O P E N S O C I E T Y J U S T I C E I N I T I A T I V E ......บทที่ 5 การฝึกอบรมนักกฎหมายชุมชน 94 บทที่ 6 ... โครงการนักกฎหมายชุมชนไว้ในแนวทางหนึ่งทางใดเท่านั้น

Paralegals can be a powerful tool of justice, helping to resolve disputes and empower indi-vidual clients and whole communities. Living and working in the communities they serve, community-based paralegals use their knowledge of the formal justice system, alternative means of resolution such as mediation, and community education practices to help the poor and marginalized address their justice problems.

Less expensive than lawyers and able to work faster than the formal legal process, commu-nity-based paralegals are especially effective in transitional, post-conflict, and developing countries. In Sierra Leone, for example—where there are only 10 judges and about 100 law-yers to meet the justice needs of over three million people—paralegals help resolve land dis-putes, negotiate divorce settlements, and hold government officials accountable. Perhaps more importantly, community-based paralegals can educate whole communities about their rights, increasing citizens’ agency and helping them demand more from their governments.

This how-to guide provides information on all aspects of establishing and operating a com-munity-based paralegal program, from assessing a community’s needs to training paralegals and resolving justice problems. The book includes case studies, training curricula, client intake forms, and other materials drawn from paralegal programs in Cambodia, Hungary, the Philippines, Sierra Leone, and elsewhere. Community-based Paralegals: A Practitioner’s Guide should be useful for anyone who wants to start a new paralegals program, improve an existing one, or learn more about paralegals and the legal empowerment of the poor.

Community-based ParalegalsA Practitioner ’s Guide

O P E N S O C I E T Y J U S T I C E I N I T I A T I V E

Para

lega

ls


คมอปฏบตนกกฎหมายชมชน

Community-based Paralegals A Practitioner’s Guide

Para

lega

ls

Community-based Paralegals

A Practitioner’s Guide

The Open Society Justice Initiative

คมอปฏบตนกกฎหมายชมชน

Community-based Paralegals A Practitioner’s Guide

Copyright © 2010 Open Society Foundations. All rights reserved.

No part of this publication may be reproduced, stored in a retrieval system, or transmitted

in any form or by any means without the prior permission of the publisher.

ISBN: 978-1-936133-39-0

Published by

Open Society Institute

400 West 59th Street

New York, NY 10019 USA

www.soros.org

For more information contact

Zaza Namoradze

Director, Budapest Office

Open Society Justice Initiative

Oktober 6. u. 12

H-1051 Budapest, Hungary

[email protected]

Cover designed by Judit Kovacs | Createch Ltd.

Text layout and printing by Createch Ltd.

คมอปฏบตนกกฎหมายชมชน 3

สารบญ

ค�าน�านกกฎหมายชมชนกบการสรางเสรม

ความรและทกษะทางกฎหมายใหกบคนจน 5

บทท 1 แนะน�าโครงการนกกฎหมายชมชน 12

บทท 2การวเคราะหสถานการณ 34

บทท 3 การกอตงโครงการนกกฎหมายชมชน 48

บทท 4การพฒนาเอกสารการอบรมส�าหรบโครงการ 72

4 คมอปฏบตนกกฎหมายชมชน

บทท 5การฝกอบรมนกกฎหมายชมชน 94

บทท 6 การแกปญหาทางความยตธรรม 112

บทท 8การพฒนาโครงการอยางตอเนอง 140

ภาคผนวก 158

บรรณานกรม 197


ค�าน�า

นกกฎหมายชมชนกบการสรางเสรม ความรและทกษะทางกฎหมายใหกบคนจน

ในชวงไมกปมาน Open Society Justice Initiative ซงเปนโครงการของ Open Society

Foundations ทใชกฎหมายเพอปกปองและสรางความเขมแขงใหกบประชาชนทวโลก ไดรเรม

ความพยายามในการสงเสรมและสนบสนนการเสรมสรางความรและทกษะทางกฎหมายใหกบ

ชมชนทยากจนและมความเปราะบาง โดยมงเนนการพฒนา ฝกอบรม และการสรางงานของนก

กฎหมายชมชน (community-based paralegals) ในประเทศก�าลงพฒนาและประเทศทอยใน

ระยะเปลยนผานหลงความขดแยง นกกฎหมายชมชนซงอาศยและท�างานอยในชมชนใชความ

รเกยวกบกระบวนการยตธรรม การแกปญหาแบบทางเลอกตางๆ เชน การไกลเกลย และการ

จดการศกษาใหชมชน เพอชวยคนยากจนและคนชายขอบใหสามารถแกปญหาทางกฎหมาย

ตางๆ ของตนได

ใน พ.ศ. 2546 Open Society Justice Initiative เรมโครงการน�ารองในการใหบรการ

ทางกฎหมายพนฐานในชนบทของเซยรราลโอน แรงบนดาลใจส�าหรบโครงการนมทมาจาก

ประเทศแอฟรกาใต ทนกกฎหมายชมชนมบทบาทส�าคญในระบบการเขาถงกระบวนการยตธรรม

ของประเทศ ประเทศเซยรราลโอนมผพพากษาเพยง 10 คน และมทนายความประมาณ

100 คน ส�าหรบประชากรจ�านวนกวาสามลานคน การขาดแคลนนกกฎหมายโดยเฉพาะในพนท

ชนบทของประเทศท�าให Open Society Justice Initiative ลงแรงสรางเครอขายนกกฎหมาย

ชมชนตามชมชนตางๆ ทอยนอกเมองฟรทาวนซงเปนเมองหลวงของประเทศ นกกฎหมาย

ชมชนเหลาน ไดรบการฝกอบรมใหชวยแกปญหาทางกฎหมายทวไปแกทสมาชกของชมชนมก

ประสบ และเสรมสรางความเขมแขงแกชมชนพรอมกนไปดวย ใน พ.ศ. 2547 องคกรพฒนา


เอกชนทองถน Timap for Justice (หมายถง “ลกขนปกปองความยตธรรม” ในภาษาครโอของ

ชาวเซยรราลโอน) ถกกอตงขนโดยไดรบการสนบสนนจาก Open Society Justice Initiative

เพอด�าเนนการตามวตถประสงคดงกลาว นกกฎหมายชมชนของ Timap ภายใตการดแลชวย

เหลอจากทนายอาชพ จดการปญหาทางกฎหมายตางๆ โดยใชความรทางกฎหมายและความ

คนเคยใกลชดขนบธรรมเนยมทองถนของพวกเขา ในการประสานระบบกฎหมายสองระบบของ

เซยรราลโอนเขาหากน นนคอ ระบบกฎหมายทางการทองกบระบบกฎหมายองกฤษและระบบ

กฎหมายตามขนบทยดถอปฏบตกนมาทจดการโดยผใหญบาน นกกฎหมายชมชนของ Timap

จดการปญหาการละเมดสทธตางๆ ภายในชมชน เชน การใชความรนแรงในครอบครวและการ

พพาทเรองทดน ตลอดจนความขดแยงระหวางประชาชนกบเจาหนาทรฐในประเดนอยางการ

ทจรต การใชอ�านาจอยางฉอฉล และอปสรรคในการเขาถงบรการของรฐ

นกกฎหมายชมชนใชเครองมอทงในทางกฎหมายและอนๆ เชน การไกลเกลย การ

เจรจาสนบสนน advocacy การใหการศกษาและการจดตงสมาชกชมชน Timap พยายาม

แกปญหาทางกฎหมายตางๆ โดยแสดงใหเหนวาความยตธรรมนนเปนสงทเปนไปได และชวย

เสรมสรางความเขมแขงใหกบชมชน Timap ไดรบการยอมรบจากสถาบนอสระตางๆ เชน

ธนาคารโลก องคกรเพอความโปรงใสสากล (Transparency International) International

Crisis Group และคณะกรรมาธการสหประชาชาตวาดวยการเสรมสรางความรและทกษะทาง

กฎหมายแกคนยากจน (UN Commission on Legal Empowerment of the Poor) ในเรอง

การพฒนาแนวทางทมความสรางสรรค ยดหยน และมประสทธผลในการใหบรการทางกฎหมาย

ในบรบททางสงคมการเมองททาทายและซบซอนของเซยรราลโอน

คมอฉบบนมงหวงทจะเปนประโยชนแกผทพฒนาและด�าเนนโครงการนกกฎหมาย

ชมชน รวมถงการใหค�าแนะน�าในทางปฏบตแกองคกรรากหญา นกกจกรรมดานสทธมนษยชน

และกระบวนการยตธรรม และผก�าหนดนโยบายในการออกแบบและด�าเนนโครงการนก

กฎหมายชมชน และโครงการเสรมสรางความรและทกษะทางกฎหมายส�าหรบชมชน เพอตอบ

สนองตอความสนใจทมมากขนเรอยๆ ในเรองน Open Society Justice Initiative จงตดสนใจ

ตพมพคมอฉบบนขนมา โดยองจากประสบการณในเซยรราลโอนและโครงการลกษณะเดยวกน

ในประเทศอนๆ เชน แอฟรกาใต ฟลปปนส กมพชา และมองโกเลย


อยางไรกตาม คมอนไมไดมงหมายทจะจ�ากดแนวทางสความส�าเรจในการด�าเนน

โครงการนกกฎหมายชมชนไวในแนวทางหนงทางใดเทานน ค�าแนะน�าทเสนอในคมอนควร

มการปรบเปลยนไปตามสภาพการณตางๆ ตามความเหมาะสมส�าหรบแตละประเทศ ชมชน

หรอประเดนตางๆ

Open Society Justice Initiative หวงวาคมอนจะเปนประโยชนในทางปฏบตส�าหรบ

ผสนใจในการชวยใหคนยากจนไดเขาถงความยตธรรม

Open Society Justice Initiative ขอขอบคณ Felisa Tibbitts ส�าหรบการคนควา

เขยน และเรยบเรยงคมอนอยางดเยยม ขอขอบคณ Vivek Maru ทเปนผเขยนบทหนงในคมอ

น ขอขอบคณ David McQuoid-Mason และ Bruce Lasky ทท�าหนาทตรวจทานเนอหาและ

ใหค�าแนะน�าทมคายง ขอขอบคณ Mariana Berbec Rostas ทท�าหนาทประสานงานในการจด

พมพคมอน บรรณาธการของคมอนประกอบดวย Sarah Miller-Davenport, William Kramer,

Robert O. Varenik, และ David Berry

Open Society Justice Initiative ขอรบผดชอบแตเพยงผเดยวส�าหรบความผดพลาด

และความคลาดเคลอนใดๆ ทอาจเกดขนได


เปาประสงคของคมอเลมน

ประชาชนทวโลกนบพนลานคนตองประสบปญหาเนองจากไมสามารถเขาถงบรการทางกฎหมาย

ได ดวยเหตทไมสามารถจายคาทนายและถกเมนเฉยโดยเจาหนาทรฐ พวกเขาจงถกละเมด

สทธเปนปกตวสย เชน ถกนายจางโกง ถกรงแกโดยเจาหนาทรฐทฉอโกง และตกเปนเหยอของ

ความรนแรง บรรดาผคนหรอชมชนทมกไรสทธไรเสยงเหลานพยายามเสาะหาหนทางทจะได

รบความชวยเหลอหรอเยยวยาความทกขทเกดแกตน

นกกฎหมายชมชนสามารถชวยแกปญหาได ดวยการใหบรการทางกฎหมายแกพวก

เขาเหลานน พวกเขาคดคาใชจายไมสงนกและเขาถงไดงายกวาทนายความทวไป นกกฎหมาย

ชมชนใชเครองมอและวธการตางๆ หลากหลายและมกจะแกปญหาไดรวดเรวกวาระบบกฎหมาย

ทเปนทางการ ในขณะเดยวกน นกกฎหมายชมชนเหลานกไดรบการสนบสนนชวยเหลอจาก

ทนายทสามารถเขามามสวนรวมในการด�าเนนการทางกฎหมายไดเมอจ�าเปน นกกฎหมายชมชน

มความรทลกซงเกยวกบผคนทพวกเขาท�างานดวยและสามารถเสนอทางแกปญหาใหทงระดบ

บคคลและกลมคน ทอาจจะส�าคญทสดคอ พวกเขาสามารถเสรมสรางความเขมแขงใหกบคนท

พวกเขาท�างานดวยได ในการท�าใหคนเหลานนตระหนกในสทธของตนเอง และกระท�าการเพอ

เรยกรองสทธประโยชนของตนเองได โครงการนกกฎหมายชมชนสามารถชวยเสรมสรางความ

เขมแขงใหแกผทถกเอารดเอาเปรยบไดอยางยงยน

คมอฉบบน มจดมงหมายเพอเปนแนวทางใหกบการสรางและด�าเนนโครงการนก

กฎหมายชมชนทจะใหความชวยเหลอแกคนยากจนทเขาไมถงบรการทางกฎหมาย Open

Society Justice Initiative จดพมพคมอนจากประสบการณการด�าเนนโครงการในเซยรราล

โอน โดยถอดบทเรยนจากประเทศดงกลาวตลอดจนทอนๆ โดยหวงวาคมอจะใหค�าแนะน�าและ

เครองมอทเปนประโยชนส�าหรบผด�าเนนโครงการ ตลอดจนผทสนใจอนๆ ได


ประสบการณแรกๆ ในการด�าเนนโครงการนกกฎหมายชมชนมาจากประเทศอยาง

แอฟรกาใตและฟลปปนส ซงโครงการในประเทศดงกลาวไดมการพฒนาและมการสรางเครอ

ขายระดบประเทศไปอยางมาก และยงคงเปนแหลงสรางแรงบนดาลใจและความรใหกบโครงการ

ในทอนๆ ผอ�านวยการโครงการจากประเทศเหลานและผเชยวชาญทท�างานในกมพชา ฮงการ

มาเลเซย มาลาว มองโกเลย และเซยรราลโอน1 2ไดใหค�าแนะน�าในการจดท�าคมอเลมน

เนอหาของคมอนไมควรถอวาเปนสตรตายตวทใชไดในทกสถานการณ อกทงยง

ไมถอวาครบถวนสมบรณแบบแลว บรบทของแตละประเทศแตละชมชนลวนเสนอปญหาและ

ทางออกทหลากหลายแตกตางกนไป ซงไมอาจกลาวครอบคลมไดทงหมดในคมอฉบบเดยว

นอกจากน โครงการนกกฎหมายชมชนตางๆ อาจมพลวตทแตกตางกนไปตามแตกลมคนท

โครงการท�างานดวย ไมวาจะเปนเกษตรกร ผหญง คนจนเมอง ชนพนเมอง ผตองขง หรอ

ชนกลมนอย

คมอฉบบนมจดประสงคเพอชวยเสนอแนวทางของการตดสนใจตางๆ เพอรเรม

ด�าเนนการ และพฒนาโครงการนกกฎหมายชมชน ภาคผนวกและบรรณานกรมของคมอแสดง

ตวอยางและแหลงขอมลเพมเตมตางๆ จ�านวนมาก การรเรมโครงการใดๆ ลวนตองเตมไปดวย

สงไมคาดคด คมอนนาจะเปนประโยชนในการวางแผนรบมอสงทาทายตางๆ ทรออยขางหนา

และชวยใหคณบรรลเปาหมายการสงเสรมการเขาถงกระบวนการยตธรรมได

เนอหาในบทตางๆ ถกเรยบเรยงตามขนตอนส�าคญๆ ในการพฒนาโครงการนก

กฎหมายชมชน

h ขนท 1 ท�าความเขาใจโครงการนกกฎหมายชมชนบทท 1 กลาวถงตนก�าเนดและบทบาทของนกกฎหมายชมชน ประโยชนของการใช

นกกฎหมายชมชนในการแกปญหาทางกฎหมาย และน�าเสนอภาพรวมของรปแบบ

องคกรและโครงสรางตางๆ ทไดเกดขนมา

1 คมอเลมนอาศยขอมลจากโครงการทรเรมและสนบสนนโดย Justice Initiative และโครงการอนของ Open Society

Foundations เปนหลก แมวาโครงการเหลานจะไมไดเปนตวแทนของโครงการนกกฎหมายชมชนทงหมด แตกเปน

ตวอยางทนาจะเปนประโยชนแกผทจะด�าเนนโครงการในลกษณะเชนน


h ขนท 2 วเคราะหบรบทและความตองการของทองถนบทท 2 อธบายการวเคราะหสภาพแวดลอมของโครงการทจะด�าเนนการและความ

ตองการของประชากรทโครงการจะท�างานดวย บทนยงน�าเสนอวธการประเมน

ทรพยากรตางๆ ทจะเปนประโยชนตอโครงการ

h ขนท 3 การออกแบบโครงการบทตอๆ ไปกลาวถงขนตอนหลกๆ ในการเรมโครงการ บทท 3 มงพจารณาโครงสราง

พนฐานการจดองคกรของโครงการ เชน การก�าหนดนโยบายของโครงการ การจาง

เจาหนาท การเสาะหานกกฎหมายชมชน และการสรางระบบขนตอนการบรหาร

จดการ บทนสรปตอนทายดวยหวขอวาดวยการสนบสนนอยางยงยน

h ขนท 4 และ 5 การเตรยมนกกฎหมายชมชนบทท 4 และ 5 น�าเสนอตวอยางของกระบวนการและเนอหาทพฒนาโดยโครงการ

ตางๆ ในการฝกอบรมนกกฎหมายชมชน บทท 4 เสนอภาพรวมของประเภทเอกสาร

ทสามารถพฒนาเปนสวนหนงของโครงการและขนตอนตางๆ ในการพฒนาเนอหา

ส�าหรบทองถน อยางเชน คมอส�าหรบนกกฎหมายชมชน คมอฝกอบรมนกกฎหมาย

ชมชน ตลอดจนเอกสารทใชในการใหการศกษาแกชมชน

บทท 5 เสนอภาพรวมของรปแบบการฝกอบรมทสามารถน�าไปปฏบตไดตลอดชวง

ระยะเวลาการด�าเนนโครงการ โดยเรมจากการฝกอบรมเบองตน และด�าเนนสบเนอง

ไปตลอดโครงการ บทนบรรยายถงเนอหาและทกษะทมกใชในการฝกอบรม ดวยการ

ใชวธการทเปนปฏสมพนธสองทาง (interactive) และกลาวถงการคดเลอกผท�าการ

ฝกอบรมและการจดการตางๆ ในการฝกอบรม

h ขนท 6 ด�าเนนโครงการบทท 6 กลาวถงการใหบรการทางกฎหมายในลกษณะตางๆ ทนกกฎหมายชมชน


จะตองตอบสนองตอความตองการของชมชนและแกปญหา เทคนคเหลานมทงการ

ไกลเกลย การเจรจาการพฒนาชมชนและการใหการศกษาชมชน ตลอดจนการใหค�า

ปรกษาและการผลกดนนโยบายทางกฎหมาย

h ขนท 7 สนบสนน ดแล และประเมนในฐานะผอ�านวยการโครงการ คณจะตองมหนาทดแลและใหการสนบสนนแกนก

กฎหมายชมชนในพนท บทท 7 กลาวถงประเดนพจารณาส�าคญตางๆ เชน การ

ประเมนความตองการของนกกฎหมายชมชน และกระบวนการดแลและประเมนผล

h ขนท 8 พฒนาตอยอดโครงการบทสดทายกลาวถงการพฒนาตอยอดโครงการ หากวาโครงการประสบความส�าเรจ

ในขนตน คณจะพฒนาปรบปรงขยบขยายโครงการตอไปอยางไร บทนกลาวถงการ

ประเมนโครงการ การท�าใหไดการรบรองสถานะ การสรางเครอขายระดบประเทศ

และการพฒนาโครงการตอเพอรบมอสงทาทายใหมๆ และควาโอกาสทเปดขนมา

ภาคผนวกและบรรณานกรมเสนอขอมลเพมเตมส�าหรบโครงการของคณ เชน

ตวอยางก�าหนดการฝกอบรม แบบบนทกการรบคด และแหลงขอมลตางๆ เชน คมอเพอใหม

การรบรองโครงการใหการศกษานกกฎหมายชมชนของ สมาคมนกกฎหมายอเมรกน เปนตน

ทงน ภาคผนวกและบรรณานกรม รวมถงตวคมอฉบบน มไดมงหมายทจะเปนแหลงขอมลทครบ

ถวนพรอมสรรพในเรองนแตอยางใด หากแตเปนเพยงแหลงหนงเทานนในการด�าเนนโครงการ

นกกฎหมายเพอใหความชวยเหลอทางดานกฎหมายแกประชาชน


บทท 1

แนะน�าโครงการนกกฎหมายชมชน

สารบญบท1.1 ตนก�าเนดโครงการนกกฎหมายชมชน1.2 บทบาทของนกกฎหมายชมชน1.3 ประโยชนของนกกฎหมายชมชน1.4 สงกดของโครงการนกกฎหมายชมชน

ประชาชนนบพนลานคนประสบปญหาในการเขาถงกระบวนการยตธรรม ในชมชนตางๆ

ทวโลก ผคนดนรนตอสในประเดนปญหากฎหมายตางๆ ทงเรองทอยอาศย ครอบครว หนสน

อาชญากรรม ทรพยสน และเรองอนๆ ทสงผลกระทบตอชวตความเปนอยของพวกเขา คน

ยากจน คนทอยในพนทหางไกล หรอเสยงตอการถกละเมดเอารดเอาเปรยบ มกจะไมไดรบ

ความชวยเหลอทางกฎหมาย พวกเขาอาจจะประสบปญหากบกฎหมายทเลอกปฏบต หรอขาด

หนทางในทางกฎหมายทจะบงคบใชหลกเกณฑตางๆ ทควรจะปกปองพวกเขาได

โครงการนกกฎหมายชมชน (community-based paralegal) สามารถชวยชมชนทไม

สามารถเขาถงระบบยตธรรมใหสามารถแกปญหาทางกฎหมายตางๆ ของตนเองได ทนายความ

(โดยเฉพาะอยางยงในประเทศก�าลงพฒนา หรอสงคมหลงความขดแยง) ซงโดยทวไปมกกระจกตว

อยตามพนททมประชากรหนาแนนและเปนศนยธรกจการคานน มกไมสามารถตอบสนอง


ความตองการความชวยเหลอทางกฎหมายได การมนกกฎหมายชมชน2 หมายถงการเปลยน

กระบวนทศนในการใหบรการทางกฎหมาย ในลกษณะเดยวกนกบการมอาสาสมครสาธารณสข

ในพนทชนบท เนองจากการทบคลากรทางการแพทยในระบบทางการไมสามารถใหบรการทาง

สขภาพแกชมชนไดเพยงพอ

แมวานกกฎหมายชมชนจะท�าหนาทบางอยางคลายทนาย แตมขอไดเปรยบอยหลาย

ประการ คอ

h นกกฎหมายชมชนสามารถเลงเหนถงความตองการความชวยเหลอทางกฎหมายของ

ทงชมชนได ไมใชแคลกความรายหนงรายใดทมาจางตน

h พวกเขามกสามารถแกปญหาไดรวดเรวกวาทนายและผพพากษา

h การฝกอบรมและการจดหานกกฎหมายชมชนท�าไดงายกวาและมตนทนต�ากวาทนาย

h การใชนกกฎหมายชมชนเสยคาใชจายนอยกวาทนาย

h นกกฎหมายชมชนมกจะรจกชมชนและความตองการของชมชนทตนท�างานอยดวย

ดกวาทนาย

นกกฎหมายชมชนสามารถจางโดยองคกรพฒนาเอกชนเพอท�างานดานความตองการ

ตางๆ ของชมชน สวนทนายความจะรบดแลกรณตามแตก�าลงเงนของผวาจาง

บทนจะกลาวถงภาพรวมวาดวยตนก�าเนดของโครงการนกกฎหมายชมชนและจะ

อธบายบทบาทของนกกฎหมายชมชนในการชวยใหโครงการสามารถเขาถงประชาชนและให

ความชวยเหลอแกพวกเขาได นอกจากนยงจะอธบายถงรปแบบโครงสรางองคกรแบบตางๆ

ทสามารถใชในการตงโครงการนกกฎหมายชมชน อาทเชน องคกรพฒนาเอกชน คณะนตศาสตร

ตลอดจนองคกรในรปแบบอนๆ ทไดรบการสนบสนนทางการเงนจากรฐหรอเอกชน

การท�างานของนกกฎหมายชมชนมรากฐานอยในกรอบเรองการท�างาน เพอการเขา

ถงกระบวนการยตธรรมและสทธมนษยชน ทงนเนองจากวาโครงการนกกฎหมายชมชนนน

2 ส�าหรบคมอน ค�าวา “นกกฎหมายชมชน” (community-based paralegal) หมายถง ผใหความชวยเหลอทางกฎหมายท

ผานการฝกอบรม และใชเครองมอตางๆ ทงในทางกฎหมายและอนๆ ในการใหความชวยเหลอดานกระบวนการยตธรรม

นกกฎหมายชมชนอาจจะอาศยอยในชมชนหรอมความรความเขาใจเกยวกบชมชนทตนท�างานอยอยางลกซง และไดรบ

การสนบสนนทางเทคนคและการดแลจากทนายอาชพ


h มงตอบสนองความตองการของประชาชนทมความเปราะบางตอการถกละเมด

h มองเหนและพยายามจดการปญหาความอยตธรรมหรอการละเมดสทธมนษยชน

h สงเสรมใหชมชนไดมความรความเขาใจในสทธและปกปองสทธของตน

h ท�างานสนบสนนชมชนจากภายใน โดยเปนผน�าในการปฏรปนโยบายและกฎหมาย

ตามทจ�าเปน

1.1 ตนก�าเนดโครงการนกกฎหมายชมชน

โครงการนกกฎหมายชมชนเกดขน เพอตอบสนองตอความตองการของชมชนชายขอบทมอง

วากฎหมายเปนเครองมอจ�าเปนในการปรบปรงสภาพความเปนอยของตนและกระตนใหเกด

การพฒนาและปฏรปอยางยงยน แตวาไมสามารถเขาถงทนายและระบบยตธรรมได อนเนอง

มาจากอปสรรคทงทางการเงน สภาพภมศาสตรและวฒนธรรม

งานนกกฎหมายชมชนแรกเรมถกพฒนาขนในประเทศองกฤษ สหรฐอเมรกา

เนเธอรแลนด เปนตน โดยพวกเขาท�าหนาทเปนผชวยของทนายความ นกกฎหมายชมชน

ท�างานใหค�าปรกษาทางกฎหมายแตไมมใบอนญาตในการวาความ ยกตวอยางเชน ในประเทศ

เนเธอรแลนด การปฏรประบบการใหความชวยเหลอทางกฎหมายใน พ.ศ. 2546 ไดตงเคานเตอร

บรการกฎหมาย (Legal Service Counters) ซงไดรบงบประมาณจากคณะกรรมการบรหารความ

ชวยเหลอทางกฎหมาย (Legal Aid Boards) ของรฐ ทศนยเคานเตอรบรการกฎหมายนนก

กฎหมายชมชนท�างานคกบทนายในการใหความชวยเหลอทางกฎหมาย ประชาชนสามารถได

รบขอมลทวไป รบฟงค�าอธบายในขอกฎหมายและทางเลอกตางๆ ทางกฎหมาย ตลอดจนได

รบการสงตอคดไปยงทนายความหรอหนวยงานอนๆ โดยไมตองเสยคาใชจายใดๆ ระบบนก

กฎหมายชมชนในลกษณะเดยวกนน สามารถพบไดในประเทศโปแลนดทมเครอขายส�านกงาน

ใหค�าปรกษาแกประชาชน (Citizen Advice Bureaus) เครอขายนด�าเนนการโดยอาสาสมครเปน

หลก โดยไดรบความรวมมอจากหนวยงานรฐ เชน กระทรวงนโยบายสงคมและส�านกผตรวจ

การรฐสภา นอกจากนยงมตวอยางอกมากในองกฤษและสหรฐอเมรกา

ในประเทศอยางแอฟรกาใตและฟลปปนส โครงการนกกฎหมายชมชนใชแนวทางสทธ

ท�างานแตไมไดรบคาจาง :

ความส�าเรจของนกกฎหมาย

ชมชนทมาลาว

ซดนย แบนดา อาย 18 ป เขาออกจาก

บานทเมอง Mulanje ประเทศมาลาว

เพอไปท�างานเปนคนรบใชในบานทเมอง

Mzuzu ซงตองนงรถเปนเวลาหนงวน

ดวยค�ามนวาจะไดรบคาตอบแทนทด

พรอมทพกและอาหาร เขาวาดหวงวาจะ

สามารถสงเงนกลบไปชวยทางบานและ

เกบเงนเพอการศกษา แตเขาไมเคยได

รบคาจาง ผานไปเจดเดอน เขาพยายาม

รองเรยนกบศาลแรงงานเขต ศาลฯ สง

หนงสอถงนายจางของเขา แตนายจาง

กเพกเฉย ในทสด แบนดากไดรบ

ความชวยเหลอจากศนยมาลาวเพอค�า

แนะน�า การวจย และการศกษา วาดวย

สทธมนษยชน (Malawi Center for

Advice, Research and Education

on Rights - CARER) เพอนบานราย

หนงไดยนกตตศพทเกยวกบ CARER

ในการแกปญหาขดแยงทางกฎหมาย

ในชมชน ทปรกษานกกฎหมายชมชน

ไดพบกบแบนดา และพดคยเกยวกบ

สทธของเขาภายใตกฏหมายการจางงาน

พ.ศ. 2543 ทออกมาใหม แบนดาจง

น�าหนงสอเรยกตวไปใหนายจางอกครง

คราวนนายจางมการตอบสนองและมา

ท CARER เพอท�าการเจรจา จากนน


มนษยชนและอาศยชมชนเปนตวขบเคลอน โดยมมมมองในการเขาถงกระบวนการยตธรรม

อยางเปนองครวม แนวทางน (มกเรยกกนวาเปนการเสรมสรางศกยภาพทางกฎหมาย)วางอย

บนฐานของความตองการและกจกรรมของประชาชนระดบรากหญา พรอมกบท�างานจดตงตาม

ความตองการดานกฎหมายในระดบชมชนเพอผลกดนใหมการปฏรปนโยบายของรฐ กฎหมาย

และสถาบนอนๆ แนวทางนเนนใหความส�าคญกบกลมประชาสงคมทสามารถเขาใจความตองการ

และพลวตของชาวบาน และสามารถกระตนใหพวกเขาแสดงความคดเหนเพอเปนประโยชนตอ

การปฏรปได

เมอพจารณาจากมมมองสทธมนษยชน การเขาถงกระบวนการยตธรรมหมายถง (ก)

ปจเจกบคคลและชมชนจ�าตองไดรบความรและขอมลเกยวกบสทธของตน (ข) ปจเจกบคคลและ

ชมชนจ�าตองมการพฒนาศกยภาพเพอเรยกรองสทธดงกลาว และ (ค) การละเมดสทธมนษย

ชนภายในชมชนทปรากฏใหเหนอยางกวางขวางควรไดรบการแกปญหาในระยะยาว ไมใชการ

แกปญหาเฉพาะหนาเปนกรณๆ ไป

นกกฎหมายชมชนเปนหนงในหลายๆ แนวทางทใชหลกการนและปรบเขากบกรอบ

คดดานสทธมนษยชน ปกตแลวนกกฎหมายชมชนจะเปนสวนหนงในชมชนทตนเองท�างานดวย

ซงมกอยในพนทชนบทหรอชายขอบ และน�าเสนอยทธศาสตรการแกปญหาแบบองครวมโดย

ไมจ�าเปนตองอาศยกระบวนการยตธรรมของรฐ แนวทางนสมพนธกบ “แนวทางทรพยากรทาง

กฎหมาย (legal resources approach)” ทมงเนนการพฒนาความรและทกษะทางกฎหมายให

กบชมชน และ “การผลกดนนโยบายกฎหมายในการพฒนา (developmental legal advocacy)”

ทเนนสาเหตเชงโครงสรางของความอยตธรรมและการสรางความเขมแขงใหกบชมชนในการ

แกไขปญหา

นกกฎหมายชมชนใชเครองมอตางๆ ในการใหบรการดานความยตธรรม เชน การ

ไกลเกลย การเจรจา การใหการศกษา การใหค�าแนะน�าทางกฎหมาย และการผลกดนนโยบาย

ในสถานการณหนงๆ นกกฎหมายชมชนจะวเคราะหปญหา และน�าเสนอทางออกทเหมาะสม

ส�าหรบปญหานนๆ ตวอยางเชน นกกฎหมายชมชนอาจชวยในการท�าเอกสารและงานจดการ

ทเกยวกบกระบวนการทางกฎหมาย พวกเขามกจะใหขอมลแกประชาชนเกยวกบขอกฎหมาย

ขนตอนปฏบต สทธ และทางเลอกตางๆ ในการเขาถงบรการทางกฎหมายของหนวยงานตางๆ

หรอทนาย โครงการทมผปฏบตงานเปนทนายสามารถด�าเนนการฟองรองเองได

นายจางกตกลงจายคาจางยอนหลงดวย

อตราทต�ากวาทมการตกลงไวแตแรก

ทมา:

United States Agency for Interna-

tional Development, 2003.


เมอเกดกรณพพาทระหวางฝายตางๆ นกกฎหมายชมชนสามารถชวยเหลอโดยการ

ไกลเกลย เจรจา หรอกระทงท�าหนาทตดสนชขาด ในทางปฏบต นกกฎหมายชมชนจดการกบ

ปญหาตางๆ จ�านวนมากโดยอาศยแนวทางการแกไขความขดแยงแบบทางเลอก

การจดการปญหาโดยไมตองเขาสกระบวนการศาล ไมเพยงแตสามารถสรางผลส�าเรจ

ไดเทานน หากยงเปนการประหยดเวลาและทรพยากรส�าหรบทกฝายอกดวย โดยเฉพาะอยางยง

ในประเทศก�าลงพฒนาทมทนายอยนอย และไมมหนวยงานรฐทใหความชวยเหลอทางกฎหมาย

อยางมประสทธภาพ

นกกฎหมายชมชนยงใชแนวทางทครอบคลมทงชมชน ในการแกปญหาทเกยวกบ

กระบวนการยตธรรม นกกฎหมายชมชนสามารถมสวนรวมโดยตรงในการใหการศกษาแกชมชน

สงเสรมศกยภาพใหประชาชนสามารถพงพาตนเองในการแกปญหาทางกฎหมายได พวกเขา

สามารถชวยใหชมชนไดเรยนรเกยวกบสทธมนษยชนขนพนฐาน กลไกทางเลอกตางๆ ในการ

ปกปองและสนบสนนสทธเหลานน ตลอดจนทกษะตางๆ ทจ�าเปนและเกยวของ โดยการจด

สมมนา เวทพดคย การเผยแพรเอกสาร และการใชสออยางเชนวทย

ในสถานการณทปญหาเชงระบบ ควรไดรบการแกไขโดยอาศยปฏบตการรวมกนใน

ระดบชมชน นกกฎหมายชมชนกอาจกระตนใหเกดการผลกดนนโยบายโดยชมชน บทบาท

ของนกกฎหมายชมชนในสถานการณเชนน คอการสนบสนนใหเกดภาวะผน�าและปฏบตการ

ในบรรดาสมาชกชมชนเพอใหเกดการรวมมอกนแสวงหาความยตธรรม องคกรนกกฎหมาย

ชมชนยงรวมผลกดนขอเรยกรองตอสถาบนตางๆ ได และออกความเหนเกยวกบกฎหมายและ

นโยบาย โครงการนกกฎหมายชมชน (ทงอาศยทนายของโครงการเองหรอองคกรอน) อาจม

สวนรวมในการด�าเนนการฟองรองเชงยทธศาสตรได ในการท�าสงตางๆ ดงทกลาวมา โครงการ

นกกฎหมายชมชนจะชวยสนบสนนสงเสรมความโปรงใส และการตรวจสอบไดของหนวยงาน

รฐไดอยางมประสทธผล

บทบาทเหลานจะไดรบการกลาวถงในรายละเอยดตอไปในหวขอ 1.2 “บทบาทของ

นกกฎหมายชมชน” และบทท 6 “การแกปญหาดานความยตธรรม” ดวยบทบาทเหลาน

นกกฎหมายชมชนมภารกจในการสงเสรมความยตธรรม สทธมนษยชน และธรรมาภบาล

นกกฎหมายชมชนมความโดดเดนเฉพาะท สามารถท�างานในระบบยตธรรมทซอนกนหลาย

ระบบได เชน ระบบทพบในชมชนพนเมองและหางไกลในประเทศก�าลงพฒนา ยกตวอยาง


ในประเทศเซยรราลโอน นกกฎหมายชมชนตองเผชญกบระบบกฎหมายทางการทมศาลและ

ทนายทองกบระบบขององกฤษ และระบบกฎหมายตามขนบประเพณทยดถอปฏบตกนมา

ในบรบทน นกกฎหมายชมชนตองใชความรเกยวกบกฎหมายทเปนทางการและความเขาใจคน

เคยกบขนบธรรมเนยมทองถนในการประสานระหวางสองระบบ

หากจ�าเปน นกกฎหมายและองคกรของพวกเขาสามารถด�าเนนการตางๆ เพอแก

ปญหาเชงระบบเพอใหมการเปลยนแปลงนโยบายและวถการปฏบต นกกฎหมายชมชนทเนน

เรองการเขาถงกระบวนการยตธรรมจะเสนอบรการ ทมทงการใหการศกษาและการผลกดน

นโยบาย ตลอดจนการไกลเกลย เจรจา และการใหค�าแนะน�าทางกฎหมาย นอกจากใหบรการแก

ลกความแตละรายแลว นกกฎหมายชมชนอาจเสรมสรางศกยภาพชมชนในการชวยเปลยนแปลง

สภาพเงอนไขตางๆ เพอใหความอยตธรรมรายบคคลตางๆ เกดขนนอยลงในอนาคต

โครงการนกกฎหมายชมชนไดรบการรเรมโดยฝายตางๆ เชน กลมพฒนาชมชน

องคกรสทธมนษยชน และคลนกกฎหมายของคณะนตศาสตร ตวอยางของโครงการทจดตง

อยางมนคงดแลว เชน กลมกฎหมายทางเลอกในฟลปปนส ศนยกฎหมายชมชน และการพฒนา

ชนบทในแอฟรกาใต การบรการใหค�าปรกษาโดยนกกฎหมายชมชนในมาลาว และมลนธแหลง

ขอมลทางกฎหมายในซมบบเว

นกกฎหมายชมชนทมงเนนการเขาถงกระบวนการยตธรรมมกท�างานกบชมชนทดอย

โอกาสและอยชายขอบ ซงท�าใหโครงการนกกฎหมายชมชนในบางประเทศมความเชยวชาญใน

การท�างานกบประชากรเฉพาะกลมหรอจดการปญหาเฉพาะดาน ตวอยางเชน คาซามา (Kasa-

ma) ซงเปนองคกรนกกฎหมายชมชนส�าหรบชาวนาฟลปปนส มงสนใจประเดนการใชทดนซง

เปนประเดนส�าคญส�าหรบชาวนา องคกรการบรการใหค�าปรกษาโดยนกกฎหมายชมชนทมาลาว

(Paralegal Advisory Service of Malawi) มงเนนท�างานกบนกโทษในประเดนระบบยตธรรมใน

ทางอาญา สมาคมความชวยเหลอทางกฎหมายมาดารปร (Madaripur Legal Aid Association)

ทบงคลาเทศช�านาญในการแกปญหาขอพพาทแบบทางเลอก การเขาใจความตองการหลกของ

ชมชนทคณท�างานดวย และการจดบรการใหตรงกบความตองการเปนประเดนทส�าคญทสด

ประเดนหนงทคณจะตองตดสนใจในชวงแรกๆ ของการพฒนาโครงการนกกฎหมายชมชนของคณ


1.2 บทบาทของนกกฎหมายชมชน

นกกฎหมายชมชนคอผท

h มความรพนฐานทางกฎหมาย ระบบและกระบวนการทางกฎหมาย และมทกษะพน

ฐานทางกฎหมาย

h เปนสมาชกชมชนหรอเปนสวนหนงขององคกรทท�างานในชมชน และมความรพน

ฐานเกยวกบวธการเขาถงบรการทางกฎหมายของสมาชกชมชน (รวมถงการใชกลไก

กระบวนการยตธรรมทไมเปนทางการหรอตามขนบประเพณ)

h มทกษะและความรเกยวกบกลไกการแกปญหาขอพพาทแบบทางเลอก เชน การไกล

เกลย การแกไขความขดแยง และการเจรจา

h สามารถสอสารความคดและขอมลใหกบสมาชกชมชน โดยวธการสอนแบบม

ปฏสมพนธสองทาง

h สามารถท�างานรวมกบเจาหนาทรฐทองถนและหนวยงานใหบรการทางกฎหมายได

h มทกษะในการจดตงชมชนเพอเสรมสรางศกยภาพชมชนในการแกปญหาเชงระบบ

ดวยตวเองในอนาคต

นกกฎหมายชมชนเปนลกจางแบบเตมเวลาหรอไมเตมเวลา หรอท�างานแบบอาสา

สมคร ขนอยกบแนวทางปฏบตขององคกร วฒนธรรมการท�างานอาสมครของแตละประเทศ

เวลาทนกกฎหมายชมชนตองใชและระดบคาจาง หากนกกฎหมายชมชนท�างานแบบอาสา

สมคร โครงการกควรตองออกคาเดนทางและคาใชจายอนๆ ทเกยวของ การฝกอบรมถอเปน

ผลประโยชนส�าหรบนกกฎหมายชมชน เพราะเปนประโยชนตอการพฒนาทงในทางสวนตวและ

อาชพ ในโครงการทมการพฒนามาพอสมควรแลวอยางทแอฟรกาใต นกกฎหมายชมชนก�าลง

เรยกรองใหอาชพของพวกเขาไดรบการยอมรบอยางเปนทางการ (ดบทท 8 เรองรายละเอยด

วาดวยการก�าหนดมาตรฐานในการออกประกาศนยบตรใหนกกฎหมายชมชน)

นกกฎหมายชมชนสามารถสงกดอยในองคกรตางๆ หลายประเภท สามารถสงกด

ใน “ส�านกงานใหค�าปรกษา” ซงเปนองคกรใหบรการทด�าเนนการโดยนกกฎหมายชมชนโดยม


วตถประสงคเฉพาะเพอใหค�าปรกษาพนฐาน การใหการศกษาชมชน และการประสานงานให

ความชวยเหลอทางกฎหมาย นกกฎหมายชมชนยงสามารถสงกดองคกรชมชนหรอองคกรทให

บรการหลายดานไดโดยทบรการของนกกฎหมายชมชนเปนสวนหนงในบรการเหลานน นอกจาก

นกอาจสงกดส�านกงานกฎหมายหรอศนยขอมลกฎหมาย ซงในทงหมดน นกกฎหมายชมชน

ชวยแบงเบาภาระจากทนายโดยรบจดการปญหาเลกๆ นอยๆ และงานภาคสนามพนฐาน เชน

สมภาษณ ท�าบนทกปากค�า และรวบรวมหลกฐาน ตลอดจนตดตามความคบหนาและรายงาน

กลบไปยงลกความ

พงระลกวานกกฎหมายชมชนไมใชทนายความ นกกฎหมายชมชนไมสามารถชวย

วาความในศาลไดจนกวาเขาหรอเธอจะมคณสมบตตามเกณฑ และไดรบการรบรองอยางเปน

ทางการเสยกอน อยางไรกตาม นกกฎหมายชมชนกยงมทกษะททนายมกไมคอยม และสามารถ

ชวยเสรมความรและความช�านาญของทนายทพวกเขาท�างานดวยได อกทงนกกฎหมายชมชน

ยงสามารถเสรมเตมทกษะทสอดคลองกบบรบททองถนได เชน พดภาษาทองถน เขาใจรปแบบ

ความยตธรรมของทองถน และการยอมรบของชมชน

กจกรรมโดยทวไปของโครงการนกกฎหมายชมชน

h การใหคำาปรกษาทางกฎหมายและเรองทวไป ใหค�าปรกษาเรองการจดการปญหาทาง

กฎหมายหรอขนตอนระบบราชการ แนะน�าประชาชนใหรจกองคกรตางๆ ทใหบรการ

ทางสงคมและสขภาพ ทางโครงการจะตองมเครอขายประสานงานกบนกกฎหมาย

ชมชนทอน แหลงขอมล และองคกรอนๆ ทจะสามารถใหความชวยเหลอชมชนได

นกกฎหมายชมชนอาจท�างานรวมกบหนวยงานหรอสถาบนทางกฎหมาย ทงทเปน

ทางการและตามประเพณ โดยขนอยกบบรบทของทองถน

h ใหคำาปรกษาและไกลเกลย ชวยสมาชกชมชนแกปญหาโดยใชแนวทางแกปญหาท

ไมตองขนโรงขนศาล กลไกทางกฎหมายทไมเปนทางการไดแก การใหค�าปรกษา

สวนบคคล การแกไขความขดแยงแบบทางเลอก (เจรจาและไกลเกลย) และการท�า

หนาทตดสนชขาด

h การจดการศกษาใหชมชน จดการอบรมเชงปฏบตการเพอรณรงคสรางจตส�านก


แกสาธารณะและสรางศกยภาพแกบคคลและกลมคน เชน องคกรประชาสงคม

ขาราชการ สภาชมชน เปนตน แจกจายเผยแพรเอกสารตางๆ การด�าเนนโครงการ

นกกฎหมายชมชนจะตองมการฝกอบรมนกกฎหมายชมชน และนกกฎหมายชมชน

เหลานนกจะมสวนในการจดการศกษาแกชมชนในเวลาตอมา

h การดำาเนนการฟองรอง สบสวนกรณความตางๆ บางครงตองมการคนควาขอมล

ทางกฎหมายและการเขยนส�านวนทจะสงตอใหกบทนาย หรอท�าหนาทเชอมประสาน

ระหวางชมชนกบทนาย นกกฎหมายชมชนสามารถชวยในการจดบนทกการให

ปากค�า เปนลาม และตดตามความคบหนาของคด ในบางกรณ นกกฎหมายชมชน

สามารถด�าเนนการในศาลระดบลางไดในคดความทางแพงบางประเภท หากองคกร

นกกฎหมายชมชนมทนายอยในองคกร นกกฎหมายชมชนสามารถชวยเปนตวแทน

ใหกบบคคลหรอกลมบคคล ในคดความในศาลหรอในหนวยงานรฐไดในกรณทมผล

กระทบตอประโยชนสาธารณะ องคกรนกกฎหมายชมชนมกจะใชแนวทางการฟอง

รองเชงยทธศาสตร คอ ด�าเนนการในคดทไมเพยงแตกระทบตอบคคลทเกยวของ

โดยตรงเทานน แตยงสงผลตอประเดนทางกฎหมายและสงคมในระดบชมชนหรอ

ระดบประเทศดวย

h การจดตงชมชนและการผลกดนนโยบาย ชวยแกปญหาของชมชนและปญหาทเกด

จากเจาหนาทรฐดวยการเจรจาและไกลเกลย ชวยตดตอสอมวลชนและเผยแพรขอมล

เกยวกบปญหา บางองคกรรบท�ากรณทสงผลทาทายตอกฎหมาย ในขณะทบางองคกร

กรางและรณรงคผลกดนกฎหมายใหม องคกรตางๆ ยงสามารถน�าเสนอบทวเคราะห

หรอแสดงความคดเหนเกยวกบขอเสนอทางกฎหมายตางๆ ทก�าลงอยในการพจารณา

ไดอกดวย

โครงการนกกฎหมายชมชนและตวนกกฎหมายชมชน จ�าเปนตองเลอกวธการทเหมาะ

สมทสดส�าหรบแตละกรณ โดยค�านงถงสภาพแวดลอมโดยรวมของโครงการ เรองนมการอธบาย

โดยละเอยดในบทท 3 “การจดตงโครงการนกกฎหมายชมชน” และบทท 6 “การแกไขปญหา

กระบวนการยตธรรม”


1.3 ประโยชนของนกกฎหมายชมชน

นกกฎหมายชมชนมทกษะและความเปนมออาชพ ทชวยในการพยายามแกปญหาความยตธรรม

ส�าหรบคนยากจน ในลกษณะเดยวกบทอาสาสมครสาธารณสขชวยเตมเตมชองวางในบรการ

ทางการแพทยในพนทชนบท นกกฎหมายชมชนกเปนทางเลอกทประหยดคาใชจายและตอบ

สนองตอชมชนไดด นกกฎหมายชมชนไมไดแทนททนาย แตดวยการท�าหนาทประสานกบทนาย

กสามารถเสรมการใชกฎหมายและนโยบายตางๆ เพอแกปญหาใหกบบคคลและชมชนได นก

กฎหมายชมชนสามารถใชทกษะจากหลากหลายวชาชพ เชน นกสงคมสงเคราะห นกไกลเกลย

นกการศกษา ผน�าชมชนตามประเพณ ลาม นกปกครอง และทนายความ โดยประยกตทกษะ

ดงกลาวใหสอดคลองกบความตองการเฉพาะตามความเหมาะสมของสถานการณและชมชนได

1.3.1 นกกฎหมายชมชนมประสทธภาพในการแกปญหากระบวนการ ยตธรรม

บอยครงในประเทศทมระบบยตธรรมออนแอ การขนศาลเปนเรองทตองมคาใชจายสง เสยเวลา

ไมมประสทธภาพ และอาจน�าไปสความสมพนธทราวฉานอยางถาวรระหวางคกรณ

นกกฎหมายชมชนสามารถประเมนแตละกรณ และเลอกใชวธการทเหมาะสมทสด

ส�าหรบสถานการณนนๆ ทอาจตองอาศยความรเกยวกบกฎหมายและระบบราชการ กฎหมาย

จารตประเพณ ตลอดจนการเจรจา ไกลเกลย และการฝกฝนอบรม ความรและเครองมอตางๆ

ดงกลาว ประกอบกบความละเอยดออนตอวฒนธรรมและความตองการของชมชน ท�าใหนก

กฎหมายชมชนสามารถท�างานอยางมประสทธผลเปนอยางมาก เนองจากวานกกฎหมายชมชน

ไมเรยกคาธรรมเนยมและไมมขอผกพนตองรกษาประโยชนใหกบใครคนใดคนหนง จงสามารถ

มมมมองทกวางขวาง พจารณาความจากมมมองของคกรณทงสองฝาย และหาทางออกทเปน

ธรรมในภาพรวม การมนกกฎหมายชมชนเปนสวนหนงของชมชนยงหมายความวาการบงคบ

ใชขอตกลงใดๆ จะเกดขนอยางตอเนองและสามารถปรบเปลยนไดตลอด ตางจากกระบวนการ

ยตธรรมทางการทมกลไกการบงคบคดทเครงครดตายตว

พอทงครอบครว: ผลงานของ

นกกฎหมายชมชนของโครงการ

Timap เพอความยตธรรม ทเซยร

ราลโอน

เมอแมลกสามในแมกบรากา ประเทศ

เซยรราลโอน รองเรยนวาพอของลกได

ละทงความรบผดชอบดแลครอบครว

ไมเคล ลเซน ทเปนนกกฎหมายชมชน

ไดสงหนงสอเชญใหอาหเหมด ด

พอรายนน มายงโครงการ Timap

อาหเหมด ด ซงเปนผชวยครใหญ

ของโรงเรยนแหงหนงมาทส�านกงาน

ประมาณหนงสปดาหใหหลง

นกกฎหมายชมชนของ Timap

ท�าการไกลเกลย และอาหเหมด ด

กบแมของลกกตกลงกนได โดยเขา

จะจายคาเลยงดรายเดอนใหผานทาง

Timap

ทมา:

Timap for Justice, 2007


หากนกกฎหมายชมชนไมสามารถแกปญหาได กสามารถสงตอกรณนนใหกบทนาย

เพอด�าเนนการฟองรอง การฟองรองจะกลาวถงอยในบทท 6 “การแกปญหาเกยวกบกระบวนการ

ยตธรรม”

นอกจากการใชเครองมอตางๆ ในการแกปญหาแลว นกกฎหมายชมชนทท�างานภาย

ใตกรอบสทธมนษยชนยงสามารถชวยสมาชกในชมชน ในการเรยนรจดการปญหาของตนเอง

ดวย ทงโดยอาศยกลไกทางกฎหมายหรอไมกการท�างานผลกดนนโยบาย นกกฎหมายชมชน

ท�างานสงเสรมศกยภาพของชมชนดวยการใหการศกษา ทแสดงใหเหนวาบคคลและหมคณะจะ

สามารถแกปญหาตางๆ ไดอยางไร ในบางกรณทระบบลมเหลว เชน ไมมการใหบรการชวยเหลอ

ทางกฎหมาย นกกฎหมายชมชนกสามารถชวยเหลอชมชนในการเรยกรองการเปลยนแปลงทาง

กฎหมายและนโยบายได คมอนแสดงตวอยางจ�านวนมากของนกกฎหมายชมชนทท�างานเพอ

ความยตธรรมทางสงคม ในฟลปปนส เครอขายองคกรพฒนาเอกชนทใหความชวยเหลอดาน

กฎหมายทเรยกวากลมกฎหมายทางเลอก (Alternative Law Group) มเปาหมายในการท�างาน

เพอ “ปกปองและสรางศกยภาพแกคนทเสยเปรยบ” โดยมความเชอวา “ประชาชนคอพลงหลก

ในการเปลยนแปลงสงคม” กจกรรมของพวกเขามทงการฝกอบรมและสนบสนนนกกฎหมาย

ชมชนในการท�างานกบประชาชนทเสยเปรยบกลมตางๆ เชน ผหญง ชาวนา คนจนเมอง ผใช

แรงงานในสหภาพแรงงาน พอคาแมคาขางถนน และชนพนเมอง

1.3.2 นกกฎหมายชมชนสามารถเขาถงไดงายและประหยดคาใชจาย

ส�าหรบหลายๆ คน การใชบรการทนายอาชพตองมคาใชจายสงและล�าบากในการเดนทาง นก

กฎหมายชมชนจะเปนฝายเขาหาชมชน โดยท�าใหคนทไมคอยไดรบบรการสามารถเขาถงตน

ไดงาย โดยสวนใหญนกกฎหมายชมชนจะอยอาศยในชมชน หรอท�าการเยยมเยอนชมชนทอย

หางไกลอยเปนระยะ

แมวาการรเรมโครงการจะตองมตนทนในการเรมด�าเนนการและการฝกฝนบคลากร

แตโครงการแบบนกมความคมทนสงหลงจากทไดเรมด�าเนนการแลว3 เนองจากวานกกฎหมาย

3 จากการศกษา พบวาโครงการนกกฎหมายชมชนประสบความส�าเรจในแงตางๆ ดงน การแกไขปญหา เพมประสทธภาพ

การด�าเนนงานของหนวยงานรฐ สรางการมสวนรวมของสมาชกชมชนในการใหการศกษา การผลกดนนโยบาย ตลอดจน


ชมชนมกจะจดการแกปญหาไดแตเนนๆ โดยไมตองขนโรงขนศาล จงชวยประหยดเวลาและ

คาใชจายส�าหรบทกฝาย ในหลายประเทศ ระบบยตธรรมมความเชองชา มคาใชจายสง และ

ไรประสทธภาพ

การปองกนปญหาไมใหบานปลาย คอประโยชนส�าคญของการมนกกฎหมายชมชน

แนวทางการปองกนของนกกฎหมายชมชนดวยการใหการศกษาแกชมชน และการรณรงคผลก

ดนนโยบายไมเพยงแตชวยไมใหปญหาบานปลายเทานน หากยงชวยสกดกนปญหาทจะเกดขน

ใหมไดอกดวย

1.3.3 นกกฎหมายชมชนท�าหนาทเชอมประสานชมชนเพอปรบปรงคณภาพการใหบรการทางกฎหมาย

เนองจากวามความเขาใจคนเคยกบชมชน นกกฎหมายชมชนจงมกท�างานไดดกวาทนายเมอ

ตองรบมอกบระบบยตธรรมทงทเปนทางการและตามจารตประเพณ ในหลายประเทศ

กระบวนการฝกฝนทนายมกเพยงแคใหความรเกยวกบระบบกฎหมายทางการเทานน และทนาย

กมกจะอยอาศยในเมองทใกลระบบของศาล ซงอาจหมายความวาพวกเขาไมคนเคย (และมก

มความเคลอบแคลง) กบระบบยตธรรมตามจารตประเพณทด�ารงอยในพนทชนบท ในชมชนท

ยากจนและหางไกลนน กฎหมายและระบบราชการกอาจเปนสงทไมคนเคยเชนกนและกระทง

อาจฉอฉลในบางบรบทหรอมการปฏบตอยางไมเหมาะสม วเวก มาร อดตผอ�านวยการของ

Timap for Justice ทเซยรราลโอน กลาวถงการทนกกฎหมายชมชนในองคกรของเขาไดชวย

“เชอมกฏหมายและสงคม” ในหลายลกษณะดวยกน คอ

h นกกฎหมายชมชนชวยใหชมชน ท�าใหกฎหมายและระบบราชการท�างานตอบสนอง

ชมชน ตวอยางเชน หากรฐบาลมการสงเสรมชวยเหลอทางการเกษตร แตชมชน

ไมทราบ นกกฎหมายชมชนกสามารถชวยใหสมาชกชมชนรองขอการสนบสนนได

กจกรรมทสงเสรมประชาธปไตยและการพฒนาอนๆ การศกษาประสทธผลเชงปรมาณในทางเศรษฐกจและประโยชน

ทางสงคมยงตองมการด�าเนนการตอไป ดงานศกษาทไดรบการสนบสนนจากศนยศกษาวจยบรการทางกฎหมายของ

ประเทศองกฤษไดท www.lsrc.org.uk


h นกกฎหมายชมชนสามารถใชกฎหมายและระบบราชการใหเปนประโยชนในการระงบ

ความฉอฉลทเกดในชมชนได โดยการจบตาตรวจสอบและบนทกรวบรวมการทจรต

ของขาราชการ

h นกกฎหมายชมชนสามารถชวยชมชนตรวจสอบขาราชการ เมอขาราชการไมปฏบต

หนาทหรอยอหยอนในหนาท ตวอยางเชน ในกรณหนงทเกดขนในเซยรราลโอน นก

กฎหมายชมชนขทจะฟองรองต�ารวจทประพฤตมชอบ ท�าใหต�ารวจรายนนตองแสดง

การขอโทษและเปลยนแปลงพฤตกรรม

จากค�าบอกเลาของผเชยวชาญนกกฎหมายชมชนของ Black Sash Education and

Training Unit ในแอฟรกาใต ประชาชนมกพบปญหาเกยวกบทนายและเจาหนาทรฐอยเปน

ประจ�า อยางเชน

h ไมอธบายกฎหมายและขนตอนปฏบตดวยภาษาธรรมดา

h มกไมใสใจทจะพดคยเกยวกบปญหาทางกฎหมาย เศรษฐกจ สงคม หรอการเมอง

ของชมชน

h ไมสนใจตอบสนองตอลกความทยากจนหรออยในชนบทเทากบลกความทมฐานะใน

เมอง

h แทบไมมการตดตอสอสารกบลกความและแทบไมมความรเกยวกบชมชนของลกความ

h มกรวบรดตดสนใจด�าเนนการโดยไมมการปรกษาหารอกบลกความอยางเหมาะสม

h ไมรายงานความคบหนาใหลกความทราบอยางถถวน

ในขณะทปญหาเหลานสามารถจดการไดดวยวธการอนๆ นกกฎหมายชมชนสามารถ

ท�าหนาทเปนตวเชอมประสานระหวางชมชนหรอลกความกบทนายหรอเจาหนาทรฐได อยางเชน

h คอยโทรศพทหาทนายหรอเจาหนาทรฐเปนประจ�าเพอตดตามความคบหนา

h สอบถามหาค�าอธบายในประเดนตางๆ ทไมมใครเขาใจ

h ท�าหนาทเปนลามในกรณทมอปสรรคทางภาษา

h ชวยรวบรวมขอมลและเอกสาร ตดตอลกความและพยาน จดการประชม และรายงาน


ความคบหนาในแตละเรอง

h ใหขอมลแกทนายหรอเจาหนารฐเรองเกยวกบการเปลยนแปลงหรอการคลคลายของ

กรณนนๆ ในชมชน

h จดการดแลใหทนายหรอเจาหนาทรฐปรกษาหารอกบลกความหรอตวแทนชมชนกอน

ทจะท�าการตดสนใจด�าเนนการส�าคญใดๆ ทนายจะกระท�าการใดๆ ไดกตอเมอไดรบ

ความเหนชอบจากลกความเสยกอน

h สอบถามทนายถงคาใชจายทจะเกดขน หากลกความหรอชมชนไมสามารถทจะจาย

ได ใหถามทนายวาเปนไปไดหรอไมทจะไดรบความชวยเหลอทางกฎหมายหรอการ

สนบสนนดานคาใชจายในคดความนน

h สนบสนนใหทนายหรอเจาหนาทรฐพจารณาหนทางแกปญหาทไมตองใชกฎหมาย เชน

การเจรจาไกลเกลย

h ขอใหทนายจดการประชมและปรกษาหารอในทๆ สะดวกแกชมชนแทนทจะเปน

ส�านกงานของเขาเอง

h ขอใหทนายหรอเจาหนารฐไมใชศพทแสงทางเทคนค และน�าเสนอขอมลในลกษณะ

ทลกความสามารถเขาใจได

1.4 สงกดของโครงการนกกฎหมายชมชน

โครงการนกกฎหมายชมชนทเนนท�างานดานความยตธรรม สามารถผนวกเขาเปนสวนหนงของ

องคกรชมชน องคกรพฒนาเอกชน หรอคลนกกฎหมายของมหาวทยาลยทมอยแลวได ในอก

ทางหนงกสามารถกอตงองคกรขนมาใหมเพอด�าเนนโครงการนกกฎหมายชมชนได ไมวาจะจด

องคกรอยางไร ปจจยส�าคญสความส�าเรจกคอเครอขายความสมพนธและความรวมมอ

1.4.1 นกกฎหมายชมชนในองคกรพฒนาเอกชนทมอยแลวหรอตงขนมาใหม

โครงการนกกฎหมายชมชนสามารถผนวกเขาเปนสวนหนงในงานขององคกรชมชน องคกร

พฒนาเอกชน หรอเครอขายองคกรพฒนาเอกชนทมอยแลวได ในบางประเทศ นกกฎหมาย


ชมชนสงกดอยในสหภาพแรงงาน พรรคการเมอง และสภาทนายความ กลมสทธมนษยชนและ

องคกรชมชนมกจะท�างานเกยวของกบกลมคนทตองการความชวยเหลอทางกฎหมาย การเพม

งานนกกฎหมายชมชนเขาไปในองคกรทมอยแลว จะสามารถชวยขยบขยายและลงลกในงาน

ทท�าอยแลวได

ในประเทศมาลาว องคกรบรการใหค�าแนะน�ากฎหมายชมชน (Paralegal Advisory

Service - PAS) ท�างานเรองสทธของนกโทษและคนทถกจบกมคมขง นกกฎหมายชมชนของ

PAS สงกดอยในองคกรพฒนาเอกชนหลายองคกรทท�างานคมครองสทธของนกโทษและใหความ

ชวยเหลอแกคนทองคกรนนๆ ท�างานดวย

ในประเทศกมพชา (ดขอความดานขาง) โครงการนกกฎหมายชมชนเรมภายใต

องคกรสถาบนประชาธปไตยเขมร (Khmer Institute of Democracy) ซงเปนองคกรพฒนา

เอกชนทมเครอขาย “ทปรกษาพลเมอง” ตามหมบานตางๆ 4 โครงการนกกฎหมายชมชนม

จดมงหมายเพอสรางเสรมความรทางกฎหมายแกทปรกษาพลเมอง ทปรกษาฯ ทผานการฝก

อบรมจากโครงการกจะท�าหนาทเปนผฝกอบรมนกกจกรรมชมชนคนอนๆ ในหมบานตอไป ภาย

ใตโครงสรางน ทรพยากรตางๆ ของโครงการกจะสามารถถกใชไปกบการพฒนาเอกสารขอมล

และการฝกอบรมได แทนทจะใชไปเพอการกอตงองคกรใหม

ในตวอยางของกมพชา องคกรระหวางประเทศ (ในกรณนคอ Open Society Justice

Initiative) ท�างานรวมกบคลนกกฎหมายในมหาวทยาลย ทท�างานรวมกบองคกรพฒนาเอกชน

และหนวยงานรฐตางๆ แนวทางนเปนการท�างานกบโครงสรางเครอขายนกกฎหมายชมชนทม

อยแลวในชมชนเพอสรางเสรมศกยภาพของนกกฎหมายชมชน แทนทจะตองพฒนาโครงสราง

ขนมาใหมทงหมด

ในประเทศเซยรราลโอน แนวรวมกลมสทธมนษยชนทชอเวทเพอสทธมนษยชนแหง

ชาต (National Forum for Human Rights) รวมงานกบ Open Society Justice Initiative

ในการรเรมโครงการนกกฎหมายชมชนขนใน พ.ศ. 2547 ผจดตงเหนควรจะพฒนาโครงการ

นกกฎหมายชมชนใหเปนองคกรทมความเปนอสระทมงใหบรการทางกฎหมาย ดงนน จงมการ

4 โครงการนกกฎหมายชมชนของกมพชาปจจบนอยในสงกดองคกรพฒนาเอกชนชอ เชอมขามพรมแดนในอษาคเนย

(Bridges Across Borders Southeast Asia - BABSEA) ในฐานะสวนหนงของโครงการเสรมศกยภาพชมชนและความ

ตระหนกทางกฎหมาย (Community Empowerment and Legal Awareness - CELA)

สนบสนนการท�างานขององคกร

พฒนาเอกชน: สถาบนประชาธปไตย

เขมร มหาวทยาลย Paññasastra

และ Open Society Justice

Initiative

สถาบนประชาธปไตยเขมร (Khmer

Institute of Democracy - KID)

