Upload
others
View
1
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
Paul van der Werf
Sterrewacht Leiden
Zwarte gaten
Pre-University Class
29 januari 2020
10 april 2019…
Zwarte gaten 3
Zwarte gaten
Wat zijn zwarte gaten?
Zwaartekracht als geometrie
Hoe kan een zwart gat ontstaan?
Waarnemingen van zwarte gaten
Zwarte gaten, wormgaten, fundamentele fysica…
Zwarte gaten 4
Wat is een zwart gat?
Een zwart gat is een object waarvan de zwaartekracht zo sterk is
dat zelfs het licht niet kan ontsnappen
Nodig: Relativiteitstheorie
212
s
s 2
2
GMmmc
R
GMR
c
Zwarte gaten 5
Einstein’s Algemene Relativiteitstheorie
In 1915 publiceerde Einstein een nieuw
model van de zwaartekracht:
de Algemene Relativiteitstheorie.
Centraal hierin staat het
equivalentie principe
Gevolgen o.a.: Zwaartekracht is kromming van de ruimte Afbuiging van licht door zwaartekracht Zwarte gaten Uitdijend of inkrimpend heelal Zwaartekrachtsgolven
Zwarte gaten 6
Equivalentie principe
Een zwaartekrachtsveld is locaal
volledig equivalent aan
een versneld systeem.
z tm m
Zwarte gaten 7
Zwaartekracht buigt licht af
Kromming van de ruimte
Zwarte gaten 8
Zwarte gaten 9
Gravitatielenzen
Zwarte gaten 10
Hoe kan een zwart gat ontstaan?
Zwarte gaten 11
Witte dwergen
Zwarte gaten 12
Gewone ster
druk van bewegingen van atomen
Zwarte gaten 13
Witte dwerg
Zwarte gaten 14
Neutronenster
Zwarte gaten 15
Neutronensterren
Als de instortende kern zwaarder is dan de Chandrasekhar massa (1.4 M
), bezwijken de
atomen
electronen en protonen samengedrukt: inverse -verval
puur neutronen materiaal: een neutronenster
Er is een maximum massa voor neutronensterren: M 3 M
ep e n
straal van een neutronenster: 10 kmdichtheid van neutronenster: 1017 kg/m3
Zwarte gaten 16
Zwarte gaten
Als de instortende kern zwaarder is dan 3M
, kanook de druk van neutronen de contractie niet tegenhouden
er is geen tegenkracht: kern stort in tot afmeting 0: een singulariteit
De singulariteit wordt omringd door de z.g. event horizon; dit is de straal van waarbinnen we geen informatie kunnen
krijgen: de ruimte is in zichzelf gekromd; van waar de ontsnappingssnelheid de
lichtsnelheid is. Singulariteit met event horizon noemen we een
zwart gat De straal van de event horizon is de Schwarzschild
straal.
212
s
s 2
2
GMmmc
R
GMR
c
Zwarte gaten 17
De Schwarzschild straal
Object M Rs
Aarde 6 ·1024 kg 1 cm
Jupiter 0.001 M
3 m
Zon 1 M
3 km
Witte dwerg 1.3 M
4 km
Neutronenster 2 M
6 km
Zwart gat 5 M
15 km
Zwart gat 108 M
3·108 km
s 2
23 km
M
GM MR
c
Zwarte gaten 18
Bestaan zwarte gaten?
Gravitatiegolven
Zwarte gaten 19
Zwarte gaten 20
De Melkweg in zichtbaar licht
Een zwart gat in de kern van de Melkweg
Zwarte gaten 21
Radiostraling van de Melkwegkern
Sgr A*: uniek in de Melkwegbeweegt niet
het zwarte gat ?
Sgr A*
Zwarte gaten 22
De Melkwegkern in het infrarood
Zwarte gaten 23
Sterren in de
Melkwegkern
10 lichtjaar
Zwarte gaten 24
Atmosferische versmering: seeing
Stilzetten: shift-and-add
Zwarte gaten 25
10 lichtjaar
Sterren in de
Melkwegkern
Zwarte gaten 26
Sterbanen rond Sgr A*
Een etend zwart gat?
Zwarte gaten 27
10 april 2019…
Het zwarte gat in de kern van M87
Simulatie van de kern van M87
Zwarte gaten 32
Zwarte gaten, wormgaten en fundamentele
fysica
Zwarte gaten 33
In een zwart gat vallen
Wie in een zwart gat valt bereikt in eindige tijd de centrale singulariteit
NB: De singulariteit is fysisch een probleem:alle massa in een punt met afmeting 0
nieuwe fysica op zeer kleine schaal (de zg. Planck schaal), beheerst door kwantum-gravitatie (waarvan geen goede theorie bestaat).
Wie buiten een zwart gat kijkt naar iemand die het zwarte gat in valt, zietheel iets anders: tijd gaat stil staan!
Verdampende zwarte gaten?
Zwarte gaten kunnen toch stralen door zg. Hawking straling (eenkwantumfysisch verschijnsel).
Dit betekent dat ze massa verliezen en “verdampen”.
Ultralichte zwarte gaten, mogelijkgevormd bij de Oerknal, zouden nu verdampt zijn.
Zwarte gaten 34
Wormgaten
Bij een wormgat is de tijdruimte zo vervormd dater een “Kortere weg” tussen2 punten ontstaat: een“Einstein-Rosen brug”
Vereist negatieve energie, dus niet mogelijk?
Tijdreizen?
Zwarte gaten 35
Tijdreizen onmogelijk?
Zwarte gaten 36
Holografisch principe
Zwarte gaten 37
Informatie gaat in een zwartgat niet verloren (!) maar blijft “gecodeerd” op het oppervlak aanwezig.
Toepassing op het heelal –nieuwe theorie van zwaartekracht?