնությամբ: ինչ որ այս

անգամ պիտի ընեի իսկական մարտահը -

րավեր մըն էր: իրավունք չունեի մերժել:

Եվ ընդունեցի: Մոտավորապես մեկ տար -

վա պայմանաժամ ստացա: շշուկներիմատյանը երեք ամսվա մեջ թարգմանեցի:

Մնացյալը եղավ ուրիշներուն աշխա -

տանքը, ծագումով հայաստանցի երկու

տիկիններունը, որոնք սրբագրեցին իմ

արևելյան հայերենի անխուսափելի սխալ -

ները և որոնց հայտնեցի շնորհա կալու -

թյուններս իրենց նշելով գրքին վերջը.

հետո Ռումանիո մեջ Հայաստանի դեսպան՝

Նորին գերազանցություն Համլետ գաս -

պար յանին տքնությունը, որը շնորհիվ իր

լրագրողական ու խմբագրական փոր ձա -

ռության գիտցավ ա՛լ ավելի ճիշտ հղկել

նախադասությունները. նաև գրքի խմբագ -

րին՝ Վառլեն Ալեքսանյանին միջամտու -

թյունը, որը կատարելագործեց արևելյան

հայերուն համար ընթեռնելի և հասկնալի

տարբերակ մը: Վերջապես, այս առթիվ անդ -

րանիկ արարք մը ևս նշվեցավ. առաջին

գիրքն է, որ ուղիղ ռումաներենե հայերենի

կթարգմանվի, քանի որ, ինչ որ ցարդ հրա -

տարակվեցավ Հայաստանի մեջ, ռումեն

գրա կանութենեն գրեթե բացարձակապես

ռուսերենի միջոցով թարգմանված էր:

Պիտի ճշտեմ, սակայն, որ առավե -

լություն մը ունեցա. Հայաստան ընդուն -

ված ու գործածված արդի ուղղագրու թյու -

նը: գոնե այս խոչընդոտը չունեցա՝ լեզվի

մը մեջ, որը երկու ճյուղեր ունի՝ արևել -

յան և արևմտյան, տարբեր ուղղագրու -

թյուններով, ոչ նման ձևաբանություն նե -

րով, այլազան շարահյուսություններով,

հակառակ հնչյունաբանություններով ու

թերս բառապաշարներով: Դպրոցական տա -

րիներես ու լրագրողական գործունեու -

թենես ընտելացած՝ նոր ուղղագրու թյու -

նով, կմնար, որ «միայն» մյուս քերական

հարցերուն դեմ պայքարիմ: Կհաղթահարեի

հին ուղղագրության երևույթները, հարց

չկա, բայց ավելորդ ճիգե մը ազատեցա:

Երբեմն իսկապես վաղեմի ուղղագրություն

մը օգտագործող գաղութի մը մեջ կապրիմ,

ստիպված եղա յուրացնել զայն: Այժմ, ըստ

հասցեատերին, կգրեմ արևմտյան հայերե -

նով ըլլա հին, ըլլա նոր ուղղագրու թյու նով,

և ահա՝ արևելյան հայերենով նոր ուղղագ -

րությունով: Հուսով եմ, որ երբևէ առիթը

պիտի չունենամ արևելյան հայերենով ու

հին ուղղագրությունով գրելու, քանի որ

Հայաստանի շրջանակներու մեջ կարծարծ -

վի այս դժբախտ գաղափարին պաշտոնա -

կանացման հարցը:

Կկարծեմ, որ միակն եմ, որը շշուկ -ների մատյանը երկու անգամ կարդացած է

և ոչ մեկ անգամ հաճույքի համար, այլ

պարտավորված: Առաջին անգամ, ուրիշ -

ներու նման, որոնց հեղինակը հանձնած էր

«ձեռագիրը» (անհարմար ու ժամանա կավ րեպ

հասկացություն, դժբախտաբար անհետա նա -

լու վրա՝ արդի տեխնոլոգիայի պայմաննե -

րուն մեջ), բնագիրը կարդացի նախքան

անոր տպագրվիլը: Երկրորդ անգամ, երբ

գիրքը թարգմանեցի: Անշուշտ, երրորդ

ան գամ կարդացի հայերենի թարգմանելու

ընթացքին: իսկ այժմ, երբ լույս տեսավ լեզ -

վական նոր տարբերակը, վերստին կկար -

դամ զայն, որպեսզի ինքնաքննա դատու -

թյունս կատարեմ: Չեմ խոստանար գիրքը

գոց սորվիլ: Բայց հարազատ է, կարծես

ինձ կպատկանի: Եվ տեսակով մը կպատ -

կանի: Թարգմանիչը հեղինակին պատգա -

մավորն է այլ լեզվի մեջ և, որպեսզի այդ

պատգամը չավրված փոխանցե, ան պետք

է, որ թարգմանած գրողին փոխարինե և

անոր մեկ կրկնորդը ստեղծե ոչ միայն

հավատարմությամբ, այլ նաև համոզիչ

կերպով նոր լեզվի ընթերցողին համար,

այնպես որ վերջավորության, եթե գործը

լավ կատարված է, կրնա այն տպավո -

րությունը ձգել, որ կընծայե ուղղակի նոր

լեզվով գրված ինքնատիպ բնագիր մը:

Զանց առնելով, որ այս տողերը գրողը

թարգմանիչ է, պետք է ընդունինք, որ թարգ -

մանիչը ավելի կարևոր անձ մըն է, քան

հեղինակը: իհարկե, ան չի կրնար գոյու -

թյուն ունենալ գրողին բացակայությամբ:

Սակայն, անոր միջոցով հեղինակը – և

նույն ատեն իր գրությունը – իր ազգային

նեղ հունեն կելլե ու կնվաճե այնպիսի

վայրեր, ուր այլապես չպիտի հասներ, մեծ

ու ճիշտ խոսք մը գործածելով՝ տիեզերա -

կանությունը: իսկ շշուկների մատյանի

հայերենով այս թարգմանության պարա -

գային, ան կվերադառնա իս ճշմարիտ

ակունքին: գոհունակություն մըն է, զոր

չեմ կրնար զսպել, այն գոհունակութենեն

անդին, որ ունեցած եմ պարզապես թարգ -

մանելու գործով:

Սարգիս Սելյան

Թարգմանչին խոսքը

16 3-4/2012

Հիմքում ունենալով, կարելի է ասել,

անհավատալի ու անհավանական թվացող

այն իրողությունները, որոնք հայ ժո ղովըր -

դի համար մոտավորապես հարյուր տարի

և ավելի առաջ եղան աննկարագրելի

ողբերգական և անօրինակ ծանր հետևանք -

ներ ունեցան, վեպն ամենևին անհա վա -

տալի ու անհավանական դրվագներ չի

պարունակում:

Վեպը տարօրինակ ճակատագրերի

տեր, տարօրինակ հերոսներով տասնյակ

պատմություններ է ընդգրկում, որոնք

միևնույն սահմռկեցուցիչ իրադարձություն -

ների հետևանք լինելով՝ միաժամանակ

տարբեր են և, կարելի է ասել, անքակտելի

մերված են վեպի ընդհանուր օրգանիզմին,

սակայն առանձին-առանձին ևս գոյության

իրավունք կարող են ունենալ: Դրանցից

մեկն էլ Միսակ Թորլաքյանի պատմու թյունն

է, ով 1921-ին Կոստանդնուպոլսում գնդա -

կահարեց 1920-ին Բաքվի 30 հազար հա -

յության կոտորածների գլխավոր հրահրող -

ներից ու կազմակերպիչներից մեկին՝

Ադրբեջանի այն ժամանակվա ներքին գոր -

ծերի նախարար Բահբուդ խան Ջիվան -

շիրին:

Բազմաթեմա այս գործը ներառում

է նաև պատմություններ հանրահայտ

անձանց ու նրանց շառավիղների մասին,

ինչպիսիք են գրիգոր Զոհրապի որդի,

հայտնի գործարար Լևոն Զոհրապը, գաբրիել

Նորատունկյանի եղբորորդի, ռումինական

ֆրանկմասոնության հիմնադիր Միքայել

Նորատունկյանը, Ռումինիայում շաքարի

արտադրության մենատեր Հարթին Ֆրինկ -

յանը, զորավար Դրոն, հետագայում Ամե -

նայն Հայոց Կաթողիկոս Վազգեն Պալճ -

յանը, Արշավիր շիրակյանը, Արամ Եր -

կան յանը, Սողոմոն Թեհլերյանը, Միսակ

Թորլաքյանը, շահան Նաթալին, Արմեն

Կարոն, «Նեմեսիս» խմբի գործողություն -

ներին մասնակից և վրիժառու հայտնի այլ

անձինք: Երդվյալներ ու նվիրյալներ, ովքեր

կայացրին ու իրագործեցին թուրքական

զինվորական ատյանի իսկ կողմից հեռակա

կարգով, թեև ձևականորեն, մահվան

դատապարտված՝ հայ ժողովրդի դահիճ -

ներ, երիտթուրքական կառավարության

եռապետներ Թալեաթի, Էնվերի, Ջեմալի,

կուսակցության կենտկոմի անդամ

Բեհաէդդին շաքիրի, Տրապիզոնի վալի

Ջեմալ Ազմիի, ինչպես նաև Ադրբեջանի

վարչապետ Ֆաթալի խան Խոյսկու և

ներքին գործերի նախարար Բահբուդ (Բեյ -

բուտ) խան Ջիվանշիրի, Բաքվի նահան -

գապետ Նակաշիձեի ու էլի շատ ու շատ

ուրիշ դահիճների արդարացի դատավճիռ -

ները՝ սրբագրելով նաև աշխարհի հզոր -

ների մեղքերը: Նրանց արդարացի վճիռը

չշրջանցեց նաև ծագումով հայ այն ախտա -

կիրներին, ովքեր ոչ միայն կազմեցին և

երիտթուրքերի պարագլուխներին հանձնե -

ցին հայ մտավորականության ու գործի չ -

ների ցուցակը, այլև ձերբակալու թյուն -

ների ժամանակ անձամբ ուղեկցեցին

ոճրագործներին:

