Prava Djeteta i Novinarska Praksa - Vodic Za Studente

Prava djeteta i novinarska praksa Vodi za studente

1

PRAVA DJETETA I NOVINARSKA PRAKSA - IZ PERSPEKTIVE LJUDSKIH PRAVA

Prirunik napravljen za potrebe Regionalne kancelarije UNICEF-a za Centralnu i Istonu Evropu

(CEE/CIS)

UNICEF - Dublin Institute of Technology 2007


2

Prirunik koji je za UNICEF izradio Dublin Institute for Technology adaptirale

su za potrebe Univerziteta Crne Gore doc. dr Ivana Jelid i doc. dr Nataa Ruid

dopunii ga informacijama o crnogorskom zakonodavstvu o djeci i o

izvjetavanju crnogorskih medija o pravima djeteta.


3

Sadraj

PRAVA DJETETA I NOVINARSKA PRAKSA IZ PERSPEKTIVE LJUDSKIH PRAVA .................................................... 5

PRVI DIO UVOD U PRAVA DJETETA .................................................................................................................... 6

1. UVOENJE KONCEPTA LJUDSKIH PRAVA ...................................................................................................... 6

Ljudska prava i prirodna prava .................................................................................................................. 7

Univerzalna deklaracija o ljudskim pravima ............................................................................................. 9

Zatita prava ............................................................................................................................................... 11

2. PRAVA DJETETA ............................................................................................................................................ 14

Konvencija o pravima djeteta .................................................................................................................... 16

Komitet za prava djeteta ............................................................................................................................ 21

3. PRAVA DJETETA I MEDIJI ............................................................................................................................. 23

Izazov iz Osla .............................................................................................................................................. 23

Uestvovanje djece u medijima ................................................................................................................. 27

4. PREPREKE ZA OSTVARENJE PRAVA DJETETA ............................................................................................... 30

Zatita ljudskih prava ................................................................................................................................ 30

Podrka pravima djeteta ............................................................................................................................ 31

Problemi u ostvarivanju prava djeteta ..................................................................................................... 32

Po pitanju izvjetavanja o djeci, Kancelarija Zatitnika ljudskih prava i sloboda je 29.10. 2009 godine,

preventivno uputila preporuku svim medijima u Crnoj Gori da prilikom izvjetavanja o djeci i u vezi sa njima

vode rauna o primjeni konvencije UN-a o pravima djeteta. Zatitnik ljudskih prava i sloboda je u novoj

preporuci podsjetio da je, povodom objavljivanja informacija koje se tiu djece, jo u toku 2007. godine, uputio

preporuku medijima da prilikom objavljivanja informacija koje se tiu djece, glavni i odgovorni urednici medija

u Crnoj Gori vode rauna i preduzimaju potrebne mjere da se dosljedno primjenjuju i potuju Konvencija o

pravima djeteta UN-a i drugi pozitivni propisi, kojima se titi linost, integritet i privatnost kao i nemijeanje u

privatni ivot, porodicu i dom djeteta. ................................................................................................................. 34

Odgovor na izazove prava djeteta ............................................................................................................. 34

Stereotipi u medijima ................................................................................................................................. 39

Krenje prava djeteta ................................................................................................................................. 42

Eksploatacija djece u medijima ................................................................................................................. 44

Zatita djece u medijima ............................................................................................................................ 47


4

Mediji za novu generaciju .......................................................................................................................... 48

Svijet po meri djeteta.................................................................................................................................. 52

Nacionalni planovi akcije za djecu ............................................................................................................ 53

Savjet za prava djeteta ............................................................................................................................... 54

Uestvovanje djece ...................................................................................................................................... 54

Korist od uestvovanja ............................................................................................................................... 55

Principi najbolje prakse ............................................................................................................................. 56

Doi do perspektive djeteta: primjeri ....................................................................................................... 58

Prepreke uestvovanju ............................................................................................................................... 60

DRUGI DIO - PRAVA DJETETA I NOVINARSKA PRAKSA ....................................................................................... 63

1. ETIKI KODEKSI I UREIVAKE SMJERNICE ................................................................................................. 63

Sloboda tampe ........................................................................................................................................... 64

ta kodeks treba da sadri? ....................................................................................................................... 65

odgovornost medija .................................................................................................................................... 65

Kodeksi ponaanja koji se odnose na djecu .............................................................................................. 66

Informaciona mrea za prava djeteta, CRIN: Etike smjernice za izvjetavanje o djeci .................... 67

2. KRENJE ETIKOG KODEKSA PRI IZVJETAVANJU O DJECI U CRNOGORSKIM MEDIJIMA ....................... 69

GLAVNE TEME ...................................................................................................................................................... 69

Senzacionalistiko izvjetavanje o samoubistvima maloljetnika .................................................................. 69

Djeca poinioci krivinih djela .................................................................................................................... 69

Djeca rtve tragedija .................................................................................................................................. 69

Djeca u uslovima siromatva ........................................................................................................................ 69

literatura i reference ................................................................................................................................... 76

Zatita djeteta ............................................................................................................................................. 77

Zatita djece u organizacijama .................................................................................................................. 80

Politike za zatitu djece u medijima .......................................................................................................... 80

4. DJECA U SUKOBU SA ZAKONOM ..................................................................................................................... 82

Studija sluaja: Radna grupa za arbitrarni pritvor ................................................................................ 83

Uzrast za krivinu odgovornost ................................................................................................................. 88

Mediji i djeca u sukobu sa zakonom: zatita identiteta ........................................................................... 90

5.DOBIJANJE PRIA I IZVORI ................................................................................................................................ 95

Uloga novinara ............................................................................................................................................ 95

Vjetine potrebne za izvjetavanje o pravima djeteta ............................................................................. 96


5

Smjernice UNICEF-a za izvjetavanje o djeci ......................................................................................... 96

Preispitivanje Konvencije UN o pravima djeteta..................................................................................... 97

6. INTERVJUISANJE DJECE .................................................................................................................................. 101

Korienje djece u slikama ...................................................................................................................... 102

Smjernice UNICEF-a za izvjetavanje o djeci ....................................................................................... 107

7. DJECA U ORUANOM SUKOBU ...................................................................................................................... 109

Mediji i djeca u oruanim sukobima ....................................................................................................... 113

8. DATI GLAS DJECI I DJECA U CENTRU PANJE MEDIJA ................................................................................... 117

Ukljuivanje djece .................................................................................................................................... 119

Koristi od medijskih programa koje djeca prave za djecu ................................................................... 120

Globalni kontekst ...................................................................................................................................... 121

Izazovi i prepreke za znaajno uee djece u medijima ....................................................................... 122

9. POZITIVNA PRAKSA U NOVINARSTVU KOJA SE ODNOSI NA DJECU ........................................................... 124

Primjeri pozitivne prakse ......................................................................................................................... 125

PRILOZI ................................................................................................................................................... 133

Ureivaki principi BBC koji se odnose na djecu .................................................................................. 133

Status novinara i novinarska etika: Principi IFJ ................................................................................... 136

Deklaracija IFJ o principima ponaanja novinara ................................................................................ 138

PRILOZI 134

Ureivaki principi BBC koji se odnose na djecu...............................................................................134

Status novinara i novinarska etika: Principi IFJ.................................................................................137

Deklaracija IFJ o principima ponaanja novinara..............................................................................139

PRAVA DJETETA I NOVINARSKA PRAKSA IZ PERSPEKTIVE LJUDSKIH PRAVA

Uvod

Problemi djece, kao i prava djeteta su centralno pitanje brojnih meunarodnih organizacija. Imajudi u vidu da je najmlaa populacija nezatidena, drutvo se kroz konvencije, deklaracije, zakonsku regulativu i ostala dokumenta bori za prava djece. Mediji, takoe, treba da imaju vanu ulogu u zatiti ovih prava, putem informisanja javnosti o problemima sa kojima su suoeni najmlai.


6

Meutim, injenica je da mediji sve ede privlae publiku senzacionalistikim izvjetavanjem o djeci kao o rtvama tragedija, skandala ili izvriocima krivinih djela. Vedina medija opravdava svoju ureivaku politiku, odnosno krenje etikih normi, interesom djeteta i pravom javnosti da zna.

Mlaa generacija nije dovoljno zastupljena u medijima, ved kao najtii dio drutva predstavlja objekat manipulacije.

Zbog sve prisutnijih problema u medijima nastao je prirunik Prava djeteta i novinarska praksa iz perspektive ljudskih prava koji ima za cilj da pripremi budude novinare za profesionalno izvjetavanje o djeci.

Prirunik

Prirunik se sastoji iz dva dijela:

Prvi dio, Uvod u prava djeteta, objanjava znaaj razumijevanja ljudskih prava, uz prikaz prakse,

problema i izazova koji se mogu pojaviti pri izvjetavanju o djeci.

Drugi dio, Prava djeteta i profesionalna novinarska praksa, bavi se profesionalnom novinarskom

praksom iz perspektive prava djeteta, i ukazuje na greke koje treba ispraviti u cilju poboljanja

kvaliteta novinarskog izvjetavanja.

PRVI DIO UVOD U PRAVA DJETETA

1. UVOENJE KONCEPTA LJUDSKIH PRAVA

GLAVNE TEME


7

ta su ljudska prava?

Koja je razlika izmeu prirodnih prava i ljudskih prava?

Univerzalna deklaracija o ljudskim pravima

Zatita ljudska prava

LJUDSKA PRAVA I PRIRODNA PRAVA

Ljudska prava su uroena i univerzalna prava ljudskih bida, koja postoje nezavisno od volje vlasti,

drutva u cjelini i drugih pojedinaca. Takoe, ona postoje nezavisno od mjesta, osobina ili linih

svojstava, kao to su nacionalna, verska ili rodna pripadnost.

Materijalni izvor ljudskih prava je uroeno dostojanstvo ljudskih bida, obdarenih svijedu i voljom. U

sutini, ostvarenje ljudskih prava u smislu ostvarenja graanskih, politikih, ekonomskih, socijalnih i

kulturnih zahtjeva ovjeka preduslov je za ivot u uslovima koji su u skladu sa ljudskim

dostojanstvom. Zato kaemo da su ljudska prava neodvojiva od ljudskog dostojanstva.

Ljudska prava su univerzalna kategorija. Svi ljudi podjednako, svuda, i uvijek imaju svoja ljudska

prava, koja drutvo, dravna vlast i drugi ljudi treba da im priznaju. Ljudska prava stiu se roenjem i

pripadaju svim ljudima. Ona proizilaze iz samosvojne ljudske prirode, i ne daju ih niti dravna vlast,

niti meunarodna zajednica niti drugi pojedinci.

Ljudska prava su univerzalna i neotuiva. Ova prava se ne mogu otuiti, prepustiti drugome,

izgubiti, isto kao to se ne moe prestati biti ljudsko bide. Ona su inherentna prava, neodvojiva od

ljudske prirode. Od osnovnih ljudskih prava, kao to je zabrana muenja ili zabrana ropstva, nije se

mogude odredi.

Ljudska prava su nedjeljiva. Nije mogude uskratiti neko ljudsko pravo zato to je manje vano ili

nije sutinsko.