สรางเครอขายนกสทธมนษยชนทเรยก

วา “ทปรกษาพลเมอง” โดยคดสรรจาก

ครตามโรงเรยนตางๆ ทปรกษาดงกลาว

มทงสน 87 คน มากกวาครงเปนผหญง

กระจายไป ในจงหวดตางๆ 6 จงหวด

ใน พ.ศ. 2547 โครงการนมเปาหมาย

ทจะจดใหม “การใหบรการทเปน

อสระและเปนกลางเพอการแกปญหา

ทางกฎหมายอยางเปนธรรมแกชมชน

ตางๆ ดวยการชวยเหลอจากทปรกษาท

สามารถใหค�าปรกษาในขอกฎหมายและ

กระบวนการทางกฎหมาย และท�าหนาท

เปนตวกลางไกลเกลยประนประนอม

ในความขดแยงตางๆ ได” KID ท�าการ

ฝกอบรมทปรกษาเหลานในประเดน

ประชาธปไตย สทธมนษยชน การ

ใหการศกษาประชาชน และขอมลความ

รพนฐานเกยวกบกฎหมายครอบครว

ทดนและความผดทางอาญา

เพอเปนการเสรมสรางความรทาง

กฎหมายใหกบทปรกษาเหลานและฝกให

พวกเขาสามารถท�าหนาทเปน


จดตงองคกรใหมคอ Timap เพอความยตธรรม (Timap for Justice) เรมท�างานใน 5 ต�าบล

(chiefdom) และเมองหลวงคอฟรทาวน และขยายไปในอก 5 ต�าบลในปถดมา

การจดตงโครงการนกกฎหมายชมชนภายในองคชมชนหรอองคกรพฒนาเอกชนท

มอยแลวมประโยชนหลายประการ องคกรเหลานท�างานในชมชนอยแลวและหลายแหงกเปน

องคกรรากหญาทมเครอขายทองถนและมความเขาใจความตองการของชมชน องคกรพฒนา

เอกชนทกอตงมนคงแลว มกจะมสายสมพนธหลากหลายกบแหลงทนทชวยใหองคกรด�าเนน

การไดอยางยงยน และยงอาจมความช�านาญในบางเรองทจ�าเปนส�าหรบโครงการนกกฎหมาย

ชมชนของคณ อยางเชน เรองกฎหมายหรอการฝกอบรม

อยางไรกตาม การเรมโครงการในองคกรทมอยแลวกอาจมขอเสย คณอาจพบวาคณ

ก�าลงท�างานกบบคคลและกลมบคคลทมความเคยชนในการท�างานในบางลกษณะ พวกเขาอาจ

ไมเปดกวางกบการท�าอะไรบางอยางดวยวธการทแตกตางออกไป อาจมแนวปฏบตและความ

เคยชนฝงรากทยากจะเปลยนแปลง และยงอาจมเรองของการแยงชงอ�านาจกนในหมคนท�างาน

เพอควบคมโครงการไวในมอตนเอง

ดงทอธบายในกรณของ Timap ในเซยรราลโอน มการจดตงองคกรพฒนาเอกชน

ขนใหมส�าหรบด�าเนนโครงการนกกฎหมายชมชนโดยเฉพาะ ขอดของการท�าเชนนคอวา ผน�า

ขององคกรทตงขนใหมสามารถก�าหนดแนวทางการท�างานของโครงการไดทกแงมม ตงแตการ

ออกแบบโครงการจนถงการจางบคลากร ขอเสยคอ การตงองคกรใหมมกจะตองใชเวลา ความ

พยายาม และเงนทนมาก

1.4.2 นกกฎหมายชมชนสงกดหนวยงานรฐ

แมวาโครงการนกกฎหมายชมชนจ�านวนมากสงกดอยในองคกรพฒนาเอกชน แตกสามารถสงกด

ในหนวยงานรฐหรอไดรบเงนสนบสนนจากรฐไดเชนกน หากรฐเลงเหนวานกกฎหมายชมชน

สามารถชวยใหบรการทางกฎหมายแกประชาชนได ประเดนส�าคญคอ โครงการนกกฎหมาย

ชมชนทจดตงโดยไดรบการสนบสนนจากรฐ จะตองมคณะกรรมการก�ากบดแลทเปนอสระโดย

มสมาชกสวนใหญมาจากภาคประชาสงคม เพอดแลกระบวนการตางๆ ใหสามารถตรวจสอบได

ผอบรมองคกรพฒนาเอกชนรากหญา

ตอไปได โครงการนจงท�างานรวมกบ

คลนกกฎหมายของมหาวทยาลย

Paññasastra ในกมพชา ความรวมมอ

ดงกลาวท�าใหเกดการพฒนาคมอทใช

ในการฝกอบรมทปรกษา 20 คนและ

นกกจกรรมอกกวา 40 คน

ทมา:

Khmer Institute of Democracy,

2004


และดแลการท�างานของนกกฎหมายชมชน ดบทท 3 “การจดตงโครงการนกกฎหมายชมชน”

เกยวกบการจดตงคณะกรรมการทปรกษา

ในประเทศมองโกเลย โครงการนกกฎหมายชมชนเรมภายในกระทรวงยตธรรม ซง

มทปรกษาทางกฎหมาย 30 คนประจ�าตามส�านกงานผวาราชการจงหวด 21 จงหวดและเมอง

หลวงคออลานบาตอร Open Society Forum – มองโกเลย รายงานวาคนชนบทมความตองการ

บรการและการใหการศกษาทางกฎหมายเพอแกปญหาของชมชน ดวยค�าแนะน�าจาก Open

Society Forum – มองโกเลย และดวยการสนบสนนจาก Open Society Justice Initiative

กระทรวงยตธรรมตกลงทจะเรมโครงการนกกฎหมายชมชนภายใตโครงสรางหนวยงานของตน

โดยมการน�ารองในพนท 10 แหงใน พ.ศ. 2549

กระทรวงยตธรรมปรบเปลยนภาระหนาทของทปรกษาทางกฎหมาย โดยใหพวกเขาใช

เวลาครงหนงในการใหค�าปรกษาแกเจาหนาทรฐ และอกครงหนงส�าหรบท�างานกบคนในชมชน

โดยตรง ปจจบนทปรกษากฎหมายเหลานนท�าหนาทเปนนกกฎหมายชมชน และมการจดตง

ศนยใหความชวยเหลอทางกฎหมายขนมาหลายแหง เพอบรหารจดการการท�างานของพวกเขา

แมจะมตวอยางของมองโกเลยกตาม กไมใชเรองปกตทจะมนกกฎหมายชมชนเปน

ลกจางรฐโดยตรง โดยทวไปแลวนกกฎหมายชมชนจะไดรบการสนบสนนจากรฐในรปของความ

ชวยเหลออยางอนทไมใชเงน อยางเชน ในแอฟรกาใต นกกฎหมายชมชนบางสวนมทท�างานใน

ส�านกงานของหนวยงานรฐทอยใกลศาลของหวหนาชนเผา (หมายเหตผแปล: ระบบศาลของ

หวหนาชนเผาหรอหวหนาหมบาน โดยยดหลกพจารณาตามกฎหมายจารตประเพณของแตละ

เผา) ซงไมเพยงแตเปนการลดคาใชจายในการด�าเนนการเทานน แตยงท�าใหนกกฎหมายชมชน

สามารถเขาถงลกความทมาตดตอหนวยงานนนๆ ไดมากขนอกดวย ในฮงการ โครงการฝก

อบรมนกกฎหมายชมชนโรมาในระยะทสอง ไดรบการสนบสนนผานกองทนของสหภาพยโรป

(หมายเหตผแปล: ชาวโรมาหรอทเรยกกนวาชาวยปซ [ซงเปนค�าทมความหมายในเชงดถก]

เปนชนกลมนอยในยโรปตอนกลางและยโรปตะวนออก) ในบางประเทศ งบประมาณของรฐ

ทจดสรรไวส�าหรบการใหบรการทางกฎหมาย กอาจจะถกน�ามาใชสนบสนนการท�างานของนก

กฎหมายชมชนได

การด�าเนนโครงการนกกฎหมายชมชนผานหนวยงานรฐมขอด ในการเชอมโยง

สงเสรมประชาธปไตย:

ศนยกฎหมายชมชนและการพฒนา

ชนบท แอฟรกาใต


ชนบท (CLRDC) ทเมองเดอรบนเปน

องคกรนกกฎหมายชมชนทกอตงเมอ

ปพ.ศ. 2532 โดยท�างานใหบรการ

ประชาชนประมาณหนงลานคนในพนท

ชนบทในเขตควาซล นาธาล และอส

เทรนเคป CLRDC

ไดพฒนาโครงการนกกฎหมายชมชน

การใหการศกษาดานกฎหมายและ

การฝกอบรมเพอชวยในการพฒนา

ชนบท โดยมงหวงทจะพฒนาทกษะ

ของชมชนชนบทใหสามารถมสวน

รวมในการพฒนาประชาธปไตยของ

ประเทศ ศนยดงกลาวท�างานเพอเสรม

สรางส�านกในการพงตนเอง ความเชอ

มนและความรบผดชอบในทางกฎหมาย

ในหมประชาชนในพนทชนบท ในขณะ

เดยวกนกสรางความเขาใจวาแมวา

กฎหมายจะเปนเครองมอส�าคญ แตก

ไมไดเปนเพยงเครองมอเดยวทใชได

CLRDC ท�างานในชมชนชนบทกวา 30

แหงทมการใชกฎหมายตามขนบและ

ปกครองโดยระบบชนเผา ซงประกอบ

ดวย หวหนาเผา ผบรหารของชนเผา

และสมาชกสภาชนเผา (ทไมไดรบคา

ตอบแทน) เจาหนาทชนเผาเหลานไม


โครงการเขากบการสนบสนนงบประมาณทอาจยงยนกวางบจากองคกรพฒนาเอกชน แตขอเสย

ประการหนงของการท�างานใกลชดกบรฐกคอเจาหนาทรฐอาจพยายามควบคม หรอกระทงเปน

อปสรรคขดขวางการท�างานของโครงการ บอยครงทนกกฎหมายชมชนตองจดการกบปญหาท

เกดจากการปฏบตหรอไมปฏบตของเจาหนาทรฐ ปญหาเชนนอาจจดการไดยากขนหากโครงการ

นกกฎหมายชมชนมความใกลชดกบรฐ นอกจากน ในบางประเทศ ประชาชนกอาจไมไววางใจ

คณหากคณถกมองวาท�างานใหกบรฐบาล หากโครงการนกกฎหมายชมชนของคณมความ

สมพนธเชอมโยงกบหนวยงานรฐ กจ�าเปนทจะตองมมาตรการเพอรกษาความเปนอสระ และ

คอยจดการดแลภาพลกษณของโครงการวาท�างานอยางเปนอสระ

1.4.3 การสนบสนนโครงการนกกฎหมายชมชนจากคลนกกฎหมาย

คณะนตศาสตรหลายแหงมกมอาจารยและ (ในบางกรณ) นกศกษาทด�าเนนโครงการนก

กฎหมายชมชน โดยทวไปแลวคณะนตศาสตรมสวนเกยวของในกจกรรมของนกกฎหมายชมชน

ผานทางโครงการคลนกกฎหมาย

การใหการศกษาผานทางคลนกกฎหมาย มทงการเรยนการสอนและการท�ากจกรรม

ตางๆ ของนกศกษาทงในและนอกหองเรยน แนวทางการเรยนการสอนจะยดนกศกษาเปน

ศนยกลางและเปนการสอสารแบบมปฏสมพนธสองทาง นนคอ นกศกษาเรยนรจากการอาน

กรณศกษา การใหบรการทางกฎหมายแกลกความจรงๆ การฝกงานกบองคกรพฒนาเอกชน

และการสอนกฎหมายใหนกเรยนมธยมหรอกลมเปาหมายอนๆ คลนกกฎหมายเนนความร

และทกษะในทางปฏบตในบรบทความยตธรรมทางสงคม แนวคดของคลนกกฎหมายคอการ

ใหบรการแกลกความทยากจนและขาดทนาย ดงนนจงมความเหมาะสมอยางยงทจะด�าเนนการ

ควบคกนไป เพอใหการสนบสนนแกโครงการนกกฎหมายชมชน

ใน พ.ศ. 2532 ในแอฟรกาใต เดวด แมคควอด-เมสน คณบดคณะนตศาสตรของ

มหาวทยาลย Natal-Durban5 และแคโรล เบค ศาสตราจารยดานกฎหมายชาวอเมรกน กอตง

องคกรพฒนาเอกชนเพอใหบรการทางกฎหมายในพนทชนบท องคกรนมชอวา ศนยกฎหมาย

5 มหาวทยาลยนาธาล-เดอรบน (Natal-Durban) เปลยนชอเปนมหาวทยาลยควาซล-นาธาล (KwaZulu-Natal) ในปพ.ศ.

2547 เมอรวมกบมหาวทยาลยเดอรบน-เวสตวลล (Durban-Westville)

ตองผานการฝกฝนอบรมมาอยางเปน

ระบบ ทวาตองรบมอกบกจการงาน

ตางๆ ของชมชนซงนบวนจะยงยาก

ซบซอนมากขนเรอยๆ และมกจะม

ความขดแยงระหวาง “กฎหมายตะวน

ตก” และวถปฏบตตามขนบเกดขน

อยเสมอๆ นกกฎหมายชมชนของ

CLRDC ไดรบการฝกอบรมใหมทกษะ

ในการไกลเกลยเพอชวยแกปญหาความ

ขดแยงตางๆ เหลาน

CLRDC จดการฝกอบรมแกนก

กฎหมายชมชนจากชมชนทมการจดตง

คณะกรรมการนกกฎหมายชมชน

ในอดต CLRDC มโครงการฝกอบรม

เขมขนทใชเวลา 3 เดอน โดยนก

กฎหมายชมชนจะไดรบการฝกฝนใน

การด�าเนนงานส�านกงานใหค�าปรกษา

เมอจบการอบรม นกกฎหมายชมชน

จะไดรบใบรบรองนกกฎหมายชมชน

จากคณะนตศาสตรของมหาวทยา

ลยนาธาล-เดอรบน (ปจจบนเปน

มหาวทยาลยความซล-นาธาล)

ตงแตเรมด�าเนนการมา CLRDC ได

จดการปญหาตางๆ หลายหมนกรณ

และชวยรกษาผลประโยชนใหกบ

คนชนบทไดปละหลายลานแรนด

(หมายเหตผแปล: หนวยเงนใน

แอฟรกาใต) นอกจากนยงจดการอบรม

ใหการศกษาทางกฎหมายแกชมชน


ชมชน (ปจจบนเปนศนยกฎหมายชมชนและการพฒนาชนบท Community Law and Rural

Development) เรมตนดวยการด�าเนนโครงการน�ารองศนยกฎหมายชมชนหาแหงในพนทชนบท

โดยอาศยพนทส�านกงานของเจาหนาททางการของเผา แตละแหงมนกกฎหมายชมชน 2 คน

ซงไดรบการฝกอบรมเบองตนและอยในการดแลของเจาหนาทศนยทมหาวทยาลย ศนยดงกลาว

ไดรบการสนบสนนจากโครงการคลนกกฎหมายและกฎหมายขางถนน ทนกศกษากฎหมาย

ครโรงเรยน และผน�าชมชน ไดรบการฝกอบรมในการรณรงคเพอใหความรทางกฎหมายตาม

โรงเรยน เรอนจ�า และองคกรชมชนตางๆ

ในแอฟรกาใต การมสวนรวมจากคณะนตศาสตรชวยสรางความนาเชอถอใหกบ

โครงการ และยงชวยดแลใหโครงการด�าเนนการอยางมมาตรฐาน และเปนชองทางส�าหรบ

นกกฎหมายชมชนทจะไดการรบรองจากสถาบนการศกษา เดวด แมคควอด-เมสน กลาววา

ความสมพนธเชนนสามารถสรางไดดวยการด�าเนนการอยางเชน การมตวแทนจากสถาบนการ

ศกษาเปนกรรมการขององคกร การใหขอมลผทมาใชบรการคลนกกฎหมายเกยวกบโครงการนก

กฎหมายชมชน และการมตวแทนจากองคกรเปนวทยากรใหคณะนตศาสตร “หลกๆ กคอ ให

องคกรพฒนาเอกชนเขามาเปนสวนหนงในการเรยนการสอนกฎหมาย” แมคควอด-เมสนกลาว

“ซงท�าใหทกฝายไดประโยชน”

แมคควอด-เมสน ยงชดวยวาคณะนตศาสตรในแอฟรกาใตมบทบาทส�าคญในการ

ใหการศกษาทางกฎหมายและสนบสนนการท�างานของนกกฎหมายชมชน คลนกกฎหมาย

ตามมหาวทยาลยในแอฟรกาใตไดใหการศกษาและการสนบสนนแกนกกฎหมายชมชนในพนท

ใกลเคยง คลนกกฎหมายแหงหนงอาจใหการสนบสนนแกโครงการนกกฎหมายชมชนมากถง

10 แหงในพนทใกลเคยง6

ในฮงการ โครงการฝกอบรมนกกฎหมายชมชนเปนผลพวงจากโครงการคลนก

กฎหมายทใหบรการทางกฎหมายตลอดจนจดการศกษาใหแกชมชน เพอทจะสามารถรบเงน

ชวยเหลอจากตางประเทศได ไดมการจดตงมลนธเพอการใหบรการทางกฎหมายและโครงการ

6 การสนบสนนงบประมาณส�าหรบโครงการในแอฟรกาใตไดรบการบรหารจดการโดยสมาคมกองทนสถาบนนกกฎหมาย

ชมชนในมหาวทยาลย (Association of University Legal Aid Institutions Trust -AULAI Trust)

จ�านวนมากในแตละป ตดตามตรวจสอบ

การท�างานของรฐ และใหการศกษาแกผ

มสทธออกเสยงตลอดทวภมภาค

ทมา:

McQuoid-Mason, 2006


กฎหมายขางถนน (Foundation for Clinical Legal and Street Law Programs) ขนทมหาวทยาลย

Eötvös Loránd University (ELTE) ELTE แบงพนทส�านกงานใหกบโครงการ และแอคเนส

โคเวอร ผอ�านวยการมลนธ กเปนอดตอาจารยในคณะ สวนบคลากรและทรพยากรอนๆ ได

รบการสนบสนนจากแหลงทนอน เมอโครงการใหบรการทางกฎหมายของมหาวทยาลยดงดด

นกศกษาทมาจากชมชนชาวโรมาจ�านวนมากขนเรอยๆ โคเวอรกกอตงโครงการนกกฎหมาย

ชมชนขนมาใหมภายใตมลนธดงกลาว โครงการใหมนมจดมงหมายเพอใหการสนบสนนการ

ฝกอบรมแกตวแทนเยาวชนและนกกจกรรมจากชมชนชาวโรมา โดยอาศยความช�านาญในการ

ใหการฝกอบรมทพฒนาจากคลนกกฎหมายขางถนนของโคเวอร และท�างานรวมกบองคกรสทธ

ของชาวโรมาทใหญทสดของประเทศ คอมลนธสทธพลเมองชาวโรมา (Roma Civil Rights Foun-

dation)

คลนกกฎหมายใหประโยชนแกโครงการนกกฎหมายชมชนไดในหลายลกษณะ เชน

ความช�านาญทางกฎหมาย การฝกอบรม หรอกระทงพนทส�านกงาน อาจารยทเกยวของกบ

คลนกกฎหมายสามารถใชประโยชนจากวธการสอนแบบมปฏสมพนธสองทาง ซงไมใชวธการ

เรยนการสอนปกตในคณะนตศาสตร วธการแบบมสวนรวมเชนนจ�าเปนส�าหรบการฝกอบรม

นกกฎหมายชมชนเพอใหพวกเขาสามารถใหการศกษาแกชมชนตอไปได นกศกษากฎหมายยง

สามารถมสวนรวมในโครงการนกกฎหมายชมชนไดดวยการเปนผชวยอาจารยในการเขยน การ

แปล หรอกระทงด�าเนนการฝกอบรมได

ขอเสยของการจดตงโครงการนกกฎหมายชมชนผานทางคลนกกฎหมายคอ คณะ

นตศาสตรอาจอยหางไกลจากชมชนทนกกฎหมายชมชนท�างานดวย อกประการหนงคอ อาจารย

สอนกฎหมายอาจไมมเวลาพอทจะมาจดการจดตงและสนบสนนโครงการ ดวยเหตน คลนก

กฎหมายทเกยวของในการจดตงโครงการนกกฎหมายชมชนจงมกท�างานโดยรวมมอกบองคกร

พฒนาเอกชนอน องคกรพฒนาเอกชนสามารถรวมงานกบอาจารยในลกษณะการขอค�าปรกษาได

โดยทไมตองสมพนธอยางเปนทางการกบมหาวทยาลยทเปนผอปถมภคลนกกฎหมาย

ขอเสยอกประการหนงของการท�างานผานทางคลนกกฎหมายคอ โครงการนก

กฎหมายชมชนทสมพนธกบมหาวทยาลยอยางเปนทางการ จะตองปฏบตตามเงอนไขขนตอน

กฎระเบยบของมหาวทยาลย และยงมโอกาสเสยงทนกกฎหมายชมชนอาจตองเขาไปพวพน

สรางโครงการนกกฎหมายชมชน

จากคลนกกฎหมาย: มลนธเพอ

การใหบรการทางกฎหมายและ

โครงการกฎหมายขางถนน

ทฮงการ

มลนธเพอการใหบรการทางกฎหมาย

และโครงการกฎหมายขางถนน

(Foundation for Clinical Legal

and Street Law Programs)

เปนองคกรพฒนาเอกชนทสงกดคณะ

นตศาสตรของมหาวทยาลย Eötvös

Loránd University (หรอ ELTE)

ทบดาเปสต ประเทศฮงการ ELTE

เปนมหาวทยาลยทเกาแกทสดในยโรป

กลางและตะวนออก แอกเนส โคเวอร

เปนผกอตงมลนธและเปนผประสาน

งานโครงการคลนกกฎหมาย ซง

ปจจบนมคลนกทงหมด 6 แหง

คลนก 5 แหงบรการใหค�าปรกษาเกยว

กบกฏหมายอาญา ครอบครว และสทธ

เดก แรงงาน กฎหมายการไมแสวงหา

ก�าไรและการดแลเยาวชนทเคยอย

ภายใตการดแลของรฐ สทธสตร และ

สทธนกโทษ คลนกกฎหมายขางถนน

ใชนกศกษากฎหมายท�ากจกรรมเกยว

กบกฎหมายามโรงเรยนมธยม สถาน

พนจส�าหรบเยาวชน และตามชมชน

โครงการรเรมทประสบความส�าเรจของ


ในการเมองของมหาวทยาลยหากโครงการเลอกท�างานในประเดนททางมหาวทยาลยไมประสงค

จะของเกยวดวย ปญหาและประโยชนของการจดตงโครงการนกกฎหมายชมชนผานทางคลนก

กฎหมายจะกลาวถงโดยละเอยดในบทท 3

โคเวอรท ELTE นเรมจากโครงการ

สอนกฎหมายขางถนนนเอง และเธอก

มองวาคลนกดงกลาวเปนรากฐานส�าคญ

ดวยคลนกน เธอไดพฒนาเทคนคการ

เรยนรแบบมสวนรวมเพอชวยนกศกษา

กฎหมายในทกคลนกไดเรยนรทฤษฎ

กฎหมายและพฒนา “ทกษะการเปน

ทนาย” ตางๆ เชน การสอสาร การ

ชกจงโนมนาว การไกลเกลย การคด

เชงวพากษ การวเคราะหกรณปญหา

การสมภาษณ การเขยนและการศกษา

ประเดนจรยธรรม

โครงการฝกอบรมนกกฎหมายชมชนใน

ชมชนชาวโรมาเรมมาจากประสบการณ

ในการท�างานคลนกทใหนกศกษาสอน

ในชนเรยนทมทงชาวโรมาและอนๆ

ตลอดจนโครงการทเกยวของของมลนธ

ทฝกครชาวโรมาในการใหการศกษาทาง

กฎหมายโดยใชแนวทาง “กฎหมายขาง

ถนน”

ทมา:

Tibbitts 2005a.



บทท 2

การวเคราะหสถานการณ

สารบญบท2.1 กระบวนการเกบรวบรวมขอมล2.2 ประชากรกลมทมความเปราะบางและความตองการของพวกเขา2.3 สภาพแวดลอมทางกฎหมายและทางการยตธรรม2.4 ทรพยากรบคคลและทรพยากรทางกายภาพในการพฒนาโครงการ2.5 ผทจะมาเปนนกกฎหมายชมชน

เซยรราลโอนจะเนนทประชากรกลมไหนและทประเดนอะไร

h ไดขอมลวาเมอมปญหาชาวชมชนมกจะไปใชชองทางใดในการแกไขปญหาเหลาน

h ท�าความเขาใจบรบทการท�างานกฎหมายชมชนของคณ รวมถงสภาพแวดลอมทาง

กฎหมายโดยรวมของประเทศ องคกรทมความสนใจและกจกรรมคลายคลงกบของ

คณ และแหลงทมนกกฎหมายชมชนทอาจจะมารวมโครงการได

h ชวยใหคณมเหตผลรองรบในการตงโครงการนกกฎหมายชมชน ออกแบบโครงราง

โครงการ และวางแผนการฝกอบรมเบองตน

h ชวยใหสมาชกของชมชนเหนสถานการณของตนเองชดเจน และมสวนรวมกบคณใน


กระบวนการวางแผน

h ท�าใหคณรจกกบบรการและองคกรตางๆ ทมอยแลว ทมประเดนการท�างานรวมกน

หรอมทกษะการท�างานทเกยวของกน ท�าใหกระบวนการประเมนเปนขนตอนแรกท

ส�าคญในการสรางพนธมตรเชงองคกรเพอสนบสนนโครงการของคณ

หลายองคกรใชการวเคราะหสถานการณเปนฐานในการพฒนาโครงการ เครองมอใน

การวเคราะหสถานการณเครองมอหนงกคอการวเคราะห SWOT (จดแขง-Strengths จดออน-

Weakness โอกาส-Opportunities ภยคกคาม-Threats) การวเคราะห SWOT จะแยกแยะมต

ภายในตางๆ ของจดแขงหรอจดออนขององคกร และปจจยภายนอกเชนโอกาสหรอภยคกคาม

(ดขอมลเพมเตมเกยวกบเครองมอในการวางแผนเชงยทธศาสตรไดท หองสมดเรองการจดการ

www.managementhelp.org/plan_dec/str_plan/str_plan.htm โดยไมตองเสยคาใชจาย)

2.1 กระบวนการเกบรวบรวมขอมล

ส�าหรบผทคดจะเรมโครงการนกกฎหมายชมชน การวเคราะหสถานการณมเปาหมายเพอหา

ปญหาเรองความยตธรรมทมอยในชมชนทยงไมไดรบการแกไข และทสามารถใชนกกฎหมาย

ชมชนเขาไปแกไขปญหาได เปาหมายเชนนเรยกวา “การวเคราะหชองวาง” จากฐานของการ

วเคราะหชองวางน คณจะสามารถจดล�าดบความส�าคญของกลมคนทคณจะท�างานดวย สามารถ

คาดการณถงปญหาทางกฎหมายหลกๆ ทคณจะแกไข และสามารถยนยนยทธศาสตรตางๆ

ทนกกฎหมายชมชนของคณจะไดรบการฝกอบรมเพอไปใชแกไขปญหาเหลานน

การประเมนความตองทางการดานกฎหมายของชมชนนนจะท�าโดยผพฒนาโครงการ

หรอคณะบรหารจดการโครงการ โดยใชการปรกษาหารอกบสมาชกและผน�าของชมชน มการ

ใชเทคนคการเกบรวบรวมขอมลหลายเทคนคในการประเมนความตองการ เชน

h การสงเกตการณโดยตรง

h แบบสอบถาม

h การปรกษาหารอกบบคคลทมสถานะส�าคญ หรอผทมความรเฉพาะบางดาน

h การทบทวนเอกสารทเกยวของ

ปญหาของชมชนกบล�าดบความ

ส�าคญของโครงการ

ในแอฟรกาใต ผน�าโครงการไปหาเจาหนาทของกลมชนเผา และอธบายวาตนคอใครและนกกฎหมายชมชนมบทบาทอยางไร จากนนกถามเกยวกบปญหาของชมชน และถามวานกกฎหมายชมชนจะท�าประโยชนอะไรไดบาง พวกเขาพบวาชาวบานมปญหาอยางหนกกบเรองการรบเงนบ�านาญ ทไมไดถกจายมาใหหรอเปนจ�านวนไมเพยงพอ โดยสวนหนงเกดขนจากการคอรรปชน ประเดนเรองเงนบ�านาญกลายมาเปนจดเนนเรมตนของโครงการนกกฎหมายชมชนของศนยกฎหมายชมชนและการพฒนาชมชน (Community Law and Rural Develop-ment Centre)

ในมองโกเลย ผพฒนาโครงการนกกฎหมายชมชนจดการประชมรวมกบเจาหนาทรฐในสามระดบ คอระดบจงหวด ศาลเขต และระดบต�าบล รวมถงประชมรวมกบสภาทนายความและองคกรพฒนาเอกชนทท�างานเกยวกบสทธมนษยชน พวกเขายงขอใหผวาระดบทองถนจดการประชมชมชนและการ “เยยมบาน” ขนเพอทพวกเขาจะไดพดคยกบสมาชกของชมชนโดยตรง ผพฒนาโครงการพบวาประเภทปญหาทเจาหนาทรฐและทชมชนระบออกมานนสอดคลองกน


h การสมภาษณ

h การจดการสนทนากลม

ในการเลอกวธทจะใช คณจะตองพจารณาวาเทคนคใดเปนไปไดจรงมากทสด และเปน

วธทจะใหขอมลทถกตองเชอถอได หนงในวธการเกบรวบรวมขอมลทใชกนทวไปมากทสดวธการ

หนงกคอ การสอสารโดยตรงและการพดคยแลกเปลยนกบสมาชกของชมชน วธการนสามารถ

ชวยวางรากฐานความรวมมอทมประสทธภาพระหวางโครงการของคณกบชมชนได หากคณไมม

บคลากรเพยงพอทจะไปเกบขอมลเอง คณอาจจะขอความชวยเหลอจากองคกรพฒนาเอกชนใน

ทองถน หรอนกศกษากฎหมาย (เชน นกศกษาฝกงาน) กได

วธการทงายทสดวธการหนงในการเกบขอมลกคอการสมภาษณ คณอาจจะสมภาษณ

รายบคคล จดกระบวนการสนทนากลม หรอการใชแบบสอบถามแบบพบหนากได นอกจาก

นยงอาจจะเกบขอมลไดจากการประชมของชมชนหรอการจดการประชมเชงปฏบตการ การ

สมภาษณกลมผคนหลากหลายจะชวยท�าใหขอมลทคณเกบนนมความนาเชอถออางองได ดวย

กระบวนการสบหาขอมลเชนน คณจะสามารถเขาใจปญหาทชาวบานประสบและมองเหน

ทางออกทนกกฎหมายชมชนจะชวยแกไขได นอกจากการเปนแหลงขอมลใหคณแลว กรณศกษา

เหลานยงอาจจะถกน�ามาใชในการฝกอบรมในอนาคตไดอกดวย เมอคณเรมด�าเนนโครงการแลว

คณอาจจะท�าการศกษาแบบเดยวกน เพอดวานกกฎหมายชมชนของคณสามารถแกไขปญหาท

เคยมการเอยถงไดหรอไม

คณอาจจะใหอาสาสมครนกศกษากฎหมายในคลนกกฎหมายชวยท�าการประเมน

ความตองการ และชวยเตรยมรายงานเกยวกบผลการประเมนนน ตวอยางเชน นกศกษา

กฎหมายทคลนกกฎหมายศนยสทธมนษยชน Ateneo de Manila (Ateneo de Manila Hu-

man Rights Center) ในประเทศฟลปปนส ท�าการประเมนความตองการของชมชนในระหวาง

ชวงทนกศกษาพยายามท�าตว “กลมกลน” กบชมชนชนบททยากจน

คณอาจจะลองหาบนทกหรอเอกสารของราชการท สามารถใหขอมลประกอบการ

พฒนาโครงการได ในหลายประเทศ ขอมลสถตทมอยมกจะไมเพยงพอตอการท�าความเขาใจ

ขอบเขตทแทจรงของปญหาทเกยวกบการเขาถงความยตธรรม อยางไรกตาม คณอาจจะไดหลก

ฐานทางออมเกยวกบความตองการทางกฎหมายของสมาชกชมชน ไดจากการพจารณาจ�านวน

มอลโดวา : การส�ารวจประเมนความ

ตองการของชมชนชนบท

ในการท�าการประเมนความตองการทางกฎหมายเบองตนของชมชนชนบทในมอลโดวา มการสมภาษณตวแทนจาก 11 หมบาน การสมภาษณเหลานใชค�าถามสองชด ค�าถามชดแรกส�าหรบชาวบานทวไปและอกชดส�าหรบผน�าชมชนทนาจะมความรเรองความตองการทางกฎหมายของชมชนมากทสด ทงนายกเทศมนตร คร ต�ารวจ ผน�าองคกรพฒนาเอกชน นกบวช นกสงคมสงเคราะห และหมอ ค�าถามในการสมภาษณเหลานถกออกแบบโดยทนายความกลมหนง จากนนกถกทบทวนโดยนกสงคมวทยา ถกปรบใหเหมาะกบการสมภาษณ และถกน�าไปทดสอบสมภาษณกอน ในการสมภาษณเพอประเมนสถานการณ มการสมภาษณชาวบานทวไป 136 คน และ แกนน�าชมชนอก 47 คน

ค�าถามในการสมภาษณนนถกออกแบบมาเพอเจาะขอมลเกยวกบ• สถานการณทางกฎหมายและปญหาทาง

กฎหมายทชาวบานประสบ• วธการทชาวบานใชในการแกไขปญหาทาง

กฎหมายของตน• ความพงพอใจตอผลทไดรบ• เหตของปญหาทไมไดรบการแกไข กรณท

มปญหาเชนนน• ความรบรเกยวกบวธทดทสดในการจดการ

กบสถานการณปญหาทางกฎหมาย• ขอมลพนฐานเกยวกบผใหสมภาษณ (เชน

ขอมลสวนตว ทอย)ทมา:

Open Society Institute-มอลโดวา (2548)


ประชากร จ�านวนทนายความทมในชมชน ระยะเวลาเฉลยกวาทคดหนงๆ จะไดรบการพจารณา

ในศาล และปจจยอนๆ ทเกยวของ

การศกษาวจยทมการออกแบบมาอยางรอบคอบจะชวยท�าใหทราบขอมลความตองการ

ความชวยเหลอทางกฎหมายได ตวอยางเชน สามารถน�าแบบสอบถามทออกแบบเปนมาตรฐาน

กลางไวมาใชกบนกโทษกลมตวอยาง และใชถามเกยวกบการมตวแทนทางกฎหมายในขนตอน

ตางๆ ของกระบวนการยตธรรม และถามถงกรณการไดรบการปฏบตทไมถกตอง การศกษา

อาจจะรวมถงการวเคราะหเรองความแตกตางทางชาตพนธ กบการมตวแทนทางกฎหมายใน

ขนตอนตางๆ ของกระบวนการยตธรรมดวยกได หากคณวางแผนจะท�าการประเมนผลกระ

ทบของโครงการคณเอง คณกควรจะเกบขอมลพนฐานของชมชนคณดวย หากมทรพยากรพอ

คณอาจจะเกบขอมลพนฐานและขอมลตอเนองในชมชน “เปรยบเทยบ” ทเปนชมชนคลายคลง

กน ทองคกรนกกฎหมายชมชนไมไดเขาไปท�างาน เพอทจะไดเปรยบเทยบผลกนได

ในประเทศมอลโดวา การประเมนความตองท�าโดยการส�ารวจกบประชาชนและกบ

เจาหนาทของทองถนในหมบานชนบท 11 หมบาน (ดขอความดานขาง) การวจยไดรบการ

สนบสนนเงนทนจากมลนธโซรอส-มอลโดวา ซงหลงจากนนกไดชวยเปดตวโครงการนกกฎหมาย

ชมชนดวย

2.2 ประชากรกลมทมความเปราะบางและความตองการของพวกเขา

ในบางประเทศ มประชากรจ�านวนมากทเรยกไดวาเปนกลม “ทมความเปราะบาง” ในแงทวา

พวกเขาควรจะไดรบประโยชนจากบรการทางสงคมและทางกฎหมายตางๆ เมอมความตองการ

สงเชนน คณอาจจะเลอกจดล�าดบความส�าคญผทความตองการเรงดวนทสดไวกอน

ในหลายประเทศ กลมคนทดอยโอกาสทสดคอคนจนเมองและคนจนในชนบท และ

กลมชนกลมนอยทถกกดกนทางสงคมหรอถกเลอกปฏบต กลมคนเหลานมกจะประสบอปสรรค

ในการมทนายความในกรณทมปญหาคดความทางแพง ในขณะทกตองเผชญกบปญหาใหญหลวง

เรองทพกอาศย การจางงาน สมาชกครอบครว ทรพยสน สวสดการ ประโยชนจากการประกน

หาวธเพอใหเขาถงกฎหมายได

ในฮงการ โครงการนกกฎหมายชมชน

รเรมขนโดยมหาวทยาลย Eötvös

Loránd (ELTE) เพอตอบสนองความ

ตองการทางกฎหมายของชาวโรมา

ซงเปนกลมชาตพนธทถกเลอกปฏบตมา

ตลอดในประเทศ ปจจยตางๆ ทท�าให

เกดปญหาของชาวโรมากคอ

• ระยะหางทางส�านกงานใหความ

ชวยเหลอทางกฎหมาย และวธการ

เดนทางทมอยจ�ากด

• การทตองใชเอกสารจ�านวน

มาก ท�าใหชาวโรมาไมอยากเขาส

กระบวนการทางการปกครอง

• ความลงเลใจในกลมชาวโรมาเอง

ในการแกไขปญหาสวนตวกบคนท

ไมใชคนโรมา

• การมความตระหนกทางกฎหมาย

ต�าโดยทวไป

ปจจยตางๆ เหลานไดถกน�ามาพจารณา

ในการออกแบบโครงการนกกฎหมาย

ชมชน


สงคม และการโยกยายถนฐาน พวกเขาอาจจะไมทราบถงการเยยวยาทางกฎหมายทมอย และ

มกจะเผชญกบความโหดรายของต�ารวจและการละเมดสทธมนษยชนอนๆ ในการทจะชวยเหลอ

คนกลมน คณจะตองตดสนใจวาโครงการนกกฎหมายชมชนของคณจะรกษาความเปนอสระ

จากรฐบาลอยางเขมงวดหรอไม ดบทท 3 เรอง “การตงโครงการนกกฎหมายชมชน” ประกอบ

ความยากจนเปนปญหาสากลของประชากรกลมทโครงการนกกฎหมายชมชนเพอ

ความยตธรรมท�างานดวย ในพนทตางๆ โดยเฉพาะในชนบท มเงอนไขปจจยหลายประการท

ท�าใหสามารถเขาถงทนายความไดยาก และยงมปญหาเรองคาใชจายในการจางทนายความ การ

ขาดแคลนทนายความโดยทวไป และการขาดแคลนทนายความทยนดจะท�างานกบชมชนยากจน

นอกจากนกยงมปญหาการสอสารเชนเรองภาษา ระยะทาง และการขาดเทคโนโลย

การประเมนความตองการจะไมเพยงเปดใหเหนถงความตองการทางกฎหมายของ

ชมชนทมความเปราะบางเทานน แตยงท�าใหเหนถงปญหาส�าคญทสดทชมชนเหลานนก�าลง

ประสบ ในบางกรณ สงทดเหมอนวาจะเปนเพยงปญหาสงคม (เชน การขาดการเขาถงบรการ

สขภาพ) อาจจะกลายเปนสวนหนงของวาทกรรมใหม (เชน สทธในสขภาพ) หรอสงทถกถอวา

เปนปญหาทางกฎหมาย (เชน การละเมดภายในครอบครว) กอาจจะสามารถแกไขไดโดยหนวย

งานฝายบรหาร ต�ารวจ รฐบาลของทองถน การศกษา แรงกดดนจากชมชน สอ หรอวธการอนๆ

ทไมใชวธการทางกระบวนการยตธรรม กได

การประเมนความตองการ ยงจะชวยใหคณเหนวธในการแกไขปญหาทโครงการนก

กฎหมายชมชนของคณควรจะด�าเนนการ ไมวาจะเปนทางการบรหาร ทางกฎหมาย การใหค�า

ปรกษา หรอทางการศกษา หากการประเมนของคณชวามความจ�าเปนทจะตองมการปฏรปอยาง

เปนระบบ โครงการนกกฎหมายชมชนของคณกอาจจะตองท�าคดทเปนเรองของผลประโยชน

สาธารณะหรอการยนฟองเชงยทธศาสตรรวมเขาไวดวย การพจารณาถงกลมประชากรเปาหมาย

ปญหาหลก และวธการท�างาน จะเปนตวก�าหนดลกษณะโครงการนกกฎหมายชมชนของคณ

โครงการนกกฎหมายชมชนบางโครงการ เนนไปทประเดนเฉพาะบางประเดนเทานน

เชน ความรนแรงภายในครอบครวและปญหาครอบครว ทวา โครงการทอยบนฐานของชมชนสวน

ใหญจะมความยดหยนทงในเชงปญหาทนกกฎหมายชมชนรบพจารณา และในเชงยทธศาสตร


ตางๆ ทจะใชในการแกปญหาเหลาน ยงโครงการนกกฎหมายชมชนของคณท�างานเกยวกบ

หลากหลายประเดนและมวธการแกไขปญหาหลากหลายเทาใด นกกฎหมายชมชนเหลานนก

ยงตองไดรบการฝกอบรมมากขนเทานน

2.3 สภาพแวดลอมทางกฎหมายและทางการยตธรรม

องคประกอบหนงของการประเมนความตองการแบบองครวมกคอการประเมนสภาพแวดลอม ซง

ควรจะท�าขนเพอชใหเหนถงลกษณะตางๆ ของสภาพแวดลอมทางกฎหมายทโครงการจะท�างาน

และทจะสงผลกระทบตอบทบาทหนาทของนกกฎหมายชมชน การประเมนสภาพแวดลอมควร

จะพจารณาถง

h กรอบเรองการใหความชวยเหลอทางกฎหมายทมอย

h นกกฎหมายและความชวยเหลอทางกฎหมายทมอย

h การปฏบตงานของระบบยตธรรมทางการ

h ความเตมใจของกลมคนทท�างานดานกฎหมายทจะยอมรบนกกฎหมายชมชน

h การมระบบกฎหมายทางการและระบบกฎหมายจารตประเพณอย

h ทางเลอกอนๆ ทไมใชทางกฎหมาย เชน การใหค�าปรกษาหรอการไกลเกลย

h กรอบทางกฎหมายส�าหรบงานนกกฎหมายชมชน

2.3.1 กรอบกฎหมายส�าหรบการใหความชวยเหลอทางกฎหมาย

คณควรจะศกษาลกษณะของการใหความชวยเหลอทางกฎหมายในประเทศของคณ รวมถงศกษา

วาการละเมดกฎหมายแบบใดทมการก�าหนดไววาตองมตวแทนทางกฎหมาย (เชน คดอาญาท

เปนการละเมดอยางรนแรง) และใครทมสทธมตวแทนทางกฎหมายโดยไมตองเสยคาใชจายได

(เชน ผเยาว คนผมความพการทางจตใจ ผยากไร)

การใหความชวยเหลอทางกฎหมายนนมอยหลายรปแบบ เชน ทนายความอาจจะ

ท�าหนาทแทนทปรกษาทางกฎหมายโดยต�าแหนงได ทนายความอาจจะไดรบจางใหใหบรการ

กมพชา: ขอคนพบจากการประเมน

ความตองการ

ในกมพชา การประเมนความตองการ

ท�าโดยการพดคยแลกเปลยนกบองคกร

พฒนาเอกชนทท�างานอยในชมชน

ผสมภาษณถามวาเจาหนาทองคกร

พฒนาเอกชนประสบกบปญหาอะไร

บางในชมชน นกกฎหมายชมชนจะ

ชวยแกปญหาเหลานไดอยางไร และ

จ�าเปนตองมการฝกอบรมและทรพยากร

อะไรบางเพอสรางโครงการเชนนนขน

มา จากฐานของการประเมนความ

ตองการน ผน�าโครงการไดระบประเดน

6-10 ประเดนทนกกฎหมายชมชน

ของโครงการจะตองท�างาน และจาก

นนกไดใหคณะกรรมการทปรกษามา

ใหค�าแนะน�าเกยวกบโครงการและ

ทบทวนเอกสารตางๆ สถาบนเขมร

เพอประชาธปไตย (Khmer Institute

for Democracy) ไดอธบายถงความ

ตองการไวดงน:

“ปญหาหลกทรนแรงทสดทประชาชน

ประสบในชวตประจ�าวนกคอความขด

แยงเรองทดนและทอยอาศย การลวง

ละเมดทางเพศ การหยาราง ความ

รนแรงในครอบครว การละเมดสญญา

และการหมนประมาท บางครงปญหา

เหลานกเกยวของกบทหารในพนทและ

เจาหนาทฝายพลเรอน ชาวกมพชา


ทางกฎหมายหรอไดรบจางเปนทนายจ�าเลยของรฐกได ทนายความยงสามารถท�างานในศนยให

ความชวยเหลอทางกฎหมาย บรการทางกฎหมายโดยนกกฎหมายชมชนอาจชวยเสรมบรการ

อนๆ เหลาน ในคดอาญา นกกฎหมายชมชนอาจสงตอคดไปยงทนายความทอยในเครอขายดาน

กฎหมายของโครงการ นกกฎหมายชมชนอาจจะเขาไปเกยวของกบคดแพงโดยตรง เชน คด

แรงงาน และกฎหมายการคมครองทางสงคม ในหลายประเทศ นกกฎหมายชมชนสามารถรวม

ในการพจารณาคดทางการปกครองไดโดยความยนยอมของผทมอ�านาจในองคคณะนนๆ ดวย

2.3.2 ทนายความและความชวยเหลอทางกฎหมายทมอย

แมวาคณจะทราบแลววา มการขาดการเขาถงความชวยเหลอทางกฎหมายอยในประเทศของ

คณ กยงเปนสงส�าคญทจะตองพยายามหาหลกฐานเรองการขาดการเขาถงน การหาขอมลเรอง

จ�านวนทนายความและการกระจายตวของทนายความ จะท�าใหคณไดตดตอกบสถาบนและหนวย

งานตางๆ เครอขายนจะชวยในการวางรากฐานงานส�าหรบเครอขายทนายความ ทจะมาหนน

เสรมไดในอนาคต และจะชวยใหคณประเมนปฏกรยาของผประกอบวชาชพทางกฎหมายตอ

แนวคดเรองโครงการนกกฎหมายชมชนดวย

ตวอยางเชน ในแอฟรกาใต มการจดท�าฐานขอมลสาธารณะของทนายความตามราย

จงหวดและเมอง ท�าใหสามารถทราบจ�านวนทนายความทมอยส�าหรบประชากร และสามารถ

เชญทนายความเหลานนมาเปนสวนหนงของเครอขายทนายความ ทใหการสนบสนนงานนก

กฎหมายชมชนได

ในบางประเทศ รฐบาลมกฎหมายเรองการใหความชวยเหลอทางกฎหมาย แตการ

บรการเหลานนอาจจะมอยในระดบทต�ามาก มการบงคบใชอยางไมมประสทธภาพ หรอไมได

ใชประโยชนเตมท เนองจากประชาชนไมทราบวามบรการเชนน หรอไมสามารถเขาถงความ

ชวยเหลอไดเนองจากอยไกลเกนไปหรอมคาใชจายแพงเกนไป ในประเทศทมกฎหมายเรองการ

ใหความชวยเหลอทางกฎหมาย การวเคราะหสถานการณของคณอาจจะพจารณาเรองชองวาง

ระหวางความตองการกบการบรการทม และเรองโอกาสของโครงการนกกฎหมายชมชนทจะ

ชวยเตมเตมชองวางเหลาน

คณจะตองพฒนายทธศาสตร เรองการมทนายความท�างานกบโครงการของคณ

มากกวารอยละ 60 เปนคนยากจน

และไมมการศกษา และไมทราบวา

จะเผชญกบปญหาทกลาวมาขางตน

อยางไร ประชาชนสวนใหญไปขอ

ความชวยเหลอจากผใหญบานหรอ

ผน�าคอมมน แตในความเปนจรงกมก

จะตองมการตดสนบนดวยปญหาของ

พวกจงจะไดรบการพจารณา บางกรณ

ควรจะไดรบการพจารณาโดยศาล แต

เหยอกไมมเงนพอทจะไปหาเจาหนาทท

สงกวาระดบคอมมน ประชาชนมกจะ

อยากใหกรณของตนไดรบการแกไขหรอ

ประนประนอมโดยผใหญบานหรอผน�า

คอมมน คนทเปราะบางทสดกคอผหญง

ทถกท�าราย ถกละเมดทางเพศ หรอ

กระทงถกฆา”

ทมา:

Khmer Institute for Democracy

(2004)


เนองจากนกกฎหมายชมชนนนไมสามารถวาความได นอกจากน คณยงจะตองสรางความ

สมพนธรวมมอกบสภาทนายความในประเทศเพอลดโอกาสทจะมการตอตานนกกฎหมายชมชน

ของคณ

ค�าวา pro bono หรอการใหบรการแบบไมคดคาตอบแทนนนหมายถงงานทาง

กฎหมายหรอทางวชาชพอนๆ ทท�าในลกษณะอาสาสมครโดยไมรบคาตอบแทน โดยถอเปน

บรการสาธารณะ ตวอยางเชน ในเคนยา มการก�าหนดวาทนายความจะตองไปท�างานแบบไมคด

คาตอบแทนกอนจงจะสามารถขอตอใบอนญาตวาความได ทงการท�างานแบบไมรบคาตอบแทน

และการมสภาทนายความทสนบสนนงานของคณ จะท�าใหโครงการนกกฎหมายชมชนของคณ

สามารถเขาถงทนายความตามทโครงการตองการได

ในมองโกเลย การประเมนสภาพแวดลอมชใหเหนวามสมาชกของสภาทนายความอย

ในทกๆ เมองใหญและทกจงหวดใหญ โครงการนกกฎหมายชมชนจะมสมาชกสภาทนายความ

หนงคนในคณะกรรมการทปรกษาโครงการแตละโครงการ การมทนายความมารวมโครงการ

เชนนท�าใหสามารถใหความชวยเหลอทางกฎหมายได และยงปองกนไมใหเกดความสมพนธเชง

ปฏปกษระหวางนกกฎหมายชมชนกบทนายความอกดวย

ในแอฟรกาใต การสราง “ระบบขนบนได” ท�าใหนกกฎหมายชมชนสามารถเขาไป

สระบบกฎหมายได โดยการจดใหงานกฎหมายชมชนนบเปนหนวยกตของหลกสตรกฎหมาย

ได ทนายความทแสดงความเหนคดคานแนวคดน กงวลวาระบบขนบนไดจะท�าใหวชาชพ

ทนายความเตมไปดวยนกกฎหมายชมชนทยงคงอยทบนไดขนต�าสด ความกลวเชนนไดถกขบ

หายไป และคณะพจารณาคณสมบตของแอฟรกาใตกไดอนญาตใหผทมประกาศนยบตรนก

กฎหมายชมชนสามารถนบเปนหนวยกตในปรญญาตรสาขานตศาสตรได

2.3.3 การปฏบตหนาทของระบบยตธรรมแบบทางการและแบบไมทางการ

ในการพยายามแกไขปญหา มวธการสองแนวทางทโครงการกฎหมายชมชนสามารถใชได คอ

วธกฎหมายแบบทางการและวธแบบทไมคอยเปนทางการ ทอยบนฐานของจารตปฏบตในชมชน

วธการทางกฎหมายนนใชกฎหมายและศาลในการแกไขปญหา บางครงวธการนกแกไขปญหาได

ทนกาลหากคดเขาสการพจารณาของศาลไดเรว แตคณกอาจจะพบวาศาลนนมภาระงานมาก

การประเมนระบบกฎหมายพหนยม

ในเซยรราลโอน

ในเซยรราลโอน ระบบกฎหมายทางการ

นนเปนไปแบบกฎหมายองกฤษผสมกบ

ระบบ “จารตประเพณ” ทอยบนฐาน

ของวธการจดการความยตธรรมแบบ

ดงเดม วธการแบบทางการนนกระจก

ตวอยในเมองหลวง จากทนายความท

วาความอยทมเพยง 100 คนในประเทศ

90 คนอาศยอยในฟรทาวนซงเปนเมอง

หลวง จากผพพากษาศาลฎกา 12 คน

10 คนนงบลลงกอยในฟรทาวนโดยดแล

2 จงหวด ประชาชนชาวเซยรราลโอน

สวนใหญตองใชระบบจารตประเพณ

แกไขปญหาทางกฎหมายและปญหา

ความยตธรรมสวนใหญทตนประสบ

แตกระนนโครงการกฎหมายและ

โครงการพฒนาตางๆ ของรฐบาล

แหลงทน และองคกรพฒนาเอกชน

กยงเนนไปทสถาบนทางการเกอบ

ทงหมด

หลงจากประเมนความตองการของ

ชมชนและบรบททางสงคม-กฎหมาย

แลว ผอ�านวยการโครงการ Timap เพอ

ความยตธรรม (Timap for Justice)

ไดตดสนใจวาโครงการจะเชอมชองวาง

ระหวางระบบจารตประเพณกบระบบ

ทางการ นกกฎหมายชมชนจะตอง

ท�างานกบทงสองสถาบนโดยขนอย


เกนไป ท�างานไดชา และเตมไปดวยการคอรรปชนกได สถานการณเชนนท�าใหสงมสงจงใจให

มการน�านกกฎหมายชมชนมาแกไขปญหาของชมชน ผานทางวธการทไมใชทางกฎหมายหรอ

วธการทไมคอยเปนทางการนก

การวเคราะหสถานการณของคณ ควรจะมการประเมนการใชระบบกฎหมายทเปน

ทางการและวธการจดการกบความยตธรรมตามแบบจารตประเพณ ทงการใชกฎหมายจารต

ประเพณโดยผน�าทองถนหรอผน�าอนๆ เขาไวดวย ตวอยางเชน ในเซยรราลโอน ศาล “จารต”

นนใชวธการยตธรรมแบบดงเดมในระดบทองถนรวมกบศาลปกตตามแบบระบบองกฤษ ใน

มาลาว นกกฎหมายชมชนชวยดงเอาคดอาชญากรรมเลกๆ นอยๆ ออกมาจากระบบยตธรรม

ทางการ ไปสระบบศาลตามจารตทท�างานในชมชนชนบท

จ�าเปนทจะตองมการศกษาสถานะของกฎหมายจารตประเพณในแตละประเทศและ

ความสอดคลองของกฎหมายจารตกบงานของนกกฎหมายชมชน แมวากระบวนการในการ

ท�างานกบกฎหมายจารตประเพณอาจจะงายกวาส�าหรบชาวชนบท เนองจากสามารถเขาถงได

มากกวา แตกฎหมายจารตประเพณกอาจจะขดกบหลกสทธมนษยชนหรอถกน�าไปใชอยางไม

เปนธรรมกได ตวอยางเชน ในแอฟรกาใต ศาลพจารณาวากฎหมายจารตประเพณทไมรบรอง

สทธของผหญงในการรบสบทอดมรดกนนเปนการละเมด “บทบญญตเรองความเทาเทยม” ของ

รฐธรรมนญ

การประเมนระบบยตธรรมทใชอยในชมชนของคณ และทางเลอกอนๆ ทนกกฎหมาย

ชมชนจะสามารถใชในการท�างานได มความส�าคญอยางยงในการออกแบบการฝกอบรม

ทรพยากร และการสนบสนนตางๆ ทโครงการนกกฎหมายชมชนของคณตองการ

2.3.4 ทางเลอกอนทไมใชระบบยตธรรม

วธการแกปญหาทไมใชการใชระบบยตธรรมมตวอยางเชน การใหค�าปรกษา การเจรจา การ

ไกลเกลย การระดมชมชน การใชสอ การรองเรยนโดยตรงตอหนวยงานรฐ และวธการทางการ

ปกครองเปนรายกรณ ทางออกระยะยาวทเกยวของกบชมชนทงชมชนนนอาจจะตองมการ

จดการศกษาสาธารณะหรอการรณรงคผลกดนนโยบาย เพอพฒนาคณภาพการเขาถงการบรการ

สาธารณะหรอเพอลดโทษการท�าความผดเลกๆ นอยๆ กจกรรมใหการศกษาอาจจะมงเนนไปท

กบความจ�าเปนในแตละกรณ และจะ

พยายามปฏรปและพฒนาทงสองระบบ

การตดสนใจนจะเปนตวก�าหนดการ

ฝกอบรมนกกฎหมายชมชนในขนตน

สวนรายละเอยดเรองวธการท�างานของ

นกกฎหมายชมชนใหมประสทธภาพ

ภายในและขามระบบทงสองเกดขนจาก

การทดลองปฏบตงานโดยนกกฎหมาย

ชมชนและผอ�านวยการโครงการในพนท

เทานน

ทมา:

การสนทนากบวเวก มาร,

กนยายน พ.ศ. 2550


สมาชกของชมชน และไปยงขาราชการ ผน�าชมชน ต�ารวจ และทนายความดวย นเปนตวแบบ

ทใชกนในแอฟรกาใตและมองโกเลย

การประเมนความตองการของคณ ควรจะศกษาดวาสมาชกของชมชนนนแกไขปญหา

อยางไรกนอยแลวดวยวธการอนทไมใชการไปศาล (หรอไมแกไขปญหาอยางไร แลวแตกรณ)

ขอมลทเกยวกบการขาดกลไกการแกไขปญหาหรอเทคนคทางเลอกอนๆ นนส�าคญยงตอการ

ออกแบบโครงการนกกฎหมายชมชน

2.3.5 กรอบกฎหมายส�าหรบงานกฎหมายชมชน

โดยปกตแลวจะมกจกรรมทนกกฎหมายชมชนสามารถท�าไดในคดแพงมากมาย นกกฎหมาย

ชมชนอาจจะใหขอมลเกยวกบกฎหมายและสงตอคด ใหการศกษาดานกฎหมายแกชมชน ให

ค�าปรกษาแกบคคล และใหบรการการไกลเกลยขอขดแยง การบรการตางๆ เหลานอาจจะรวม

ไปถงการเปนตวแทนในศาล การยนค�ารองคดผลประโยชนสาธารณะ และการผลกดนใหมการ

เปลยนแปลงกฎหมายหรอการอทรณคด

ในประเทศยโรปกลางและยโรปตะวนออกบางประเทศ นกกฎหมายชมชนสามารถ

ไปเปนตวแทนลกความในศาลในคดแพงได ถอเปนทางเลอกหนงส�าหรบประชาชนทวไป แต

ในสถานการณเชนน นกกฎหมายชมชนจะตองชดเจนวาตนไมใชทนายความ และจะตองไม

รบคาจางในการไปศาล (ดตวอยางหลกจรยธรรมของนกชมชนททกโครงการควรจะก�าหนดไว

ในบทท 3)

ในฟลปปนส นกกฎหมายชมชนสามารถเปนตวแทนของเกษตรกรหรอสมาชก

สหภาพแรงงานในการไตสวนทเปนแบบกงตลาการ ทจดโดยกรมปฏรปการเกษตรและกรม

แรงงานและการจางงานได วธการเชนนเปนวธทประหยดคาใชจายในการหาตวแทนทางกฎหมาย

ใหเกษตรกรและคนงาน หากมกรณทซบซอนเกดขน นกกฎหมายชมชนกสามารถสงตอค�าถาม

หรอการเปนตวแทนไปยงทนายความกลมกฎหมายทางเลอก (Alternative Law Group) ซง

เปนผอบรมนกกฎหมายชมชนและยงคงตดตอกนอย

บางครงทนายความกกงวลวานกกฎหมายชมชนจะมาแยงลกความของตนไป ซงน

เปนความกลวทเขาใจผด เพราะนกกฎหมายชมชนอาจจะเปนคนน�าคดททนายความเองไมม

ท�างานผานองคกรพนธมตร:

สถาบนเขมรเพอประชาธปไตย

กมพชา

ในกมพชา บรซ ลาสก ผกอ

ตงโครงการคลนกกฎหมายของ

มหาวทยาลย Paññasastra ได

พยายามทจะท�าใหกลมเครอขาย

องคกรพฒนาเอกชนท�างานรวมกน

ในโครงการนกกฎหมายชมชนเพอ

ชวยเหลอชาวกมพชาทยากจน แตก

เกดความขดแยงจนไมสามารถท�าได

เขาจงมองหาองคกรพฒนาเอกชน

เพยงองคกรเดยวทมงานใกลเคยงกบ

โครงการนกกฎหมายชมชนทสด และ

กพบสถาบนเขมรเพอประชาธปไตย

(Khmer Institute for Democracy)

สถาบนนกอตงขนเมอ พ.ศ. 2536

และเปนองคกรพฒนาเอกชนทกอตง

อยางมนคงและมชอเสยงด ทปรกษา

พลเรอน (citizen advisors) ของ

องคกรกก�าลงท�างานทคลายกบการให

ค�าแนะน�าดานกฎหมายชมชนอยแลว

ในบางชมชน นอกจากน สถาบนฯ ยง

ไมไดถกมองวาเปนองคกร “การเมอง”

ซงเปนภาพลกษณทอาจท�าให

มหาวทยาลยของลาสก ไมสามารถ

ท�างานดวยได

ลาสก ตดตอกบสถาบนฯ เพอดวาผน�า

สถาบนฯ คดอยางไรเกยวกบการเสรม


โอกาสรบรไปใหทนายความกได ในบางประเทศทนกกฎหมายชมชนสามารถไปเปนตวแทนลก

ความในศาลในบางกรณได เชน ในการยนค�ารองขอประกนตว ทนายความบางคนกอาจจะเหน

วาแนวปฏบตเชนนมปญหาโดยเฉพาะในเมองเลกๆ ทมงานใหทนายความไมมากนก ลกความ

เองกอาจจะชอบไปหานกกฎหมายชมชนมากกวาหาทนายความเพราะเชอวานกกฎหมายชมชน

ทมาจากชมชนของตนเองจะแขงขนและซอสตยมากกวา ในทสดแลว ขอกงวลของทนายความ

ทวาจะเสยลกความไปนนกอาจจะมเคาในบางบรบท อยางไรกตาม ประเดนเรองการแขงขนกน

ระหวางนกกฎหมายชมชนและทนายความนนเปนประเดนทไมส�าคญ เนองจากผทไดรบความ

ชวยเหลอจากนกกฎหมายชมชนจ�านวนมากไมมเงนพอจะไปจางทนายความอยแลว

2.4 ทรพยากรบคคลและทรพยากรทางกายภาพในการพฒนาโครงการ

ในการรเรมตงโครงการนกกฎหมายชมชน คณควรจะศกษาถงองคกรตางๆ ทท�างานกบ

ประชากรกลมเปาหมายของคณอยแลว และพจารณาการบรการทางดานกฎหมาย การไกล

เกลย การใหค�าปรกษา การจดการศกษา และ/หรอการผลกดนนโยบาย ทองคกรเหลานนท�าอย

คณอาจจะพบวามบางองคกรทท�างานบรการเหลานบางอยางอยแลว แตยงขาดองคประกอบดาน

กฎหมาย คณควรจะคดถงการเรมโครงการนกกฎหมายชมชนทชวยขยายงานขององคกรพฒนา

เอกชน (NGO) ทมอยแลว ซงนเปนยทธศาสตรทท�ากนในประเทศกมพชา (ดขอความดานขาง)

หลายประเทศมโครงการนกกฎหมายชมชนอยแลวโดยไมร ตว เจาหนาทหรอ

ส�านกงานทใหค�าแนะน�าแกประชาชนทตงอยในชมชนนนกท�างานแบบนกกฎหมายชมชน โดย

การใหค�าแนะน�าและการศกษาเกยวกบกฎหมายแกสมาชกของชมชน ตวอยางเชน องคกร

พฒนาเอกชนทท�างานประเดนผหญงและความรนแรงในครอบครว มกจะมความสามารถเรอง

กฎหมายชมชนอยแลว หากการวเคราะหสถานการณของคณท�าใหเหนถงองคกรตางๆ ทท�างาน

ดานกฎหมายชมชนอยแลว คณอาจจะลองคดดวาโครงการทคณจะพฒนาขนนนจะไปผนวกรวม

หรอไปชวยเสรมงานเหลานอยางไร นอกจากน องคกรอนๆ ในประเทศของคณทมประสบการณ

การท�างานแบบกฎหมายชมชน กยงเปนทรพยากรทมประโยชนมากในการออกแบบโครงการ

ของคณ หรออาจจะเปนเครอขายการสงตอคดของคณในอนาคตกได

การประเมนของคณยงอาจท�าใหพบวา มองคกรตางๆ ทใหบรการดานกฎหมายอยแลว

สรางทกษะดานการบรการกฎหมาย

ชมชนของเจาหนาทองคกรในพนท เขา

ยงไดสรางแรงจงใจเบองตนเพอใหผน�า

สถาบนฯ สะทอนความเหนตอแนวคด

เรองโครงการนกกฎหมายชมชนดวย

เชน การสญญาวาจะจดฝกอบรม

และใหทรพยากรทางวตถไมวาทาง

สถาบนฯ จะตกลงรวมเปนองคกรหลก

ในโครงการดวยหรอไมกตาม สถาบนฯ

กระตอรอรนทจะรวมมอดวย

ทมา:

การสนทนากบบรซ ลาสก,

ตลาคม พ.ศ. 2007


แตองคกรพฒนาเอกชน หรอคลนกกฎหมายเหลานนตงอยในยานเมอง และยงมความตองการ

ความชวยเหลอแบบนอยมากในเขตชนบท นอกจากน ศนยบรการความชวยเหลอทางกฎหมาย

เหลานยงอาจจะใชวธทางกฎหมายแบบทางการทตองพงพาทนายความอยเพยงวธเดยว โดยไม

ไดค�านงถงยทธศาสตรอนๆ ทสามารถท�าไดเพอตอบสนองความตองการของชมชน เชน การ

ไกลเกลยหรอการใหการศกษา ในกรณเชนนน โครงการนกกฎหมายชมชนกจะสามารถสราง

คณปการอนส�าคญยงในการแกไขปญหาเรองความยตธรรมของประชาชน

คณอาจจะพบวา หนวยงานรฐมเจาหนาทรบผดชอบเรองเกยวกบการบรการกฎหมาย

ในชมชนเชนเดยวกบในประเทศมองโกเลยกได นนแสดงวามเจตจ�านงคทางการเมองทจะเสรม

สรางศกยภาพนตอไป ในกรณเชนนองคกรพนธมตรหลกของคณกอาจจะเปนหนวยงานรฐกได

การวเคราะหสถานการณของคณยงจะตองพจารณาบรบทกวางๆ ของการท�างานนก

กฎหมายชมชนดวย ในประเทศทมโครงสรางเชงสถาบนทลมเหลว เชน ในเซยราลโอนชวง

หลงสงคราม หรอในททมการคอรปชนเชงสถาบนและมการขาดความเอาใจใสอยทวไป กจะ

ไมสามารถไปหาการแกไขปญหาในชมชนจากฝายบรหารหรอโดยทางกฎหมายได การไรความ

สามารถ การคอรรปชน และการขาดแรงจงในภายในหนวยงานรฐทมหนาทใหบรการหรอบรหาร

จดการความยตธรรม อาจจะเปนอปสรรคส�าคญในการท�างานผานทางชองทางทางการ ในกรณ

เชนนน เครองมอของนกกฎหมายชมชนในการท�างานเรองการจดการศกษาในชมชนและการ

ไกลเกลยกอาจจะมประโยชนมากกวา

2.5 ผทจะมาเปนนกกฎหมายชมชน

ในแอฟรกาใต การประเมนความตองการจะพจารณาถงผทจะสามารถมาเปนนกกฎหมายชมชน

ไดดวย โดยมการหากลมผทมการศกษาทอาจจะมาเปนนกกฎหมายชมชน เชน ครทก�าลงวาง

งานอย ในประเทศทมอตราการวางงานสงและมผทมการศกษาจ�านวนมากทไมมงานท�า กจะ

มกลมผทอาจจะเปนนกกฎหมายกฎหมายชมชนไดอย หลายโครงการใชเจาหนาทท�างานแบบ

พารทไทมเพอทคณจะสามารถใชคนในชมชนทก�าลงท�างานอยางอนอยดวยได คนเหลานจะม

เครอขายความสมพนธและมประสบการณทมคาตองานของคณ

อยางไรกตาม คณจะตองตดสนใจวาการใชเจาหนาทแบบพารทไทมหรออาสาสมครนน

การเชอมการฝกอบรมนกกฎหมาย

ชมชนกบสทธพลเมองของชาวโร

มา: กรณ ELTE

อลาดาร ฮอรอาท เปนผอ�านวยการ

มลนธสทธพลเมองโรมา (Roma Civil

Rights Foundation) และเปนผน�าใน

ขบวนการเคลอนไหวเพอสทธพลเมอง

ของชาวโรมา เปาหมายหนงของขบวน

การฯ กคอเพอพฒนาใหชมชนชาวโร

มาในทองถนมความรทางกฎหมายทจะ

ชวยใหพวกเขาสามารถท�างานผลกดน

นโยบายและงานเคลอนไหวได การฝก

อบรมนกกฎหมายชมชนทเสนอขนมาก

เชอมยทธศาสตรระดบชาตนไวดวย

ฮอรอาทมองวาชาวโรมา 4,800 คน

ทเปนผแทนการปกครองตนเองทได

รบเลอกตงในระดบทองถนและระดบ

จงหวดเปนกลมเปาหมายของโครงการ

คนเหลานยงไมมประสทธภาพในการ

ท�างานเพอสงเสรมสทธของชาวโรมา

อยางแทจรง และผแทนเหลานยงกลบ

ถกมองวาถกซอตวไปดวยต�าแหนงท

พวกเขาไดรบ และด�าเนนนโยบายทไม

ไดพยายามเปลยนแปลงเงอนไขรากฐาน

ทท�าใหชาวโรมายงคงยากจนและถก

กดกน เปนเรองส�าคญทจะตองเปลยน

สถานการณเชนนและท�าใหผแทนเหลา

นตระหนกวาพวกเขาเปนตวแทนของ

“ประโยชนสาธารณะ”


จะท�าใหภารกจงานของโครงการนกกฎหมายชมชนทคณวางเปาหมายไวนนส�าเรจบรรลไดหรอไม

หากคณจะท�างานกบเจาหนาทขององคกรพฒนาเอกชนทมอยแลว คณะนตศาสตร หรอหนวย

งานรฐ คณจะตองก�าหนดความสามารถ ทกษะ และความร ในปจจบนของพวกเขาทจะตอง

ไดรบการพฒนามากขน คณยงตองดแลใหเจาหนาทมคณสมบตจ�าเปนในการเปนนกกฎหมาย

ชมชนทดดวย เราจะอภปรายถงคณสมบตเหลานในบทท 3 เรอง “การตงโครงการนกกฎหมาย

ชมชน” คณสมบตประการหนงทไมอาจละเลยไดในงานกฎหมายชมชนกคอ ความปรารถนา

ทจะสรางความเปลยนแปลงขนในชมชน นกกฎหมายชมชนทมประสทธภาพทท�างานภาย

ในกรอบสทธมนษยชนนนทมเทใหกบการเสรมอ�านาจของประชากรทโครงการท�างานดวย

ความทมเทน อาจจะท�าใหนกกฎหมายชมชนออกไปท�างานเรองการจดการศกษาสาธารณะ

และการผลกดนนโยบายแทน ตวอยางในฮงการ (ดขอความดานขาง) แสดงใหเหนวาโครงการ

นกกฎหมายชมชนจะสามารถถกออกแบบมาเพอสนบสนนการเคลอนไหวเรองสทธมนษยชน

ส�าหรบกลมชายขอบในประเทศไดอยางไร

เนองจากมลนธสทธพลเมองชาวโรมา

มเครอขายระดบชาตขององคกรตางๆ

ใตรมตนเองอยแลว ท�าใหมโอกาส

ส�าเรจรปทการฝกอบรมนกกฎหมาย

ชมชนจะชวยเสรมการเคลอนไหวระดบ

ชาตทกวางกวาไดดวย

ภายในชมชนตางๆ การฝกอบรม

กฎหมายชมชนจะชวยสนบสนนผแทน

ของคนกลมนอย ท�าใหพวกเขาสามารถ

พฒนาศกยภาพของตนเองเพอชวยให

ชาวโรมาเขาถงบรการหรอเจาหนาท

รฐเพอแกไขปญหาความตองการของ

ตนเองได และยงชวยเรยกรองใหมการ

พฒนาการบรการในกรณทไมมการ

บรการ หรอมไมเพยงพอ หรอไมเปนท

ยอมรบ ในทายทสดแลว ฮอรอาทหวง

วาผแทนชนกลมนอยเหลานจะกลาย

เปนนกเคลอนไหวตวจรงในเครอขาย

ทก�าลงขยายตวเพอเรยกรองนโยบาย

ใหมๆ เพอขจดการเลอกปฏบตและ

ความยากจนส�าหรบชาวโรมาได

ทมา:

Tibbitts, 2005



บทท 3

การกอตงโครงการนกกฎหมายชมชน

สารบญบท3.1 ก�าหนดกรอบแนวคดโครงการนกกฎหมายชมชนของคณ3.2 ตงผน�าและผควบคมดแลภายใน3.3 สรางความสมพนธกบเจาหนาทและชมชนทองถน3.4 พฒนาความสมพนธกบผประกอบวชาชพทางกฎหมาย3.5 คดเลอกและจางนกกฎหมายชมชน3.6 พฒนาศนยเอกสาร3.7 ก�าหนดระเบยบวธปฏบตทางการบรหารงานจดการงาน3.8 ก�าหนดงบประมาณ3.9 หาทรพยากรทหมนเวยนกลบมาใชใหมได

หากการประเมนความตองการของคณบงชวา โครงการนกกฎหมายชมชนจะเปนประโยชนกบ

ชมชน ขนตอไปคณกจะตองเรมกอตงโครงการนกกฎหมายชมชนขนมา การประเมนความ

ตองการจะใหขอมลหลกๆ เกยวกบประชากรกลมเปาหมาย ความตองการของพวกเขา พนทท

จะตงโครงการของคณ และองคกรพนธมตรทคณจะสามารถท�างานรวมดวยได จากนนคณกจะ

ตองก�าหนดแผนการด�าเนนโครงการ หรอทเรยกกนวาแผนงาน

แผนงานของคณจะมรายละเอยดเกยวกบความตองการของชมชน และขอเสนอแนะ

ของคณในการท�างานตอบสนองความตองการเหลานน แผนงานจะตองระบผทอาจจะมาเปน


แหลงทนและผทจะใหการสนบสนนการรเรมโครงการของคณ แผนนควรจะเปนจดเรมตนของ

การปฏบตงานของฝายบรหารจดการโครงการของคณ และจะตองพฒนาโดยการมสวนรวมของ

ฝายบรหารจดการดวย

3.1 ก�าหนดกรอบแนวคดโครงการนกกฎหมายชมชนของคณ

3.1.1 หลกการและเหตผล (Statement of Purpose)

การประเมนความตองการ จะชวยใหแนวทางเกยวกบสมาชกของชมชนทคณตองการไปท�างาน

ดวย และเกยวกบความตองการของพวกเขาทโครงการของคณจะชวยเหลอได หลกการและ

เหตผลควรจะระบเปาหมายและวตถประสงคของโครงการ กลมผทจะไดรบผลประโยชนจาก

โครงการ และการบรการตางๆ ทคณจะจดขน หลกการและเหตผลของคณควรจะตรงไปตรง

มาและมรายละเอยดเปาหมายหลกของโครงการของคณ

โครงการนกกฎหมายชมชนทมงเปาเพอใหบรการดานความยตธรรมนน ถกออกแบบ

มาใหมความยดหยนในการจดการกบปญหาของชมชน นกกฎหมายชมชนมกจะท�างานใหค�า

ปรกษาและงานเรองการจดการความขดแยงแบบทางเลอก และรวมมอกบเจาหนาทในระบบ

ยตธรรมทงทเปนทางการและไมเปนทางการ นกกฎหมายชมชนยงใชเครองมอทางการศกษา

เพอเสรมอ�านาจสมาชกของชมชนใหสามารถผลกดนเพอสทธของตนเองได ดวยเปาหมายเชน

น การใหการศกษาแกชมชนจงไมควรท�าเพยงการเผยแพรขอมลขาวสารเทานน แตควรจะเสนอ

วาระทชดเจนเรองการปฏบตการทางสงคมดวย กจกรรมเหลานและเปาประสงคของกจกรรมจะ

ตองปรากฏอยในภารกจงานทก�าหนดไว

คณควรจะทบทวนปรบปรงหลกการและเหตผลโครงการในชวงปแรกๆ ของโครงการ

ใหม เนองจากประสบการณทไดรบและความตองการของชมชนทปรบเปลยนไปจะชวยเสรม

ความเขาใจในงานของคณมากยงขน

หลกการและเหตผล:

ศนยกฎหมายชมชนและ

การพฒนาชนบท แอฟรกาใต

บทน�า


ชนบทกอตงขนเมอ พ.ศ. 2532

เปนองคกรพฒนาเอกชนทเปน

อสระทสมพนธกบคณะนตศาสตร

มหาวทยาลยนาตาล-เดอรบน

ศนยฯ ใหบรการในภาคเคปตะวนออก

เปาหมายและวตถประสงค

เปาหมายของศนยฯ คอเพอชวยท�าให

เกดการพฒนาวฒนธรรมสทธมนษยชน

ทมชวตชวาและเพอใหมความยตธรรม

ส�าหรบทกคน; เพอใหรฐบาลมความรบ

ผดชอบและใหกฎหมายตอบสนองตอ

ชาวแอฟรกาใตในชนบทและสามารถ

บงคบใชกฎหมายเหลานนได; เพอสง

เสรมวฒนธรรมบนฐานสทธทเสรม

อ�านาจชาวแอฟรกาใตใหเปนนกการ

ศกษา ผสรางความเปลยนแปลง และ

ผบงคบใชนโยบายสาธารณะ ไดอยางม

ประสทธภาพ; และเพอเปนแนวหนาใน

การพงตนเองทางเศรษฐกจ กฎหมาย

และสงคมในชมชนชนบท


3.1.2 ขอบเขตพนทท�างาน

เมอคณตงโครงการนกกฎหมายชมชนขน คณจะตองตดสนใจเรองขอบเขตพนทท�างาน ไมม

โครงการใดทจะสามารถเรมตนโดยการพยายามท�างานใหครอบคลมทงประเทศได ในหลายๆ

กรณ โครงการจะเนนไปทพนททไมไดรบการดแลอยางรนแรง เชน ในชมชนชนบท คณจะ

ตองก�าหนดวาชมชนใดทคณตงใจจะท�างานดวย แลวจงวางแผนจางเจาหนาทหรอรบสมครอาสา

สมครตามนน หากคณจะท�างานผานองคกรพฒนาเอกชนทตงอยแลว องคกรเหลานนกมกจะ

มคนท�างานอยแลวในบางชมชน

โครงการทด จะจดใหมการฝกอบรมและการสนบสนนตามทเหมาะสมแกนกกฎหมาย

ชมชน การดแลใหมการฝกอบรมนเปนสงนาทาทายเปนพเศษในชวงทโครงการก�าลงเรมตนและ

เรมมการท�างาน ผอ�านวยการโครงการทมากประสบการณใหค�าแนะน�าวาโครงการใหมๆ ควร

จะเรมโดยมนกกฎหมายชมชนจ�านวนไมมากนกท�างานในพนททจ�ากด จากนนคอยขยายงาน

ไปเมอเจาหนาทโครงการมประสบการณมากขน

3.1.3 พนฐานเชงสถาบน

ในการตดสนใจเกยวกบองคกรทจะด�าเนนโครงการนกกฎหมายชมชนของคณ คณจะตองเลอก

วาโครงการจะท�างานผานสถาบนทตงอยแลวหรอจะตงองคกรขนใหมเลย

หากคณจะตงองคกรขนมาใหม คณจะตองพจารณาถงประเดนส�าคญๆ หลายประการ

เชน ประเภทขององคกรทสามารถจดตงไดตามกฎหมาย กฎหมายของประเทศในสวนทเกยวกบ

สถานะของทางกฎหมายองคกรพฒนาเอกชน และโครงสรางทเหมาะสมในการก�ากบดแลองคกร

กฎหมายจะบงคบใหคณตองก�าหนดภารกจและเปาประสงคขององคกร ชอตามกฎหมาย ผเปน

เจาของ ผมอ�านาจ โครงสราง และกฎระเบยบขององคกร

ประชากรกลมทคณตองการท�างานดวย จะตองสามารถเขาถงส�านกงานทคณจะตง

ได ไมวาจะดวยการเดนไปในระยะทางไมไกลนก หรอดวยการเดนทางโดยรถโดยสารสาธารณะ

ในแอฟรกาใต มโครงการหนงตงส�านกงานกฎหมายชมชนไวใกลกบศาลตลาการของชนเผา

ในเซยรราลโอน มกลมทใชหนวยนกกฎหมายเคลอนทเขาไปท�างานในพนทหางไกล

กลมเปาหมาย

• เจาหนาทรฐ

• เจาหนาทของเผา

• ชมชนชนบท

• นกกฎหมายชมชน

กจกรรม

การวจย

ศนยฯ ท�างานวจยทเกยวของกบประเดน

สทธมนษยชนและประชาธปไตยทงหมด

โดยเฉพาะเรองความตองการของชมชน

ชนบท การพฒนา และความออนไหว

ทางเพศสภาพ

การจดการศกษาและการฝกอบรม

ดวยคณะกรรมการเรองการพฒนา

ศกยภาพ การอบรม และการสนบสนน

โครงการ ศนยฯ มงหวงทจะชวยให

ชมชนชนบทจดการส�านกงานนก

กฎหมายชมชนและโครงการเขาหา

ชมชน (outreach) ของตนเองได และ

สามารถประเมนโครงการนโยบายและ

กระบวนการของรฐบาลได ชมชนชนบท

มทรพยากรทจดการโดยชมชนอยาง

ยงยนเพอแกไขปญหาการละเมดสทธ

มนษยชนและการละเมดกฎหมาย และ

มคณะผแทนทมทกษะคอยใหความเหน

ตอกระบวนการออกนโยบาย ยนยน

เรองความตองการการพฒนาของตน

และตดตามการใหบรการของรฐและ

หนวยงานอนๆ การอบรมเกดขนในรป


3.2 การตงผน�าและผก�ากบดแลภายใน

3.2.1 คณะผบรหารจดการ

คนกลมเลกๆ ทคณตงขนมาเพอเรมโครงการนกกฎหมายชมชนอาจถอไดวาเปน “ผขบเคลอน

โครงการ” คนเหลานเปนผทไดรเรมและพฒนาโครงการขนมา และไดท�าการประเมนสถานการณ

เมอโครงการของคณพฒนาขนเรอยๆ กลมคนทขบเคลอนการสรางโครงการจะตอง

พฒนาไปเปนคณะผบรหารจดการทคอยดแลความรบผดชอบและประสทธภาพของกจกรรม

ตางๆ ขององคกร ในหลายกรณ คณะผบรหารจดการนอาจจะมเพยงผอ�านวยการโครงการคน

เดยวกได อยางนอยกในชวงเรมแรกของโครงการ

ผอ�านวยการโครงการมหนาทดงตอไปน

h ก�าหนดวตถประสงคของโครงการ

h ตงโครงการภายในกรอบองคกรทมอยแลวหรอตงองคกรขนมาใหม

h เปนตวแทนของโครงการในการตดตอกบคนอนๆ รวมทงแหลงทนและองคกรทอาจ

จะใหทนในอนาคต

h ก�าหนดความตองการทางการเงนของโครงการและบรหารจดการงบประมาณ

h หาและเลอกผเขารบการอบรม

h ก�ากบดแลการฝกอบรมนกกฎหมายชมชน

h ตดตามงานของนกกฎหมายชมชนเพอดแลใหงานมประสทธภาพ ประสทธผล และ

เปนธรรม

h รกษาความสมพนธกบองคกรพนธมตรและสมาชกคนอนๆ ของชมชน

h เขาใจและตอบสนองความตองการของชมชนทเกดขน

h ประเมนผลโครงการโดยรวม

แบบของการอบรมเชงปฏบตการ

ศนยฯ ด�าเนนโครงการสรางความ

ตระหนกดานสทธมนษยชนในชมชน

อยางรอบดาน โดยมงไปทการตอบ

สนองความตองการของชมชนชนบท

ทตองการขอมลและการฝกอบรมเรอง

รฐธรรมนญและกฎหมายสทธของ

แอฟรกาใต ศนยฯ ใหการอบรมและ

สงพมพแกผฝกอบรมทมาจากชมชน

ซงจะชวยใหพวกเขาจดการอบรมเชง

ปฏบตการในระดบชมชนและเผยแพร

เอกสารตอไปได

การผลกดนนโยบายและขอมล

ศนยฯ เตรยมคมอการอบรมไวส�าหรบ

ผอบรม และใหค�าแนะน�าทางกฎหมาย

และการสนบสนนแกชมชน และเผย

แพรสงตพมพเกยวกบสทธมนษยชน

และประชาธปไตย

ทมา:


ชนบท เวปไซท: http://www.nadcao.

org. za/index.php?option=com_cont

ent&task=view&id=6&Itemid=39


3.2.2 คณะกรรมการทปรกษา

การเรมตนโครงการจะตองใชเวลาและพลงงานอยางมาก ผขบเคลอนโครงการตงแตแรกเรมบาง

คนอาจจะไดรบการจงใจใหรเรมโครงการและไดรบการจางเขาท�างานดวย สวนบางคนทอาจจะ

ตองการถอยออกหางและคอยใหค�าปรกษากระบวนการท�างาน กควรจะไดรบการพจารณาคด

เลอกใหเปนคณะกรรมการทปรกษาของโครงการ

คณะกรรมการทปรกษาใหความชวยเหลอทางเทคนคทส�าคญ และคอยดแลการ

ท�างานของโครงการนกกฎหมายชมชน คณอาจจะมคณะกรรมการทปรกษาเพยงคณะเดยว

ส�าหรบทงโครงการกได หรออาจจะตงคณะกรรมการขนมาหลายชดส�าหรบแตละส�านกงาน

หรอแตละกลมส�านกงาน ไมวาคณจะเลอกจดการแบบใด สมาชกคณะกรรมการทปรกษาของ

คณกควรจะมาจากกลมคนทหลากหลายทสามารถชวยเหลอคณในการท�าภารกจตางๆ ได ใน

เซยรราลโอน โครงการนกกฎหมายชมชนไดพยายามทจะใหผน�าตามประเพณดงเดมและผแทน

จากกลมทมอทธพลทางการเมองนอยกวา ทงผหญง ผสงวย และเยาวชน ไดเขามามสวนรวม

การก�ากบดแลภาพรวมเปนหนาทหลกของคณะกรรมการทปรกษา คณะกรรมการฯ

จะชวยดแลใหนกกฎหมายชมชนท�างานอยางถกตองเหมาะสม และมประสทธภาพในการตอบ

สนองความตองการของประชากรทองถน ผอ�านวยการโครงการอาจจะสงเสรมภาพลกษณทด

ของโครงการโดยการใชคณะกรรมการทปรกษา เพอแสดงใหเหนวาโครงการไดรบการก�ากบ

ดแลโดยบคคลทเปนอสระจากรฐบาล และเปนผทบงคบใชระเบยบปฏบตทท�าใหโครงการม

ประสทธภาพ โครงการนกกฎหมายชมชนของคณควรจะตงกลไกในการสงค�ารองเรยนและ

ความคดเหนของชมชนตองานของคณไปใหคณะกรรมการทปรกษา และในการใหคณะกรรม

การฯ พจารณาขอรองเรยนและความเหนเหลานน

การตงคณะกรรมการทปรกษาทมประสทธภาพและนาเชอถอนนมความส�าคญอยาง

มาก โดยเฉพาะหากโครงการนกกฎหมายชมชนของคณไดรบการสนบสนนจากรฐบาลในทาง

ใดทางหนง ส�าหรบโครงการนกกฎหมายชมชนทบรหารจดการโดยเจาหนาทของรฐ ดงเชนใน

กรณประเทศมองโกเลย คณะกรรมการทปรกษาจากชมชนจะมความส�าคญอยางมากในการ

ท�าใหประชาชนสามารถควบคมดแลการบรการของนกกฎหมายชมชน คณะกรรมการเชนวา

จะชวยท�าใหโครงการของคณท�างานอยางเปนอสระ และไมมการโอนเอยงเขาขางลกความคนใด


บทบาททส�าคญอกประการหนงของคณะกรรมการทปรกษากคอ การเสรมสราง

ความนาเชอถอของโครงการของคณ โดยการแสดงการยอมรบรบรองโครงการและการใหการ

สนบสนนทางเทคนคและทางการเมอง การเลอกคณะกรรมการทปรกษาอยางรอบคอบจะท�าให

โครงการของคณมผเชยวชาญและบคคลทมความสมพนธเชอมโยงกบฝายตางๆ ทจะสามารถ

ชวยพจารณาเอกสารและตดตอกบองคกรตางๆ ในกลมองคกรพฒนาเอกชน กลมนกกฎหมาย

และภาครฐบาล ทอาจจะมาเปนพนธมตรกบคณได

โครงการนกกฎหมายชมชนของฮงการทมหาวทยาลย Eötvös Loránd ตงคณะ

กรรมการทปรกษาทเปนผทไดรบความเคารพในชมชนชาวโรมาในฮงการ รวมถงอาจารยและ

นกศกษาจาก Romaveritas (มหาวทยาลยเปดส�าหรบนกศกษาชาวโรมา) สมาชกสภาผแทน

ราษฎรทเปนชาวโรมา นกเคลอนไหวดานสทธมนษยชน ผแทนจากโครงการกฎหมายขางถนน

ของมหาวทยาลย Eötvös Loránd โครงการ Open Society Justice Initiative โครงการการม

สวนรวมของชาวโรมาของ Open Society Institute และศนยสทธชาวโรมาแหงยโรป (European

Roma Rights Center) หนาทหลกของคณะกรรมการทปรกษาคอ:

h ก�าหนดรายละเอยดเกณฑทใชในการคดเลอกชาวโรมาทเปนทเคารพนบถอเพอมารบ

การฝกอบรมนกกฎหมายชมชน

h คดเลอกผเขารบการอบรมนกกฎหมายชมชน (รวมทงหมด 30 คน)

h รวมในการพฒนาเอกสารขอมลพนฐานทางกฎหมายส�าหรบนกกฎหมายชมชน ไวใช

เปนขอมลในการชวยเหลอประชาชน

h ชวยในการพฒนาเอกสารเพอใหความรดานกฎหมายทสามารถใหประชาชนน�าไป

ใชไดเองโดยตรง

ควรจะมการแตงตงผ ประสานงานของคณะกรรมการแตละชดขนมา และคณะ

กรรมการควรจะมการประชมเปนประจ�าโดยมวาระการประชมทชดเจน การทกรรมการเปน

สมาชกอยางตอเนองท�าใหกรรมการมความคนเคยกบงานของโครงการ แตในขณะเดยวกนการ

ทมการเปลยนคนเขาออกภายในคณะกรรมการทปรกษากอาจจะเปนผลดตอโครงการดวย เมอ

จ�านวนคนทเปนผน�าโครงการเพมมากขนเรอยๆ คณกอาจจะตองก�าหนดใหชดเจนวาองคกรจะ

ท�าการตดสนใจเรองตางๆ อยางไร การท�างานในชวงระยะเรมแรกของโครงการอาจจะท�าแบบ


ไมเปนทางการนกกได แตเมอโครงการพฒนาขนเรอยๆ คณกอาจจะตองการท�าใหเจาหนาท

โครงการและคณะกรรมการทปรกษาทราบถงกระบวนการตดสนใจของโครงการอยางชดเจน

3.3 สรางความสมพนธกบเจาหนาทและชมชนทองถน

3.3.1 หนวยงานของรฐบาลและหนวยงานรฐในทองถน

ภายในระบบกฎหมาย นกกฎหมายชมชนจะตองท�างานกบพนกงานปกครอง ศาล และต�ารวจ

เจาหนาทรฐเหลานมหนาทดแลความปลอดภย ความมนคง การควบคมระเบยบวนย และการ

บรการอนๆ ของรฐบาล นกกฎหมายชมชนประสบกบปญหามากมายในอดตเพราะคนอยาง

ทนายความและเจาหนาทรฐไมเขาใจวา นกกฎหมายชมชนคออะไรหรอนกกฎหมายชมชน

ท�างานอะไร ตวอยางเชน บางครงเจาหนาพนกงานทดแลเรองบ�านาญหรอต�ารวจกมองนก

กฎหมายชมชนในแงลบอยางมาก เพราะพวกเขาไมคดวานกกฎหมายชมชนทสทธทจะถาม

ค�าถามได อาจจะตองใชเวลากวานกกฎหมายชมชนจะไดรบการยอมรบในระบบกฎหมาย

ในขณะทแรงตานเชนนกอาจท�าใหงานของพวกเขายากยงขน

คณอาจจะตองสรางความสมพนธกบรฐบาลและเจาหนาทรฐในทองถนในชวงการ

พฒนาโครงการนกกฎหมายชมชนของคณ เพอลดแรงเสยดทานและความเขาใจผดตางๆ อยาง

นอยทสด นกกฎหมายชมชนจะตองคนเคยกบเครอขายการบรการตางๆ ของรฐบาลทลกความ

ของตนมสทธไดรบ และบคคลตางๆ ทตองตดตอดวยในส�านกงานเหลาน ในบางกรณ หนวย

งานเหลานอาจจะรบรองสถานะของโครงการนกกฎหมายชมชนของคณผานทางการสรางความ

สมพนธอยางเปนทางการหรอการมขอตกลงรวมกนกได

ในมาลาว องคกรบรการใหค�าแนะน�ากฎหมายชมชน (Paralegal Advisory Service)

โดยไดรบการสนบสนนจากแหลงทนภายนอก และไดรบการอนญาตจากทางรฐบาลใหท�างาน

ภายในเรอนจ�าได องคกรฯ ท�างานเกยวกบการยนขอประกนตวและการขอลดหยอนโทษ และ

ไปพบกบอยการเพอขอตอรองคด อกทงยงท�างานรวมกบศาลและอยการ และจดการประชม

“ผใชศาล” เปนรายเดอนเพอใหการท�างานตงแตเรอนจ�า ต�ารวจ ไปจนถงศาลและระบบยตธรรม


อาญา ราบรนตลอดกระบวนการ การตดสนใจของคณเรองการจะลองสรางความสมพนธกบ

รฐบาลหรอไมนนขนอยกบบรบทในประเทศของคณ การประเมนผลประโยชนทคาดวาจะไดรบ

และความเปนไปไดทคณจะสามารถท�างานโดยไมถกแทรกแซง

ในหลายท นกกฎหมายชมชนเรมท�างานโดยไมไดรบการยอมรบรบรองจากรฐ แตก

อาจจะเปลยนไปไดหลงจากทโครงการประสบความเสรจ ขบวนการเคลอนไหวเรองนกกฎหมาย

ชมชนของแอฟรกาใตมประวตศาสตรอนยาวนาน นกกฎหมายชมชนไดเปนสวนหนงของการ

ปฏบตงานของคณะกรรมการใหความชวยเหลอทางกฎหมายของประเทศ และไดมการเสนอ

กฎหมายทจะรบรองนกกฎหมายชมชนวาเปนผใหบรการทางกฎหมายทชอบดวยกฎหมาย ใน

ไนจเรยและมองโกเลย การผลกดนของ Open Society Justice Initiative ไดสนบสนนความ

พยายามทจะใหมการออกกฎหมายรบรองนกกฎหมายชมชน

การจะท�าใหไดรบการสนบสนนจากเจาหนาทรฐในทองถนโดยเฉพาะในพนทชนบท

จะตองใชความพยายามแบบรอบดาน นกกฎหมายชมชนจ�าตองไดรบการยอมรบจากเจาหนาท

รฐในทองถนทมสถานะอยในชมชน เชน ผใหญบาน ในแอฟรกาใต ศนยกฎหมายชมชนและการ

พฒนาชนบท (Community Law and Rural Development Centre) ใชหลายยทธศาสตรใน

การสรางความสมพนธในการท�างานกบเจาหนาทรฐในทองถน ศนยฯ จดการประชมเชงปฏบต

การทใหการศกษาผน�าชนเผา เกยวกบการพฒนาทางรฐธรรมนญทเกยวของกบกฎหมายจารต

ประเพณ นอกจากนศนยฯ ยงตงคณะกรรมการทปรกษาประกอบดวยผแทนจากสภาผน�าชนเผา

ทไดรบการเลอกตงโดยชมชน ความสมพนธเชนนชวยใหโครงการนกกฎหมายชมชนไดรบการ

อนญาตจากผมอ�านาจในเผาใหตงส�านกงานและท�างานได

เพอทจะท�างานใหมประสทธภาพและใหเจาหนาทรฐในทองถนรสกวาตนถกคกคาม

นอยลง นกกฎหมายชมชนควรจะพยายามท�างานภายในกรอบโครงสรางชมชนทมอยแลว โดย

ควรจะท�าความคนเคยกบโครงสรางเหลาน และเตรยมพรอมทจะใชโครงสรางเหลานเมอเหมาะ

สม แมกระนนการใหบรการกฎหมายชมชนยงควรจะใหทางเลอกอนๆ แกชมชนเพอทชมชนไม

ตองไปหาผใหญบานหรอใชกลไลระบบยตธรรมทเปนทางการเทานน บทท 7 จะเสนอในราย

ละเอยดเกยวกบวธการท�างานของนกกฎหมายชมชนกบเจาหนาทรฐในทองถน


3.3.2 องคกรพฒนาชมชนกบสมาชกของชมชน

เมอคณตดสนใจทจะเรมท�างานในชมชนหนงๆ คณอาจจะเรมสรางความสมพนธกบองคกร

พฒนาเอกชนและกลมตางๆ ในชมชนทใหบรการตางๆ ทคณสามารถสงตอลกความไปได

ในการสรางความชอบธรรมและความเชอใจในชมชน ในขณะทคณก�าลงพฒนา

โครงการนกกฎหมายชมชนของคณนน คณจะตองแจงบคคลทคอนขางมอทธพลในชมชนให

ทราบเกยวกบโครงการของคณ และขอใหพวกเขาชวยเผยแพรขอมลเกยวกบบรการตางๆ ท

ส�านกงานคณจะท�า คณอาจจะเนนวาวธการของคณคอจะท�างานแกไขปญหา โดยมนกกฎหมาย

ชมชนชวยในการเสรมสรางอ�านาจของประชาชน ใหสามารถพงพาตนเองไดและกาวขามปญหา

ของตนเองไปได เมอคณมเจาหนาทในทองถนหรออาสาสมคร คณกอาจจะแนะน�าพวกเขาให

ชมชนรจกโดยการจดประชมแจงขอมลแกสาธารณะ เมอคณเรมใหบรการ ขาวคราวเกยวกบ

การท�างานของโครงการของคณกนาจะไดรบการเผยแพรไปแบบปากตอปาก

3.4 การพฒนาความสมพนธกบผประกอบวชาชพทางกฎหมาย

เปนสงส�าคญทคณจะตองสรางความสมพนธกบทนายความทสามารถวาความได ทนายเหลา

นอาจจะท�างานอยกบองคกรพฒนาเอกชนทใหเงนสนบสนน องคกรพฒนาเอกชนทโครงการ

ของคณสงกดอย คณะนตศาสตร หรอเครอขายใหบรการสาธารณะกได การสามารถเขาถง

ทนายความและการฟองรองด�าเนนคดเปนเรองส�าคญส�าหรบนกกฎหมายชมชน เพราะจะ

ท�าใหพวกเขาสามารถด�าเนนการทางกฎหมายอยางนาเชอถอได ตวอยางเชน ในแอฟรกาใต

ศนยความยตธรรมและคลนกกฎหมายของคณะกรรมการ ใหความชวยเหลอทางกฎหมายไดให

บรการทางกฎหมายเปนการหนนเสรมส�านกงานของนกกฎหมายชมชนในพนทของตน

โครงการของคณควรจะผกสมพนธกบทนายความ ทมประสบการณและมความร

เชงเนอหาและระเบยบวธปฏบตเกยวกบกฎหมายอยางเพยงพอ อาจจะเปนอดตผพพากษา

อยการ หรอทนายความเอกชนทมประสบการณการท�างานกได ทนายความทมงมนจะใชทกษะ

ของตนเพอสรางการเปลยนแปลงในสงคมจะสนใจทจะท�างานในองคกร และโครงการทท�าเพอ

ประโยชนสาธารณะ


คณจะตองประมาณการณวา โครงการของคณจะท�าการฟองรองคดเปนจ�านวนเทาใด

เพอทจะไดตดสนใจไดวาจะตองหาทนายความกคน ในทางกลบกน จ�านวนทนายความทคณรบ

มาและเวลาทพวกเขามใหไดในการท�างานกบคด จะสงผลตอปรมาณงานทโครงการนกกฎหมาย

ชมชนของคณสามารถจดการได หากคณสามารถหาทนายความไดเพยงไมกคน คณกจะตอง

ตดสนใจอยางรอบคอบเกยวกบคดทคณจะรบมาท�างาน

ทนายความจะด�าเนนการฟองรองคดหรอผลกดนคดระดบสงในกรณอยางเชน เมอนก

กฎหมายชมชนไมสามารถแกไขปญหาคดดวยตนเองได เมอมความเสยหายหรอความอยตธรรม

รนแรง หรอเมอมความเปนไปไดทจะมผลกระทบทางกฎหมายอยางกวางขวาง มรายละเอยด

ของหวขอของการฟองรองเชงยทธศาสตรในบทท 7

หากไมไดรบการฝกอบรมทเหมาะสม นกกฎหมายชมชนกอาจสรางความเสยหายขน

ได เปนเรองจ�าเปนทนกกฎหมายชมชนของโครงการของคณ จะตองไดรบการฝกอบรมทเหมาะ

สมเกยวกบระเบยบวธปฏบตทางกฎหมาย นกกฎหมายชมชนตองไดรบการสนบสนนและการ

ควบคมดแลอยางตอเนอง อนเปนสงททนายความทไดรบการฝกฝนมาสามารถใหการสนบสนน

แกโครงการของคณได คณจะตองหาทนายความทเปนราวกบนกกฎหมายชมชนทคณจาง พวก

เขาควรจะมความมงมนผกพนกบเปาหมายของโครงการของคณ และยนดทจะตองลงแรงเปน

พเศษในบางครงเพอใหบรการในชนบท วเวก มาร ผกอตงโครงการ Timap เพอความยตธรรม

(Timap for Justice) ซงเปนโครงการนกกฎหมายชมชนในเซยรราลโอนชวา ทนายความควร

จะเปนคนท “ออนนอมและเตมใจทจะไปพบกบชาวบานในททชาวบานอย ทนายความควรจะ

เปนคนประเภททไมรงเกยจการเดนผานปาเพอเขาไปถงบานของลกความ”

สภาทนายความกเปนแหลงทใหการสนบสนนไดอกแหลง แตกอาจจะเปนอปสรรค

ตอการสรางโครงการไดเชนเดยวกน (บางสภาทนายความตอตานโครงการนกกฎหมายชมชน

เพราะกลววาจะเสยลกความไป และกงวลวานกกฎหมายชมชนอาจจะใหบรการทางกฎหมาย

ทดอยมาตรฐาน)

คณจะตองใชเวลาไปพบกบผแทนหลกๆ ขององคกรเหลาน เพออธบายถงโครงการนก

กฎหมายชมชนและขอรบก�าลงใจหรอการสนบสนนทางวชาชพ คณจะตองอธบายใหชดเจนวานก

กฎหมายชมชนจะไมเปนตวแทนของลกความในศาลหรอเปนทปรกษาทางกฎหมาย แตจะท�างาน

เปน “เจาหนาทขอมล” ทใหขอมลเกยวกบกฎหมายแกลกความมากกวา หากคณไมสามารถได


รบการสนบสนนโดยตรงจากสภาทนายความ อยางนอยคณกตองพยายามใหโครงการของคณ

ไมถกขดขวาง เปนเรองส�าคญทจะตองท�าใหสมาคมเชนนนเหนวานกกฎหมายชมชนเปนภาคท

ชวยหนนเสรมงาน ไมใชเปนคแขง เปนเรองส�าคญทจะตองเนนย�าวานกกฎหมายชมชนเปนตว

เชอมทส�าคญระหวางชมชนกบผประกอบวชาชพทางกฎหมาย

นอกจากการออกเกณฑทใชในการเลอกคดแลว คณยงจะตองออกระบบการสอสาร

ระหวางนกกฎหมายชมชนกบทนายความ ระบบการจดการแฟมคด และระบบการจายเงนแก

ทนายความทไมไดถกจางงานเตมเวลาในองคกรของคณ เมอโครงการของคณมการสงตอคด

ตองมการจดการใหนกกฎหมายชมชนตดตามคดเหลานนตอจรงๆ ระบบการจดการคดจะกลาว

โดยละเอยดใน 3.7.1 ของบทน

3.5 การรบสมครและการจางนกกฎหมายชมชน

3.5.1 คณสมบตของนกกฎหมายชมชนทด

คณสมบตของนกกฎหมายชมชนทด อาจแบงออกเปนคณสมบตทผจะเปนนกกฎหมายชมชน

ควรมมากอนทจะไดรบเขาท�างาน กบคณสมบตทสามารถพฒนาขนไดจากการฝกอบรมและ

ประสบการณท�างาน นกกฎหมายชมชนควรจะมคณสมบตในขนพนฐานดงตอไปน:

h มแรงจงใจทจะรบใชชมชนของตนเอง (เงนไมควรจะเปนแรงจงใจหลก) และไดรบ

ความเคารพภายในชมชน

h เตมใจทจะรบใชประชาชนไมวาจะมสงกดทางการเมองฝายใด

h รหนงสอ (จบการศกษาระดบมธยมหรอสงกวานน ยนยนดวยการทดสอบการอาน

และเขยน)

h มความสบายใจและมทกษะในการปฏสมพนธกบสมาชกของชมชน รวมถงผานทาง

กจกรรมการศกษาและการจดตงรวมตว

h มไหวพรบปฏภาณทดในการแกไขปญหา

h ยนดทจะเรยนร

h มความสามารถทจะเดนทางไปยงพนทหางไกล


โครงการของคณควรจะใหการอบรมเพอมอบความร และทกษะเพมเตมแกนก

กฎหมายชมชน คณะผบรหารมหนาทรบผดชอบในการสนบสนนใหนกกฎหมายชมชนมทกษะ

และความรทจ�าเปนหลงจากทไดรบการจางใหเขาท�างานแลว (ดบทท 5 “การฝกอบรมนก

กฎหมายชมชน” ทกษะทสามารถพฒนาขนไดจากการฝกอบรมและประสบการณการท�างาน

ในพนทมดงตอไปน:

h ความรเกยวกบกฎหมายและการท�างานของรฐบาล

h ความเขาใจเกยวกบการน�ากฎหมายไปใช โดยเฉพาะในภาคสวนทไมไดเปนทางการ

h ความรลกซงเกยวกบประเดนกฎหมายเฉพาะ

h ความรเกยวกบชมชนทตนท�างานดวย

h ความรเกยวกบยทธศาสตรการผลกดนนโยบาย

3.5.2 การรบสมคร

การเปดรบสมครและการบอกกนปากตอปาก เปนวธการทวไปในการโฆษณาถงต�าแหนงงานนก

กฎหมายชมชน คณะกรรมการทปรกษาของคณหรอสมาชกของชมชนอาจจะเสนอแนะตวบคคล

กได แตการเปดรบสมครจะชวยใหหลกเลยงขอครหาเกยวกบอคตทางการเมองได

ในเซยรราลโอน วเวก มาร ไปพบกบหวหนาชนเผาในชวงการประเมนความตองการ

เพอไปขอการสนบสนนจากพวกเขา เมอถงเวลาทจะตองสรรหานกกฎหมายชมชนจากภายใน

ชมชน หวหนาเผาและองคกรพฒนาเอกชนในพนทกชวยเผยแพรขอมลการรบสมคร พวกเขา

ก�าหนดวาผสมครจะตองจบการศกษาระดบมธยม (ผานเกรด 5) มประสบการณการท�างาน

ชมชน และเปนผทไดรบความเคารพจากชมชน กระบวนการรบสมครมการสอบขอเขยนเพอ

ใหแนใจวาผสมครสามารถเขยนไดดและสามารถคดวเคราะหได ปญหาหนงทประสบในเซยร

ราลโอนกคอการรบสมครผหญงทมคณสมบตครบ ในจ�านวนนกกฎหมายชมชน 13 คนท

คดเลอกมาได มผหญงเพยง 4 คนเทานน มารชวาทเปนเชนนสวนหนงเปนเพราะการรบสมคร

ผานทางโครงสรางของชมชน

การเลอกนกกฎหมายชมชนแบบ

ไมมการกดกน: กรณ ELTE ฮงการ

โครงการฝกอบรมนกกฎหมายชมชน

ในชวงน�ารองเรมตนขนในฤดใบไมผล

พ.ศ. 2547 โครงการมผเขารวม

30 คน จากสองเทศมณฑล คอ

เปส ซงรวมถงบดาเปส อนเปนพนท

ทมความเปนเมองอยางมาก และบอร

สด-อบจ-เซมเปน (Borsod-Abaúj-

Zemplén) ซงเปนหนงในเทศมณฑล

ทยากจนทสดในประเทศ เปนพนททม

อตราการวางงาน ความยากจน และ

ประชากรชาวโรมา สงสดในฮงการ

ผเขารวมโครงการฝกอบรมมผหญง

และผชายจ�านวนเทาๆ กน และไดรบ

เลอกโดยคณะท�างาน รวมถงผแทนจาก

มลนธ Romaversitas สมาชกสภาผ

แทนชาวโรมา องคกรพฒนาเอกชนดาน

สทธมนษยชน เชน ศนยสทธชาวโรมา

แหงยโรป (European Roma Rights

Centre) Open Society Justice

Initiative และโครงการโรมาของ

Open Society Institute (Open

Society Institute Roma Initiatives)

คณะท�างานยอยมหนาทก�าหนดราย

ละเอยดของเกณฑการเลอกผเขารวม

ชาวโรมา เกณฑเหลานมตวอยางเชน

ตองอาศยอยและท�างานในชมชนชาว

โรมาในทองถน ตองจบการศกษาขน


3.5.3 การคดเลอกเจาหนาท

การจางเจาหนาททมความสามารถ ความซอตรง และความเปนมออาชพ เปนหนงในสงส�าคญ

ทสดทผอ�านวยการหรอคณะผบรหารจะท�าได เพอชวยใหโครงการนกกฎหมายชมชนบรรลเปา

หมาย คณจะตองจดใหมกระบวนการคดเลอกและจางเจาหนาททเปนธรรมและมประสทธภาพ

หรอในกรณทเจาหนาททมอยแลวในองคกรพรอมจะท�างานเปนนกกฎหมายชมชนดวย คณกควร

จะก�าหนดแนวทางปฏบตเรองการคดเลอกและการฝกอบรมเจาหนาทไวใหชดเจน ตวอยางเชน

โครงการของคณอาจก�าหนดใหนกเคลอนไหวของชมชนทมการศกษา หรอทมาจากบางภาคของ

ประเทศไดเขามามสวนรวมกบโครงการดวย ไมวาคณจะใชเกณฑอยางไร กควรจะท�าใหเปนท

รบรชดเจนและโปรงใส และใชเกณฑเหลานนอยางเสมอหนา อาจจะใชเกณฑแบบเดยวกนน

กบเจาหนาทท�างานพารทไทมหรออาสาสมครไดดวย

การเลอกนกกฎหมายชมชนทเหมาะสม เปนสงส�าคญส�าหรบการประสบความเสรจ

ในชมชนของโครงการของคณ นกกฎหมายชมชนทไดรบเลอกจะตองเปนทยอมรบภายในชมชน

และไมถกมองวาท�างานรบใชคนทอยในอ�านาจ มเชนนนแลว ในบางสถานการณนกกฎหมาย

ชมชนอาจจะถกมองวาเปน “พวกเดยวกบผกดข” กได ในกมพชา มการตงคณะนกกฎหมาย

ชมชนขนมาในแตละชมชน โดยจดใหมนกกฎหมายชมชนคนหนงท�างานอยางใกลชดกบเจา

หนาทรฐ (แมวาจะเปนเพยงในนามกตาม) สวนคนอนท�างานระดบรากหญากบสมาชกในชมชน

ในเซยรราลโอน บางครงคณะนกกฎหมายชมชนกมคนทเตบโตขนมาจากในชมชนและมความ

คนเคยกบสภาพแวดลอมในพนทเปนอยางด บางกรณนกกฎหมายชมชนทมาจากนอกชมชนก

ถกมองวาจะมมมมองทเปนกลางตอปญหาในพนทได ในแอฟรกาใต ศนยกฎหมายชมชนและ

การพฒนาชนบทไดรบเลอกโดยคณะกรรมการทปรกษาของชาวบานในทองถน และตองมความ

รบผดชอบขนตอชมชน

บางครง เจาหนาทองคกรพฒนาเอกชนหรอคนท�างานภาคสนามกอาจจะเปนนก

กฎหมายชมชนทเยยมยอดได โดยเฉพาะคนทมงานเนนไปทโครงการทไมเกยวของกบกฎหมาย

เชน การจดตงชมชน งานสาธารณสข การวางแผนครอบครว สถาบนการเงนชมชน และการ

ผลตทางการเกษตร

คนเปลานมกจะมลกษณะทอาจจะเปนประโยชนไดมาก เชน

ต�าเกรด 8 และมสวนรวมในกจกรรม

เคลอนไหวในระดบชมชน

คณะท�างานเปนตวอยางหนงของ

กระบวนการตดสนใจแบบไมกดกนแบง

แยกทโครงการนใช ท�าใหมการมสวน

รวมอยางตอเนองและมความรสกเปน

เจาของในกลมชาวโรมาทมสวนไดสวน

เสยกบโครงการ

ทมา:

Tibbitts (2005a)


h คนท�างานภาคสนามจะเปนทรจกและเปนทเชอถอโดยผน�าและชมชนทตนอาจจะไป

ท�างานเปนนกกฎหมายชมชนอยแลว

h งานปจจบนของพวกเขา อาจจะท�าใหพวกเขาคนเคยกบการสอนชาวบานเกยว

กบประเดนทซบซอนในแบบทสามารถเขาใจไดงาย และสาารถสอสารไดอยางม

ประสทธภาพ

h หากงานของนกกฎหมายชมชนด�าเนนการโดยองคกรเดยวกบทใหบรการชมชนดาน

อนๆ ดวย งานดานการกฎหมายชมชนของคนท�างานภาคสนามกอาจจะไปตอยอด

จากงานดานอนๆ ขององคกรกได

อยางไรกตาม อาจจะมกรณทการรวมเอาภาระงานปกตของคนท�างานภาคสนามเขา

กบงานกฎหมายชมชนจะท�าใหเรองยงยากขนกได ตวอยางเชน ผน�าชมชนอาจจะยนดใหเจา

หนาทภาคสนามใหความชวยเหลอเรองสถาบนการเงนชมชน แตไมยอมรบนกกฎหมายชมชน

ทท�างานเกยวกบประเดนทออนไหวอนๆ เชน เรองความสมพนธภายในครอบครว คณยงจะ

ตองระวงเรองการทเจาหนาทภาคสนามอาจผนความสนใจไปจากงานบรการทมคณคาอนๆ ท

เขาท�าอย สงทตองเนนกคอการตอยอดจากงานบรการเหลาน ไมใชการไปท�าใหงานบรการอนๆ

ดอยคณภาพลง

3.5.4 ความเปนกลางของนกกฎหมายชมชน

ในบางประเทศ สถานการณท�าใหนกกฎหมายชมชนเปนอสระหรอเปนกลางทางการเมองไดยาก

อยางไรกตาม นกกฎหมายชมชนไมควรจะถกมองวาท�างานรบใชอ�านาจทางการเมองหรอกลม

ทองถนใด การมสงกดเชนนนแมจะโดยเพยงในความเขาใจของคนทวไป กเปนการบอนเซาะ

ความนาเชอถอและความเปนกลางของการท�างานของคณ

ในแอฟรกาใตชวงยคการแบงสผว ผมอ�านาจในชนเผาดงเดมรวมมอบางอยางกบ

รฐบาลเหยยดผว เมอขบวนการนกกฎหมายชมชนเรมขน กไปผกสมพนธกบพรรคสมชชาแหง

ชาตแอฟรกา (African National Congress) ซงเปนพรรคปฏวตใหม ความสมพนธทางการเมอง

ครงนไมไดสมบรณแบบ และน�าไปสการคกคามและบางกรณกเกดการท�ารายนกกฎหมายชมชน


ในชวงระหวางกอนการเลอกตงทเปนประชาธปไตยครงแรกของประเทศ ในฮงการ มสงทาทาย

อยางอนเกดขนในชวงการเตรยมตวนกกฎหมายชมชนชาวโรมา เนองจากพวกเขาถกเลอกปฏบต

มานานหลายปโดยคนทไมใชคนโรมา ในชวงเรมตนนกกฎหมายชมชนพบวาเปนการยากทจะ

เปนกลางในการท�างานกบปญหาของชาวโรมา และไมยอมใหบรการแกลกความทไมใชคนโรมา

ความเปนกลางและความเปนธรรมทางการเมองของนกกฎหมายชมชนสามารถได

รบการเสรมจากการออกหลกจรรยาบรรณของนกกฎหมายชมชน หลกจรรยาบรรณนเปนหลก

ปฏบตเกยวกบการใหบรการ การรบของก�านล และปญหาจรยธรรมอนๆ ทนกกฎหมายชมชน

อาจจะประสบ

ในเซยรราลโอน นกกฎหมายชมชนมแนวค�าชแนะอยางละเอยดทบอกวธในการน�า

เสนอตวเองของนกกฎหมายชมชนและวธการจดการกบของก�านลจากลกความ การจายเงน

ของลกความ และการรกษาความลบ ขอความบางตอนของบนทกแนวการปฏบตตวนอยใน

ภาคผนวก 1

3.5.5 นโยบายลกจาง

เจาหนาทใหมควรจะไดรบการปฐมนเทศทชดเจน เกยวกบภารกจของโครงการและภาระงาน

ของตน ถาจะใหดทสด คณควรจะระบนโยบายและหลกปฏบตไวในคมอลกจาง โดยรวมเอาค�า

นยามเกยวกบการปฏบตทไมอาจยอมรบได อนจะท�าใหเกดการลงโทษทางวนยหรอการยตการ

จางงานโดยทนทเขาไวดวย หากมคมอลกจางอยแลวภายในองคกรทใหการสนบสนนโครงการนก

กฎหมายชมชน กอาจจะน�าเอามาปรบใหรวมเอากจกรรมใหมๆ ดานกฎหมายชมชนเขาไวดวย

นอกจากการใหความเหนตอการท�างานรายบคคลแลว หวหนางานยงควรจะพยายาม

ท�าจดการประชมประเมนผลเจาหนาทภายใตการดแลของตนเปนประจ�า (ดบทท 7 เรองราย

ละเอยดเกยวกบการประเมนผลการท�างาน)

3.6 การพฒนาศนยขอมล

คณควรจะพยายามสรางหองสมดขอมลเพอชวยในการพฒนาโครงการ เอกสารตอไปนถอเปน

รปแบบหลกจรยธรรมและความ

รบผดชอบทางวชาชพส�าหรบนก


1. นกกฎหมายชมชนจะตองไดรบ

การฝกอบรมทเหมาะสมเสมอเพอ

ใหสามารถปฏบตงานไดอยางม

ศกยภาพ

2. นกกฎหมายชมชนจะตองรกษา

ความซอสตยสวนตนและความ

ซอสตยทางวชาชพไวในระดบสง

อยเสมอ


มาตรฐานการปฏบตงานทาง

วชาชพไวเสมอ

4. นกกฎหมายชมชนควรจะรวมมอ

กบผใหบรการความชวยเหลอทาง

กฎหมายและผประกอบวชาชพทาง

กฎหมายเพอพฒนาการใหบรการ

ทางกฎหมายแกคนยากจน


ความลบของขอมลทไดมาจากลก

ความของตนหรอบคคลอนๆ เสมอ

นอกเสยจากวาลกความหรอบคคล

อนนนยนยอมใหเปดเผยขอมลได

6. นกกฎหมายชมชนควรจะปฏบต

ใหเหนชดเจนเสมอวาตนเปน

นกกฎหมายชมชน ไมไดเปน

ทนายความ

7. นกกฎหมายชมชนจะตองไมเขา


จดเรมของศนยขอมลได:

h คมอการเรมโครงการนกกฎหมายชมชนและ/หรอโครงการใหการศกษาดานกฎหมาย

h เอกสารเกยวกบองคกรและโครงการ

h เอกสารประกอบการฝกอบรมและเอกสารการเรยนร

h กฎหมายและระเบยบตางๆ ในประเดนทนกกฎหมายชมชนท�างาน

h หนงสอทางสงคมศาสตรและมานษยวทยาเกยวกบประเดนหรอภมภาคทท�างาน

หองสมดควรจะมเอกสารหลกสตร ทสามารถน�าไปใชเปนจดเรมตนในการพฒนา

โครงการฝกอบรมนกกฎหมายชมชนได และยงควรมเอกสารทใหนกกฎหมายชมชนใชในการ

จดการศกษากบชมชนและกจกรรมผลกดนนโยบายตางๆ ในการพฒนาคมอฉบบนกไดศกษา

จากเอกสารทวานดวย และปรากฏรายชออยในบรรณานกรม เอกสารสวนใหญสามารถหาอาน

ไดทางอนเทอรเนตโดยไมตองเสยคาใชจาย และหากคณตดตอไปยงองคกรนกกฎหมายชมชน

สวนใหญกจะยนดแบงปนเอกสารทพวกเขาไดพฒนาขน

ถาจะใหดทสด เจาหนาทโครงการหรอคนทจะใหการอบรมแกนกกฎหมายชมชน

ในเรองเนอหาเกยวกบกฎหมาย ควรจะสามารถเขาถงหองสมดภายนอก เชน หองสมดคณะ

นตศาสตร ทมสารานกรมกฎหมาย พจนานกรมกฎหมาย และตวบทกฎหมายตางๆ เอกสาร

เหลานบางอยางอาจจะสามารถเขาถงไดทางอเลกทรอนกส โครงการนกกฎหมายชมชนอาจจะ

ตองประสานงานกบหองสมดเพอใหสามารถเขาถงเอกสารเหลานได

3.7 การก�าหนดระเบยบวธปฏบตทางการบรหารจดการ

3.7.1 ระบบการจดการคด

โครงการนกกฎหมายชมชนของคณจะตองมระเบยบวธปฏบตเรองการรบคด การเกบบนทก

การสงตอคด และการรายงานผล คดของลกความจะตองสมบรณและสามารถหยบใชไดสะดวก

เนองจากลกความหลายคนจะตองเดนทางไกลเพอมาทส�านกงานของคณ หากมระบบเกบแฟม

อยางเปนมาตรฐาน กจะมการจดการกบคดอยางเปนไปในทางเดยวกนและแมนย�า

รวมในการท�างานทางกฎหมายท

ไมไดรบอนญาตโดยการท�างานท

กฎหมายสงวนไวส�าหรบผประกอบ

วชาชพทางกฎหมายเทานน

8. นกกฎหมายชมชนจะตองหลก

เลยงสถานการณทมผลประโยชน

ทบซอนเสมอ และจะตองแจง

ลกความหรอนายจางของตนถง

สถานการณเชนนน

9. นกกฎหมายชมชนจะตองให

บรการทเทาเทยมกนแกลกความ

ทกคน ไมวาลกความนนจะมสผว

ชาตพนธ ความเชอทางการเมอง

หรอปจจยอนอยางไร

ทมา:

ปรบปรงจากสหพนธนกกฎหมายชมชน

แหงชาตสหรฐอเมรกาของ (American

National Federation of Paralegal

Associations Inc. - NFPA) รปแบบ

หลกจรรยาบรรณและความรบผดชอบ

ทางวชาชพ โดย ศ. เดวด แมคควอท-

เมสน มหาวทยาลยควาซล-นาตาล

แอฟรกาใต, มถนายน 2548


ระบบแฟมทดยงจะชวยในการก�ากบดแลวธการจดการกบคดดวย ผอ�านวยการ

โครงการและคณะกรรมการทปรกษาจะตองมการบนทกขอมลทด เพอตดตามการท�างานของ

องคกร รวมถงวนทและการตดตามคด ถาจะใหดแลว ระบบแฟมจะตองชวยใหสามารถทราบ

จ�านวนและประเภทของคดทท�าดวย เพอทจะไดสามารถสรปงานของโครงการไดในเชงปรมาณ

เมองานของกลมคณเรมตน นกกฎหมายชมชนควรจะเปนผกรอกแบบบนทกคดใหม

ใหลกความทกคน ในกระบวนการรบคดน จะตองมแบบบนทกคดทมรายละเอยดตางๆ เชน ชอ

ของลกความ ล�าดบหมายเลขคดทส�านกงานออกให วนทรบเรอง ชอนกกฎหมายชมชนและ

ส�านกงาน รายละเอยดเกยวกบลกความ ขอมลวาคดมาถงนกกฎหมายชมชนไดอยางไร และ

ประเภทหลกประเภทรองของคด ควรจะมการท�ารายการประเภทคดประเภทตางๆ ส�าหรบแตละ

โครงการและมแฟมแยกส�าหรบคดแตละประเภท เมอคดเสรจสนแลว นกกฎหมายชมชนกกรอก

แบบบนทกคดทเสรจสน แบบบนทกนมขอมลพนฐานบางอยางน�ามาจากแบบบนทกการรบคด

และเพมรายละเอยดเกยวกบเครองมอทใชในการแกปญหาของคด การเกยวของของสถาบน

ตางๆ ผลทออกมา และจ�านวนเวลาทใชไปกบคดนนๆ บทท 7 มขอมลเพมเตมเกยวกบการใช

แบบบนทกตดตามคด และภาคผนวก 11 มตวอยางแบบบนทกการรบคดจากโครงการ Timap

ในเซยรราลโอน

เพอชวยการตดตามการท�างานของนกกฎหมายชมชน คณอาจจะตองออกระเบยบวธ

ปฏบตและเอกสาร อยางเชน แบบบนทกความพอใจของลกความ บนทกการท�างานประจ�าวน

และรายงานกจกรรมประจ�าเดอน

3.7.2 ระบบแฟมขอมล

โดยปกตแลวระบบแฟมขอมลขององคกรหนงๆ จะพฒนาขนไปตามระยะเวลาการท�างาน ใน

ระหวางการตงระบบแฟมขอมลควรจะค�านงถงหลายปจจย ประการแรก เกบแฟมเรองการ

ท�างานภายในองคกรไวแยกออกจากแฟมอนๆ ตวอยางเชน เกบแฟมทเกยวกบงบประมาณ

สถานะทางภาษ การเชาส�านกงาน การประกนภย เอกสารการจดทะเบยนส�านกงาน และเอก

สารอนๆ ไวคนละทกบแฟมทเกยวกบกจกรรมของโครงการ แฟมภายในทวไปมเชนรายงาน

ประจ�าป รายการเดนบญชธนาคารหรอบนทกธนาคาร วาระการประชมคณะกรรมการบรหาร


และบนทกการประชม บญชการใชจาย งบประมาณ รายงานการเงน รายชอตดตอ บนทก

การจายเงนเดอน เอกสารเกยวกบบคลากรส�านกงาน และแฟมขาวและสงพมพของส�านกงาน

คณอาจจะดงเอาประสบการณของเจาหนาทอาวโสฝายบรการจดการ หรอคณะ

กรรมการทปรกษามาชวยในการก�าหนดระเบยบวธปฏบตของการบรหารงาน คณะกรรมการ

บรหารมกจะประกอบดวยผคนจากตางสาขาวชาชพรวมถงผบรหารและนกบญช หากองคกร

ของคณจะตองมการตรวจสอบบญชเปนประจ�า คณกควรจะสรางความคนเคยกบขอก�าหนด

ตางๆ และใชเกณฑเหลานนมาก�าหนดแนวทางการจดระบบภายในองคกรของคณ คณสามารถ

หาทรพยากรเพมเตมเรองการจดการแบบไมหวงผลก�าไรไดทางออนไลน เชน หองสมดฟรเรอง

การจดการ (Free Management Library - www.managementhelp.org)

3.7.3 ระเบยบวธปฏบตทางการเงน

แตละประเทศมชดหลกการการจดการบญชทตองปฏบตในการบนทกทางการเงนแตกตางกนไป

นอกจากน การบรหารจดการทางการเงนของโครงการยงจะตองสอดคลองกบหลกการขององคกร

พฒนาเอกชนหรอมหาวทยาลยทใหการสนบสนนทางการเงนอกดวย องคกรทมการจดการอยาง

ดจะมรายงานการเงนเปนระยะ (อยางนอยทกๆ สามเดอน) ทมการทบทวนกจกรรมทางการเงน

ขององคกรอยางเทยงตรง และมการเปรยบเทยบงบประมาณทตงไวกบรายรบและรายจายจรง

ส�าหรบโครงการนกกฎหมายชมชน รายการรายจายปกตทจะตองบนทกกคอ เงน

เดอนและคาแรง ทปรกษาและคาจาง สญญาจางตางๆ การปฏบตงานของส�านกงาน (เชน คา

เชา อปกรณส�านกงาน โทรศพท คาน�า คาไฟ) และคาเดนทาง (เชน คาน�ามน คาบ�ารงรกษา

รถยนต) หากมการเกบคาธรรมเนยมส�าหรบการใหบรการ กตองเปนการจายเขาโครงการไมใช

จายใหตวนกกฎหมายชมชน

องคกรพฒนาเอกชนจะควรมความรบผดชอบตรวจสอบได ในเรองทรพยากรและคา

ใชจายของตนและสาธารณะ สามารถเขาถงและเขาใจขอมลเรองนได กฎหมายกอาจจะมการ

ก�าหนดเรองการเขาถงโดยสาธารณะไวดวยเชนกน หากแหลงทนไดใหเงนเพอไปใชกบโครงการ

ใดโครงการหนง องคกรนนกจะตองแยกทรพยากรสวนนนออกตางหาก และมการรายงานคาใช

จายสวนนนแยกออกมา การแยกบญชส�าหรบทรพยากรบางสวนนเรยกวาการท�าบญชแหลงทน


เพอไมใหมปญหาทางการเงน ควรจะมการเปรยบเทยบบญชปจจบนกบฐานการ

เปรยบเทยบทองคกรเลอกใช องคกรควรจะจบตาระวงแนวโนมใดๆ ทชถงการขาดดลทอาจ

เกดขนในอนาคตได หากบญชชวามการขาดเงนทนหรอมปญหาการเงนอยางรนแรง กมวธ

การแกไขปญหาอยางเชน การหาผใหการสนบสนนเพมเตม การคดคาธรรมเนยมการบรการ

เพม การลดคาใชจาย หรอการยมเงน ดสวน 3.9 ททายบทนส�าหรบขอมลเพมเตมเกยวกบ

ทรพยากรทหมนเวยนกลบมาใชใหมได

3.8 การตงงบประมาณ

การตงงบประมาณเปนกระบวนการวางแผนเรองการรบและการใชทรพยากรในอนาคต และเปน

สงส�าคญตอการบรหารจดการโครงการหรอองคกรใหประสบความส�าเรจ คณจะตองวางแผนงบ

ประมาณเบองตนในขนตอนการเรมโครงการนกกฎหมายชมชนเพอก�าหนดงบประมาณและเรม

หาการสนบสนนงบประมาณ จากนนคณจะตองออกระเบยบวธปฏบตทางการเงนเพอตดตาม

และตรวจสอบการใชจาย ระเบยบวธปฏบตเหลานเกยวของกบวธการทางบญชทกลาวมาแลว

ขางตน

หมวดหมคาใชจายทอาจจะมอยในงบประมาณเบองตนส�าหรบโครงการนกกฎหมาย

ชมชน มดงตอไปน:

h เงนเดอนและคาแรง (ผอ�านวยการโครงการ ผชวยผอ�านวยการ นกบญช นกกฎหมาย

ชมชน และทปรกษาทางกฎหมาย)

h งานทปรกษา (คาตอบแทนนกเขยน นกฝกอบรม คณะกรรมการทปรกษา และการ

แปล)

h ฝายปฏบตการ (คาเชาส�านกงาน คาโทรศพท เครองโทรสาร อนเทอรเนต อปกรณ

ส�านกงาน คาไฟ คาท�าความรอน)

h เฟอรนเจอรและอปกรณ (คอมพวเตอร ซอฟทแวร โทรศพท เครองโทรสาร โทรศพท

มอถอ เครองถายเอกสาร โตะท�างาน เกาอ โตะประชม และแฟมเอกสาร)

h สงพมพ (การใชนกออกแบบสงพมพและเครองพมพเพอผลตรายงาน แผนพบ และ

เอกสารอนๆ ส�าหรบโครงการ)


h คาเดนทาง (รวมถงคาเชาหรอคาบ�ารงรกษาพาหนะ)

h คาอบรม (รวมถงคาเชาสถานท อาหาร ทพก การเดนทาง และลาม)