գրքում ազգագրական հսկայական

նյութ կա, որտեղ առանձնակի տեղ են

հատկացված հին ու նոր հանգուցյալների

և, իհարկե, կոտորածների ու գաղթերի

ճանապարհներին սպանված, հարկադրա -

բար կամ ինքնակամ Եփրատի հորձանուտն

ընտրած և անհայտ կորած հարազատների

հիշատակմանը: Օտար, բայց հարազատ

դարձած հողի վրա կյանքը շարունակելու

հաստատակամությամբ, ազգային արմատ -

ների խորը ըմբռնումով: Այս վեպը, որ նաև

վավերական իրականության հիանալի

շարադրանք է, ռումիներենից թարգմանել

է Սարգիս Սելյանը:

Վառլեն ԱԼԵքՍԱՆՅԱՆ

հայերեն հրատարակության

խմբագիր

«գրական թերթ»

ՀգՄ հրատարակչությունը լույս է ընծայել

Վարուժան Ոսկանյանի «շշուկների մատյան» վեպը

Սփյուռքահայ գրողները հետագայում էլ կգործեն

որպես մայրենի լեզվի դեսպաններ

Վարչապետ Տիգրան Սարգսյանն

ընդունել է Ֆրանսիայից, Լիբանանից,

Կիպրոսից և իս րա յե -

լից ժամանած սփյուռ -

քահայ մի խումբ

գրողների, ովքեր

Երևանում մաս նակ -

ցել են հայ գրող նե րի

համահայկական 6-րդհամաժողովին:

Զրուցա կից -

ները քննարկել են

Սփյուռքում հայա -

պահպանությանը, սփյուռքահայության

շրջանում մայրենի լեզվի հետագա

տարածմանը և գրականությանն

առչնվող հարցեր: Սփյուռքահայ գրող -

ները պատրաստակամություն են հայտ -

նել հետագայում ևս գործել որպես

մայրենի լեզվի դեսպաններ՝ ի նպաստ

արտերկրում հայ գրականության ժա -

ռանգության պահպանման և զար գաց -

ման: Ավելի վաղ, սփյուռքահայ մի քանի

գրողներ արտերկրում հայապահպա նու -

թյանը նպաստելու համար արժանացել

են վարչապետի հուշամեդալների:

PanARMENIAN.Net

173-4/2012

PublicA Þie bilingvà A uniunii ARMeniloR din RoMâniA MA

R

-

AP

R

20

12

MANIFESTAȚIE DE 24 APRILIE LA BUCUREȘTI

18 3-4/2012

MESAJUL AMBASADORULUI ARMENIEI, HAMLET GASPARIAN, CU OCAZIA ZILEI COMEMORĂRII

VICTIMELOR GENOCIDULUI ARMEAN

Dragi compatrioţi şi prieteni,

24 aprilie nu este numaiziua comemorării milioanelor demartiri ai noştri, datoria noastrăfaţă de compatrioţii supuşi la caz -ne inumane şi ucişi cu o cruzimeieşită din comun, compatrioţi care,cu mic cu mare, au fost arşi de viiîn biserici, bătuţi cu brutalitate şispînzuraţi în pieţele publice, pră -văliţi şi zdrobiţi în prăpăstii în timpce străbăteau cărări de munte pedrumul exilului, devenind hranăpentru fiarele sălbatice, compa -trioţi care şi-au găsit mormîntul înapele Eufratului şi în deşerturilearabe sau au pierit înfometaţi şibolnavi în lagăre de concentrare,fără cruce, fără nume şi fărăamintire.

24 aprilie este şi ziua lupteiîmpotriva uitării, ziua revendicăriidreptăţii.

De ce au avut armenii oase menea soartă, ce vină aveau?Şi oare se poate ca un popor să ficomis o asemenea faptă a căreipedeapsă să fie exterminarea to -ta lă? Planul guvernului junilor turciera pe cît de cumplit, pe atît desimplu: să lipsească poporul ar -mean, ce trăia de mii de ani înpatria sa, de posibilitatea de a-şiavea propriul stat. Ceea ce obţi nu -seră popoarele balcanice, ce pînăatunci făcuseră parte din ImperiulOtoman, lucru pe care prin împre -jurările istorice şi politice viitoareîl putea obţine şi armenii, a fosteradicat dintr-o dată. Tocmai înacest scop, deportărilor şi masa -crelor le-a urmat confiscarea bu -nu rilor armenilor, lipsirea supra -vie ţuitori de dreptul de a se în -toarce şi distrugerea sistematicăa urmelor civilizaţiei armeneşti închiar leagănul poporului armean.

Şi tot în acest scop, în anii 1918-1920, Turcia a dezlănţuit agre siu -ne asupra părţii orientale a Arme -niei, intenţionînd să şteargă de pefaţa pămîntului şi ultimul cămin alarmenilor, agresiune în urma că -ruia Republica Armenia, slăbită, apierdut la rândul său importanteteritorii şi populaţie.

Astfel, armenii au devenitpo porul care a suferit cea maimare pierdere în urma primuluirăzboi mondial ale cărui grele ur -mări apasă pînă astăzi pe umeriipoporului şi ţării noastre. Ulterior,în Turcia kemalistă s-a rescrisistoria propriei ţări din care au fostscoase în întregime paginile ne -gre ale crimei comise împotrivapoporului armean. Ba mai mult,prin relatarea răsturnată a eveni -mentelor, prin falsificarea istorieiarmenii au fost prezentaţi ca duş -mani şi trădători ai imperiului. Anila rînd s-a instaurat un tabu înjurul acestui subiect, în societateaturcă avînd loc o spălare a creie -relor. Dacă în anii 1918-1920 alian -ţa turco-bolşevică a slăbit extremde mult Republica Armenia, lip -sind-o de posibilitatea de a apăradrepturile poporului armean, pe -

rioada războiului rece a ajutatTurcia să muşamalizeze şi săascundă timp de decenii crima pecare a comis-o.

După cel de-al doilea războimondial şi după ororile nazis -mului, mai ales în ultimele deceniiale secolului 20, atenţia comu -nităţii internaţionale s-a concen -trat din nou asupra GenociduluiArmean, efectuîndu-se cercetăriistorice aprofundate şi aducîndu-se la lumină noi dovezi de netă -găduit în legătură cu această cri -mă împotriva umanităţii, iar o se -rie de prestigioase instituţii inter -naţionale şi o seamă de ţări aurecunoscut şi condamnat Geno -cidul Armean. De la dobîndireaindependenţei Armeniei încoacenumărul acestora creşte din ce înce mai mult. Iar Turcia contem po -rană, rămînînd fidelă tradiţiilorjunilor turci şi kemaliste, continuăsă nege evenimentele istorice şisă respingă realitatea GenociduluiArmean. Mai mult, considerînd căcea mai bună apărare este atacul,Turcia a declanşat la nivel interna -ţional o campanie antiarme neas -că, iar împotriva Republcii Armeniaaplică deja de două decenii o

Bucureşti, 24 aprilie 2012

193-4/2012

‚.aryunagyutoyun 17 =`enƒ

politică de presiuni economice, deizolare şi discriminare.

În ultima perioadă Turcia aînhămat propagandei sale şi co -munităţile turce din Europa, pecare le instigă împotriva armenilor.Nu există nici o motivaţie raţionalăpentru a explica de ce acestegrupuri sociale şi etnice diferitesînt atrase, în ţări străine, într-oproblemă care nu le priveşte: cădoar armenii se ridică nu împo -triva lor sau a poporului turc, ci cerdreptate de la guvernul turc, casuccesor de drept al Turciei junilorturci şi kemaliste, pentru crimacomisă la începutul secolului tre -cut şi rămasă pînă astăzi nepe -dep sită. Revendicarea dreptăţiieste dreptul legal şi moral al ur -ma şilor celor ce au avut de suferitde pe urma genocidului, aşadarse pune întrebarea: al cui drept îlapără comunităţile turce din Euro -pa? Apără oare deciziile guvernu -lui junilor turci luate cu un secol înurmă? Ce legătură au ele cu ace -le decizii? Că doar armenii nu leidentifică cu junii turci şi cu bandiţiirecrutaţi de aceştia. Aceasta esteo absurditate, din toate punctelede vedere. Este evident că elesusţin negaţionismul adoptat deguvernul turc contemporan, fărăsă înţeleagă esenţa chestiunii. Înfapt, aceste mase au devenit ojucărie în mîna cercurilor guverna -mentale turce şi creează un pre -ce dent periculos de înfruntări peteritoriul Europei. O masă agre si -vă este împinsă împotriva proce -selor public-politice internaţionalemenite să recunoasă GenocidulArmean şi să condamne negareaacestuia. Guvernul turc aplică dinnou metode de forţă şi recurge lamijloace de şantaj. Este eliberatdin nou spectrul armenofobiei, alecărui recente manifestări sînt de -mon straţiile antiarmeneşti din fe -bruarie dela Istanbul.

Acestea sînt evoluţii foartepericuloase şi îngrijorătoare, caredovedesc că, în realitate, Turciacontinuă să privească poporularmean şi Armenia ca pe o ame -

ninţare, cu toate urmările ce de -curg din aceasta.

În Turcia contemporană, cebate la porţile Europei, sînt oma -giaţi monştri sîngeroşi ca Talaat şiEnver. Vă închipuiţi ce ar fi fostdacă în Germania contemporanăstrăzi şi pieţe publice ar fi primitnume de nazişti şi s-ar fi înălţat unmausoleu pentru Hitler?

