.UNIVERSITETI I GJAKOVËS “FEHMI AGANI”

FAKULTETI I EDUKIMIT

PROGRAMI FILLOR

PUNIM DIPLOME

PENGESAT E FËMIJËVE ME NEVOJA TË VEÇANTA NË PROCESIN EMËSIMDHËNIES

MENTORI:STUDENTJA:

Prof. Ass.Dr. SHEFQET MULLIQI ARBRESHA KRASNIQI

Gjakovë

2017

UNIVERSITETI I GJAKOVËS “FEHMI AGANI”

FAKULTETI I EDUKIMIT

PROGRAMI FILLOR

PUNIM DIPLOME

PENGESAT E FËMIJËVE ME NEVOJA TË VEÇANTA NË PROCESIN EMËSIMDHËNIES

MENTORI:STUDENTJA:

Prof. Ass.Dr. SHEFQET MULLIQI ARBRESHA KRASNIQI

Gjakovë,

2017

PËRMBAJTJA

Falënderimi......................................................................................................................................I

Abstrakti.........................................................................................................................................II

Hyrja..............................................................................................................................................III

Kapitulli I

1.1Nxënësit eveçantë.....................................................................................................................11.2Nevojat eveçanta apo aftësitë e kufizuara................................................................................21.3Parashtrimii problemit..............................................................................................................41.4Përkufizimetë rëndësishme për fëmijët me nevoja të veçanta.................................................6

Kapitulli II

2.1Kuadriarsimor...........................................................................................................................82.2Metodat kerkimore të përdorura................................................................................................82.3Psikologët,punonjësit social të shkollave..................................................................................9

Kapitulli III

3.1Vështrimi mbi personat\nxënësit me nevoja tëveçanta..........................................................103.2Arsimi gjthpërfshirës dheintegrues.........................................................................................113.3Dallimet dhe tëpërbshkëtat e arsimit integrues dhe arsimit gjithpërfshirës............................123.4Standartetevropiane për arsimin e fëmijëve me nevoja të veçanta.........................................133.5Teorit eintegrimit të fëmijëve................................................................................................153.6Empatiadhe diskriminimi i fëmijëve me nevoja të veçanta në shkolla...................................16

Kapitulli IV

4.1 Përvojat në mësimdhënie me fëmijët me nevoja tëveçanta....................................................184.2Nineli i informacionit të mësuesve me nevoja tëveçanta.......................................................194.3Veshtirësit e para të pranimit te nxënësve menevoja të veçanta në shkolla...........................194.4Bashkëpunimi prind-mësues-psikolog dherëndësia................................................................204.5Realizimi i PIA për nxënësit me nevoja tëveçanta.................................................................214.6Gjithëpërfshirja e nxënësve me nevoja tëveçanta në shkolla..................................................23

Përfundimi......................................................................................................................................29Literatura........................................................................................................................................31

Falënderim

Dua të shpreh falënderimet dhe mirënjohjen time për ata të cilët kanë luajtur rol të rëndësishëmnëstudimet e mija bachelordhe aftësimin tim profesional.Me këtë rast falënderoj familjen time përmbështetjen morale dhe materiale dhënë gjatë kësaj kohe.Pa ndihmen e të cilëve arritja ime deri këtu do mbetej vetëm një ëndërr.Veçanërisht dua tëfalënderoj profesorin udhëheqës të punimit Prof.Dr.Shefqet Mulliqi,përprofesionalizmin,durimin dhe ndihmën e dhënë në mënyrë të vazhdueshme gjatë realizimit tëpunimit për diplomim. Puna e palodhshme dhe marrëdhënjët bashkëpunuese do mbesinpër mua shembull për punën time në të ardhmen.

Abstrakti

Identifikimi i sfidave dhe vështirësive që hasin fëmijët me nevoja të veçanta gjatë procesitmësimor në institucionet shkollore, janë synimi i këtij punimi diplome.Në qënder të këtij punimijanë përjetimet, qëndrimet dhe opinionet e mësimdhënësvelidhur me procesin epranimit,integrimit dhe gjithpërfshirjes së fëmijëve me nevoja të veçantanë shkollë.Metodat epërzgjedhura për të realizuar punimin ishin, metodat e rishikimit të literatures dhe metodacilësore përmes intervistavegjysmë të strukturuara dhe pyetësorëve me mësues.Ku gjatëshqyrtimit të literatures për fëmijët me NV si dhe intervistat me mësues të klasave të integruara,në mënyrë të drejtëpërdrejtë meren mendimet e mësimdhënësve për punën me fëmijët me nevojatë veçanta dhe vështirësitë që këta hasin në procesin e mësimëdhënies.

Nga analiza dhe përpunimi i të dhënave, rezulton se pranimi i fëmijëve me nevoja të veçanta nëshkollat e rregullta, ende has vështirësi për arsye të mentalitetit diskriminues që vazhdon tëekzistojë në shoqërin tonë.Integrimi dhe gjithëpërfshirja e tyre në procesin mësimor varet ngadisa faktorë si, lloji i NV,plotësimi i nevojave specifike, kualifikimi i mësuesitsi dhe aftësia epërformances së mësuesit.Prindërit janë ndërgjegjësuar se çdo fëmijë ka të drejtë të ndjek asimine zakonshëm ,nëse komisioni i specialistëve pranë departamentit e merr këtë vendim.Ata janëbashkëpunues me shkollën për të arritur progresin e fëmijëve.Punonjësit social,psikologëtshkollorë janë një hallkë e rëndësishme për mbarvajtjen e procesitmësimor duke bashkëpunuarme trekëndëshin, prind, fëmijë, mësues.