แหลงทนบางองคกรจะชวยจายคาทปรกษาของผเชยวชาญเพอเรมกอตงโครงการ

และใหค�าแนะน�าเรองการฝกอบรมและการพฒนาทรพยากร การอ�านวยการอบรม (รวมถง

การประชมเพอพฒนาเอกสาร) และการตรวจแกไขงานเขยน การใชผเชยวชาญตางประเทศ

หมายถงวาตองมคาใชจายในการแปลภาษา และคณควรจะรวมเอาคาใชจายเหลานเขาไวในงบ

ประมาณของคณเพมเตมจากคาจางทปรกษาดวย

หากคณคาดวา โครงการนกกฎหมายชมชนของคณจะท�างานเรองการฟองรองคด

เชงยทธศาสตรดวย คณกตองผนวกรวมคาใชจายนเขาไวในงบประมาณดวย การฟองรองคด

เชนนนตองใชคาใชจายสงเนองจากตองมการสบสวนหาขอมลและงานทางกฎหมายอยางมาก

เจาหนาททกคนทเกยวของกบโครงการนกกฎหมายชมชน จะตองเขาใจงบประมาณ

เพอทจะสามารถท�างานไดอยางมประสทธภาพ คณอาจจะลองพจารณาใช “การท�างบประมาณ

แบบมสวนรวม” ซงเปนวธการบรหารจดการงานทพฒนาแนวทางการท�างานขนจากการมสวน

รวมอยางใกลชดของเจาหนาททรบผดชอบการท�างานสวนนนๆ การท�างานแบบรวมมอใกลชด

จะท�าใหเกดการประมาณคาใชจายทตรงความจรง ชวยพฒนาขวญก�าลงใจ และเสรมการท�างาน

ใหตรงตามเปางบประมาณ

แมเจาหนาททกคนจะตองมสวนรวมในการตดตามรายจาย แตกอาจจะมบางคนมหนา

ทดแลงบประมาณในภาพรวม หากโครงการของคณขยายตวขน หรอโครงการของคณเปนสวน

หนงขององคกรทใหญกวาทมแผนกการเงนหรอแผนกงบประมาณ กอาจจะจ�าเปนทจะตองมเจา

หนาทหนงคนทท�างานดานนโดยเฉพาะ


3.9 การหาทรพยากรทหมนเวยนกลบมาใชใหมได

3.9.1 แผนยทธศาสตรและเทคนคการระดมทน

องคประกอบทส�าคญทสดในการระดมทนใหประสบความส�าเรจกคอ การมแผนยทธศาสตรของ

องคกรทมรากฐานทดและมการบนทกไวอยางด หากคณท�าการประเมนศกยภาพปจจบนของ

องคกรไวอยางรอบคอบ มการวดศกยภาพเทยบกบความตองการของประชาชนทยงไมไดรบการ

ตอบสนอง และก�าหนดวาองคกรจะชวยจดการกบความตองการเหลานใหประสบผลไดอยางไร

คณกจะมเหตผลทมน�าหนกไปเสนอแหลงทนใหรวมงานกบคณได ความซอสตย การรกษาความ

ลบของแหลงทน และการดแลอยางมความรบผดชอบ เปนรากฐานของการระดมทนขององคกร

ในการระดมทน องคกรหรอโครงการนกกฎหมายชมชนจะตองท�างานเปนทมอยางแขงขน

มเทคนคการระดมทนหลายวธ และหลายองคกรไดใชกจกรรมเหลานอย เนองจาก

การหาแหลงทนและทรพยากรจะตองใชเวลาและพลงงานอยางมาก คณอาจจะตองจดล�าดบ

ความส�าคญของรปแบบการระดมทนตางๆ ทคณท�า ชองทางทคณอาจจะหาทนและทรพยากร

ไดมดงน:

h สงขอเสนอโครงการเพอขอทนหรอใบสมครรบทนไปยงหนวยงานทเปนแหลงทน

h ขอความชวยเหลอแบบไมคดคาใชจาย (เอกสารประกอบการอบรม พนทส�านกงาน)

จากแหลงทนหรอกลมอนๆ

h ขอและสมครรบการสนบสนนจากรฐบาล

h ใชอาสาสมคร

h เขารวมกบกลมอนๆ หรอสรางฐานสมาชกทสามารถสนบสนนโครงการคณได

h จดกจกรรมระดมทน

h รวบรวมรบบรจาค

h คดคาบรการของนกกฎหมายชมชน

ในเทคนคตางๆ ทกลาวมาขางตน ม 3 วธทเปนทใชกนทวไปและมกจะใชโดยกลม

ตางๆ เพอหาทรพยากรมาใหโครงการของตน คอ แหลงทนภายนอก การขอรบความชวยเหลอ

และการสนบสนนจากรฐบาล


3.9.2 แหลงทนภายนอก

โครงการนกกฎหมายชมชนสวนมากเรมตนดวยแหลงทนจากภายนอก แมวาจะมทนจาก

ภายนอกใหกบโครงการงานนกกฎหมายชมชนอย แตกไมกระจายเทาเทยมกน องคกรอยาง

กรมการพฒนาระหวางประเทศ (Department for International Development) ขององกฤษ

มลนธฟอรด (Ford Foundation) Open Society Institute คณะกรรมาธการนกกฎหมาย

ระหวางประเทศ (International Commission of Jurists) ส�านกงานในสวเดน มลนธ Mott

(Mott Foundation) และธนาคารโลก ตางเคยสนบสนนโครงการนกกฎหมายชมชน ทวาโดย

ทวไปแลว การสนบสนนมกจะเปนแบบเปนครงๆ เจาะจงประเทศ และมกจะอยภายใตโครงการ

“ธรรมาภบาล” หรอ “การพฒนาสงคม” วธหนงในการเขาหาแหลงทนบางองคกรกคอการ

แสดงใหแหลงทนนนเหนวา การใหบรการดานความยตธรรมผานทางนกกฎหมายชมชนนนม

ประสทธภาพและมมลคาเพมทไมซ�าใคร

3.9.3 การใหการสนบสนนโดยไมคดมลคา

ในกรณทโครงการนกกฎหมายชมชนโครงการหนงเรมขน โดยการสนบสนนของคลนกกฎหมาย

คลนกกฎหมายนนกอาจจะสามารถใหใชส�านกงานไดโดยไมคดมลคา (ซงมมลคาเปนตวเงน)

การสนบสนนทางการเงนภายนอก อาจจะเสรมเขาไปในโครงการทไดรบการสนบสนนเบอง

ตนจากคณะนตศาสตรอยแลว ขอเสนอโครงการในขนตอนนอาจจะชไปทความเชยวชาญของ

คณาจารยคณะนตศาสตรทเกยวของและโอกาสในการฝกอบรมนกกฎหมายชมชน เงนอดหนน

หรอความชวยเหลอแบบน รวมถงแบบทไมคดมลคาจะชวยสงเสรมความนาเชอถอของโครงการ

ของคณและปทางส�าหรบการบรจาคอนๆ สภาทนายความกเปนอกแหลงของการสนบสนนจาก

ในประเทศดวย

3.9.4 การสนบสนนจากรฐบาล

ในหลายประเทศ รฐยงไมรบหนาทในการจายเงนใหกบคาบรการของนกกฎหมายชมชนและยง

ไมไดผสานเอางานของนกกฎหมายชมชนเขาไวในระบบกฎหมายทางการ แตในขณะทหลาย


รฐบาลยงไมไดท�าโครงการนกกฎหมายชมชนใหเปนทางการ รฐบาลกมกจะยนดใหเงนและ

การสนบสนนแกโครงการ การมสวนเกยวของและการสนบสนนจากรฐบาลเชนนมกจะเปนสง

ส�าคญในการท�าใหโครงการนกกฎหมายชมชนด�าเนนไปได การดงเอาเงนทนจากรฐบาลมาจะ

งายขนหากโครงการนกกฎหมายชมชนของคณไดเรมท�างานแลว และไดสรางความนาเชอถอไว

นอกจากนคณยงจะสามารถเพมโอกาสในการดงเอาเงนอดหนนจากรฐบาลมาได หากคณเขาใจ

ถงสทธและการบรการทรฐบาลในประเทศของคณสญญาไวเปนลายลกษณอกษรวาจะมอบให

แกพลเมอง (เชน สทธในการไดรบความชวยเหลอทางกฎหมายโดยไมคดมลคา) และหากคณ

สามารถชหลกฐานประกอบไดวา โครงการของคณชวยรฐบาลในการใหสทธและบรการเหลาน

ในบางประเทศเชนฮงการ ภาคประชาสงคมอาจไดรบการสนบสนนจากรฐบาลผานทางระบบภาษ

โครงการนกกฎหมายชมชนของมองโกเลยเรมโดยการสนบสนนจากกระทรวงยตธรรม

และกจการภายในเนองจากรฐบาลยอมรบวาทปรกษาทางกฎหมายจะท�างานทอยภายใตหนาท

ความรบผดชอบของกระทรวง ในฮงการ โครงการนกกฎหมายชมชน ELTE มการพดคยปรกษา

กบกระทรวง โอกาสทเทาเทยมเรองการจางชาวโรมาทจบการศกษาระดบปรญญาทไดรบการ

อบรมเปนนกกฎหมายชมชนใหท�างานในศนยจางงานของทองถน แมวาการสนบสนนหรอการ

สงกดกบรฐบาลอาจจะไมไดเปนทนาปรารถนาเสมอไป ผจดการโครงการนกกฎหมายชมชนก

ควรจะเกบทางเลอกการรบการสนบสนนจากรฐบาลไวในใจเสมอ เวลาทคดถงเรองความยงยน

ระยะยาวของโครงการ

หนงในความเสยงทส�าคญทสด ทมาพรอมกบการรบการสนบสนนจากรฐบาลกคอ

ความเปนอสระของโครงการของคณทจะตองสละไปหรออาจถกมองวาไดสละไป งานกฎหมาย

ชมชนมกจะเกยวกบการท�าใหรฐบาลตองรบผดชอบ และคณจะสญเสยจดยนส�าคญนไมไดเลย

ในบางประเทศ ลกความของคณและชมชนทคณท�างานดวยอาจจะเหนวาการทคณสมพนธกบ

รฐบาลเปนเรองของผลประโยชนทบซอน และคณอาจจะตองการหลกเลยงการเสนอภาพวา

กลมของคณเปนพนธมตรกบรฐบาลหรอท�างานใหรฐบาล หากกลมของคณรบการสนบสนน

จากรฐบาล คณจะตองดแลใหมกลไกเพอความเปนอสระและความรบผดชอบตรวจสอบได คณะ

กรรมการทปรกษาของคณจะมบทบาทส�าคญในเรองน


3.9.5 คาบรการ

โครงการของคณอาจจะลดตนทนไดโดยการคดคาบรการ แตคณควรจะคดเรองนอยางรอบคอบ

โครงการนกกฎหมายชมชนหลายโครงการ ตงขนดวยแนวคดทวาการบรการทกอยางจะท�าโดย

ไมคดคาบรการ แตกระนนผอ�านวยการโครงการนกกฎหมายชมชนตางๆ กเหนวาเปนไปไดทจะ

คดคาบรการทสมเหตสมผลในบางสถานการณเมอโครงการไดตงขนเปนรปเปนรางแลว ตวอยาง

เชน โครงการของคณอาจจะใหการปรกษาเบองตนกบลกความทกคนโดยไมคดคาบรการ แตจะ

ขอการสนบสนนจากลกความเปนอตรากาวหนาไป หากตองมการใหความชวยเหลอแบบลกขน

ในคดทเปนเรองผลประโยชนสาธารณะหรอการฟองรองเชงยทธศาสตร โครงการอาจจะขอการ

สนบสนนจากชมชนหรอจากกลมทจะไดรบประโยชนจากคดกได

หากคณจะคดคาบรการ คณควรจะศกษาดวาจะตองมทรพยากรอะไรบางทตองใชบน

ฐานของปรมาณงานเพมเตม ทตองท�าเทยบกบกบการสนบสนนจากแหลงทนและความชวย

เหลอทไมคดมลคาตางๆ ทคณจะไดรบ นอกจากนยงส�าคญทคณจะตองคดวาคาบรการเทาใดจง

จะสมเหตสมผลส�าหรบลกความ และลกความและชมชนจะคดอยางไรเรองทตองจายคาบรการ

คณยงตองดแลไมใหมการละเมดกฎหมายใดๆ ทก�าหนดวาใครสามารถเรยกเกบคาบรการจาก

การบรการทเกยวกบกฎหมายได


บทท 4

การพฒนาเอกสารการอบรมส�าหรบโครงการ

สารบญบท4.1 เขาใจผอาน4.2 ตงกลมทปรกษาการพฒนาเอกสาร4.3 รวบรวมขอมล4.4 ก�าหนดรปแบบเอกสาร4.5 หาผเขยนเอกสาร4.6 พฒนาแนวคดและกรอบโครงเอกสาร4.7 จดการประชมเพอพฒนาเอกสาร4.8 ตดตาม สนบสนน และตรวจสอบ การเขยนเอกสาร4.9 ใชเอกสารเพออบรมนกกฎหมายชมชน4.10 ทดสอบเอกสารในสนามจรง4.11 จดท�าเอกสาร

บทนกลาวถงภาพรวมและขนตอนในการจดท�าเอกสารประเภทตางๆ ทจะจดท�าขนเปนสวนหนง

ของโครงการนกกฎหมายชมชน และขนตอนตางๆ ในการจดท�าเอกสารทโครงการของคณควร

จะมกเชน คมอส�าหรบนกกฎหมายชมชน คมอการอบรม และคมอการเรยนรเพอใชในการ

จดการศกษาใหชมชน

ในการจดท�าเอกสาร คณจะตองท�าการตดสนใจหลายเรองซงลวนขนอยกบบทบาท

ทคณจะใหนกกฎหมายชมชนท�า พนฐาน ความร และทกษะของพวกเขา บทนจะกลาวถงการ


ตดสนใจเหลานเรยงตามล�าดบ โดยคณอาจจะตองปรบล�าดบการตดสนใจและรายละเอยดให

เขากบโครงการของคณ

โดยทวไปแลว โครงการนกกฎหมายชมชนโครงการใหมจะเรมตนดวยการผลต

เอกสารและเอกสารประกอบการอบรมขนมาชดหนง จากนนกพฒนาเพมไปเรอยๆ ระหวาง

การท�างานและเมอเจาหนาทของคณมประสบการณเพมขน คณควรจะพยายามผลตเอกสาร

ใหสมบรณทสดและสอดคลองกบนกกฎหมายชมชนของคณทสดตงแตโครงการเรมตน แตใน

ขณะเดยวกนกตองเตรยมพรอมทจะปรบปรงเอกสารเหลานไปพรอมๆ กบทโครงการของคณ

มประสบการณมากขน

4.1 เขาใจผอาน

มกลมผอานเอกสารของคณหลกๆ อย 3 กลมทคณจะตองค�านงถงในการจดท�าเอกสารของ

โครงการหรอเอกสารการอบรม

กลมแรกกคอนกกฎหมายชมชนของคณ ณ ขนตอนนคณจะมแนวคดอยแลววานก

กฎหมายชมชนของคณจะตองท�าอะไรบาง และมประเดนทางกฎหมายใดบางทพวกเขาจะตอง

ทราบ บทบาทและความตองการของพวกเขามตงแตเรองความรเกยวกบระบบการท�างานของ

รฐบาลและการใหบรการตางๆ ไปจนถงประเดนเฉพาะทางกฎหมาย การจดการศกษาชมชน

และการพฒนาชมชน ทกษะในการรบคด การบรหารจดการองคกร และการผลกดนนโยบาย

เนอหาเหลานมคอนขางมาก และคณไมอาจคาดเดาถงความตองการทงหมดของนกกฎหมาย

ชมชนได ดงนนการพฒนาเอกสารจงควรจะถกมองวาเปนกระบวนการตอเนองไมสนสดเชน

เดยวกนกบการอบรมนกกฎหมายชมชน

คณจะตองนกเปรยบคณสมบตของนกกฎหมายชมชนในอดมคตทสามารถปฏบตงาน

ไดดเยยม เทยบกบนกกฎหมายชมชนหนาใหมทคณจะจางมาท�างานในโครงการ แลวดวาคณ

จะตองพฒนาทรพยากรอะไรบางเพอเตมเตมชองวางนน เพอชวยใหนกกฎหมายชมชนเรยน

รเนอหาทางกฎหมายและทางราชการ และพฒนาทกษะของตนในการสมภาษณ การบนทก

ขอมล การไกลเกลย การจดการศกษาใหชมชน และการผลกดนนโยบาย


กลมผอานกลมทสองกคอ ชมชนทนกกฎหมายชมชนของคณจะไปท�างานสรางความ

ตระหนกและการฝกอบรมตางๆ การประเมนความตองการเบองตนของคณควรจะระบกลม

ประชากรทคณตงใจจะไปท�างานดวยและความตองการเรงดวนของพวกเขาไวแลว เอกสารของ

โครงการจะตองถกออกแบบมาใหสามารถทงเตรยมการนกกฎหมายชมชนในการท�างานและ

ทงเปนทรพยากรทสามารถใชในการจดการศกษาใหชมชน การพฒนาชมชน และการผลกดน

นโยบายไดดวย คณอาจจะพบวาเอกสารชดแรกทคณท�าขนมาเพอใหนกกฎหมายชมชนและ

ชมชนอาจจะตองไดรบการปรบปรงไปตามแตละระดบความตองการทแตกตางกน

กลมผอานทส�าคญกลมสดทายกคอ นกอบรมทจะท�างานกบนกกฎหมายชมชนของ

คณ ไมวาคณจะใชวทยากรผอบรมทมาจากชมชนเปาหมายหรอผอบรมมออาชพจากภายในกลม

นกกฎหมายชมชน เอกสารการอบรมกควรจะตองชวยหนนสงใหเกดโครงการในอดมคตทมนก

กฎหมายชมชนมากความสามารถทคณตงใจไว การอบรมมกจะใชวธการอบรมแบบมปฏสมพนธ

หรอแบบมสวนรวมนน เนองจากเปนวธทสรางแรงจงใจและมประสทธภาพมากกวาในการชวย

หาและพฒนาทกษะของผเขารบการอบรม คมอของวทยากรผอบรมทคณจะผลตขนมานนควร

จะมรายละเอยดเรองวธการสอนและการจดการอบรมแบบมปฏสมพนธดวย

ความออนไหวและทกษะของคณในการเขาใจพนฐานของผเขารบการอบรมเปนสง

ส�าคญมากในการพฒนาเอกสารทมประสทธภาพและใชไดอยางด ตอไปนเปนรายการค�าถาม

ทจะชวยคณตดสนใจวา เอกสารชนใดสามารถถกน�ามาปรบเพอใหตอบรบความตองการของ

กลมผอานตางๆ ได

h ความสามารถในการอาน• ระดบการรหนงสอและการศกษาของผเขารบการอบรมเปนอยางไร

• ภาษาในเอกสารประกอบการอบรมจะซบซอนไดถงระดบใด

• ขอความทใหอานควรจะยาวเพยงใด

• มอปกรณประกอบการศกษาอนใดทจะเปนประโยชนไดบาง ทงเพอชวยท�าให

ประเดนชดเจนขน หรอเพอแนะน�าขอมลเพมเตม (เชน ภาพวาด ภาพถาย บนทก

ความจ�าสวนบคคล ขาวตด)


h ความสามารถในการเขยน• ความสามารถในการเขยนของผเขารบการอบรมเปนอยางไร

• หากมการใชแบบฝกหดทตองเขยน จะยาวไดเทาใด

• ความรพนฐานทมอยแลว

• จะตองมการสอนหรออธบายแนวคดพนฐานและค�านยามอะไรบาง

• มแบบฝกหดอนเครองทคณสามารถใชเพอวดวาผเขารบการอบรมรอะไรอยแลว

บางและคดอะไรอยหรอไม

• จะตองมการจดท�าบญชค�าศพทหรอไม

h ทศนคตทมอย• ผเขารบการอบรมจะพกพาเอาแนวความคดตายตว ทศนคต หรออคตใดๆ มา

บางในระหวางการเรยนร

• จะเกดความเขาใจผดอะไรขนไดบาง และคณจะปองกนไมใหเกดความเขาใจผด

ไดอยางไร

• มประเดนอะไรทจะตองถกพดถงอยางระมดระวงหรอมความออนไหวเปนพเศษ

โดยเฉพาะกบส�าหรบสมาชกบางคนในกลม

• จะเตรยมผเขารบการอบรมอยางไรใหรบมอกบประเดนทมความออนไหวทาง

อารมณอยางมากทอาจเกดขนในระหวางการเรยนร

• จะสามารถพฒนากจกรรมในลกษณะทใหมการเสนอความคดทแตกตางหลาก

หลายไดหรอไม

h สรางแรงบนดาลใจใหผเขารบการอบรม• ประเดนอะไรทเปนประเดนทผเขารบการอบรมสนใจและหวงใยทสด

• จะสามารถกลาวถงประเดนเหลานกอนไดหรอไม แลวจากนนคอยกลาวถงเรอง

ทางกฎหมายและสทธมนษยชนอนๆ

• คณจะเชอมโยงเนอหาของบทเรยนเขากบประสบการณหรอความสนใจสวนบคคล

ของผเขารบการอบรมอยางไร

วธการสอนแบบมปฏสมพนธ:

ตวอยางจากคมอกฎหมาย

(วธการเรยนร) มองโกเลย

รปแบบกจกรรมการสอนแบบตางๆ ท

สามารถน�ามาใชเพออบรมนกกฎหมาย

ชมชนมดงตอไปน:

การระดมสมอง การใหจดล�าดบความ

ส�าคญ การพดคยแลกเปลยนในกลม

ยอย กรณศกษา กจกรรมบทบาทสมมต

ค�าถามและค�าตอบ กจกรรมสถานการณ

สมมต การโตวาท เกมส ปญหาสมมต

ศาลจ�าลอง การพจารณาคดจ�าลอง

ค�าถามปลายเปด การท�าโพลลความคด

เหน การน�าเสนอของผเขารวม การให

วเคราะหอยางรวดเรว (Thinking on

your feet) การอธบายคณคา กจกรรม

อางเลยงปลา (Aquarium-Fishbowl)

การตอจกซอว กจกรรมคนหนงคน

สอนคนหนงคน (Each one, teach

one) การใชสอ การใชผเชยวชาญ การ

ลงพนท การใชหนละคร เรองเลาพน

บาน บทเพลง นทรรศการ ละครเวท

หนงสอพมพและนตยสาร การโทรศพท

เขารายการวทย และการออกรายการ

โทรทศน

ทมา:

Open Society Forum–Mongolia

(2006a), รางคมอ


h บรรยากาศการเรยนร• ผเขารบการอบรมรสกอยางไรกบการทตองมาอยในบรรยากาศการเรยนการสอน

ในครงแรก

• ผเขารบการอบรมไดรบแรงบนดาลใจหรอไม หรอวาเปนไปในทางตรงขาม -

บรรยากาศการอบรมไดสรางความรสกไมดกบผเขารบการอบรมหรอไม

• คณจะสรางบรรยากาศการเรยนรทเปนทไดรบการตอนรบในกลมของคณอยางไร

h วธการแบบมปฏสมพนธ• วทยากรผ อบรมและผ เขารบการอบรมร สกสะดวกใจทจะใชวธการแบบม

ปฏสมพนธสองทางหรอไม

• ไดมการอธบายถงเหตผลทใชวธการเหลานอยางตรงไปตรงมาหรอไม

• บทเรยนมค�าสงชดเจนวาจะใชวธการเรยนการสอนอยางไรหรอไม โดยในขณะ

เดยวกนกเปดโอกาสใหผจดการเรยนการสอนสามารถตดสนใจปรบเปลยนได

ตามความเหมาะสม

• เปนไปไดหรอไมทจะคาดหวงใหวทยากรยนดแบงอ�านาจในหองเรยนใหกบผเขา

รบการอบรม มความเชอใจไววางใจกนหรอไม

4.2 การตงกลมทปรกษาการจดท�าเอกสาร

ปจจยส�าคญทมผลตอประสทธภาพของโครงการของคณกคอ ปรมาณค�าปรกษาทคณไดรบการ

จากคนอนทมความรและมความผกพนกบโครงการของคณ กลมทปรกษาการจดท�าเอกสาร

ประกอบไปดวยนกอบรมในทองถนทมประสบการณ ผแทนจากองคกรพฒนาเอกชนทท�างาน

ดานการจดการศกษาใหชมชนหรอการใหบรการทางกฎหมาย ทนายความและผใหบรการ

ชวยเหลอทางกฎหมาย หรอคนทอยทงในและตางประเทศทมประสบการณในการตงโครงการ

นกกฎหมายชมชน ลวนจะเปนประโยชนตอกระบวนการพฒนาเอกสารของคณ กลมทปรกษา

ของคณอาจจะมเจาหนาทรฐทท�างานดานการศกษาดวยกได หากโครงการของคณเนนเรอง


การจดการศกษาใหชมชน และหากคณเหนวาเจาหนาทของรฐจะชวยสงเสรมงานของคณได

กลมทปรกษาในการจดท�าเอกสาร อาจจะเปนกลมเดยวกนกบคณะกรรมการทปรกษาทคณตง

ขนมาส�าหรบโครงการโดยรวม หรออาจจะเปนกลมยอยทมคนอนทไมไดอยในคณะกรรมการท

ปรกษาของคณกได

กลมทปรกษาการจดท�าเอกสารควรจะประกอบไปดวยคนทสามารถใหความเหนเรอง

แนวคดเบองตนและกรอบโครงรางเนอหาได และเปนคนทสามารถก�าหนดทศทางเอกสารใน

ระหวางการจดท�าได เอกสารทใหขอมลเกยวกบกฎหมายและแนวคดทางกฎหมายควรจะได

รบการตรวจสอบโดยทนายความหรอผเชยวชาญทางกฎหมายอนๆ สวนประเดนและเทคนค

ส�าหรบการอบรมนกกฎหมายชมชน รวมถงเทคนคตางๆ ในการจดการศกษาใหชมชน อาจจะ

ไดรบการทบทวนโดยนกอบรมจากองคกรพฒนาเอกชนในทองถนและนกการศกษา นกอบรม

นกกฎหมายชมชนและผพฒนาเอกสารทอยภายนอกประเทศอาจจะสามารถใหตวอยางเอกสาร

ประกอบการอบรมและใหค�าแนะน�าทวๆ เกยวกบแนวคดของคมอ โครงราง และวธการพฒนา

เอกสารได กระบวนการตรวจสอบนอาจจะตองใชเวลาคอนขางมาก ดงนนจงควรจะตองขอแรง

จากคนทยนดจะทมเทเวลาใหเทานน

ในกมพชา ในกระบวนการประเมนความตองการ นกพฒนาองคกรพฒนาเอกชนท

เปนกรรมการทปรกษาขององคกรไดชถงปญหากฎหมายทมอยในชมชน คณะผบรหารใชรายการ

ประเดนปญหาน 8 ประเดน มาจดล�าดบความส�าคญ นกพฒนาองคกรพฒนาเอกชนยงไดระบ

รายละเอยดวธทนกกฎหมายชมชนจะสามารถชวยสมาชกของชมชนในการจดการปญหาไดผาน

ทางการศกษาและการอบรม ดงตอไปน

h กฎหมายทใหสทธชาวบานในการยนยนสทธของตน

h กฎหมายทเกยวกบพฤตกรรมของเจาหนาทรฐ

h วธการท�างานของศาลและวธการเขาถงศาล

h การปฏบตตนในการไปพบศาล

ในฮงการ คณะกรรมการทปรกษาโครงการนกกฎหมายชมชนของชาวโรมาไดจดท�า

โครงรางหลกสตรส�าหรบการอบรมนกกฎหมายชมชนโดยมหวขอดงตอไปน


h การคมครองและการบรการทางกฎหมายทมใหเหยอของการเลอกปฏบต รวมถงการ

เลอกปฏบตทางเชอชาต หลกสตรหลายสวนไดเนนไปทเรองการจางงาน ทอยอาศย

บรการทางสขภาพ การศกษา การเขาถงการบรการทางสงคมรวมถงการสนบสนน

ทางสงคม การเขาถงสถานทสาธารณะ เชน รานอาหารและสวนสาธารณะ

h กฎหมายและบรรทดฐานภายในและระหวางประเทศ วาดวยสทธในทอยอาศยทเพยง

พอ (รวมถงกรณการไลท) และการบรการทมใหเหยอ

h สทธของผปกครอง ในกรณความขดแยงเรองสทธในการดแลเดกกบทางการใน

ประเดนการจดใหเดกอยทบานของเดกเองหรอจดใหอยภายใตการดแลของรฐ

h สทธของบคคลทถกกกขงโดยต�ารวจและ/หรอตองสงสยหรอถกกลาวหาวากอ

อาชญากรรม

h สทธของผปวยในระบบสขภาพ รวมถงปญหาการถกเลอกปฏบต

h สทธของลกจางและการคมครองทางกฎหมาย ส�าหรบลกจางทมความพการทางจตใจ

หรอทางรางกาย

h สทธของนกเรยน และวธการปฏบตตามสทธในการศกษาทก�าหนดไวโดยรฐธรรมนญ

h สทธทางสงคมและการบรการทางสงคมส�าหรบคนจน

h สทธของพลเมองในการเขาถงบรการสาธารณะและทสาธารณะ

4.3 การรวบรวมทรพยากร

เพอทจะชวยในการคดถงรปแบบ เนอหา และวธการน�าเสนอ ของเอกสารประกอบการอบรม

ของคณ คณอาจจะตองศกษาตวอยางจากโครงการอนและแหลงอนๆ ดวย เอกสารเกยวกบ

นกกฎหมายชมชนทมการจดท�าขนบางชนมอยทางอนเทอรเนต ภาคผนวกตอนทายของคมอ

เลมนมบทคดยอจากเอกสารทองคกรตางๆ ใชและสามารถดาวนโหลดได ภาคผนวกยงมทอย

ตดตอขององคกรเหลานเพอทคณจะไดตดตอสอบถามขอเอกสารจากพวกเขาได นอกจากนคณ

ยงสามารถหาคมอเรองวธการฝกอบรมแบบตางๆ ไดอกมากมายเพอใชเปนแหลงขอมลส�าหรบ

ผเขยนเอกสารของคณ

สารบญ: คมอส�าหรบการจดการ

ศกษานกกฎหมายชมชน

เนนทเรองสทธของผหญง เคนยา

• สถานะของผหญงในเคนยา

• นกกฎหมายชมชนและการท�างาน


• ระบบกฎหมายของเคนยา

• กฎหมายการแตงงานและกฎหมาย

เกยวกบการสบทอดต�าแหนงและ

การรบมรดก

• สทธมนษยชนกบรฐธรรมนญเคน

ยา

• การละเมดสทธมนษยชนและวธ

การท�างาน

• การฟองคดในศาล

• การจดตงชมชน - การวางแผน

และจดการประชมในพนท

• การจดการกบความเสยงทอาจจะ

เกดขน

ทมา:

Konditi (1999)

Source: Konditi (1999).


โดยทวไปแลว ทรพยากรทมประโยชนทสดกคอทสอดคลองกบวธการเรยนการสอน

และวฒนธรรมของผอาน ดวยเหตผลน ทรพยากรจากภายในภมภาคของคณอาจจะมประโยชน

มากทสด นอกจากการรวบรวมเอกสารการอบรมนกกฎหมายชมชนแลว คณยงควรจะมองหา

เอกสารการฝกอบรมทถกพฒนาขนในทองถนในประเดนทเกยวของกบโครงการนกกฎหมาย

ชมชนของคณ เชน กลมทท�างานดานสทธมนษยชนหรอผหญงในประเทศอาจจะไดจดท�าเอกสาร

ประกอบการเรยนรเรองการผลกดนนโยบาย การใหการศกษาทเกยวกบกฎหมาย หรอเทคนค

การใหค�าปรกษา ทคณสามารถใชเปนตวอยางได และหากไดรบอนญาตจากกลมเหลานนก

สามารถน�ามาปรบเนอหาตอได การผสานเอกสารตางๆ ทมอยแลวเขารวมกนใหมากทสดเทา

ทจะท�าไดกจะชวยลดภาระงานของผรางเอกสารของคณ แตคณตองดแลใหมการอางถงแหลง

ทมา มการขออนญาตการน�าขอมลมาใช และตองเตอนใหผรางเอกสารของคณไมลอกงานของ

คนอนโดยไมอางองใหถกตองดวย นอกจากนการคนหาเอกสารยงอาจจะชวยใหคณไดรจกคนท

นาจะตดตอมาเปนกลมทปรกษาการจดท�าเอกสาร ผอบรม และวทยากรดวย

ในบางกรณ แหลงทนกสนบสนนการพฒนาคมอทจดท�าขนเพอใหมการเผยแพรกวาง

ขวาง คณอาจจะลองตดตอกบแหลงทนทท�างานเกยวกบกฎหมาย การพฒนา และสทธมนษยชน

เพอเสนอเรองเอกสารทคณจะจดท�า (นยงเปนวธในการแนะน�าใหแหลงทนรจกคณและรจก

โครงการของคณอกดวย) ตวอยางเชน มลนธเอเชย (Asia Foundation) ส�านกงานกมพชา

ไดจดท�าคมอขนาดหนา 50 หนา เรอง “การแกไขขอพพาทแบบทางเลอก” ซงโครงการนก

กฎหมายชมชนในกมพชาไดน�าไปใชประโยชนตอ

โครงการนกกฎหมายชมชนและโครงการการศกษาทเกยวของกบกฎหมาย ทตงมา

นานแลวอยางเชนในประเทศแอฟรกาใตและฟลปปนส และโครงการกฎหมายขางถนน (Street

Law, Inc.) ในสหรฐอเมรกา มเอกสารทมคณภาพระดบสง ทรพยากรเหลานและประสบการณ

ของคนทเคยตงโครงการท�านองเดยวกน จะเปนประโยชนอยางมากในการเรมตนโครงการของ

คณเอง หากคณคดจะใชผเชยวชาญตางชาตหรอเอกสารจากตางประเทศ คณกจะตองดเรอง

การปรบเอกสารและการแปลขอมล หากคณจะปรบหรอเลยนแบบเอกสารการเรยนรจากแหลง

ทไมไดอยในทองถน คณกควรจะใชแนวค�าถามเรองผอานในหวขอ 4.1 เปนแนวทาง หากคณ

ใชนกอบรมจากตางประเทศ คณควรจะดแลใหพวกเขาเขาใจบรบทและวฒนธรรมในทองถนท

นกกฎหมายชมชนของคณท�างาน


การแปลเอกสารเหลานกเปนเรองส�าคญ โดยเฉพาะเมอตองพจารณาถงกรอบเวลา

ในการจดท�าและงบประมาณในการพฒนาเอกสาร ในการแปลเอกสาร คณจะตองใชนกแปลท

คนเคยกบศพทกฎหมายและศพทเฉพาะอนๆ ทเกยวของกบการอบรมนกกฎหมายชมชน ใน

การพฒนาและเขยนเอกสารประกอบการอบรม คณยงอาจตองใชการแปลอยางตอเนองหาก

เอกสารของโครงการคณไมไดเขยนในภาษาทผตรวจสอบและทปรกษาโครงการจากภายนอกใช

4.4 ก�าหนดรปแบบเอกสาร

คณจะตองตดสนใจวาคณจะผลตสงพมพประเภทใด หลายโครงการจดท�าทงคมอของผเรยน

ส�าหรบนกกฎหมายชมชนเพอใชในการอบรม และคมอนกอบรมส�าหรบผสอนนกกฎหมายชมชน

หนาใหม72 คมอของผเรยนมรายละเอยดกจกรรมตางๆ ทตองท�าในการอบรมพรอมทงทรพยากร

อนๆ ทนกกฎหมายชมชนจะตองใช เชน แบบรบแจงคด และเทคนคในการไกลเกลย คมอของ

วทยากรผอบรมมกจกรรมหลกๆ ส�าหรบการอบรม พรอมทงค�าอธบายเกยวกบวธการและการ

วางแผนบทเรยนส�าหรบการอบรม

ในบางโครงการ มการจดท�าคมอนกกฎหมายชมชนแยกตางหากตามขอมลทาง

กฎหมายและการบรหารทนกกฎหมายชมชนจะตองทราบเพอทจะใหค�าแนะน�ากบชาวบานได

คมออางองนอาจจะจดท�าออกมาเปนเอกสารชนเดยว เปนชดเอกสารถายส�าเนา หรอเปนหนงสอ

เลมเลกๆ แยกตามหวขอกได

ในฮงการ มการจดท�าหนงสอเลมเลกๆ เปนหนงสออางองวาดวยเนอหากฎหมาย

ดานตางๆ โดยจะถกปรบปรงใหทนสมยทกสองสามป ตวอยางเชน ในหวขอเรองการวางงาน

หนงสอมโครงรางดงตอไปน

h แนะน�าหวขอ พรอมอธบายแนวคดและปญหาสงคมหลกๆ

h กฎหมายระดบชาตทเกยวของ

h ระเบยบปฏบตตามกฎหมายในการจดการกบปญหา (เชน แบบฟอรมทตองกรอก)

h ระบบเชงสถาบนในระดบชาตและระดบเทศบาลในการจดการกบปญหา และหนวย

7 ในคมอฉบบนเรยก “คมอวทยากรผอบรม” หรอ “คมอนกการศกษา” หรอ “คมอวทยากรกระบวนการ”


งานทมบทบาทหลกๆ ในระบบ (พรอมทงคดทเกยวของ กจกรรมบทบาทสมมต และ

กจกรรมการเรยนรแบบมปฏสมพนธ)

ในปแรกของการท�างานในเซยรราลโอน โครงการ Timap เพอความยตธรรมไดใช

รางเอกสารทใชประกอบการอบรมซงถกเยบรวมเปนเลม วเวก มาร ผกอตงโครงการเหนวา

หนาทความรบผดชอบเฉพาะของนกกฎหมายชมชนนนคอนขางเปดกวางในชวงการเรมตน

โครงการ เขาอยากเหนวา เอกสารเหลานนจะถกพฒนาไปอยางสอดคลองกบความตองการ

ของนกกฎหมายชมชน ตวอยางเชน เขาคาดวาเอกสารประกอบการอบรมนกกฎหมายชมชน

จะมค�าแนะน�าเรองการท�างานกบหวหนาชนเผาหรอเรองการจดการกบเงน คมอการอบรมถก

จดท�าอยางเปนทางการหลงจากการทดลองวธการจดการอบรมในภาคสนามไปแลว 2 ป

หากคณคาดวา ในปแรกของโครงการจะมการเปลยนแปลงหรอเพมเตมคมอคอนขาง

มากเนองจากการเปลยนจดเนนของนกกฎหมายชมชนหรอการเปลยนแปลงของกฎหมายใน

ประเทศ คณกอาจจะเรมดวยการถายเอกสารและเยบเลม และคอยๆ เพมเตมเนอหาไปเรอยๆ

คณไมจ�าเปนตองเยบเปนรปเลมและตพมพเอกสารใดๆ ส�าหรบโครงการของคณหากคณยงรสก

ไมพรอม สงส�าคญทสดกคอเอกสารเหลานนจะตองมการจดโครงรางอยางด สมบรณ และนก

กฎหมายชมชนของคณสามารถเขาถงได

4.5 หาผเขยน

โครงการนกกฎหมายชมชนสวนมากใชคณะผเขยนชวยกนจดท�าเอกสาร โดยปกตแลวจะม

เพยงหนงคณะในการจดท�าเอกสารทกอยาง โดยอาจจะมแบงงานกนระหวางผเขยนตามแตจด

แขงและความสนใจของแตละคน แมจะไมมกฎเกณฑตายตวเรองจ�านวนคณะผเขยนทจะมได

แตคณกอาจจะจ�ากดไมใหมผเขยนหลกเกน 3 คน เพราะจะท�าใหการคงสไตลการเขยนตลอด

เอกสารท�าไดงายขน อาจจะมการสงใหผเชยวชาญเขยนเอกสารบางสวน (เชน ผเชยวชาญทาง

กฎหมายเขยนบางประเดน) คณะผบรหารโครงการหรอผเขยน/บรรณาธการหลกจะเปนคน

ประสานงานกบคณะผเขยน


h คมอ

คมอนกกฎหมายชมชนของคณจะเนนไปทเนอหาเกยวกบกฎหมายและการบรหาร

จดการงาน เอกสารชนนจะตองใหความส�าคญกบความถกตองแมนย�าและความ

สมบรณอยางมาก ควรจะจดใหผทมความรทางการใชกฎหมายจรงเขามารวมเขยน

หรอตรวจสอบคมอนดวย

เอกสารของคณควรจะใหขอมลทถกตองเกยวกบกฎหมาย และอธบายแนวคดทาง

กฎหมายในแบบทคนทวไปจะเขาใจได ดงนนคณะผเขยนจงควรจะดแลใหเนอหาทาง

กฎหมายนนถกสอออกมาอยางไมเปนทฤษฎหรอซบซอนนก

h คมอวทยากรผอบรม

คมอวทยากรผอบรม จะตองไมเพยงมเรองทกษะและเนอหาทคณอยากใหนก

กฎหมายชมชนของคณทราบเทานน แตยงจะตองมวธการถายทอดเรองเหลานใน

การอบรมดวย หมายความวา ผเขยนคมอจะตองคนเคยกบเนอหาทนกกฎหมาย

ชมชนตองเขาใจ (เชน ความรดานกฎหมายและทกษะการไกลเกลย) และมความ

คดสรางสรรควาจะสงตอความรเหลานใหผเขารบการอบรมไดอยางไร เปนสงส�าคญ

ทผเขยนหลกจะตองเขาใจและมงมนทจะใชวธการสอนแบบมสวนรวม ส�าหรบคมอ

นกอบรม จะตองมทกษะเพมเตมในการเขยน สวนทเกยวกบวธการเรยนการสอน

แบบมปฏสมพนธกบวธการจดการอบรมเชงปฏบตการ

คณอาจจะหาผเขยนเอกสารประกอบการอบรมไดจากคนทคณไดตดตอระหวางการ

ประเมนสถานการณและการวางแผนโครงการ นอกจากนยงมจากองคกรพฒนา

เอกชนทท�างานเรองการฝกอบรมในประเดนตางๆ ทเกยวของ และคณะนตศาสตร

ถาจะใหดทสดแลว ผเขยนเอกสารของคณทกคนหรออาจจะบางคนควรจะเขารวมใน

การอบรมเบองตนใหแกนกกฎหมายชมชนดวย

ผเขยนหลกสตรทมประสบการณ ไมไดจ�าเปนจะตองเปนผเขยนคมอนกกฎหมาย

ชมชนทดเสมอไป เพราะพวกเขาอาจจะคนเคยกบการเตรยมบทเรยนเพอสอน

นกเรยนมากกวา กอนทคณจะจางผเขยน คณตองศกษาตวอยางงานเขยนและให

ตวอยางกรอบเรองทกษะของนก

กฎหมายชมชน กมพชา

สวนท 1: ทกษะนกกฎหมายชมชน

ทวไปและทกษะการบรหารจดการงาน

• ทกษะนกกฎหมายชมชน

• นกกฎหมายชมชนคออะไร ม

ประเภทอะไรบาง บทบาทของ

นกกฎหมายชมชน นกกฎหมาย

ชมชนกบการเขาถงความยตธรรม

• ทกษะทางกฎหมายและการสอสาร

• การสมภาษณลกความ ทกษะดาน

ภาษา การจดค�าใหการ บนทก

ค�าใหการ ทกษะการฟง ทกษะ

การตดตามงาน ทกษะการใหค�า

ปรกษา ทกษะการใหค�าแนะน�า

และการแกปญหา ทกษะการเขยน

จดหมาย ทกษะการเขยนรายงาน

• ทกษะการบรหารจดการงาน การ

จดแฟม การท�าบญช การหา

หมายเลขโทรศพทหรอทอยจาก

หนงสอรายนามโทรศพท การ

ประชม การจดการเวลา สอ การ

บรหารงบประมาณ การระดมทน

การจางคนเขาท�างาน

สวนท 2: การผลกดนนโยบาย


เขาลองเขยนตวอยางบทเรยนใหดกอน จากนนคณอาจจะใหผเขยนดตวอยางของ

บทเรยนแบบทคณตองการเพอทดสอบดวาผเขยนนนเปดรบการเปลยนแปลงใดๆ ท

จ�าเปนในวธการเขยนงานของตนหรอไม เพอทจะหลกเลยงความเขาใจผดทอาจเกด

ขน การตดตอกบผเขยนนนควรจะมการสอสารใหชดเจนวาคณตองการใหเขาท�าอะไร

4.6 การพฒนาแนวคดและโครงราง

หลงจากตดสนใจเรองเอกสารและผอานแลว คณจะตองพฒนากรอบโครงของเอกสารแตละชนด

ส�าหรบคมอวทยากรผอบรมและผรบการอบรมนน คณยงตองคดถงเอกสารประกอบเพมเตม

และกจกรรมตางๆ ทจ�าเปนในการจดการอบรมอกดวย

ตวอยางเชน คมอวทยากรสวนใหญจะมบทตางๆ เกยวกบการวางแผนและออกแบบ

โครงสรางของการอบรม วธการแบบมปฏสมพนธ และแนวทางในการด�าเนนกระบวนการอบรม

คณอาจจะหาตวอยางดๆ ของเนอหาเหลานไดจากคมอนกกฎหมายชมชนทมกนอยแลว และ

จากเอกสารการอบรมอนๆ ทออกแบบมาเมอใหผเขารบการอบรมไดมสวนรวมในการเรยนร

แบบมปฏสมพนธ จากการประเมนสถานการณคณจะพอมแนวคดวานกกฎหมายชมชนของ

คณตองจดการใหการศกษาแกชมชนมากนอยเพยงใด หากคณเหนวาจะตองมงานจดการศกษา

คอนขางมากดงเชนกรณในกมพชา คณกอาจจะตองออกแบบบทเรยนแบบเขมขนเพอใชส�าหรบ

ท�างานในชมชนโดยเฉพาะ

คมอวทยากรผอบรมและคมอผเรยน ยงมกจะมเนอหาสวนใหญเกยวกบเนอหาและ

ทกษะทนกกฎหมายชมชนจะตองสามารถใชไดอยางมประสทธภาพ การประเมนสถานการณ

ของคณจะไดใหขอมลเปนแนวทางอยแลววานกกฎหมายชมชนจะตองมบทบาทอะไรบาง และ

ชมชนทพวกเขาจะตองท�างานดวยประสบกบปญหาอะไรบาง เนอหาสวนทกษะของนกกฎหมาย

ชมชนในคมอวทยากรและคมอผเรยนควรจะแนะน�าใหเหนถงทกษะตางๆ ทนกกฎหมายชมชน

จะตองทราบ โดยอาจจะจดหมวดหมไดหลายแบบ แตสวนใหญกจะเปนความรและความชวย

เหลอเกยวกบกฎหมาย การแกไขขอพพาทแบบทางเลอก (เชน การไกลเกลย) การบรหาร

จดการโครงการ (เชน ระบบแฟมเอกสาร) และการจดการศกษาและการพฒนาชมชน (รวมถง

สวนท 3: การแกไขขอพพาทแบบทาง

เลอก

• บทน�า

• ทกษะการเจรจา

• ทกษะการไกลเกลยและการประสาน

ไมตร

• การตดสนความ

• การรางขอแยงในกรณพพาท

• ทางออก

ทมา:

Black Sash Education and Training

Unit (2004) และ Lasky (2005)


วธการผลกดนนโยบาย) รางของคมอผเรยนทจดท�าขนในกมพชานนแบงทกษะของนกกฎหมาย

ชมชนออกเปนสองสวนแยกกนโดยเนนไปทแตละทกษะ (ดขอความดานขาง)

เนอหากฎหมายของเอกสารของคณ อาจจะปรากฏอยในคมอของผอบรมและคมอผ

เรยน รวมไปถงในคมอการท�างานของนกกฎหมายชมชน ไมวาจะอยในเอกสารชนใด เนอหา

สวนนจะตองกลาวถงทมาและประเภทของกฎหมาย รฐธรรมนญ สถาบนทบงคบใชกฎหมาย

(รวมถงศาล) และเนอหาเฉพาะดานของกฎหมาย เนอหาเฉพาะดานทมกจะพบในโครงการนก

กฎหมายชมชนมดงตอไปน

h กฎหมายครอบครว

h กฎหมายอาญาและระเบยบวธปฏบตทางอาญา

h กฎหมายแพงและระเบยบวธปฏบตทางแพง

h กฎหมายสวสดการสงคม

h กฎหมายผบรโภค

h กฎหมายเกยวกบทอยอาศย

h กฎหมายเกยวกบทดน

h กฎหมายแรงงาน

h กฎหมายธรกจ

เอกสารเหลานจะตองถกปรบใหเขากบประชากรกลมทคณจะไปท�างานดวย เชน คมอ

ทจดท�าขนส�าหรบผหญงชนบททดอยโอกาส อาจจะเนนไปทประเดนทางกฎหมายทเกยวกบความ

รนแรงในครอบครว สทธในการรบมรดกของผหญง และสทธในทดนของผหญง คมอส�าหรบผ

หญงในประเทศทมปญหาเรองการทผหญงตองจายคาสนสอด การแตงงานตงแตอายยงนอย

และการแตงงานซ�าซอน เกดทวไป กควรจะมเรองเหลานอยดวย

เนอหาเกยวกบกฎหมายของคมอนกกฎหมายชมชนของคณ อาจจะมแนวทางการ

สงตอคดทจะตองมการฟองรอง เชน การสงคดไปยงทนายความทมความสมพนธกบโครงการ

ตอนทายของคมอฉบบน มบรรณานกรมทมอางองถงคมอนกกฎหมายชมชนทมการ

จดพมพกนขนมาและมรายละเอยดวธการด�าเนนการในประเดนตางๆ อยางทกษะนกกฎหมาย

ชมชนและทกษะการบรหารจดการงานทวไป การแกไขขอพพาทแบบทางเลอก และการด�าเนน


งานโครงการ คณจะเหนวาคมอผเรยนบางฉบบอาจจะไมไดมขอมลละเอยดเกยวกบเทคนคเรอง

การจดการศกษา แตไดอางองกลบไปยงคมอของผอบรม

ในการพฒนาเนอหาสวนทวาดวยการพฒนาชมชน คณจะตองพจารณาวาความ

ตองการเฉพาะของชมชนของคณคออะไร และบทบาทของนกกฎหมายชมชนคออะไร หวขอและ

เทคนคทอาจจะมอยในสวนนกเชน การประเมนบนฐานชมชน การพฒนาชมชนและการเสรม

อ�านาจชมชน และการผลกดนนโยบาย คณอาจจะรวมเอาเนอหาเรองประชาธปไตยและธรรมาภ

บาล การเลอกตง และสทธมนษยชน เขาไวดวยโดยขนอยกบบรบททางการเมองของประเทศ

ของคณ บางหวขอทกลาวมาปรากฏอยในคมอนกกฎหมายชมชนทอางถงในบรรณานกรมของ

คมอฉบบน

นอกจากการพฒนากรอบโครงรางของคมอแตละฉบบแลว คณยงตองพจารณาถงรป

แบบของแตละบทและแตละบทเรยนอกดวย เมอเอกสารของคณมบทเรยนแบบมปฏสมพนธท

จะถกพฒนาโดยกลมผเขยนและจะถกใชโดยผอบรมตางๆ คณกควรจะก�าหนดมาตรฐานกรอบ

การเขยนแบบเดยวกนไวใชกบทกบทเรยน

ตวอยางเชน บทเรยนหรอกจกรรมในคมอผเรยนอาจจะมกรอบโครงรางดงตอไปน:

h แนะน�าเนอหาโดยสรป

h กจกรรม

คมอวทยากรผอบรมในสวนของกจกรรมเดยวกนอาจจะมโครงรางดงตอไปน:

h เปาหมายส�าหรบผรบการอบรม

h พนฐานเนอหาส�าหรบกจกรรมและค�าถามเกรนน�า

h ค�าสง/แนวปฏบตและวธการทใชในการท�ากจกรรม

h ระยะเวลาโดยประมาณของแตละขนตอนของกจกรรม

h ค�าแนะน�าเรองการจดกระบวนการเรยนร

h ค�าตอบทควรจะเปน

h ทบทวนและสรป


คมอวทยากร ควรจะมแนวทางเพมเตมเกยวกบวธการสอนแตละบทเรยนแบบทละขน

ตอน รวมถงค�าตอบทคาดวาจะไดจากค�าถามในการแลกเปลยน คณยงจะตองเชอมโยงบทเรยน

ตางๆ ทอยในคมอวทยากรและคมอผเรยนอกดวย ตวอยางของกมพชาเรองกฎหมายผบรโภค

ในภาคผนวก 2 ของคมอฉบบนแสดงใหเหนวาบทเรยนเดยวกนนนถกน�าเสนอไวในคมอทงสอง

ฉบบอยางไร โดยฉบบของผอบรมมขอมลเพมเตมเพอชวยในการด�าเนนกจกรรมการเรยนรดวย

โครงการกฎหมายขางถนน (Street Law, Inc.) ไดพฒนาวธการเรยนรเรองกฎหมาย

ไวอยางด และถกน�าไปใชโดยกลมตางๆ อยางกลมกฎหมายขางถนนในแอฟรกาใต และศนย

กฎหมายชมชนและการพฒนาชนบท วธการเรยนการสอนของบทเรยนมองคประกอบดงตอ

ไปน:

h จดเนนและทบทวน - เพอกระตนใหผเรยนสนใจในบทเรยน และเพอเรมการพดคย

แลกเปลยนสนๆ

h แจงผลทคาดวาจะเกดขนกบผเรยนและวธทจะใช - คาดหวงอะไรจากผเขารบการ

อบรมบาง

h การสอนโดยผสอน - วธทผสอนจะใชในบทเรยนเพอใหบรรลเปาหมายของผเรยน

h ยทธวธแบบมปฏสมพนธ - หวใจของบทเรยน กจกรรมหลก

h สรป - สรปแนวคดหรอทกษะหลกๆ ทบทเรยนครอบคลม

โครงการกฎหมายขางถนนเหนวา องคประกอบส�าคญของบทเรยนทเกยวกบกฎหมาย

กคอ การพดคยถงกฎหมายทเกยวของกบแตละหวขอ เพอวเคราะหประเดนนโยบายทเกยวของ

หาและตรวจสอบคณคาใดๆ ทอาจขดแยงกน น�ากฎหมายมาปรบเขากบชวตของผเรยน และ

ชวยใหผเรยนน�าเนอหานไปใชระหวางการอบรม

4.7 จดการประชมเพอพฒนาเอกสาร

การประชมเพอพฒนาเอกสารประกอบการอบรม (หรออาจจะเรยกวาการประชมเพอพฒนา

หลกสตรหรอการประชมของผเขยน) คอการประชมทคณใชอบรมผเขยนเอกสารของคณในเรอง


การเขยนและการเรยนรอยางมสวนรวม และรบฟงความคดเหนตอความคดเบองตนและโครงราง

เอกสารของคณ รวมถงวางแผนกระบวนการเขยนจรง การประชมเหลานจะเปนโอกาสส�าคญใน

การชแจงเรองรปแบบและโครงสรางของเอกสาร ขนตอนในการพฒนาบทเรยน การมอบหมาย

ภาระหนาทในการเขยน และการก�าหนดกรอบเวลาในการจดท�ารางและทบทวนและแกไขราง

นอกจากผเขยนคนหลกๆ แลว คณอาจจะเชญผเชยวชาญ ผประเมนโครงการ คณะกรรมการ

ทปรกษาของคณ และบคคลอนๆ ทสนใจในโครงการของคณ ใหเขารวมการประชมนดวยกได

การประชมผเขยนครงแรก

การประชมการพฒนาเอกสารครงแรกมกจะน�าโดยผน�าโครงการ และอาจจะมผเชยวชาญจาก

โครงการนกกฎหมายชมชนในประเทศอนๆ ทไดเคยผานกระบวนการเขยนในประเทศของตน

มาแลว หากคณจดใหผเอออ�านวยกระบวนการจากตางประเทศมาเขารวม คณควรจะพยายาม

เลอกคนทเคยท�างานในประเทศทใกลเคยงกบประเทศของคณ (เชน ในประเทศทประชาชนไมร

จกหรอไมคนเคยกบวธการเรยนรแบบมสวนรวม) หากคณมงบประมาณเพยงพอ คณอาจจะ

จดการประชมเพอพฒนาเอกสาร 2 ครง โดยจดครงแรกขนในขนเรมแรกของการเขยน และ

ครงท 2 หลงจากทมการทดสอบการใชเอกสารแลว ขอเสนอแนะตอไปในแนวทางฉบบนจะถอ

เอาวาคณจะจดการประชมผเขยนสองครง

ก�าหนดการของการประชมการพฒนาเอกสารครงแรกนนควรจะมการแนะน�าถงเปา

หมายของโครงการและบทบาทของนกกฎหมายชมชน มกจกรรมการมสวนรวมแบบเดยวกน

กบทคณคาดวาควรจะมอยในคมอวทยากรผอบรมและคมอผเรยน และโอกาสในการเขยน น�า

เสนอ และวจารณรางบทเรยน การประชมอาจจะเปนแบบสนๆ เพยงสามวน หรออาจจะนาน

ถง 2 สปดาหกได ภาคผนวก 3 มตวอยางก�าหนดการประชมเพอเขยนเอกสารนาน 9 วนท

จดในประเทศมองโกเลย ก�าหนดการนอาจจะถกยนยอหรอถกแบงออกเปนการประชมหลายๆ

ครงกไดตามแตความตองการของคณ

เอกสารทใชในการประชม ควรจะประกอบดวยชดเอกสารทมขอมลพนฐานทส�าคญ

และทรพยากรตางๆ ทผเขยนสามารถน�าไปใชได รวมถงมเอกสารประกอบกจกรรมตางๆ ทจะ

จดขนระหวางการอบรมดวย เอกสารประกอบชนหนงทมประโยชนกคอ ค�าแนะน�ากระบวนการ

กรอบเวลาในการพฒนาเอกสารนก

กฎหมายชมชน มองโกเลย

ขนตอนท 1

การประชมเพอพฒนาเอกสาร ครงท 1

ระยะเวลา: 5 วน


คมอผเรยน: อธบายผลทคาดและสวน

ตางๆ แบบฝกหด สรปแนวคดและขนตอน

การอบรม

คมอผสอน: โครงสรางทออกแบบมาใชกบ

ทกกจกรรม

ระยะเวลา: 2 สปดาห


สงรางเอกสารหนงในสามสวนแรกใหแก

บรรณาธการหลก

ระยะเวลา: 1 เดอน


สงรางเอกสารอกหนงในสามสวน

ความเหนเบองตนจากบรรณาธการหลก

ตอราง



สงรางหนงในสามสวนสดทาย



บรรณาธการหลกตรวจเอกสารโดย

ละเอยด

ระยะเวลา: 1-2 เดอน



เขยนทอธบายวสยทศนของโครงการของคณในแงของเนอหาและสไตลในการน�าเสนอเนอหาและ

แนวคดหลกๆ ภาคผนวก 3 มตวอยางแนวทางในการเขยนคมออบรมอย

เพอทจะชวยใหผเขยนของคณเขาใจแนวคดหลกๆ และวธการสอนทตองปรากฏใน

เอกสารการฝกอบรมนกกฎหมายชมชน คณอาจจะก�าหนดเวลาในการประชมใหมการออกแบบ

และสาธตบทเรยนจ�าลอง กจกรรมนจะชวยใหคณเหนถงทกษะของผเขยนแตละคนและการ

สนบสนนและแนวทางใดๆ ทพวกเขาตองการเพอจะสามารถท�างานส�าเรจไดดวยตนเอง คณ

อาจจะใชเวลาเพมเตมพเศษกบผเขยน เพอดแลใหพวกเขาใชกระบวนการเรยนรแบบมสวนรวม

จรงๆ รางบทเรยนทเขยนขนในระหวางการประชมเพอจดท�าเอกสารสามารถถกน�าไปใชเปนฐาน

ของเนอหาจรงๆ ทคณจะใสไวในเอกสารของคณดวยกได

การประชมครงท 2

หากคณมเวลาและทรพยากรเพยงพอ คณควรจะจดการประชมเพอพฒนาเอกสารประกอบ

การอบรมครงท 2 หลงจากทคณไดทดสอบเอกสารในการอบรมนกกฎหมายชมชนกลมแรก

แลว เปาหมายของการประชมครงทสองกคอ เพอทบทวนผลของการทดสอบใชเอกสารและ

ตกลงกนเรองการแกไขรอบสดทาย ขอมลเกยวกบการใชงานเอกสารนนอาจไดมาจากการ

ประชมฟงความเหนของนกกฎหมายชมชนหลงจากทพวกเขาไดน�าเอกสารไปใชในสนามจรงแลว

(ด 4.10) การจดการประชมในขนตอนนมกจะเปดโอกาสใหมการแกไขเอกสารเลกนอย และก

ยงอาจจะเพมเอาประเดนทคณมองขามไปในขนตอนกอนหนานเขาไวดวยกได

ในท�านองเดยวกนกบการประชมครงแรก การประชมครงท 2 ควรจะมการก�าหนด

ภาระหนาทและครอบเวลาใหชดเจน หากคณจะตองพฒนาขอมลหรอเอกสารขนใหมอยางเรง

ดวน คณอาจจะจดล�าดบความส�าคญไวทการเขยนสวนนกอน แลวแจกรางใหกบนกกฎหมาย

ชมชนทนท คณอาจจะตองใหมผเชยวชาญมาทบทวนสวนใหมๆ ทเพงเขยนขนนดวย เชน สวน

เนอหากฎหมายใหมๆ

การประชมพฒนาเอกสารครงท 2



การทบทวนคมอ

ระยะเวลา: 2-3 เดอน


การฝกอบรมนกกฎหมายชมชนครงท

1 พรอมความเหนตอคมอ



การใชเอกสารในสนามโดยนกกฎหมาย

ชมชน พรอมทงความเหนตอคมอ



การอบรมนกกฎหมายชมชนครงท 2

พรอมทงความเหนตอคมอ


จดท�าคมอใหสมบรณและตพมพ

ทมา:

B. Jigmeddash, จากการสนทนากบผ

เขยน 17 ตลาคม 2550


4.8 การตดตาม สนบสนน และทบทวนการเขยนเอกสาร

กระบวนการพฒนาเอกสารประกอบการอบรมมกจะตองใชเวลาประมาณ 4 ถง 6 เดอน โดย

รวมถงการพฒนารางแรกและกระบวนการสนบสนนและตดตามอยางตอเนอง และการปรบปรง

รางขนตน หากคณไมจดท�ารางฉบบสมบรณในคราวเดยว คณอาจจะเนนไปทเนอหาบางสวน

หรอบางประเดน แลวทดสอบเนอหานในการอบรมนกกฎหมายชมชน จากนนกจดท�ารางให

สมบรณกอนทจะท�าไปใชจรงในชมชนกได คณจะตองจดท�าแผนทสอดคลองกบตารางานของ

คณ ทรพยากร และเวลาวางของผเขยน

โครงการนกกฎหมายชมชนในมองโกเลยมกรอบเวลาอยางละเอยดในการพฒนา

เอกสารของโครงการ (ดขอความดานขาง)

เมอผเขยนของคณเรมลงมอท�างาน เขาอาจจะตองการตวอยางเพมเตม ตวบท

กฎหมาย หรอค�าชแจงถงบทบาทของพวกเขา คณะผบรหารหรอผเขยน/บรรณาธการหลกจะ

ตองตดตอกบผเขยนอยางใกลชดเพอทจะไดรบทราบปญหาและแกไขปญหาไดแตเนนๆ คณะ

ผเขยนทมประสทธภาพเปนพนฐานส�าหรบโครงการทงโครงการของคณ ผอ�านวยการโครงการ

นกกฎหมายชมชนคนหนงไดแนะไววา “ท�าใหพวกเขามความสขเขาไว แมในยามทคณวพากษ

วจารณเขากตาม” แตในบางกรณ อาจตองมการเปลยนตวผเขยนหากเขาไมสามารถผลตงาน

ออกมาไดตามก�าหนด

หลงจากไดมการจดท�ารางเบองตนแลว และไดรบการรบรองโดยผเขยน/บรรณาธการ

หลกหรอคณะผบรหารแลว กสามารถเสนอรางนไปใหกลมทปรกษาการจดท�าเอกสารพจารณา

ดงทไดกลาวมาแลว กลมนควรจะประกอบไปดวยผเชยวชาญทางกฎหมายและทางวธการเรยน

การสอน และควรจะคนเคยกบประชากรกลมทคณจะอบรมและใหการศกษา เมอขอใหผอาน

จากภายนอกชวยพจารณาเอกสารของคณ ควรจะก�าหนดเกณฑการพจารณาและก�าหนดการ

ทจะรบความเหนคนใหชดเจน

จากความคดเหนตอรางน คณกจะสามารถท�ารางฉบบสดทายไดกอนทจะท�าไปใชใน

การอบรมนกกฎหมายชมชนจรง ขนอยกบวฒนธรรมทคณท�างาน คณอาจจะตองชวยท�าใหผ

เขยนยอมรบค�าวจารณทมตองานของตน เพอทพวกเขาจะไดยนดยอมปรบเปลยนตามขอเสนอ

แนะ/วจารณ


4.9 การใชเอกสารในการอบรมนกกฎหมายชมชน

เมอคณเสรจสนสวนการพฒนาเอกสารแลว คณกพรอมทจะน�าเอกสารไปใช บทท 5 กลาวถง

การอบรมนกกฎหมายชมชนเบองตนโดยละเอยด การอบรมครงแรกอาจจะตองเปนการ “อบรม

นกอบรม” ซงกคอการอบรมทออกแบบมาส�าหรบนกกฎหมายชมชนทจะเปนผน�าในการเตรยม

ตวนกกฎหมายชมชนทมาจากชมชนใหท�างานได การอบรมเบองตนอาจจะท�าโดยผอ�านวยการ

โครงการ (โดยอาจจะมความชวยเหลอจากผเขยนเอกสารดวย) ใหแกนกกฎหมายชมชนทมหนา

ทอบรมภายในชมชนของตนเทานน

เปนสงส�าคญทจะตองรวบรวมความคดเหนตอเอกสารการอบรมและกจกรรมตางๆ

ของคณทงอยางทเปนทางการและไมเปนทางการตลอดการด�าเนนโครงการ ในการอบรมนก

กฎหมายชมชนเบองตนทจดในกมพชา มการก�าหนดเวลาไวในแตละวนใหเปนการรวบรวม

ความเหนจากผเขารบการอบรม ตวอยางค�าถามทใชในการระดมความเหนในกมพชาอยในภาค

ผนวก 4

ตอไปนเปนตวอยางค�าถามสรปทคณอาจลองใชเพอรบฟงความเหนตอคมอวทยากร

ผอบรม:

h หวขอสอดคลองกบชวตของชาวบานหรอไม

h กจกรรมสอดคลองกบหวขอหรอไม

h กจกรรมดงดดใหมสวนรวมหรอไม

h เราไดตอบโจทยประเดนส�าคญๆ ทงหมดหรอยง

h มความสมดลระหวางหวขอและวธการเรยนรทงหมดหรอไม

บางครงผเขารบการฝกอบรม อาจจะลงเลหรอไมคนเคยกบการใหค�าวพากษวจารณ

ในการอบรม คณจะตองหาทางทท�าใหมการแบงปนความเหนเชนนนไดงายขน เชน การใหม

การเขยนความเหนเปนลายลกษณอกษรโดยไมตองลงชอ หรอโดยการจดใหมการพดสะทอน

ความเหน

เมอคณไดความเหนมาแลวกตองท�าไปใชในการปรบปรงเอกสารของคณ การปรบปรง

แกไขเอกสารในชวงแรกๆ ของโครงการนนท�างายกวาการจะท�าในภายหลงเมอคณไดลงทน


ทรพยากรทางมนษย งบประมาณ และจตใจ ไปกบรางเอกสารมากแลว คณควรไปพบกบผ

เขยนเอกสารและทบทวนเอกสารรวมกน โดยพดคยแลกเปลยนถงประเดนทคณเลอก วธการท

คณใช และรปแบบและสไตลการเขยน ตวอยางเชน จ�าเปนตองมการอธบายไวในบทเรยนเพม

เตมใหวทยากรผอบรมทราบวาควรน�าบทเรยนทละขนอยางไรหรอไม คมอวทยากรผอบรมควร

จะมรายละเอยดเรองวธการเอออ�านวยกระบวนการแลกเปลยนความเหนมากกวาน หรอควร

จะมการเขยนแนะน�าวธการสอนแตละวธแบบกวางๆ หรอไม กรณศกษาละเอยดเกนไปหรอ

ไม และควรจะปรบใหงายกวานหรอไม

คณอาจจะตกลงรวมกบผเขยน ในการก�าหนดกรอบเวลาการปรบปรงแกไขเอกสาร

เมอไดมการเตรยมการแกไขเอกสารแลว คณกพรอมทจะกาวสขนตอนส�าคญทสดในการทบทวน

เอกสาร นนคอ การดวาคมอถกใชงานจรงระหวางการปฏบตงานของโครงการเปนอยางไร ณ

ขนตอนน คณไมควรจะจดพมพเอกสารใดๆ ออกมาเปนรปเลม แตโครงการของคณและนก

กฎหมายชมชนของคณควรจะใชเอกสารทถายส�าเนาไปกอน คณควรจะจดพมพและเผยแพร

เอกสารของคณหลงจากทโครงการไดทดสอบและปรบปรงเอกสารอยางดแลวเทานน

4.10 การทดสอบเอกสารในการท�างานภาคสนาม

การทดสอบภาคสนาม หรอการทดสองน�ารอง เปนค�าทใชอธบายถงการทดลองใชเอกสารใน

“สนาม” เมอโครงการของคณเรมท�างานและนกกฎหมายชมชนเรมท�างานในชมชน ในระหวาง

การทดสอบภาคสนาม คณควรจะขอใหนกกฎหมายชมชนแสดงความเหนแบบเดยวกบทคณขอ

ในชวงการอบรมเบองตน นอกจากน คณยงจะตองขอใหนกกฎหมายชมชนเลาถงขอมลเกยวกบ

กจกรรมตางๆ ทพวกเขาก�าลงท�าอยในชมชนอกดวย

เมอคณเรมทดสอบเอกสารในภาคสนาม คณควรจะถามนกกฎหมายชมชนของคณ

ดวยค�าถามตอไปนเกยวกบเอกสารและขอมลทคณไดใหไว:

h ความสมบรณ: คมอมหวขอและทกษะทจ�าเปนทงหมดในการปฏบตงานของนก

กฎหมายชมชนหรอไม มรายละเอยดเพยงพอหรอไม จะตองเพมเตมอะไรอก


h ความถกตอง: ขอมลทใหไวนนถกตองหรอไม

h ความมประโยชน: ขอมลถกน�าเสนอในแบบทสามารถน�าไปใชไดเลยหรอไม

ค�าถามเพอขอความเหนอาจจะมทงค�าถามกวางๆ และค�าถามเฉพาะส�าหรบโครงการ

ของคณ คณจะตองมระบบในการรวบรวมความเหนจากนกกฎหมายชมชน ไมวาจะผานทางการ

ประชม การไปเยยมดงาน หรอวธการสอสารอนๆ การประชมหลงจากเรมท�างานไปสองสาม

เดอนเปนวธการทดทสดในการใหการอบรมและการสนบสนนเพมเตม รวมถงในการทบทวน

ผลของการทดสอบภาคสนาม ความเหนจากนกกฎหมายชมชนยงจะชวยชถงจดทการประชม

พฒนาเอกสารครงทสองควรจะเนนอกดวย (ด 4.7)