Ljudska prava su povezana i meuzavisna. Sva ljudska prava su dio komplementarnog okvira. Ona

ine sistem u kojem su meuuslovljena i povezana. Na primjer, ostvarenje prava na rad zavisi od

obrazovanja, kvalifikacija, ali i ivotnog standarda zajednice. Takoe, pravo ovjeka da uestvuje u

izvrnoj vlasti direktno zavisi od prava na izraavanje, obrazovanje, kao i udruivanje.

Ljudska prava su participativna i inkluzivna. Svaka osoba ima pravo da aktivno i slobodno uestvuje,

doprinosi i uiva u graanskom, politikom, ekonomskom, drutvenom i kulturnom ivotu zajednice.

Ukljuenost u cjelokupne drutvene tokove najbolje omogudava ostvarivanje ljudskih prava.

Ljudska prava ukljuuju jednakost i zabranu diskriminacije. Svi ljudi su roeni jednaki i imaju jednaka

prava. Sva ljudska bida su jednaka pred zakonom i imaju ista prava da zatite urueno dostojanstvo.


8

Zabrana diskriminacije predstavlja preduslov za uivanje svih ljudskih prava i sloboda. Dakle, svi

pojedinci imaju pravo da uivaju ljudska prava bez diskriminacije po bilo kom osnovu.

Ljudska prava ukljuuju odgovornost i potovanje principa vladavine prava. Drave i drugi nosioci

javnih ovladenja moraju potovati pravne norme i naela, sadrane u meunarodnim aktima i

zakonima o ljudskim pravima, kao i standarde proistekle iz prakse pravosudnih organa. Svako krenje

prava, povlai odgovornost. Ukoliko drava i njeni organi ne potuju ljudska prava, ljudi imaju pravo

da trae zadovoljenje pred nacionalnim sudovima, ali i Evropskim sudom za ljudska prava i

kvazisudskim tijelima meunarodne zajednice.

Vladavina prava, ljudska prava i demokratija neodvojivi su pojmovi savremene meunarodne

zajednice. Oni su istovremeno vodedi principi i Savjeta Evrope, kao najznaajnije i najrazvijenije

regionalne meunarodne organizacije za zatitu ljudskih prava, i Evropske unije, kao ekonomske

funkcionalne nadnacionalne zajednice. Vladavina prava je kljuni princip savremenog pravnog

poretka Crne Gore, kao i vedine drava u svijetu. Ona je primarno politiki koncept vladavine, koja

podrazumijeva povinovanje pravu i iskljuuje samovolju. Ljudska prava, vladavina prava i

demokratija su meusobno povezane i uslovljene kategorije.

Zaetak ideje o ljudskim pravima nalazi se u filozofskoj ideji o prirodnim pravima. Danas se esto

moe uti da se ne pravi razlika izmeu ljudskih i prirodnih prava ili da se na njih gleda kao na

razliite nazive iste stvari. Takoe, susrijedemo se sa tim da ove dvije grupe prava esto razlikuju po

tome to neke elemente koji se tradicionalno vezuju za prirodna prava, ne povezuju sa ljudskim

pravima.

TA SU PRIRODNA PRAVA? Prirodna prava su univerzalna prava koja se smatraju dijelom ljudske prirode i nijesu zavisna od postupaka ili uvjerenja ljudi. Pojedinac ulazi u drutvo sa izvjesnim osnovnim pravima, koja ni jedna vlast ne moe uskratiti. Neki od najranijih prikaza ljudskih prava mogu se nadi u tekstovima indijskih Veda, Agama i Upaniada, napisanim pre vie od tri hiljade godina. Prirodna prava su sve od tada vaan koncept u tekstovima na kojima se zasnivaju sve velike svjetske religije. I Biblija, i Tora, i Kuran propovijedaju vanost jednakosti, dostojanstva i odgovornosti meu ljudima. Jedna od teorija prirodnog prava razvijena je iz teorije prirodnog zakona u vrjeme Prosvijetiteljstva, kao prava suprotstavljenog boanskom pravu kraljeva, i postala je moralna osnova liberalizma. Sa razvojem ideje individualizma, naroito u XVII veku, doktrine prirodnog prava su modifikovane tako da naglase injenicu da pojedinci, kao prirodna bida, imaju prava koja niko, i ni jedno drutvo, ne smijju kriti. Autor jedne od najpoznatijih formulacija ove doktrine je Don Lok (John Locke, 1632-1704.). Prema njemu, ljudi su po prirodi razumni i dobri, i kao takvi unose u politiko drutvo ista prava koja su uivali u ranijim fazama drutvenog razvoja. Najvanija meu njima su sloboda vjeroispovijesti, pravo na uestvovanje u vlasti, i pravo na svojinu.


9

Koncept prirodnog prava moe se razmatrati i u suprotnosti sa zakonskim pravom: smatra se da prirodno pravo postoji ak i kada ga ne sprovodi vlast ili drutvo u cjelini, dok je zakonsko pravo ono koje stvaraju vlast ili drutvo u korist svojih lanova. Predlog za dalje itanje: Peter Jones: Rights, Oxford: Palgrave Macmillan, 1994. Jeremy Waldron, ed: Theories of Rights, (Oxford Readings in Philosophy), Oxford: Oxford University Press, 1984. Don Rols: Teorija pravde, Podgorica: CID, 1998.

Postojanje, validnost i sadraj ljudskih prava su i dalje predmet debate u filozofiji i politikim

naukama. U pravnom smislu, ljudska prava su odreena meunarodnim pravom, koje ine

meunarodni ugovori, kao to su konvencije, paktovi, povelje, te meunarodni obiaji i opta pravna

naela, kao i domadim pravom mnogih drava. Za mnoge ljude, meutim, doktrina ljudskih prava

prevazilazi zakone, i predstavlja glavnu moralnu osnovu za regulisanje savremenog drutvenog

poretka. U sutini, to su sutinski demokratski ideali.

Ljudska prava su potrebna svim ljudima, i svi na njih imamo pravo. Ona obezbeuju na opstanak i

razvoj, pomau da se zatitimo od fizikog ili psihikog zlostavljanja, ukratko - omogudavaju ivot u

skladu sa ljudskim dostojanstvom. Prava se, takoe, odnose na mogudnost da uestvujemo u

odluivanju o stvarima koje nas se tiu. Prava obezbeuju da odnos prema svima bude ravnopravan i

pravian, tj. fer.

Zalagati se za ljudska prava znai zahtijevati potovanje i zatitu ljudskog dostojanstva svih ljudi.

Ipak, o ljudskim pravima ne moemo govoriti, a da ne govorimo i o obavezama. Potovanje ljudska

prava drugih ljudi je obaveza ne samo pojedinaca, ved i dravne vlasti i drutva u cjelini.

UNIVERZALNA DEKLARACIJA O LJUDSKIM PRAVIMA

Godine 1945. svijet je upravo izlazio iz drugog svjetskog rata, za manje od 30 godina. Strana

okrutnost prema manjinskim grupama i ratnim zarobljenicima tokom II svijetskog rata navela je

svjetske lidere da formiraju Ujedinjene nacije s ciljem da se zalau za i obezbjeuju mir, prosperitet i

zatitu ljudskih prava.

Generalna skuptina Ujedinjenih nacija je usvojila i proglasila Univerzalnu deklaraciju o ljudskim

pravima 10. decembra 1948. godine. Ona priznaje uroeno dostojanstvo i jednaka i neotuiva

prava svih lanova ljudske porodice. Takoe, ukazuje da je nepotovanje i preziranje prava ovjeka

vodilo varvarskim postupcima, i proglaava da je svijet u kojem de ljudska bida uivati slobodu

govora i vjerovanja, i biti slobodna od straha i nematine proglaen kao najvia tenja svakog

oveka.

Deklaracija ima 30 lanova koji izraavaju shvatanje Ujedinjenih nacija o ljudskim pravima priznatih

svim ljudima. Elenor Ruzvelt (Eleanor Roosevelt), lanica Komisije za ljudska prava koja je napisala

nacrt Deklaracije, i predsjedavajuda Komisijom u trenutku njenog usvajanja, izjavila je: Ovo nije


10

sporazum... *Ovo u bududnosti+ moe postati meunarodna Magna karta .... U govoru 5. oktobra

1995. Papa Jovan Pavle II je Deklaraciju nazvao jednim od najviih izraza ljudske savjesti naeg

vremena.

Neki od najvanijih lanova Deklaracije su sljededi:

lan 1: Sva ljudska bida raaju se slobodna i jednaka u dostojanstvu i pravima.

lan 2: Svakom pripadaju sva prava i slobode proglaene u ovoj Deklaraciji bez ikakvih

razlika....

lan 3: Svako ima pravo na ivot, slobodu i bezbjednost linosti.

lan 5: Sloboda od muenja ili svirepog, neovjenog postupanja i kanjavanja.

lan 7: jednakost pred zakonom i zatita od diskriminacije.

imaju pravo na jednaku zatitu protiv bilo kakve diskriminacije

lan 18: Sloboda misli, savjesti i vjeroispovijesti.

lan 19: Sloboda izraavanja miljenja.

lan 26: Pravo na obrazovanje.

Poslije prihvatnja Deklaracije, Generalna skuptina UN pozvala je sve zemlje lanice da objave tekst

Deklaracije i da utiu na to da on bude distribuiran, izloen i objanjen prvenstveno u kolama i

drugim obrazovnim ustanovama, bez razlike na osnovu politikog statusa zemalja ili teritorija. Ona

je bila izraz prve faze internacionalizacije zatite ljudskih prava, koja su do II svjetskog rata bila u

iskljuivoj nadlenosti drava.

Univerzalna deklaracija, u vremenu kada je usvojena 1948. godine, nije bila imperativni pravni akt.

Ona nije odraavala saglasnost volja, to bi konstituisalo meunarodni ugovor, dakle nediskutabilan

izvor meunarodnog prava. Ona je bila izjava volja drava koje su se u Deklaraciji saglasile o

minimumu zajednikog standarda u zatiti ljudskih prava, koji je prihvatljiv za sve. Vremenom,

subjekti meunarodne zajednice su se ponaali u skladu sa odredbama ovog akta, ujednaeno i

kontinuirano, a takvo ponaanje je pratila svijest o obaveznosti njenih odredbi. Time su se stekli

uslovi da Univerzalna deklaracija postane obavezujudi, imperativni pravni akt kao izraz

meunarodnog obiajnog prava i, dijelom, kao izraz optih pravnih naela prihvadenih od

prosvedenih naroda. Danas je nediskutabilna pravna priroda Deklaracije kao izvora prava, i niko ne

spori njen obavezujudi karakter.

Ginisova knjiga rekorda opisuje Deklaraciju o ljudskim pravima kao najvie prevoen dokument na

svijetu. Do 2009, godine Deklaracija je prevedena na 375 jezika i dijalekata.

Usvajanje Deklaracije bilo je pradeno nizom znaajnih meunarodnih sporazuma, koji su imali za cilj

da promoviu i tite ljudska prava. Ujedinjene nacije su 1966. godine usvojile dva meunarodna

ugovora, koji predstavljaju konkretizaciju odredbi Univerzalne deklaracije. To su: Meunarodni pakt


11

o graanskim i politikim pravima (PGP) i Meunarodni pakt o ekonomskim, socijalnim i kulturnim

pravima (PESK). Oni su stupili na snagu 1976. godine, tek poto je 35 zemalja deponovalo

instrumente ratifikacije u Ujedinjenim nacijama.