Fjalët kyçe: Nxënësit e veçantë,fëmijët me nevoja të veçanta, roli i mësuesit, arsimigjithpërfshirës dhe integrues,integrimi i fëmijëve me NV.

Hyrja

Fëmijët me nevoja të veçanta (NV) janë një temë e ndjeshme për familjen dhe shoqërinë tonë.Sifëmijët me NV ashtu edhe prindërit e tyre kanë nevojë për ndihmen e shoqëris dhe institucioneveku këta fëmijë do rriten dhe arsimohen.

Një hapë drejtë kësaj është idetifikimi i pengesave të fëmijëve me nevoja të veçanta në procesine mësimëdhënies.Temë kjo që trajtohet në këtë punim diplome.Procesi i tranzicionit të gjatë nëvëndin tonënë mes të shumë çështjeve përfshiu edhe përsonat me nevoja të veçanta, si një ndërkategorit e inetifikuar me nevojë.

Në reformen ligjore të ndërmarë pas viteve “90,e cila synonte respektimin e standardevendërkombëtare,janë bërë përpjekje të vazhdueshme për hartimin,miratimindhe implementimin eligjeve dhe akteve nënëligjore për përsonat me NV-ta,përfshirë këtu mbrojtjenligjore,antidiskriminimin,barazin para ligjit,shanse të barabarta,integrimin ligjor dheshoqëror,mbrojtjen e të drejtave sociale dhe ekonomike,etj.1

“Aftësia e kufizuar nuk përkufizohet, por përshkruhen në mënyrë të gjërë,nëpërmjet një liste tëshfaqjeve mjekësore\ose fizike të paaftësive, tëtilla si dëmtime fizike afatgjata,dëmtimemendore intelektuale ose shqisore dhe theksi vendoset te barrierat, të cilat në bashkëpunim midispërsonave me paaftësi dhe barrierave të qëndrimit dhe të mjedisit shkaktojnë aftësinë e kufizuar.

Parimi i përfshirjes për përsonat me aftësi të kufizuara,nënkupton procesin për të arritur drejt njëshoqërie që siguron mundësi të barabarta për të gjithë.Konventa ka si qëllimtë sigurojë qëpërsonat me aftësi të kufizuara tëmos ndahen apo veçohen nga pjesa tjetër e popullësisë,porpërkundrazi të përfshihen dhe të jenë të barabart me të tjerët,duke marrë ndihmë aty ku është enevojshme,si p.sh.,ndihmë përsonale apo me mjete të tjera.2

“Trendet bashkëkohore në arsim sot janë të orientuara drejt edukimit për të gjithë prandaj edheflitet vetetëm për fusha të edukimit special, por edhe me këtë rast shpeshherë, me apo pa qëllim,ne edhe i fyejmë këta persona.Kjo ndodh me terminologjinë që e përdorim sin ë të folmenepërditëshme, ashtu edhe atëherë kur shkruajmë për ta. Emërtimi “fëmijë me nevija të veçanta”duket si term i cili nuk fyen askënd,term që tregon për mdryshimet që ka secili njeri.3

1 Alimehmeti,E.,Neni 13 I Konventës Evropiane për mbrojtjen e të Drejtave e Lirive Temelore të Njeriut dhe kuadriligjorshqiptar: monografi shkencore. 20122 Fondacioni Shqiptar për të Drejtat e Personave me Aftësi të Kufizuar,(2010).Raporti I Monitorimit të Zbatimit tëStrategjisë Kombëtare për Personat me Aftësi të Kufizuara për vitet 2008-2009.3 B.Gaxhiqi, Edukimi gjithpërfshirës me metodologji ,prishtinë 2015,fq 5

Të qenit i pranishëm fizikisht në njëambient të zakonshëm nuk rezulton automatikisht megjithpërfshirje. Gjithëpërfshirja në arsim u krijon shanse të barabarta për arsim të gjithë fëmijëveme apo pa nevoja të veçanta,mundëson për të gjithë nxjerrjen në pah të vlerave përsonale, ndikonnë uljen e qëndrimeve diskriminuesendaj fëmijëve me nevoja të veçantaduke rezultuar meintegrimin social në jetën e përditëshme,edhe si fëmijë por edhe në jetën e tyre si të rritur.

“Nga 77 milionë fëmijë, të cilët nuk ndjekin shkollën të paktën 25 milionë prej tyre kanë njëpaaftësi (UNESKO, 2006).Shumica e këtyre fëmijëve jetojnë në vëndet në zhvillim.Në shtetetdhe vëndet në zhvillim të Organizatës për Bashkëpunim Ekonomik dhe Zhvillim (OECD),raportet tregojnë se shumë fëmijë me paaftësi nuk e ndjekin shkollën4

Andaj për integrimin e fëmijëve me nevoja të veçanta, duhet bërë vetëdijësimi i familjes dheshoqëris për këtafëmijë dhe për rolin që kanë për t’ju ndihmuar dhe rrespektuar si pjesë barabarte shoqëris tonë.