4.11 จดท�าเอกสารใหสมบรณ

จากการปรบปรงเอกสาร คณกควรจะเตรยมจดท�าเอกสารของคณใหสมบรณ ควรจะมการ

ทบทวนและตรวจสอบรบรองเอกสารนเปนครงสดทายโดยคณะกรรมการทปรกษาของคณ

หากคณใชภาพประกอบหรอการตน กตองดใหภาพเหลานนสอดคลองกบวฒนธรรม

และกลมเปาหมายของเอกสาร โครงการนกกฎหมายชมชนในแอฟรกาใตและกมพชาไดจดให

ตวแทนชมชนเปาหมายไดพจารณาภาพการตนกอนทจะน�าไปตพมพ

คณควรจะคดอยางรอบคอบ กอนทจะลงเงนและเวลาไปกบการตพมพและเผยแพร

เอกสารของคณ ในระหวางการท�างานของนกกฎหมายชมชนในชมชน ความตองการใหมๆ และ

ความเหนจากชมชน จะสงผลตอเนอหาของเอกสารของคณ และคณอาจจะตองเปลยนแปลงหรอ

ปรบแกไขเอกสารเปนระยะ หลงจากพจารณาดแลว คณอาจจะตดสนใจวาวธทดทสดกคอการ

ท�างานไปสองสามปโดยใชเอกสารทถายส�าเนา ซงสามารถปรบปรงใหสะทอนการเปลยนแปลง

ไดงายและมราคาถกกได

หากโครงการของคณไดรบเงนอดหนนจากภายนอก อาจจะมขอก�าหนดวาคณตอง

ตพมพคมอตางๆ ของคณ ในกรณเชนนน คณจะตองตดสนใจเรองการใชส คณภาพกระดาษ


การออกแบบปก และประเดนอนๆ ทเกยวของ หากในองคกรของคณไมมคนทคนเคยกบ

กระบวนการจดพมพหนงสอ คณกควรจะตองใชนกออกแบบและโรงพมพภายนอก คณควร

จะลองขอตวอยางและประมาณคาใชจายจากนกออกแบบและโรงพมพอยางนอยสองแหงกอน

ตดสนใจ


บทท 5

การฝกอบรมนกกฎหมายชมชน

สารบญบท5.1 รปแบตางๆ ของการฝกอบรมนกกฎหมายชมชน52 เนอหาการฝกอบรม5.3 วธการฝกอบรม5.4 สงทาทายในการฝกอบรมและการเรยนร5.5 วทยากรผอบรม5.6 การจดการในการฝกอบรม

บทนอธบายถงกระบวนการและโครงการตางๆ ในการฝกอบรมนกกฎหมายชมชน โครงการ

ฝกอบรมเหลานสามารถจดขนไดตลอดชวงการท�างานของโครงการของคณ ตงแตการปฐมนเทศ

นกกฎหมายชมชนไปจนถงการคดเลอกผเชยวชาญ และนกเคลอนไหวทเหมาะสมมาชวยเตรยม

นกกฎหมายชมชนใหท�างานในชมชนของตนเอง บทนเนนไปทวธการอบรมแบบมปฏสมพนธ

เนอหาและทกษะทการฝกอบรมครอบคลม และวธการทคณสามารถใชในการคดเลอกวทยากร

ผอบรมและในการจดการฝกอบรม


5.1 รปแบบตางๆ ในการอบรมนกกฎหมายชมชน

การฝกอบรมนกกฎหมายชมชนของคณจะเปนงานทด�าเนนไปเรอยๆ ไมสนสด จะมการฝก

อบรมเรมแรกกอนทนกกฎหมายชมชนจะเรมปฏบตงาน จากนนพวกเขาจะไดรบการสนบสนน

ทงแบบทเปนทางการและทไมเปนทางการ และไดเรยนรผานทางการท�างานในสนาม การเยยม

ดงานของหวหนางาน และการตดตอสมพนธกบผอ�านวยการโครงการ รวมถงการฝกอบรมเชง

ปฏบตการทจดขนเปนระยะโดยโครงการของคณ การฝกอบรมนกกฎหมายชมชนทดทสดกคอ

กระบวนการพฒนาทด�าเนนไปอยางสบเนองทรวมถงการฝกอบรมจากการปฏบตงานจรงดวย

หลายโครงการไดพฒนารปแบบการฝกอบรมนกกฎหมายชมชนขนมา โดยออกแบบ

ใหสอดคลองกบความตองการและทรพยากรของโครงการ คณอาจจะเรมดวยการอบรมเขม

ขนนานหนงสปดาหครงหรอสองสปดาห ตามดวยการไปเยยมดงานในพนททกเดอน และการ

ประชมเชงปฏบตการทกครงปกได หากนกกฎหมายชมชนของคณไดรบการอบรม (และไดรบ

การรบรอง) โดยโครงการคลนกกฎหมาย คณกควรจะตองพฒนาแผนการฝกอบรม 1 หรอ

2 ป ซงมการอบรมแบบหองเรยนทวไปทมการสอนใหขอมลเปนจ�านวนชวโมงทเฉพาะเจาะจง

ลงไป ดลอมกรอบดานขางเรองตวอยางของประเภทและระดบตางๆ ของการอบรมนกกฎหมาย

ชมชน

การก�าหนดระยะเวลาและความเขมขนของการฝกอบรมของคณ จะตองสมพนธกบ

เอกสารประกอบการอบรมของคณวารอบดานและสมบรณเพยงใด หากผเขยนเอกสารของคณ

ผลตเอกสารทคอนขางสมบรณใหนกกฎหมายชมชน คณกอาจจะจดการฝกอบรมเบองตนทเขม

ขน ตอดวยการใหการสนบสนนผานทางการปฏบตงาน และการฝกอบรมเชงปฏบตการเสรม

อกหนงหรอสองครงในชวงปแรกของการท�างาน หากคณพฒนาเอกสารประกอบไปพรอมๆ กบ

การเรมท�างาน หรอคาดวาจะตองมการปรบแกเอกสารขนานใหญ คณกอาจจะจดการอบรม

เบองตนเปนระยะเวลาสนกวาน ตามดวยชดการอบรมเสรมตลอดปแรกของการท�างาน คณ

คอนขางมความยดหยนในการออกแบบการฝกอบรมของคณ ซงมความเปนไปไดวาจะคอยๆ

พฒนาไปพรอมกบโครงการโดยรวมของคณ สงทส�าคญกคอตองมการประเมนความตองการ

ของนกกฎหมายของคณอยางตอเนอง และใหการสนบสนนและการควบคมดแลงานทจ�าเปน

แกพวกเขาเพอใหพวกเขาสามารถท�างานไดอยางมประสทธภาพ


5.1.1 การฝกอบรมเบองตน

การฝกอบรมเบองตนของนกกฎหมายชมชนจะเปนการประมวลงานทคณท�ามาทงหมด การ

อบรมนเปนสญญาณการเรมตนอกกาวหนงในโครงการของคณ และจะเปนสงทวางรากฐาน

ส�าหรบการอบรมในครงตอๆ ไป การอบรมเบองตนของนกกฎหมายชมชนมกจะจดอยางเขมขน

ในเวลาหนงหรอสองสปดาห ในเซยรราลโอน การอบรมเบองตนนานสองสปดาห (ดภาคผนวก

5 ก�าหนดการอบรม) การอบรมจะอยบนฐานของประเดนทางกฎหมายทไดมาจากการประเมน

ความตองการและขอมลจากการลงพนท และจะเนนไปทสามประเดน คอ

h ตวบทกฎหมาย (เชน รฐธรรมนญ บญญตเกยวกบการละเมด กฎหมายอาญา และ

กฎหมายครอบครว)

h วธการทำางานของรฐบาลและโครงสรางของศาลเซยรราลโอน (สวนนรวมถงผแทน

จากต�ารวจและกระทรวงสวสดการสงคม)

h ทกษะการเปนนกกฎหมายชมชน (เชน การไกลเกลย การสมภาษณ การบนทกค�า

ใหการ การผลกดนนโยบาย การจดการศกษาใหชมชน การจดการกบเหยอความ

รนแรงในครอบครว และการบรหารจดการงาน) การอบรมของคณอาจจะน�าเจาหนาท

จากหนวยงานตางๆ เขามารวมดวย เชน ต�ารวจในพนท เจาหนาทจากกระทรวงและ

หนวยงานทเกยวของ และสมาชกสภานตบญญตระดบทองถนและระดบชาต วทยากร

และการลงพนทจะใหขอมลแกนกกฎหมายชมชนของคณ เกยวประเดนในกฎหมาย

และนโยบาย และชวยใหนกกฎหมายชมชนเขาใจขนตอนตางๆ ของการบรหารของ

รฐบาล

การเรมโครงการนกกฎหมายชมชน ไมไดหมายความถงเพยงการเตรยมนกกฎหมาย

ชมชนใหปฏบตหนาทของตวเองเทานน แตยงหมายถงการเตรยมกลมอนๆ ทจะตองเกยวกบ

ในการสนบสนนโครงการดวย กลมสนบสนนทอาจไดรบประโยชนจากการฝกอบรมกมเชน

คณะกรรมการทปรกษาโครงการ และเจาหนาทระดบทองถน (ทงทเปนทางการและไมเปน

ทางการ) ทอยในชมชนทโครงการจะไปท�างานดวย แมนกกฎหมายชมชนจะตองท�างานเรอง

การจดการศกษาใหชมชนอยแลว แตการอบรมเบองตนใหคนกลมอนๆ กจะชวยเผยแพรเรอง

โครงการนกกฎหมายชมชนและสรางความรสกรวมเปนเจาของในกลมชาวบานได

ระดบตางๆ ของการอบรมนก

กฎหมายชมชนเปนทางการ

* การอบรมพนฐาน

การอบรมนกกฎหมายชมชนพนฐาน

ครอบคลมทกษะทวไปทนกกฎหมาย

ชมชนทกคนตองใช

* การอบรมเฉพาะทาง

ตวอยางเชน นกกฎหมายชมชนท

ท�างานสมพนธกบกลมสทธมนษยชน

ของผหญง จะตองไดรบการอบรมเขม

ขนในเรองตางๆ ทเกยวกบผหญงและ

กฎหมาย

* การอบรมระหวางการทำางาน

เปนการอบรมทนกกฎหมายชมชน

เรยนรโดยการท�างานไปพรอมกบนก

กฎหมายชมชนทมากประสบการณ ใน

ส�านกงานทปรกษาหรอในชมชน

* การอบรมทบทวนความร

การอบรมทบทวนความรเปนครงคราว

จะชวยใหนกกฎหมายชมชนเรยนร

ทกษะใหมๆ และไดรบขอมลทนสมย

เกยวกบการเปลยนแปลงในกฎหมาย

* การอบรมทกษะการอบรมขนสง

ส�าหรบนกอบรม

นกกฎหมายชมชนทมประสบการณ

ท�างานอาจจะรบการฝกอบรมเพมเตม


5.1.2 การอบรมภาคสนามและการศกษาแบบตอเนอง

ผอ�านวยการโครงการนกกฎหมายชมชนเหนพองกนวา นอกจากการอบรมเบองตนแลว สงท

ส�าคญตอการท�างานภาคสนามทมประสทธภาพคอ การควบคมดแลงานจากทนายความและผ

อบรมคนอนๆ การฝกอบรมเบองตนควรจะถกมองวาเปนขนแรกทส�าคญ แตไมใชขนตอนสดทาย

ในการพฒนานกกฎหมายชมชนทมฝมอด หลงจากการฝกอบรมเบองตนใหกบนกกฎหมาย

ชมชนโดยการจดการอบรมเชงปฏบตการแบบเขมขนแลว นกกฎหมายชมชนยงควรจะไดรบ

การฝกอบรมอยางตอเนองทจะชวยผสานการเรยนรจากหองเรยน (จากการฝกอบรม) เขากบ

ประสบการณภาคสนาม (การเรยนรจากการท�างานและการไดรบการสนบสนนผานทางการ

เยยมดงานโดยผอ�านวยการโครงการ) รปแบบของการฝกอบรมนกกฎหมายชมชนนนขนอยกบ

ทรพยากรทคณมและสภาพแวดลอมของโครงการของคณ ไมวาคณจะอยในสถานการณเชนใด

นกกฎหมายชมชนของคณจะตองเขาใจวาพวกเขาจะไดรบการฝกอบรมอยางตอเนอง โดยสวน

ใหญจะเกดขนในภาคสนาม และการอบรมอยางตอเนองนนเปนสวนหนงของงานของตน บทท

7 มรายละเอยดเรองการเยยมตรวจงานและการควบคมดแลงานอยางตอเนอง

มบางประเทศทโครงการจดการศกษาใหนกกฎหมายชมชน ไดรบการรบรองโดย

สถาบนการศกษาทสามารถออกประกาศนยบตรรบรองคณวฒได หรอไดรบการรบรองจาก

หนวยงานทางกฎหมาย เชน สภาทนายความ ในแอฟรกาใต ศนยกฎหมายชมชนและการ

พฒนาชนบทเคยจดหลกสตรประกาศนยบตร 2 ป ประกอบไปดวยการฝกอบรมเชงวชาการ

นาน 6 เดอน และการฝกอบรมภาคสนาม 18 เดอน ผานทางมหาวทยาลยนาตาล-เดอร

บน มหาวทยาลยควาซล-นาตาล ซงเกดจากการควบรวมมหาวทยาลยนาตาล-เดอรบนไดรบ

ด�าเนนโครงการนตอ และไดมหลกสตรประกาศนยบตรนกกฎหมายชมชนศกษา เปนหลกสตร

2 ป แบงเปน 8 ภาคการศกษา แตละภาคนาน 8 สปดาห และมการใหการสนบสนนผาน

ทางออนไลนในระหวางการลงพนทฝกงานในภาคสนาม ในซมบบเว มลนธทรพยากรกฎหมาย

(Legal Resources Foundation) มโครงการฝกอบรม 5 ขน ทกๆ 3-4 ป โดยมการสอบและ

ออกประกาศนยบตรทไดรบการรบรองโดยสภาการศกษากฎหมาย (Council for Legal Educa-

tion) และสภาทนายความ (Law Society)

เพอเปนนกอบรมนกกฎหมายชมชน

และชวยพฒนานกกฎหมายชมชนหนา

ใหมๆ ในชมชนทตนท�างาน


5.2 เนอหาการอบรม

เนอหาการอบรบของคณ ควรจะสะทอนถงเอกสารและทรพยากรทคณไดพฒนาขนมาตามราย

ละเอยดในบทท 4 “การพฒนาเอกสารประกอบการอบรม” โดยทวไปแลว สามารถแบงเนอหา

ออกไดเปนสามสวน คอ

h ความร/เนอหาทางกฎหมาย

h ทกษะการเปนนกกฎหมายชมชน

h ขอมลทวไปเกยวกบรฐบาลและการท�างานบรการของรฐบาล

วตถประสงคการเรยนร ส�าหรบโครงการฝกอบรมนกกฎหมายชมชนนนคลายคลง

กนในทกองคกร แมวาจดเนนดานเนอหาและทกษะจะตางกนไปตามแตการปฏบตงานของนก

กฎหมายชมชนของคณ โครงการนกกฎหมายชมชนทเนนท�างานกบกลมคนเฉพาะอาจจะเนน

ประเดนทเกยวของกบชมชนเหลาน (ตวอยางเชน กฎหมายการรบมรดกของผหญง หรอการ

เลอกปฏบตตอหญงชาวโรมา) หวขอเหลานจะไดมาจากการวเคราะหสถานการณของโครงการ

ทคณไดท�าตามทกลาวไวในบทท 2 หากคณคาดไววานกกฎหมายชมชนของคณจะตองท�างาน

จดการศกษาใหชมชนอยางมาก การฝกอบรมของคณกอาจจะเนนไปทการพฒนาทกษะการ

สอน คณจะตองหาจดสมดลยทเหมาะสมระหวางการใหค�าปรกษา การพฒนาชมชน การจดการ

ศกษา และการอบรมทกษะทางกฎหมาย ทสะทอนถงล�าดบความส�าคญของงานของโครงการคณ

การฝกอบรมนกกฎหมายชมชน ยงตองถกปรบใหสอดคลองกบภมหลงและระดบการ

ศกษาของนกกฎหมายชมชนทจะมาท�างานดวย ตวอยางเชน ในมองโกเลย นกกฎหมายชมชน

มปรญญาทางดานกฎหมายและมความรทางกฎหมายอยแลว ในกมพชา นกกฎหมายชมชนซง

สงกดองคกรพฒนาเอกชนทมตงอยเดม มทกษะการท�างานดานการพฒนาชมชนและการใหค�า

ปรกษาสวนบคคลอยแลว กระบวนการวางแผนของคณจะท�าใหไดขอมลภมหลงและเปาหมาย

โครงการทจะชวยคณก�าหนดเปาหมายเบองตนของการฝกอบรมได

ตอไปนเปนรายการทกษะทวไปทนกกฎหมายชมชนควรจะม คณจะตองปรบรายการน

ไปตามบทบาททนกกฎหมายชมชนของคณจะตองท�า คณยงจะตองคดใหละเอยดวาจะใสเนอหา

ไวในเอกสารประกอบการอบรม การฝกอบรมเบองตน และในการอบรมครงตอๆ ไป มากเพยงใด


เนอหาและทกษะทนกกฎหมายชมชนตองการอยางยงยวดเพอใชในการปฏบตงานนนควรจะ

ปรากฏอยในเอกสารเปนลายลกษณอกษร และถกพดถงในการอบรมเบองตน การอบรมมความ

ส�าคญเปนพเศษในการแนะน�า เสรมสราง และฝกทกษะ ทจ�าเปนตองานนกกฎหมายชมชน สวน

ทกษะและเนอหาอนๆ อาจจะไดรบการแนะน�าหรออบรมในรายละเอยดหลงจากทนกกฎหมาย

ชมชนลงมอท�างานไปแลวกได

ไมใชวานกกฎหมายชมชนทกคนจะมทกษะตางๆ ทกลาวมาขางตนทกประการ

ในบางกรณ พวกเขาอาจจะมจดเนนเฉพาะทตอบสนองประชากรกลมทตนท�างานดวย หรอ

พวกเขาอาจจะถกจ�ากดโดยระดบการรหนงสอหรอระดบการศกษากได ถงกระนนกตาม ทกษะ

ตางๆ ทกลาวมาถอเปนแนวทางเรองทกษะและองคกรความรทนกกฎหมายชมชนควรจะมได

h ทกษะทางกฎหมายในเชงปฏบตทกษะเชนนรวมถงการเขยนค�าใหการ การรวบรวมหลกฐานเพอใชในคดโดยการ

สบสวนและคนหาขอเทจจรง และทกษะการเขยนจดหมายทางกฎหมายแบบพนฐาน

และการยนค�าฟอง (ดตวอยางจดหมายในภาคผนวก 6) นกกฎหมายชมชนยงควร

จะสามารถใหค�าแนะน�าเรองวธปฏบตและแนวปฏบตทางกฎหมายไดดวย

h ทกษะการจดแฟมเอกสารและการบนทกขอมลรวมถงการจดเกบแฟมเอกสารส�าหรบแตละคด และการตดตามคดอยางเปนระบบ

h หลกการพนฐานเรองกฎหมายและระเบยบวธปฏบตทางกฎหมายรวมถงสงทบญญตไวในกฎหมายเรองเกยวกบการจบกม การกมขง และการประกน

ตว การเรยกคาเสยหายทางแพง การฟองคดอาญา และการยนขอค�าสงและหมาย

เตอนของศาล

h การท�างานกบทนายความรวมถงการเตรยมความพรอมรวมกบลกความเพอน�าเรองไปปรกษากบทนายความ

การตดตามคดของลกความจากทนายความ การท�าตวเปนตวเชอมระหวางทนายความ

กบชมชน การเตรยมการและตดตามงานแทนทนายความ และการท�าคดในชมชน


h ทกษะการใหค�าปรกษาและการสอสารนกกฎหมายชมชนควรจะสามารถสมภาษณ ฟง แกไขความขดแยง และใหค�าปรกษา

ได ทกษะการสมภาษณทส�าคญกคอการพดคยเพอหาประเดนทางกฎหมายทเกยวของ

และหาวธการเยยวยาทดทสด

h เทคนคการแกไขขอพพาททางเลอกการใชการเจรจา การไกลเกลย และการตดสนความ เพอแกไขปญหาในชมชน แทนท

จะไปใชศาลตลาการหรอใชวธรนแรง

h ทกษะในการจดการศกษาใหชมชนเรยนรวธการสอนคนอนเกยวกบกฎหมายและระเบยบวธปฏบตทางกฎหมาย ไดแก

ยทธศาสตรการสรางความตระหนก การใชวธการเรยนรแบบมสวนรวม วธการจดการ

อบรมเชงปฏบตการ วธการแปล และสรปประเดน วธการอ�านวยการพดคยแลก

เปลยนเรองประเดนทางกฎหมายโดยใชภาษาทไมใชภาษาทางการ และวธการคนหา

ประเดนกฎหมายทส�าคญทสดส�าหรบชมชน

h การท�างานกบชมชนและการเสรมอ�านาจชมชนเรยนรวธการมความรบผดชอบใหชมชนตรวจสบได สรางวธการแลกเปลยนถงปญหา

และยทธศาสตรทางกฎหมาย การจดตงชมชนเพอเปนกลมชวยเหลอตนเองและกลม

ปฏบตการทางสงคมทรเรมกนขนเอง

h มตทางจรยธรรมการตระหนกถงผลประโยชนทบซอน การดแลใหมความเปนกลาง การท�างานแบบ

ไมเลนการเมอง และมพฤตกรรมทเหมาะสม

h ทกษะการสรางเครอขายพฒนาทกษะการสรางเครอขาย และการสรางภาคกบส�านกงานทปรกษา และบรการ

อนๆ และองคกรชมชน


h ทกษะดานสอผลตแผนพบและหนงสอเลมเลกๆ ทเขาใจงาย และการท�างานรวมกบนกขาวและ

หนงสอพมพ

h ทกษะการตดตามสถานการณเรยนรวธการตดตามวาเกดอะไรขนในชมชนบาง (เชน หากต�ารวจเขาคนบานและ

จบกมชาวบาน จะตองบนทกเหตการณอยางไร และจะตองด�าเนนการอยางไรตอ)

รวมถงการเขยนรายงาน การออกแบบสอบถาม และการท�าการวจย

h ทกษะการผลกดนนโยบายการสอสารดวยภาษาของรฐบาลและหนวยงานทางการทางกฎหมายอนๆ รวธการแปล

ความตองการและผลประโยชนของชมชนเปนภาษากฎหมาย และลอบบใหสถาบน

ตางๆ ทมอ�านาจเชอ เชน ฝายนตบญญต ศาล หรอหนวยงานรฐบาลของทองถน

เพอใหหนวยงานเหลานนปฏบตสอดคลองกบผลประโยชนของชมชนหรอกลม

การฝกอบรมของคณควรจะมเอกสารทสามารถใหตวอยางถงทกษะอนๆ ทนก

กฎหมายชมชนจะตองใชและจะตองพฒนา เอกสารประกอบการอบรมควรจะเปนคมอทคณ

ไดผลตขนและเอกสารอนๆ การฝกอบรมเบองตนของนกกฎหมายชมชนของโครงการ Timap

เพอความยตธรรมมเอกสารประกอบเปนเอกสารเกยวกบการจดการ เชน แบบบนทกการรบ

ลกความและแบบบนทกเงนสดยอย ค�าแนะน�าวธการเขยนรายงานประจ�าเดอน และทรพยากร

อนๆ เพองานนกกฎหมายชมชน นอกจากนกมบนทกทนกกฎหมายชมชนจดระหวางการฝก

อบรมดวย เอกสารทคณจะผลตขนเพอนกกฎหมายชมชนของคณควรจะมแบบบนทกตางๆ ท

ตองใชในงานบรหารจดการทวไปดวย


5.3 วธการฝกอบรม

การฝกอบรมจะใหทกษะตางๆ และความคนเคยกบเนอหากฎหมายแกนกกฎหมายชมชน

นอกจากนนกกฎหมายชมชนยงตองตดสนใจวา จะใชวธการใดในแตละสถานการณทประสบ

ตวอยางเชน ในเซยรราลโอน นกกฎหมายชมชนใหขอมลเรองสทธและระเบยบตางๆ การไกล

เกลยความขดแยง และชวยเหลอลกความในการตดตอกบทางการและหวหนาชนเผา ส�าหรบ

ปญหาระดบชมชน เชน การคอรรปชนของเจาหนาท นกกฎหมายชมชนกท�างานเรองการจดการ

ศกษาใหชมชนและการสานเสวนา การผลกดนใหเกดการเปลยนแปลงกบทงเจาหนาททางการ

และผมอ�านาจในเผา และจดตงสมาชกในชมชนใหมปฏบตการรวมหม ภาระหนาทเหลานเกยว

พนกบการปฏบตงานในชวตจรงของนกกฎหมายชมชน และไดรบการอภปรายโดยละเอยดไวใน

บทท 6 “การแกไขปญหาความยตธรรม”

แมวาการบรรยายจะชวยสงขอมลเกยวกบเนอหากฎหมายได แตผ อ�านวยการ

โครงการกฎหมายชมชนกเหนพองกนวา การใชวธการแบบมปฏสมพนธโตตอบและอยางม

สวนรวมเปนสงส�าคญ ส�าหรบการชวยพฒนาทกษะของนกกฎหมายชมชนทเขารบการอบรม

วธการแบบมสวนรวมท�าใหผเขารบการอบรมตองท�ากจกรรมทออกแบบมา เพอใหพวกเขาได

ฝกฝนทงทางปญญาและทางอารมณ วธการเหลานยงสะทอนและเนนทกษะทเกยวพนโดยตรง

กบกจกรรมตางๆ ทนกกฎหมายชมชนจะตองท�าในการปฏบตหนาท คมอฉบบนมตวอยางบท

เรยนเชงปฏสมพนธและรายละเอยดวธการอบรมแบบมปฏสมพนธทมกจะใชกนทวไปอยในภาค

ผนวกท 7 การใชกรณศกษา สถานการณจ�าลอง และการเลนบทบาทสมมต เปนกจกรรมท

มกใชกนในการอบรมนกกฎหมายชมชน กรณศกษาและสถานการณจ�าลองยงชวยท�าใหเหน

ถงตวอยางสถานการณทนกกฎหมายชมชนอาจจะตองเผชญในการท�างาน ในกมพชา การฝก

อบรมนกกฎหมายชมชนใชการเลนบทบาทสมมต เพอแนะน�าใหนกกฎหมายชมชนหนาใหม

รจกประเภทของประเดนทางกฎหมายตางๆ ทพวกเขาจะตองประสบ เชน ขอพพาทเรองทดน

(ดขอความดานขาง)

สวนในทอน การอบรมใชการเลนบทบาทสมมตเพอพฒนาทกษะของนกกฎหมาย

ชมชนในการสมภาษณและการจดค�าใหการ ผเขารบการอบรมจะถกขอใหแสดงบทบาทของนก

กฎหมายชมชนหรอของลกความ “ลกความ” จะไดรบขอมลเกยวกบตนเอง และถกสงไปใหน�า

เรองราวความส�าเรจของนก

กฎหมายชมชน: ขอพพาทเรองการ

เปนเจาของทดนรวม กมพชา

ชายหนมคนหนงยายไปอยกบปาของ

เขา เธอรบเขามาเลยงและชวยเขาหา

ภรรยา หลงจากทชายหนมแตงงาน

สองสามภรรยากยายไปอยทอนเพอ

ท�างาน แตหลงจากนนไมกปกยายกลบ

มาทหมบาน และอยกบปาอกครง

แตตอนนพวกเขาตองการสรางบาน

ของตวเองบนทดนของปา

ปาไมยอมใหสรางบาน แตหลานชาย

กยนยนจะสรางและไดเรมตนกอสราง

บาน พวกเขาเขามาปรกษาองคกร

ทปรกษาพลเมอง (Citizen Advisor

- CA) แตกไมสามารถแกไขปญหาได

จากนนหลานกไปปรกษาผใหญบาน

ผใหญบานแนะน�าวาใหสรางบานตอไป

“แบบเงยบๆ”

ปาจงไปแจงความและไปแจงทางอ�าเภอ

ปาแจงความวาทดนนนเปนของปของ

เธอ และเธอไดรบมรดกสบทอดมา

ทางอ�าเภอสงใหหลานชายหยดสราง

บาน แตเขากไมยอม ค�าสงนถกสงซ�า

อก แตหลานชายกไมยอมท�าตาม

หลานไดหา CA และ CA กน�าคกรณ

มาพบกน ตางคนตางกเลาเรองของ

ตนเอง ปาอางวาเธอมสทธในทดน


เสนอปญหาของตนตอนกกฎหมายชมชนทเขารบการอบรม ในการฝกอบรมครงหนงในเซยรรา

ลโอน สถานการณสมมตเปนเรองของ “ลกความ” ซงก�าลงวนวายใจเพราะถกผใหญบานขฆา

เรองของ “ลกความ” คนนชวยแสดงใหเหนวาการเลนบทบาทสมมตจะชวยเตรยมผเขารบการ

อบรมใหสามารถปฏบตงานจรงไดอยางไร

ทจรงแลว กอนหนานลกความไดขโมยแกะของผใหญบานไปสองตว แตขอมลนจะถก

เปดเผยกตอเมอนกกฎหมายชมชนทเขารบการอบรมถามคำาถามทถกตอง ในระหวาง

การสมภาษณลกความเทานน ในกลมลกความมบางคนทเปนนกแสดงจรงๆ ทำาใหนก

กฎหมายชมชนทำางานไมงายนก เจาหนาทเหนวาขนตอนการสมภาษณและจดบนทก

คำาใหการตามทนกกฎหมายชมชนไดเรยนมา และสามารถจำาขนใจไดนนไมสามารถ

นำาไปใชจรงไดงายในยามทมลกความตวเปนๆ ทกำาลงกงวลใจ มานงอยตอหนา

การฝกอบรมทใชการแสดงบทบาทสมมตและสถานการณสมมต ทมาจากกรณศกษา

จะไมเพยงแสดงถงสถานการณทนกกฎหมายชมชนจะตองเผชญในการท�างาน แตยงชวยท�าให

เหนประเดนตางๆ ทเกยวของกบชมชนอกดวย โครงการในฮงการใชกรณของชาวโรมาบอยๆ

นอกจากการสรปคดโดยการถามผรบการอบรมวา ปญหานนเปนปญหาทางกฎหมายหรอไม

หรอควรจะไดรบการแกไขโดยกลไกทไมใชทางกฎหมายแลว วทยากรกระบวนการยงถามดวย

วาคดนนสมพนธกบชมชนชาวโรมาโดยรวมหรอไม

เราจะตองสอนพวกเขาดวยกรณทสมพนธกบงานจรง เมอใดจงจะเรยกไดวานเปนการ

เลอกปฏบต เมอใดจงจะถอวาเปนปญหาทางกฎหมายตรงตว เมอใดจงจะถอวานเปน

ปญหาระบบการดแลสวสดการสงคม และเมอใดเราจะถงเเรยกวานเปนปญหาสวนตว

ในเซยรราลโอน การพดคยระหวางการอบรมทบทวนความรไดชวยขยายความแงมม

หลกๆ ในการใชกฎเรองการกกขงเยาวชน เมอนกกฎหมายชมชนมประสบการณมากขนจาก

การท�างาน พวกเขากจะสามารถท�างานใกลชดกบผอ�านวยการโครงการในการหาประเดนทาง

กฎหมายทเปนจรงได

สวนหลานอางวาเนองจากทดนเปนของ

ปของปา ตนกมสทธในทดนสวนหนง

ดวย เนองจาก CA ไมสามารถแกไข

ปญหานได พวกเขาจงตองไปตดตอ

ทางอ�าเภออกครง CA ยงคงพยายาม

จดการพดคยระหวางสองฝาย โดยอาง

เหตผลประการหนงวาความขดแยงยด

เยอภายในครอบครวนท�าใหทงสองฝาย

เสยภาพลกษณ

จากนนกมการเสนอทางออกใหมขนมา

หลานชายขอเงนชดเชย 1,000 เหรยญ

ส�าหรบบานทเขาไดสรางไปแลว มการ

เจรจากนเรองจ�านวนเงนจนกระทงปาย

อมทจะจายเงน 300 เหรยญใหหลาน

จากนนหลานกออกจากทดนไป และน�า

เงนชดเชยไปซอทดนหนงเฮกเตอรแทน

ทมา:

Tibbitts (2005b).


การพดคยแลกเปลยนทนาสนใจ เปนเรองวธการนำาแนวคดทางกฎหมายและสถาบน

มาใชและปรบเขากบชมชนของผเขารวมเอง ตวอยางเชน เราไมแนใจวากฎเรองการ

กกขงเยาวชนนนเปนอยางไรสำาหรบคนทอาศยอยตางจงหวด เพราะทนนไมคอยม

ตำารวจ แตเจาหนาทกบอกเราวาการทตำารวจกกขงเยาวชนนนเปนเรองทคอนขาง

พบไดทวไป และกฎทไดเรยนมาวาผปกครองของเยาวชนควรจะไดรบการแจงให

ทราบ ควรจะมการใหประกนตนเองในกรณทไมใชความผดรายแรง และเยาวชนจะ

ตองไมถกจำาคกรวมกบผใหญนน เปนเรองทมประโยชนมาก เราประหลาดใจทพบ

วา เจาหนาทสนใจอยางมากในหลกเรองการละเมด เรายงไมแนใจวากฎหมายเรอง

การละเมดนนนำามาใชอยางไรในระดบตำาบล เนองจากมการละเมดเพยงไมกอยาง

เทานนทไดรบการแกไขในระบบกฎหมายทางการ แตเจาหนาทกรสกวาหลกการเรอง

การกระทำาความผดโดยความประมาท และความรบผดทางอาญาสามารถนำามาใช

เปนแนวทางในการไกลเกลยระหวางคกรณได

วธการแบบกฎหมายขางถนนซงเรมขนในสหรฐอเมรกาและไดแพรขยายไปใชโดยนก

อบรมประเทศอนๆ ไดเสนอเรองการพฒนาบทเรยนทเกยวของกบกฎหมาย ทมเนอหาดงตอไปน

h การอธบายถงตวกฎหมายเอง

h การวเคราะหนโยบายทเกยวของ เชนวา เหตใดจงออกกฎหมายฉบบนนมา และ

กฎหมายฉบบนนถกน�าไปใชอยางไรในทางปฏบต

h แนะน�าคณคาทขดแยงกน เพอใหเหนวาการมองประเดนสวนใหญนนท�าไดหลายมม

มอง

h การใชวธการสอนแบบมปฏสมพนธกนระหวางผสอนและผเรยน

h การเผยแพรค�าแนะน�าในการปฏบตวาจะจดการกบสถานการณเฉพาะบางประการ

อยางไร

นอกจากการใชบทบาทสมมตและวธการเรยนรทมปฏสมพนธแบบอนๆ แลว การ

บรรยายสนๆ (20 นาท) เรองขอมลพนฐานกเปนวธการอบรมทเหมาะสม ตราบใดทไมไดเปน


วธการสอนหลกและยงมโอกาสใหผเขารบการอบรมไดทบทวนและลองน�าความรนไปใช ในเซยร

ราลโอน มการใชขอสอบขอเขยนระหวางการอบรมเพอสรางแรงจงใจแกผเขารบการอบรมใหจ�า

ขอมลส�าคญๆ ใหได และเพอทวทยากรผอบรมจะไดเหนวาแนวคดตางๆ นนไดรบการสอสาร

และดดซบไปดเพยงไร

ภาคผนวก 8 มตวอยางแบบทดสอบน วเวก มาร ผกอตงโครงการนกกฎหมายชมชน

Timap เพอความยตธรรม กลาววาผรบการอบรมท�าขอสอบและแบนทดสอบนนๆ อยางจรงจง

และวธการแบบนชวยใหผเขารบการอบรมจดจ�าขอมลไดมากขน

5.4 สงทาทายตอการอบรมและการเรยนร

การอบรมเบองตนและการตดตอสมพนธกบนกกฎหมายชมชนหลงจากนน ผานทางการอบรม

ทบทวนความรและการควบคมดแลงานการปฏบตงานภาคสนาม จะท�าใหเกดการเรยนรอยาง

ตอเนองภายในโครงการ การเรยนรเชนนสวนใหญจะเกดผานทางการตระหนกถงสงทาทายท

เกดขนและการหาทางแกไขปญหาสงทาทายเหลานน

5.4.1 นกกฎหมายชมชนใชวธการแบบมปฏสมพนธสองทางในชมชน

หนงในสงทาทายกคอ การสงตอวธการอบรมแบบมปฏสมพนธสองทางไปยงนกกฎหมายชมชน

เพอใหพวกเขาใชเวลาจดอบรมในชมชน นกกฎหมายชมชนทไมเคยผานกระบวนการเรยนรแบบ

มสวนรวมอาจจะไมคนเคยทจะใชเทคนควธการแบบนกบชมชน ยงไปกวานน พวกเขาอาจรสก

วาการเรยนรท “จรงจง” ตองท�าโดยการบรรยายเทานน เปนไปไดวานกกฎหมายชมชนทคณ

จะจางมาท�างานดวย อาจจะไมยอมรบวาการศกษาไมไดหมายถงเพยงการบรรยายและการปอน

ขอมลใหสมาชกในชมชน

ในการจดการอบรมเบองตน คณจะตองเนนคณคาของวธการเรยนการสอนแบบม

ปฏสมพนธ เพอทจะไดเปนคณคาทโครงการถอรวมกน ผอ�านวยการโครงการควรจะอธบายวา

วธการสอนแบบมสวนรวมจะชวยใหนกกฎหมายชมชนเขาใจกฎหมาย และไดเรยนรวาจะสอสาร


เรองเหลานในชมชนใหงายขนไดอยางไร พรอมๆ ไปกบการใชวธการเชนนกควรจะตองมการให

คณคากบการสานเสวนาและการเรยนรรวมกน ระหวางวทยากรผอบรมกบผเขารบการอบรม

นกกฎหมายชมชนจะตองยอมรบวธการแบบมปฏสมพนธและจะตองเขาใจวางานของพวกเขา

ในชมชนนนเปนประสบการณการเรยนรรวมกน

5.4.2 ท�าความเขาใจประเดนและความออนไหวของชมชน

ในการท�างาน นกกฎหมายชมชนจะตองเผชญกบสถานการณหรอแนวปฏบตทางวฒนธรรมท

ลดทอนอ�านาจคนในชมชนอยเสมอ ในฮงการ นกกฎหมายชมชนเปนสมาชกของกลมคนทถก

เลอกปฏบตอยางมาก (ชาวโรมา) ในหลายวฒนธรรม ผหญงเปนผดอยโอกาสและถกเลอก

ปฏบตในกฎหมายและในจารตของชมชน ทางออกทแทจรงตอสถานการณเหลานตองเปนการ

หาทางออกระยะยาว

สวนหนงของทางออกกคอการทนกกฎหมายชมชนจะตองเขาใจ และมความออนไหว

ตอวธการทสทธและศกดศรความเปนมนษยของลกความของตนถกละเมด ในระหวางการอบรม

กอาจจะมการยกตวอยางวาจะจดการกบเรองนอยางไร ส�าหรบการปฏบตและความเชอทฝง

รากลกอยในวฒนธรรมทองถน เชน ความไมเทาเทยมทางเพศสภาพ นกกฎหมายชมชนอาจ

จะท�างานกบสมาชกบางคนของชมชนหรอท�างานในการอบรมเพอ “รอถอน” แนวปฏบตเหลา

น และเปดใหมการสานเสวนาแบบทอาจจะตองเรยกรองการเปลยนแปลงจากสมาชกบางคนใน

ชมชน ภาคผนวก 9 มแนวทางในการจดการอบรมทมความออนไหวตอประเดนเพศสภาพให

นกกฎหมายชมชนทจดขนในฟลปปนส

ตวนกกฎหมายชมชนเองอาจจะถกเลอกปฏบตมาอยางมาก บางครงวทยากรผอบรม

ทสอนนกกฎหมายชมชนหนาใหมในฮงการตองประหลาดใจทพบวา ผเขารบการอบรมซงเปน

ชาวโรมาทงหมด มความเขาใจเรองสทธของตนเองนอยมาก

ในการอบรมครงลาสด เรามบทเรยนเรองสทธของคนงานกบการเลอกปฏบต เราม

กรณศกษาใหผเขารบการอบรมพจารณา ดงน


“ในรานขายของชำาเลกๆ แหงหนง หญงชาวโรมาคนนงทำางานเปนพนกงานขายมา

นาน 3 เดอน ในชวงเวลาทเธอทำางานน เจาของรานพอใจกบการทำางานของเธออยาง

มาก วนหนง หญงชาวโรมาคนนนมาทำางานโดยใสผาคลมศรษะลายดอกไมมา (เปน

สญลกษณทแสดงชดเจนวาเธอเปนชาวโรมา) และกใสผาคลมนนระหวางทำางานดวย

เจาของรานบอกใหเธอถอดผาคลมศรษะออกเพราะเขาคดวาลกคาจะแปลกใจและ

รสกไมดทพบวาเธอเปนชาวโรมา เธอยนยนจะใสผาคลมผม และเธอกถกไลออก”

เราถามผเขารวมการอบรมวา การกระทำาของเจาของรานนนถกกฎหมายหรอไม ถา

ไมถก ลกจางจะทำาอะไรไดบางเพอปกปองสทธของตนในสถานการณเชนนน

คำาตอบและความเหนของผเขารบการอบรมทำาใหเราตกใจมาก แมวาพวกเขาเองก

เปนชาวโรมา แตความเหนโดยรวมของพวกเขากคอ เจาของรานมสทธทจะสงให

ผหญงคนนนถอดผาคลมศรษะออก เพราะลกคานนมอคตและอาจจะไมยอมซอของ

จากรานทผหญงชาวโรมาคนนนทำางานอย ความเหนของผเขารบการอบรมนนมาจาก

ประสบการณสวนตวของพวกเขาเอง และเราคดวามาจากความปรารถนาลกๆ ทจะ

เปนสวนหนงของสงคม และไมถกมองวาแตกตาง พวกเขาไมรตววาพวกเขามสทธ

ในการปกครองใจตนเอง ซงรวมถงสทธในการใสเครองแตงกายทแสดงถงสถานะทาง

สงคมของตน เราตองใชเวลาถงครงวนกวาจะทำาใหพวกเขาเขาใจไดวาเหตใดเรองนถง

สำาคญ และกฎหมายนนถกออกมาเพอคมครองสทธเหลานอยางไร

ตวอยางนแสดงใหเหนวา การอบรมนกกฎหมายชมชนชาวโรมานนไมเพยงแตสอน

เกยวกบกฎหมาย แตยงชวยผน�าชาวโรมาใหเขาใจวาพวกเขามสทธทจะไดรบการคมครองตาม

กฎหมาย และมสทธมนษยชนทกประการ การเสรมอ�านาจของนกกฎหมายชมชนและคนทพวก

เขาท�างานดวยนนเปนทงเปาหมายและสงทาทายของโครงการของคณ


5.5 วทยากรผอบรม

ในการอบรมเบองตนและการอบรมครงตอๆ มา อาจจะมการใชวทยากรผอบรมหลากหลาย

ปจจยส�าคญกคอ ผอบรมและวทยากรจะตองมความรเกยวกบหวขอทตนมาน�าเสนอ ม

ประสบการณในการน�าไปใชจรง และสามารถมปฏสมพนธกบนกกฎหมายชมชนผานทางการ

พดคยแลกเปลยนและกระบวนการสอนแบบมสวนรวม

ตอไปนเปนตวอยางนกอบรมและวทยากรกระบวนการทไดเคยจดอบรมนกกฎหมาย

ชมชน

h ผอ�านวยการโครงการนกกฎหมายชมชน

h ผเชยวชาญทางกฎหมายทจะตองท�างานกบนกกฎหมายชมชน

h ผเชยวชาญดานการไกลเกลย

h นกเคลอนไหวและเจาหนาทองคกรพฒนาเอกชนทมประสบการณทเกยวของกบ

เนอหาหรอทกษะทตองใช

h เจาหนาทรฐ

h นกเขยนและคนอนๆ ทชวยพฒนาเอกสารประกอบการอบรม (หากไมใชคนทอยใน

รายชอขางตน)

โครงการนกกฎหมายชมชนทสงกดคณะนตศาสตรอาจจะใชประบการณของคณะ

ผสานเขากบวธการแบบมปฏสมพนธกได คลนกกฎหมายทท�างานกบนกศกษากฎหมายในเรอง

การใหการศกษาชมชน (เชน คลนกแบบกฎหมายขางถนน) ควรจะมวธการสอนและยทธศาสตร

ในการแนะน�าวธการแบบนใหแกเจาหนาทของตนอยแลว เอกสารเหลานยงสามารถน�าไปใชเปน

ฐานของการฝกอบรมนกกฎหมายชมชนได สวนองคกรพฒนาเอกชนทไดท�างานเรองการจดการ

ศกษาใหชมชนอยแลวกมกจะมประสบการณในการใชวธการแบบน แตคณอาจจะตองศกษาด

วาวธการของพวกเขานนเปนแบบมสวนรวมจรงๆ หรอไม หรอยงคงเปนวธการเผยแพรขอมล

แบบเอาผสอนเปนศนยกลางอย

ส�าหรบโครงการนกกฎหมายชมชน Timap เพอความยตธรรมในเซยรราลโอน วเวก

มาร และผอ�านวยการรวมเปนผอบรมหลก ทงสองท�างานกบผเชยวชาญทางกฎหมาย ผแทน


จากรฐบาลทองถน และนกขาวทมาเสนอเรองการใชสอ และผแทนจากองคกรพฒนาเอกชนท

น�าเสนอเรองความรนแรงทางเพศสภาพ คณสามารถดก�าหนดการอบรมนาน 9 วนไดในภาค

ผนวก 5 หากเปนไปได คณอาจจะพานกกฎหมายชมชนไปยงสถานททพวกเขาจะตองท�างาน

กบลกความ (เชน สถานต�ารวจ) เพอทพวกเขาจะไดเหนสภาพการท�างานในสถานการณจรง

ในหลายๆ กรณ โครงการนกกฎหมายชมชนใหผเขยนหลกสตรการอบรมเปนผอบรม

เบองตน การประชมเชงปฏบตการของผเขยนหลกสตรดงทเสนอไวในบทท 4 จะชวยพฒนา

วทยากรผอบรมใหโครงการของคณได หากคณพบวาคณมเอกสารทจะใชในการอบรมอยแต

ไมสามารถหาวทยากรทเหมาะสมได คณกอาจจะจดการอบรมเชงปฏบตการส�าหรบนกอบรม

(training-of-trainers–TOT) ขนมาแยกตางหากกได การอบรมเชนนนจะตองใชทรพยากรจด

และคณควรจะน�านกอบรมทจะยงคงท�างานทมประโยชนตอโครงการของคณตอไปมาเขารวม

ไมวาจะในฐานะผเขยนหลกสตรหรอนกกฎหมายชมชน

ในฮงการ ชดการอบรมเบองตนเพอนกอบรมหรอ TOT นใชเวลารวมทงหมด 54

ชวโมงใน 9 สปดาห การอบรมจดขนใหนกศกษามหาวทยาลยชาวโรมาสบกวาคน ในชวงระหวาง

การอบรมน มการจดท�าเอกสารเกยวกบนกกฎหมายชมชนขนเพอทจะไดน�าไปใชในการอบรม

นกกฎหมายชมชนชาวโรมาตอไป ผทเขารบการอบรม TOT เกาคนจากทงหมดไดเขารวมคณะ

นกอบรมทมากประสบการณจากโครงการกฎหมายขางถนน (Street Law Program) ของ

มหาวทยาลยในกรงบดาเปสท (ELTE) และทนายความ (ทงชาวโรมาและทไมใชชาวโรมา)

ท�าใหมการขยายทรพยากรมนษยทสามารถน�ามาใชในการอบรมนกกฎหมายชมชนตลอดปได

5.6 การจดการอบรม

ในการจดการอบรม มประเดนเรองการจดการหลายประเดนทจะตองพจารณาประกอบ

ประสบการณทคณและวทยากรผอบรมมในการจดการอบรมอนๆ กอนหนาน เปนแหลงขอมล

ทส�าคญในการเตรยมการจดการอบรมนกกฎหมายชมชน ตอไปนเปนค�าถามมาตรฐานทจะตอง

ตอบในการวางแผนการอบรม ค�าถามเหลานพรอมกบขอเสนอแนะในการจดกระบวนการฝก

อบรมควรจะปรากฏอยในคมอนกกฎหมายชมชนทโครงการของคณอาจจะจดท�าขน


h เปาหมายและวตถประสงคของกจกรรมนคออะไร

h ผเขารวมคอใคร และจะมกคน

h ผเขารวมมลกษณะอยางไร

h ผเขารวมมความคาดหวงและความกงวลใจอยางไร

h สถานทจดการอบรมทเหมาะสมควรเปนอยางไร

h ตองใชเวลาจดอบรมนานกวน

h ผเขารวมทงหมดไดรบการตดตอหรอไม และพวกเขาไดยนยนการเขารวมหรอไม

h วทยากรผอบรมไดรบการตดตอและท�าสญญาจางหรอไม

h จะตองใชอปกรณและเครองมอชวยกระบวนการเรยนรอะไรบาง

h จะตองเตรยมเอกสารประกอบและเอกสารใหน�ากลบบานอะไรบาง

h ไดมการเตรยมการจดการอยางอนหรอยง เชน การเดนทาง ทพก และอาหารวาง

เชนเดยวกบการอบรมอนๆ คณจะตองวางแผนรายละเอยดอยางรอบคอบ หากนก

กฎหมายชมชนของคณสงกดหนวยงานรฐบาล คณกจะตองแจงแกเจาหนาททเกยวของ และอาจ

จะตองขออนญาตใหนกกฎหมายชมชนมาเขารวมการฝกอบรมดวย หากนกกฎหมายชมชนของ

คณจะถกจางเปนเจาหนาทของคณ การเขารบการอบรมกเปนสวนหนงของหนาทในการท�างาน

ของเขา หากนกกฎหมายชมชนของคณเปนอาสาสมคร คณอาจจะตองพจารณาจายคาตอบแทน

การเขารวมการอบรมใหเขาดวย

คณควรจะพจารณาถงขอดและขอเสยกอนทจะจายคาตอบแทนใหนกกฎหมายชมชน

มาเขารวมการอบรม ขอดกคอ คาตอบแทนจะชวยใหมนใจไดวาคนจะเขารบการอบรมและจะ

ไมมปญหาทางการเงนมาเปนอปสรรค ขอเสยกคอ การจายเงนใหนกกฎหมายชมชนมาเขารบ

การอบรมอาจจะสรางความคาดหวงวาจะมการคาเงนอกในอนาคต และเปนการสงเสรมการ

พงพาตวเงนในโครงการ คณควรจะปรกษากบคนอนทเคยประสบกบสถานการณคลายคลงกน

ในประเทศของคณแลวกอนตดสนใจเรองน



บทท 6

การแกปญหาทางความยตธรรม

สารบญบท6.1 ขนตอนพนฐานในการแกปญหาทางความยตธรรม6.2 วธการจดการปญหาความอยตธรรม6.3 ปญหาทาทายเชงวธการท�างาน

ความส�าเรจหรอลมเหลวของโครงการนกกฎหมายชมชน ขนอยกบความสามารถในการแกปญหาทางความยตธรรมใหกบประชาชนไดอยางเปนรปธรรมและเปนจรง บทท 6 จะกลาวถง

วธการตางๆ ทใชในการแกปญหา

6.1 ขนตอนพนฐานในการแกปญหาทางความยตธรรมแผนภมจากโครงการ Timap เพอความยตธรรม ในหนาถดไปแสดงถงขนตอนพนฐานตางๆ ทนกกฎหมายชมชนใชในการแกปญหา โดยเรมจากการระบปญหา ไปสการพฒนาและการด�าเนนยทธศาสตรเพอแกไขปญหา ดงทเหนในแผนภม นกกฎหมายชมชนใชวธการตางๆ ทหลากหลาย ตงแตการใหการศกษากบชมชน การไกลเกลย การท�างานสนบสนน จนถงการชวยเหลอทนายในการฟองรองด�าเนนคด งานของนกกฎหมายชมชนสวนใหญประกอบดวยกจกรรมเหลานรวมกน

ปญหาทนกกฎหมายชมชนตองแกไขกมความหลากหลาย ตงแตเรองรองเรยนระดบบคคล (เชน ภรรยาถกสามทบตและตองการการคมครอง) ไปจนถงปญหารวมของกลมบคคลหรอกวางกวานน (เชน ความรนแรงในครอบครวเกดขนอยางแพรหลายในบางหมบานหรอภมภาค) นกกฎหมายชมชนจดการปญหาความอยตธรรมทเกดขนในหมสมาชกชมชนและ

กระทงในหมสมาชกครอบครว และยงแกปญหาระหวางสมาชกชมชนกบองคกรหนวยงานตางๆ

เชน บรษทเอกชนหรอหนวยงานรฐ


ขนตอนการแกปญหาความยตธรรม

สมภาษณเบองตน• บนทกปากค�าลกความ• คนหาปญหา• ถามวาลกความตองการ

ผลเชนไร

ศกษาคนควา ศกษาคนควาให ข อมลพนฐานทางกฎหมายวาดวยสทธและขนตอนกระบวนการ

เสนอทางเลอกเบองตน

ตางๆ แกลกความ

สบสวนและหาขอเทจ

จรงเพอท�าความเขาใจ

อยางเปนภววสย

เสนอทางเลอกตางๆ แกลก

ความและพฒนาแนวทาง

การด�าเนนการรวมกน

ไกลเกลย

ใหการศกษาชมชน

ใหขอมลเพมเตมเกยวกบสทธและกระบวนการ

ฟองรองด�าเนนคดผลกดนเชงนโยบาย

จดตงการท�างานเป น กลมคณะ

ชวยลกความในการตดตอกบเจาหนาทรฐ


6.2 วธการการแกปญหา

นกกฎหมายชมชนสามารถใชวธการทวไป 6 วธในการท�างานแกปญหาความขดแยงและแสวงหา

ความยตธรรมได คอ ประสานเจาหนาทรฐ ไกลเกลย ท�างานสนบสนน ใหการศกษาชมชน

ด�าเนนการเปนหมคณะ และฟองรองด�าเนนคด

6.2.1 ตดตอกบเจาหนาทรฐ

การตดตอเจาหนาทรฐหมายถงการชวยลกความตดตอกบหนวยงานตางๆ เชน ต�ารวจ กระทรวง

ในบางกรณเพยงการประสานใหลกความตดตอกบหนวยงานทเกยวของกเพยงพอแลว แตบอย

ครงทจะตองใชแนวทางทตองลงแรงมากกวานน การชวยประสานกบเจาหนาทรฐมความส�าคญ

มากหากหนวยงานนนๆ มความซบซอนหรอมแนวโนมทจะใชอ�านาจในทางมชอบ ฉอฉลหรอ

นงเฉยไมตอบสนอง

นกกฎหมายชมชนจะตองรกฎระเบยบและการท�างานของหนวยงานนน และตองเปนผ

สนบสนนผลกดนและนกเจรจาทเขมแขง นกกฎหมายชมชนทมประสทธภาพควรสามารถด�าเนน

การจดการใหเจาหนาทหนวยงานตางๆ เชน ต�ารวจ คร เจาหนาทสาธารณสข หรอขาราชการ

ตางๆ ปฏบตหนาทของตนใหเปนทพอใจของนกกฎหมายชมชนและลกความ

6.2.2 การไกลเกลย

การไกลเกลยหมายถงการชวยใหคกรณในความขดแยงหรอขอพพาทแกปญหาได หรออาจมอง

วาเปน “การเจรจาทมการชวยเหลอ (assisted negotiation)” กได หวใจของการไกลเกลยคอ

แนวคดวาดวย “การยนยอมพรอมใจอยางมขอมล (informed consent)” กอนทจะเรมท�าการ

ไกลเกลย นกกฎหมายชมชนจะตองชวยใหคความเขาใจลกษณะของกระบวนการไกลเกลยและ

ยนยอมพรอมใจทจะเขารวมกระบวนการ

ความส�าเรจของนกกฎหมายชมชน: เรยกรองใหต�ารวจด�าเนนคดกรณขมขน ประเทศเซยรราลโอน

เมอนกกฎหมายชมชนของโครงการ Timap ไดรบการรองเรยนกรณขมขน เธอกเรมจดการกบปญหาเบองตนเฉพาะหนาเกยวกบความปลอดภยหรอสขภาพกอน ลกความอาจตองไดรบการรกษาพยาบาล หรออาจตองไดรบการคมครองความปลอดภยจากผขมขน จากนนกอธบายใหลกความทราบถงสทธและหนทางเลอกตางๆ รวมถงสทธในการด�าเนนคดทางอาญา

แตไหนแตไรมา ต�ารวจในเซยรราลโอนมกจะปฏเสธทจะด�าเนนการในคดขมขนอยางจรงจง หรอไมกท�างานไปตามแตสนบนทจะไดรบ ดงนนแทนทจะเพยงแตสงลกความไปหาต�ารวจ นกกฎหมายชมชนของ Timap จงไปแจงความพรอมกบผถกขมขน และท�าหนาทดแลชวยเหลอลกความจนตลอดทงกระบวนการด�าเนนคด สวนหนงนนเนองจากวา Timap มชอวาประสบความส�าเรจในการรองเรยนพฤตกรรมฉอฉลของต�ารวจมาหลายกรณ ต�ารวจจงมกไมกลาเรยกสนบนหรอด�าเนนการอยางไมถกตองเมอม Timap เขามาเกยวของ Timap ตงเปาทจะปรบปรงการตรวจสอบการท�างานของต�ารวจจนถงระดบทต�ารวจด�าเนนการอยางเหมาะสมไดโดยไมตองมนกกฎหมายชมชนเขาไปเกยวของ

ทมา: Maru, V. (2007b)


เมอเทยบกบการแกปญหาในระบบกฎหมายอยางการฟองรองด�าเนนคดแลว การไกล

เกลยอาจมคาใชจายนอยกวา สนเปลองเวลานอยกวา และเกดความราวฉานนอยกวา การไกล

เกลยอาจสงผลใหเกดการปรองดองระหวางคกรณในชมชนเดยวกนหรอครอบครวเดยวกนได

มากกวาการฟองรองขนโรงขนศาล

ในฐานะผใหการสนบสนนชวยเหลอทมความรทางกฎหมายและหนทางเลอกตางๆ ใน

การแกปญหา นกกฎหมายชมชนสามารถชวยใหคกรณใชการไกลเกลยเปนเครองมอแกปญหา

อยางมประสทธภาพได แทนทจะใชกระบวนการทรงแตจะผดงความเหลอมล�าทางอ�านาจให

ด�ารงอยตอไป

แตการไกลเกลยกไมไดเปนค�าตอบในทกกรณไป นกกฎหมายชมชนควรเขาใจและ

สามารถอธบายกรอบกฎหมายของการไกลเกลยได การตกลงพบกนครงทางระหวางคกรณไม

ไดหมายความวาจะตองสอดคลองกบตวบทกฎหมายหรอความยตธรรมเสมอไป หากการไกล

เกลยไมสามารถทจะเยยวยาความทกขยากได นกกฎหมายชมชนกอาจชวยใหลกความแสวงหา

หนทางอนตอไป

กรณความส�าเรจของนกกฎหมายชมชน: เรยกรองเจาหนาทใหซอมสะพาน

หมบานสามแหงในอ�าเภอโบทางภาคใตของเซยรราลโอนแจงแกนกกฎหมายชมชนของ Timap วา สะพานช�ารด ท�าใหรถตองขบผานล�าน�าทเปนแหลงน�าดมของทงสามหมบาน ชาวบานไดพยายามซอมสะพานกนเอง แตพวกเขาตองถกบรรดาคนขบรถบรรทกดาวา เปนประจ�าเนองจากการซอมแซมสะพานตองมการเกะกะขวางทางถนน นาสนใจทวา ชาวบานไมไดขอให Timap ชวยรองตอรฐบาลใหท�าการซอมแซมสะพาน ซงอาจเปนเรองทอยนอกเหนอความคาดหวงของชาวบานชนบททมกถกเจาหนาทรฐเพกเฉยมาตลอด พวกเขาเพยงแตขอให Timap ชวยประสานกบสหภาพคนขบรถของเซยรราลโอน เพอขอรองไมใหคนขบรถบรรทกดาวาพวกเขา ซงท�าใหชาวบานรสกอบอายและบนทอนจตใจมาก

นกกฎหมายชมชนของ Timap พดคยกบสหภาพดงกลาว และยงประสบความส�าเรจในการประสานใหการทางของเซยรราลโอนมาซอมสะพาน เจาหนาทระดบผอ�านวยการของ Timap เรมตนดวยการพดคยกบหวหนาวศวกรทกรงฟรทาวน และเมอหวหนาวศวกรตกลงในหลกการแลวกออกค�าสง


โครงการ Timap เพอความยตธรรมปฏบตตามขนตอนการไกลเกลย 6 ขน

แนะน�าและอธบายกฎ

เกณฑพนฐาน

คกรณควรใหเกยรตซงกนและกน และฟงอกฝายพด การไกล

เกลยเปนเรองความสมครใจ

แตละฝายเลาเรองจากมม

ของตน

เรองราวตางๆ นนมกยดยาวและไมลงรอยกน แตกไมควร

มการขดจงหวะ นกกฎหมายชมชนควรพยายามใหมการ

ขดจงหวะและการโตแยงเกดขนนอยทสด

สรปและเสนอขอเทจจรง

ทางกฎหมาย

นกกฎหมายชมชนท�าการสรปสงทมการพดมา ระบประเดน

ส�าคญของค กรณ น�าเสนอขอเทจจรงและขอจ�ากดทาง

กฎหมายทเกยวของ (ในการตดสนของหลายกรณ นก

กฎหมายชมชนจะอธบายขอเทจจรง โดยไมกลาวถงกฎหมาย)

หนทางแกปญหา ค กรณระบหนทางการยอมความตามทตนประสงค นก

กฎหมายชมชนเสนอทางออกรวมกนและทางเลอกตางๆ ท

อาจเปนประโยชนรวมกนของทงสองฝาย

สนทนาหาทางแกปญหา นกกฎหมายชมชนท�าหนาทด�าเนนการสนทนาเพอแสวงหาขอ

ตกลงรวมกน

บรรลขอตกลง หากคกรณบรรลขอตกลง นกกฎหมายชมชนท�าหนาทระบขอ

ตกลงนนใหชดเจน เขยนขอตกลงตามแบบฟอรมมาตรฐาน

และลงลายมอชอโดยคกรณและพยาน ควรมการระบดวยวา

จะท�าอยางไรในกรณทฝายใดฝายหนงละเมดขอตกลง นก

กฎหมายชมชนเกบส�าเนาฉบบหนงไวทส�านกงาน

มา นกกฎหมายชมชนของ Timap กตดตามเรองกบเจาหนาทการทางของอ�าเภอ ชาวบานประหลาดใจทการดาวาหยดไปอยางรวดเรว และสะพานกซอมเสรจกอนเขาฤดฝนของ พ.ศ. 2549 Timap เชอวาความส�าเรจเหลาน (แมจะเปนเรองเลกนอยเมอเทยบกบเรองความอยตธรรมในชนบทของเซยรราลโอน) ชวยขยายขอบเขตสงทประชาชนคดวาตนสามารถไดรบและสามารถรองเรยนจากรฐบาลได

ทมา

Maru, V. (2007b).