PGP i PESK predstavljaju drugu fazu internacionalizacije ljudskih prava. Prema njima, prava zacrtana

u Univerzalnoj deklaraciji o ljudskim pravima postala su obavezujuda za sve zemlje koje su potpisale

sporazume.

SFRJ je ratifikovala Meunarodni pakt o graanskim i politikim pravima, kao i Meunarodni Pakt o

ekonomskim, socijalnim i kulturnim pravima 1971. godine (Slubeni list SFRJ Meunarodni ugovori,

broj 7/71). Savezna Republika Jugoslavija, pristupila je Paktovima 2001. godine, kada je ratifikovala i

Fakultativne protokole uz Meunarodni pakt o graanskim i politikim pravima (Slubeni list SRJ

Meunarodni ugovori br. 4/01), ime je, za povrede ljudskih prava utvrenih ovim Paktom

ustanovljen nadnacionalni mehanizam zatite - Komitet za ljudska prava Ujedinjenih Nacija. Crna

Gora je oba pakta i opcione protokole uz PGP, kao legislativne ugovore, naslijedila 23. oktobra 2006.

godine, na osnovu Deklaracije o nezavisnosti od 3. juna 2006. godine, a u skladu sa pravilima o

sukcesiji drava u odnosu na meunarodne ugovore.

Ostali znaajni koraci u razvoju ljudskih prava ukljuuju etiri enevske konvencije iz oblasti

humanitarnog prava, Konvenciju o ukidanju svih oblika rasne diskriminacije i Konvencije o

spreavanju i kanjavanju zloina genocida.

Konvencija o ukidanju svih oblika rasne diskriminacije, ratifikovana je 1967. godine (Slubeni list

SFRJ 31/67), a SRJ joj je pristupila 2001. godine. Takoe, SFRJ je ratifikovala i enevsku konvenciju o

zatiti graanskih lica za vreme rata, 1950 godine (Slubeni list FFRJ, br 24/50), a SRJ je pristupila

ovoj Konvenciji 2001. godine. Sve ove meunarodne ugovore Crna Gora je naslijedila na napred

pomenuti nain.

Vano je zapamtiti da se ljudska prava i dalje razvijaju. Kako se razvija svijest i samosvijest, tako se i

osvajaju slobode i prava. Ekoloki aktivisti, na primjer, poslednjih godina trae da se ljudska prava

proire i ukljue opte pravo na vodu i druga prava iz oblasti ivotne okoline. Takoe, svjedoci smo

ekspanzije u zatiti prava potroaa, o emu nije bilo ni govora do unazad desetak godina.

ZATITA PRAVA

Mnoge grupe i pokreti su tokom XX veka uspjeli da, u ime ljudskih prava, postignu duboke drutvene

promene. U Zapadnoj Evropi i Americi, radniki sindikati su se izborili za zakone kojima se radnicima

daje pravo na trajk, ogranieno radno vrijeme, uspostavljaju minimalni radni uslovi i zatita na radu,

kao i zabranjuje i regulie rad djece. Pokret za prava ena je mnogim enama izborio pravo glasa.

Narodno-oslobodilaki pokreti su istjerali kolonijalne sile iz mnogih zemalja. Jedan od najuticajnijih je

bio pokret Mahatme Gandija za osloboenje Indije od britanske vlasti. Pokreti potlaenih rasnih i

verskih manjina su bili uspjeni u mnogim djelovima svijeta. Meu njima su bili i pokret za graanska

prava, kao i noviji pokreti za politike identiteta, koji su se borili za prava ena i manjina u Sjedinjenim

Amerikim Dravama.


12

U skladu sa Univerzalnom deklaracijom o ljudskim pravima, osnovna ljudska prava se kre kada se,

izmeu ostalog:

Neka rasa, uvjerenje, ili grupa ne priznaje kao osoba (lanovi 2. i 6.)

Mukarci i ene ne tretiraju kao ravnopravni (lan 2.)

Razliite rasne ili verske grupe ne tretiraju ravnopravno (lan 2.)

Ugroavaju ivot, sloboda ili bezbjednost osobe (lan 3.)

Osoba prodaje ili koristi kao rob (lan 4.)

rtvama zlostavljanja uskraduje efikasna pravna zatita (lan 8.)

Kanjava arbitrarno ili jednostrano, bez pravog i potenog suenja (lan 11.)

Dravna vlast arbitrarno mijea u lini ili privatni ivot (lan 12.)

Graanima zabranjuje da napuste ili se vrate u zemlju (lan 13.)

Uskraduje sloboda govora ili vjeroispovijesti (lanovi 18. i 19.)

Uskraduje pravo na lanstvo u sindikatu (lan 23.)

Uskraduje obrazovanje (lan 26.).

Deklaracija o ljudskim pravima i vizija svijeta kakvu ona opisuje su osnove za organizacije kao to su

Amnesti internenal (Amnesty International) i Hjuman Rajts Vo (Human Rights Watch), koje se

zalau za sva ljudska prava i vode kampanje protiv njihovog krenja. One izdaju godinje izvjetaje o

stanju i zatiti ljudskih prava u svakoj zemlji. Pored njih, postoje i izvjetaji nevladinih organizacija

koji podnose tzv. izvjetaje iz sjenke, kao paralelne zvaninim vlaimim izvjetajima o stanju ljudskih

prava u svakoj zemlji.

Prema Amnesti internenal, vrlo je malo zemalja koje ne kre ljudska prava u vedoj mjeri. U

njihovom Izvjetaju o ljudskim pravima za 2007. godinu navodi se da je u 57 zemalja bilo prigovaraa

savjesti u zatvorima, dok je u 102 zemlje bilo sluajeva da policija, vojska ili slube bezbjednosti mue

ili zlostavljaju ljude.

Izvjetaj Amnesti Interneenala za 2011. godinu za Crnu Goru pokazao je da su novinari i neke nevladine organizacije jo uvijek predmet zastraivanja, da su Romi diskriminisani, naroito u pogledu ostvarivanja socijalnih i ekonomskih prava, ali i da jo uvijek postoje sluajevi muenja i drugih svirepih, neovenih ili poniavajudih kazni i postupaka, naroito u zatvorima. Prema ovom izvjetaju, Romima su i dalje uskradena osnovna socijalna i ekonomska prava. U nedostatku odgovarajudeg smjetaja, mnogi ive u nesigurnim uslovima: u oktobru, dvoje romske djece umrlo je u nezvaninom naselju na deponiji na Lovanju, jer se njihova kuda, sagraena od ter papira, zapalila.


13

U martu, Evropski komitet za spreavanje muenja izvijestio je sa svoje posjete iz 2008. godine, da je istraga navodnih zlostavljanja i zastraivanja trebalo da bude efikasnija. U oktobru, nevladina organizacija Inicijativa mladih za ljudska prava izvestila je da je Ministarstvo unutranjih poslova poelo da odgovara bre na navode prijavljenih sluajeva od strane NVO, kao i da su neki policajci disciplinovani odgovarali.

Mnogi smatraju da se prava ovjeka ede kre u diktaturama nego u demokratijama jer sloboda

govora i tampe otkriva zloupotrebe koje kontrolie drava. Do zloupotreba, meutim, dolazi i u

demokratijama. Izvjetaj Makfirson (Makphearson) je, na primjer, pokazao da se britanska policija

ponaala institucionalno rasistiki dok je vodila sluaj povodom smrti mladog crnca Stivena Lorensa

(Stephen Laurence). Postojanje zatvorenikog kampa Gvantanamo Bej (Guantanamo Bay) kojim

upravljaju SAD kako navodi Amnesti Internenal u nizu izvjetaja skandal ljudskih prava.

U vie od 90 zemalja uspostavljene su razliite nacionalne institucije koje tite, zalau se ili prate

stanje ljudskih prava. U Crnoj Gori je je takva institucija ustanovljena Zakonom o zatitniku ljudskih

prava i sloboda (ombudsmanu) iz 2011. godine. U Ustavu Crne Gore iz 2007. godine, nalazi se ustavni

osnov djelovanja ove instutucije, a on je bio i osnov za izradu novog zakona o crnogorskom

ombudsmanu. Poseban znaaj ova instutucija je dala pravima djeteta, to je i pokazala povjeravajudi

zatitu ovih prava jednom zamjeniku ombudsmana, zaduenom iskljuivo za probleme u zatiti prava

najmlae populacije, o ijoj aktivnosti de biti rijei kasnije.

Kancelarija crnogorskog ombudsmana ustanovila je, tokom 2011. godine, Nacionalni mehanizam za prevenciju muenja u skladu sa obavezama prema Fakultativnom protokolu uz Konvenciju UN-a protiv muenja, omogudavajudi da posjeduje zatvore bez prethodne najave.

TEME ZA DISKUSIJU

Razgovarajte o konceptu ljudskih prava u kontekstu jedne odabrane, savremene, znaajne teme.

LITERATURA I REFERENCE

- United Nations Treaty Cllections:

http://treaties.un.org/Pages/Treaties.aspx?id=4&subid=A&lang=en

- Human Rights Resource Centre: http://www1.umn.edu/humanrts/edumat/background.shtm

- National Human Rights Institutions Forum: http://www.nhri.net/

- Amnesty International: http://www.amnesty.org/

- Amnesty International Country Report 2006: http://web.amnesty.org/report2006/index-eng

- Amnesty International Country Report 2010 Serbia

http://thereport.amnesty.org/sites/default/files/AIR2010_AZ_EN.pdf#page=227

Amnesty International visit/report

- Human Rights Watch: http://www.hrw.org/

- Office of the High Commisioner for Human Rights: http://www.ohchr.org

- Zatitnik ljudskih prava I sloboda Crne Gore http://www.ombudsman.co.me/

- Zakon o zatitniku ljudskih prava i sloboda,


14

http://www.ombudsman.co.me/docs/izvjestaji/Zakon_o_zastitniku_ci_ljudskih_prava_i_slo

boda_Crne_Gore.pdf

- http://www.amnesty.org/en/region/montenegro/report-2010

- http://www.unhcr.org/refworld/docid/4dce15535.html

2. PRAVA DJETETA

GLAVNE TEME


15

Zato prava djeteta?

Konvencija UN-a o pravima djeteta

Komitet za prava djeteta

"Prava djeteta" su ljudska prava djece i osoba mlaih od 18 godina. Ova posebna grupa prava je

uspostavljena u znak priznavanja injenice da je djetinjstvo posebno doba u ivotu. To je vreme kada

rastemo i uimo, kada nam je potrebno da nas drugi paze i uvaju, i kada treba da uivamo.

Ujedinjene nacije su 1989. godine prihvatile koncept da je djeci potrebna posebna, njihova

konvencija. Ovaj set prava djece i mladih osoba naziva se Konvencija Ujedinjenih nacija o pravima

djeteta. U njoj se navodi da osobe mlae od 18 godina imaju sva prava koja ona sadri, bez obzira na

rasu, vjeroispovijest ili sposobnosti, bez obzira na to ta misle ili kau, i iz kakve porodice potiu.

Zato izdvajati prava djeteta u posebnu konvenciju o ljudskim pravima?

Djeca su osobe, linosti za sebe. Ona nijesu vlasnitvo ni roditelja, ni drave, niti su samo ljudi-u-

nastajanju; ona imaju ravnopravan poloaj u ljudskoj zajednici.