Aftësimi ose pregaditja intelektuale e vetë mësuesit për teknikat dhe metodat mësimore si dhepër mënyrën e qasjes me këta fëmijë luan rol të madhë në përfshirjen e këtyre fëmijëve barabartme të tjerët.Zgjidhja e kësaj qështjeje bëhet me bashkëpunimin e prindërve, mësuesve si dhepsikologëve e pedakogut të shkollës.

Pranimi i këtyre fëmijëve nga shoqërija, luanë rol kyçë në integrimin e fëmijëve me NV dherespektimin e të drejtës njerëzore “Të qenit i barabart’’.

“Nëse duam të dime si t’i ndihmojmë fëmijët dhe të rinjët me nevoja të veçanta, atëherë duhet t’ ishfrytëzojmënë maksimum aftësitë e tyre në shkollë. Kjo do të thotë që karakteristikat më tërëndësishme të nxënësve me nevoja të veçanta janë pikërisht aftësitë e tyre.5

4 The Implications of the Convention on the Rights of Persons With Disabilities (CRPD) for Education for All,fq 35 Sh.Mulliqi, Metodikë e punës me fëmijë me nevoja të veçanta, Prishtinë 2008, fq 2

Kapitulli I

4.1 Nxënësit e veçantë

Studimi mbi nxënësit eveçantë është studim mbi diferencat (ndryshimet).Nxënësi i veçantë ështëi ndryshëm në njëfarë mënyre nga nxënësit mesatar.Me fjalë tjera, përsoni i tillë mund të ketëproblem ose talente të veçantanë të menduar, në të pamur, në të dëgjuar, në të folur, nësocializim ose lëvizje.Mjaft shpesh ai ose ajo disponon me kombinimin e aftësive ose paaftësivetë veçanta.Fakti që edhe shumë të ashtuquajtur nxënës normalë kanë po ashtu problem shkollore,e bëjnë studimin mbi veçantit shumë të kërkuar e të nevojshëm.

Sot i kushtohet më shumë vëmendje asaj se çka kanë të përbashkët deri në ngjajshmëri nxënësit eveçantë dhe ata jo të veçantë, në karakteristikat, nevojat dhe mënyrat e të nxënit të tyre.Sirezultat studimi mbi nxënësit e veçantë është bërë më kompleksdhe shumë të ashtuquajtura faktembi fëmijët dhe të rinjët me nevoja të veçanta si dhe atyre me talente të veçanta kanë qenësfiduese.

Përkundër këtyre fakteve hulumtimet kanë bërë të mundur që të kuptohet më mire se si mjedisipsikologjikë, social, arsimor i individit janë të lidhur me të nxënit p.sh edukatorëtspecial,psikologët, dhe pediatri janë në gjëndje të indetifikojnë kushtet e mjedisit që rrisin gjasatqë fëmija të ketë problem në të nxënë ose në sjellje.

Metodologjia arsimore po ashtu ka bërë hapa të mëdhënjë përpara, në të vërtetë,në krahasim meatë se çfarë dihet për shkaqet, mund të thuhet se dihet mjaft shumë për atë se si mund të mësohendhe të menaxhohen në mënyrë efikase në klasë nxënësit me nevoja të veçanta.Është me rëndësitë kuptohet që ne duhet të mësojmë të jetojmë me përsonat që kanë nevoja të veçanta por, nekurrë nuk duhet ti pranojmë ato.

“Nuk duhet lejuar që vështirësitë ose aftësitë e kufizuara të njerëzve të na mbajnë larg nga tënjohurit e aftësive të tyre.Shumë njerëz me NV kanë aftësi të cilat mbesin të panjohura sepsevështirësitë ose aftësitë e kufizuara bëhen faktor i shqetësimit ,duke mos e përqendruarvëmendjen në atë se çka mund të bëjnë ata.

Shumica e individëve me NV janë cilësuar si të hendikepuar në ligje, rregullore ose biseda tëpërditshme.Është me rëndësi të bëhet një dallim i qartë në mes aftësisë së kufizuar dhehendikepit.Aftësi e kufizuar është pamundësi për të bërë diçka, një kapacitet i zvogluar për tëbërë diçka në mënyrë të veçantë. Kurse në anën tjetër hendikep është disavantazh e paraqitur teindividi.6

6Po aty (Metodikë e punës me fëmijët me nevoja të veçanta).1

1.2 Nevojat e veçanta apo aftësitë e kufizuara

Trajtimi i përsonave me aftësi të kufizur në vëndit tonëdaton prej dekadash. Trajtimi i këtyrepërsonave me aftësi të kufizuara në vëndin tonëpara viteve “90, bazohej kryesisht nëdiagnostifikimin mjekësor, në përcaktimin e diagnozave nga komisionet mjekësore dhepërcaktimin e tyre si tëpaaftë për tu kujdesur për veten apo për të kontribuar për të tjerë. Prandajarsimimi i këtyre personave u bë në shkolla special duke mos u përfshirë në arsimimin epërgjithshëm publik dhe jetën në komunitet, kjo i bëri ata të përjashtuar nga shoqëria .