ในการรางขอตกลง จะตองค�านงถงการบงคบใชใหเปนไปตามขอตกลง พยานท

ลงลายมอชอสามารถท�าหนาทเปนผบงคบใชขอตกลงในทางสงคมได ในกรณของปญหาใน

ครอบครว กอาจเปนผหลกผใหญในครอบครวของทงสองฝาย นกกฎหมายชมชนควรก�าหนด

แผนการตดตามผลของขอตกลงในชวงระยะเวลาทชดเจน ผอ�านวยการหรอทนายของโครงการ

นกกฎหมายชมชนอาจตองดแลการรางขอตกลงเพอใหสามารถใชไดในศาล แบบฟอรมขอตกลง

ควรระบวาคกรณอาจด�าเนนการฟองรองไดหากมการละเมดขอตกลง

6.2.3 การท�างานผลกดน (Advocacy)

การท�างานผลกดนมหลายรปแบบและอนทจรงกมอยแลวในวธการท�างานตางๆ ของนกกฎหมาย

ชมชน เชน การท�างานผลกดนกบต�ารวจเมอเขาหรอเธอชวยลกความในการรองเรยนกบต�ารวจ

ใหมการด�าเนนคด การพดคยใหคกรณยอมรบขอตกลงยอมความกนทเปนธรรม การจดการ

ศกษาใหแกชมชน นกกฎหมายชมชนท�างานผลกดนดวยการเขยนไดเชนเดยวกบการท�างาน

ชวยเหลอลกความดวยตนเอง การท�างานผลกดนทมประสทธภาพอาศยการผสมผสานกนของ

ความร การชกจงโนมนาวและการเขาถงชองทางการด�าเนนการตางๆ หากมกรณทตองมการ

ด�าเนนการจากระดบสงของรฐหรอหนวยงานตางๆ นกกฎหมายชมชนกอาจขอความชวยเหลอ

จากผอ�านวยการโครงการหรอนกกฎหมายชมชนระดบสงได

6.2.4 การจดการศกษาใหชมชน

การจดการศกษาและการสนทนาแลกเปลยนในชมชน มจดประสงคเพอสรางจตส�านกเกยวกบ

ประเดนความยตธรรมตางๆ เพอเสรมสรางการถกแถลงภายในชมชน และเพอใหประชาชนไดม

เวทพดคยกบผน�าชมชน การจดการอบรมระดบชมชนทดตองมการเตรยมการอยางเขมขน เชน

หาวทยากรทมคณภาพ มการศกษาคนควาอยางรอบดาน และหลกสตรเนอหาทวางแผนอยาง

ด การฝกอบรมควรใชวธการสอนทมลกษณะเปนพลวตและมปฏสมพนธ (ดรายละเอยดในบท

ท 5 “การฝกอบรมนกกฎหมายชมชน”) การจดการศกษาใหชมชนจะมประสทธภาพมากทสด

เมอเปนสวนหนงในยทธศาสตรหลกและเชอมโยงกบแผนปฏบตการโดยรวม

กรณความส�าเรจของนกกฎหมายชมชน: การบงคบใชนโยบายโดยใชการใหการศกษาชมชน

ในเซยรราลโอน นโยบายรฐเกยวกบการใหการศกษาชนประถมหามไมใหโรงเรยนรฐเกบคาเลาเรยน หามไมใหครและผบรหารโรงเรยนบงคบใชแรงงานเดกนกเรยน และก�าหนดสดสวนคร-นกเรยนขนต�าไว แตนโยบายเหลานสวนใหญไมเปนทรบรกนและไมไดรบการใสใจ นกกฎหมายชมชนของ Timap ท�าการใหการศกษาแกชมชนเพอใหนโยบายไดรบการปฏบต พวกเขาจดการประชมตอเนองโดยเชญเจาหนาทกระทรวงศกษามาอธบายนโยบายตางๆ แกคร ผบรหารโรงเรยนและตวแทนผปกครอง

การประชมดงกลาวนอกจากมการชแจงนโยบายและสรางความเขาใจแลว ยงท�าให Timap มบทบาทในการท�างานตดตามและผลกดน ผตรวจการของกระทรวงศกษาบอกแกผรวมประชมวาจะมการใชอ�านาจด�าเนนการหาก Timap น�าเรองละเมดฝาฝนนโยบายมารองเรยน ตงแตมการประชมมา นกกฎหมายชมชนสามารถหยดการฝาฝนนโยบายการศกษาไปไดหลายกรณดวยกน (เชน ครบงคบใหเดกนกเรยนท�างานในไรนาของตน) ดวยการแคไปเยยมตามโรงเรยนตางๆ และก�าชบถงภารกจตางๆ ทไดมการใหไวในทประชม

ทมา: Maru, V. (2007b).


ยกตวอยางเชน ในแอฟรกาใต ศนยกฎหมายชมชนและการพฒนาชนบทด�าเนนการ

รณรงคเกยวกบปญหาของผทไมไดรบเงนบ�านาญหรอไดนอยกวาทควรจะได สมาชกชมชน

จ�านวนมากถกโกงเนองจากไมรหนงสอและขาดทกษะเรองตวเลข พวกเขาไดรบเงนนอยกวาท

ควรจะได ศนยฯ จดท�าโปสเตอรแสดงภาพธนบตรชนดตางๆ เพอสมาชกชมชนจะสามารถร

ไดวาพวกเขาไดรบเงนถกตองครบถวนหรอไม เมอพวกเขารวาไมไดตามจ�านวน หลายคนกมา

ทศนยฯ ซงนกกฎหมายชมชนด�าเนนการตดตามใหความชวยเหลอ เพอใหไดรบบ�านาญครบ

ถวนเปนรายกรณไป

ทงในแอฟรกาและฮงการ นกกฎหมายชมชนมบทบาทในการใหการศกษาแกผม

สทธเลอกตงเกยวกบระบอบประชาธปไตย ในแอฟรกาใต มการสอนเรองกระบวนการทาง

รฐธรรมนญ ในฮงการ นกกฎหมายชมชนสงเสรมใหชนกลมนอยโรมาลงสมครรบเลอกตง

6.2.5 การจดตงการปฏบตการรวมหม

การปฏบตการรวมหมคอการทสมาชกชมชนรวมตวกนในการจดการปญหาทางกฎหมาย ซงจะ

เปนการดหากท�างานรวมกบองคกรทมอยแลวในชมชน

ในเซยรราลโอน ชาวบานใชปฏบตการรวมหมเพอปรบปรงถนนและการสาธารณสข

ในหมบานทถกตดขาด เนองจากถนนจากหมบานทเชอมตอกบถนนสายหลกอยในสภาพช�ารด

ทรดโทรม ชาวบานและนกกฎหมายชมชนของ Timap วเคราะหสถานการณและสรปวารฐบาล

ไมมความสนใจหรอไมมทรพยากรทจะท�าการซอมแซม นกกฎหมายชมชนจงชวยชาวบานจดวน

อาสาซอมแซมถนนและคนในชมชนกจดการซอมถนนเอง เมอโรคอหวาตแพรระบาดในหมบาน

อกแหงหนง นกกฎหมายชมชนรวมกบชมชนในการหาค�าแนะน�าจากผเชยวชาญและจดประชม

กบเจาหนาทสาธารณสข ซงกอใหเกดแผนปฏบตการทชวยใหชาวบานซอมแซมปรบปรงระบบ

น�าและอนามย นกกฎหมายชมชนและทปรกษาทางเทคนคตกลงทจะท�าหนาทตดตามดแลและ

ใหค�าปรกษาในการด�าเนนแผนปฏบตการ


6.2.6 การฟองรองด�าเนนคด

อ�านาจในการฟองรองด�าเนนคด เปนองคประกอบส�าคญส�าหรบโครงการนกกฎหมายชมชน

หลายๆ แหง และเปนจดแขงในการท�างานของนกกฎหมายชมชนเปนผผลกดนและผท�าหนาท

เจรจาไกลเกลย แมกระทงในประเทศทระบบกฎหมายไมดนก การฟองรองด�าเนนคดยงจะเปน

ประโยชนในการจดการปญหาของลกความไดเมอวธการอนไมไดผล ทงประชาชนและเจาหนาท

รฐจะรบฟงนกกฎหมายชมชนอยางจรงจง ซงสวนหนงเนองจากรวานกกฎหมายชมชนมทนาย

ใหการสนบสนนทสามารถด�าเนนการฟองรองในศาลไดหากจ�าเปน

โครงการนกกฎหมายชมชนตองพจารณาเลอกใชวธการฟองรอง เพราะมทรพยากร

อยอยางจ�ากด โดยมกมงใหความส�าคญกบกรณทมความอยตธรรมอยางสาหสสากรรจ และท

สามารถสรางผลสะเทอนในวงกวาง บอยครงทคาใชจายและเวลาทตองเสยไปในกระบวนการ

ฟองรอง ท�าใหคกรณตองตกลงยอมความกนกอนทจะสนสดในชนศาล

มตวอยางการฟองรองจ�านวนมากมาย ทเปนผลจากกรณทมารองเรยนกบส�านกงาน

นกกฎหมายชมชน ในแอฟรกาใต คดความทท�าใหประชาชนไดรบคนสทธครอบครองทดนทถก

ยดไปในชวงระบอบเหยยดผว มทมาจากส�านกงานนกกฎหมายชมชนในชนบท ค�าพพากษา

ครงประวตศาสตรเกยวกบสทธในการไดรบการรกษาทางการแพทย ทปองกนการแพรเชอเอช

ไอวจากแมสลกกมจดเรมตนมาจากกลมผหญงตดเชอทมาขอความชวยเหลอจากส�านกงานนก

กฎหมายชมชนเชนเดยวกน

ในภมภาคลมน�าเซวาทางภาคใตของเซยรราลโอน บรษทเหมองแรแหงหนงกอผลกระ

ทบอยางรนแรงตอทดนท�ากนในหกหมบาน การด�าเนนการของบรษทท�าใหเกดหลมขนาดใหญ

เทาสนามฟตบอล 8 แหงซงสงผลกระทบตอสขภาพอยางรนแรง มการสรางเขอนขวางกนแม

น�าคเปเจห ซงกอใหเกดอทกภยและสรางความเสยหายตอพชผลไรนา ท�าสะพานเสยหายและ

ไมมการซอมแซม พอปดการท�าเหมองกมการจายคาชดเชยใหชาวบานเพยงเลกนอย เมอไปรอง

เรยนกบส�านกงานของบรษท ชาวบานกถกขบไลออกมา ครนนกกฎหมายชมชนของ Timap รบ

ท�ากรณน บรษทกเรมทจะเจรจา และยอมรอเขอนและตกลงทจะซอมแซมสะพาน แตเมอการ

เจรจาเกยวกบการถมหลมขดของเหมองและการจายคาชดเชยลมเหลว Timap กเรมกระบวนการ

ฟองรองด�าเนนคด หาก Timap ชนะคด (ซงยงคงไมสนสดในระหวางการจดท�าคมอน) คดน


จะเปนกรณตวอยางครงส�าคญ เนองจากการท�าลายสภาพแวดลอมและผลกระทบตอชมชนของ

อตสาหกรรมเหมองแรในลกษณะเดยวกนน มปรากฏอยทวไปในประเทศเซยรราลโอน

6.2.7 การประสานสงตอไปยงองคกรหรอหนวยงานอน

แมวานกกฎหมายชมชนจะมเครองมอตางๆ ในการแกปญหาทางกฎหมาย แตปญหาบางอยางก

อาจพนวสยหรออาจมองคกรพฒนาเอกชนหรอหนวยงานอนทท�าไดดกวา ในกรณดงกลาว นก

กฎหมายชมชนมหนาทประสานสงตอ กรณของลกความไปยงองคกรหรอหนวยงานทจะชวยแก

ปญหาได โดยอาศยเครอขายบคคลและหนวยงานตางๆ ทตนม

ในประเทศกมพชา มขนตอนในการประสานสงตอดงตอไปน

h ปรกษากบลกความเรองความจ�าเปนในการสงตอคด

h อธบายผลดของการสงตอคดไปยงบคคลหรอหนวยงานอน

h สงตอลกความตอบคคลหรอหนวยงานทสามารถใหความชวยเหลอไดโดยทนท หาก

เปนไปได

h ใหขอมลแกลกความอยางครบถวนเรองวธการตดตอกบบคคลหรอหนวยงานนนๆ

(แผนทและเบอรโทรศพท อเมล)

h ท�าส�าเนาเอกสารทงหมดของแฟมคดนนเพอเกบไวในส�านกงาน อธบายลกความวา

คณจะสงเอกสารดงกลาวใหกบบคคลหรอหนวยงานทจะรบเรอง หรออาจใหลกความ

เปนผน�าเอกสารไปสงตอดวยตวเอง

h อธบายวาขอมลตางๆ จะยงคงถกปกปดเปนความลบ

h แสดงทาทสภาพ เขาอกเขาใจ และเหนใจตอลกความ

ภาคผนวก 10 แสดงตวอยางจดหมายแนะน�าตวลกความ ทศนยกฎหมายชมชนและ

การพฒนาชนบทในแอฟรกาใตจดท�าขน

ดแนวทางการประสานงานสงตอคดไปยงหนวยงานอนของโครงการ Timap เพอความ

ยตธรรม ในประเทศเซยรราลโอน (ดขอความดานขาง)

หาความรวมมอจากหนวยงานอน

บางครงกมความจ�าเปนทตองหาความรวมมอจากหนวยงานหรอบคคลอน เชน หนวยงานสวสดการสงคม มหาวทยาลย โรงพยาบาล ศาล หวหนาเผา ต�ารวจ และทนายความ หนวยงานหรอบคคลเหลานบางสวนมความช�านาญเฉพาะทางทมความส�าคญ คณไมควรดนทรงกบกรณทคณไมสามารถจดการดวยตวเองได ในการตดตอหนวยงานตางๆ ควรจะมการท�าหนงสอเปนลายลกษณอกษร

สงทตองท�า

• อยาหนวงเหนยวคดทตองอาศยความรวมมอจากหนวยงานอน ท�าการตดตอประสานงานทนททคณรวาไมสามารถจดการดวยตวเองได หรอทนททรวาควรหาความชวยเหลอจากหนวยงานอน

• กรณขมขนเปนตวอยางของกรณทตองมการปรกษาหารอกบหนวยงานอน คณควรแจงใหลกความทราบถงสทธในการฟองรองด�าเนนคด หากลกความสนใจ คณควรชวยพาเธอไปหาต�ารวจโดยทนท การลาชาในกรณประเภทนเปนเรองอนตรายและจะท�าใหหลกฐานสญหาย

• คณควรชวยใหเหยอทถกขมขนไดรบการรกษาพยาบาลและการ


6.3 ปญหาทาทายในเชงวธการท�างาน

ในการท�างานแกปญหาทางความยตธรรมใหกบชมชน มประเดนปญหาส�าคญในเชงวธการท�างาน

ทตองพจารณาในการพฒนายทธศาสตรอยสประการดวยกน นนคอ การสรางเสรมอ�านาจ การ

หาสาเหตรากเหงาของปญหา การหาสมดลระหวางผลประโยชนของลกความและของชมชน และ

แนวคดเรองความยตธรรมทเปนพนฐานการท�างานส�าหรบนกกฎหมายชมชน

6.3.1 การเสรมสรางศกยภาพทางกฎหมาย

โครงการนกกฎหมายชมชนบางแหง มความตางจากงานใหความชวยเหลอทางกฎหมายทวไป

ดวยการเนนงานเสรมสรางศกยภาพทางกฎหมาย (legal empowerment) ขณะทงานใหบรการ

ทางกฎหมายทวไปคอการทผเชยวชาญใหความชวยเหลอทางเทคนคแกลกความ โครงการนก

กฎหมายชมชนทเนนการเสรมสรางศกยภาพทางกฎหมายนนมงทจะเพมศกยภาพของประชาชน

ทตนท�างานดวย นกกฎหมายชมชนทมกมความใกลชดกบชมชนมากกวา มกรอบการท�างาน

กวางกวาและมเครองมอในการท�างานหลากหลายกวา อาจอยในฐานะทจะท�าหนาทเสรมสราง

ศกยภาพของลกความไดดกวาทนายความ เทคนคในการเสรมสรางศกยภาพทางกฎหมายมอยาง

เชน ในการใหบรการทางกฎหมายกมการใหการศกษาไปในตวดวย การท�างานกบองคกรชมชน

และสงเสรมความเขมแขงใหกบองคกรชมชน การจดตงปฏบตการรวมหมเพอรวมกนจดการ

ปญหาทางความยตธรรม และการท�างานใหการศกษาแกชมชนและการแลกเปลยนสนทนาเกยว

กบประเดนดานความยตธรรมในชมชน

การใหความส�าคญกบการเสรมสรางศกยภาพทางกฎหมายเปนสงส�าคญ ทศนคตของ

นกกฎหมายชมชนทมตอลกความควรจะเปนวา “เราจะแกปญหานดวยกนกบคณ” ไมใช “เราจะ

แกปญหานใหคณ” นกกฎหมายชมชนควรถามตวเองในแตละคดวา ลกความหรอชมชนมความ

เขมแขงมากขนบางหรอไม? และการปฏบตงานของนกกฎหมายชมชนควรไดรบการประเมนบน

ฐานน นกกฎหมายชมชนควรใชเวลาอธบายถงขอกฎหมายทเกยวของ และการตดสนใจทางยทธ

ศาสตรใดๆ ควรกระท�ารวมกนกบลกความ

กลมกฎหมายทางเลอกในประเทศฟลปปนส ใชแนวทางการสรางเสรมศกยภาพทาง

ตรวจรางกายอยางเรงดวน อยาลาชา

• ขอค�าปรกษาจากทนายในกรณทมความซบซอน ทคณคดวาตองมการฟองรองด�าเนนคด

ทมา

Sesay 2006


กฎหมาย เมอมการรบฟองรองคด นกกฎหมายชมชนจะใหการศกษาแกสมาชกชมชนในเรอง

ประเดนขอกฎหมายกอนททนายความจะเขามาเกยวของ โดยมการพดถงขอดและขอเสยตางๆ

ของการน�าคดขนสศาล

อยางไรกตาม การเนนการสรางเสรมศกยภาพจะตองสมดลกบเรองส�าคญอนๆ เชน

ความมนคงปลอดภยของลกความ เวลา และทรพยากรตางๆ แมวาปกตแลวควรใหลกความเขา

มามสวนรวมในการประชมหารอเพอการท�างานสนบสนน นกกฎหมายชมชนอาจละเวนการ

ปฏบตเชนนไดหากจะท�าใหลกความเสยงตออนตราย หรอสนเปลองคาใชจายหรอเกดความ

ลาชา (ตารางท 1)

6.3.2 คนหารากเหงาของปญหา

กรอบภาระหนาททกวางและชดเครองมอทหลากหลายของนกกฎหมายชมชนท�าใหพวกเขา

สามารถพจารณาหารากเหงาของปญหาความยตธรรมทเผชญอยได การระบรากเหงาของปญหา

อาจกระท�าไดสวนหนงในระดบชมชน โดยการใหการศกษาชมชน การท�างานผลกดนในระดบ

ชมชน หรอการจดตงปฏบตการรวมหม ปญหาอนๆ อาจตองอาศยการเปลยนแปลงในระดบ

นโยบายรฐหรอกฎหมาย

ตารางท 2 แสดงตวอยางยทธศาสตรการด�าเนนการทรวมทงการไกลเกลยในรายกรณ

การใหการศกษาชมชน และการท�างานผลกดนใหมการเปลยนแปลงเชงกฎหมาย

6.3.3 ผลประโยชนของลกความและชมชน

โครงการนกกฎหมายชมชนท�างานเหมอนองคกรใหบรการทางกฎหมายทวไปในบางดาน ทง

สองมภารกจเหมอนกน คอ การแกปญหาความยตธรรมใหประชาชน หรอกลาวอกอยางหนง

คอการเยยวยาการละเมดสทธ นกกฎหมายชมชน (เชนเดยวกบทนายความ) เกบรกษาขอมล

ของคดและรกษาความลบของลกความ โครงการนกกฎหมายชมชนหลายแหงกยมใชค�าวา “ลก

ความ” จากภาษาของทนายเพอหมายถงบคคลทพวกเขาใหความชวยเหลอ


แตทจรงแลว ค�าวา “ลกความ” อธบายบคคลทนกกฎหมายชมชนใหความชวยเหลอ

ไดเพยงบางสวนเทานน ส�าหรบโครงการนกกฎหมายชมชนทเนนการเสรมสรางศกยภาพทาง

กฎหมายแลว “ลกความ” เปนค�าทไมสมบรณเนองจากนกกฎหมายชมชนถอบคคลและชมชน

ทพวกเขาท�างานดวยเปนผปฏบตการทางสงคม ไมใชแคผทตองการความชวยเหลอเทานน

ค�าวา “ลกความ” ยงมความหมายไมตรงจดนกในประเดนส�าคญอกประเดนหนง

คอ โครงการนกกฎหมายชมชนมกไมไดมงเนนแตการปกปองผลประโยชนของลกความอยาง

ททนายความท�า ลกษณะการเปนปฏปกษของคกรณในระบบกฎหมายคอมมอนลอว (ซงมทฤษฎ

วาผท�าการตดสนทเปนกลางจะสามารถสรปมมมองทไมล�าเอยงได หากแตละฝายมการผลกดน

อยางแขงขน ดกวาทจะใหทกฝายพยายามมงมความเปนกลาง) วางอยบนสมมตฐานของ “การ

เปดโอกาสใหคกรณไดสคดอยางเทาเทยมกน (equality of arms)” ซงจะสมเหตสมผลเมอทง

สองฝายสามารถหาทนายแกตางไดสมน�าสมเนอกน

แตในกรณการพพาทภายในชมชนระหวางคนในชมชนดวยกนเอง จะพบไดอยบอย

ครงวาคกรณทงสองฝายไมมทนายความท�าหนาทเปนตวแทนใหแตอยางใด โครงการนกกฎหมาย

ชมชนอาจเปนทพงพาเพอแสวงหาความยตธรรมไดเพยงทเดยวเทาทม ซงกอาจมโอกาสเกด

ความล�าเอยงขนมาได หากโครงการนกกฎหมายชมชนเอนเอยงไปทางฝายทเผอญตดตอเขาหา

โครงการกอน โครงการนกกฎหมายชมชนจงมกตองถอภารกจสงสดของตนใหเปนไปเพอชมชน

ทงหมด และเพอหลกการความยตธรรมและความเสมอภาคแบบประชาธปไตย แทนทจะมอง

ถงแตตวบคคลทท�าการรองเรยน


ตารางท 1: แนวwทางทมงเนนการใหบรการกบแนวทางทมงเนนการเสรมสรางศกยภาพ

แนวทางทมงเนนการใหบรการอยางเขมงวด

แนวทางทมงเนนการเสรมสรางศกยภาพ

ปญหาระดบบคคล: ผหญงคนหนงรองเรยนวานายจางไลเธอออกโดยไมจายคาจางสามเดอนสดทาย

นกกฎหมายชมชนรวบรวมรายละเอยดของกรณ รบปากลกความวาจะใหการชวยเหลอ และใหเธอกลบบานไป นกกฎหมายชมชนตดตอนายจาง อางกฎหมายและความเปนไปไดในการฟองรอง นายจางสงเงนคาจางทคางจายใหกบโครงการ ลกความถกเรยกมารบเงน

นกกฎหมายชมชนรวบรวมรายละเอยดของกรณ และอธบายลกความเกยวกบกฎหมายคาจางและหนทางแกไขทม นกกฎหมายชมชนหารอแนวทางกบลกความ ขนแรกคอท�าหนงสอถงหรอไปพบนายจาง หากตดสนใจวาจะไปพบนายจาง ลกความและนกกฎหมายชมชนอาจไปดวยกน หากตดสนใจวาจะสงหนงสอ นกกฎหมายชมชนกอธบายเนอความในหนงสอแกลกความ จนกวาลกความไดรบการแกปญหา ลกความกจะมความรมากขนเกยวกบกฎหมายการจางงานและกระบวนการรองเรยนเพอใหไดรบการเยยวยา

ปญหาระดบชมชน: สมาชกกลมเกษตรกรรองเรยนวายงไมไดรบเมลดพนธทกระทรวงเกษตรสญญาวาจะใหยม

นกกฎหมายชมชนรบปากวาโครงการจะชวยและใหพวกเขากลบบาน นกกฎหมายชมชนตดตอเจาหนาททเกยวของในกระทรวง ซงไมมค�าอธบายเรองปญหาความลาชา เหนไดวาเจาหนาทรายนนตองการสนบน นกกฎหมายชมชนรองเรยนตอเจาหนาทระดบสงของกระทรวง ซงรบปากจะดแลเรองน หลงจากมการตดตอประสานงานกนหลายครง เมลดพนธกมาถง

นกกฎหมายชมชนหารอแนวทางกบเกษตรกร และตดตอกระทรวงพรอมกบผน�าและตวแทนของกลมเกษตรกรทไมไดรบเมลดพนธ ผน�ากลมและตวเกษตรกรมสวนรวมและรบทราบตลอดกระบวนการด�าเนนการ หลงจากไดรบเมลดพนธแลว นกกฎหมายชมชนท�างานกบกลมเกษตรกรเพอปรบปรงระบบการสอสารภายในของกลม เพอใหสมาชกมชองทางในการรองเรยน และกลมสามารถด�าเนนการดวยตวเองได


ตารางท 2

แกไขรากเหงาของปญหาโดยมการด�าเนนการหลายขน กรณการไมสงเสยเลยงดลก

ปญหา การด�าเนนการ

ส�านกงานนกกฎหมายชมชนของ Timap ไดรบเรองรองเรยนจ�านวนมากจากภรรยาทถกสามทอดทงโดยไมยอมสงเสยลก

นกกฎหมายชมชนใชวธการไกลเกลยเปนหลก เพอหาขอตกลงในการสงเสยลก พวกเขาอางกฎหมายจารตประเพณเรองหนาทใหการดแลบตรของตน และใหผอาวโสของครอบครวทงสองฝายมามสวนรวม ซงชวยสรางความชอบธรรมของขอตกลงและชวยตดตามดแลการปฏบตตามขอตกลง

เหนไดชดเจนวาสาเหตหนงของปญหาการละทงไมสงเสยลกคอการทหนมสาวมลกกอนทจะสามารถเลยงดครอบครวได

นกกฎหมายชมชนกลาวถงปญหาสงคมนผานทางการใหการศกษาและการแลกเปลยนในชมชน นกกฎหมายชมชนเรยกประชมพบปะกบคนหนมสาวเพอพดคยถงเรองการมเพศสมพนธทปลอดภย สขภาพทางเพศ และการวางแผนครอบครว ในการประชมนมพยาบาลคนหนงทเกดและเตบโตมาในถนนน (จงเขาใจปญหากดดนตางๆ ทหนมสาวเหลานนตองเผชญ) และนกการศกษาหนงคนจากองคกรทท�างานใหการศกษาดานสขภาพทางเพศ การพดคยสนทนาท�าใหเยาวชนหนมสาวไดมโอกาสถามอยางตรงไปตรงมาเกยวกบการใชถงยางอนามยและสขภาพทางเพศ และยงท�าใหพวกเขาไดมโอกาสไดปรกษาหารอถงการตดสนใจทยงยากตางๆ กบคนอนและกบผใหค�าแนะน�าได


ปญหา การด�าเนนการ

อกปญหาหนงทอาจเกยวของกบการละทงลกคอการขาดการคมครองทางกฎหมายส�าหรบผเปนแม กฎหมายทลาหลงจ�ากด เงนสนบสนนเลยงดเดกไวท 100 ลโอนตอสปดาห (4 เซนตสหรฐฯ หรอประมาณหนงบาท) แมวาเจาหนาทรฐบางครงจะไมยดตดกบขดจ�ากดตามนน กฎหมายฉบบนกท�าใหโอกาส การเยยวยาแกปญหาทางกฎหมายหมดไปหากการไกลเกลยไมเปนผล

หนทางหนงในการจดการปญหาความไมสอดคลองเพยงพอของกฎหมายคอการหาทางเลอกอน เมอการไกลเกลยลมเหลว นกกฎหมายชมชนเสนอใหใชศาลตามจารตประเพณแทนทจะเปนการฟองรองในศาลทเปนทางการ กฎหมายจารตประเพณก�าหนดใหผชายตองรบผดชอบเลยงดลก และกฎหมายดงกลาวกไมถกผกพนโดยกฎหมายทางการ ในขณะเดยวกน โครงการ Timap กท�างานผลกดนแกไขกฎหมายดงกลาวใหมความเหมาะสมมากขนเรองการก�าหนดการจายเงนคาเลยงดบตรตามระบบสมยใหม

6.3.4 ลกความหรอผรวมด�าเนนการ

การเรยกผทนกกฎหมายชมชนใหความชวยเหลอวาเปนลกความนน ยงอาจคลาดเคลอน

เนองจากวาโครงการนกกฎหมายชมชนหลายแหง พยายามสรางความเปนภาครวมกนระหวาง

นกกฎหมายชมชนกบประชาชนทพวกเขาท�างานดวย แทนทจะมความสมพนธในลกษณะผให

บรการ-ลกความ โดยเฉพาะอยางยงเมอเปาหมายคอการเสรมสรางศกยภาพ

ทนายความบางคนอาจฏบตตอลกความทยากจนอยางไมใหเกยรต เนองจากถอตนม

การศกษาสงกวา มความร มสถานะและฐานะการเงนดกวา ในสภาพดงกลาว ผรบบรการจง

เปนลกความแตเพยงในนาม และดวยความไมรกยอมรบค�าแนะน�าของทนายความและจายคา

ปรกษาโดยไมรเลยวาตนไดรบความชวยเหลอทดพอหรอไม สวนคนทเปนนกกฎหมายชมชนก

ไมไดหมายความวาจะมคณธรรมโดยอตโนมต แตเมอท�างานโดยมแนวทางเรองการรวมมอเปน

ภาคกน กจะท�าใหมแนวโนมทจะปฏบตตอคนทพวกเขาท�างานดวยอยางใหเกยรต


6.3.5 ชมชนหรอกลม

สดทาย พงระลกวาบางครงนกกฎหมายชมชนท�างานกบและท�างานเพอกลมใดกลมหนงใน

ชมชน ไมไดเพอชมชนหรอคนในชมชนโดยรวมทงหมด โครงการนกกฎหมายชมชนบางแหงม

จดประสงคเฉพาะ เชน ท�างานกบผหญง ซงอาจมการพยายามท�างานรวมกบผชายในพนทใน

ระดบหนง แตเปาหมายหลกกคอการปกปองสทธของผหญง

ในท�านองเดยวกน บางโครงการอาจมงสนใจเกษตรกรทเชาทนาเปนกลมเปาหมาย

ท�าใหไมสนใจคนกลมอนในชมชน เชน เจาของรานคา เปนตน และอาจกระทงไมเปนมตรตอ

บางกลม เชน เจาของทดนทอาจมงหมายบนทอนสทธของเกษตรกร


บทท 7การตดตาม การสนบสนน และการประเมน นกกฎหมายชมชน

สารบญบท7.1 แนวปฏบต7.2 ระเบยบวธปฏบต7.3 การตดตามและการสนบสนนนกกฎหมายชมชน7.4 การประเมนการท�างานของนกกฎหมายชมชน7.5 การรบรองสถานะ

ผอ�านวยการโครงการนกกฎหมายชมชนและหวหนางานอนๆ จะตองเขาไปรวมในการก�ากบ

ดแลการท�างานของนกกฎหมายชมชนในภาคสนามอยางใกลชด บทนใหภาพรวมแกหวหนางาน

เรองเปาหมายและกระบวนการตดตามงาน การใหการสนบสนน และการประเมนนกกฎหมาย

ชมชน ในบทท 8 “การพฒนาโครงการนกกฎหมายชมชน” จะมเรองการประเมนโครงการและ

ผลกระทบของโครงการดวย

7.1 แนวปฏบต

การตดตามงานใดๆ ทคณท�าควรจะองกบแนวปฏบตทชดเจนทมการก�าหนดไวส�าหรบนก

กฎหมายชมชน และทถกสอนแกพวกเขาในระหวางการฝกอบรม เมอคณด�าเนนโครงการไป

แนวปฏบตเชนนนกควรจะไดรบการปรบปรงและท�าใหชดเจนยงขน แนวปฏบตจะเปนพนฐาน


ความเขาใจรวมกนระหวางคณ (ผอ�านวยการหรอหวหนาโครงการนกกฎหมายชมชน) กบนก

กฎหมายชมชน ในเรองการท�างานของนกกฎหมายชมชนและวธประเมนงานของพวกเขา

บทท 6 “การแกไขปญหาความยตธรรม” กลาวถงภาพรวมของประเดนหลกๆ ใน

การปฏบตงานของนกกฎหมายชมชน รวมถงการใหค�าปรกษาทางกฎหมายและความชวยเหลอ

ดานการจดการ การไกลเกลยและการเจรจา การพฒนาชมชนและการใหการศกษา และการ

ผลกดนสงเสรม

เปนเรองส�าคญทจะตองมแนวปฏบตทชดเจนและเปนรปธรรมวา นกกฎหมายชมชน

ควรจะท�างานในโครงการของคณอยางไร แนวปฏบตเหลานชวยนกกฎหมายชมชนใหทราบวา

จะตองท�าอะไรในสถานการณหนงๆ และจงเปนการชวยใหพวกเขาสามารถท�างานไดอยางม

คณภาพ และท�าใหเกดแนวปฏบตทเปนหนงเดยวกนในโครงการของคณ นอกจากนยงชวยฝาย

บรหารโครงการใหสามารถอบรม ตดตามงาน สนบสนน และประเมนงานของนกกฎหมาย

ชมชนไดดขนอกดวย

7.2 ระเบยบวธปฏบตงาน

งานดานบรหารจดการสวนหนงของนกกฎหมายชมชนกคอการบนทกประเดนส�าคญๆ ของการ

สนทนากบลกความ และวธการจดการและแกไขปญหาแตละคด รายงานเหลานเปนสงจ�าเปนท

ท�าใหคณและคนอนๆ สามารถตดตามตรวจสอบและควบคมดแลงานของนกกฎหมายชมชนได

โครงการนกกฎหมายชมชนของคณจะตองก�าหนดระเบยบวธปฏบตเรองการรบคด การจดบนทก

การสงตอคด และการรายงานเอาไว แฟมลกความจะตองสมบรณและหาไดงาย เมอมการจดท�า

แฟมเอกสารอยางเปนมาตรฐาน กจะสามารถจดการกบคดไดอยางเปนระบบและแมนย�า

7.2.1 แฟมคด

ผอ�านวยการโครงการและคณะกรรมการทปรกษาจะตองการการจดเกบเอกสารทด เพอทจะได

สามารถตดตามงานขององคกรได เชน ขอมลเรองวนทและการตดตามคด ถาจะใหดทสดแลว

ระบบแฟมเอกสารจะตองท�าใหสามารถทราบจ�านวนและประเภทของคดทท�างาน อนจะท�าให


สามารถวดปรมาณงานของโครงการได

การจดเกบบนทกไวอยางเปนระบบ เปนสงส�าคญในการตดตามงานของนกกฎหมาย

ชมชน ส�าหรบแตละคด ควรจะมแฟมทบนทกวาคดพฒนาไปอยางไร ใชยทธศาสตรใดบาง ใคร

เกยวของบาง (รวมถงการประชมทอาจจะเกดขนระหวางนกกฎหมายชมชนกบเจาหนาททองถน)

การฟองรองทไดด�าเนนการไป และการแกไขปญหา อาจจะมการจดท�าฐานขอมลทนกกฎหมาย

ชมชนสามารถกรอกขอมลเกยวกบคดของตน (ตามประเภทปญหา) ลกษณะของคด ยทธศาสตร

ทใช และทางแกปญหา ขอมลนจะสามารถถกใชในภายหลงเพออธบายปญหาของชมชนได และ

จะสามารถน�าไปใชเพอลอบบใหมการปฏรปและการขยายการท�างานของนกกฎหมายชมชนได

โครงการ Timap เพอความยตธรรม ในเซยรราลโอน มระบบฐานขอมลทบนทกแตละ

คดทโครงการท�า ประเภทของประเดนปญหา ความรวดเรวในการแกไขคด เครองมอทใช (เชน

การไกลเกลย การผลกดน หรอการฟองรอง) สถานททเกดคด ผลทไดรบ (รวมถงการไดรบเงน

ชดเชย) ปรมาณเวลาทนกกฎหมายชมชนใชไปกบคด และหนวยงานตางๆ ทเกยวของ

ภาคผนวก 11 มตวอยางแบบบนทกการรบลกความของ Timap ซงเปนแบบฟอรมทนก

กฎหมายชมชนจะตองกรอกในกระบวนการรบคดใหม แบบฟอรมนมรายละเอยดตางๆ เชน ชอ

ลกความหรอชมชนทเกดปญหา หมายเลขคด วนทรบ ชอและส�านกงานของนกกฎหมายชมชน

รายละเอยดเกยวกบลกความ ขอมลวาคดนมาถงนกกฎหมายชมชนไดอยางไร และประเภท

หลก/รองของคด เมอแกไขปญหาของคดไดแลว นกกฎหมายชมชนจะตองกรอก “แบบแกไข

คด” ซงมรายละเอยดขอมลสวนหนงมาจาก “แบบรบคดใหม” และมรายละเอยดเกยวกบเครอง

มอทใชแกไขปญหา หนวยงานตางๆ ทเกยวของ ผลทได และจ�านวนชวโมงทใชไปกบคดนนๆ

วเวก มาร ผกอตงโครงการ Timap ไดตงขอสงเกตไววา ขอมลทระบบของโครงการได

รวบรวมไวนนไดใหภาพเชงปรมาณของงานนกกฎหมายชมชน และเปนเครองมอในการประเมน

งานททรงพลงมาก ตวอยางเชน ผอ�านวยการสามารถถามไดวา การไกลเกลยนนมประสทธภาพ

เพยงใดในการแกไขปญหาความรนแรงในครอบครวเมอเปรยบเทยบกบวธการอนๆ ท Timap ใช

ตองใชเวลาเฉลยเทาใดในการชนะคดเรองการละเมดสญญา และการแบงกระจายภาระงานใน

แตละต�าบลนนสมดลดหรอมคดทมาจากศนยกลางเมองมากกวา


7.2.2 แบบฟอรมอนๆ

โครงการของคณยงอาจจะใชระเบยบปฏบตและแบบฟอรมอนๆ ในการตามงานของนกกฎหมาย

ชมชนแตละคน เชน แบบบนทกกจกรรมประจ�าวนและรายงานกจกรรมประจ�าเดอน ภาคผนวก

11, 12 และ 13 มตวอยางแบบฟอรมเหลาน รวมถงแบบบนทกค�ารอง แบบส�ารวจความพงพอใจ

ของลกความ และแบบการสงตอคด

7.3 การตดตามและก�ากบดแลนกกฎหมายชมชน

ระดบของการก�ากบดแลงานทคณหรอคนอนๆ (เชน ทนายความ) จะท�าในโครงการของคณนน

ขนอยกบคณสมบตและประสบการณของนกกฎหมายชมชนทคณจางและงานทคณมอบหมาย

ใหพวกเขา เชนเดยวกบเจาหนาทโครงการคนอนๆ ยงมชองวางระหวางการเตรยมตวกบภาระ

งานมากเทาใด กยงมความจ�าเปนทจะตองมการตดตอกนบอยครงและลกซงมากขนเทานน คณ

จะตองเปนฝายรกในการท�าหนาทน และตองท�าใหนกกฎหมายชมชนของคณเขาใจวานเปนสวน

หนงของเงอนไขการท�างานของพวกเขา

7.3.1 กลไกในการสอสารและตดตามงาน

หวหนาของนกกฎหมายชมชนใชกลไกตางๆ ในการสอสารและตดตามงานของนกกฎหมาย

ชมชน เชน

h โทรศพทหรออเมลอยางตอเนอง (หากม)

h รายงานทางการเปนลายลกษณอกษร

h การไปตรวจเยยมการท�างาน

h การฝกอบรมทบทวนความรและการประชมกลม

การไปตรวจเยยมการท�างานเปนวธในการตรวจสอบวาการอบรมเบองตนนนไดผลอ

ยางไร และชวยทบทวนและเสรมการอบรมนโดยโยงไปถงกรณทเกดขนจรง การตรวจสอบ

ประเดนทตองมการก�ากบดแลงานของนกกฎหมายชมชน เซยรราลโอน

• ความสมบรณของแฟมบนทก• ความสมบรณและความเปนระบบ

ของแฟมคด• ความถกตองของการใชแบบฟอรม

ตดตามอนๆ• ความเหมาะสมของยทธศาสตรท

ใชกบคด• คณภาพของปฏสมพนธทมกบลก

ความ• ความถและความมประสทธภาพ

ของปฏสมพนธกบทางการและสถาบนตางๆ

• การเคารพความลบของลกความ• ความรบผดชอบดานการเงน• การเขามสวนรวมกบประเดน

ปญหาระดบชมชน

ทมา:

Maru, V. (2007) “บนทกการกำากบ

ดแลงาน”, เอกสารภายในโครงการ

Timap เพอความยตธรรม


ดแลงานเชนนสมพนธกบคณภาพและประสทธภาพการท�างานของนกกฎหมายชมชนอยางยง

หวหนางานมกจะพยายามไปเยยมเจาหนาทในพนททกสหรอหกสปดาห หวหนาอาจจะสมตรวจ

วาส�านกงานบรหารจดการงานเปนอยางไร และดวานกกฎหมายชมชนมความตองการอะไรบาง

(โดยเฉพาะในเรองการใหค�าแนะน�าทางกฎหมาย) และพบกบผมสวนไดสวนเสยของการท�างาน

หวหนางานยงอาจจะตดตอกบคณะกรรมการทปรกษานกกฎหมายชมชนเปนระยะเพอรบทราบ

มมมองของคณะกรรมการฯ หรอสมภาษณสมาชกของชมชนเพอรบฟงความคดเหนเกยวกบการ

ท�างานของนกกฎหมายชมชนดวย

ในเซยรา ลโอน นกกฎหมายชมชนของโครงการ Timap for Justice ไดรบการ

ตรวจสอบดแลงานและการฝกอบรมอยางตอเนองจากผอ�านวยการโครงการซงเปนทนายความ

ผประสานงานโครงการใชเวลามากกวาครงหนงของแตละเดอนในส�านกงานตางๆ เพอตรวจ

สอบการท�าคดของนกกฎหมายชมชน เพอท�างานกบผรบบรการบางคนโดยตรง และเพอใหการ

อบรมเกยวกบประเดนทางกฎหมายทเกยวของหรอการท�างานของรฐบาล แตละส�านกงานจะ

มหวหนางานอยางนอยหนงคนไปตรวจเยยมเดอนละครง แตละครงจะอยนาน 2 หรอ 3 วน

เปาหมายหลกของการไปตรวจเยยมดงานกคอ เพอชวยพฒนาความรและทกษะทาง

วชาชพของเจาหนาทนกกฎหมายชมชน หวหนางานอาจจะไปตรวจเยยมแบบไมเปนทางการกได

โดยเลอกคดขนมาคดหนงและทบทวนคดนนไปพรอมกบนกกฎหมายชมชน และตงค�าถามวา

มการด�าเนนการแตละขนตอนอยางไร นกกฎหมายชมชนอาจจะเขารบฟงการบรรยายโดยนก

ปฏบตทมความร และคอยปรบปรงงานของตนใหทนเหตการณดวยเอกสารขอมลตางๆ

ภาคผนวก 12 เปนแนวทางการท�างานของหวหนางาน ทออกแบบมาส�าหรบโครงการ

Timap ในเซยรา ลโอน ในระหวางการไปเยยมส�านกงานในพนท หวหนางานของ Timap จะ

ตรวจดแฟมเอกสารและขอมลเกยวกบคด สงเกตการท�างานของนกกฎหมายชมชน และพดคย

เกยวกบคดทยากและแลกเปลยนวา นกกฎหมายชมชนจดการกบคดเหลานนอยางไร ในกรณ

ทคดนนยงไมสนสด กอาจจะมการหายทธศาสตรเพมเตมรวมกบผหวหนางานคนทไปตรวจ

เยยมนนดวยกได

โดยทวไปแลว หวหนางานของ Timap จะไปตรวจดประเดนตอไปนในการไปเยยม

ในพนท


h ความสมบรณของแฟมบนทก

h ความสมบรณและความเปนระบบของแฟมคด

h ความถกตองของการใชแบบฟอรมตดตามอนๆ

h ความเหมาะสมของยทธศาสตรทใชกบคด

h คณภาพของปฏสมพนธทมกบลกความ

h ความถและความมประสทธภาพของปฏสมพนธกบทางการและสถาบนตางๆ

h การเคารพความลบของลกความ

h การจดการเงนอยางมความรบผดชอบ

h การเขามสวนรวมกบประเดนปญหาระดบชมชน

นกกฎหมายชมชนทงหมดทท�างานอยในพนทเดยวกน อาจจะประชมรวมกนเปนระยะ

ในแอฟรกาใต หวหนานกกฎหมายชมชนทศนยกฎหมายชมชนและการพฒนาชนบทจด “การ

อบรมฟนฟความร” ประจ�าปครงละ 3-8 วน การอบรมนเปนบรรยากาศการเรยนรแบบรวมมอ

ทนกกฎหมายชมชนสามารถแลกเปลยนเรองคดกบคนอน ศกษาประเดนดานกฎหมาย และ

ประเมนยทธศาสตรทตนใช ดวยขอมลเพมเตมจากผอ�านวยการโครงการนกกฎหมายชมชน เชน

ขอมลเกยวกบการพฒนากฎหมายใหมๆ หวหนางานกสามารถใชการอบรมนเพอแลกเปลยนขอ

แนะน�าเรองการท�างานกบหนวยงานราชการและสถาบนพนเมองได

แมจะมการไปเยยมตรวจงานเปนประจ�าอยแลว นกกฎหมายชมชนกยงอาจจะม

ค�าถามเรงดวนทตองการค�าตอบทนท ในบางประเทศทมโครงสรางพนฐานเรองการตดตอสอสาร

ไมดนก กอาจจะมปญหาในการใหค�าตอบทรวดเรวทนกาลแกนกกฎหมายชมชน ในหลายพนท

อาจจะไมมสญญาณโทรศพทเคลอนท หรอนกกฎหมายชมชนอาจจะไมสามารถซอหรอเขาถง

โทรศพทเคลอนทไดงาย ในสถานการณเชนนน อาจจะลองหาชองทางการสอสารอนๆ หรอหา

บคคลในทองถนทจะชวยตอบค�าถามเรงดวนของนกกฎหมายชมชนของคณได

ในกมพชา สถาบนกมพชาเพอประชาธปไตยไดเสรมสรางศกยภาพของทปรกษา

พลเมอง 87 คนของตน ผานทางการสอสารเปนลายลกษณอกษร เชน จดหมายขาวรายสาม

เดอน และการแจกหนงสอเลมเลกๆ ทมขอมลทางกฎหมายททนสมยและค�าแนะน�าเกยวกบการ

จดการปญหาของชมชนบางประการ ในระหวางการในลงพนท หวหนางานของสถาบนฯ จะจด


ประชมเพอใหการศกษาแกสมาชกของชมชน และขอใหพวกเขาแสดงความเหนตองานของนก

กฎหมายชมชน การประชมนนซงมสมาชกสภาคอมมน ผใหญบาน และชาวบาน เขารวม ได

ชวยสรางความตระหนกเกยวกบโครงการ และเสรมสรางความรวมมอกบเจาหนาทในทองถน

7.3.2 เกณฑในการตรวจสอบ

การตดตามงานของนกกฎหมายชมชนควรจะท�าเปนกระบวนการแบบทางการ หวหนางานอาจจะ

ใชรายการสงทตองประเมนวาระบบแฟมเอกสารจดไวทนกบเหตการณจรงหรอไม การประเมน

อยางเปนทางการยงสามารถใชเพอประเมนประเภทของคดทนกกฎหมายชมชนท�าไดด และ

ประเภทคดทอาจจะตองมการฝกอบรมทางกฎหมายเพมเตม หากคณตดสนใจวาจะผนวกการ

ประเมนแบบเปนทางการเขาไวในโครงสรางการก�ากบดแลงานของคณ คณกจะตองสรางเครอง

มอและก�าหนดระเบยบวธปฏบตขนมา นอกจากนคณอาจจะยงรวมเอาความคดเหนจากลกความ

เขาไวในการประเมนงานของคณดวยกได ตวอยางความเหนจากลกความอยในภาคผนวก 13

ตอไปนเปนเกณฑเบองตน ทคณอาจจะใชในการประเมนการท�างานของนกกฎหมาย

ชมชนในระหวางการไปเยยมดงานในพนท:

h นกกฎหมายชมชนปฏบตตามระเบยบปฏบตในการจดการคดอยางถกตอง

h นกกฎหมายชมชนปฏบตตามแนวทางการปฏบตงานเรองการบนทกรายละเอยดคด

อยางถกตอง

h นกกฎหมายชมชนใชวจารณญาณทดในการท�าหนาทของตน

h ในแตละเดอนนกกฎหมายชมชนท�างานกบจ�านวนคดขนต�าทก�าหนดไว

h นกกฎหมายชมชนสามารถแกไขคดไดอยางมประสทธภาพ (ไมวาจะโดยการแกไข

เองหรอสงตอไปทอน)

h นกกฎหมายชมชนเหนโอกาสและลงมอท�างานพฒนาชมชน

การประเมนของคณ อาจจะแสดงใหเหนวานกกฎหมายชมชนของคณก�าลงท�างานต�า

กวามาตรฐานในบางประเดน เมอนกกฎหมายชมชนประสบปญหาในการปฏบตงานตามหนาท

ของตน คณกจะตองวเคราะหหาเหตผลใหไดเพอทจะหาวธการแกไขทเหมาะสม ค�าถามทคณ


จะใชเพอการวเคราะหสถานการณเชนนกมเชน:

h นกกฎหมายชมชนตองการการอบรมเพมเตม ในเรองกฎหมายหรอทกษะทเกยวของ

กบการปฏบตงานของตนหรอไม (ซงเปนการอบรมทคณสามารถจดใหได)

h นกกฎหมายชมชนตองการความชวยเหลอหรอค�าแนะน�าทางกฎหมายเฉพาะดาน

อยางมากหรอไม (ซงคณหรอทนายความอาจจะสามารถจดใหได)

h นกกฎหมายชมชนของคณขาดทกษะเบองตนในการท�างานหรอไม (ซงคณไมสามารถ

ไปท�าแทนได)

h แนวทางการท�างานไมชดเจน คลมเครอ หรอก�าหนดไวไมด หรอไม (ซงคณสามารถ

พฒนาได)

h มสภาพแวดลอมอะไรทท�าใหนกกฎหมายชมชนปฏบตงานทคาดการณไวไดยากหรอ

ไม (เชน การขาดโครงสรางพนฐานรองรบ ปญหาในการเขาถงลกความ)

h นกกฎหมายชมชนใชต�าแหนงหนาทของตนแสวงประโยชนหรอก�าไรจากภายในชมชน

หรอไม

หลงจากทคณตอบค�าถามขางตนแลว คณกจะตดสนใจไดวาอะไรคอสงส�าคญทสด

ทคณจะตองท�าเพอท�าใหโครงการสามารถท�างานไดอยางมประสทธภาพ ถาจ�าเปนทจะตองม

การอบรมเพมเตมหรอตองมแนวการปฏบตงานทชดเจนขน กอาจจะเปนสงจ�าเปนส�าหรบเจา

หนาททกคนของคณไมใชเฉพาะส�าหรบนกกฎหมายชมชนไมกคนเทานน หรออาจเปนไดวาคณ

ตองเปลยนตวนกกฎหมายชมชนเสยใหม ในกรณน คณจะตองปฏบตตามระเบยบวธปฏบตท

ก�าหนดไวในคมอนลกจาง ในสวนทวาดวยการไลออกและการจางเจาหนาท

7.3.3 การใชการลงพนทเพอหาความตองการของโครงการ

กระบวนการก�ากบดแลงานและการสนบสนนการท�างานนนเปนเรองสองทาง วเวก มาร ผกอตง

โครงการ Timap เพอความยตธรรม ไดกลาวไววา “นกกฎหมายชมชนและทนายความทท�างาน

ดวยมองเหนภาพเสนทางขององคกรรวมกน การมปฏสมพนธ (ของผประสานงานโครงการ) กบ

นกกฎหมายชมชนจะตองเปนแบบสานเสวนาแลกเปลยนกนไมใชแบบสอนสงทางเดยว” วเวก

หมายเหตเรองความตองการของ นกกฎหมายชมชนในกมพชา

นกกฎหมายชมชนยนยนวาประเดนทางกฎหมายทตนตองการเรยนรเพมเตมกคอ กฎหมายอาญา (เนองจากพวกเขาตองท�างานคดการท�ารายรางกายบอยครง) และกฎหมายสญญา (เกยวกบทรพยสน เชน วว)

นกกฎหมายชมชนตองการมบตรทบอกวาตนเปน “ผใหค�าปรกษาพลเรอน” นกกฎหมายชมชนผหญงรสกวาบตรเชนนจะมประโยชนเปนพเศษในการชวยลดการคกคามทพวกเธอประสบเวลาเดนทางตอนกลางคน

เนองจากนกกฎหมายชมชนตองท�างานทเกยวของกบความขดแยงภายในครอบครวหลายเรอง พวกเขาจงตองการไดรบการฝกอบรมวาจะแกปญหาการเผชญหนาและสงเสรมการพดคยแลกเปลยนอยางสงบไดอยางไร

ทมา:

Tibbitts 2005b.


วเคราะหวานกกฎหมายชมชนในเซยรราลโอน มประสบการณมากกวาผประสานงานโครงการ

ในเรองกฎหมายจารตประเพณและสถาบนตางๆ ในทองถน นกกฎหมายชมชนยงเขาใจความ

ตองการและขอจ�ากดของลกความอกดวย

เมอโครงการพฒนาไปเรอยๆ ประเดนปญหาตางๆ เกยวกบวานกกฎหมายชมชนของ

คณควรจะท�างานอยางไรกจะปรากฏชดขน คณอาจจะพบกวานกกฎหมายชมชนไมมเงนคาเดน

ทาง หรอในกรณทพวกเขาท�างานแบบพารทไทม กอาจจะมเวลาท�างานนกกฎหมายชมชนนอย

ในบางชวงของปทเขาตองท�างานอนทเรงดวนกวา (เชน ในชวงการสอบส�าหรบคร หรอชวงการ

เกบเกยวส�าหรบเกษตกร) คณและนกกฎหมายชมชนของคณจะตองแกไขปญหาอยางสรางสรรค

และรวมมอกนในประเดนตางๆ ทเกดขนระหวางการท�างานของโครงการ

7.4 การประเมนการปฏบตงานของนกกฎหมายชมชน

การประเมนการท�างานของลกจางใดๆ จะตองใชเอกสารบรรยายลกษณะงาน ความคาดหวง

และมาตรฐานทก�าหนดไวชดเจน และการแลกเปลยนสนทนาระหวางนายจางกบหวหนางาน

อยางเปนประจ�า การประเมนการท�างานอยางเปนทางการอาจจะจดท�าขนหลงจากการท�างาน

3 เดอนแรกเมอหมดชวงการทดลองงาน และจดขนเปนรายปหลงจากนน การประเมนการ

ท�างานน รวมถงการประเมนการปฏบตงานของนกกฎหมายชมชนในแตละหนาทความรบผด

ชอบหลก ผลการประเมนจะระบวาลกจาง “ผาน” “ปฏบตงานไดดสงกวา” หรอ “ไมผาน”

มาตรฐานและวตถประสงคการท�างานทก�าหนดไว นอกจากนผลการประเมนยงประกอบดวย

ความเหนเปนลายลกษณอกษร และเปาการพฒนาตอไปในอนาคต ตามทไดจากการปรกษา

หารอรวมกนกบผปฏบตงาน

การประเมนผลการท�างาน อาจจะตองรวมถงการใชเกณฑการตรวจสอบเดยวกนกบท

คณใชในการไปเยยมดงาน (ด 8.3.2) หรอไมเชนนน คณอาจจะใหคะแนนผลงานหาดานตอไปน

ทมหาวทยาลย Oregon State ไดพฒนาขน ประกอบกบการใหคะแนนผลการปฏบตงานโดยรวม

h ความรเกยวกบงาน/ความสามารถเชงเทคนค (จดตามบทบาทหลกๆ แตละหนาท

ของนกกฎหมายชมชน): มและแสดงความรและทกษะทางเทคนค ความรและทกษะ

ทวไป หรอความรและทกษะเฉพาะ ทจ�าเปนตอการท�างานและการบรรลเปาหมายท


ก�าหนดไว

h คณภาพ: แสดงความมงมนในการใหบรการทมคณภาพ งานทท�ามคณภาพสง ไม

พอใจกบการท�างานท “กแคดพอ”

h ความสมพนธในการท�างาน: สรางและรกษาความสมพนธในการท�างานแบบรวม

มอกบผรวมงานและหวหนางาน ตอบสนองอยางแขงขนและมประสทธภาพตอความ

ตองการของลกความ พฤตกรรมและทศนคตมศลธรรม เปนกลาง และเสมอตน

เสมอปลาย

h ความสนใจและความรเรม: แสดงใหเหนความกระตอรอรน ความทมเทและความ

สนใจในหนาท และความรบผดชอบ ท�างานแบบรจกรเรมและท�างานเชงรก แสดง

ใหเหนความยนดทจะท�างานเกนกวาเกณฑปกตหรอธรรมดาในคราวจ�าเปน แสดง

ความรเรมและความยดหยนในเวลาเผชญกบสงทาทาย

h การตดสนใจ: แสดงความสามารถในการวเคราะหขอมลหรอสถานการณทมอย

พจารณาทางเลอก และท�าการตดสนใจทมเหตผลและทนกาลทสงผลทางบวกตอการ

ท�างานและเปาหมายขององคกร ปฏบตตนแบบสามารถเชอถอพงพาไดและมความ

รบผดชอบ คอยรายงานหวหนาอยเสมอ และตระหนกถงปญหาทอาจจะเกดขนหรอ

ประเดนทตองใหความใสใจเปนพเศษ

คณอาจจะเลอกไมใชเกณฑขางตนหรอคณอาจจะตองการเพมเกณฑบางประการทคณ

เหนวาส�าคญตอการท�างานของโครงการคณกได เชน ความตรงตอเวลา การบรหารจดการเวลา

หรอทกษะการสอสาร โครงการนกกฎหมายชมชนของคณควรจะก�าหนดแนวทางทชดเจนเรอง

การปฏบตงานเอาไวเพอทนกกฎหมายชมชนจะไดเขาใจวาตนถกประเมนผลการท�างานอยางไร

ตอไปนเปนขนตอน 6 ขนตอนทมกจะใชกนในการประเมนผลการปฏบตงานอยางเปนทางการ:

h ลกจางกรอกแบบประเมนผลการท�างานของตนเอง

h หวหนางานกรอกแบบประเมนผลการท�างานของลกจาง

h แลกเปลยนแบบประเมนทกรอกแลวและตางคนตางพจารณาแบบประเมน

h หวหนางานกบลกจางประชมรวมกนเพอพดคยแลกเปลยนถงผลการประเมน

h ตกลงเรองการใหคะแนนทเปนทสนสด และก�าหนดเปาหมายส�าหรบปตอไป


h เขยนผลการประเมนการท�างานและลงนามรวมกน เกบเอกสารไวในแฟมประวตของ

ลกจางคนนน

นกกฎหมายชมชนและหวหนางาน ควรจะตางคนตางกรอกแบบใหคะแนนในครงแรก

กอน จากนนคอยน�าผลมาในการประชมเพอพดคยแลกเปลยนกน วธการประเมนทไดผลดกคอ

การเขยนความเหนไวกอน แลวจากนนมาคยกนถงคะแนนหลงจากทเจาหนาทไดไปพจารณาผล

คะแนนตามล�าพงแลว เปนสงส�าคญทจะตองสอสารเรองความขาดตกบกพรองในการท�างานใดๆ

กอนทจะเกดวกฤตปญหาขน เพอทจะชวยลดความขดแยงทอาจสงผลกระทบตอการท�างานได

ในการประชมประเมนผลการท�างาน จะตองมการตกลงรวมกนเรองเปาหมายการท�างานในปตอ

ไป และจดบนทกไวเปนลายลกษณอกษร นอกจากนการประเมนผลการท�างานยงเปนชวงเวลาท

เหมาะแกการประเมนภาระงาน เพอทจะดวาควรจะมการปรบก�าหนดภาระงานและหนาทหรอไม

การประเมนการท�างานจะไดผลดทสด เมอเปนกระบวนการแบบสองทางระหวาง

หวหนางานและลกจาง นอกจากหวหนางานจะประเมนผลการท�างานของลกจางแลว นก

กฎหมายชมชนยงอาจใหความเหนเรองคณภาพการสนบสนน และค�าชแนะทไดจากหวหนา

งานและสภาพการท�างานอนๆ ดวย การประเมนแบบสองทางชวยเสรมความเคารพซงกนและ

กนระหวางคณ (หวหนางาน) กบนกกฎหมายชมชนของคณ และชวยเสรมบรรยากาศการเรยน

รโดยรวมภายในโครงการของคณดวย การสรางระบบการประเมนแบบสองทางในการประเมน

ผลการท�างานนนสอดคลองกบเปาหมายเรองการใชการเยยมดงานและตดตามงาน เพอประเมน

ความตองการของนกกฎหมายชมชนของคณดวย

7.5 การรบรองสถานะ

โครงการทพฒนาอยางมนคงจะมการก�าหนดไวชดเจนวา เมอใดทนกกฎหมายชมชนถอวา

มคณสมบตครบส�าหรบการท�างน ทงจากการฝกอบรม ประสบการณ และการก�ากบดแล

งาน ในแอฟรกาใต ซงโครงการนกกฎหมายชมชนสงคมสงกดอยกบโครงการทมการออก

ประกาศนยบตรรบรองโดยมหาวทยาลย นกกฎหมายชมชนจะไดรบใบประกาศนยบตรหลง

จากทจบการฝกอบรมและการท�างานภาคสนามหลายปตามทก�าหนด ในฮงการ ซงโครงการนก


กฎหมายชมชนสงกดคลนกกฎหมายของคณะนตศาสตร นกกฎหมายชมชนไดรบหนวยกตจาก

การฝกอบรมแตละระยะทตนเขารวม

การรบรองสถานะทางวชาการ ไมไดเปนเพยงวธการเดยวในการยอมรบสถานะของ

นกกฎหมายชมชน ในบางประเทศ นกกฎหมายชมชนทไดผานขนการทดลองงานจะไดรบสทธ

ใหตดเขม (เซยรราลโอน) หรอเสอกก (มาลาว) เปนสญลกษณสถานะของตนทเหนไดชด

ผอ�านวยการโครงการรายงานวา สญลกษณเชนนเปนแรงจงใจส�าคญของนกกฎหมายชมชนและ

เปนเครองประกนตอชมชนทรบบรการจากนกกฎหมายชมชนดวย


บทท 8

การพฒนาโครงการอยางตอเนอง

สารบญบท8.1 การประเมนโครงการ8.2 การรบรองสถานะโครงการ8.3 เครอขายระดบประเทศ8.4 การสนบสนนของรฐบาล8.5 การปรบโครงการ

บทสดทายนมองไปไกลวาการเรมตงโครงการและการด�าเนนโครงการนกกฎหมายชมชน โดย

เนนไปทการพฒนาโครงการอยางตอเนอง ประเดนแกนกลางของบทนกคอเรองคณภาพของ

โครงการ ความนาเชอถอ และความยงยน คณจะแสดงใหคนภายนอกเหนไดอยางไรวาโครงการ

ของคณนนมประสทธภาพ คณจะพฒนา สนบสนน และขยายโครงการของคณตอไปไดอยางไร

โครงการของคณโดยความรวมมอกบโครงการอนๆ จะท�างานไปสเปาหมายรวมกนเรองการขยาย

การเขาถงความยตธรรมไดอยางไร

บทนจะตอบค�าถามเหลาน โดยครอบคลมถงประเดนตางๆ ทงการประเมนโครงการ

การก�าหนดมาตรฐานภายในโครงการเชนการรบรองสถานะโครงการ การสรางเครอขายระดบ

ชาต และวธทคณอาจจะปรบโครงการของคณเปนระยะใหเขากบการจดการองคกรและสภาพ

แวดลอมทเปลยนแปลงไป


8.1 การประเมนโครงการ

ผอ�านวยการโครงการทมความสามารถจะพยายามท�าใหไดรบการยอมรบจากผมสวนไดสวนเสย

ตางๆ ทงลกความ ผประกอบวชาชพทางกฎหมาย นกการเมอง องคกรพฒนาเอกชน แหลง

ทน เพอเสรมสรางชอเสยงของโครงการ และท�าใหเปนทรสกวาควรไดรบการสนบสนน ขอมล

เกยวกบโครงการของคณยงจะถกเผยแพรไปตามธรรมชาตผานทางการใหบรการ การน�าเสนอ

ตอสาธารณะ การปรากฏในรายงานของสอมวลชน การพบปะสวนบคคล และความสมพนธใน

การท�างานแบบรวมมอกน การประเมนจะชวยเสรมบรณภาพของโครงการของคณโดยการแสดง

ใหเหนถงความเตมใจทจะวดผลกระทบของโครงการ ถาจะใหดทสดแลว การประเมนผลยงจะ

ใหหลกฐานทแสดงถงความมประสทธภาพของคณอกดวย

8.1.1 การประเมนผลเชงพฒนา (Formative Evaluation) กบการประเมนผลแบบสรป (Summative Evaluation)

การประเมนผลโครงการอาจจะเปนแบบเชงพฒนาหรอแบบสรปกได การประเมนผลเชงพฒนา

(formative evaluation) จะรวบรวมขอมลไปเรอยๆ เพอใหไดขอมลทจะชวยใหผบรหารองคกร

สามารถท�าการเปลยนแปลงกลางคนเพอท�าใหโครงการมประสทธภาพมากขนได สวนการ

ประเมนผลแบบสรป (summative evaluation) จะท�าเพยงครงเดยว โดยจะพยายามบนทก

วาโครงการบรรลเปาหมายทตงไวในระยะเวลาหนงๆ ทระดบใด การประเมนผลโครงการทง

สองแบบไดรบประโยชนจากการมสวนรวมอยางแขงขนในการจดท�าเอกสารของผทเกยวของ

กบการด�าเนนโครงการอยางลกซง บทท 7 กลาวถงกลไกในการตดตามและประเมนงานของ

นกกฎหมายชมชนของคณ รวมถงการจดท�าบนทกและผลการแกไขปญหาของคด การจดการ

ขอมลภายในเปนสวนส�าคญของการประเมนโครงการ


8.1.2 ผลผลตกบผลทไดรบ

กลาวโดยทวไปแลว ผลผลต (output) กคอ สนคา บรการ หรอกจกรรม ทจบตองได ทผลต

ขนระหวางการด�าเนนโครงการ ตวอยางเชน ในชวงแรกของโครงการนกกฎหมายชมชนแหง

หนง ผลผลตกคอจ�านวนนกกฎหมายชมชนทจางและไดรบการฝกอบรมในโครงการ และการ

ผลตเอกสารประกอบการอบรมทส�าเรจเสรจสน ผลผลตเหลานมระยะเวลาสนและสามารถ

เหนไดโดยทนท

ตวอยางเชน ในกมพชา ผลลพธของโครงการนกกฎหมายชมชนกคอ การพฒนา

หนงสอและเอกสารเพอสอนเกยวกบกฎหมายและสทธมนษยชน และการตงเครอขายผใหการ

ศกษาดานสทธมนษยชน

ผลทไดรบ (outcome) คอตวชวดหรอหลกฐานวากจกรรมตางๆ ทโครงการท�านนได

รบผลตามทตงใจหรอไม โดยอาจเรยกวาคอผลหรอผลกระทบกได ผลทไดรบอาจสงผลกระทบ

ตอบคคล กลม นโยบาย หรอระบบ ขนอยกบเปาหมายของโครงการของคณ ตวอยางผลทไดรบ

ของโครงการนกกฎหมายชมชนกเชน การทสมาชกของชมชนมความรเกยวกบการบรการของ

รฐบาลทชมชนมสทธไดรบมากขน ผลทไดรบอาจจะเปนแบบระยะสน ระยะกลาง หรอระยะ

ยาวกได ขนอยกบกจกรรมของโครงการของคณ กรอบเวลาของผลกระทบกจะสงผลตอความ

สามารถของคณในการศกษาผลกระทบในการประเมนโครงการ

โครงการนกกฎหมายชมชนในกมพชาทกลาวถงขางตน ไดระบผลทคาดวาจะไดรบ

ยงตอไปน

h ลกความและสมาชกคนอนๆ ในชมชนจะมความเขาใจเชงปฏบตเกยวกบกฎหมาย

และระบบกฎหมาย ทเปนประโยชนตอชวตประจ�าวนของตน

h ลกความและสมาชกคนอนๆ ในชมชนจะพฒนาความเขาใจเกยวกบหลกการพนฐาน

และคณคาตางๆ ของรฐธรรมนญ กฎหมาย และระบบกฎหมาย

h การมสวนรวมอยางมประสทธภาพของประชาชนในระบบกฎหมายจะไดรบการสง

เสรม

h โครงการจะท�าใหเกดความยตธรรม ความอดทดอดกลน และความเปนธรรมมากขน

h ความเตมใจและความสามารถของประชาชนในการแกไขขอพพาทดวยกลไกลการ

ผลและผลกระทบของการประเมนโครงการทปรกษานกกฎหมายชมชนมาลาวแบบอสระ

การบรการผลผลตบางประการ:• ระหวางเดอนพฤษภาคม 2543 ถง

มนาคม 2546 โครงการทปรกษานกกฎหมายชมชนมาลาว (Malawi Paralegal Advisory

• จดคลนกนกกฎหมายชมชนมากกวา 900 ครง ใหการศกษานกโทษมากกวา 16,000 คน

• เอออ�านวยกระบวนการปลอยนกโทษมากกวา 1,350 คน

• ลดจ�านวนผทถกกกขงอยางผดกฎหมายไดจ�านวนมาก

ผลทไดรบบางประการ:• โครงการท�าใหนกโทษมความเชอ

มนในระบบยตธรรมากขน และลดความตงเครยดภายในเรอนจ�า

• ผพพากษาและอยการเหนดวยวานกโทษทเขารวมโครงการมความเขาใจกฎหมายและระเบยบวธปฏบตของศาลมากขน

• การคดกรองคดของโครงการชวยลดการกกขงอยางผดกฎหมายไดมาก

ทมา:

Paralegal Advisory Service, 2004.