Djeca poinju ivot kao potpuno zavisna bida. Ona se moraju oslanjati na roditelje za brigu i vostvo

koji su im potrebni u odrastanju do nezavisnosti. U idealnim okolnostima, tu brigu pruaju odrasli u

porodici djeteta, ali kada oni ne mogu da zadovolje potrebe djeteta, drutvo preuzima tu ulogu.

Djeca su posebno podlona zlostavljanju i eksploataciji. Djeca su fiziki osetljivija nego odrasli. Ona

su i emotivno osjetljiva na negativna iskustva. Fiziko ili psihiko zlostavljanje moe na djeci ostaviti

doivotne oiljke. U mnogim delovima svijeta, djeca su eksploatisana kao radnici ili vojnici.

Postupci, ili izostanak postupaka vlasti utiu na djecu vie nego na bilo koju drugu grupu u drutvu.

Gotovo svaka oblast vladine politike (na primjer obrazovanje, ili zdravstvo) u izvjesnoj mjeri utie na

djecu. Kratkovida politika koja ne uzima u obzir djecu, teti bududnosti svih lanova drutva.

Stavovi djece se rijetko uju, ili uzimaju u obzir u politikom procesu. Djeca ne glasaju, niti

uestvuju u politikom procesu. Bez obradanja posebne panje na njihovo miljenje onako kako se

ono izraava kod kude i u koli, u lokalnoj zajednici pa ak i u vladi ne uju se stavovi djece o

mnogim vanim pitanjima koja se njih tiu, na njih utiu sada, ili de uticati u bududnosti.

Mnoge promjene u drutvu imaju neproporcionalan i esto negativan uticaj na djecu.

Transformacija porodine strukture, globalizacija, promjena oblika zapoljavanja, i smanjenje mree

socijalne zatite u mnogim zemljama imaju ozbiljne posledice po djecu. Uticaj tih promjena moe biti

izuzetno razoran u situacijama oruanog sukoba i ostalih vanrednih prilika.

Zdrav razvoj djece je kljuan za bududu dobrobit drutva. Poto se jo razvijaju, djeca su posebno


16

osjetljiva mnogo vie nego odrasli na loe ivotne uslove kao to su siromatvo, neodgovarajuda

zdravstvena nega, slaba ishrana, nedostatak iste vode, loi uslovi stanovanja i zagaenje ivotne

sredine. Posledice bolesti, neuhranjenosti i siromatva ugroavaju bududnost djece, a time i

bududnost drutava u kojima ona ive.

Cijena za drutvo koje je iznevjerilo svoju djecu je ogromna. Rezultati istraivanja drutva pokazuju

da najranija iskustva djece znaajno utiu na njihov kasniji razvoj. Tok tog razvoja odreuje njihov

doprinos drutvu, ili cijenu po drutvo, tokom cijelog njihovog ivota.

KONVENCIJA O PRAVIMA DJETETA

Ujedinjene nacije su 20. novembra 1989. usvojile Konvenciju o pravima djeteta. Konvencija je stupila

na snagu 2. novembra 1990. godine. Ona je meunarodni sporazum koji zemlje potpisuju i

ratifikujukoji. Nakon ratifikacije drave-ugovornice su pravno obavezne da potuju Konvenciju.

Konvencija je prvi pravno obavezujudi meunarodni instrument koji obuhvata sve aspekte prava

djeteta. Sve zemlje svijeta su ga ratifikovale, osim Somalije i SAD-a. Somalija nije bila u mogudnocti

da ga ratifikuje jer nema priznatu vladu. SAD su potpisivanjem Konvencije pokazale namjeru da je

ratifikuju, ali to do sada nijesu uinile.

Prema toj Konvenciji, djeca imaju pravo na zadovoljenje osnovnih potreba: opstanak, zatitu,

zdravstvenu njegu, hranu i vodu. Ona, takoe, imaju pravo na mogudnosti koje de im pomodi da

ostvare svoj pun potencijal: obrazovanje, igru, sport, slobodu da izraze miljenje i da budu ukljuena

u donoenje odluka koje de na njih uticati.

Konvencija naglaava da sva djeca imaju ista prava, i da su sva prava povezana i jednako vana. Ona

takoe navodi odgovornost djece da potuju prava drugih, naroito njihovih roditelja.

Konvencija UN-a o pravima djeteta ima 54 lana, Svaki lan se odnosi na drugo pravo. Ta prava su

podijeljena u etiri grupe: opstanak, zatita, razvoj i participacija.

Prava na opstanak priznaju pravo djeteta na ivot i potrebe koje su neophodne za postojanje u

skladu sa ljudskim dostojanstvom. Te potrebe ukljuuju ishranu, utoite, odgovarajudi ivotni

standard i pristup zdravstvenoj zatiti.

Prava na razvoj se odnose na sve to je djeci potrebno da bi se razvila u zdrave graane, da bi

ostvarila svoj puni potencijal, kao to su: obrazovanje, zabava, kulturne aktivnosti, pristup

informacijama, i sloboda miljenja, savjesti i vjeroispovijesti.

Prava na zatitu propisuju obavezu da djeca budu zatidena od svih oblika zloupotrebe,

zapostavljanja i eksploatacije. Ona obuhvataju posebne oblike zatite za djecu-izbeglice, djecu koja

rade, kao i zatitu i rehabilitaciju za djecu koja su pretrpjela neki oblik zlostavljanja ili eksploatacije.

Prava na participaciju se odnose na to da svoj djeci treba omoguditi da imaju aktivnu ulogu u svojim

zajednicama i drutvima, kao i da im treba priznati pravo na uede u donoenju odluka koje se njih

tiu. Ova prava ukljuuju slobodu izraavanja miljenja i uestvovanja u odluivanju o stvarima koja


17

utiu na njihove ivote. U skladu sa razvojem sposobnosti, djeca takoe treba da imaju mogudnost

da uestvuju u drutvu, pripremajudi se za ivot odgovornih odraslih graana.

Od ukupno 41 sutinska lana Konvencije, etiri su posebno naglaena zato to su u sutini osnovna

naela za primjenu svih prava koja Konvencija sadri. Oni su poznati kao osnovni principi

Konvencije:

Sva prava koja Konvencija garantuje moraju biti dostupna svoj djeci, bez diskriminacije bilo

koje vrste (lan 2).

Najbolji interes djeteta mora biti glavni kriterijum za sve aktivnosti koje se odnose na djecu

(lan 3).

Svako dijete ima pravo na ivot, opstanak i razvoj (lan 6).

Stavovi djeteta moraju se uzimati u obzir u svim pitanjima koja utiu na dijete (lan 12).

Ustav Crne Gore, usvojen oktobra 2007. godine, niti proklamuje niti se poziva izriito na osnovne

principe Konvencije o pravima djeteta. Meutim, u lanu 74 pod nazivom Prava djeteta, Ustav

propisuje da dijete uiva prava i slobode primjereno njegovom uzrastu i zrelosti, kao i da se djetetu

jemi posebna zatita od psihikog, fizikog, ekonomskog i svakog drugog iskoridavanja ili

zloupotrebe. Od posebnih prava, djetetu se jemi pravo na kolovanje pod jednakim uslovima (lan

75), kao i pravo na zdrastvenu zatitu iz javnih prihoda ukoliko to pravo ne ostvaruje po nekom

drugom osnovu (lan 69). Ustav obrada posebnu panju porodici (lan 72) i zatiti majke i djeteta

(lan 73). Porodica uiva posebnu zatitu. Propisana je obaveza roditelja da brinu o djeci, da ih

vaspitavaju i koluju, kao i obaveza djece da se staraju o svojim roditeljima kojima je potrebna

pomod.

Princip zatite od diskriminacije djece se moe posredno izvesti iz opte odredbe o zabrani

diskriminacije u kojoj se naglaava da je zabranjena svaka neposredna ili posredna diskriminacija, po

bilo kom osnovu (lan 8). Pored toga, Ustav i direktno propisao jednakost u pravima i obavezama

djece roene van braka sa djecom roenom u braku (lan 72). Princip prava na ivot, opstanak i

razvoj je donekle obuhvaden lanovima 26 (zabrana smrtne kazne), 27 (zabrana vrenja medicinskih i

drugih ogleda, bez saglasnosti lica, zabrana kloniranja ljudskih bida, kao i ogranienje primjene

biomedicine) i 28 (dostojanstvo i nepovredivost linosti - fizikog i psihikog integriteta ovjeka).

Najbolji interes djeteta se ne pominje u Ustavu, kao ni pravo na participaciju. Iako osnovni principi

Konvencije o pravima djeteta nijesu proklamovani i kao ustavni principi, oni obavezuju Crnu Goru na

osnovu lanova 9 i 17 Ustava, koji propisuju potvrene meunarodne sporazume kao pravni osnov

zatite ljudskih prava i sloboda. Ipak, imajudi u vidu njihovu vanost za puno ostvarivanje svih prava

djeteta, treba ih normirati i konkretizovati u posebnom zakonu posvedenom ovim pravima.

Porodinim zakonom Crne Gore, koji je usvojen januara 2007. godine, po prvi put je normativno

ureen korpus prava djeteta. Prava djeteta sadrana su u lanovima 61-68, i odnose se na pravo da

zna svoje porijeklo, ivot sa roditeljima, line odnose, razvoj djeteta, obrazovanje djeteta, poslovna

sposobnost djeteta, slobodu miljenja djeteta i dunosti djeteta. Ovaj zakon najpotpunije regulie

materiju prava djeteta. Ni on ne sadri posebnu odredbu o osnovnim principima Konvencije. Ipak, u


18

njemu se eksplicite pominju neki principi u cilju osvarenja pojedinih prava djeteta. Tako, na primjer,

lan 5 Zakona propisuje da je svako duan da se rukovodi najboljim interesom djeteta u svim

aktivnostima koje se tiu djeteta. Iako principi iz Konvencije nijesu taksativno navedeni, Zakon ih

uvaava, to proizilazi iz njegovog duha. Pravo na participaciju i princip najboljeg interesa djeteta su

u zakonu najprisutniji, kao preduslov za uivanje prava djeteta, i kao takvi predstavlja kvalitetnu

novinu.

Zakonom je posebno potencirano da je drava duna da potuje i unapreuje prava djeteta i

preduzima sve potrebne mjere za zatitu djeteta od zanemarivaja, zlostavljanja i eksploatacije (lan

5). Zakon izjednaava djecu roenu u braku i van braka i u smislu prava i dunosti roditelja i drugih

srodnika prema njima (lan 6). Zatita interesa djece je ravnopravno naelo sa naelima

ravnopravnosti, uzajamnosti i solidarnosti u imovinski odnosima u porodici (lan 11).

Zakon garantuje slobodu miljenja i izraavanja djetetu, koje je sposobno da formira svoje miljenje.

U tom smislu, djetetu starijem od 10 god ivota koje je sposobno za rasuivanje, Zakon garantuje

da:

moe slobodno i neposredno izraziti svoje miljenje u svim postupcima u kojima se odluuje

o njegovim pravima, ili se obratiti sudu ili organu uprave, samo ili preko drugog lica ili

ustanove i zatraiti pomod u ostvarivanju svog prava na slobodno izraavanje miljenja (l.