Kur flasim për fëmijët me nevoja të veçanta dhe gjithpërfshirjen e fëmijëve në shkolla që këtafrekuentojnë si nxënës, është e rëndësishme që të shohim qasjet se si edukimi special dhegjithpërfshirës i kupton nevonat e fëmijëve.

Gjithnjë e më shumë rritet numri i fëmijëve që po regjistrohen në shkolla publike formale,porështë me rëndësi të dihet se si priten këta fëmijë në institucione shkollore? Cilat metodamësimore aplikohen me këta nxënës duke ju dhënë mundësi për zhvillim të aftësive osearsimim? Me arsimin gjithpërfshirës respektohen të drejtat e këtyre fëmijëve për shkollim tëbarabart por edhe paraqet pikën takohen studimet për paaftësinë dhe ai për drejtësi sociale.Mëparë arsimi nuk e ka paraparë përfshirjen e këtyre fëmijëve si pjesë e barabart e shoqëris, atavazhdimisht janë ndier të diskriminuar dhe barrë e shoqërisë,kështu që arsimi puplik kurrë nuk ika marrë në konsideratë nxënësit me aftësi të kufizuara.

Tabela nr. 1- Të dhënat e përfshirjes së fëmijëve me NV në arsimimin viti 2013

Niveli i regjistrimit në shkolla fillore

Meshkuj Femra

96% 95%

Niveli i frekuentimit në shkollën fillore 54% 50%

Fëmijët që arrijnë në klasën e pestë 91% 90%

Regjistrimi në shkollat e mesme 75% 73%

Niveli i frekuentimit të shkolles së mesme 39% 39%

Frekuentimi mesatar I shkollës 9.5 vjet 9.5 vjet

Burimi i informacionit:BotimiiQëndres ,‘‘Fëmijët Sot” 2008

2

Të dhënat nga kjo table na trgojnë qartë pë një shkallë më të lartë të regjistrimit të këtyrefëmijëve me NV në shkolla të rregullta të edukimit fillor dhe të mesem .Por gjithashtu mund tëvërejmë se edhe pse niveli i të regjistruarve është i lartë deri në 95-96%, niveli ifrekuentimit bie50-54%, por këta fëmijë arrinë deri në klasën e pestë 90-91%.Vërehet gjithashtu një ulje e numrittë nxënësve me NV që regjistrohen në shkollat e mesme.Arsimimi i fëmijëve me nevoja tëveçanta arrin deri në 9.5 vjet.

Niveli i dobët i frekuentimit të nxënësve në shkolla bëhet për shkaqe të ndryshme.Edhe vetëprindërit hezitojnë ti sjellin fëmijët e tyre me nevoja të veçanta në shkolla të rregullta ,arsyet mëtë shpeshta që i shtyejnë familjarët të mos i sjellin në shkollë fëmijët me NV janë; refuzimikomitetit shkollor, frika e përballjes me një realitet të ri,diskriminimi dhe nënqmimi nga rrethidhe shoqëria.

Për ti ikur çdo terminologjije në i fyen padashje këtë pjesë të ndjeshme të shoqërisë, emërtimi mëi pranuar është që këta fëmijë të mos emrohen si fëmijë me “aftësi të kufizuara” por si “fëmijëme nevoja të veçanta”.

“Emërtimet e zakonshme që në vazhdimësi i kanë fyer fëmijët me nevoja të veçanta janë:

-fëmijë të hendikepuar,

-fëmijë të deformuar,

-fëmijë me të meta,

-fëmijë jonormalë,

-fëmijë me defekte,

-fëmijë të gjymtuar,

-me paaftësi

-jonormal,

-fëmijë me aftësi të kufizuara etj.7

“Të ndryshëm në nevoja të barabartë në të drejta”

7 B.Gaxhiqi, Edukimi Gjithpërfshirës me Metodologji, Prishtinë 2016 , fq 53

1.3 Parashtrimi i problemit

Bashkimi Evropian ka parashtruar dhe vënë në zbatim instrumente të politikave për paaftësinë qënga mesi i viteve 1970,por megjithatë ishe Marrëveshja e Madridit në vitin 1999 ajo që adresoidiskriminimin e personave me nevoja të veçanta.

Deklarata e Salamankes (UNESKO, 1994) mbi edukimin përfshirës thotë; “Shkollat e rregulltame orientim përfshirës janë mjetet më të efektshme për të luftuar qëndrimet diskriminuese,për tëkrijuar komitete mikpritëse,për të ndërtuar shoqëri gjithpërfshirësedhe për të arritur edukim përtë gjithë,si dhe efekivitetin e kostos së të gjithë sistemit arsimor”.

Që ky synim të arrihet,duhet që sistemi arsimor të përshtatet jo vetëm në lidhje me lehtësitëfizike,por edhe në drejtim të fleksibilitetit të korrikulave, mbështetjes, edukimittëvazhdueshëmpër mësuesit dhe mundësimit të pajisjeve ndihmëse për fëmijët.