แกไขปญหาแบบไมเปนทางการ และแบบเปนทางการ (ในกรณจ�าเปน) จะไดรบการ

สงเสรมมากขน

h ทกษะพนฐานของประชาชน รวมถงการคดวพากษและการใหเหตผล การสอสาร

การสงเกต และการแกไขปญหา จะไดรบการพฒนาขน

h คนหนมสาวจะไดรบการพฒนาทศนคตทดตอกฎหมาย และจงท�าใหลดการกระท�า

ผดกฎหมายในกลมวยรนมากขน

หากคณขอทนสนบสนนในชวงทเรมโครงการ คณจะตองใสรายละเอยดเกยวกบวธท

คณวางแผนวาจะใชรายงานผลของโครงการเขาไวดวย

ในการออกแบบการประเมนโครงการ มหลายประเดนพจารณาทคณจะตองใสใจ เชน

h ขอมลอะไรทเจาหนาทจะสามารถรวบรวมไดจรงภายในองคกร โดยไมถอเปนภาระ

เพม

h ณ จดใดทโครงการของคณจะพรอมทจะไดรบการประเมนผลกระทบ

h ผลลพธและผลทคาดวาจะไดรบส�าหรบโครงการของคณคออะไร

h การประเมนโครงการจะถกออกแบบใหชวยก�าหนดกรอบการท�างานของโครงการได

อยางไร

h จะสามารถออกแบบการ ประเมนโครงการใหสอดคลองกบหลกการพนฐานของ

โครงการนกกฎหมายชมชน คอ การเอาประชาชนเปนศนยกลางไดหรอไม

h จ�าเปนหรอไมทจะตองพจารณาถงการใชเงนทน เพอท�าการประเมนโดยผเชยวชาญ

ภายนอก

8.1.3 การประเมนการปฏบตงานภายในโครงการ

ในปแรกๆ ของโครงการ แหลงทนอาจจะอยากเหนคณท�าการประเมนภายในโดยเนนไปทการ

ปฏบตงานของโครงการ ในการศกษาประเภทน คณอาจจะพจารณาถงลกษณะตอไปนของการ

บรหารจดการภายในและระบบการปฏบตงานของคณ:

บทเรยนการบรหารจดการภายในจากโครงการนกกฎหมายชมชนเคนยา

• จ�าเปนตองเพมการควบคมดแลงานของนกกฎหมายชมชนในเขตตางๆ เพอสงเสรมใหพวกเขาท�างานใกลชดกบฝายปกครองในทองถนมากขน

• ก�าหนดใหนกกฎหมายชมชนสงรายงานประจ�าเดอนและใหชมชนทองถนมสวนรวมในการประเมนรายงานเหลานน เพอวดระดบความตระหนกทกจกรรมนกกฎหมายชมชนสรางขน

• ตองมการฝกอบรมนกกฎหมายชมชนบอยขน เพอใหนกกฎหมายชมชนไดรบทราบถงกฎหมายใหมๆ

ทมา:

Konditi (1999).


h การมแนวทางในการปฏบตการ

h การตดตาม การก�ากบดแล และการประเมนผลงานเจาหนาท อยางมประสทธภาพ

h ระบบการบรหารจดการการเงนทเชอถอไดและเปนระบบชดเจน

h นโยบายเรองทรพยากรมนษยทเหมาะสมและก�าหนดไวชดเจน

h ความสมพนธทดกบคณะกรรมการบรหารหรอคณะกรรมการทปรกษา

h ผ เขารบการฝกอบรมนกกฎหมายชมชนส�าเรจการฝกอบรมและไดรบการ

ประกาศนยบตรรบรอง

h มการใชเครอขายสงตอคดอยางมประสทธภาพ

8.1.4 วธการในการประเมนโครงการ

มหลายวธทคณสามารถใชในการประเมนโครงการได หากคณเคยรวมในการท�ารายงานและ

ประเมนโครงการมากอน คณกจะคนเคยกบเทคนควธการเหลานอยแลว ในการประเมน

โครงการคณจะตองรวบรวมขอมลภายในของโครงการ รวมถงแฟมคดและผลการประเมนการ

ฝกอบรม นอกจากนกยงสามารถใชการสมภาษณและการจดสนทนากลมยอย แบบสอบถาม

การสงเกตการณ และการทบทวนเอกสาร (ดรายละเอยดเรองวธการรวบรวมขอมลไดท ศนย

ทรพยากรดานการวางแผนและการประเมน [Planning & Evaluation Resource Center] ท

www.evaluationtools.org/plan_data_collect.asp

การประเมนโครงการนกกฎหมายชมชนอาจจะใชเทคนคการประเมนแบบทใชกนมา

นาน เชน ตวชวด กได ตวชวดใชวดทรพยากรทใชในโครงการ กระบวนการ ผลผลต และ

ผลทไดรบ ตวชวดทรพยากรทใช (input indicators) วดทรพยากรทงทรพยากรมนษยและ

ทรพยากรการเงน ทใชไปกบโครงการหรอแผนงานหนงๆ (เชน จ�านวนนกกฎหมายชมชน) ตว

ชวดทรพยากรทใชไปยงอาจจะรวมถงการวดลกษณะของประชากรกลมเปาหมาย (เชน จ�านวน

ผทสามารถเปนลกความของโครงการ) ตวชวดดานกระบวนการ (process indicators) วดวธ

ทโครงการใหบรการ (เชน จ�านวนเวลาทตองใชในแตละคด) ตวชวดผลผลต (output indica-

tors) วดปรมาณของผลตภณฑและบรการทไดท�าและประสทธผลของการผลตนน (เชน จ�านวน

ประชาชนทไดรบบรการและความเรวในการตอบสนองตอสงทลกความรองขอ) ตวชวดเหลาน


อาจจะถกก�าหนดไวส�าหรบโครงการนกกฎหมายชมชนของคณโดยรวม ส�าหรบแตละส�านกงาน

ภาคสนาม และ/หรอส�าหรบแตละพนทใหบรการกได ตวชวดผลทไดรบวดผลในวงกวางทเกด

จากการใหบรการ

ตารางลอกเฟรม (logframe)

สรปการออกแบบ ตวชวด/เปา แหลงขอมล ขอสนนษฐาน

ผลกระทบ

ผลทไดรบ

ผลผลต

กจกรรม

ลอกเฟรม (Logframe) เปนตวยอของค�าวา “logical framework” หรอกรอบตรรกะ

ตารางลอกเฟรม (ดตวอยางดานบน) เปนวธการงายๆ ในการจดเปาหมายและวตถประสงคของ

โครงการเขาเทยบกบสงทไดใชไป กระบวนการ และผลผลต ตารางลอกเฟรมอาจจะมขอมลเพม

เตมเขาไวดวย เชน แหลงขอมล วธการทใชในการรวบรวมขอมล และกรอบเวลาการท�างาน

ลอกเฟรมในการประเมนผลสามารถใชเพอเปรยบเทยบกจกรรมโครงการทวางแผนไวเขากบ

กจกรรมทปฏบตจรง เมอมการท�ากจกรรมโครงการ จะมการใชเกณฑการบรหารจดการทอง

อยบนฐานของผลการกระทำา (results-based management criteria) โดยคณะผประเมนผล

เกณฑการบรหารจดการทองอยบนฐานของผลการกระท�ามอย 4 ดานคอ 1) ความ

สมพนธเขากบประเดน 2) ความมประสทธภาพ (ผลระยะสน) 3) ผลกระทบ (ผลระยะยาว)

และ 4) ความยงยน การประเมนเชนนน อาจจะพจารณาถงโอกาสและขอจ�ากดทเกดขนในทง

ปจจยภายในและปจจยภายนอก ทสงผลกระทบตอกจกรรมและผลของโครงการดวย

ผลกระทบบางอยางทเปนไปในเชงคณภาพ กยากทจะวดไดผานทางตวชวดทเปนแบบ

ปรมาณ ตวอยางของผลกระทบทวดไดยากในโครงการนกกฎหมายชมชนทใหบรการเพอความ

ยตธรรม มดงตอไปน


h ลกความสามารถพงพาตนเองไดมากขน

h มความตระหนกถงปญหาและทางออกทเปนไปไดมากขน

h ชมชนเปาหมายมการจดตงระดบรากหญาดขน

h มการขดขนการละเมดโดยผมอ�านาจมากขน

h มความยตธรรมมากขน

h มความหวงและศกดศรมากขน

ในสถานการณน คณอาจจะเสรมขอมลเชงปรมาณเรองการรบคดและการแกปญหา

ของคดดวยการวจยเชงคณภาพกได

การประเมนผลโครงการทคณจดจะไดรบประโยชนจากการวจยเชงคณภาพ โดย

เฉพาะจากการสมภาษณและการสงเกตการณ การสมภาษณลกความจะชวยท�าใหเขาใจความ

รสกเกยวกบบรการทเขาไดรบ ภาคผนวก 13 มแบบประเมนความเหนลกความ คณอาจจะ

จดเวทหรอการประชมเชงปฏบตการในชมชนเพอรวบรวมความเหนตอโครงการของคณ โดย

อาจจะจดแบบตรงไปตรงมาโดยการใหความเหนดวยวาจา หรอใชเครองมอทสรางสรรคอยาง

เชนการวาดภาพและละครเพอชวยเออกระบวนการแสดงความเหนตอโครงการกได ในเซยร

ราลโอน โครงการ Timap เพอความยตธรรมวางแผนจะใชวธการเชงคณภาพเพอบนทก “เสน

ทาง” ทลกความตองผานในการหาทางออกของปญหาของตน การบนทกนจะพยายามหาชดการ

ตดสนใจและผลทเกดขนภายในชวงระเวลาหนงของลกความหลายๆ คน ซงอาจจะแสดงใหเหน

วานกกฎหมายชมชนชวยแกปญหาระดบชมชน ผานทางวธการทไมใชการใชกฎหมายไดอยาง

มประสทธภาพไดอยางไร

คณอาจจะลองพจารณาถงผลกระทบตอระบบกฎหมายในระดบชาตดวย ขนอยกบ

วสยทศนและระยะเวลาทโครงการของคณท�างานมา อาจจะมแงมมในระบบกฎหมายทโครงการ

ของคณไดสงผลใหเกดการเปลยนแปลง เชน การเขาถงความยตธรรม การมขอมลทางกฎหมาย

และกลไกการจดการขอพพาทแบบทางเลอก

ไมวาคณจะคดวาจะใชวธการประเมนผลโครงการวธใด คณควรจะถอยกลบมาหนง

กาวและพจารณาทบทวนอกครงกอนจะตดสนใจลงมอ วธการนค�านงถงเปาและวสยทศนระยะ

ยาวของคณรวมถงวตถประสงคระยะสนหรอไม วธการนท�าใหคณและคนอนๆ มความร ทกษะ


ทศนคต และตวอยางทคณจ�าตองเขาใจและท�างานรวมกน เพอทจะตอบสนองตอสงจ�าเปนทสด

ของโครงการของคณหรอไม วธการนชวยน�าไปสการตดสนใจและการควบคมทดขนในโครงการ

และชวยเสรมปากเสยงของลกความหรอไม วธการนสงเสรมความเชอใจและความรบผดชอบ

ในทกคนทเกยวของหรอไม เปนเรองส�าคญทการประเมนโครงการของคณจะตองตอบสนองตอ

ความตองการของคณมากพอกบการตอบสนองความตองการของผรบขอมลภายนอก

8.2 การรบรองสถานะ

8.2.1 การรบรองโครงการ

การรบรองโครงการ (Program accreditation) หมายถงการทมหนวยงานอสระรบรองวาโครงการ

เปนไปตามมาตรฐานขนต�าทก�าหนดไวเรองคณภาพของโครงการ การรบรองโครงการและการ

พฒนาคมอนกกฎหมายชมชนนนด�าเนนไปควบคกน คมออาจจะกลาวถงการบรหารจดการ

ภายในและกระบวนการตรวจสอบงาน รวมถงการควบคมดแลงานและระบบการประเมน บทท 7

“การตดตาม การสนบสนน และการประมนนกกฎหมายชมชนในภาคสนาม” และบทท 3 “การ

จดตงโครงการนกกฎหมายชมชน” มรายละเอยดเรองคมอ มาตรฐาน และหลกจรรยาบรรณ

คณอาจจะคดถงการท�าใหโครงการของคณไดรบการรบรอง หากคณตองการเหนนก

กฎหมายชมชนของคณไดรบการยอมรบอยางเปนทางการ จากหนวยงานทเกยวของกบกฎหมาย

ภายในประเทศของคณ หรอหากคณตองการสงเสรมใหนกกฎหมายชมชนของคณพฒนาทาง

วชาชพสบเนองไป ในบางประเทศกมการบญญตถงองคกรนกกฎหมายชมชนไวในกฎหมาย

อยแลว การแสดงใหเหนวาโครงการของคณเปนไปตามเกณฑเหลานน อาจจะไมไดท�าใหคณ

ไดรบการสนบสนนกจากรฐบาลในทนท แตจะท�าใหองคกรของคณมโอกาสทดขนในการไดรบ

พจารณาใหรบการสนบสนนเชนนนในอนาคต

ประเดนหลกๆ บางประการของเรองการรบรองสถานะมดงน

h การมระบบการฝกอบรมนกกฎหมายชมชนทเปนหนงเดยวกน

h การรบรองนกกฎหมายชมชน

h การผนวกเขาไปในการใหบรการทางกฎหมายทเปนระบบทางการ


การฝกอบรมของคณอาจจะไดรบการรบรองสถานะได โดยทตวโครงการทงหมดโดย

รวมยงไมไดกได หากโครงการของคณสงกดอยกบมหาวทยาลย คณกอาจลองพจารณาดวา

อาจจะใสโครงการฝกอบรมของคณ รวมเขาไปในหลกสตรทนบหนวยกตหรอเปนสวนหนงของ

หลกสตรปรญญาของสถาบนของคณกได

ในฮงการ โครงการนกกฎหมายชมชน ELTE ไดรบการรบรองผานทางระบบการ

ศกษาผใหญของฮงการ นกกฎหมายชมชนทกคนทเขารบการอบรมจะไดรบการนบหนวยกต

การศกษา โดยทางเทคนคแลวการนบหนวยกตหมายความวาสามารถเกบคาธรรมเนยมจากผ

เขารบการอบรมได แตกไมมการคดคารบการอบรม

ระบบเชนน ท�าใหโครงการในฮงการสามารถรบการสนบสนนเงนทนจากสหภาพยโรป

ได เนองจากเปนไปตามเปาเรอง “ตลาดแรงงานแบบครอบคลม” โดยการใหการฝกอบรมแก

ชาวโรมาซงเปนกลมคนทมอตราการวางงานสงมาก หากโครงการของคณท�างานกบคน “กลม

เสยง” คณกควรจะศกษาดวาคณอาจจะมสทธไดรบการสนบสนนเงนทนจากรฐบาล หรอบาง

คนในโครงการของคณอาจจะขอรบการสนบสนนเชนนนกได

การพยายามใหไดรบการรบรองสถานะนน ตองใชทรพยากรมนษยและอาจตองใช

ทรพยากรทางการเงนจากโครงการของคณ คณจะตองเตรยมพรอมส�าหรบกระบวนการน และ

ตองมความเชอมนในคณภาพของโครงการของคณ และเชอวาการรบรองสถานะจะชวยหนนให

เกดความยงยนของโครงการ

8.2.2 การรบรองสถานะนกกฎหมายชมชน

ดงทไดกลาวไวในบทท 5 “การฝกอบรมนกกฎหมายชมชน” วาบางโครงการไดจดใหม

กระบวนการรบรองสถานะนกกฎหมายชมชนดวย โดยก�าหนดใหเจาหนาทตองเขารบการ

อบรมจ�านวนหนงและแสดงใหเหนถงการท�างานทมคณภาพ จงจะไดรบการรบรองสถานะเปน

นกกฎหมายชมชนได

คณอาจจะก�าหนดเกณฑคณสมบตนกกฎหมายชมชนอยางเปนทางการภายใน

โครงการของคณ นอกจากการก�าหนดเกณฑในการจางนกกฎหมายชมชนแลว คณควรจะพฒนา

มาตรฐานเรองคณสมบตเตมรปแบบของนกกฎหมายชมชนไว โดยพจารณาจากการมสวนรวม


ในการฝกอบรม ประสบการณการท�างาน และการไดรบการประเมนผลเชงบวกของนกกฎหมาย

ชมชน มาตรการเรองคณสมบตเชนน จะเปนแรงจงใจเพมเตมใหนกกฎหมายชมชนพฒนา

วชาชพของตน และยงเปนรางวลส�าหรบเจาหนาทยงคงท�างานกบโครงการ การรบรองสถานะ

เชนนอาจจะโยงเขากบกบเพมเงนเดอนหรอการเลอนต�าแหนงดวยกได

การรบรองสถานะนกกฎหมายชมชน ยงเชอมโยงใกลชดกบการรบรองโครงการ

ฝกอบรม ในบางโครงการทสงกดมหาวทยาลยเชนในแอฟรกาใต มหาวทยาลยมอบ

ประกาศนยบตรหรออนปรญญาใหแกนกกฎหมายชมชนทเขารบการอบรมครบหลกสตร การ

มอบประกาศนยบตรเชนน ยงสามารถท�าไดในกรณการฝกอบรมทจดโดยองคกรพฒนาเอกชน

ทมความเชยวชาญ ตราบใดทมหาวทยาลยเปนผควบคมเรองคณภาพของกระบวนการฝกอบรม

8.3 เครอขายระดบชาต

เมอคณด�าเนนโครงการไป คณกจะขยายความสมพนธกบองคกรพฒนาเอกชนองคกรอนๆ

หนวยงานของรฐบาล เทศบาลและเจาหนาททองถน ทนายความ และสภาทนายความ ความ

สมพนธเชนนควรจะไดรบการบมเพาะเพอชวยใหคนเหลานมาเปนวทยากรใหโครงการคณได

หรออยางนอยกไมมาขดขวางการท�างานของคณ

8.3.1 เครอขายนกกฎหมายชมชนและสมาคมระดบชาต

ในบางประเทศไดมการตงเครอขายและสมาคมระดบชาตของกลมคนทท�างานคลายคลงกน และ

เพอสงเสรมบทบาทของนกกฎหมายชมชนในสงคมโดยรวม การรวมตวเปนภาคหรอสมาคมแบบ

เปดรบสมาชกจะชวยเชอมโยงโครงการตางๆ หรอนกกฎหมายชมชนแตละคนเขาดวยกนได

การมสงกดหรอความสมพนธกบเครอขายและสมาคมเชนนนจะมประโยชนดงตอไปน

h เพมความสามารถในการลอบบ

h การจดมาตรฐานการออกประกาศนยบตรและ/หรอการรบรององคกร

h การประกนคณภาพ

h ความสามารถในการระดมทน


h การประสานรวมมอการท�าโครงการ

h การแบงปนทรพยากร

h การใหค�าปรกษาในการท�างาน

h การก�ากบควบคมองคกรดวยกนเอง

ในแอฟรกาใต องคกรนกกฎหมายชมชนไดตงเครอขายองคกรนกกฎหมายชมชนแหง

ชาตขนมา ตวแทนของเครอขายนเขารวมเปนคณะกรรมการการใหความชวยเหลอทางกฎหมาย

(Legal Aid Board) และหนวยงานควบคมดแลอนๆ ในระดบจงหวดและระดบประเทศ ความ

สมพนธเชนนชวยใหโครงการนกกฎหมายชมชนสามารถเขาถงและไดรบการยอมรบในกลมผม

สวนไดสวนเสยทท�างานดานกฎหมายของประเทศ

มลนธเพอการใหบรการทางกฎหมายและโครงการกฎหมายขางถนน (Foundation

for Clinical Legal and Street Law Programs) ในฮงการ โดยความรวมมอกบผน�างานดานสทธ

พลเมองชาวโรมา ไดเรมโครงการนกกฎหมายชมชนแบบรอบดานทมงเปาสวนหนงไปทการ

สรางเครอขายนกกฎหมายชมชน ทสามารถเขาถงภมภาคทครอบครวชาวโรมามกจะถกละเลย

8.3.2 มาตรฐานส�าหรบเครอขายระดบประเทศ

เครอขายระดบประเทศและสมาคมของนกกฎหมายชมชนจะตองเหนพองรวมกนเรองกฎ แนว

ปฏบต และหลกจรรยาบรรณการประกอบอาชพ สมาคมของนกกฎหมายชมชนสวนใหญจะ

เขยนภารกจ วตถประสงค ค�านยามตวนกกฎหมายชมชน มาตรฐานตางๆ ทเกยวของกบการ

ออกใบอนญาตหรอกฎระเบยบ และขอก�าหนดเรองสมาชกเอาไว

นโยบายตางๆ ทคณไดออกมาส�าหรบโครงการนกกฎหมายชมชนของคณเอง เชน

หลกจรรยาบรรณ หรอมาตรฐานเกยวกบการรบรองสถานะนกกฎหมายชมชนและสถานะ

องคกร จะชวยเสรมการเสวนาขามองคกรและขามตวบคคลเกยวกบมาตรฐานตางๆ ทจะตอง

ก�าหนดส�าหรบประเทศโดยรวม

ตวอยางของแนวปฏบตเชนนน ซงปรบปรงมาจากสมาคมผชวยทางกฎหมายแหงชาต

(National Association of Legal Assistants) สหรฐอเมรกา มดงตอไปน


h นกกฎหมายชมชนมขดจ�ากดชดเจนวาตนมบทบาทอยางไรในเรองกฎหมาย บาง

บทบาทสามารถท�าไดโดยทนายความเทานน

h นกกฎหมายชมชนจะตองอธบายบทบาทของตนเอง รวมถงหนาททตนไมสามารถรบ

ท�าได แกลกความและบคคลอนๆ ทตนท�างานดวยใหชดเจน

h นกกฎหมายชมชนมความรบผดชอบตอลกความของตน และยงตองรายงานตอ

หวหนาของตนในโครงการนกกฎหมายชมชนดวย

h นกกฎหมายชมชนจะตองไมมสวนรวมหรอชวยในการละเมดกฎหมาย

h นกกฎหมายชมชนจะตองไมรบคาแรงหรอเงนตอบแทนใดๆ จากลกความ

h นกกฎหมายชมชนจะตองใชความรอบคอบในการจดการกบปญหาของลกความ ซง

หมายถงการเคารพความเปนสวนตวและไมพดถงคดกบคนอน ยกเวนในการท�าตาม

หนาทความรบผดชอบทางวชาชพเทานน

h นกกฎหมายชมชนจะตองมงมนทจะรกษาบรณภาพและศกยภาพสงสดในการปฏบต

หนาททงปวง

8.4 การสนบสนนจากรฐบาล

ดงทกลาวไวแลวในบทท 3 “การกอตงโครงการนกกฎหมายชมชน” เพอความยงยนระยะยาวของ

โครงการของคณ คณควรจะศกษาดวารฐบาลจะสามารถสนบสนนโครงการของคณไดอยางไร

บาง โดยการสนบสนนเชนนนจะตองยงคงท�าใหคณสามารถท�างานของคณไดโดยเปนกลาง

ทางการเมอง หากมส�านกงานใหความชวยเหลอทางกฎหมายอยในประเทศ คณอาจจะสงนก

กฎหมายชมชนไปท�างานทนน หรอหากรฐบาลมระบบการใหความชวยเหลอทางกฎหมายโดย

ไมคดคาใชจาย คณกอาจจะพยายามไปรวมมอหรอไปเสรมกจกรรมการใหความชวยเหลอทาง

กฎหมายของรฐ บอยครงทรฐบาลทมนโยบายเรองนจะอยากจางใหหนวยงานอนมาใหบรการ

แทนทจะตองจดการใหความชวยเหลอทางกฎหมายเอง และโครงการของคณกอาจจะสามารถ

ปฏบตหนาทนได หนงในประโยชนของการรบจางท�างานตอจากรฐบาลกคอ กระบวนการน

มกจะก�าหนดใหคณตองมแผนการจดการองคกรและชดมาตรฐานการบรการอยางละเอยด

ในยโรป การรบชวงงานตอเชนนเกดขนในเนเธอรแลนด โดยงานใหความชวยเหลอทางกฎหมาย


นน ท�าโดยนกกฎหมายชมชนผานทางองคกรพฒนาชมชนทไดรบเงนอดหนนจากรฐบาล

ในแอฟรกาใต ศนยยตธรรมของคณะกรรมการการใหความชวยเหลอทางกฎหมาย (Legal Aid

Board) จางนกกฎหมายชมชนท�างานดวย ในมองโกเลย ส�านกงานของผวาราชการจงหวดกใช

นกกฎหมายชมชน

หากเปนไปไมไดทจะสรางความสมพนธกบรฐบาลในระดบประเทศ กอาจจะลอง

พจารณาถงความเปนไปไดในระดบทองถน การตดสนใจของคณจะตองอยบนฐานของการ

ประเมนสถานการณเมอเรมโครงการ ซงจะท�าใหคณมขอมลเกยวกบสภาพแวดลอมทาง

กฎหมายและความเปนไปไดทจะรวมมอท�างานกบรฐบาล

อกทางเลอกหนงกคอการใชวธการทางการเมองหรอกฎหมาย และใชโครงการของ

คณไปลอบบรฐบาลใหจดใหมการใหความชวยเหลอทางกฎหมายโดยไมคดมลคา คณอาจจะ

ผลกดนใหมการแกไขกฎหมาย ใหยอมรบบทบาทของนกกฎหมายชมชนในการบรหารจดการ

ความยตธรรม หรอทยอมรบรบรองหนวยงานใหความชวยเหลอทางกฎหมายบางหนวยงานท

มตงอยแลว

ความพยายามผลกดนนโยบาย มกจะไดรบประโยชนจากการมสมาคมวชาชพนก

กฎหมายชมชนในระดบชาต ทท�างานเปนตวแทนของนกกฎหมายชมชนทกคน รวมถงคนท

อยในโครงการของคณดวย เพอสงเสรมสนบสนนการใหมการยอมรบสถานะและเงนทนเรอง

การใหความชวยเหลอทางกฎหมาย การตงสมาคมของโครงการนกกฎหมายชมชนกท�าหนาท

คลายๆ กบสมาคมอนๆ เชน ของหนวยกชพ นกสงคมสงเคราะห และคลนกกฎหมายอนๆ ท

ตงอยในหลายประเทศทวโลก

8.5 การปรบโครงการ

ประสบการณตางๆ จะน�าความรใหมๆ เกยวกบโครงการของคณและสภาพ

แวดลอมทโครงการท�างานอยมาเรอยๆ ความรใหมๆ นควรจะท�าใหเกดแนวคดใหมๆ วาจะปรบ

โครงการของคณอยางไรเพอใหสามารถบรการลกความและปฏบตตามภารกจของคณไดดขน


8.5.1 การเปลยนระดบการใหบรการ

หากการเรมท�างานโครงการนกกฎหมายชมชนของคณประสบความส�าเรจ คณกอาจจะพจารณา

หาวธทโครงการของคณจะขยายตวตอไป การขยายตวเชนนนอาจจะเกดขนโดยการจางเจา

หนาทใหมและการเปดใหบรการในพนทใหม ผอ�านวยการโครงการนกกฎหมายชมชนทมาก

ประสบการณมกจะเตอนใหคนอนรอบคอบในเรองน เนองจากการขยายโครงการจะท�าใหเกด

ภาระเพมขนในการก�ากบดแลงาน การควบคมคณภาพ และการระดมทน ดงนน การขยาย

โครงการใดๆ จะตองมการพจารณาอยางรอบคอบเรองความตองการการบรการของนกกฎหมาย

ชมชนซงมกจะยงคงอยในระดบสง และมความเปนไปไดวาคณจะสามารถดงดดทรพยากรท

จ�าเปนในระยะยาวได

แทนทจะขยายโครงการของคณเอง คณอาจจะสงเสรมใหองคกรพฒนาเอกชนองคกร

อนเรมโครงการของตนเองกได บทบาทของคณกจะเปนตวกระตนและผเสรมศกยภาพการ

ท�างานในระดบชาต ประสบการณอนทรงคณคาของคณในการด�าเนนโครงการ การก�าหนด

มาตรฐาน และการฝกอบรม จะถกสงตอไปยงองคกรอนๆ ทคณอาจจะมความสมพนธแบบ

รวมมอกนอย

8.5.2 การเปลยนกลมเปาหมายและประเดน

ในโครงการนกกฎหมายชมชนมกจะตองมการพฒนาดานการจดการกบปญหาและประเดนทาง

กฎหมาย ความตองการทางกฎหมายและรปแบบความอยตธรรมใหมๆ ทเกดขนมกจะท�าให

คณตองเกยวกบประเดนหลากหลายลกซงขนหรอขยายกวางขน ตวอยางเชน ในแอฟรกาใตซง

มอตราผตดเชอเอชไอวและเอดสอยสง ส�านกงานนกกฎหมายชมชนบางแหงกใหค�าแนะน�าผท

มเชอเอชไอวเรองวธการเขาถงบรการทางสขภาพเพอรบยาตานไวรสดวย

เมอนกอบรมของโครงการคณมความสามารถในการใชวธการเรยนการสอนแบบม

ปฏสมพนธเพอสอนเรองเกยวกบกฎหมายมากขน คณกอาจคนพบกลมเปาหมายใหมๆ ทจะได

รบประโยชนจากความเชยวชาญของคณ ตวอยางเชน นกกฎหมายชมชนของคณอาจจะเขาไป

รวมอบรมเจาหนาทจากองคกรพฒนาเอกชนองคกรอนๆ กได


การเปลยนแปลงในสภาพการเมองโดยรวมกอาจจะสงผลใหเกดการเปลยนแปลงใน

เนอหาของโครงการดวย

การท�างานนกกฎหมายชมชนในแอฟรกาใตหลงจากการสนสดของระบอบเหยยดผว

กมการพฒนาไป ศนยกฎหมายชมชนและการพฒนาชนบท (Community Law and Rural

Development) ซงกอตงขนเมอ พ.ศ. 2532 เรมดวยการเนนไปทการใหบรการดานสทธทาง

เศรษฐกจและสงคมทคนผวด�าถกปฏเสธภายใตระบอบเหยยดผว หลงจากนนศนยฯ กเปลยน

จดเนนไปทเรองประชาธปไตยและการใหการศกษาผมสทธลงคะแนนเสยงเลอกตงเนองจาก

ประเทศไดกาวเขาสการเลอกตงตามระบอบประชาธปไตยเปนครงแรก เมอระบอบเหยยดผว

สนสดลง โครงการกกลบไปท�างานประเดนเรองสทธทางเศรษฐกจและสงคมตามเดม

8.5.3 การเปลยนแปลงรปแบบโครงการ

เมอโครงการของคณกาวไปขางหนา รปแบบโครงการของคณกอาจจะตองถกปรบเปลยน บทบาท

ทคณก�าหนดใหนกกฎหมายชมชนของคณท�ากอาจจะขยายหรอเหมาชวงใหคนอนท�าตอ หากคณ

มทนายความอยในองคกร คณอาจจะตดสนใจท�างานสงตอคดเพยงอยางเดยว หากคณตองการ

เขาถงพนทหางไกล แตไมมศกยภาพในการตงส�านกงานประจ�าภาคสนาม คณกอาจตงคลนก

กฎหมายเคลอนทขนมากได

รปแบบโครงการรปแบบหนง ทด�าเนนการอยางประสบความส�าเรจในแอฟรกาใตก

คอ การจดเปน “กลม” (cluster) ในวธการแบบนส�านกงานนกกฎหมายชมชน “กลม” หนง

ท�างานเรองปญหาสงคมเฉพาะประเดนแบบรวมมอกน มจดเนน และท�างานในระดบภมภาค

ตวอยางเชน กลมทท�าเรองสทธในทดนยนฟองรองคดทเกยวกบทดนทวจงหวดควาซล-นาตาล

กลมท�างานโดยรวมกบนกกฎหมายชมชนในพนท ทไดรบการฝกอบรมใหสามารถใหขอมลและ

ความชวยเหลอพนฐานแกชาวบานในเรองทดนได และสามารถบอกไดวาในกรณหนงๆ นน

เหมาะทจะใชการฟองรองหรอไม ในการท�างานเชนน นกกฎหมายชมชนท�าหนาทเปนตวกลาง

ระหวางทนายของกลมกบลกความ และใหการสนบสนนลกความทงระหวางและหลงการฟองรอง

ในแอฟรกาใต คณะกรรมาธการนกนตศาสตรสากล (International Commission of

Jurists) ไดชวยส�านกงานทปรกษานกกฎหมายชมชนใหขยายตวโดยการใชรปแบบการท�างาน


เปนกลม ส�านกงานทปรกษาจบกลมกน 5 ส�านกงาน และไปเชอมสมพนธกบคลนกกฎหมาย

ของคณะนตศาสตร คลนกกฎหมายเหลานใหค�าปรกษาและการสนบสนนทางดานกฎหมายแก

นกกฎหมายชมชนและชวยจดการฝกอบรมให

ผน�าโครงการนกกฎหมายชมชนในแอฟรกาใตยง ไดคณะกรรมการการใหความชวย

เหลอทางกฎหมายมาเปนสวนหนงของกลมทท�าคดอาญาอกดวย ดวยวธน โครงการนกกฎหมาย

ชมชนไดเกยวของกบทงมหาวทยาลยและหนวยงานดานกฎหมายทไดรบการอดหนนจากรฐบาล

การพฒนาระบบแบบกลมรวมกบคณะกรรมาธการนกนตศาสตรสากล ไดชวยเสรม

สรางความรบผดชอบตรวจสอบไดและความมนคงทางการเงนใหแกโครงการนกกฎหมายชมชน

ระบบกลมยงเปนวธทท�าใหคณะกรรมการการใหความชวยเหลอทางกฎหมายและเครอขายศนย

บรการความยตธรรม 58 แหง และส�านกงานเคลอนท 26 แหงของคณะกรรมการฯ ทจางทนาย

ขอแรง นกกฎหมายชมชนจ�านวนมากขณะน ถกจางโดยศนยบรการความยตธรรมและคลนก

กฎหมายของคณะกรรมการความชวยเหลอทางกฎหมายของรฐบาลแอฟรกาใต

8.5.4 การวเคราะหความเขมแขง จดออน โอกาส และภยคกคาม (SWOT)

การวางแผนเชงยทธศาสตร เปนกระบวนการทจะสามารถชวยสรางเวทใหคณและผน�าโครงกา

รอนๆ มองเหนหนทางทคณอาจจะปรบเปลยนโครงการของคณไป

การวเคราะห “จดแขง จดออน โอกาส และภยคกคาม” หรอ SWOT นนเปน

กระบวนการวางแผนทรวมเอาการคดเชงยทธศาสตรเกยวกบโครงการไว เพอทคณจะไดปฏบต

ตามภารกจของคณไดตอไป การวเคราะหนจดกลมประเดนภายในองคกรเปนจดแขงหรอจด

ออน และแบงปจจยภายนอกเปนโอกาสหรอภยคกคาม เมอเขาใจลกษณะทง 4 ดาน องคกรจะ

สามารถเสรมจดแขง แกไขจดออน เกบเกยวโอกาส และหลกเลยงหรอลดภยคกคามของตนได

แมวาการวเคราห SWOT จะเนนทการวางแผนเชงยทธศาสตรในระยะสนและระยะ

กลาง วธนยงอาจใหโอกาสในการยนยนและขยายวสยทศนในอนาคตไดอกดวย

กระบวนการวางแผนเชงยทธศาสตรอยางการวเคราะห SWOT จะชวยก�าหนดวา

โครงการของคณควรพฒนาไปอยางไร เพอตอบรบกบการเปลยนแปลงในสภาพแวดลอมและ

SWOT เผยอะไรตอโครงการนกกฎหมายชมชน ELTE ในฮงการ

จดแขง• ผประกอบวชาชพทางกฎหมายทม

ความมงมน• ผอบรมมการเตรยมพรอมอยางด• เงนสนบสนนจากกองทนสหภาพ

ยโรป

จดออน• กระบวนการคดเลอกไมไดประกน

วาจะไดนกกฎหมายชมชนททมเททสดเขามาท�างาน

• กลมนกเรยนมความหลากหลายอยางมาก

• ปญหาการเงนทมอย

โอกาส• การไดรบการรบรองโครงการนก

กฎหมายชมชน ผานทางหลกสตรปรญญาโทของมหาวทยาลย

• การลอบบใหมการรวมเอาโครงการนกกฎหมายชมชน ไวในกฎหมายวาดวยการใหความชวยเหลอทางกฎหมายโดยไมคดมลคา

• การพฒนาเครอขายการใหบรการนกกฎหมายชมชนระดบประเทศ

ภยคกคาม• การตอตานจากผประกอบวชาชพ

ตอวชาชพใหมของนกกฎหมายชมชน


การเปลยนแปลงภายในองคกรเอง นอกจากน เรายงอาจจะมองการประเมนโครงการวาเปนการ

วเคราะหสถานการณ (อธบายไวในบทท 2) สบเนองจากทเรมเมอกอนการกอตงโครงการกได

เปนสงส�าคญทจะตองเขาใจวางานของโครงการของคณ รวมถงการวเคราะหความ

ตองการของชมชน การฝกอบรมนกกฎหมายชมชน การแกไขปญหาความยตธรรม และการ

ตดตามผลกระทบของคณ ไมมจดสนสด งานของโครงการนกกฎหมายชมชนในการสรางความ

ยตธรรมนน เปนกระบวนการทสบเนองและมการพฒนาอยเสมอ

• ค�าถามเรองความเกยวของทางวชาชพและความเพยงพอของนกกฎหมายชมชน

• การขาดการสนบสนนจากรฐ/ทางการแกการใหความชวยเหลอทางกฎหมายแกผยากไร

ทมา:

Tibbitts (2005a).



ภาคผนวก

ภาคผนวก 1 บทคดยอจากบนทกถงนกกฎหมายชมชนในเซยรราลโอน (อางถงในบทท 3)

ค�าแนะน�าส�าหรบนกกฎหมายชมชน

ทมา: Daniel Sesay, “Tips for Community Based Paralegals,” Timap for Justice, 2006.

h ของก�านล/เงน จากลกความหรอประชาชนทมาใชบรการพงระลกไวเสมอวาบรการของเราเปนบรการแบบใหเปลา อยารบของก�านลไมวาในรปแบบใดๆ จากลกความ เพราะมนจะกลายเปน

สนบนทมอทธพลตอคณ โดยเฉพาะเมอคด/ขอพพาท ยงไมยตลง ในทนททคณรบของก�านลจากคกรณฝายใดฝายหนง คณกมแนว

โนมทจะท�าในสงทเปนผลประโยชนตอผทใหของก�านลแกคณ ของก�านลทประชาชนมอบแกคณกคอสนบนทแอบแฝงมา นอกจาก

น ยงอาจท�าใหคณตองออกจากงานได เนองจากมนขดตอนโยบายขององคกร

ขอควรปฏบต

• นกกฎหมายชมชนควรท�าตวใหปลอดจากการถกโจมต โดยการไมรบของก�านลหรอเงนใดๆ ทงสน

• ในการแนะน�าตวคณและส�านกงาน คณควรจะแจงลกความและผทมาดวยอยางตรงไปตรงมาวา การรบของก�านลเปนสงทขด

ตอนโยบายขององคกร

• แจงลกความวา ถาหากคณรบของก�านลหรอเงนเปนคาตอบแทนในการใหบรการ คณจะถกใหออกจากงาน


h การรกษาความลบการรกษาความลบควรจะเปนจรรยาบรรณของนกกฎหมายชมชน ซงนกกฎหมายชมชนควรใหความส�าคญเปนพเศษ หากคณใน

ฐานะนกกฎหมายชมชนยดถอในเรองการรกษาความลบอยางเตมท จะเปนการสรางความไววางใจใหแกตวคณและองคกร ในทาง

ตรงขามหากคณไมยดมนในการรกษาความลบ กจะกอใหเกดปญหาทรายแรงตามมา ดงนน ปญหาทลกความน�ามาปรกษาจงตอง

เกบรกษาเปนความลบ และตองไมน�าไปเปดเผยตอผอน


• เกบแฟมคด แฟมขอมล บญชรายชอ ค�าฟอง/ค�าใหการตางๆ ใหพนจากบคคลอนๆ ทไมเกยวของ

• ถามความเหนชอบจากลกความกอนทจะเปดเผยเรองราวของลกความแกบคคลทสาม

• หากมคนเขามาในส�านกงานในขณะทคณก�าลงคยกบลกความหรอบคคลอนทเกยวของกบคด ตองขอรองใหผทมาออกไปขาง

นอกกอน

• แมแตภรรยา คนรก ญาตพนอง ฯลฯ ของคณ กไมควรไดรบอนญาตใหอานค�าฟอง/ค�าใหการ หรอยงกบแฟมขอมล

• อยาปรกษาหารอหรอแลกเปลยนความเหนเกยวกบคดของลกความกบบคคลอน ถาหากบคคลนนไมมความรในเรองทเกยวของ

เปนตนวา เปนผเชยวชาญเรองกฎหมายจารตประเพณ เมอคณขอค�าปรกษาจากผเชยวชาญเกยวกบคด กตองไมเอยชอหรอ

แมแตทอยของลกความออกมา

h เงนของลกความเงนของลกความหมายถงคารกษาพยาบาล คาซอมบ�ารง เงนกทสงคน คาเลาเรยน คาเชาบาน ฯลฯเงนเหลานจะถกลวงละเมดไม

ไดเชนเดยวกบเงนบรจาคในมสยดหรอโบสถ อยาแตะตองเงนเหลาน แมคณจะมความจ�าเปนตองใชเงนอยางเหลอเกน คณจงยอม

อดอาหารเสยดกวาทจะยงกบเงนของลกความ แมแตจะขอยมกท�าไมได มเชนนน คณกอาจจะตกงาน


• แยกเงนของลกความใสซอง ปดผนก และเขยนชอลกความไวหนาซองในทนททคณไดรบเงนนน

• มอบใหลกความในทนททเขามาถงส�านกงาน

• ออกใบเสรจรบเงนใหแกคนทจายเงนดงกลาว

• ใหลกความเซนรบเงนกอนรบเงนไป

• อยาเกบเงนของลกความเอาไวนาน เพราะมนจะเปนสงลอใจคณเอง

• ถาหากลกความไมปรากฏตวมารบเงน คณตองตดตามและเชญเขาใหมารบเงนทส�านกงาน

• โปรดอยายงเกยวกบเงนของลกความ เพราะมนเปนสงทขดตอนโยบายขององคกร


ภาคผนวก 2 ตวอยางคมอผเขารบการอบรมและคมอวทยากรผฝกอบรม (อางถงในบทท 4)

ทมา: “What is a Consumer?” Bridges Across Borders Southeast Asia, 2005.

คมอผเขารบการอบรม

3.1.2 ผบรโภคคออะไร?

ผบรโภคกคอผซอ ในชวตประจ�าวนเราทกคนกตองซอสงของตางๆ ไมวาจะเปน รองเทา เสอผา อาหาร วทย สตวทเลยงไวเปนอาหาร และ

อนๆ (เราเรยกสงของเหลานวา “สนคา” หรอ “ผลตภณฑ”) เราซอสงของจากคนทเรารจก รวมทงจากคนแปลกหนา และเรามกจะซอของ

ดวยการจายเงน แตกมบางครงทเราใชการแลกเปลยนสงของกน ดงนน เราทกคนจงเปนผบรโภค เชน เมอคณซอเสอผาหรอไกทตลาดคณก

เปนผบรโภค เมอคณเอาไกไปแลกขาวของใครสกคน คณกเปนผบรโภคเชนกน ผบรโภคมกจะพอใจกบสงของทตนเองซอ แตในบางครงกม

ปญหาบางถาหากคณพบวาเสอผาทซอมาขาดหรอไกทซอมาเปนโรค คณกจะรสกหงดหงด คณอาจจะอยากเอาเงนคนหรอเปลยนไกทแขงแรง

มาแทน แตผขายกอาจจะไมตกลงคนเงนหรอเปลยนของให เมอนน กจะเกดปญหาขนระหวางผขายกบผบรโภคเพอเปนการปองกนไมใหเกด

ปญหาดงกลาว และเพอชวยแกปญหาทเกดขน จงมการออกกฎหมายคมครองผบรโภคขนมา

แบบฝกท 1: ใครคอผบรโภค?

ค�าสง:1. จบคเพอน 1 คน แลวตอบค�าถามตอไปน

2. น�าเสนอตวอยางทดทสดตอกลมใหญ

ค�าถาม:

1. เขยนรายชอสนคาทคณซอเมอเดอนทผานมา

2. เมอคณซอสนคาเหลานน คณไดตรวจดอยางระมดระวงเพอใหแนใจวาสนคาทคณซอไมมต�าหนหรอผดปกตหรอไม

3. คณมปญหากบสนคาทคณซอมาหรอไม ถาม คณจดการกบปญหานนอยางไร


คมอวทยากรผฝกอบรม

3.1.2 ผบรโภคคออะไร?

ผบรโภคกคอผซอ ในชวตประจ�าวนเราทกคนกตองซอสงของตางๆ ไมวาจะเปน รองเทา เสอผา อาหาร วทย สตวทเลยงไวเปนอาหาร และ

อนๆ (เราเรยกสงของเหลานวา “สนคา” หรอ “ผลตภณฑ”) เราซอสงของจากคนทเรารจก รวมทงจากคนแปลกหนา และเรามกจะซอของ

ดวยการจายเงน แตกมบางครงทเราใชการแลกเปลยนสงของกน ดงนน เราทกคนจงเปนผบรโภค เชน เมอคณซอเสอผาหรอไกทตลาดคณก

เปนผบรโภค เมอคณเอาไกไปแลกขาวของใครสกคน คณกเปนผบรโภคเชนกน ผบรโภคมกจะพอใจกบสงของทตนเองซอ แตในบางครงกม

ปญหาบางถาหากคณพบวาเสอผาทซอมาขาดหรอไกทซอมาเปนโรค คณกจะรสกหงดหงด คณอาจจะอยากเอาเงนคนหรอเปลยนไกทแขงแรง

มาแทน แตผขายกอาจจะไมตกลงคนเงนหรอเปลยนของให เมอนน กจะเกดปญหาขนระหวางผขายกบผบรโภคเพอเปนการปองกนไมใหเกด

ปญหาดงกลาว และเพอชวยแกปญหาทเกดขน จงมการออกกฎหมายคมครองผบรโภคขนมา

แบบฝกท 1: ใครคอผบรโภค?

เปาหมาย:แบบฝกนออกแบบมาใหผเขาอบรมไดลองคดถงสงทเขารมาบางแลวจากประสบการณทมเกยวกบการคมครองผบรโภค ผเขารบการอบรมจะ

ตองพจารณาวาใครคอผบรโภค? ปญหาทผบรโภคตองเผชญคออะไร? และผบรโภคมกจะใชวธการเบองตนอยางไรในการปกปองผลประโยชน

ของตนเอง

การน�าเขาสเนอหาของแบบฝก:

กอนเรมกจกรรมในแบบฝก วทยากรจะตองเกรนน�าสนๆ ใหครอบคลมหวขอตอไปน:

• ผบรโภคคออะไร

• การคมครองผบรโภคคออะไร

• ท�าไมตองมกฎหมายคมครองผบรโภค

วทยากรอาจจะเรมเนอหาโดยการถามผเขาอบรมถงสงทเขามความรอยแลว (เชน วทยากรอาจถามวา “ใครเคยไดยนค�าวา ‘ผบรโภค’บาง และ

ค�าค�านมความหมายวาอยางไร”) โดยวธน วทยากรจะสามารถประเมนไดวา ตองอธบายเนอหาอยางละเอยดเพยงใด


ค�าสงในคมอผเขาอบรม:

จบคเพอน 1 คน แลวตอบค�าถามตอไปน จากนน น�าเสนอตวอยางทดทสดตอกลมใหญ

1. เขยนรายชอสนคาทคณซอเมอเดอนทผานมา

2. เมอคณซอสนคาเหลานน คณไดตรวจดอยางระมดระวงเพอใหแนใจวาสนคาทคณซอไมมต�าหนหรอผดปกตหรอไม

3. คณมปญหากบสนคาทคณซอมาหรอไม ถาม คณจดการกบปญหานนอยางไร

อปกรณ:

กระดานไวทบอรดหรอกระดานด�า ปากกาไวทบอรดหรอชอลก

วธการ:ท�างานเปนค ระดมสมอง อภปรายกลม

กระบวนการ กรอบเวลา(นาท)

1. แนะน�าเนอหาของแบบฝกโดยใชเนอหาในคมอผเขาอบรม 5

2. อธบายรายละเอยดของแบบฝก 1

3. ใหผเขารวมแบงกลมยอย กลมละ 2 คน 2

4. เขยนค�าถามทแตละกลมตองแลกเปลยนความคดเหนลงบนกระดานและอธบาย 2

5. แตละกลมแลกเปลยนความคดเหน 10

6. กลมยอยน�าเสนอตวอยางจากการแลกเปลยนตอกลมใหญ 10

7. กลมใหญอภปราย สะทอนความเหน ตงค�าถาม 5

8. สรปประเดนการเรยนรจากแบบฝก 5

รวม 40


ขอเสนอแนะ:

ขนตอนท 4: หลงจากเขยนค�าถามลงบนกระดาน ตองอธบายจนแนใจวาผเขารวมเขาใจ

ขนตอนท 5: วทยากรควรจะเชควา ผเขารวมไดมการแลกเปลยนความคดเหนกนในกลม เพอใหแนใจวาผเขารวมก�าลงมสวนรวมและ

ท�ากจกรรมตามแบบฝกจนเสรจ

ขนตอนท 6: วทยากรควรจะแนใจวาแตละคหรอกลมยอยมโอกาสไดน�าเสนอตวอยางจากการแลกเปลยนในกลม และไมใชเวลาในการ

น�าเสนอมากเกนไป

ขนตอนท 7: ถาไมมใครมความเหนหรอค�าถาม ใหผานไปสขนตอนท 8

ลกษณะค�าตอบ:

ผเขารวมควรจะเขยนรายชอสนคาและอธบายถงวธการทแสดงออกเพอปกปองผลประโยชนของตนได เชน การสอบถามถงคณภาพของสนคา

การทดสอบคณภาพสนคา การสอบถามเรองการรบประกนหรอนโยบายในการรบคนสนคา ผเขารวมควรจะอธบายปฏกรยาของตนเอง เมอ

สนคาทซอมามปญหาได เชน การขอเปลยนสนคาหรอขอใหผขายซอมแซมสนคาให และอธบายเหตผลทตนเองใชวธการเชนนนได

การสรปประเดนการเรยนร:

วทยากรควรจะใหความสนใจตอตวอยางทผเขาน�าเสนอ และอธบายวา มกฎหมายหลายฉบบทสามารถน�ามาใชในสถานการณดงกลาว กฎหมาย

เหลานนกอใหเกดสทธและความรบผดชอบระหวางผซอกบผขาย และท�าใหจดการกบปญหาทเกดกบผบรโภคไดงายขน

Total 40


ภาคผนวก 3 การพฒนาเอกสารประกอบการฝกอบรม: ก�าหนดการการอบรม เชงปฏบตการเพอพฒนาหลกสตรแนวทางการจดท�าเอกสารประกอบการ

ฝกอบรมนกกฎหมายชมชน และกระบวนการหลงการอบรมเชง ปฏบตการเพอปรบปรงเอกสารประกอบการฝกอบรม

(อางในบทท 4)

ก.โครงการฝกอบรมเพอพฒนาหลกสตรของประเทศมองโกเลย

ทมา: Training agenda developed for a June 2005 workshop in Ulaanbaatar, Mongolia(ก�าหนดการอบรมส�าหรบการอบรมเชงปฏบต

การเมอเดอนมถนายน 2548 ณ กรงอลนบาตอร ประเทศมองโกเลย), David McQuoid-Mason, 2005.

ผลทคาดวาจะไดรบเมอสนสดการอบรมเชงปฏบตการ ทานจะตอง

1. อธบายความหมายของนกกฎหมายชมชนได

2. พฒนาโครงรางเนอหาส�าหรบจดท�าเปนคมอผเขารวมอบรมนกกฎหมายชมชนได

3. พฒนาโครงรางเนอหาส�าหรบจดท�าเปนคมอวทยากรผฝกอบรมนกกฎหมายชมชนได

วนอาทตยท 12 มถนายน 2548

09:00–09:15 กลาวตอนรบ

09:15–10:15 แนะน�าตวและความคาดหวง

10:15–10:30 พก

10:30–11:30 บทบาทและหนาทของนกกฎหมายชมชน


11:30–11:45 แนะน�าเรองการออกแบบคมอส�าหรบนกกฎหมายชมชนในมองโกเลย

11:45–12:00 การจดท�าคมอส�าหรบนกกฎหมายชมชนในมองโกเลย

12:00–12:30 ความสมพนธระหวางคมอผเขาอบรมและคมอวทยากร

12:30–14:00 รบประทานอาหารกลางวน

14:00–14:30 ก�าหนดผเขยนในแตละหวขอ:

หวขอท 1: นกกฎหมายชมชนกบทกษะการบรหาร

หวขอท 2: แนะน�ากฎหมายและระบบกฎหมาย (รวมถงรฐธรรมนญ) ของมองโกเลย

หวขอท 3: กฎหมายวาดวยวธพจารณาความ และการระงบขอพพาททางเลอก

หวขอท 4: กฎหมายแพง

หวขอท 5: กฎหมายครอบครว (และความรนแรงในครอบครว)

หวขอท 6: กฎหมายอาญา

หวขอท 7: กฎหมายปกครอง

หวขอท 8: กฎหมายวาดวยสวสดการสงคม

หวขอท 9: กฎหมายแรงงาน

หวขอท 10: กฎหมายภาษ

หวขอท 11: กฎหมายทดน

หวขอท 12:กฎหมายธรกจ

14:30–15:30 แตละกลมเรมเตรยมโครงรางสาระการเรยนรของคมอผเขาอบรมตามหวขอทไดรบ

15:30–15:45 พก

15:45–17:00 กลมยอยเตรยมโครงรางสาระการเรยนรของคมอผเขาอบรมตามหวขอทไดรบ (ตอ)

17:00–17:15 ทบทวนและปดการอบรมวนท 1

วนจนทรท 13 มถนายน 2548

09:00–10:30 กลมยอยรายงานโครงรางสาระการเรยนรของคมอผเขาอบรมตามหวขอทไดรบ ตามทไดเตรยมจากการอบรมเมอวาน

ใหกลมอนฟง

10:30–10:45 พก


10:45–11:30 กลมยอยแกไขโครงรางสาระการเรยนรของคมอผเขาอบรมในหวขอของตนตามทผเขารวมคนอนๆ เสนอแนะ

11:30–12:30 กลมยอยเรมเขยนรางเนอหา ตวอยางและกจกรรมของคมอผเขาอบรมตามหวขอทไดรบ


14:00–15:30 กลมยอยเขยนรางเนอหา ตวอยางและกจกรรมของคมอผเขาอบรมตามหวขอทไดรบ(ตอ)

15:30–15:45 พก

15:45–17:00 กลมยอยเขยนรางเนอหา ตวอยางและกจกรรมของคมอผเขาอบรมตามหวขอทไดรบ(ตอ)


วนองคารท 14 มถนายน 254809:00–10:30 กลมยอยรายงานการเขยนรางเนอหา ตวอยางและกจกรรมของคมอผเขาอบรมตามหวขอทไดรบ ใหกลมอนฟง

10:30–10:45 พก

10:45–11:30 กลมยอยแกไขรางเนอหา ตวอยางและกจกรรมของคมอผเขาอบรมในหวขอของตนตามทผเขารวมคนอนๆ เสนอแนะ

11:30–12:30 แนะน�าเรองการเขยนคมอวทยากร


14:00–15:30 กลมยอยเขยนโครงรางสาระการสอนและกจกรรมของคมอวทยากรตามหวขอทไดรบ

15:30–15:45 พก

15:45–17:00 กลมยอยเขยนโครงรางสาระการสอนและกจกรรมของคมอวทยากรตามหวขอทไดรบ(ตอ)


วนพธท 15 มถนายน 2548ชวงเชาท�ากจกรรมตามอสระ

กจกรรมเลอกอสระเรองวธสอนแบบปฏมสมพนธ2

09:00–09:30 ระดมความคดเหนเกยวกบวธการสอนแบบมปฏสมพนธ

09:30–10:00 องคประกอบของบทเรยนทด

10:00–10:30 แผนการสอน

2 กจกรรมเลอกอสระในหวขอวธสอนแบบมปฏสมพนธน มวตถประสงคเพอเตรยมความพรอมใหกบสมาชกใหมทเขามาเสรมทมจดท�าคมอภายหลง


10:30–10:45 พก

10:45–11:15 เกม: ความจำาเปนและประเภทของกฎหมายในสงคมประชาธปไตย

11:15–12:15 กลม 3 คน: การไกลเกลยคดความรนแรงในครอบครว

12:15–12:30 อภปรายทวไปเรองวธการสอนแบบมปฏสมพนธ


14:00–15:30 กลมยอยรายงานโครงรางสาระการสอน และกจกรรมของคมอวทยากรตามหวขอทไดรบใหกลมอนฟง

15:30–15:45 พก

15:45–17:00 ทรพยากร หลกเกณฑพนฐาน และกรอบเวลาในการจดท�าคมอผเขาอบรมนกกฎหมายชมชนและคมอวทยากร

17:00 ปดการอบรม และกจกรรมอ�าลา

จดเตรยมหนงสอ บทความ ตวบทกฎหมาย ใหแกผเขารวม รวมทงผเขารวมน�ามาเองดวย เพอเปนแหลงขอมลในการเขยนเนอหาของคมอ

จดเตรยมคอมพวเตอรใหแตละกลมใชในการเขยนและแกไขงาน

จดเตรยมกระดาษแผนใหญ(Flip chart) และปากกาเขยน เครองฉายแผนใสและแผนใส รวมทงหมดยดกระดาษ ใหพรอมใชงานทงในหอง

ประชมใหญ และหองประชมยอยทแยกออกมา

ข. แนวทางการจดท�าคมอผเขาอบรมนกกฎหมายชมชนและคมอวทยากร

ทมา: เอกสารประกอบทพฒนาขนส�าหรบนกเขยนชาวมองโกเลยและชาวมอนโดวาในโครงการนกกฎหมายชมชนจากGuidelines for the Paralegal ManualWriting (Learner’s and Educator’s), David McQuoid-Mason, 2005.

เนอหา

เนอหาในคมอควรมลกษณะดงตอไปน:

• ใชค�าสนๆ และเขาใจงาย

• ใชประโยคสนๆ และเขาใจงาย

• ยอหนาสนๆ และเขาใจงาย

• ใน 1 ยอหนา เสนอประเดนหรอความคดหลกเพยง 1 ประเดน เทานน


• ใชเครองหมายวรรคตอนอยางเหมาะสม

• แบงเนอหาเปนหวขอและหวขอยอย

• ใสหมายเลขก�ากบหวขอและหวขอยอย เชน

1.1 ชอบท

1.1.1 ชอหวขอ

1.1.1.1 ชอหวขอยอย ฯลฯ

• เนอหาทเกยวกบกฎหมายตองเขยนใหเขาใจไดงาย

รปแบบและสไตลการเขยน

คมอผเขาอบรมและคมอวทยากร:

• ควรใสผลทคาดวาจะไดรบไวตอจากชอบท

คมอผเขาอบรม - เนอหา:

• ควรใสผลทคาดวาจะไดรบไวตอจากชอบท (กอนใสชอหวขอยอย)

• อาจแบงเนอหาออกเปนสวนยอยๆ โดยคนเนอหาแตละสวนดวยแบบฝกหรอขนตอนการปฏบต

• ผเขยนตองตดสนใจเองวาเมอใดจงควรใสกลองขอความทเปนขนตอนการปฏบตหรอแบบฝกไวดวย

• หลกปฏบต: ตองไมใสเนอหายาวเกนไป(1-2 หนา) โดยไมมขนตอนการปฏบตและ/หรอแบบฝกคน

• หากไมมขนตอนการปฏบต ในบางครงเราอาจจะคนเนอหาดวยการเนนประเดนทส�าคญ

• ทกบทและหวขอตองมยอหนาหรอขอความทเกรนน�าเขาสเนอหาหลก

คมอผเขาอบรม - แบบฝก:

• ตองแนใจวาแบบฝกทมอยสมพนธกบผลทคาดวาจะไดรบ และใสแบบฝกไวตรงทสมพนธกบเนอหา (ไมจ�าเปนตองมแบบฝกทกหวขอ

ยอยถาหากมนมากเกนความจ�าเปน แบบฝกมความส�าคญเมอมนสมพนธกบผลทคาดวาจะไดรบเทานน)

• ถาหากในแตละบทมแบบฝกมากกวา 1 อน แตละอนจ�าเปนตองมหมายเลขและชอก�ากบไวดวย

• คณสามารถก�าหนดใหแบบฝกใชอธบายเนอหาใน 1 หวขอยอย/ 1 หวขอ หรอทงบทกได แตถาหากเนอหาในบทเปนประเดนทไมซบ

ซอนจนเกนไป และแบบฝก 1 อน(อาจมหลายโครงเรอง) สามารถอธบายประเดนดงกลาวไดทงหมด ขอแนะน�าใหใชแบบฝก 1 อนตอ

1 บทหรอตอ 1 หวขอ ดกวาทจะมแบบฝกยอยในทกหวขอหรอทกหวขอยอย (ผเขยนควรค�านงถงเรองเวลา และวธการทดทสดในการ

ใหการศกษาแกนกกฎหมายชมชนในแตละเรอง)


คมอผเขาอบรม – ขนตอนการปฏบต:

• ขนตอนการปฏบตคอสงทบอกวาเราจะกจกรรมอยางไร

• ขนตอนการปฏบตจะถกบรรจลงในคมอเฉพาะเมอมนมความเกยวของกบเนอหา (ถาหากเนอหาเปนการอธบายประเดนทางทฤษฎ ก

ไมมความจ�าเปนตองเขยนขนตอนการปฏบต)

• ขนตอนการปฏบตเปนสวนทอยในคมอผเขาอบรม สวนในคมอวทยากรอาจไมตองเขยนสวน “ค�าตอบ” แตอางองไปวา “ดค�าตอบจาก

ขนตอนการปฏบต”กได

• ไมมหลกวาจะตองใสขนตอนการปฏบตไวทใด ผเขยนควรตดสนใจเองวาตรงไหนทเหมาะสมเชอมโยงกนกบเนอหา เชน หลงเนอหา

กอนแบบฝก หรอหลงแบบฝก

คมอวทยากร:

• การอธบายแผนการสอน

- กระบวนการ – ควรจะอธบายวธการท�าแบบฝกทอยในคมอผเขารวมอยางละเอยด

- ชวงเวลาทใชในการท�าแบบฝกควรน�ามาสรปในอกชองทแยกตางหาก

• ผเขยนควรแนใจวาไดอางองถงแบบฝกในคมอผเขารวมอยเสมอ(ในขนตอนการรางคมอผเขยนยงไมควรกงวลถงการอางองเลขหนาทถก

ตองเพยงแคใสชอบทและ/หรอชอหวขอทเกยวของไวกอนกได)

• แบบฝก–ถาหากในคมอผเขาอบรมมการกลาวถงขอเทจจรงใดๆ แลว กไมจ�าเปนตองกลาวซ�าอกในคมอวทยากร (เชน สวนทเปนเรอง

ทกษะของนกกฎหมายชมชนชาวมองโกเลยและมอนโดวา)

• ถาหากบทเรยนบางบทจ�าเปนตองใชทรพยากรเปนการเฉพาะ ผเขยนสามารถเขยนถงทรพยากรนนเปนอกหวขอหนง เชน ชอหวขอ “ทรพยากร”

ตวอยางทรพยากร:

- “เอกสารส�าหรบอานประกอบ” – หนงสอหรอเอกสารประกอบเพมเตมเทาทจ�าเปน

- อปกรณ – เชน กระดาษแผนใหญ ปากกาเคม รปถาย เปนตน

• ผเขยนอาจจะใส “ค�าถามทดสอบ” ลงในแบบฝกบางอนกได

• แผนการสอนควรจะมหวขอทเปน “ค�าตอบ” ส�าหรบค�าถามในแบบฝก ซงค�าตอบดงกลาวควรเปนค�าตอบทชดเจน แตถาหากค�าตอบไม

ชดเจน (เชน ถาประเดนทอภปรายสามารถอธบายไดหลายแนวทาง หรอประเดนมความคลมเครอ) ผเขยนกควรระบไวดวยวา อาจม

ค�าตอบไดหลายค�าตอบ ซงในกรณเชนนผเขยนควรใหค�าตอบทแตกตางกนไว บอยครงทค�าถามทใหไวไมไดมค�าตอบทถกเพยงค�าตอบ

เดยว ซงผเขยนอาจจะก�าหนดใหมค�าถามประเภทน และกระตนใหผเขารวม(นกกฎหมายชมชนและผเขาอบรมอนๆ) ไดคด และควร

ใหค�าตอบทอยในขายนาจะเปนไดไวดวย


หมายเหตเกยวกบการจดรปแบบทวไป:

• ผเขยนควรสรางกลองขอความไวรวมกบเนอหา ไมใชแยกไวทางซายมอ ทมงานทมหนาทออกแบบหรอทปรกษาดานการออกแบบสง

พมพจะท�าการจดรปแบบของคมอทงเลมในภายหลง กอนน�าไปพมพ

• ผเขยนไมควรแบงเนอหาออกเปนคอลมน

• เพอไมใหเกดความสบสน ผเขยนควรใสหมายเลขก�ากบแตละภาค(หวเรอง) บท หวขอ และหวขอยอย ใหถกตอง

• ใชการลอมกรอบหรอสรางกลองขอความส�าหรบ:

ผลทคาดวาจะไดรบ

แบบฝก

ขนตอนการปฏบต

ขอความทยกมาจากหนงสอกฎหมายโดยตรง

ค. ล�าดบขนตอนการพฒนาคมอนกกฎหมายชมชน

ทมา: “Development of Paralegal Manual After 25 February-4 March 2006 Workshop (การพฒนาคมอนกกฎหมายชมชนส�าหรบหลง

จากการอบรมเชงปฏบตการ 25 กมภาพนธ - 4 มนาคม 2549),” บนทกภายในส�าหรบ Open Society Justice Initiative, David McQuoid-

Mason, 2005.