67.);

ima pravo da bude upoznato sa pravnim posljedicama usvojenja (l. 140.);

mora dati pristanak na usvojenje (l. 133);

ima pravo na davanje pristanka za promjenu imena i prezimena (l. 149. st 2);

moe samo, odnosno preko nekog drugog lica ili ustanove zatraiti od organa starateljstva

da mu postavi kolizijskog starateljstva (l. 356 st 2);

moe samo, odnosno preko nekog drugog lica ili ustanove zatraiti od suda da mu postavi

privremenog zastupnika zbog postojanja suprotnih interesa izmeu njega i njegovog

zakonskog zustupnika. (l. 356 st 3).

Dijete koje je navrilo 14 godina ivota, prema lanu 66 Zakona, moe:

preduzimati pravne poslove, kojima ne stie ni prava ni obaveze, i pravne poslove malog

znaaja;

preduzimati, pored napred navedenih pravnih poslova, i sve ostale pravne poslove uz

prethodnu ili naknadnu sagalasnost roditelja, odnosno saglasnost organa starateljstva za

pravne poslove koji se odnose na otuenje ili opteredenje nepokretne stvari, vrijednije

pokretne stvari i prava iz imovine djeteta radi njegovog izdravanja, lijeenja, vaspitanja i

obrazovanja ili ako to zahtijeva drugi vaan interes djeteta.

Maloljetni tidenik koji je navrio 14 godina ivota moe:


19

sam da zakljuuje pravne poslove, ali je za pravovaljanost tih poslova potrebno odobrenje

njegovog staraoca, a za one poslove koje, u smislu ovog zakona, staralac ne moe sam da

zakljuuje potrebno je i odobrenje organa starateljstva (l. 232).

Dijete starije od 15 godina ivota koje je sposobno za rasuivanje ima pravo:

izvriti uvid u matinu knjigu roenih i u drugu dokumentaciju koja se odnosi na njegovo

poreklo (l. 61. st. 3).

odluiti sa kojim roditeljem de ivjeti (l. 62. st 4);

odluiti o odravanju linih odnosa sa roditeljem sa kojim ne ivi (l. 63. stav 4);

dati pristanak za preduzimanje medicinskog zahvata (l. 64. st 2);

odluiti koju de srednju kolu pohaati (l. 65. st 2);

preduzimati pravne poslove kojima upravlja i raspolae svojom zaradom ili imovinom koju

je steklo sopstvenim radom (l. 66. st 3);

uestvovati u upravljanju i raspolaganju zajednikom porodinom imovinom samostalno (l.

311).

Dakle, dijete koje je sposobno da formra svoje miljenje ima pravo slobodnog izraavanja tog

miljenja. Ono ima pravo da blagovremeno dobije sve potrebne informacije za formiranje miljenja.

Utvrivanje miljenja djeteta utvruje nadleni organ u neformalnom razgovoru koji se obavlja na

prikladnom mjestu, u saradnji sa kolskim psihologom, odnosno organom starateljstva, porodinim

savjetovalitem ili drugom ustanovom specijalizovanom za porodine odnose, a u prisustvu lica koje

dijete samo izabere (l. 67).

Porodini zakon propisuje obavezu svakoga da se rukovodi najboljim interesom djeteta u svim

aktivnostima koje se tiu djeteta (l. 5 st 1). Sud se mora rukovoditi najboljim interesom djeteta u

sporu za zatitu vrenja roditeljskog prava (l. 76. st 2), sporu za vrenje roditeljskog prava od strane

jednog roditelja (l. 78. st 4 i 5), ogranienje roditeljskog prava (lan 86, st 4). Najbolji interes djeteta

predstavlja jedan od uslova prilikom usvojenja (l. 123), odluke organa starateljstva o smjetaju u

drugu porodicu (l. 158), odluke organa starateljstva o postavljanju staraoca (l. 188), itd.

Zabrana diskriminacije je sadrana u odredbama koje izjednaavaju u potpunosti djecu roenu u

braku i van braka, kao i usvojenu djecu sa biolokom djecom, o emu je bilo rijei u prethodnim

redovima.

Zakon o zabrani diskriminacije Crne Gore, koji je usvojen jula 2010. godine, ne prepoznaje

diskriminaciju djece kao poseban sluaj diskriminacije. Ipak, ovaj sistemski zakon propisuje

diskriminaciju po osnovu starosne dobi (l. 13) koji se odnosi i na djecu kao populaciju mlau od 18

godina starosti. Kao poseban oblik diskriminacije propisana je diskriminacija u oblasti vaspitanja,

obrazovanja i strunog osposobljavanja (l. 15), koja izmeu ostalog obuhvata oteavanje ili

onemogudavanje upisau vaspitno-obrazovnu ustanovu, oteavanje ili uskradivanje mogudnosti

pradenja nastave, razvrstavanje djece, uenika-ca, zlostavljanje ili neopravdano pravljenje razlika, po

nekom od diskriminacionih osnova.


20

Pravo na ivot, opstanak i razvoj nije izriito formulisano Porodinim zakonom Crne Gore, ali se moe

izvesti iz odredaba koje obavezuju dravu da prui zatitu djeci od zanemarivanja, zlostavljanja i

eksploatacije, kao i odredaba koje se tiu roditeljskih prava i dunosti staranja o djetetu, a posebno

uvanja i podizanja djeteta, vaspitavanja i obrazovanja. Takoe, Zakon propisuje obavezu roditelja da

uvaju i podiu dijete tako to de se lino starati o njegovom ivotu i zdravlju (l. 70 st 1). Zabranjeni

su poniavajudi postupci i kazne koje vrijeaju ljudsko dostojanstvo djeteta (l. 70 st 2), ali se ne

normira izriito zabranu muenja niti tjelesnog kanjavanja to je meunarodni standard. Propisana

je obaveza roditelja da tite djecu od poniavajudih postupaka i kanjavanja drugih ljudi.

Uz Konvenviju o pravima djeteta usvojena su i dva fakultativna protokola, i to:

Fakultativni protokol uz Konvenciju o pravima djeteta o prodaji djece, djejoj prostituciji i

djejoj pornografiji, usvojen 25. maja 2000. godine.

Fakultativni protokol uz Konvenciju o pravima djeteta o uedu djece u oruanim sukobima,

usvojen 25. maja 2000. godine.

Konvencija odraava novu viziju meunarodne zajednice o djetetu i djetinstvu. Djeca nijesu niti

vlasnitvo svojih roditelja, niti bespomodni predmeti milosra. Ona su ljudska bida i subjekti svojih

sopstvenih prava. Konvencija nudi viziju djeteta kao jake, kompetentne individue koja je takoe lan

svoje porodice i zajednice, sa pravima i odgovornostima u skladu sa svojim uzrastom, sposobnostima

i fazom razvoja. Priznajudi na ovakav nain prava djeteta, Konvencija vrsto utvruje da je fokus na

djetetu kao cjelini.

SRJ je pristupila Konvenciji o pravima djeteta 2001. godine ("Slubeni list SFRJ - Meunarodni

ugovori", broj 15/90 i "Slubeni list SRJ", br. 4/96 i 2/97) i ratifikovala oba njena protokola -

Fakultativni protokol o prodaji djece, djejoj prostituciji i djejoj pornografiji 2002. godine ("Slubeni

list SRJ - Meunarodni ugovori" br. 7/02) i Fakultativni protokola o uedu djece u oruanim

sukobima 2003. godine ("Slubeni list SRJ - Meunarodni ugovori", br. 7/02).

Nakon obnove nezavisnosti, po pravilima o sukcesiji u odnosu na meunarodne ugovore, Crna Gora

je prihvatila nasljeivanje statusa drave-ugovornice Konvencije i Fakultativnog protokola uz

Konvenciju o pravima djeteta o prodaji djece, djejoj prostituciji i djejoj pornografiji 23. oktobra

2006. godine, kao i Fakultativnog protokola uz Konvenciju o pravima djeteta o uedu djece u

oruanim sukobima 2. maja 2007. godine. U skladu sa lanom 44. Konvencije, Crna Gora je preuzela

obavezu da podnosi Komitetu za prava djeteta inicijalni i periodine izvjetaje o nainu njene

primjene i potovanja zagarantovanih prava djeteta. U svojim zakljucima povodom podnijetih

izvjetaja drava-lanica, Komitet za prava djeteta daje konkretne primjedbe, sugestije i prepruke

dravama na koji nain da otklone nedostatke koji dovode do krenja pojedinih odredaba

Konvencije, odnosno pojedinih prava djeteta. To za posledicu esto ima promjenu zakonodavnog

okvira u dravi-lanici, promenu prakse rada dravnih organa koja je dovodila do krenja ili

ograniavanja prava djeteta, izradu i sprovoenje akcionih planova, programa i protokola koji za cilj

imaju puno potovanje prava djeteta, aktivnu participaciju djece u procesu odluivanja, i slino. Sve

ovo postepeno dovodi do pune implementacije same Konvencije pa samim tim i unapreenja

potovanja prava djeteta.


21

KOMITET ZA PRAVA DJETETA

Vlade koje ratifikuju Konvenciju, moraju redovno da podnose izvjetaje Komitetu za prava djeteta

(CRC), ekspertskom tijelu zaduenom da prati kako drave sprovode Konvenciju. Ti izvjetaji opisuju

poloaj djece u nekoj zemlji i objanjavaju mjere koje preduzima drava da bi ostvarila njihova prava.

U osvrtu na izvjetaje drava, Komitet poziva sve nivoe vlasti da koriste Konvenciju kao osnovu za

planiranje i sprovoenje politike. Poto je zatita prava ovjeka po prirodi beskonaan proces, uvijek

ima mjesta za poboljanja.

Crna Gora je, 23. oktobra 2006. godine, podnijela skucesorsku izjavu za set konvencija Ujedinjenih

nacija. Na taj nain, Crna Gora je prihvatila Konvenciju o pravima djeteta i obaveze koje proizilaze iz

nje. Odredbom lana 44 Konvencije, propisana je obaveza za drave-ugovornice da Komitetu za

prava djeteta, dostavljaju preko Generalnog sekretara Ujedinjenih nacija, izvjetaj o mjerama za

ustanovljavanje prava priznatih Konvencijom i o napredku koji je postignut u ostvarivanju tih prava.

Drave potpisnice Konvencije dune su da u roku od dvije godine od prihvatanja Konvencije dostave

izvjetaj o njenoj primjeni Komitetu za prava djeteta. Nakon prvog inicijalnog izvjetaja, drave

svakih pet godina dostavljaju izvjetaje o napretku koje su ostvarile na zatiti prava djeteta.

U novembru 2008. godine, Crna Gora je pripremila Inicijalni izvjetaj o primjeni Konvencije o pravima

djeteta za period 2006. 2008. godine, i uputila ga Komitetu za prava djeteta Ujedinjenih nacija.

U skladu sa generalnim Komentarom br. 2 Komiteta za prava djeteta, institucija Zatitnika ljudskih

prava i sloboda Crne Gore, dostavila je Komitetu izvjetaj o stanju i primjeni prava djece u Crnoj Gori.

Alternativni izvjetaj o primjeni Konvencije, dostavila je i koalicija 18 nevladinih organizacija. (Centar

za prava djeteta Crne Gore, Centar za ljudska i manjinska prava, Djeca prije svega, Centar za razvoj

zajednica, Centar za zatitu prava ene i djeteta, Naa Inicijativa, Sigurna enska kuda, Pravni centar,

Udruenje roditelja djece i omladine sa posebnim potrebama Crne Gore, Udruenje graana

Maak, Humanitarac, Nova ansa u Novom, Forum MNE, Pedagoki Centar Crne Gore, Crnogorski

enski lobi, Udruenje roditelja Crne Gore, Poetak, Enfants, Udruenje mladih sa hendikepom Crne

Gore).