Banka botërore vlerëson se nga 115 milonë fëmijë në të gjithë botën që nuk ndjekin shkollën,30-40% e tyre janë fëmijë me nevoja të veçanta.Sipas studimit të Zyrës së Programeve të EdukimitSpecial, në Departamentin e Edukimit në SHBA, u identifikuan mbi 6 milionë nxënës me nevojatë veçanta që frekuentonin shkollën.Pjesa tjetër e kësaj kategorie nxënësish kishin çrregullime nëtë folur dhe një pjesë më e vogël e tyre me vonesa mendore.96% e nxënësve me nevoja tëveçanta frekuentonin shkolla të përgjithshme.

“Sipas raporteve vjetore të OSEP, nga viti 2000-2006 vihet re një rritje e gjithpërfshirjes nëarsimin e nxënësve me nevoja të veçanta në klasa të rregullta.Përfshirjen më të madhe e kishinfëmijët autist, me probleme të ndryshme shëndetësore,me dëmtime traumatike të trurit, meçrregullime të të nxënit si dhe nxënësit me problem të dëgjimit.8

“Organizata “Save the Children”, e cila është prezente në më shumë se 20 shtete të prekura ngakonflikti,ka ofruar arsimimin dhe mbështetje për mësuesit e nivelit të parashërbimit dhe nëshërbim për të përdorur një gamë strategjish të të shpjeguarit dhe menaxhuarit të klasës,të cilatinkurajojnë të mësuarin dhe i bëjnë fëmijët të ndihen të sigurt.Trajnimi i ofruar në shumë,ështëpërqendruar në përmbajtjen e korrikules, të mësuarit e metodologjisë, të drejtat e fëmijëve dhe tëdhënit mësim pa ndeshkime fizike dhe poshtëruese,të shpjeguarit aktiv dhe metoda të nxënit sidhe kurse gjuhe.9

Arritjet në arsim gjatë periudhes së komunizmit duket që nuk janë arritur më që prej fundit tëregjimit.Problemet në sistemin e arsimit janë pasqyrim ifushave të tjera, institucionale, politikedhe varfërisë.

8The Office of Special Education Programs, US Departament of Education.9 Save the Children,2012,fq.14

4

Varfëriadhe papunësia ndërthuren mes vete si shkaktarët kryesor të pengesave në arsimin emirëfillt,si të tilla shqetësimet lidhur me arsimin duhet pare në dy aspekte;si mosfunksionim tëbrendshëm të sistemit dhe si korrelacoin të qështjeve sociale.Problemi në arsim fillon jashtëshkollës, pikërisht në mënyrën se si arsimi vlerësohet nga shoqëria

Tabela 2 –Numri I fëmijëve me NV në institucione të shëndetit

Viti Fëmijët në institucionerezidenciale për NV

Fëmijët në qëndra ditorepër NV fizike\mendore

Fëmijët me NV nështëpi,jetimore,shkollame konvikt

1998 111 91 60

1999 107 52 56

2000 97 54 61

2001 103 59 57

Burimi i Informacionit UNICEF,Children and Disability in Albania

Siç vërehet nga tabela e mësipërme, modeli më i përhapur për qëndrimin dhe arsimin e fëmijëveme nevoja të veçanta kanë qenë institucionet rezidenciale e më pak qëndrat ditore, ndërkohë qëshkollat e zakonshme akoma nuk janë bërë pjesë e edukimit të tyre.

“Qëndrimet dhe mentaliteti i ngurtë i shoqëris përkundrejt fëmijëve me NV ,përfshirë këtuspecialistët e edukimit e madje edhe familjarët e këtyre fëmijëve,ende krijon pengesa përgjithpërfshirjen e tyre në arsim dhe shoqëri (Raporti i Monitorimit të Zbatimit të strategjisëKombëtare për Personat me Aftësi të Kufizuara-Fondacioni Shqiptar për të Drejtat e Personaveme Aftësi të Kufizuar, 2008).10

10 Tahiraj.E, Fëmijët në Shqipëri ,Botimi i Qendrës “Fëmijët Sot”, 2008,fq.225

1.4 Përkufizime të rëndësishme për nxënësit dhe fëmijët me nevoja të veçanta

Me qëllim të edukimit të tyre, nxënësit e veçantë janë ata të cilët kërkojnë edukim special dheshërbime të tjera të ngjajshme me qëllim të realizimit të potencialit të tyre human.Janë dykoncepte të rëndësishme në përkufizimin edukativ të nxënësve të veçantë: diversiteti oseshumëllojshmëria e karakteristikave dhe nevoja për edukim special.

Vështirësitë në të nxënë janë problem që e pengojnë të nxënit të shumë fëmijë,adoleshent dhe tërritur duke ndikuar në shkollimin dhe përshtatjen e tyre në shoqëri.Vetëdijësimi është një faktor irëndësishëm në ndërgjegjësimin e prindërve, edukatorëve,profesionistëve shëndetësor dheopinionit të gjerë me gjendjen e vështirësive në të nxënë.