În timp ce supravieţuitoriige nocidului, urmaşii acestora şiîntregul popor armean nu-şi potrecăpăta calmul şi echilibrul sufle -tesc în urma traumatismului pro -fund, psihic şi moral provocat degenocid.

În timp ce identitatea şi in -tegritatea poporul armean, depor -tat din patria sa şi nimicit, a primito grea lovitură, de pe teritoriilecivilizaţiei armene au fost pe vecilichidate cultura, obiceiurile, meş -te şugurile, modul de viaţă arme -nesc, iar vechea şi bogata limbăarmeană occidentală, cu care aufost create valori literare univer -sale, se află în pragul dispariţiei.

În timp ce mica Armenie, sal -vată ca printr-un miracol, înfruntăameninţările ce încă planeazăasu pra ei: să ne gîndim doar lagraniţele închise, la obstacoleleeconomice, la politica de izolare aţării noastre în plan internaţional,la chemările belicoase la fron -tierele Armeniei.

Aşadar, afirmaţiile şi îndem -nurile unora, cum că aceasta esteistorie şi chestiunea trebuie lăsatăîn seama istoricilor, dacă nu estesimplă ignoranţă, atunci este con -formism politic şi pură demagogie.Asemenea atitudine nu numai cănu contribuie la normalizarea rela -ţiilor armeano-turce, ba dimpo tri -vă, încurajează în realitate politicanegaţionistă turcă, aducînd, aşa -dar, o lungă amînare a doriteireconcilieri şi viitorului paşnic înregiunea noastră.

Dragi prieteni,

Desigur că întotdeauna,vor bind despre această tragedie

umană, trebuie să avem cuvintede laudă şi să ne amintim deacele familii turce şi kurde care,asumîndu-şi pericolul – întrucîtautorităţile dăduseră instrucţiunisevere ca nu cumva să fie as -cunşi armenii –, s-au încumetatsă-i ascundă pe armeni salvîndastfel viaţa multor oameni, maiales a orfanilor, dintre care o parteau fost apoi predaţi organizaţiilorumanitare şi instituţiilor armeneştide binefacere. Noi sîntem recu -noscători poporului arab care aacordat primul adăpost şi s-a în -grijit de cei salvaţi din lagărelormorţii. Ne exprimăm adînca recu -noştinţă statelor americane şiacelor ţări şi popoare europene,printre care României şi poporuluiromân, care şi-au deschis porţileşi au dat un acoperiş supravie -ţuitorilor genocidului din 1915.

Le mulţumim tuturor acelorguverne şi parlamente care aurecunoscut Genocidul Armean şicare continuă să lupte împotrivaoricăror manifestări xenofobe şirasiste. În acelaşi timp, salutămacele cercuri politice şi publice alecomunităţii internaţionale, pe aceiistorici, cercetători, scriitori, jurna -lişti şi artişti care, conştienţi degravitatea şi importanţa acesteichestiuni, îşi fac auzit protestul şicer dreptate.

Salut în special acele ape -luri ce se fac auzite din ce în cemai tare în societatea turcă, ape -luri care cer revizuirea în mod cin -stit a istoriei propriei ţări şi întoar -cerea aceastei pagini negre.

Noi considerăm că aceastaeste singura cale spre recon ci -liere, şi nu politica minciunii, a fal -sului şi crearea blocurilor propa -gandistice antiarmeneşti, a căreisingură consecinţă poate fi adîn -cirea prăpastiei dintre popoarelearmean şi turc şi punerea în pe -ricol a viitorului regiunii noastreextrem de sensibile.

20 3-4/2012

Rafael de NogalesPatru Ani Sub Semilună

“Uneori destinul avertizează”

Au existat vremuri în careonoarea se putea menținedoar prin vărsare de sânge,

vremuri în care oamenii luptaupentru un ideal o viață întreagă,vremuri în care o viață de om erafoarte ieftină, vremuri în care Im -periile erau muribunde, iar națiu -nile renășteau și vremuri în careoamenii mureau pentru cauze ca -re nu le aparțineau. În acele vre -muri în 1877 se năștea în Vene -zuela Rafael Ramon Mendez Int -xauspe. Tatăl său, un nobil colo -nel basc a intuit că viitorul fiuluisău nu va străluci decât dacă pri -mogenitura va urma calea arme -lor. Astfel Rafael este trimis la stu -dii în Germania și apoi în Belgia,unde a absolvit meritoriu Acade -mia Militară Regală. Și-a însușitcunoștințe militare temeinice sivorbea fluent șapte limbi străine.

Un destin aparte, o sete deaventură specifică epocii îl în -deam nă să caute evenimente“fierbinți”. Se înrolează în armataspaniolă, adoptă numele de No -gales (treducerea din bască înspaniolă a numelui său) și luptăîmpotriva americanilor înCuba.Avea doar douăzeci de ani. Dupăînfrângerea spaniolilor fuge înHaiti, de acolo călătorește înAfrica, apoi înIndia, Afganistan șiIndonezia. În 1902 revine în Vene -zueala, unde se implică în com -ploturi împotriva regimului luiCipriano Castro. Este urmărit dearmată și de vânătorii de recom -pense. Fuge prin America Cen -

trală, unde învață ceea ce la Aca -demia Militară nici nu visase –Răz boiul de Guerilla. Ajunge înSUA apoi în Alaska, unde esteimplicat în “goana după aur” și înfondarea orașului Fairbanks.Pleacă în Orientul Îndepărtat, înChina unde “pătrunde” în cercurilediplomatice. Este recrutat de ja -ponezi pentru care spionează. Separe că nu a fost îndeajuns dediscret pentru că într-o noapte unglonț rusesc îl nimerește. Scapă,

dar asta îl determină să renunțe laaceastă activitate și să se întoar -că acasă. Când izbucnește Ma -rele Război în 1914 se hotărăștesă plece în Europa. Desigur eraconvins că războiul nu se puteadesfășura în toată amplitudineasa dacă el personal nu se implica.Se perindă prin marele capitaleeuropene încercând să se înro -leze corespunzător gradului săuîntr-o armată a Antantei fără însăa renunța la cetățenia sa vene -

213-4/2012

zue leană. Este refuzat elegant șiprivit cu suspiciune dat fiind tre -cutul său. În cele din urmă nemțiiîl îndrumă elegant și discret cătreArmata aliaților lor turci. Patru aniva lupta cot la cot cu fiii Profetului.Experiența sa din Imperiul Oto mano va așterne pe hârtie în cartea sa“Patru Ani Sub Semilună”.

Volumul a apărut de curândși la editura noastră Ararat , tradusimpecabil (ca de altfel toate cărțilesale) din limba engleză de cătreneobositul Sergiu Selian. Domniasa a avut lăudabila inițiativă de apropune apariția acestei cărțidupă ce în ziarul nostru, într-orubrică “Părerea lui Nor Berd” sesugera publicarea imperios nece -sară a traducerii volumului înromână. Apărută în germană în1925, apoi în 1926 în engleză,volumul lui Nogales pare, dupălecturarea primelor pagini, un ro -man de aventuri tipic vremurilor încare a fost scris. Nimic mai fals.Cartea este de fapt o relatare aunui martor ocular, obiectiv și ne -influențat.Nogales își expune pă -rerile într-un mod elegant chiardacă ele nu sunt uneori cele maijuste. Autorul este implicat în firulevenimentelor atunci când Geno -cidul era în plină desfășurare. Ca -

maraderia sa, prieteniile legate cuofițerii turci, propaganda turcă șiintoxicațiile oficiale îl fac uneori sătragă concluzii pripite, dar el nuface altceva decât să reproducăceea ce a văzut și auzit în fiecarezi. Asediul Van-ului la care par -ticipă și pe care îl comandă îl facesă vadă și altfel situația. Deșimercenar, Nogales îi numește încâteva pasaje pe armeni ca fiindlași și cruzi (în timp ce aceștia nuluptau de fapt decât pentru a su -praviețui). Latura religioasă îi iesela iveală deseori, atunci cînd sereferă la masacrarea armenilor,creștini ca și el. Este la începutmirat apoi revoltat, iar în cele dinurmă dezgustat. Când are ocazianu pregetă să salveze câțiva ar -meni în ciuda autorităților localesau militare turce, forțând nota cuaceștia și făcând uz de funcția șigradul său, Bey în Armata Oto -mană. Realizează că masacrareaarmenilor face parte dintr-un planminuțios de exterminare în masăși asistă uneori neputiincios lascene tragice și terifiante pe carele povestește realist. Renunță sămai asedieze Van-ul și cere să fiemutat pe alt front, unde va luptacontra rușilor. Se teme pentru via -ța sa, dejoacă chiar câteva tenta -tive de asasinat împotriva sa și îșidă seama că a devenit un martor

incomod al crimelor turcești, unom care știa prea multe și care s-ar putea să vorbească mai multdecât trebuie despre aceste atro -cități. Ceea ce a și făcut prin pu -blicarea acestei cărți. Întors acasădupa război se dedică scrisului,publică mai multe volume care îlconsacră, dar îl și marginalizează.Va muri la 57 de ani bolnav șirelativ sărac. Rafael de Nogales,decorat de Kaizer cu Crucea deFier cls I și de turci cu Marea Steaa lui Medjid, va fi înmormântat fărăonoruri militare din cauza regi -mului politic venezuelean pe carel-a sfidat deseori.