Nakon razmatranja navedenih izvjetaja, Komitet je uputio Crnoj Gori Zakljune komentare. Oni

predstavljaju spisak pitanja i problema na kojima drava treba da radi u narednom periodu od 5

godina, a u cilju unaprijeenja stanja prava djeteta u Crnoj Gori.

Kao lanica dva fakultativna protokola uz Konvenciju o pravima djeteta, Crna Gora je Komitetu za

prava djeteta podnela i inicijalne izvjetaje o njihovoj primjeni. Ove izvjetaje je delegacija Crne Gore

predstavila je na 55. sastanku Komiteta, u septembru 2010. godine, o emu de biti vie rijei na

narednim stranicama.

Kreiranje korpusa prava djeteta i pitanje ta prava djeteta zapravo znae i kako mogu biti ostvarena i

dalje su sporni. Zalaganje za prava djeteta delimino se zasniva na shvatanju da svijest o osjetljivosti


22

djece, te time i o potrebi za posebnom zatitom, nije spreila da ona pate zbog posljedica odluka

koje donosi svijet odraslih koji ih okruuje. Empatija sa tekodama djece esto vodi tome da se na

njih gleda kao na kolektivitet, i da su tretirana kao objekti milosra, a ne kao ljudska bida sa svojim

sopstvenim snagama i sposobnostima, sa sopstvenim potrebama i pravima.

Zbog toga su pitanja u vezi sa djecom esto smatrana nepolitikim, i njima se nije li se manje bavilo u

odnosu na politike probleme, kao najurgentnije. Osnovni princip prava djeteta je da drutvo ima

obavezu da zadovolji osnovna prava djeteta i da prui pomod u razvijanju linosti, talenta i

sposobnosti djeteta.

Nastanak Konvencije o pravima djeteta odraava opteprihvadeno pravilo da to je via svijest o

pravima, vede su i anse da ona budu obezbijeena. Jer, za sva ljudska prava i slobode, pa i ona koja

pripadaju djetetu, neophodno je izboriti se. U Konvenciji o pravima djeteta ljudska prava djeteta su

jasna, koherentna i razumljiva, a takvo njihovo definisanje je preduslov za to da se ona potuju i

sprovode.

TEME ZA DISKUSIJU

Na osnovu izvjetaja Crne Gore podnijetog Komitetu za prava djeteta i njegovom osvrtu na taj

izvjetaj, diskutujte o mehanizmima za pradenje Kovencije UN-a o pravima djeteta i njenom uticaju u

Crnoj Gori.

LITERATURA I REFERENCE

- UNICEF: Convention on the Rights of the Child: http://www.unicef.org/crc/index_index.html

- Committee on the Rights of the Child: http://www2.ohchr.org/english/bodies/crc/index.htm

- Child Rights Information Network (CRIN) - Convention on the Rights of the Child: http://www.crin.com/resources/treaties/CRC.asp?catName=International+Treaties&flag=legal&ID=6

- Childrens Rights Alliance - Convention on the Rights of the Child: - http://www.Childrensrights.ie/convention.php

- http://www.unicef.rs/files/publikacije/1%20Konvencija_o_pravima_djeteta_sa_fakultativni

m_protokolima.pdf

- Inicijalni izvjetaj o primjeni Konvencije o pravima djeteta: www.minradiss.gov.me/.../FileDownload.aspx?..

- Izvjetaj Ombudsmana o primjeni Konvencije I Fakultativnih protokola: http://www.ombudsman.co.me/djeca/page.php?id=258

- Preporuke Komiteta za prava djeteta: www.ombudsman.co.me/djeca/docs/preporuke_komiteta.doc

- Alternativni izvjetaj NVO: http://www.cpdcg.me/glpod_sadrzaj.php?id=46&j=1 - Poseban izvjetaj Ombudsmana o djejem prosjaenju:

http://www.ombudsman.co.me/djeca/docs/final_naucimo_ih_nesto_drugo_15112011.pdf


23

3. PRAVA DJETETA I MEDIJI

GLAVNE TEME

Izazov iz Osla

Uticaj medija na mlade

Zatita djece od medija

Medijska pismenost kao nain zatite od medijskih sadraja

Uestvovanje djece u medijima

IZAZOV IZ OSLA

U novembru 1999. godine u Oslu (Norveka) okupili su se mladi ukljueni u medijske projekte i medijski strunjaci za prava djeteta da bi preispitali ulogu medija u razvoju prava djeteta irom svijeta, sa posebnim osvrtom na pet aspekata:

Pravo djece na pristup medijima, ukljuujudi nove medije;

Pravo djece na medijsko obrazovanje i pismenost;

Pravo djece da uestvuju u medijima;

Pravo djece da budu zatidena od tetnih uticaja medija kao i od nasilja na ekranu;

Uloga medija u zatiti i unapreenju prava djeteta;

Rezultat ove rasprave je dokument Izazov iz Osla u kojem se ukazuje da je odnos na relaciji dijete mediji, zapravo ulaz u multidimenzionalan svijet djece i njihovih prava na obrazovanje, slobodu izraavanja, igru, identitet, zdravlje, dostojanstvo i samopotovanje, zatitu, kao i da odnos djece i medija ima vanu ulogu u svakoj oblasti ivota djeteta.

Izazov iz Osla je zapravo poziv na akciju svima koji se bave istraivanjem, razvojem, pradenjem i uestvovanjem u kompleksnom odnosu djece i medija. Odnosno, vlada, organizacije i pojedinci koji rade za djecu, medijski strunjaci na svim nivoima i u svim medijima, kao i privatni sektor, tj. vlasnici medija, djeca, mladi, roditelji, nastavnici i istraivai su pozvani da se prikljue akciji. (Akcija je takoe rezultirala otvaranjem UNICEF-ovog web sajta Magic koji prikazuje medijske projekte sa djecom i za djecu irom svijeta, uz odgovarajude linkove i informacije).

Nekoliko kljunih lanova Konvencije o pravima djeteta odnosi se na medije i djecu. Komitet za prava djeteta je utvrdio tri glavne oblasti za analiziranje:

Naini da se putem medija unaprijedi slika o djetetu;

Podsticanje djece da aktivno uestvuju u medijima;

Zatita djece od tetnog uticaja medija.

Tako, lan 12 Konvencije garantuje djetetu pravo na iznoenje stavova o stvarima koje ga se tiu.


24

lan 13 utvruje pravo na slobodu izraavanja: pravo obuhvata slobodu da trai, prima i daje informacije i ideje svih vrsta bez obzira na granice, bilo usmeno, pismeno ili tampano, u umjetnikoj formi ili preko bilo kojeg drugog sredstva informisanja po izboru djeteta.

lan 17 Konvencije naglaava ulogu medija u irenju informacija koje pozitivno utiu na djecu. Ovim lanom se sugerie da drava treba da uvaava znaajnu ulogu sredstava javnog informisanja i da obezbijedi da dijete ima pristup informacijama i materijalu iz raznih domadih i meunarodnih izvora, posebno onih koji imaju za cilj jaanje njegovog/njenog drutvenog, duhovnog i moralnog stava i fizikog i mentalnog zdravlja.

Cilj Konvencije o pravima djeteta se sastoji ne samo u informisanju graana o pravima djeteta, nego i u tome da mladi budu prisutni u medijima. Pomenutim lanovima Konvencije se alje jasna poruka da djeca treba da budu i uesnici i korisnici informacione revolucije.

Tokom posljednje dvije decenije, a naroito s razvojem novih medija i Interneta, mediji za djecu i mlade dobili su globalni znaaj. Zapoet je rad na ostvarivanju prava djeteta kroz medije, na primjer, kroz osiguravanje pristupa kvalitetnim medijskim sadrajima, omogudavanjem da se uju glasovi mladih ili zalaganjem za etiko izvjetavanje medija o djeci.

UTICAJ MEDIJA NA MLADE

Mediji su postali sastavni dio ivota djece. Brojna istraivanja su pokazala da najmlai sve vie vremena provode pred TV ekranima ili monitorima kompjutera. Zapravo djeca irom svijeta postaju konzumenti medija, praktino jo u kolijevci.

Teoretiari su dokazali da mediji imaju vanu ulogu u odrastanju djece, jer utiu na formiranje linosti, vrijednosnih sudova i moralnih normi. Razlika je u tome to jedni vie panje poklanjaju pozitivnom uticaju, a drugi upozoravaju roditelje na posljedice sadraja kojima su izloeni njihovi maliani.

Ne treba zaboraviti da mediji imaju vanu ulogu u procesu socijalizacije djece, odnosno u usvajanju odreenih normi i oblika ponaanja. Teoretiari razlikuju dvije grupe faktora socijalizacije. Pod primarnim faktorima koji utiu na proces socijalizacije podrazumjevamo roditelje i vrnjake, dok u sekundarne faktore ubrajamo kolu, crkvu, medije kao i sredinu.1 Meutim, imajudi u vidu koliinu vremena koje djeca provode uz medije, moemo slobodno redi da su u savremenom drutvu mediji postali jedan od glavnih faktora procesa socijalizacije.

Profesor Univerziteta u Miigenu, Rowell Huesmann smatra da je nakon 50 godina istraivakog iskustva dokazano da izlaganje djece nasilnikim scenama u medijima uzrokuje pojaanu agresivnost i ak utie na ponaanje godinama kasnije u odraslom dobu. Dok Jonathan Freedman sa Univerziteta u Torontu tvrdi da nauni dokazi jednostavno ne potvruju da gledanje nasilja izaziva nasilje u ljudima, niti da smanjuje njihovu osjetljivost na nasilje.

Na sadanju kulturu mladih utiu pojave kao to su irenje i globalizacija medija. Savremena omladina u mnogim zemljama ima vedi multimedijalni izbor nego ikada: konvencionalne, satelitske i kablovske TV-kanale, radio-stanice, novine i asopise, Internet, kompjuter i video igre. U dananjem vremenu dostupnost stranih programa i medija je mnogo veda, a u mnogim djelovima svijeta manje je zvanine cenzure i kontrole. Informacije, e-mail i slike krue svijetom brzo i slobodno. Iz tih razloga treba razmatrati pitanja zatite djece od medija, kao i uestvovanja u njima.

1Iliin, Vlasta, Mediji u slobodnom vremenu djece i komunikacija o medijskim sadrajima, Medijska

istraivanja, god. 9, br. 2, 2003, str. 10.


25

ZATITA DJECE OD MEDIJA

Savremena djeca gotovo se ne bave sportom, ne itaju knjige, malo se drue, ved slobodno vrijeme provode uz medije, najede Internet. Mnogi roditelji izraavaju zabrinutost i nezadovoljstvo, jer adolescenti sve vie vremena provode na Internetu.

ta privlai djecu na Internetu? Novi medij je privlaan najmlaima jer prua brojne mogudnosti: gledanje filmova, sluanje muzike, plagiranje seminarskog rada ili pomod u pisanju domadeg zadatka. S obzirom na to da su roditelji manje upoznati sa savremenom tehnologijom, logino je da je djeci lako izmanipulisati roditelje jer su djeca u mogudnosti da zatvore sajt i izbriu istoriju odgledanih sajtova. I niko ne moe da prekontrolie to oni gledaju na Internetu. Internet predstavlja posebnu opasnost jer je za relativno kratak period postao najpopularniji medij meu djecom i omladinom.