Sipas OBSH-së –Personat me NV janë ata persona te të cilët funksionet fizike, kapacitetimendor ose gjëndja psikologjike kanë prirje të shmangen për më shumë se gjashtë muaj ngagjëndja tipike për moshën përkatëse,gjë që sjell për pasojë kufizime të pjesëmarrjes së tyre nëjetën shoqërore.

Nevoja e veçantë ekziston në rast se dëmtimi çon në një kufizim, i cili ndikon në pjesëmarrjen nënjë ose disa fusha të jetës.Kriteri i zgjatjes prej gjashtë muajsh të kufizimit përjashtonparregullsitë e përkoshme, të cilat konsiderohen si nevoja të veçanta (ose aftësi e kufizuar),pornuk përjashton ndërhyrjet e menjëhershme që janë të nevojshme në raste individuale përshmangjen e saj.Kjo ka të bëjë në veçanti me fëmijët tek të cilët është verifikuar nevoja eveçantë.

Edukimi–konsiderohet si veprimtari e organizuar e vetëdijëshme e gjithanshme dhesistematike.Edukata është veprimtari specifike e njeriut, është privilegj për njeriun dhekarakteristik me të cilën nuk ka të bëjë asnjë qenje tjetër.

Arsimi- konsiderohet proces pedagogjik në funksion të paisjes të njerëzve me njohuri.Arsimipërfshin përvetsim të një sistemi të caktuar njohurish, formimin e aftësive, shkathtësive dheshprehive praktike, që supozohet të jenë themel i zhvillimit të fuqive njohëse dhe formimit tëpikëpamjeve mbi botën.Arsimi si proces më shumë zhvillohet në shkollë nën udhëheqjen earsimtarit – edukatorit.Rezultat i arsimit janë nxënësit e aftësuar në pikëpamje të përfitimit tëaftësive –shprehive dhe shkathtësive, që krijojnë bazë për kryerjen e funksioneve të ndryshme nëjetë dhe vazhdimin e mëtutjeshëm të zgjërimit të njohurive dhe kultures së tyre në kuptim tëarsimimit permanent – vetëarsimimit.

Detyrat e arsimit: detyra materiale,funksionale,edukative.

Funksionet e arsimit : Rritja,formimi dhe emancipimi.

6

E drejta për edukim- e drejta për edukim është e njohur nga shumë shtete të botës si një e drejtëglobale.Neni 13 i Deklarates së Kombeve të Bashkuara në vitin 1966 në KonventënNdërkombëtare të të Drejtave Ekonomike,Sociale dhe Kulturore i njeh kujtdo të drejtën përedukim.Sipas nenit 13 Konventa i njeh çdo individi të drejtënpër edukim falas në nivelinelementar dhe të mesëm.Kjo me qëllim të zhvillimit të plotë të personalitetit njerëzor dhedinjitetit të tij,gjithashtu për të mundë mundësuar që të gjithë individet të marrin pjesë efektivishtnë shorëri.Edukimi është parë si e drejtë e çdo njeriu por edhe si mjet për të arritur realizimin e tëdrejtave të njeriut.Edhe pse edukimi është i detyruar me ligj në shumë shtete, kjo e drejtë mundt’u cenohet disa fëmijëve në një moshë të caktuar.

Nxënës– një individ që është regjistruar në një institucion edukimi,zakonisht një nxënës do taquajmë një individ që po mësohet nga një tjetër dhe më konkretisht në marrëdhënje me njëmësimdhënës.

Nxënës me nevoja të veçanta- janë nxënësit që kanë nevojë special për edukim .Në vendin tonekëta fëmijë në bazë të për arsimin gjithëpërfshirës u pranuan të arsimohen së bashku me nxënësite tjerë.

Shkolla– rrjedhë nga lat. Scolekohë e lire, kohë për tu mare me aktivitete intelektuale.

Shkollat e zakonshme– janë shkollat publike ku mësojnë të gjithë nxënësit.Në mesin e shekullitXIX shkolla mori emrin shkollë e zakonshme pasi u ndërtua nga taksat e popullit, pa asnjëpagesë dhe e hapur për të gjithë nxënësit. Shkolla do të qeverisej nga komiteti i shkollës dukendjekur një rregullore.

Arsimi bazë – synon zhvillimin shoqëror, intelektual e fizik, të çdo individi\nxënësi, zotërimin erregullave të sjelljes dhe kultivimin e vlerave, përkujdesjen për shëndetin, si dhe përgatitjen emjaftueshme për vazhdimin e arsimit të mesëm të lartë ose për tregun e punës.

Shkollat publike nëntë vjeçare– përfshin arsimin fillor dhe të mesëm të ulët.Arsimi fillorpërbëhet nga pesë klasa, nga klasa e pare deri në klasën e pestë. Arsimi i mesëm i ulët nga klasae gjashtë deri në të nëntën.