Cartea în sine este un docu -ment, este o mărturie directă aRăzboiului, a celor petrecute înImperiul Otoman, a Genocidului.Deși imparțial (pe alocuri părtinitorla adresa armenilor) volumul nueste altceva decât o altă probă, unalt act de acuzare în contro ver -satul Dosar al Genocidului alăturide Memoriile Ambasadorului Mor -genthau,de Clarence Ussher, Me -dicul American sau de Mărturiilelui Grace Knapp. Oamenii au uimi -toarea capacitate de a-și aminti șiașa cum spunea președinteleAmerican W. Wilson:”Sometimesfate’s warning…” adică Uneoridestinul te avertizează…

EDUARD ANTONIAN

Certificatul de lăsare la vatră

din Armata Otomană

22 3-4/2012

233-4/2012

manga-badanegan

Աշուղ մը կար: Օրերէն մէկը այսաշուղը մինակ կ’երթայ անտառ: Անտառինմէջ կը մտածէ, կը մտածէ մինչեւ որմտածելու բանը կը հատնի: «Օֆ»,- կ’ըսէ:ի՜նչ երկար ու ձանձրալի է ժամանակըայստեղ: Պէտք է լաւ ընկեր մը գտնեմ ինձհամար...»:

Կ’ըսէ, ջութակը ուսին կը դնէ ուկը նուագէ: Ջութակին ձայնը կը հնչէանտառին մէջ: Այս ձայնին վրայ անտառիխորքէն վազէվազ դուրս կ’ելլէ գայլ մը:

- Ա՜խ, գայլ... կը հառաչէ աշուղը:- Ես ասոր չէի ուզեր... գայլին հետ եսի՞նչ ընեմ...

իսկ գայլը մօտ կու գայ ու կը սկսիխօսիլ.

- ի՜նչ լավ կը նուագես, վարպետ:ի՞նչ կ’ըլլայ ինձ ալ սորվեցնես:

- Ասոր սորվեցնելը ի՞նչ է որ,- կըպատասխանէ աշուղը: - Կը սորվեցնեմ,միայն ինչ-որ ըսեմ, պէտք է ընես.

- Խօսք կու տամ, այնպէս լսեմինչպէս աշկերտը վարպետին կը լսէ:

- Եթէ ատանկ է ետեւես եկուր:Կ’երթան: Կ’երթան, կ’երթան ճամ -

բան ծեր կաղնի մը կը տեսնեն մէջը պա -րապ, ինքն ալ պատռուած:

- Հիմա լսէ,- կ’ըսէ աշուղը գայլին:Եթէ ճշմարիտ սիրտով կ’ուզես նուագել,ամենէն առաջ պէտք է առջեւի թաթերդծառին ճեղքը դնես:

գայլը կը լսէ վարպետը, առջեւիթաթերը կը դնէ ծառին ճեղքը: Վարպետըմեծ քարը կ’առնէ եւ այնպէս ուժով կը զարնէաշկերտի զոյգ թաթերուն եւ այնպէս խորըկը մխէ ծառի ճեղքին մէջ, որ խեղճը տեղ -նուտեղը կը նստի եւ գերի կը մնայ ծառին:

- Այստեղ կեցիր, մինչեւ ետ գամ,-կ’ըսէ վարպետը ու կ’երթայ:

քիչ մը կ’երթայ դարձեալ կը սկսիինքն իրեն խօսիլ.

- Օֆ, ի՞նչ երկար ու ձանձրալի էժամանակը այստեղ... պէտք է լաւ ընկերմը գտնեմ ինձ համար...

Կ’ըսէ, ջութակը ուսէն վեր կը բերէու կը նուագէ: Մին ալ կը տեսնէ ծառերուարանքէն դուրս ելաւ աղուէսը:

- Հիմա ալ աղուէսը... բայց եսասոր ալ չեմ ուզէր... Աղուէսին հետ ի՞նչընեմ,- կը հառաչէ, իսկ աղուէսը կու գայեւ առաջը կը կտրէ:

- ի՜նչ լաւ կը նուագէս վարպետ,ի՞նչ կ’ըլլայ ինձ ալ սորվեցնես:

- ինչու չէ, կը սորվեցնեմ,- կըպատասխանէ աշուղը,- միայն ինչ որ ըսեմպէտք է լսես:

- Աչքիս վրայ,- խօսք կու տայաղուէսը: - Այնպէս լսեմ ինչպէս աշկերտըվարպետին կը լսէ:

- Եթէ այդպէս է, ետեւես եկուր:Վարպետը աղուէսին հետ կը վա -

րուի ինչպէս վարուեցաւ եւ գայլին հետ:Այստեղ կեցիր մինչեւ գամ ետ,- կ’ըսէ

վարպետը ու կը շարունակէ իր ճամբան:քիչ մը անցնելէն ետք, կրկին կը

սկսի ինքն իրեն խօսիլ:- Օ՜ֆ, ի՜նչ երկար ու ձանձրալի

կ’անցնի ժամանակը... պէտք է լաւ ընկերմը գտնեմ ինձ համար... Կ’ըսէ, ջութակըուսէն վար կ’առնէ եւ կը նուագէ:

Ոստոստալով առջեւը կ’ելլէնապաստակ մը:

- Ես նապաստակն ալ չեմ ուզէր...Ես նապաստակին հետ ի՞նչ ընէմ,- կը հա -ռաչէ աշուղը, իսկ նապաստակը մօտ կու գայ:

- Այս ի՜նչ լաւ կը նուագես, վար -պետ: ի՞նչ կ’ըլլայ ինձ ալ սորվեցնես:

- ինչու չէ, կարելի է եւ դիւրին ալ կըսորվիս: Միայն թէ ինչ որ ըսեմ, պէտք է լսես:

- Հարկաւ,- խօսք կու տայ նա պաս -տակը: - Այնպէս լսեմ ինչպէս աշկերտըվարպետին կը լսէ:

- Եթէ այդպէս է, ետեւես եկուր:Կ’երթան: Կ’երթան, կ’երթան դուրս

կ’ելլան անտառի մէջ բացատ մը: Բա -ցատին մէջտեղը բարդի մը: Վարպետըթոկը կը հանէ, թոկին միւս ծայրը ծառէնկը կապէ, միւս ծայրը նապաստակի վիզէնու կը կանչէ.

- Հիմա, իմ խլուշիկ, քանի մը ան -գամ պըտտէ ծառին բոլորքը: Թոկը կըփաթթըվի ծառին, խեղճը կը մնայ ծառինփակած ու քանի կը քաշէ, կը քաշքշէայնքան թոկը վիզը կը կտրէ:

- Այստեղ կեցիր, մինչեւ ետ գամ,-կ’ըսէ վարպետը եւ ճամբան կը շարունակէ:

Վարպետի երթալէն ետք գայլըասդին-անդին կը դառնայ, քարը կը կըրծէ,ծառը կը կրծէ, այնքան կ’ընէ մինչեւթաթերը կը հանէ ծառի ճեղքէն: Կը հանէեւ կատղած կը վազէ վարպետին ետեւէն, որհասնի պատառ-պատառ ընէ: Օդը ճոճւողաղուէսը հեռուէն ազատուած գայլը կըտեսնէ կը սկսի լալ ու աղաղակել.

- գայլ եղբայր, գայլ եղբայր, հասիրօգնէ ինձ, վարպետը ինձ խաբեց:

գայլը կ’օգնէ աղուէսին եւ աղուէսըեւս կ’ազատէ եւ երկուքով միասին կ’իննանվարպետի ետեւէն, որ իրենց վրէժը հանեն:

Կ’երթան, կ’երթան ճամբան կըպատահին փաթթըված նապաստակը: Նա -պաստակին ալ կ’ազատեն եւ երեքով

միասին կը լարուին ընդհանուր թշնամիի՝վարպետին ետեւէն:

Վարպետը կը շարունակէ ճանա -պարհը անտառին մէջ: Անգամ մըն ալ կընուագէ եւ այս անգամ բախտը կը բացուի:Ջութակին ձայնը կը լսէ աղքատ փայտա -հատ մը, գործը կը թողու, կացինը կը դնէկռնատակը, կու գայ երգը լսելու:

- Վերջապէս, եկաւ ընկերս,- կըբացականչէ վարպետը:

- Ես մարդ կը փնտռէի, ոչ թէ գա -զաններ: Ու կը սկսի նուագել այնքան սրտա -ռուչ, այնքան հրաշալի, որ փայտահատըկը զմայլուի: Եւ ճիշդ այդ ժամանակ ալվրայ կու գան գայլը, աղուէսը եւ նապաս -տակը: Փայտահատը կը նկատէ, որ անոնցմիտքը չար բան մը կայ վարպետին դէմ,իսկոյն առաջ կ’անցնի, կը բարձրացնէսուր կացինը եւ կ’ըսէ.

- Ով վարպետին վրայ գայ, գիտցէք,որ ինծի հետ գործ պիտի ունենա:

գազանները այս տեսնելով, կըսարսափին եւ ետ կը փախին անտառինխորքերը: Վարպետը փայտահատին շնորհա -կալութիւն ընելու համար երգ մըն ալ կընուագէ ու կ’երթայ: Կ’երթայ, կը հասնիիր տունը, ջութակը պատէն կը կախէ ու կըպառկի: գիշէրը քունը չի տանիր: շա -րունակ գայլը, աղուէսն ու նապաստակըմիտքը կու գան: Յանկարծ, գիշէրուայ ժա -մանակ մը ճիշդ պատուհանին տակ գայլնու աղուէսը կը սկսին ձայն-ձայնի տալ ուոռնալ, իսկ նապաստակը անոնց ետեւէնկը ծուծուայ.