O popularnosti Interneta svjedoi i pojava nove bolesti - internet zavisnost.2 U zemljama irom svijeta su otvorene klinike za lijeenje djece od nove bolesti savremenog drutva. Prve klinike su se pojavile u Kini i SAD u, to je razumljivo, imajudi u vidu broj internet korisnika. U Kini se internet zavisnost tretira kao nacionalni problem. Kineske vlasti vre strogu kontrolu internet klubova. U Britaniji je u martu 2011. godine otvorena klinika za lijeenje dvanaestogodinjaka od internet zavisnosti i video-igrica,3 a osnovan je i centar za zatitu djece od Interneta Child Exploitation and Online Protection Centre (CEOP).4 I u zemljama sa mnogo manjim brojem internet korisnika, poput Crne Gore, takoe, postoje sline klinike.5 Naelnica odjeljenja za lijeenje bolesti zavisnosti u Specijalnoj psihijatrijskoj bolnici u Dobroti, objanjava novu pojavu na sljededi nain: Osim alkoholizma i narkomanije, koji su u stalnom rastu i zbog toga se smatraju epidemijom ovog vijeka u svijetu pa i kod nas, sve vie je prisutna i zavisnost od kockanja i Interneta, koje se smatraju isto tako tekim oblicima zavisnosti...Vidimo koliko je sada popularan Facebook, i mlad ovjek gotovo i ne osjeti sjededi za kompjuterom kako mu protie vrijeme i kako polako ulazi u zavisnost. Deava se da mlad ovjek nita drugo ne radi osim to sjedi za kompjuterom.6

Bezbijednost djece na Internetu je ugroena i time to s pojavom novog medija oni postali meta i sajber kriminalaca. Zabrinjava i to to sajber kriminalci koriste naivnost djece i iskoridavaju ih na razliite naine. Sajber kriminalci se lano predstavljaju i djeca svojim novim prijateljima povjeravaju vane podatke. U zemljama irom svijeta zakonodavstvo kao i drutvene mree vode borbu i protiv sajber kraa, sajber pornografije (djeje), sajber nasilja i sajber povreda. Istraivanje Ceed Consultinga na uzorku od 1003 djece od 11 do 17 godina je pokazalo da u Crnoj Gori 93.8 % djece koriste Internet. ak 34 % ispitanika je izjavilo da su im putem Interneta postavljana pitanja intimne prirode, dok 20.1 % je dobilo poziv na susret ili seks.7

Sve iznijeto nas navodi na zakljuak da je Internet opasan medij i da drutvo mora preduzeti mjere da bi se djeca zatitila od novog medija. Osim roditelja, koji de morati kontrolisati izloenost djece medijskim sadrajima, drutvo, takoe, moe dati svoj doprinos kroz medijsko opismenjavanje najmlaih. Medijska pismenost, etiki kodeksi i zakoni o medijima de takoe doprinijeti zatiti djece od medija.

2 Internet Addiction Disorder, skraeno IAD

3 Hough Andrew, Rehab clinic for children internet and technology addicts founded, The Telegraph, URL:

http://www.telegraph.co.uk/health/children_shealth/7467200/Rehab-clinic-for-children-internet-and-

technology-addicts-founded.html (18.03.2010) 4 www.ceop.police.uk

5 urakovi, Draen, Djeca u Crnoj Gori navuena na on-line igrice i Fejsbuk, Vijesti, URL:

http://www.vijesti.me/vijesti/djeca-crnoj-gori-navucena-on-line-igrice-fejsbuk-clanak-21603 (27.05.2011) 6 KOMNENI, I., Porok vreba iz kompjutera, Vijesti, godina XI, br. 3796, 20. oktobar 2008, str. 9.

7 M.M. K. Djeci na Internetu nude seks, Dan, URL:

http://www.dan.co.me/?nivo=3&rubrika=Povodi&clanak=280609&datum=2011-05-18 (18.05.2011)


26

MEDIJSKA PISMENOST KAO NAIN ZATITE OD MEDIJSKIH SADRAJA

Medijska pismenost djece je takoe pitanje kojim bi trebalo posvetiti panju. U dananjem vremenu, kada su djeca bombardovana informacijama, vano je da shvate ulogu medija u drutvu i da razviju kritiku svijest. Manipulacija je oduvjek postojala u svim oblastima ivota i nemogude se od nje odbraniti. Tehnike manipulacije su dostigle takav stepen razvoja da ih je teko i dokazati. Ukoliko su tehnike manipulacije usavrene, a ljudi su svjesni postojanja manipulacije, kako se odbraniti od nje?

Organizacija UNESCO je jo ezdesetih godina prolog vijeka poela da se bavi pitanjem medijskog obrazovanja, a 1982. godine potpisana je i Deklaracija o medijskom obrazovanju. Pod medijskim obrazovanjem se podrazumjeva sticanje sposobnosti za kritiko iitavanje medija, bilo kakva da je vrsta medija u pitanju. Philippe Breton smatra da drutvu nedostaje kultura analize poruke. Len Masterman navodi sedam razloga za medijsko obrazovanje:

1. visoka potronja medija i prezasidenost do koje stiemo;

2. ideoloki znaaj medija, posebno imajudi u vidu reklame;

3. pojava informacionog rukovoenja u preduzedima (vladini uredi, politike partije, ministarstva, itd.);

4. narastajudi prodor medija u demokratskim procesima;

5. narastajudi znaaj vizuelne i informacione komunikacije u svim domenima (izuzev kole, koja prvenstvo daje tampanoj grai; komunikacioni sistemi su uglavnom vizuelnog karaktera);

6. oekivanja mladih da budu obrazovani tako da mogu da razumeju svoje doba;

7. nacionalni i meunarodni porast privatizacije svih informacionih tehnologija (kada informacija postane proizvod, njena uloga i njene osobine se menjaju).8

Iako je Breton smatrao da obrazovanje ne moe pomodi u odbrani od manipulacije, ipak zahvaljujudi medijskom obrazovanju djeca i odrasli mogu izbjedi zamke manipulacije, jer de nauiti kako da itaju poruke koje im serviraju mediji. Zbog toga je u pojedinim kolama ved uveden predmet - Medijsko obrazovanje jer medijski sadraji ni u jednom segmentu nijesu bezazleni. Medijski teoretiari sve vie panje posveduju medijskoj pismenosti i medijskoj pedagogiji. ta se podrazumijeva pod medijskom pismenodu? Svijetlana Bezdanov Gostimir smatra da je medijski pismena osoba ona koja:

shvata da su medijske poruke (sadraji) konstruisane koridenjem posebnih postupaka (kodiranje, tehnologije) kojima se manipulie zvukom, slikom, tekstom i pokretom, kako bi se postigla namjeravana znaenja;

razlikuje upotrebu odgovarajudih vrsta (oblika, jezika) medijskog izraavanja u razliite svrhe;

prepoznaje, analizira i vrednuje efekte medija (kognicija i komprehencija, izmene u ponaanju, stavovi i vrednosni sistemi);

selektuje medijske sadraje prema kriterijumima kritike potronje i rafinovano vrednuje umetniki izraz u medijskoj produkciji;

primenjuje znanja, vjetine i strategije u kreiranju i dizajniranju medijskih poruka.9

8 Gone, ak, Obrazovanje i mediji, Beograd, Clio, 1998, str. 22, 23.

9 Vuksanovi, Divna, Knjiga za medije - mediji za knjigu, Beograd, Clio, 2008, str. 175.


27

UNICEF smatra da je najvedi propust savremenog obrazovanja u tome to ne ui djecu da na kritiki nain gledaju moderne medije. Britanska poslanica Tessa Jowell tvrdi da medijska pismenost, zajedno sa efikasnom regulacijom medija, ima kljunu ulogu u osposobljavanju djece da se nose sa svijetom onakvim kakvim ga predstavljaju mediji.

U Crnoj Gori od 2007. godine su, takoe, preduzete konkretne mjere u cilju medijskog opismenjavanja mlaih generacija. Tanije, uveden je izborni predmet Medijska pismenost u drugi i tredi razred gimnazije. S obzirom na to da je program novina, vrijeme de pokazati da li su kole nauile djecu da itaju poruke koje im alju mediji. Djeca de u cilju odbrane od medija nauiti da kritiki konzumiraju medije, provjeravaju informacije iz vie izvora i ne vjeruju svemu to vide ili proitaju. Roditelje je takoe neophodno medijski opismeniti, jer pod uticajem medija nesvjesno nanose tetu svojoj djeci dozvoljavajudi im da gledaju ta ele, bilo da je u pitanju realiti ou ili film prepun nasilnikih sadraja.

Osim medijskog opismenjavanja djeci treba omoguditi i uestvovanje u medijima.

UESTVOVANJE DJECE U MEDIJIMA

Uestvovanje mladih u medijima potvruje njihovo interesovanje za svijet u kojem ive, naroito ako im se da ansa da iznesu svoje miljenje. Raste broj zainteresovanih pojedinaca i medijskih organizacija koje pruaju ansu mladim ljudima da uestvuju u medijima.

Mnoge zemlje su pokrenule medijske projekte sa ciljem pruanja anse mladima i poboljanja kvaliteta izvjetavanja o mlaoj populaciji.

Primjeri medijskih projekata

Primjeri novih uspjenih medijskih projekata i programa za djecu, sa djecom i mladima:

ANDI Brazilska Novinska agencija za prava djeteta prati kako mediji izvjetavaju o djeci i mladima. ANDI ne samo da edukuje novinare, ved blisko sarauje na izvjetavanju o djeci i mladima. Projekat je rezultirao kvalitetnijim izvjetavanjem o djeci i mladima u brazilskim medijima. Ovaj model se sada primjenjuje jo u osam latinoamerikih zemalja.

TROC Mladi izvjetai Albanije. Desetine mladih od 13 do 18 godina iz cijele zemlje ue o svim aspektima proizvodnje video vijesti, kao i planiranje i proizvodnju programa, uz ogranienu kontrolu odraslih. Program je veoma popularan, ne samo meu mladima u Albaniji, ved i u susjednim zemljama.

Mukto Khobor (Besplatne vijesti) Mladi od 11 do 17 godina proizvode ovu veoma popularnu 25-minutnu nedjeljnu emisiju vijesti i tekudih dogaaja u Bangladeu, koja je posvedena djeci i djejim problemima. Emisija omogudava mladima da izraze miljenje, razviju nove vjetine kao mladi novinari, inspirie mlade gledaoce koji vide uspjeh rada svojih vrnjaka u medijima i pokazuje da mladi mogu dati dragocjen doprinos rjeavanju postojedih problema.

Afrika fondacija za djecu i emitovanje (CBFA) Ova fondacija je osnovana 1995. godine kako bi obezbijedila sprovoenje Afrike povelje o djeci i emitovanju, emiterima, producentima i ukazala na potrebu za kvalitetnom televizijom za djecu. CBFA je namijenjena mladima od 9 do 16 godina, medijskim strunjacima i emiterima. Imajudi u vidu potrebe i prava djece u Africi, fondacija se bavi organizacijom radionica, seminara o produkciji.