7

Kapitulli – II

2.1 Kuadri arsimor

Shkollat janë institucione të cilat përbëhen nga kuadri arsimor, drejtori, sekretari, mësuesit,psikologët, dhe pedagogu i shkollës. Nga statistikat e mara 10 vitet e fundit në institucionetarsimore në vend, vihet re qartë shtimi i numrit të fëmijëve me nevoja të veçanta që ju drejtohenshkollave të zakonshme. Në vitin 2005 u hartua strategjia e arsimit për personat me aftësi tëkufizuara, e cila do mundësonte arsimin e femijeve më nevoja të veçanta në shkolla publike. Pasviteve 90 në vendin tonë janë hartuar studime të ndryshme për mbrojtjen e të drejtave tëfemijëve. Sikurse u theksua edhe ne kapitullin e parë, shumë pak studime janë fokusuar pikërishtte e drejta për arsimim që e gëzojnë fëmijët me nevoja të veçanta e drejtë si gjithë femijët e tjerë.Në këtë konteks u zhvillua edhe ky studim, i cili ka për qëllim të vlerësojë zbatimin e së drejtëspër arsimimin e fëmijëve më NV dhe pengesat e hasura gjatë këtij procesi të edukimit dhearsimimit në instutucionet arsimore. Theksohet rëndësia e bashkëpunimit të fëmijës, familjes dheshkolles si një tipar i rëndësishëm i suksesit të integrimit të këtyre fëmijeve.Evidentohen sfida tëmëdha në fazat fillestare të pranimit të ketyre fëmijeve si nga shoqerija ashtu edhe nga komitetishkollor, si dhe problemet gjatë procesit të mësimdhënies.

2.2 Metodat kërkimore të përdorura

Në këtë punim u përdorë metoda kërkimore cilësore u përdor kjo metod për realizimin e punimitpasi ky synon të kuptojë më qartë përvojat, ndjenjat, mendimiet për bindjet e mësimdhënësvegjatë procesit mësimor me fëmijët me nevoja të veçanta. Metoda Cilësore është metodë më epërshtatshme duke u bazuar në qëllimin dhe pytjet kërkimore qe janë ngritur në këtë punim.Metoda cilësore përputhet edhe me natyrën delikate të kërkimit, lidhur me analizën e përvojësdhe përjetimeve që mësuesit e nxënësve me NV kanë kanë në raport mearsimimin e këtyrefëmijeve.Me anë të kësaj metode bëhet e mundur të kuptohet me qartë raporet e prindërve memësuesit në kompleksin e përjetimeve të tyre.Rishikimi i literatures me analizën e të dhënavedytësore intervistave gjysmë të strukturauara më mësues bëjnë të mundur përcakimin epengesave që hasin fëmijet me nevoja të veçanta në procesin e mësimdhënies. Cresell thotë se:“Kërkimi cilësor fillon me supozimet, një këndvështrim të përgjthshëm, mundësinë e përdorimittë teorisë si dhe studimin e problemeve të kërkimit, duke kërkuar mënyrën se si individi apogrupet reagojnë ndaj një fenomeni human ose social”.“Ky autor thekson se kërkuesi cilësor përtë studiuar problemin përdor qasjen cilësore për të zbuluar, mbledhur të dhëna në një mjedisnatyral, të ndjeshëm për personat nën studim, dhe analizon të dhëna që në fund rezultojnë të jenënjë analizë induktive dhe më pas ai vendos strukturën e temës.

8

Raporti përfundimtar përfshin zërin e pjesëmarrësve, mendimet e kërkusit dhe një deskriptimkompleks dhe interpetim të problemit. Për kërkuesen ishte e rëndësishme të studjonte fenomeninnë ambientin natyral që është shkolla. Kjo teknikë do t’u jepte mundësi pjesëmarrësve tëndiheshin më komod dhe të çlirë për të reflektuar mbi çështjen e studimit. 11

Denzin dhe Lincoln, 2005, në studimet e tyre me të fundit e përshkruajn kërkimin cilësor si njëaktivitet të vendosur që i përcakton vendndhjen vëzhguesit në botë. Kjo sipas tyre, konsiston nënjë set të praktikave interperative dhe materjalëve që e bëjnë botën të dukshme. Këto praktikatransformojnë botën, ato e kthejnë botën në një seri përfaqësimesh, gjetjesh, intervistash,bisedash, fotografish, regjistrimesh dhe kujtimesh të vetës.Në këtë nivel kërkimi cilësorpërfshijnë një qasje intereperative dhe natyralistike të botës.Kjo metodë cilësore u pa e arsyshmenë studimpasi kërkuesja arrin ti studjojë subjektet në setin e tyre natyral (komunitetin shkollor)në përpjekje për të marrë kuptimin e tyre ose të interpretojnë fenomenin në mënyrë që tëkuptuarit e njerëzve të vijë më afër.

“Shumë studiues e kanë vlerësuar kërkimin cilësor për detajet dhe vërtetsinë që sjell. Kërkimicilësor është efektiv në sigurimin e informacioneve specifike që kanë të bëjnë më vlerat sociale,opinjonet, besimet, qëndrimet dhe emocionet e një populate të veqantë. Është e rëndësishme tëtheksohet se thelbi i kërkimit cilësor bazohet në atë që është natyrore, duke studiuar personat evërtetë në mjediset natyrore sesa në izolim artificial”.12

2.3 Psikologët punonjësit social të shkollave

Pskologët e shkollës kanë këto detyra:Bashkëpunimi prind-shkollë,reagimet refuzuese,paragjykim, pasiguri, ankth, vështirësi për të folur, izolim nga prindërit e tjerë,pakënaqësi,dëshirë për shkollën, vëmendje, keqardhje nga prindërit e tjerë, ndjenja e izolimit social.