Ճըզը, վըզը քաջ վարպետԱյս ի՞նչ ըրիր դուն մեզ հետՄեզ տանջել կ’ուզէիր դուն,Տանջուիր հիմա դուն արթուն,Մինչեւ լոյս ճիշդ այսպէսՀանգիստ քուն չենք տար քեզ...Ճըզը, վըզը քաջ վարպետԱյս ի՞նչ ըրիր դուն մեզ հետ...Կը երգեն, կը երգեն անասունները:

Ջութակն ալ պատի վրայէն կը սկսի իրեն-իրեն նուագել անոնց հետ այնպէս աղե -կտուր, այնպէս ողբալի, որ խեղճ վար -պետը չի գիտեր ուր փախի երաժշտութեանձայնէն: Ամբողջ գիշէրը չի կրնար աչքգոցել, կը տանջուի ու կը տանջուի:

Ծերերը կ’ըսեն, թէ վարպետը անօրուընէ ետք, որքան ապրեցաւ աշխարհինմէջ, ամեն գիշէր անոր պատուհանին տակկը հնչէր այս տխուր, սրտաճմլիկ երգը.

Ճըզը, վըզը քաջ վարպետԱյս ի՞նչ ըրիր դուն մեզ հետ...Ու ջութակը կը ողբար հետը: Ամեն

գիշէր, ամեն գիշէր, մինչեւ լոյս մինչեւ իրմահը:

Հովհ. Թումանեան

Զարմանալի աշուղը

Ուխտագնացություն՝

Արևմտյան

Հայաստան (II)

Սարգիս Սելյան

Syurp Asdva\a\in maor egeke]i

Հաջորդ առավոտ, կմեկնինք Վանեն,

որուն կեդրոնը, խաչմերուկի մը մեջ, հնա -

րամիտ խելք մը ստեղծած է տառեխին նվիր -

ված քանդակ մը, որը կներկայացնե չորս

վախցած ձուկեր, բաց բերաններով, կարծես

խեղդվին, քարի մը վրա նետված: Այս անգամ,

մեր նպատակակետը Նեմրութ հրաբխային

լեռն է, որուն վերջին ժայթ քումը տեղի

ունեցած է 1441-ին: ինքնա շարժը կբարձ -

րանա ոլորապտույտներով, որմե հետո ոտքով

կառաջանանք զառիթափ լանջով մը, հասնելու

համար գագաթը՝ 3.050 մ բարձրության վրա,

որտեղ ունինք Վանա լճին համայնապատկերը

մեկ կողմը և խառնարանի մեջ հրաբխային լճի

տեսա րանը մյուս կողմը, հայկական ահռելի

գթով մը բաժնված երկու աչքերու նման: Դեպի

հյուսիս, նորեն կտեսնվի Սիփանը, այս անգամ

արևի մեջ փայլելով: Լերան ժայռերը, շնորհիվ

իրենց տեղավորման, անվանված են «Նեմ -

րութին զորքը», մինչ կայծկլտող քարերը

կնմանին «շամի րա մին արցունքներ»ուն:

Վերադարձին, կճա շենք Թաթվանի մեջ,

համեստ, բայց կոկիկ ու մաքուր քաղաք մը,

նստելով բացօթյա ճաշարանի մը սեղաննե -

րուն, մայթի վրա, երկու փողոցներու միջև:

26 3-4/2012

Դեպի Մուշ, ուր պիտի գիշերենք,

ճամբան կանցնի Բիթլիսեն: Վաղեմի ժա -

մանակ, բնակավայրը կկոչվեր Բաղեշ և

այնտեղ բերդ մը կվերահսկեր Հայաստանի

Տավրոս լեռնաշղթայի մեկ մատչելի լեռ -

նանց քին վրա: Տեղացիները ներկա անու նը

կվերագրեն Ալեքսանդր Մակեդոնացիին,

որը Հայաստան կատարած իր արշա վան քի

ընթացքին, գնահատելով լեռնանցքին

ռազմավարական դիրքը, իր զորավար՝

Լիսին հրամայեց, որ այդտեղ ամրոց մը

կառուցե: իր վերադարձին, Ալեքսանդր

կգտնե այնքան լավ ամրացված բերդ մը,

որ չի կրնար մտնել, սակայն երբ իրեն

կհանձնվին բանալիները բերդը կանվանե

Վատ Լիս, պարսկերեն՝ Բեդ Լիս, որմե

կծագի այսօրվա անունը: Մեզ համար ևս

բերդը անառիկ հայտնվեցավ. կկանգնինք

ժայռերուն հետ ընդելուզված՝ բարձր ու

հսկա պարիսպներուն առջև ու միայն քանի

մը քայլ կրնանք ընել մինչև դարպասը,

որը կղպված է: Մեզ բանալիները հանձ -

նող չկա: Արմենը կնախազգուշացնե, որ

վտանգավոր փողոցներով չանցնինք, ուստի

զգույշ կքաշվինք ինքնաշարժին մեջ և

ճամբա կելլենք: Կտարակուսիմ, որ պիտի

հաջողեինք գտնել Սարոյանին ծնողներուն

տունը՝ թանգարանի վերածված: Նմանա -

պես, հայկական չորս եկեղեցիները և չորս

վանքերը՝ քաղաքին չորս թաղամասերուն

մեջ, հավելյալ տղոց հինգ դպրոցները և

աղջիկներու երեք դպրոցները, որոնք

գործած են մինչև 1915: ԺԹ դարուն,

Բիթլիսի բնակչությունը 30.000 հոգի

կհաշվեր, ընդ որս՝ մեկ երրորդը հայեր:

Ջարդերեն և աքսորներեն վերապրող վեր -

ջին հայերը 1916-ին մեկնեցան, երբ

քաղաքեն հեռացան ռուսական զորքերը և

հայ կամավորներու ջոկատները:

Մեզ համար, Մուշը, այնտեղ մնա -

լով երկու գիշերներու միջև, կմնա միայն

կեդրոնատեղին, որտեղեն կերթանք այցե -

լել շրջակայքը մեզ հետաքրքրող նշանա կե -

տեր: Այլապես, բավական աղմկալի քաղաք

մըն է, համանուն վիլայեթին վարչական

կեդրոնը, որտեղեն, ինչպես Բիթլիսի մեջ

և Արևմտյան Հայաստանի այլ բնակա վայ -

րեր, տեղացի հայերը վռնդվեցան, տեղա -

հան վեցան, ջարդվեցան: Ըստ հայկական

ավանդության, տեղանունը վերագրված է

մշուշ բառին, այն մառախուղին պատճառով,

որ գրեթե ամբողջ տարին կծածկե մոտակա

դաշտը: Այստեղ հայտնաբերվեցավ ուրար -

տա ցի թագավոր Մենուային մեկ արձա -

նագ րությունը, իսկ քաղաքին մոտ՝ կիկլոպ -

յան ամրոցներու մնացորդներ: Մուշը պատ -

կանեցավ Մամիկոնյան իշխանատոհմին

ռազմական թևին, հետո՝ Բագրատու նինե -

րուն, որոնցմե հասկնալի է, որ թրքական

տիրապետության տակ անցավ: Մինչև 1914,

ան ունեցավ 9.000 հայ բնակիչներ՝ վեր -

ջինները: ԺԹ դարուն սկիզբը, դեռ կային

հինգ հայկական գործող եկեղեցիներ, որմե

ամենեն գեղեցիկը՝ Սուրբ Մարինեն քա -

ղաքին գլխավոր եկեղեցին էր, իսկ Սուրբ

Փրկիչը Թ դարեն էր: Մուշի մեջ գոյու -

թյուն ունեցած է գրչության կեդրոն մը,

ուր Ժգ-ԺԵ դարերուն ընդօրինակվեցան

ու նկարազարդվեցան արվեստի մեծ արժեք

ունեցող միջնադարյան ձեռագրեր (նշենք

միայն Ճառընտիրը՝ մեծագույն հայկական

ձեռագիրը, 28 կգ. ծանրու թյամբ և զոր

Pitlisi perx;

273-4/2012

երկու գյուղացի կիներ փրկեցին Եղեռնի

ժամանակ):

Մուշի մշակութային կյանքին մեջ,

նշանավոր տեղ գրաված է Սուրբ Առա -

քելոց վանքը, ուր կբարձրանանք գրեթե

երկու ժամ՝ զառիվեր բլուրի մը վրա, որուն

գագաթը կգտնվին վանքին ավերակները,

քաղաքեն 4 կմ. դեպի հարավ: Ըստ բա -

նական ավանդության, վանքը հիմնած է

գրիգոր Լուսավորիչը, ուրեմն Դ դարուն,

իր կողմե Հռոմեն բերած Պողոս, Պետրոս

և Անդրեաս առաքյալներուն մասունք նե -

րուն տեղվույն վրա: ԺԵ-ԺԶ դարերուն,

այնտեղ գործած է կարևոր գրչության

կեդրոն մը, ուր բացի ձեռագիրներ ընդօրի -

նակելեն կատարված են թարգմանու թյուն -

ներ և ուսումնասիրություններ: Վանքը,

որուն համալիրը կընդգրկեր երեք եկեղե -

ցի ներ, պարիսպով մը շրջապատված էր,

իսկ 300 մետր ավելի վեր բլուրին վրա

կգտնվեր եկեղեցի մը ևս՝ Սուրբ Թադևոս,

ԺԱ- ԺԲ դարերեն: Այժմ, ամբողջ վանքեն

մնացած են միայն մատուռի մը ավերված

պատերը, ուր թաղված են Մամիկոնյան -

ները և ուր աշտարակին գմբեթը պակաս

է: Համեմատաբար ավելի լավ պահպան -

ված է Սուրբ Թադևոսը, որուն կողքը

կբնակին քյուրդ հովիվներ: Եղերերգական

է ոչ եկեղեցիներուն վիճակը, որքան անոնց

դիրքը՝ խաչաձևված բլուրներու չոր բնու -

թյան մեջ, այնքան մեկուսացված ամայու -

թյան մը մեջ, որ կզարմանանք, թե՝ ինչ խի -

զախություն ունեցած են այն հայ մշակ -

ները, որոնք ոգեկան արտակարգ բեղմնա -

վորությամբ բույն կդնեին հանգստավետ

կյանքի մը համար ամենեն անհավանական

տեղերը:

Ավելի հռչակավոր քան Սուրբ Առա -

քելոցն է՝ Մշո Սուլթան Սուրբ Կարապետ

վանքը: Եթե առաջինը քաղաքեն դեպի հա -

րավ տեղադրված է, երկրորդը տեղադրված

է դեպի հյուսիս-արևմուտք: Եթե առաջինը

բլուրի մը վրա մագլցած է, երկրորդը գյուղի

մը մեջ ներառնված է: Եթե առաջինեն

կանգուն մնացած են միայն մատուռին

պատերը, երկրորդեն հազիվ թե նկատվին

M.y Sp^ A/aqely] vanq;

M.y Sp^ Garabed vanq^ ,a[qaryv bad

28 3-4/2012

պատերու քանի մը մնացորդներ: Վանքին

տեղվույն վրա, սկզբին հեթանոսական

տաճար մը եղած է, որն, ըստ իր վատ

սովորության, գրիգոր Լուսավորիչը փլցու -

ցած է որպեսզի նոր հավատի մեկ տաճարը

կառուցե, ուր պիտի տեղավորեր Սուրբ

Կարապետին և Աթանագինես եպիսկո -

պոսին մասունքները: Նոր վանքը կկոչվեր

նաև իննակնյան, որովհետև կգտնվեր ինը

աղբյուրներու մոտ: Է դարուն, նոր ընդ -

լայնված, վանքը հիմնովին ավերվեցավ

երկրաշարժի մը պատճառով, հետո վերա -

կառուցվեցավ և այդ առիթով Սուրբ Ստե -

փաննոս եկեղեցին շինվեցավ: ԺԶ դարուն,

անոր ավելցվեցավ Սուրբ Կարապետ

եկեղեցին և նույնատեն ու հաջորդ դարուն

վանքը թրքա-պարսկական պատերազմնե -

րեն փախուստ տվող հայերուն համար

ապաս տան եղավ: Ուրիշ երկրաշարժներ՝

ԺԸ դարուն լրջորեն վնասեցին վանքը, որ

պիտի վերակառուցվեր և ընդլայնվեր:

1860-1880 թվականներուն, վանքին համ -

բավն աճեցավ շնորհիվ Մկրտիչ Խրիմյան

ու գարեգին Սրվանձտյան վանահայ րե -

րուն գործունեության: Նշանավոր գրչու -

թյան կեդրոն, Սուրբ Կարապետը եղած է

նաև Հայաստանի երկրորդ ոգեղեն կեդրոնը,

Էջմիածնի Մայր աթոռեն հետո: Վերան -

վանված էր նույնիսկ «ճգնավորու թյուն նե -

րու մայրաքաղաք»: Եվ ոչ վերջին հերթին

եղած է ուխտագնացության հանրածանոթ

տեղ, մանավանդ կրոնական մեծ տոներուն

առթիվ, երբ կկազմակերպվեին աշխարհիկ

հանդեսներ, տոնավաճառներ, ձիարշավ ներ,

լարախաղացություններ, գուսաններու

մրցույթ ներ: Մշո Սուլթան Սուրբ Կարա -

պետը ուներ նաև առողջացնելու, փափագ -

ներ կատարելու, արվեստի տաղանդով

օժտելու կարողության համբավը: Տրդատ

գ-ի նախաձեռնությամբ սարքված քարե

ավազանի մը մեջ, գրիգոր Լուսավորիչն

իր անունը կրող աղբյուրի մը ջուրով

քրիստոնյաները կկնքեր: Եղեռնի ընթաց -

քին, Տարոն նահանգեն բազում հայեր ապաս -

տան գտան վանքին մեջ, երկու ամիս դիմա -

նալով թիվով գերազանցող ասպատակող -

ներուն: Արժեքավոր ձեռագրեր և իրեր

փրկվեցան, իսկ երբ ռուսական զորքերը և

հայ կամավորները Տարոնը գրավեցին,

անոնք Էջմիածին փոխադրվեցան: 1961-ին,

թրքական հրետանին ոչնչացուց վանական

համալիրը և անմիջապես այնտեղ բերվե -

ցան զազա ցեղի քյուրդ ընտանիքներ,

որոնցմով նախկին վանքին տեղը Չենկելի

կոչված բնակավայր մը ստեղծվեցավ: Մնա -

ցին միայն քանի մը առանձին պատեր, որոնց

մոտ մեր խումբին կիները հատկապես

բերած մոմեր վառեցին: Նաև եկեղեցի -

ներուն պատերեն մնացած քարեր, որոնք

տուներուն շինության համար օգտագործ -

վեցան, ճանաչելի՝ փորագրված խաչերեն,

զարդաքանդակներեն և այլ արձանագրու -

թյուններեն, մեկուսացված մնացած՝

բնակարաններուն պատերուն մեջ և

նույնիսկ մզկիթին պատին մեջ: Տունի մը

նկուղին մեջ, ուր հրավիրված ենք առանց

վերապահության, կճանչնանք սեղանա -

տունի մը յուրահատուկ գերաններ և կա -

մարներ, որոնք փրկվեր են ռմբակոծում -

ներե: Մեկ տեղ, հին պարիսպ մը ախորի

պատի վերածված է: Ուրիշ տեղ, այսինքն

պատի մը մեջ, կկարդանք հայկական տառեր,

Myuraxi gamyur`

293-4/2012

ուրիշ տեղ՝ կճանչնանք քարե դուռի մը

շրջանակը, իսկ մեկ այլ տեղ՝ ամբողջ

խաչ քար մը խրված է պատի մը քարերուն

միջև: Կպակսի միայն պատ մը, որուն

գլուխդ զարնես, և կպակսի նաև այն հորը,

որուն մեջ ի զուր հուսաթափությունդ

գոռաս:

Նախքան Մուշ վերադառնալը, կանգ

կառնենք Եփրատի արևելյան թևին ափը,

Սուլուխ գյուղի Մուրատ կամուրջին մոտ,

ուր մեռած է գևորգ Չաուշը երբ իր ընկեր -

ներն այնտեղ ձգած են իրեն մահամերձ

վիճակով, որպեսզի օգնություն բերեին:

Բնանկարը հանդարտեցուցիչ է, գետին ջուրը

կարծես լճացած է, գաղտնապահ մայրա -

մուտ մըն է, այսպիսի տեղ մը կրնաս նույ -

նիսկ առանց ափսոսալու մեռնիլ: Երբ քա -

ղաք կհասնինք, կերթանք ծայրամասային

երբեմնի հայկական մեկ թաղամասը, վկա՝

Սուրբ Մարինե եկեղեցվո առանց տանիքի

պատերը, պատշգամբով ու վանդակավոր

պատուհաններով տուները, իսկ հեռավոր

բլուրի մը վրա, անտես բայց գիտցված,

հին գերեզմանատունը, ուր թաղված է

գևորգ Չաուշը:

Հաջորդ օրը, Մուշեն մեկնելով,

կանցնինք Բինգյոլ կամ հայերեն Բյուրակն

և Փալանթոքեն լեռնային հարթակներուն

վրայեն, 3.650 մետր բարձրության վրա,

ուստի այդ տարածքը, որը կպատկաներ

Մեծ Հայքին, կկոչվեր Բարձր Հայք: իր

ծածկանունը կուգա ձյունահալեն կամ

անձրևեն կազմված գետակներեն, որոնք

լավայի փոսերը ջուրով կլեցնեին: Ըստ

առասպելին, Հայկ նախահայրը, նախքան

Բելին դեմ կռվիլը, իր նետերն ամբողջ օր

մը աղբյուրի մը պաղ ջուրին մեջ պահեր

է, որպեսզի հայրենիքին ջրերը ամրաց -

նեին իր զենքերը: Եփրատի արևմտյան

թևին հետ հանդիպելեն հետո, լեռնային

ճամբայով մը կբարձրանանք մինչև Ապա -

րանք և այնտեղ ինքնաշարժեն կիջնենք:

Կգտնվինք գյուղի մը տեղը, որն ի դարուն

սկիզբը 300 հայ բնակիչներ ուներ, իրենց

եկեղեցիով ու դպրոցով: Այժմ, մոտա կայքը,

միայն ԺԸ դարեն Սուրբ Հովհաննես

եկեղեցին մնացած է՝ բավական լավ պահ -

պանված: Բնակավայրը ոչնչացված է,

մարդիկ, որքան մնացեր էին, Արևելյան

Հայաստան փախած են: Զարմանալի է, ոչ

միայն թե եկեղեցին, տեղ-տեղ ավերված

քառակուսի պարիսպով պատսպարված,

լավ պահպանված է, բայց նաև թե՝ ան

վերանորոգման ընթացքի մեջ է: Թեև

դուռը կղպված է, շինվայրին վրա աշխա -

տող մարդիկ բարյացակամ կգտնվին ու

դուռը կբանան որպեսզի կարողանանք ներ -

քին տեսքը վայելել: Թալանված, եկեղե -

ցին սակայն ներսն ալ իր սկզբնական ձևը

պահպանած է և բծախնդիր վերանորոգում

մը կրնա իր նախնական վիճակը վերա -

դարձնել:

քիչ մը վեր՝ բլուրի մը վրա, Դավի -

թին մատուռը եկեղեցիին մանրակերտը

կթվի ըլլալ, բայց ավելի ավերված: Մուտ -

քին առջև կանգնած գեղեցիկ խաչքար մը

կարծես նախաբանն է այն ազդեցիկ պատ -

կերին, որն այստեղեն իսկ տպավորություն

կձգե մեր վրա. բլրան գագաթը, վեց մետ -

րա նոց երկու խաչքարերու կերպարը կսլա -

նա դեպի երկինք: Եզակի են իրենց չափե -

րով, մանավանդ երրորդ խաչքարի մը

Abaranqi Sp^ Hyvhannes egeke]in

Ve] metrany] zyuoc ,a[qarer;

313-4/2012

կոտրվելեն, որը գետին ինկած մնացած է,

և չորրորդին անհետանալեն հետո: ինը

դարեր անցեր են ասոնց վրայեն առանց

տապալելու, առանց տգեղցնելու: Նրբի -

րան ու մենավոր, անոնք դեռ պահապան

մնացած են այն հողին, որուն վրայեն

տերերը գացեր են, վկայություն ձգելով

իրենց բնակեցման մասին:

Կշարունակենք մեր երթուղին դեպի

Էրզրում, արևելյան Անատոլուի մեծագույն

քաղաքը, հայկական Կարինը: իր անունին

ևս կցված են Եղեռնի քանի մը սև էջեր:

Հայաստանի հնագույն քաղաքներեն մին

եղած է, դաշտի մը վրա, ուր դեռևս ն. քր.