1. ผเขยนจะตองปรบแกไขเนอหาของคมอตามขอเสนอแนะของนกกฎหมายชมชนเดวดและนาเดยใหความเหนตอรางเนอหารางท 2 น

2. นกกฎหมายชมชนจะตองน�าคมอกฎหมาย (คมอผเขาอบรม) และคมอกระบวนการอบรม (คมอวทยากร) ไปท�าการทดสอบภาค

สนามเปนเวลา 3 เดอน และใหความเหนในเรองตอไปน:

2.1 คมอกฎหมาย(แตละบท) เปนประโยชนเพยงใดในการใหค�าแนะน�าและค�าปรกษาแกประชาชนทวไป

2.2 คมอกฎหมายและคมอกระบวนการอบรม (แตละบท) เปนประโยชนเพยงใดในการใหการศกษาดานกฎหมายแกประชาชน

ทวไป - นกกฎหมายชมชนตองจดการอบรมกฎหมายแกประชาชนทวไป หรอเจาหนาทรฐ จ�านวน 3 ครง ในชวง 3 เดอนน

3. นกกฎหมายชมชนจะตองรายงานความเหนในเรองประโยชนของคมอกฎหมายและคมอกระบวนการอบรม พรอมทงขอเสนอแนะเพอ


การปรบแกในแตละบท ในการประชมเชงปฏบตการระหวางนกกฎหมายชมชนกบผเขยนคมอ ซงจะจดขนในชวงเดอนมถนายน –

กรกฎาคม เปนเวลา 2 วน

3.1 นกกฎหมายชมชนจะตองเขารวมการฝกอบรมเชงปฏบตการเรองการจดท�าคมอกฎหมายและคมอกระบวนการอบรม ครงท 2

เปนเวลา 3 วน ซงจดขนตามความตองการของพวกเขาเอง

4. ผเขยนจะตองปรบแกคมอตามทมการเสนอแนะจากการทดสอบภาคสนาม รวมทงจากการฝกอบรมเชงปฏบตการครงท 2ทงน ผ

เขยนอาจท�าการปรบแก จนกระทงคมอเสรจสมบรณในชวงการประชมเชงปฏบตการเพอการตรวจแกคมอฉบบรางเปนการเฉพาะเปน

ระยะเวลา 3-5 วน ซงจะจดขนในทนทหลงการฝกอบรมเชงปฏบตการนกกฎหมายชมชน ครงท 2หรอหากไมเปนเชนนน ผเขยนอาจ

จะตองเสนอการปรบแกภายในระยะเวลา 1 เดอนหลงการประชมดงกลาว

5. หลงจากทผเขยนท�าการปรบแกเปนครงสดทาย ตนฉบบของคมอจะถกสงไปใหบรรณาธการชาวมองโกเลยตรวจแกใหผแปลท�าการ

แปล และสงใหเดวดกบนาเดยตรวจสอบเปนครงสดทาย ซงอาจไมจ�าเปนถาหากทมงานชาวมองโกเลยพอใจกบผลงานทเสรจสมบรณ

นนแลว

6. เมอตนฉบบไดรบการตรวจสอบเสรจเรยบรอย ถาหากคมอกฎหมายตองมภาพประกอบ ทมงามควรจะท�าการตดตอนกวาดภาพ

ประกอบชาวมองโกเลยในทนท และจะเปนผลด หากนกวาดภาพประกอบจะแสดงตวอยางผลงานใหผเขยนและบรรณาธการด เพอ

เลอกรปแบบของภาพ/การตนทเหมาะสม

7. เมอภาพประกอบ(ถาม) เสรจสมบรณแลว คมอกฎหมายกจะถกน�าไปจดรปแบบการพมพ สวนคมอกระบวนการอบรมไมจ�าเปนตอง

มภาพประกอบ แตบางครงอาจจะมภาพปก ซงอาจจะเหมอนกบภาพปกคมอกฎหมาย ตางกนทตวหนงสอขนาดใหญทพมพเปนชอ

หนงสอ ‘คมอกระบวนการอบรม’


ภาคผนวก 4 : ค�าถามส�าหรบถามความคดเหนจากนกกฎหมายชมชนทเขารบการอบรม (อางถงในบทท 4)

ทมา: โครงการเสรมศกยภาพชมชนและความตระหนกทางกฎหมายเชอมขามพรมแดนในอษาคเนย

1. บทเรยนตางๆ ในการอบรมมความส�าคญตองานของคณในฐานะนกกฎหมายชมชนหรอไม เพราะเหตใด

2. คณคดวาบทเรยนเหลานนมความส�าคญตอชมชนรากหญาหรอไม อยางไร

3. หวขอเรองในการอบรมเกยวของกบชมชนของคณหรอไม ถาเกยวของ คณมขอเสนอแนะเพอปรบเนอหาใหน�าไปใชประโยชนไดมากยง

ขนหรอไม

4. คณคดวาแบบฝกกระตนใหคนมสวนรวมหรอไม

5. คณเขาใจหวขอเรองดเพยงใด กรณาระบใหละเอยดเทาทจะท�าได และอธบายเหตผลประกอบ

6. วธการหรอแบบฝกประเภทใดทคณพบวาเปนประโยชนมากทสด

7. คณเขาใจบทเรยนและแบบฝกทใหไวดเพยงใด

• บทเรยนและแบบฝกใดทคณสามารถเขาใจไดมากทสด

• เพราะเหตใด

• บทเรยนและแบบฝกใดทคณสามารถเขาใจไดนอยทสด

• เพราะเหตใด

8. วธการหรอแบบฝกประเภทใดทคณพบวาเปนประโยชนมากทสด

9. บทเรยนใด ตรงสวนไหน ทคณรสกวาตองการการอธบายใหชดเจนมากกวาน

10. คณมขอเสนอแนะอยางไรในการปรบปรงแผนการสอนและแบบฝกใหดขน

11. คณคดอยางไรกบเอกสารประกอบการอบรม

12. คณคดวาคณจะสามารถน�าบทเรยนเหลานไปจดการศกษาใหกบชมชนไดหรอไม

13. กรณาบอกสงทคณชอบมากทสดในการอบรมครงนมา 3 สง

14. กรณาบอกสงทคณชอบนอยทสดในการอบรมครงนมา 3 สง

15. กรณาสรปถงความส�าเรจและลมเหลวของเนอหาหลกสตร และตามความเหนของคณ คณจะปรบปรงเนอหาหลกสตรใหดขนอยางไร

16. มขอเสนอแนะใดๆ เพมเตมอกหรอไม


ภาคผนวก 6 : ตวอยางก�าหนดการอบรมนกกฎหมายชมชนเบองตน (อางถงในบทท 5)

ทมา: VivekMaru, internal memo, Timap for Justice, 2004.

การอบรมนกกฎหมายชมชนเพอการเขาถงความยตธรรม เซยรราลโอน (12-21 พฤษภาคม 2547)

วนพธท 12พฤษภาคม 2547

• กลาวตอนรบและเปดการอบรม

• หลกปฏบตเบองตนในการอบรม: เคารพซงกนและกน ท�างานเปนทม ตรงตอเวลา ท�างานและแบบทดสอบตามทก�าหนดให

• บทบาทของนกกฎหมายชมชน

• กฎหมายและทมาของกฎหมาย (รฐธรรมนญ กฎหมายลายลกษณอกษร กฎหมายจารตประเพณ กฎหมายระหวางประเทศ)

• อ�านาจ 3 ฝาย: การตรวจสอบและถวงดล

• รบประทานอาหารกลางวน

• ประวตศาสตรโดยยอของรฐธรรมนญแหงเซยรราลโอน

• ค�า: งานเลยงตอนรบ ณ Palladio

งานทมอบหมาย: อานรฐธรรมนญแหงเซยรราลโอน ค.ศ.1991 หมวดท 3

วนพฤหสบดท 13พฤษภาคม 2547

• แบบทดสอบทบทวนความร

• กฎหมายรฐธรรมนญ (ทนายยาดะ วลเลยมส): รฐธรรมนญแหงเซยรราลโอน หมวดท 3 สทธและหนาท


• ฝกปฏบตและบทบาทสมมตเรองการไกลเกลย: ขนตอนการไกลเกลย; การสงเสรมใหเกดการสรางขอตกลงในการไกลเกลย; เมอการ

ไกลเกลยเปนเรองส�าคญ


วนศกรท 14 พฤษภาคม 2547• แบบทดสอบทบทวนความร

• การไกลเกลย (ตอ)

• สทธเดก: ระบบความยตธรรมในกรณเยาวชน


• สทธสตร

วนเสารท 15 พฤษภาคม 2547• การชวยเหลอผตกเปนเหยอความรนแรงอนเนองมาจากเพศสภาพ (มาเรย คาเมรา: อดตเจาหนาทโครงการปองกนการใชความรนแรง

อนเนองมาจากเพศสภาพ องคกรกาชาดสากล)

• รบประทานอาหารกลางวนและแขงขนฟตบอลทชายหาดลมเลย

วนจนทรท 17 พฤษภาคม 2547• งาน/แบบทดสอบความรจากบทเรยนทผานมา

• รบประทานอาหารเชา

• การสมภาษณและบนทกค�าบอกเลา


• กระทรวงสวสดการสงคม: แนะน�าโครงสรางกระทรวง;นกกฎหมายชมชนกบกระทรวงสวสดการสงคมควรประสานงานกนอยางไร (อล

ฮาจ บนกรา:รองปลดกระทรวงสวสดการสงคม)

• บทบาทสมมตเรองการสมภาษณและการบนทกถอยค�า

วนองคารท 18 พฤษภาคม 2547• รบประทานอาหารเชา

• การละเมด (ทนายซอนกตา คอนเทห):บทน�าเรองการละเมด: การบกรก การประมาทเลนเลอ การละเมดทเกดจากสตวเลยง (มความ

ส�าคญในระดบต�าบล)



• ศาลทองถน และกฎหมายจารตประเพณ:ขอบเขตอ�านาจในทางกฎหมายและเนอหาของกฎหมายจารตประเพณ; สทธในการอทธรณ

จากศาลทองถน

• กรมต�ารวจ: โครงสรางของกรมต�ารวจ; หนวยงานก�ากบดแลการท�าความผดทางวนยภายใน; นกกฎหมายชมชนกบต�ารวจควรประสาน

งานกนอยางไร (คาเมรา: รองผบญชาการต�ารวจ)

วนพธท 19 พฤษภาคม 2547• งาน/แบบทดสอบความรจากบทเรยนทผานมา


• กฎหมายครอบครว: รจกกฎหมายครอบครว; การแตงงาน; การรบมรดก


• สอ: การใชสอเปนเครองมอในการผลกดนใหเกดการเปลยนแปลง (เดวด ทาม บาเยาะห: ศนยการศกษาและเทคโนโลยการใชสอ)

• ของวาง

• กฎหมายครอบครว ภาค 2: การแตงงาน; การหยา; คาอปการะเลยงด(ทนายโอเชยนนา โธมส)

วนพฤหสบดท 20 พฤษภาคม 2547

• งาน/แบบทดสอบความรจากบทเรยนทผานมา


• การเกบบนทกขอมล การจดการประเมนความตองการ การจดประชมชาวบาน


• กฎหมายอาญา/กระบวนการทางอาญา (ทนายอค โรเบรต)

• ของวาง

• รฐบาลทองถน: โครงสรางใหมของรฐบาลทองถนตาม พ.ร.บ.รฐบาลทองถน พ.ศ. 2547 (ทนาย เอ.เอม.จลเลาะห)

งานทมอบหมาย: เขยนจดหมายรองเรยนปญหาครในชมชนไมไดรบคาตอบแทนถงเจาหนาทรฐบาลทคณเลอก (ใชสถานการณตามทท�า

บทบาทสมมต)


วนศกรท 21 พฤษภาคม 2547

• ค�าถามส�าหรบการอบรมวนสดทาย


• อาบ ไบรมา ประธานเวทเพอสทธมนษยชนแหงชาตกลาวสนทรพจน

• เงนสดยอย; การตงส�านกงาน; การท�างานรวมกบคณะกรรมการชมชน

• ปญหาดานการจดการ

• อนตรายในกระบวนการเขาถงความยตธรรม (เกมทบทวนความร)

• กจกรรมอ�าลา



ภาคผนวก 6: ตวอยางจดหมายรองเรยน (อางถงในบทท 5)

ทมา:หนวยงานจดการศกษาและฝกอบรม Black Sash กรงโยฮนเนสเบรก ประเทศแอฟรกาใต

ส�านกงานใหค�าปรกษา......

(ทอยส�าหรบตดตอทางไปรษณย)

(เบอรโทรศพท)

(วน/เดอน/ป)

(บางส�านกงานจะใสหมายเลขอางองของส�านกงาน)

ผจดการ(ใสชอบคคลทตองอานจดหมายน)

บรษท เทกซ สโตรส จ�ากด

ต ปณ.1053(ใสทอยทจดหมายตองสงไปถง ดงนน ตองใสทอยนในส�าเนาจดหมายดวย)

เคปทาวน8000

เรยน ....................

เรอง การลาออกของ นางสาวเจอรดา ฟอรทน

(ใสสงทเปนเรองหลกของจดหมายน ซงมกจะเปนชอของลกความและประเภทปญหา)

(เกรนน�า)

เราสงจดหมายถงทานในนามของนางสาวเจอรดา ฟอรทน ซงไดรบการวาจางจากทานใหเปนผตรวจสอบสนคาสาขามาวเบรย ตงแตวนท 20

กมภาพนธพ.ศ. 2539 จนถงวนท 30 เมษายนพ.ศ.2545นางสาวเจอรดาไดลาออกหลงจากไดสงหนงสอแจงลวงตามทก�าหนดใหแกทานแลว

เธอไดรบคาจาง 410 แรนด/สปดาห เลขประจ�าตวในการท�างานของเธอคอ 315 เลขประจ�าตวประชาชนคอ xxxx

(ใหขอมลทเปนการระบความมตวตนของลกความ)


(ปญหาคออะไร – บรรยายรายละเอยด)

นางสาวเจอรดาใหขอมลวา เมอเธอไดรบเงนเดอนเดอนสดทายนน เธอไมไดรบเงนชดเชยวนหยดทบรษทคางเธออย เธอลาหยดครงสดทาย

เมอเดอนกนยายน 2544

(กฎหมายบญญตในเรองดงกลาวไวอยางไร และประยกตใชกฎหมายกบขอเทจจรงทเกดขน)

ขอก�าหนดวาดวยการก�าหนดคาจางในกจการคาและการจดจ�าหนายเชงพาณชย พนกงานอาจไดรบเงนชดเชยวนหยดทค�านวณตามสตรตอไปน:

(ใสสตร และการค�านวณ)

ดงนน นางสาวฟอรทนยงไมไดรบเงนชดเชยวนหยดตามสดสวนของวนหยดของระยะเวลา 7 เดอน

(สงทบคคลทคณเขยนจดหมายถงตองท�าคออะไร)

นางสาวฟอรทนเรยกรองให ทานสงคาชดเชยวนหยดทบรษททคางเธออยมาตามทอยบนหวจดหมายภายใน 14 วน หลงจากไดรบจดหมาย

ฉบบน กรณาตดตอมาทส�านกงานของเราถาหากคณตองการแลกเปลยนความคดเหนในเรองนตอ

ดวยความเคารพอยางสง

(ลายเซนของคณ)

(ชอคณ)

ทปรกษา


ภาคผนวก 7 : วธการเรยนการสอนแบบมปฏสมพนธ (อางถงในบทท 5)

ทมา: ดดแปลงจาก Amnesty International, First Steps: A Manual for Starting Human Rights Education (London: Amnesty Interna-

tional—International Secretariat, 1997), อานไดท: www.hrea.org/index.php?base_id=104&language_id=1&erc_doc_id=511&category_

id=6&category_type=3&group และ Flowers, N., The Human Rights Education Handbook (Minneapolis: University of Minnesota

Human Rights Resource Center, 2000), อานไดท: http://www1.umn.edu/humanrts/edumat/hreduseries/hrhandbook/part4a.html

วธการเรยนการสอนแบบมปฏสมพนธผจดกระบวนการเรยนการสอนทใชวธการแบบมปฏสมพนธจะสามารถใชวธและเทคนคตางๆ ไดหลากหลายในการเลอกวธทจะใชนน ผสอน

จะตองตระหนกวาบางวธอาจจะมความไมเหมาะสมทางวฒนธรรมกบคนบางกลม (เชนเรองการถกเนอตองตวกนเรองภาพประกอบ) หรอ

อาจจะตองใชทรพยากรทไมเปนทคนเคยหรอทหาไมไดประกอบ (เชนการเขาถงอนเตอรเนทหรอการใชหองสมด) ตอไปนเปนค�านยามตางๆ

ทมกใชกนในวธการเรยนการสอนแบบมปฏสมพนธรายละเอยดเรองการพฒนากจกรรมตางๆเพอใหมวธการเหลานหรอวธการอนๆหาอานได

จากทมาเดมของขอมลดงทระบไวขางตน

การอภปรายแลกเปลยนในทงชนเรยนการอภปรายแลกเปลยนเปนวธทดทท�าใหทงวทยากรกระบวนการและผเรยนไดคนพบทศนคตของตนเองตอประเดนตางๆ ซงเปนเรองส�าคญ

ในการสอนประเดนทเกยวของกบความยตธรรมและสทธมนษยชน เพราะนอกจากความรเรองขอเทจจรงแลวผเขารบการอบรมยงจะตองศกษา

และวเคราะหประเดนตางๆ ดวยตนเอง การอภปรายแลกเปลยนยงเปนโอกาสในการฝกการฟง พดโตตอบ และทกษะการเขากลมตางๆ ซง

ลวนส�าคญตอการเคารพสทธของผอน ในการสรางใหเกดการอภปรายแลกเปลยนแบบเปด จะตองมความเชอใจและความเคารพซงกนและกน

อยในบรรยากาศการเรยนร

การตงค�าถามวทยากรกระบวนการทกคนใชวธการตงค�าถามในระหวางการอบรมอยแลว แตค�าถามอะไรละบอยครงทจะเปนค�าถามวา “ฉนเพงพดอะไรไป

นะ” หรอค�าถามปลายปดทมค�าตอบทถกอยเพยงค�าตอบเดยวและถกถามเพอทดสอบความร ในการศกษาเรองทเกยวกบความยตธรรม ส�าคญ


ยงทจะตองใชค�าถามปลายเปดทสงเสรมใหมการมสวนรวมและการวเคราะห

ตวอยางของค�าถามปลายเปดมดงตอไปน

• ค�าถามเชงตงสมมตฐาน: “คณจะท�า/คดอยางไรหาก...” ค�าถามเชนนชวยใหผเรยนจนตนาการถงสถานการณและกระตนความคด

• การคาดการณ: “เราจะชวยแกปญหานไดอยางไร”

• สนบสนน: “นนาสนใจนะ แลวเกดอะไรขนตอไป” ค�าถามเชนนชวยดงเอาประสบการณและความเหนของผเรยนออกมา

• ถามหาความคดเหน: “คณคดหรอรสกอยางไรเกยวกบ...” ค�าถามนบอกผเขารวมวาความเหนของพวกเขานนส�าคญและนาสนใจส�าหรบ

คณ

• แหย: “ท�าไมคณถงคดเชนนน” หากถามในลกษณะไมคกคาม ค�าถามแบบนกจะชวยใหผเรยนคดอยางลกซงและใหเหตผลรองรบ/

วเคราะหความเหนของตนเอง

• ขยายความ/สรป: “คณคดวา...ใชหรอไม” สรปสงทผเขารวมพดและตรวจสอบวาคณเขาใจถกหรอไม การถามเชนนจะชวยใหผเรยนคน

อนไดคดวาตนเหนดวยกบสงทก�าลงคยกนอยหรอไม

• หาความเหนพอง: “พวกเราสวนใหญเหนดวยวา....หรอไม” ค�าถามนจะกระตนการแลกเปลยนหรออาจจะใชในตอนทายกได โดยถาม

วา “เราเขาใจสวนนนดหรอยง” เปนการเหนพองกนกอนทจะกาวสหวขอใหม

การจบคและการแบงกลมยอยการแบงชนเรยนออกเปนคหรอเปนกลมท�าใหผเรยนมโอกาสในการพดคยแลกเปลยนกบคนอนไดมากกวา การจบคและการแบงกลมยอยจะม

ประโยชนในการแลกเปลยนความคดหลากหลายอยางรวดเรว หรอชวยใหกลมไดคดเรองแนวคดนามธรรมจากประสบการณของตนเองตวอยาง

เชนหากคณก�าลงศกษาเรองสทธในชวตคณกอาจจะใหเวลาคหรอกลมละหานาทในการตดสนใจวา “การฆาคนอนนนถกตองหรอไม” กอนทจะ

ใหกลบมาอภปรายแลกเปลยนตอในกลมใหญ

การระดมสมองการระดมสมองสงเสรมความสรางสรรคและท�าใหเกดความคดมากมายไดอยางรวดเรว วธการนอาจจะใชเพอแกไขปญหาเฉพาะเรองตอบ

ค�าถามแนะน�าประเดนใหมสรางความสนใจและส�ารวจความรและทศนคตกไดกจกรรมการระดมสมองสวนใหญท�าดงตอไปน

1. แนะน�าค�าถาม ปญหา หรอหวขอ ทงโดยวาจาและโดยการเขยนลงกระดาษแผนใหญๆ

2. เชอเชญใหผเขารวมตอบดวยแนวคดและขอเสนอแนะใหมากทสดทจะท�าได โดยใหตอบดวยค�าๆ เดยว หรอวลสนๆ เทานน สนบสนนให

ทกคนมสวนรวมโดยไมตองจดล�าดบวาใครพดกอนหลง


3. อธบายวาหามผใดตอบหรอแสดงความเหนซ�ากน

4. บนทกทกค�าตอบลงกระดาษแผนใหญ สวนใหญแลวค�าตอบทสรางสรรคหรอกลาหาญจะเปนค�าตอบทมประโยชนและนาสนใจทสด

5. หลงจากนน จดล�าดบ วเคราะห หรอใชรายการค�าตอบมาจดการแลกเปลยนความเหนหรอการแกไขปญหา

กจกรรมบทบาทสมมต

บทบาทสมมตคอการใหผเรยนมาแสดงละครสวนใหญโดยไมมบทเขยนไวกอนกจกรรมนมงท�าใหสถานการณหรอเหตการณทนกเรยนไมคนเคย

ปรากฏเปนภาพชดขนมา กจกรรมบทบาทสมมตจะชวยพฒนาความเขาใจสถานการณและหนนเสรมใหเกดความเหนใจผทอยในสถานการณ

นนตวอยางเชนในการเลนบทบาทสมมตเกยวกบการปลนผเรยนทไดรบบทเปนเหยอกจะเขาใจวาการตกเปนเหยออาชญากรรมนนรสกอยางไร

การจ�าลองสถานการณในกจกรรมนผเขารบการอบรมจะถกสมมตใหอยในสถานการณจ�าลองกจกรรมนคลายๆกบบทบาทสมมตแตมกจะใชเวลานานกวามบททละเอยด

กวา และเปนแบบปลายปดมากกวาเพอทจะใหบรรลเปาหมายการเรยนรใหได ในการท�าสถานการณจ�าลองผเขารวมจะไมไดสมมตวาตนเอง

เปนคนอนแตเลนบทบาทเปนตวเองในสถานการณสมมต

กจกรรมบทบาทสมมตอาจจะใชคนกลมใหญเลนและใชเวลาหลายชวโมงวทยากรกระบวนการจงตองเตรยมตวลวงหนาอยางดและจะตองคอย

ใสใจตลอดระยะเวลาท�ากจกรรมเพอดใหทกคนเขาใจวากจกรรมเปนอยางไร ผเขารวมควรจะคนเคยกบประเดนในสถานการณอยแลว โดยม

การใหขอมลเกยวกบสถานการณไวในกระดาษทผอบรมแจกใหตอนเรมกจกรรม ผเขารวมบางคนอาจจะรสกไมสบายใจกบบางสถานการณท

ก�าหนด บางคนอาจจะตองการความชวยเหลอเพอใหเขาใจบทบาททงของตนเองและของคนอน

จะเปนจะตองมการสรปกจกรรมอยางละเอยดเพอชวยใหผเขารวมเหนความเชอมโยงระหวางสงทตนประสบในกจกรรมกบสถานการณจรง

กรณศกษาวทยากรผอบรมอาจจะแจกกรณศกษาใหผเขารวมการอบรมทแบงเปนกลมเลกๆ เพอใหมการวเคราะหวพากษฝกแกไขปญหาและทกษะการ

วางแผนรวมถงการรวมมอกนท�างานและการท�างานเปนทมกรณศกษาอาจจะใชเพอจดประเดนการถกเถยง (เชนแตละกลมไดรบมอบหมาย

ใหแสดงจดยนทก�าหนดในประเดนนนๆ) และเปรยบเทยบ (เชนเปรยบเทยบการวเคราะหหลากหลายแนวทางหรอการแกไขปญหาในกรณ

ศกษานน)


1. อาจเปนกรณทเกดขนจรงในประวตศาสตรหรอเหตการณปจจบนและเปนกรณจากประเทศอนหรอพนทอนกได

2. อาจจะสรางกรณสมมตขนมาเพอใหเกดการแลกเปลยนถงประเดนเฉพาะหรอหวขอการอบรมเฉพาะกได สถานการณสมมตจะชวยในการ

กลาวถงประเดนทมความออนไหวในพนทโดยไมท�าใหนกถงกรณคลายคลงทอาจเกดขนกบบางคน บางองคกร บางกลม หรอบางภมภาคอย

3. กรณจากการลงพนทจะสามารถชวยเนนประเดนทองถนทเปนปจจบน และสามารถพฒนาขนไดจากการสมภาษณผคนในชมชน

การโตวาทและการเจรจาการโตวาทจะชวยท�าใหเหนจดยนตางๆในประเดนทมความขดแยงชดเจนขน สวนใหญการโตวาทจะแบงคนเปนสองกลมและใหวางแผนและ

น�าเสนอขอถกเถยงแตละดานของประเดนนนโดยอาจไมไดเปนความเหนสวนตวของผเขารวมกไดการโตวาทจะชวยพฒนาตรรกะความเขาใจ

ในประเดนและทกษะการฟงและการพด ถาจะใหดแลวในการโตวาทควรจะใหผเขารวมทกคนไดลงคะแนนเสยงสนบสนนหรอคดคานจดยนท

เสนอหรอไดพดคยกนถงจดยนนนๆ

1. การโตวาทแบบเปนทางการ: หลายการอบรมใชเทคนคการโตวาทแบบทางการ โดยใหมการเสนอญตต การเตรยมจดยน ถอยแถลง ค�า

โต และการสรป จากนนกมการลงคะแนนโดยผฟง

2. การโตวาทแบบไมเปนทางการ: การโตวาทแบบไมเปนทางการอาจท�าไดหลายรปแบบ บางครงเปนการขอใหผเขารวมเลอกจดยนในประเดน

หนงๆ แลวใหอธบายจดยนของตน คณอาจจะแบงผเขารวมเปนสองกลม แตละกลมไดรบมอบหมายใหแสดงจดยนดานหนงในประเดน

หนงๆ ทงสองกลมเตรยมขอความเหนของตนเองโดยใหสมาชกแตละคนในกลมกลาวถงประเดนคนละประเดนในเรองนน ทงสองฝาย

ผลดกนเสนอขอความเหนของตนโดยใหทกคนไดพด หลงจากนนใหผเขารวมแสดงความเหนสวนตวในประเดนนนๆ โดยอาจะเลอกวา

“ไมสามารถตดสนใจได” กได

3. การเจรจาอยางเปนทางการ: กจกรรมบทบาทสมมตในกระบวนการเจรจาชวยท�าใหจดยนทขดแยงกนมความชดเจนขน กจกรรมนอาจจะ

จ�าลองสถานการณวาอยในการเจรจาการประชมสดยอดระหวางประเทศ หรอขอพพาทดานแรงงานระหวางคนงานกบผบรหารบรษท หรอ

เปนความขดแยงภายในครอบครวกได การเจรจาแตกตางจากการโตวาทตรงทผลของการเจรจาคอการไดขอตกลงททงสองฝายสามารถ

ยอมรบไดโดยไมมฝายใดฝายหนงเปน “ฝายชนะ” ทกษะการเจรจานนส�าคญยงตอการแกไขความขดแยงและการสรางความเหนพองตองกน

4. การฟงอยางลกซง: กจกรรมนแบงผเขารวมเปนคหรอกลมยอยกลมละสคน คนแรกแสดงความเหนสนบสนนประเดน คนทสองฟงและจาก

นนกสรปหรอกลาวทวนเหตผลของคนแรก จากนนคนทสองกแสดงความเหนทขดแยงกน คนแรก (หรอคนทสามในกรณทแบงเปนกลมส

คน)กฟงและสรปความเหนของคนทสอง และท�าแบบนเรอยไปจนแตละคนไดมโอกาสแสดงความเหนอยางนอยสองความเหน


การแสดงจดยนกจกรรมนปรบมาจากการโตวาทโดยใหผเขารวมไดมโอกาสแสดงจดยนขางใดขางหนงในประเดนหนงๆ กจกรรมนจะตองใชพนทกวางพอใหผ

เขารบการอบรมยนขนและเขาแถวหนากระดาน หากมทจ�ากดหรอหากวทยากรกระบวนการเหนวาสวนจะแบงใหผเขารบการอบรมท�ากจกรรม

นทละกลมเลกๆ กอาจจดใหผเขารบการอบรมคนทไมไดรวมกจกรรมยนดอยขางๆ

กอนทจะเรมกจกรรมนใหท�าความตกลงกบผเขารวมกอนวาพวกเขาจะตองเคารพความเหนของคนอน ทกคนควรจะสภาพตอกนแมวาจะเหน

ตางกนกตาม

เตรยมปายทเขยนวา “เหนดวยอยางยง” และ “ไมเหนดวยอยางยง” เอาไวและวางปายไวทปลายแถวคนละดานในหอง หลงจากนนใหผเขา

รวมแสดงความเหนตอประเดนทยกขนมาวาเหนดวยหรอไมเหนดวย(เลอกประเดนทมความขดแยง) แลวใหพวกเขาไปยนตรงระยะความเหน

ดวย/ไมเหนดวยของตนในแถวคนทยนอยปลายแถวแสดงวาเหนดวยหรอไมเหนดวยอยางยง สวนคนทยนอยระหวางแถวกเลอกวาจะยนอย

ทระยะใดทตรงกบความเหนของตน

จากนนใหผเขารวมอธบายวาท�าไมตนจงเลอกไปยนอยจดนนๆ ผรบการอบรมอาจจะใชความรหรอความรสกใดๆ กไดมาอธบายจดยนของตน

หลงจากทมการแสดงความเหนสามหรอสคนทมาจากคนละจดในเสนความคดเหนแลว กถามวามใครอยากจะยายทยนหรอไม ใหเตอนผเขา

อบรมเสมอวาใหฟงอยางตงใจและไมพดขดคนอน ท�ากจกรรมนไปจนคณเหนวาไดมการแสดงความเหนจากทกมมมองหรอเกอบครบทกมม

มองแลว โดยตองไมใหมใครครอบง�าการแลกเปลยนความเหน

การลงพนทบางครงผเขารบการอบรมกตองการพนททปลอดภยในการเรยนรโดยแยกตวออกจากโลกภายนอก แตบางครงการเรยนรกไดรบการเสรมโดย

การไปพบผคนและสถานทใหมๆทมกไมเปนทรจกในชมชนของตนการไปลงพนทอาจจะจดไปพนททมประเดนดานสทธมนษยชน (เชนเรอนจ�า

โรงพยาบาลชายแดนประเทศ) หรอสถานททคนท�างานเพอยตการละเมดหรอชวยเหลอเหยอ (องคกรพฒนาเอกชนหนวยงานรฐบาลทพกพง

ของคนไรบานหรอผหญงทถกท�ารายธนาคารอาหารหรอธนาคารเสอผาส�าหรบคนยากไร) คณตองเตรยมความพรอมผเขารวมกอนการลงพนท

(เชนการเตรยมค�าถามเบองตนและประเดนการหาขอมลใหขอมลพนฐานมอบหมายงานใหท�าการสงเกตการณระหวางลงพนท) และเตรยมให

ผรบการอบรมมชองทางการสะทอนประสบการณของตน (เชนการเขยนบทความการแสดงออกอยางสรางสรรคการแลกเปลยนในกลมยอย)

และใหมการปฏบตการ


การสมภาษณในการสอนเกยวกบความยตธรรมและเรองทเกยวของกบกฎหมายเราอาจจะศกษาเอาจากตวบทกฎหมายไดสวนตวอยางรปธรรมเกยวกบปฏบต

การดานสทธนนเปนสงทเราสามารถหาไดจากภายในชมชนของเราเอง การสมภาษณเปนวธการทดในการน�าเอาชมชนโดยรวมมาสหองการ

เรยนรและโยงเอาการศกษาสทธมนษยชนเขากบชวตจรง อกทงยงพฒนาทกษะของผเขยนในการมปฏสมพนธกบคนหลากหลายรปแบบอกดวย

การวาดภาพอาจจะใชการวาดภาพเพอพฒนาทกษะในการสงเกตและความรวมมอจนตนาการความรสกเหนอกเหนใจผคนในภาพหรอเพอท�าความรจกคน

อนๆในกลมกได การวาดภาพมประโยชนในการส�ารวจศกษาเรองความยตธรรมเพราะสามารถท�าผลงานของกลมไปแสดงเพอสอเรองคณคา

ดานสทธมนษยชนกบคนอนๆได

หนงสอพมพสอมความส�าคญอยางมากในการเผยแพรขอมลขาวสารในสงคมประชาธปไตย ทวาบางครงเรากพบวาการรายงานขาวนนใชภาพตายตวหรอ

อคต การหาและวเคราะหอคตในหนงสอพมพจะชวยใหผเขารบการอบรมสามารถเหนอคตเหลานนในชวตประจ�าวนและสามารถตอตานอคต

เชนนนได กจกรรมเชนนยงชวยพฒนาทกษะในการสอสารของผรบการอบรมอกดวย


ภาคผนวก8: ตวอยางแบบทดสอบในการฝกอบรมนกกฎหมายชมชน อางถงในบทท 5)

ทมา: วเวก มาร, บนทกชวยจ�าภายใน, Timap for Justice, 2004.

ตวอยาง: แบบทดสอบทวนความรในระหวางการอบรม

แบบทดสอบทวนความรท 1 1. เตมค�าลงในตารางตอไปน:

อาญา: ค�านยาม ผลทเกดขน มาตรฐานเรองการพสจน

แพง: ค�านยาม ผลทเกดขน มาตรฐานเรองการพสจน

2. นยามการละเมดในฐานะการกระท�าหนง

3. ศาลทองถนมอ�านาจในคดอาญาหรอไม ถาม มเหนออาชญากรรมประเภทใด จงระบคดแพงสามกรณทไมอยภายใตอ�านาจศาลทองถน

4. ระยะเวลาทถกกกขงสงสดของผตองสงสยในคดอาญากอนทจะถกตงขอกลาวหาคอเทาใด

5. ระบและอธบายขนตอนการไกลเกลยหกขนตอน

แบบทดสอบทวนความรท 21. คนขบรถชนโดยประมาท ท�าใหผโดยสารไดรบบาดเจบ ถอวาไดมการกออาชญากรรมขนหรอไม ถามถอวาม เปนอาชญากรรมอะไร ได

มการละเมดเกดขนหรอไม ถามเปนการละเมดอะไร

2. จงนยามค�าวาmensrea (เจตนา) mensreaเปนสงจ�าเปนในการพสจนการละเมดหรอไมเปนสงจ�าเปนในการพสจนการกออาชญากรรมห

รอไมจงอธบาย

3. หากกฎหมายจารตประเพณละเมดรฐธรรมนญจะสามารถด�าเนนการทางกฎหมายอยางไรไดบาง

4. หากลกความถกเจาหนาทต�ารวจละเมด คณจะตองไปรองเรยนกบหนวยงานใดของต�ารวจ จะสามารถฟองรองกรณเดยวกนนในศาลทอง

ถนไดหรอไม เพราะเหตใด


แบบทดสอบทวนความรท 31. จงระบวธทนกกฎหมายชมชนจะสามารถชวยบคคลไดมาหนงวธ และวธทนกกฎหมายชมชนสามารถแกไขปญหาความยตธรรมในระดบ

ชมชนมาหนงวธ

2. สมมตวามปญหาเรองการขาดแคลนน�าในชมชน คณในฐานะนกกฎหมายชมชนจะสามารถท�าอะไรไดบาง

3. หากวธปฏบตตามจารตประเพณละเมดรฐธรรมนญจะสามารถด�าเนนการทางกฎหมายอยางไรไดบาง

4. ฝายนตบญญตมอ�านาจอะไรเหนอฝายบรหารบาง

แบบทดสอบทวนความรท 41. คณไกลเลยขอพพาทระหวางสามฝาย

ก) ควรจะมคนลงนามในขอตกลงกคน

ข) หลงจากมการท�าขอตกลงและลงนามในขอตกลงการไกลเกลยแลวยงมขนตอนอะไรทคณตองท�าอก

2. ก) ในเซยรราลโอน บคคลอายขนต�าเทาใดทตองรบผดชอบตอกรณการละเมดทางเพศ

ข) จงนยามความรบผดชอบทางอาญา

3. เดกชายอาย 16 ปคนนงถกขงอยในหองขงทวไปหนงคนเพราะเขากอความไมสงบในทสาธารณะ การกระท�าเชนนเปนการละเมดกฎหมาย

อยางไรบาง

4. ขนตอนหาขนในการชวยเหลอเหยอของความรนแรงเนองจากเพศสภาพ (gender-base violence) คออะไร

5. ก) จงระบการกระท�าสประการทคณสามารถท�าเพอชวยเหลอเหยอของความรนแรงเนองจากเพศสภาพ

ข) จงนยามความรนแรงเนองจากเพศสภาพ

6. เดกหญงอาย15 ป ยนยอมมเพศสมพนธกบเดกชายอาย 15 ป

ก) เปนอาชญากรรมตามกฎหมายภายในประเทศหรอไม

ข) หากเปน เปนอาชญากรรมใด

ค) เปนอาชญากรรมตามกฎหมายระหวางประเทศหรอไม

แบบทดสอบทวนความรท 51. ก) อะไรคอความแตกตางระหวางกฎหมายแพงและกฎหมายอาญา

ข) อะไรคอความแตกตางระหวางการละเมดกบสญญา


2. หากลกความถกเจาหนาทต�ารวจละเมด คณจะตองไปรองเรยนกบหนวยงานใดของต�ารวจ

3. ก) ลกความจะสามารถฟองรองกรณเดยวกนนในศาลในพนทไดหรอไม

ข) เพราะเหตใด

4. มคนท�าลายรวของลกความ

ก) มการละเมดเกดขนหรอไม

ข) ถาม เปนการละเมดอยางไร

ค) มอาชญากรรมเกดขนหรอไม

ง) นกกฎหมายชมชนควรจะใชการไกลเกลยในกรณนหรอไม

แบบทดสอบทวนความรท 61. คณจะสามารถด�าเนนขนตอนใดไดบางเพอน�าประเดนปญหาของชมชนเขาสสภาทองถน จงระบมาสขนตอน

2. องคประกอบของการฆาตกรรมมอะไรบาง

3. mensrea (เจตนา) คออะไร mensrea เปนสงจ�าเปนในการพสจนการละเมดหรอไมเปนสงจ�าเปนในการพสจนการกออาชญากรรมหรอไม

4. การประเมนความตองการของชมชนจะตองด�าเนนขนตอนหกขนตอนอะไรบาง

5. คนขบรถทเมาคนหนงขบรถเกดอบตเหตไปทบคนเดนเทาจนเสยชวต ถอวามอาชญากรรมเกดขนหรอไม ถาม เปนอาชญากรรมอะไร ม

การละเมดเกดขนหรอไม ถาม เปนการละเมดอะไร คนขบรถคนนนจะตองรบผดชอบทางกฎหมายอยางไรบาง


ภาคผนวก 9: คมอการฝกอบรมทค�านงถงประเดนเพศสภาพส�าหรบนกกฎหมายชมชน (อางถงในบทท 5)

ทมา: Tan, M.C., Ed.. Basic Paralegal Training Module: A Paralegal Trainer’s Handbook (Manila: Paralegal Training Services

Center,1996).

ขอควรระวงในการจดฝกอบรมศนยบรการฝกอบรมนกกฎหมายชมชน ประเทศฟลปปนสใหผหญงไดมสวนรวมใน:

ก. การใชภาษา

• หลกเลยงการใชค�าทเหมารวมวาเปนเพศชายหมด (เชน ค�าวา man ในภาษาองกฤษทใชเรยนคนโดยรวมทวไป)

• ไมเลนมกข�าขนทมนยทางการเหยยดเพศ

ข. การยกตวอยาง อธบายและอางองตางๆ

• พยายามหาตวอยางหรอค�าอธบายทกลาวถงเพศสภาพตางๆ อยางสมดลยกน

• เมอใชขอมลทางสถต กตองจ�าแนกตวเลขตามเพศสภาพใหชดเจน

ค. กระบวนการฝกอบรม

• พงระมดระวงในประเดนทละเอยดออนในทางเพศสภาพ

• เลอกใชวธการฝกอบรมทผเขารวมทงหญงและชายรสกสะดวกใจทจะรวมท�า

• ใชวธแบงกลมยอยใหบางกลมเปนผหญงลวนหากเหนวาจะชวยใหพวกเธอจะไดกลาพดแสดงออก

• พงสงเกตระดบการมสวนรวมของผหญงทเขารวมการฝกอบรม และพยายามสนบสนนใหพวกเธอไดแสดงความคดเหน

ง. ในการฝกอบรม ตองมการแจกแบบสอบถามความตองการในการอบรม

• มค�าถามทระบถงความตองการของทงชายและหญง

จ. ระบอปสรรคปญหาของผเขารวมทเปนผหญงเปนการเฉพาะ

• จดการฝกอบรมใหเปนมตรกบเดก (จดใหมบรการดแลลกๆในระหวางการฝกอบรม)

• จดตารางเวลาการฝกอบรมใหสอดคลองกบภาระหนาทอนๆ ของผหญง


ภาคผนวก 10: แบบฟอรมสงตวลกความ (อางถงในบทท 6)

ทมา: ศนยกฎหมายชมชนและการพฒนาชนบท ประเทศแอฟรกาใต

แบบฟอรมสงตอคด

หวจดหมาย

ถง: ___________________

___________________

วนท: ___________________

เรยน คณ....... เลขทหนงสอ: _________

เรอง: ชอลกความ: ____________

ลกษณะปญหา: ____________

ดวยปญหาทระบถงขางตน เราจะยนดเปนอยางยงหากทานสามารถใหความชวยเหลอแกคณ ___________ ในเรองนได

เราไดท�าการสอบสวนเรองราวของคณ ______________ และมความประสงคอยากใหหนวยงานของทานพจารณาด�าเนนการ

เราไดขอใหคณ ____________ น�าเอกสารดงตอไปนมาใหทานดวย:

_____________________________________________________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________________________________________________

เราขอแสดงความขอบคณทานลวงหนาส�าหรบความชวยเหลอในเรองน หากมขอสงสยใดๆ กรณาสอบถามมาได

ขอแสดงความนบถอชอและต�าแหนงของผเขยน


ภาคผนวก 11: แบบบนทกการรบลกความใหมและรหส (อางถงในบทท 7)

ทมา: โครงการ Timapเพอความยตธรรม

ก. แบบรบลกความใหม/แบบบนทกคด

ชอนกกฎหมายชมชน:____________________________________ วนทสมภาษณ: _____________________________________________

ชอลกความ: _____________________________________________________________________________________________________________

ทอย: ___________________________________________________________________________________________________________________

หมายเลขโทรศพท: _______________________________________ สถานภาพสมรส: ___________________________________________

อาย: ___________________________________________________ เพศ: ______________________________________________________

อาชพ: _________________________________________________ เผา: ______________________________________________________

ศาสนา: _________________________________________________ มค�าใหการแนบหรอไม: ______________________________________

สรปประเดน: ____________________________________________________________________________________________________________

_______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________

ขอมลทไดรบ/ แผนปฏบตการ/ การปฏบตทไดท�าไป: ___________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________________________

วนและสถานททตดตามคดครงแรก: _______________________________________________________________________________________

ขอคนพบ:______________________________________________________________________________________________________________

_______________________________________________________________________________________________________________________

_______________________________________________________________________________________________________________________


การประชม/พฒนาการของคดเพมเตม (ตอดานหลง)

วนท บนทก

ข. รายการรหสคดใหม (ตวอยาง)

1) ส�านกงานทรบเรอง

01 ฟรทาวน

02 แมกบรากา

03 เยเล

04 โบ

05 กอนดามา

06 ทกอนโก

07 บมเปห

08 คาเนย

2) คดบคคลหรอปญหาระดบชมชน

01 ปญหาระดบบคคล

02 ปญหาระดบชมชน

3) คดนมาถงนกกฎหมายชมชนไดอยางไร

01 ลกความมาแจงคดทส�านกงาน

02 ลกความไปแจงคดทคลนกเคลอนท

03 หวหนาเผาสงตอมา

04 สมาชก COBสงตอมา

05 นกกฎหมายชมชนในพนทสงเกตเหน

06 ส�านกงานนกกฎหมายชมชนอนสงตอมา

07 อดตลกความแนะน�ามา

08 องคกรหรอสถาบนอนสงตอมา

88 อนๆ (โปรดระบ)

4) ประเภทคดType of Case

ปญหาครอบครว

01 การละทงบตร/ การละเลยบตร

02 การละเลยหญงตงครรภ/ภรรยา


03 การแตงงานในวยเดก/การตงครรภในวยรน

04 การทะเลาะเบาะแวงในครอบครว

05 ปญหาการสมรส/สทธในการเลยงดบตร

การละเมดโดยรฐบาลรวมถงตำารวจ

10 การละเมดโดยต�ารวจ

11 การกกขงอยางผดกฎหมาย

12 การคอรรปชนโดยเจาหนาทรฐ

การละเมดโดยเจาหนาทเผา

20 ความไมยตธรรมในศาลทองถน

21 การละเมดโดยเจาหนาทของเผา

22 การคอรรปชนโดยเจาหนาทของเผา

ความรนแรงสวนบคคล

30 การท�าราย

31 ความรนแรงภายในครอบครว

32 การละเมดทางเพศ

33 การดอแพง/การมอบ

34 ความขดแยงของกลม

การแสวงหาประโยชนทางเศรษฐกจ

40 การจางงาน

41 การไมจายคาแรง

42 การละเมดสญญา

43 หน

44 บาน

45 ขอพพาทเรองทดน/ทรพยสน

46 การลกขโมย/การเบยดบงทรพย

โครงสรางพนฐานทางสงคม/ การพฒนา

50 การศกษา

51 การหมนประมาท

52 สขภาพ

53 ถนน

54 น�า

55 การพฒนาการเกษตร

56 เหมองแร

88 อนๆ (โปรดระบ)

ค. รหสคดทแกไขไดแลว

1) เครองมอทใช

01 ใหขอมล

02 ชวยเหลอเรองการตดตอกบเจาหนาท

03 การไกลเกลย

04 การผลกดน

05 จดปฏบตการรวมหม

06 จดการศกษาใหชมชน/การสานเสวนา

2) การมสวนรวมของผอ�านวยการและCOB

01 ปรกษาผอ�านวยการ

02 ฟองรอง

03 ผอ�านวยการรวมในการผลกดน

04 ปรกษา COB

05 COB รวมในการไกลเกลย

06 COB รวมในการผลกดน

3) หนวยงานทเกยวของ

ระดบกลมจารตประเพณ

01 หวหนาสงสดของเผา


02 หวหนาอนๆ

03 ศาลทองถน

04 ต�ารวจตามระบบจารต

ระดบทางการ

10 ต�ารวจ

11 ศาลทางการ

12 เจาหนาทกฎหมายจารตประเพณ

13 ผดแลศาลทองถน

14 กระทรวงสวสดการ

15 กระทรวงทดน

16 กระทรวงศกษา

17 กระทรวงแรงงาน

18 กระทรวงทดน

19 กระทรวงการเกษตร

20 กระทรวงการทางและการขนสง

4) คดไดรบการแกไขเปนทพอใจของลกความหรอไม

01 ใช

02 ไมใช

5) ผลทเกดขน

01 การไกลเกลย

02 การชดเชย/การจายเงน

03 การปลอยตวจากการกกขง

04 ต�ารวจรบไปด�าเนนการ

05 เจาหนาทตามจารตประเพณมการด�าเนนการ

06 เจาหนาทรฐทางการมการด�าเนนการ

07 ชมชนมการด�าเนนการ

08 ครอบครวมการด�าเนนการ

5ก) ในกรณทมการจายเงนชดเชยเปนประเภทใด

01 คาบ�ารงรกษา

02 คารกษาพยาบาล

03 คาแรงคางจาย

04 การปฏบตตามสญญาเฉพาะ

05 การจายเงนคาสนคาทจดใหหรอการบรการทท�าให

88 การชดเชยอนๆ (โปรดระบ)

6) สงแบบประเมนลกความแลวหรอยง

01 ใช

02 ไมใช


ภาคผนวก 12: คมอการจดบนทกกจกรรมรายวนและการเขยนรายงานประจ�าเดอน (อางถงในบทท 7)

ทมา: VivekMaru, “Notes on Supervision,” internal memo, Timap for Justice, 2007

บนทกกจกรรมรายวน

ในการจดบนทกกจกรรมรายวน คณจะตองมสมดทมแสดงตารางดงตอไปน:

วนท เวลา ชอคด หมายเลขคด สงทไดด�าเนนการไป

ขอมลนควรถกตองตรงกนกบขอมลในแฟมส�าหรบแตละคด

บนทกกจกรรมรายวนสามารถใชบนทกกจกรมอนๆ ของนกกฎหมายชมชนไดดวย เชน การไปเขารวมประชมหรอการไตสวนคดความตางๆ

ในศาล

รายงานประจ�าเดอนรายงานประจ�าเดอนของคณควรตองมการระบใหชดเจนถงงานตางๆ ทคณไดท�ามาในเดอนนนๆ ไมวาจะเปนความส�าเรจหรอปญหาทาทายทคณประสบ รายงานประจ�าเดอนควรมองคประกอบสามสวนดงน

1. ประเดนส�าคญของคดความทใหการชวยเหลอ เลอกกรณทนาสนใจทคณท�างานในชวงเดอนทผานมาและอธบายประเดน การด�าเนนการ

และผลทไดรบ คณอาจเลอกคดทเปนประเดนความอยตธรรมทรายแรง หรอทท�าใหคณเกดค�าถามทอยากถามกบเรา หรอทกอใหเกดผล

ทนาภาคภมใจหรอนาผดหวง หรอมลกษณะผดปกตในทางหนงทางใด คณไมจ�าเปนตองรอใหคดนนๆ จบสนไปเสยกอนจงจะกลาวถงใน


รายงาน คณสามารถหารอถกเถยงในคดตางๆ ทก�าลงด�าเนนการในรายงานได

2. กจกรรมทนาสนใจ บรรยายงานอนๆ ทคณท�าในชวงเดอนนนๆ เชน การเขาหาชมชน การใหการศกษาชมชน การท�างานสนบสนนใน

ประเดนของชมชน การตดตามกระบวนการศาล เปนตน สวนนคอการอธบายความพยายามของคณในการแกปญหาระดบชมชน

3. ค�าถามและขอแนะน�าส�าหรบผประสานงาน นคอโอกาสทคณจะไดตงค�าถามกบเราหรอใหค�าแนะน�าแกเราเกยวกบสงตางๆ ทเกดขนใน

ชวงเดอนทผานมา


ภาคผนวก 13: แบบสอบถามความพงพอใจของลกความ (อางถงในบทท 7)

ทมา: โครงการ Timapเพอความยตธรรม

แบบสอบถามความพงพอใจของลกความ

หมายเลขดค: ___________________ ชอลกความ: ________________________________________ วนท: ____________________

คดไดรบการแกไขเปนทพงพอใจของคณหรอไมกรณาเลอกขอใดขอหนง: ใช ไมใช

หากคณประสบปญหาแบบเดมอกครงคณจะกลบมาทส�านกงานของเราหรอไมกรณาเลอกขอใดขอหนง: ไม อาจจะ กลบมา

กรณาใหคะแนนความพงพอใจของคณตอบรการของเราโดยเรยงคะแนน 1 หมายถงไมพอใจอยางยง ไปจนถง 5 พอใจอยางยง

1 2 3 4 5

หากคณมความเหนเพมเตมใดๆกรณาเขยนลงดานหลงของกระดาษแผนน

ลายมอชอของลกความ

คมอปฏบตนกกฎหมายชมชน 197Community-based Paralegals: A Practitioner’s Guide : 167

Bibliography

Abdulai, E.S., “Socio-Economic Rights: The Forgotten Rights?” in Mirror, Freetown, Sierra Leone: Fourah Bay College, 2005.

American Bar Association, Guidelines for the Approval of Paralegal Education Programs, Chicago: American Bar Association, 2003.

The Asia Foundation, Alternative Dispute Resolution, Phnom Penh: The Asia Foundation, 2001.

Black Sash Education and Training Unit, Paralegals and Advice Offices, Johannesburg: Black Sash and Education and Training Unit, 2005.

Bridges Across Borders Southeast Asia, “Consumer Law,” in Community Legal Advisor Training Manual, Phnom Penh: Bridges Across Borders Southeast Asia, 2005.

Bridges Across Borders Southeast Asia, Community Legal Education: A Global Method of Teaching About Law, Human Rights and Democracy, Phnom Penh: Paññasastra University of Cambodia, 2005.

Brittain, V., and T. Hull, Paralegal Handbook, Clifton Park, NY: Thomson/Delmar Learning, 2003.

Children’s Legal Bureau, Children and Youth Foundation of the Philippines, and Terre Des Hommes, Paralegal Manual for Child Abuse Cases. Manila: Children’s Legal Bureau, 1998.

Community Law and Development Centre, http://www.nadcao.org.za/index.php?option=com_content&task=view&id=6&Itemid=39 (accessed October 24, 2006).

Dulo, Enricah A., and Pamela C. Tuiyott, Promoting Women’s Human and Economic Rights in Rural Kenya—The Case of Paralegals in Kenya, Washington, DC: The International Bank for Reconstruction and Development, 2004.

Golub, S., Beyond Rule of Law Orthodoxy: The Legal Empowerment Alternative, Washington, DC: Carnegie Endowment for International Peace, 2003.

Hriptievschi, N., “Project on Reforming Legal Aid in Mongolia,” (internal memo), Budapest: Open Society Justice Initiative, 2005.

Khmer Institute for Democracy, Training of the Trainers Program, Phnom Penh: Khmer Institute for Democracy, 2004.

Konditi, L., Women: Their Community Their Rights: A Handbook for Paralegal Education, Kenya: Education Centre for Women in Democracy, 1999.

บรรณานกรม

198 คมอปฏบตนกกฎหมายชมชน 168 : Open Society Justice Initiative

Kover, A., Enhancing the Roma Minorities’ Legal Awareness in Hungary: Teaching Law and Human Rights and Democratic Participation in Roma Schools and Communities: Legal Consultation and Advocacy Program through Paralegals, Budapest: Open Society Justice Initiative, 2004.

Kover, A., ed., Paralegal Training Curriculum Development Workshop Handbook, Phnom Penh: Paññasastra University Legal Clinic and Khmer Institute of Democracy, 2005.

Maru, V., “Between Law and Society: Paralegals and the Provision of Primary Justice Services in Sierra Leone and Worldwide,” in Yale Journal of International Law, 31:427-476, New Haven: Yale University Press, 2006.

McQuoid-Mason, D., Assessment of Legal Aid in the Criminal Justice System in Malawi: Final Report for Penal Reform International, (internal report), London: Penal Reform International, 2006.

McQuoid-Mason, D., Community Law and Rural Development Centre, Durban, South Africa: Community Law and Rural Development Centre, 2006.

Medina, C.P., “Legal Aid Services in the Philippines,” Public Interest Law Institute, http://www.pili.org/index.php?option=com_content&view=article&id=156&Itemid=95, (accessed March 20, 2007).

National Federation of Paralegal Associations, “General Information about Paralegals,” www.paralegals.org, (accessed August 12, 2005).

Nay, D., Semester Report, Citizens Advisory Project, 1 January–31 June 2004, (internal memo), Phnom Penh: Khmer Institute for Democracy, 2004.

NetMBA, “SWOT Analysis,” www.netmba.com, (accessed April 10, 2007).

Ohm, Frans, “Reforming Primary Legal Aid in the Netherlands,” presented at Second European Forum on Access to Justice, February 24–26, 2005.

Open Society Institute–Moldova, Report on Primary Legal Aid Needs Assessment of the Population from Remote Rural Communities, draft report, Open Society Institute–Moldova, 2005.

Open Society Forum–Mongolia, Legal Guide (Methodology), draft manual, Open Society Forum–Mongolia, 2006.

Otto, M., Community Legal Advisor Daily Evaluation Form, Phnom Penh: Bridges Across Borders Southeast Asia, 2005.

Paññasastra University of Cambodia, Clinical Legal Education Program Handbook, Phnom Penh: Paññnasastra University of Cambodia, 2005.

Paralegal Advisory Service, Energising the Criminal Justice System in Malawi, Lilongwe, Malawi: Paralegal Advisory Service, 2004.

Paralegal Support Network, Manual for Paralegal Trainers, Nairobi, Kenya: Paralegal Support Network, 2005.

Rekosh, E., K.A. Buchko, and V. Terzieva, eds., Pursuing the Public Interest: A Handbook for Legal Professionals and Activists, New York: Columbia Law School and Public Interest Law Initiative, 2001.

คมอปฏบตนกกฎหมายชมชน 199Community-based Paralegals: A Practitioner’s Guide : 169

Roma Civil Rights Foundation and Legal Clinics and Street Law Programs, “Training and Employment of Equal Chance Professionals,” presentation at Transnational Equal Community Conference, 17-21 November 2006, Budapest.

Sesay, D., “Tips for Community-Based Paralegals,” (internal memo), Freetown, Sierra Leone: Timap for Justice, 2006.

Street Law, Inc., Elements of Lesson Design, Washington, DC: Street Law, Inc., 1999.

Street Law, Inc., Guidelines for Preparing Curriculum, Washington, DC: Street Law, Inc., 1999.

Street Law, Inc., Teaching Methods, Washington, DC: Street Law, Inc., 2000.

Tan, M. C., ed., Basic Paralegal Training Module: A Paralegal Trainer’s Handbook, Manila: Paralegal Training Services Center, 1996.

Tibbitts, F., Kampong Chan notes, (internal notes from visit to Kampong Chan, Cambodia, with Paññasastra University Clinic para-legal program), March 7, 2005.

Tibbitts, F., Roma Paralegal Training Project: Street Law Foundation, Hungary, (case study prepared for Open Society Justice Initiative), 2005.

Tibbitts, F., and E. Keen, Adapting Lessons for Different Learners, Cambridge, MA: Human Rights Education Associates, Inc.,1999.

United Nations Development Programme, Handbook on Monitoring and Evaluation for Results, New York: United Nations Development Programme, 2002.

United States Agency for International Development, “Success Story: Raising Awareness of Malawian Rights, www.usaid.gov/sto-ries/malawi/ss_malawi_law.html (accessed on March 20, 2007).

Werner, D., and B. Bower, Helping Health Workers Learn. Berkley, CA: The Hesperian Foundation, 1995.


Paralegals can be a powerful tool of justice, helping to resolve disputes and empower indi-vidual clients and whole communities. Living and working in the communities they serve, community-based paralegals use their knowledge of the formal justice system, alternative means of resolution such as mediation, and community education practices to help the poor and marginalized address their justice problems.

Less expensive than lawyers and able to work faster than the formal legal process, commu-nity-based paralegals are especially effective in transitional, post-conflict, and developing countries. In Sierra Leone, for example—where there are only 10 judges and about 100 law-yers to meet the justice needs of over three million people—paralegals help resolve land dis-putes, negotiate divorce settlements, and hold government officials accountable. Perhaps more importantly, community-based paralegals can educate whole communities about their rights, increasing citizens’ agency and helping them demand more from their governments.

This how-to guide provides information on all aspects of establishing and operating a com-munity-based paralegal program, from assessing a community’s needs to training paralegals and resolving justice problems. The book includes case studies, training curricula, client intake forms, and other materials drawn from paralegal programs in Cambodia, Hungary, the Philippines, Sierra Leone, and elsewhere. Community-based Paralegals: A Practitioner’s Guide should be useful for anyone who wants to start a new paralegals program, improve an existing one, or learn more about paralegals and the legal empowerment of the poor.


นกกฎหมายชมชนสามารถเปนเครองมอททรงพลงเพอความยตธรรมได ในการใหความชวยเหลอแกไขขอพพาทตางๆ

และสรางเสรมศกยภาพแกลกความและชมชนโดยรวม นกกฎหมายชมชนซงใชชวตและท�างานอยในชมชน ใชความร

เกยวกบกระบวนการยตธรรม วธการทางเลอกตางๆ ในการแกไขปญหา เชน การไกลเกลย และการใหการศกษาแก

ชมชนเพอชวยเหลอคนยากจนและคนชายขอบในการแกไขปญหาทางกฎหมายของพวกเขา

นกกฎหมายชมชนท�างานไดอยางมประสทธผลในประเทศทอยในระยะเปลยนผาน หลงความขดแยง และก�าลงพฒนา โดย

ใชคาจายนอยกวาทนายและสามารถท�างานไดรวดเรวกวากระบวนการทางกฎหมายปกต อยางเชน ในประเทศเซยรราล

โอน ทมผพพากษาเพยง 10 คนและทนายความประมาณ 100 คนเทานนส�าหรบดแลปญหาดานกฎหมายใหกบประชากร

จ�านวนกวาสามลานคน นกกฎหมายชมชนไดท�าการชวยเหลอแกไขปญหาขอพพาทเรองทดน เจรจาขอตกลงในการ

หยาราง และตรวจสอบการท�างานของเจาหนาทรฐ ทส�าคญคอ นกกฎหมายชมชนสามารถใหการศกษาแกทงชมชน

เกยวกบสทธของพวกเขา กระตนส�านกและความตนตว และชวยใหพวกเขาเรยกรองจากรฐบาลได

คมอฉบบนรวบรวมขอมลในทกแงมมเรองการกอตงและด�าเนนงานโครงการนกกฎหมายชมชน ตงแตการประเมน

ความตองการของชมชนไปจนถงการฝกอบรมนกกฎหมายชมชนและการแกปญหาความยตธรรม มตวอยางกรณศกษา

หลกสตรฝกอบรม แบบฟอรมส�าหรบลกความ และเอกสารตางๆ ทดงมาจากโครงการนกกฎหมายชมชนในประเทศ

กมพชา ฮงการ ฟลปปนส เซยราลโอนและทอนๆ นกกฎหมายชมชน: คมอปฏบต นาจะเปนประโยชนแกผทประสงค

จะเรมโครงการนกกฎหมายชมชน พฒนาปรบปรงโครงการ หรอเรยนรเพมเตมเกยวกบนกกฎหมายชมชนและการสราง

เสรมศกยภาพทางกฎหมายใหกบคนยากจน

Documents