Egipatski projekat Video i snovi zajednice je projekat koji iri znanje i iskustvo Centra za razvoj i aktivnosti stanovnitva kroz program Novi horizonti, omogudavajudi djevojkama i enama da se prikljue. Timovi ena iz etiri egipatske zajednice ue vjetinu video-produkcije i izvjetavaju o izazovnim ili osjetljivim temama. lanice tima postaju liderke i predstavnice za medije koje pomau


28

da se razbiju stereotipi. Video proizvodnja tima se koristi da izazove diskusiju i podstakne traganje za lokalnim rjeenjima u svakoj od zajednica.

U godinjem izvjetaju UNESCO Clearinghouse za 2001. godinu, pod naslovom Perspektive djece i medija, zakljuuje se da uestvovanje mladih u medijima daje odline rezultate:

Kod mlae generacije dolazi do povedanja samopouzdanja kao rezultat osjedaja da se potuje njihovo miljenje, da su dio zajednice i da su postigli da drugi razumiju njih i njihovu kulturu.

Vide da su njihovi svakodnevni snovi, njihova lokalna, drutvena i etnika kultura i stvarnost predstavljeni u medijima.

Vede sposobnosti, radoznalost i kompetentnost za medije (kritiko razumijevanje medija).

Postizanje vede socijalne pravde tako to se daje ansa djeci koja ne uspijevaju najbolje u tradicionalnim kolama da se dokau u proizvodnji audio-vizuelnih medija.

Vede interesovanje i ukljuivanje u drutvo pod njihovim uslovima, to zauzvrat podstie aktivnost za povedavanje prisustva tema mladih u medijima i u njihovim zajednicama.

TEME ZA DISKUSIJU

Odaberite aktuelnu vijest iz medija koja se tie djece i razgovarajte o njoj u kontekstu prava djeteta.

LITERATURA I IZVORI

Children, Youth and Media Around the World: An Overview of Trends & Issues, produced by Susan Gigli of the InterMedia Survey Institute for UNICEF, April 2004: http://www.intermedia.org/

Centre for the Study of Children, Youth and Media: http://www.Childrenyouthandmediacentre.co.uk/

Childrens Rights and the Media A Resource for Journalists:

http://www.unicef.org/southafrica/SAF_publications_soulbuddiez.pdf

UNICEF Magic website: http://www.unicef.org/magic/briefing/about.html

UNICEF Voices of Youth: http://www.unicef.org/voy (Navedene stranice predstavljaju stavove mladih o medijima u njihovim zemljama, izraene njihovim rijeima)

The UNESCO International Clearinghouse on Children, Youth and Media:

http://www.nordicom.gu.se/clearinghouse.php (Ovo je dobar izvor informacija o posebnim projektima i pitanjima koja se odnose na djecu, mlade i medije irom svijeta. Klieringhaus (Clearinghouse) ima za cilj da poveda svijest i znanje o djeci, mladima i medijima i ponudi osnovu za formiranje odgovarajude politike, doprinos konstruktivnoj javnoj debati, i jaanju medijske pismenosti i kompetencija djece i mladih.

Childrens Rights Information Network: Media: http://www.crin.com/themes/ViewTheme.asp?id=12

The Influence of Media Violence on Youth (Psychological Science, March 2004):

http://www.psychologicalscience.org/pdf/pspi/pspi43.pdf


29

A Public Health Approach on Research Findings on Influence of Violent Media Content: The Lancet, Vol. 356, Issue 9460 (February 2005, p. 702-710)

Gone ak (1998) Obrazovanje i mediji, Beograd, Clio. Huesmann L. Rowell (2000) The Columbia County Longitudinal Study, University of

Michigan: http://www.rcgd.isr.umich.edu/aggr/Projects/CCLS/description.html

Iliin Vlasta (2003) Mediji u slobodnom vremenu djece i komunikacija o medijskim sadrajima, Zagreb, Medijska istraivanja, god. 9, br. 2.

Vuksanovid Divna (2008) Knjiga za medije - mediji za knjigu, Beograd, Clio.

M.M. K. Djeci na Internetu nude seks, Dan, URL: http://www.dan.co.me/?nivo=3&rubrika=Povodi&clanak=280609&datum=2011-05-18 (18.05.2011)

Hough Andrew, Rehab clinic for children internet and technology addicts founded, The Telegraph, URL:http://www.telegraph.co.uk/health/children_shealth/7467200/Rehab-clinic-for-children-internet-and- technology-addicts-founded.html (18.03.2010)

urakovid, Draen, Djeca u Crnoj Gori navuena na on-line igrice i Fejsbuk, Vijesti, URL: http://www.vijesti.me/vijesti/djeca-crnoj-gori-navucena-on-line-igrice-fejsbuk-clanak-21603 (27.05.2011)

Komnenid, I., Porok vreba iz kompjutera, Vijesti, godina XI, br. 3796, 20. oktobar 2008.


30

4. PREPREKE ZA OSTVARENJE PRAVA DJETETA

GLAVNE TEME:

Zatita ljudskih prava

Podrka pravima djeteta

Problemi u ostvarenju prava djeteta

Odgovori na izazove prava djeteta

ZATITA LJUDSKIH PRAVA

Postoje mehanizmi za sprovoenje ljudskih prava na meunarodnom, regionalnom i nacionalnom

nivou. Na nacionalnom nivou, politiari i kreatori politike mogu da promoviu prava djeteta kroz

Ustav. Prepoznajudi znaaj prava djeteta, Ustav Crne Gore iz 2007. godine, po prvi put prava djeteta

utvruje kao ustavnu kategoriju. Ustav u lanu 74 propisuje: Dijete uiva prava i slobode primjereno

njegovom uzrastu i zrelosti. Djetetu se jemi posebna zatita od psihikog, fizikog, ekonomskog i

svakog drugog iskoridavanja ili zloupotrebe.

Gotovo univerzalna ratifikacija Konvencije UN o pravima djeteta odraava globalno opredjeljenje za

prava djeteta. Ratifikacijom Konvencije vlade izraavaju svoju namjeru da praktino ostvare to

opredeljenje, kroz mehanizme implementacije na nacionalnom nivou. Drave su obavezne da

izmijene postojede i donesu nove zakone i politike za punu implementaciju Konvencije. Takoe,

obavezne su da za sve aktivnosti koje se preduzimaju one moraju imati u vidu najbolji interes

djeteta.

lan 4. Konvencije trai od drava da preduzmu sve odgovarajude pravne, administrativne i druge

mjere za sprovoenje prava koja priznaje ova Konvencija. A na osnovu lana 42, drave se

obavezuju da sa principima i odredbama ove Konvencije najire upoznaju, na odgovarajudi i aktivan

nain, kako odrasle tako i djecu. Iako u Crnoj Gori ta obaveza nije normirana, ipak se, kroz aktivnosti

ombudsmana, vladinih i nevladinih tijela, stanje popravlja. Na veb-stranici Zatitnika ljudskih prava i

sloboda, otvoren je posebni podsajt na kojem se graani mogu informisati o svim aktivnostima ove

institucije u vezi sa zatitom i promocijom prava djeteta.

Ustav, kao osnovni pravni akt, daje samo okvir zatite odreenog ljudskog prava. On ne obezbeuje

apsolutnu zatitu protiv zloupotrebe prava djeteta, ved se ona razrije i precizira zakonima i

podzakonskim aktima. U Crnoj Gori ne postoji zakon o pravima djeteta, ali postoji veliki broj zakona

u kojima se pojedini segmenti zatite ovih prava propisuju (npr. Zakon o socijalnoj i djejoj zatiti iz

2005. godine, Porodini zakon iz 2007. godine, Zakon o predkolskom vaspitanju i obrazovanju, sa

izmjenama iz 2010 . godine, Zakon o osnovnom obrazovanju i vaspitanju, izmijenjen 2010. godine). U

sluajevima kada se zakoni ne primjenjuju ili se pogreno primjenjuju, graani mogu kolektivno


31

pozvati vladu da objasni i opravda svoje postupke. Civilno drutvo daje veliki doprinos u kritici vlada.

Ono ukljuuje nevladine organizacije (NVO), neprofitne organizacije (NPO), univerzitet, akademije

nauka, dobrotvorna drutva i lokalne organizacije.

U vedini zemalja nevladine organizacije igraju kljunu ulogu kao nezavisni zagovornici prava djeteta,

ili odreenih grupa djece. Njihova uloga je priznata u Konvenciji o pravima djeteta i od strane

Komiteta za prava djeteta. Ratifikacija i promocija Konvencije dovela je do brzog porasta broja NVO

koje promoviu prava djeteta, i njihovog uticaja. Koalicije NVO koje se bore za prava djeteta

formirane su u mnogim evropskim zemljama. Vie organizacija civilnog sektora danas na razliite

naine zastupa prava djeteta u Crnoj Gori. Najaktivnija NVO je Centar za prava djeteta iz Podgorice,

koja je pored promocije prava djeteta organizovala i koaliciju nevladinih organizacija i sainila

alternativni izvjetaj o stanju prava djeteta u Crnoj Gori 2010. godine.

U Crnoj Gori postoji NVO koja se bavi zatitom ena i djece rtava nasilja Sigurna enska kuda, koja

vri edukaciju i o pravima djeteta i borbi protiv nasilja nad djecom. Ova organizacija ima SOS

telefonsku liniju, na koji se uglavnom javljaju ene, ali mogu da se jave zlostavljana i maltretirana

djeca enskog pola. Na telefonu 24 sata dnevno deuraju struna lica, a razgovori su povjerljivi.

Ujedinjene nacije gledaju na civilno drutvo kao na neophodan element za odravanje mira i

promovisanje prava irom svijeta. Bivi Generalni Sekretar UN-a Kofi Anan (Annan) izjavio je :

Ujedinjene nacije su nekad imale posla samo sa vladama. Sada znamo da se mir i napredak ne mogu

obezbijediti bez partnerstva u koja su ukljuene vlade, meunarodne organizacije, poslovni svijet i

civilno drutvo. U dananjem svijetu mi zavisimo jedni od drugih.

Razvoj organizacija koje promoviu prava djece uklapa se u iri cilj Ujedinjenih nacija, a koji se odnosi

na ohrabrivanje formiranja nacionalnih institucija koje promoviu i brane ljudska prava uopte. U

nekim dravama nezavisne kancelarije za djecu funkcioniu kao dio nacionalnih institucija za ljudska

prava. U drugim su uspostavljene posebne institucije da promoviu i brane ljudska prava djeteta.

U zemljama koje nastoje da razviju ukupnu kulturu ljudskih prava, dobra poetna taka moe biti

uspostavljanje kancelarije koja se bavi ljudskim pravima djeteta, s obzirom na centralnu vanost

djece i njihovog razvoja za formiranje te kulture u bududnosti.

Ove nezavisne kancelarije za djecu se razlikuju od NVO po tome to imaju zakonom utvrena

ovladenja i obaveze. NVO igraju kljunu ulogu u promovisanju ljudskih prava, i u principu imaju visok

nivo nezavisnosti. Meutim, one nemaju uvijek neophodnu snagu pojedinano ili zajedno da

zaista pomjere vladine prioritete.

PODRKA PRAVIMA DJETETA

Kada drava ratifik

Documents

Prava Djeteta i Novinarska Praksa - Vodic Za Studente