գ հազարամյակին ցեղեր ապրած են և

շարունակաբար միշտ բազում հայեր բնա -

կած են այդտեղ: 1914-ին, կային 15.000

հայեր՝ քաղաքին բնակչության մեկ քառորդը,

իսկ ջարդերեն և աքսորներեն հետո մնա -

ցեր էին 250 հոգի, մեծամասնաբար՝ կիներ:

իբրև հայկական ներկայություն նախկին

հասարակական կյանքեն, պահպանված է

նշանավոր Սանասարյան դպրոցին շենքը,

ուր այժմ կգործե քաղաքապետարանը: Այլա -

պես, գտանք հայկական զարդաքանդակ -

ներ՝ եկեղեցի մը վերածված մզկիթի մը

մուտքը, նաև հայկական է մոնղոլներու

հիմնադրած՝ իսլամական դպրոց Յաքու -

թիյե մետրեսեին կոնաձև գմբեթը:

Կպտտինք Ե դարեն Թեոդոսուպոլիս բյու -

զանդական ամրոցին շուրջը, ամուր կերպով

խրված պարիսպներով, ինչ որ թուրքերուն

համար արգելք չէ հանդիսացած, որ այդ

տեղին տեր դառնան:

Նախքան վերստին Կարսի մեջ գի -

շերելը, Արաքս գետին վտակներուն հան -

դիպմանկետին կայցելենք Հովիվին կամուրջը,

գեղեցիկ շինություն՝ վեց բացումներով,

որն արդեն այլ գեղեցկություններով հագե -

ցած մեր աչքերը կհիացնե: Թուրքերը

կպնդեն, որ ան կառուցված է 1297-ին՝

քազան մոնղոլ խանին կողմե, իսկ այլ

աղբյուրներ կնշեն, որ զայն ԺԶ դարուն

նորոգած է հայ ճարտարապետ Սինանը:

իբրև պատմական վկայություն, հայտնի է

այս տեղին վրա Վաղարշավան քաղաքին

գոյությունը, Բ-գ դարերուն Արշակունյաց

տոհմեն Վաղարշակ թագավորին կողմե

կառուցված ու հետագային Որդունի իշխա -

նական տոհմին պատկանած: Թե՛ հայ և թե

թուրք բանահյուսությունը կնշեն նման

առասպելներ կամուրջին մասին. կամ

Արաքսը կամուրջներ չէր հանդուրժեր ու

շինարարները հովիվի մը դիմեցին, սեպե -

լով, որ պարկեշտ է, և ան հաջողեցավ

կամուրջին հիմքը դնել, կամ Սելիմ սուլ -

թանը, պարսկական ներխուժման մը ժա -

մանակ, չհաջողելով իր բանակին համար

կամուրջ մը կառուցել, մոտերը գտնվող

Չոպանտետե անունով հովիվ մը իր գա -

վազանը նետեց ըսելով, որ ուր որ ան իյնա

հիմք դրվի, որմե հետո անհետացավ, բայց

կամուրջը շինվեցավ:

Հաջորդ առավոտ, վերջինը՝ Արևմըտ -

յան Հայաստան, նախքան Արևելյան Հա -

յաստան վերադարձը, իբրև հրաժեշտ կծանո -

թանանք Արտահանին, որը Կարսին հետ

միասին 1920 նոյեմբերին Հայաստանեն

խլվեցավ, երբ Մուսթաֆա քեմալին զոր -

քերը գրավեցին զայն: քուռ գետափին վրա

փռված, ան Թ դարուն պատկանած է Բագ -

րատունյաց տոհմին և մինչև ԺԱ դարն

առևտրական հանգույց եղած է արաբական

խալիֆայություններեն դեպի Սև Ծովի

ավազանը տանող ճանապարհին վրա, որմե

հետո ունեցած է քանի-քանի հայկական

բնակավայրերու ճակատագիրը. կարգով

զավթված ու թալանված բյուզանդացի նե -

րու, մոնղոլներու, թաթարներու, վրացի -

ներու, օսմանցիներու կողմե, իսկ 1877-

1878-ի ռուս-թուրք պատերազմեն հետո

Կարսին հետ միասին մտած է Արևելյան

Հայաստանին կազմին մեջ, մինչև այն

տխրահռչակ 1920 տարին, երբ անցած է

Թուրքիո պատկանելիության: ինչ որ

մնացած է խորհրդանշական Արտահանեն

անթափանցելի միջնադարյան ամրոցն է,

ժայռի մը վրա բարձրացած և որմե պահ -

պանված են չորս երկար կողմերը ձգվող

ատամնավոր պարիսպները: Այստեղ ևս,

ինչպես Կարսի բերդը, բռնատերի խրոխտու -

թյամբ հպարտ կերպով կծածանի թուրքա -

կան դրոշակը:

Արևելյան Հայաստանի քարոտ հողին

վրա իրենց ապրելն արդարացնելու հա -

մար, հայերը հնարած են պատմություն մը՝

Աստուծո մասին, որը, երբ Երկիրը տար բեր

ազգություններու բաժներ է, հայերուն,

որոնք ուշացեր են աշխատանքի բերումով,

մնացած չոր կտոր մը տվեր է, ըսելով, որ

անոնք աշխատասեր են ու պիտի կրնան

մշակել այդ հողը: Չեմ գիտեր որն է

արևմտահայերուն տարբերակը, քանի որ

իրենք առատաձեռն բնության մը արժա -

նացած են՝ լեռներով, անտառներով, դաշտե -

րով, ջրերով: Թուրքերը միայն մարդիկ ու

բնակավայրեր չէ, որ կողոպտած են, այլ

Hyvivin gamyur`;

Varxani gamyur`; & Garsi perx;

նաև բնությունը: իսկ այժմ, Թուրքիա

մնացած հայերը տարօրինակ դրության մը

մեջ կգտնվին. իսթանպուլի հայերը, որոնք

քանի մը հազար հոգինոց գաղութ մը

կկազմեն՝ կառչած իրենց ազգային ար -

մատ ներուն, ի հեճուկս իրենց հեղինա -

կավոր հնության կապրին ոչ հայկական

տարածքի մը վրա, ուրեմն սփյուռքահայեր

են, մինչ արևելյան Անատոլուի հայերը,

ցրված ու մեծամասնաբար իսլամացած,

այսինքն իրենց ազգեն օտարացած, հայ -

րենի պապենական հողին վրա կապրին:

Սակայն, ավելի ահավոր քան երկրին

կորուստն ազգային ինքնության կորուստն

է: իսկական ջարդին հետևեցավ սպիտակ

ջարդը՝ այդ ազգային ինքնության կորուստը:

Այսօր, թիվով նվազած ու ցրված, հայերն

իրենց մեջ կկրեն, ուր որ ալ գտնվին, ոչ

միայն բնաջնջված ազգակիցներուն հանդեպ

կարոտը և ցավը, այլ նաև հոշոտված հայ -

րենի հողին հանդեպ կարոտը և ցավը: Եվ

մանավանդ կկրեն նաև հայրենիքը ամբող -

ջացնելու հույսը: «Մեր հողերը», ով որ

ալ բնակեցնե այսօր և որքան ալ անարդար

ըլլա այդ բնակեցումը, սակայն կմնան

հայկական: Եթե պատմությունը խիղճ ունե -

նա, ողբերգական այդ անարդարությունը

կուղղե: Բայց պատմությունը կերտողները

մարդիկ են, և ոչ միշտ՝ ամենապար կեշտները:

Garsi Sp^ A/aqely] egeke]in

Ardahani perx;

333-4/2012

Թուրքիան Անի քաղաքն առաջարկում

է ընդգրկել ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի ցուցակում

Համաշխարհային ժառան գու -

թյան կոնվենցիային 1983 թվականից

անդամակցող Թուրքիան վերանայել է

ՅՈՒՆԵՍԿՕ ներկայացված իր

նախնական ցուցակը և հանդես է եկել

13 նոր հուշարձաններ ու հուշար -

ձանախմբեր ցուցակում ընդգրկելու

առաջարկով: քննության առնելով այդ

առաջարկները, որոնց թվում ներ կա -

յացված է եղել նաև Անի քաղաքը,ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի Համաշխարհային ժա -

ռանգությանկոմիտենհաստատել է դրանք`2012թ. ապրիլի 13-ին: Այսուհետ, իթիվս 38 հուշարձանախմբերից բաղ -

կացած Թուրքիայի նախնական ցու -

ցակում գրանցված այլ բացառիկ ար -

ժեքների, Անի պատմական քաղաքը ևս

սպասում է ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի Համաշ -

խար հային ժառանգության ցուցակում

գրանցման իր հերթին:

ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի Համաշ խար հային

ժառանգության նախանական ցու ցակ -

ները կազմվում են Համաշխարհային

ժառանգության կոնվենցիային անդա -

մակցող պետությունների կողմից` իկատարումն Կոնվենցիայի 11-րդ հոդ -

վածի 1-ին ենթակետի: Դրանք ենթա -

կա են վերանայման առնվազն 10 տա -

րին մեկ անգամ: Ընթացակարգի հա -

մաձայն որևէ մշակութային կամ բնու -

թյան արժեք չի կարող գրանցվել

ՅՈՒ ՆԵՍԿՕ-ի համաշխարհային ժա -

ռանգության ցուցակում, եթե այն

ներկայացված չէ տվյալ երկրի նախ -

նական ցուցակում: Անիի` որպես բա -ցառիկ համաընդգրկուն արժեքի հիմնա -

վորումը, Թուրքիան ներկայացրել է

համաձայն ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի 2-րդ, 3-րդ

և 4-րդ չափորոշիչների: Այդ հիմնա -

վորման մեջ մասնավորապես նշված է

Անիի ճարտարապետական դպրոցի

մեծ ազդեցությունը տարածաշրջանում

և դրա սահմաններից դուրս, Անին`որպես հայկական մշակույթի, ար վեստի

ու ճարտարապետության, քաղաքաշի -

նության, ինչպես նաև ռազ մա պաշտ -

պանական ճարտարապետության եզակի

օրինակ: Առաջարկի հիմնավորման

մեջ նշված է նաև, որ 1001թ. Տրդատ

ճարտարապետի կողմից կառուցված

Անիի գագկաշեն գրիգոր Լուսավորիչ

եկեղեցու հորինվածքը մեծապես կրում

է 7-րդ դարի կեսին կառուցված

Զվարթնոցի տաճարի ազդեցությունը,ինչպես նաև կարելի է հանդիպել

բյու զանդական շատ եկեղեցիներ,որոնք կրել են Անիի եկեղեցիների

հատակագծային ազդեցությունը:(PanARMENIAN.Net)

34 3-4/2012

Չարենցի «Ես իմ անուշ Հայաստանի» բանաստեղծությունը

թարգմանվում է աշխարհի բազմաթիվ լեզուներով

Երևանի սրտում բացվեց «Վարք

հավերժության» արձանը

Հայոց մեծ բանաստեղծ Եղիշե

Չարենցի ամենահայտնի «Ես իմ անուշ

Հայաստանի» բանաստեղծությունը

թարգ մանվում է աշխարհի տարբեր լե -

զուներով, և լույս է տեսնելու մեկ ամ -

բողջական գրքով: Այդ մասին լրագրող -

ների հետ հանդիպման ժամանակ ասաց

Չարենցի տուն-թանգարանի տնօրեն

Լիլիթ Հակոբյանը: Նրա խոսքով բանաս -

տեղծությունն արդեն թարգմանվել է

30 լեզուներով, և դեռ սպասվում են

այլ լեզուներով թարգմանություններ:

Հակոբյանը նշեց, որ կան նաև

նույն լեզվով թարգմանությունների մի

քանի տարբերակներ, և հատուկ մաս -

նագիտական հանձնաժողովը կուսում -

նասիրի և կընտրի լավագույնը: Թարգ -

մանությունների մեջ կա նույնիսկ

եթովպերեն տարբերակ, պատրաստ -

վում է նաև հնդկերենը:

Բացի դրանից, առաջին անգամ

Չարենցի ընտրանին թարգմանվելու է

անգլերեն:

քանի որ այս տարի նշվում է

Չարենցի ծննդյան 115, գրական գոր -

ծու նեության 100 և մահվան 75-ամ -

յակները, Երևանի քաղաքապե տարանի

աջակցությամբ մինչև նոյեմբերի 27-ը

սպասվում են բազմաթիվ միջոցա -

ռումներ` մրցույթներ, ասմունքի երե -

կոներ, շրջիկ գրադարաններ, որտեղ

երեխաներն այգիներում կկարդան

Չարենցի ստեղծագործությունները,

կբացվեն ցուցահանդեսներ և այլն:

Տարվա փակումը տեղի է ունե -

նալու նոյեմբերի 27-ին` Արամ

Խաչատրյան համերգասրահում:(PanARMENIAN.Net)

Այսօր` ապրիլի 23-ին, Երևանի

Տերյան-Մոսկովյան խաչմերուկի հա -

րակից տարածքում բացվեց ֆրանսաբը -

նակ քանդակագործ Դավիթ Երևանցու

«Վարք հավերժության» բրոնզաձույլ

քանդակը: քանդակագործը լրագրող -

ներին տված հարցազրույցում ասաց,որ 3-մետրանոց արձանը հայոց հաղթա -

նակների խորհրդանիշն է, և Մշո ճա -

ռընտիրի փրկության կոթողայնացումն

է: Երևանցին արձանի վրա աշխատել

է 2 տարի:Այն ձուլվել է Չեխիայի մայրա -

քաղաք Պրահայում, մոսկվաբնակ Արթուր

Ջանիբեկյանի հովանավորությանբ:Արձանի ճարտարապետն է Ռուբեն

Հասրաթյանը:Արձանի բացմանը ներկա էր ՀՀ

նախագահ Սերժ Սարգսյանը, ՀՀ մշա -

կույթի նախարար Հասմիկ Պողոսյանը,

Երևանի քաղաքապետ Տարոն Մարգար -

յանը, Հայաստանում այս օրերին գտնը -

վող օտարերկրյա պատվիրակություն -

ներ: «Մշո ճառընտիրը» հայերեն ամե -

նամեծ ձեռագիր մագաղաթն է, և ստեղծ -

վել է 1200-1202 թ-ին Երզնկայի

Ավագ վանքում` Բաբերդի տանուտեր

Աստվածատուրի պատվերով: Այն ունի

660 թերթ, 28 կիլոգրամ քաշ:

Այն հափշտակել էր Բաբերդի

այլազգի դատավորը, և 2 տարի անց

4000 արծաթով վաճառել Մշո Առաքե -

լոց վանքին: Եղեռնի ժամանակ երկու

հայ կանայք այն բաժանել են երկու

մասի, և բերել Հայաստան: Այժմ գրքի

601 էջը պահվում է Երևանի Մատե -

նադարանում, իսկ 17 էջ` Վենետի կում:(PanARMENIAN.Net)

353-4/2012

Անտոնիա Արսլանը պարգևատրվել է

Մովսես Խորենացու մեդալով

ՀՀ մշակույթի նախարար Հաս միկ

Պողոսյանը հանդիպման ընթացքում

անվանի գրող, հրապարակախոս, Պա -

դուայի համալսարանի ժամանա կակից

իտալական գրականության պրոֆեսոր

Անտոնիա Արսլանին հանձ նեց ՀՀ

նախագահի կողմից շնորհված Մովսես

Խորենացումեդալը̀ գրա կա նու թյան ասպա -

րեզում ներդրած ավանդի և մեծագույն

ձեռքբերումների համար (հրամանագիր

N ՆՀ-202-Ա, 09.09.1010 թ.): Մեծա -

նուն գրողը շնորհակալությամբ ըն -

դունեց պարգևը և ասաց, որ առաջին

անգամը չէ, որ Հայաստանում է և

հավելեց. «Այստեղ ես ինձ Հայաստան

երկրի մասնիկն եմ զգում»: Անտոնիա

Արսլանը նախարարի հետ զրույցում

նաև հայտնեց, որ այս տարի հուն վա -

րին իտալիայում լույս է տեսել «Մշո

գիրքը» խորագրով «Մշո ճառըն -

տիրին»` հայերեն ամենամեծ ձեռագիր

մատյանի փրկությանը նվիրված վեպը,որը երեք ամսում ունեցել է չորս

հրատարակություն: ի պատասխան նա -

խարարն առաջարկեց ձեռնամուխ լինել

գրքի հայերեն թարգմանությանը, որը

նույնպես կտպագրվի պետական ֆի -

նա նսավորմամբ, հայտնում է ՀՀ մշա -

կույթի նախարարության պաշտոնա -

կան կայքը:

Անտոնիա Արսլանը Հայաստան

է ժամանել մասնակցելու Երևանը`2012 թ. գրքի համաշխարհային մայ -

րաքաղաք հռչակման տոնա կա տա րու -

թյուններին, ինչպես նաև Հայոց

եղեռնին նվիրված` իր հեղինակած «Ար -

տույտների ագարակը» և «Զմյուռ -

նիայի ճանապարհը» վեպերի հայերեն

թարգմանության հրատարակություն -

ների («Զանգակ» «Սահակ Պարթև»հրատ.) շնորհանդեսի կապակցու թյամբ:Հեղինակը ՀՀ մշակույթի նախարարու -

թյան նախաձեռնությամբ իրականաց -

ված այս հրատարակությունները գրա -

սեր հանրությանը ներկայացրեց

ապրիլի 23-ին ArmBookExpo ցուցա -

հանդեսի շրջանակում` գաֆէսճէան ար -

վեստի կենտրոնում: Անտոնիա Արսլա -

նի վեպերի հայերեն թարգմա նության

հեղինակն է բ.գ.դ., Վենետիկի հա -

մալսարանի դասախոս Սոնա Հարու -

թյունյանը:

ի տարբերություն «Արտույտ -

նե րի ագարակը» վեպի, որի հայերեն

թարգմանությունը լույս է տեսել

տարբեր լեզուներով, «Զմյուռնիայի

ճանապարհը» վեպը աշխարհում առա -

ջին անգամ է ներկայանում թարգ -

մանաբար: (PanARMENIAN.Net)