Nevojat e fëmijës me AK në shkollë bashkëpunim mësues-prind-psikolog, pranim,ndërgjegjësim, korrikula të thjeshtuara, plane zhvillimi, mbështetje, mosparagjykim,motivim,stimulim,kujdes i veçantë, asistencë psiko-sociale, integrim, mosizolim, mungesë e mbështetjes.

Integrim dhe gjithëpërfshirje e suksesshme,përmirësimi i korrikulës, trajnime, seminarendërgjegjësuese, mësues të kualifikuar, mësues mbështetës, ndihmë profesionale.

11Koka Z., Haxhiymeri V., Flagler Nika M., Gjithëpërfshirja e fëmijëve me aftësi të kufizuara në shkollëshqiptare.Tiranë, 2005.12Po aty.

9

Kapitulli –III

3.1 Vështrim mbi personat\nxënësit me nevoja të veçanta

Në përputhje me terminologjinë e Kombeve të Bashkuara dhe Organizatës Botërore tëShëndetësisë, Shqipëria e ka zëvendësuar termin ”person me hendikep”me termin persona meaftësi të kufizuara,term ky që u referohet personave të cilët funksionet fizike, kapaciteti mendorose gjendja psikologjike kanë prirje të shmangen për më shumë se gjashtë muj nga gjendja tipikepër moshën përkatëse, gjë që sjell për pasojë kufizime të pjesëmarrjes së tyre në jetën shoqërore.

“Bazuar në Konventën për të Drejtat e Personave me AK(dhjetor 2006),përkufizimi më i fundit itermit persona me aftësi të kufizuara përfshin ata persona që kanë demtime fizike,mendore aposhqisore afatgjata, të cilat në ndërveprim me barrier të ndryshme mund të pengojnë pjesëmarrjene tyre të plotë në shoqëri, në baza të barabarta me të tjerët(neni 1).Personat me nevoja të veçantandahen në disa kategori sipas Komisionit Mjekësor të Caktimit të Aftësisë për punë (KMCAP):13

Në kategorin e pare bëjnë pjesë ata përsona me aftësi të kufizuar ose të lindur,pa shkaqe qëlidhen me punësimin: a) Përsona të cilëve i’u është kufizuar aftësia si pasojë e dëmtimitfizikë,shqisorë, të intelektit,psikike\mendore, të lindura apo të fituara gjatë jetës ngaaksidentet,sëmundje të përkohshme apo të përhershme,të cilat nuk vijnë nga shkaqe që lidhen mepunësimin e vertetuar kjo nga KMCAP,përfitojnë page për shkakë të nevijës së veçantë. b )Përsonat paraplegjikë e tetraplegjikë,të cilët deklarohen me vendim të KMCAP, se janë të tillë,pavarësisht nga shkaku dhe mosha,dhe përfitojnë pagesë. c )Përsonat e verber, të cilët deklarohenme vendim të Komisionit për Përcaktimin e Verberis (KMCV) se janë të tillë,pavarësisht ngashkaku dhe mosha edhe kjo kategori përfiton pagesë për shkak të aftësisë së kufizuar.

Kategoria e dytë : Invalidët e punës, të dhënat statistikore ndër vite për numrin e përsonave meaftësi të kufizuar në Shqipëri, kanë pasur të bëjë me numrin e përsonave me aftësi të kufizuarsipas kategorive, llojet kryesore të aftësive të kufizuara, pagesat në para nga buxheti i shtetitetj.Fëmijët me AK përkufizohen të gjithë individët PAK nën 18 vjeç dhe rrjedhimisht, bëjnëpjesë në kategorinë e personave me aftësi të kufizuara. Edhe pse raportohet për përsona meaftësi të kufizuara nën moshën 18 vjeç ende nuk gjejmë ndarje pët ta.14

13MASHT “Strategjia Kombëtare e Zhvillimit të Arsimit Parauniversitar 2004-2015”, Qershor 2004.14Po aty.

3.2 Arsimi gjithëpërfshirës dhe integrues

Në Kosovë edhe pse koncepti i gjithëpërfshirjes promovohet ndërkombëtarisht,tashmë prej mëshumë se një dekade, ka ende barrier të shumëfishta në pjesëmarrjen e plotë të fëmijëve menevoja të veçanta në arsimin e zakonshëm.Mungesa e informacioneve, kontribuon me qëndrimediskriminuese ndaj personave me NV, në të gjitha nivelet e shoqërisë,kontribuon në mohimin evazhdueshëm të së drejtës së tyre në edukim .

Qëllimi i përfshirjes me përgjithësi është se të gjithë nxënësit mund të vendosen nëpër klasa tëarsimit të përgjithshëm përveç se nevojat e tyre akademike dhe sociale nuk mund të përmbushensi duhet.Kykoncept nënkupton se përfshirja do të ecë përpara paralelisht me mundësinë eshoqërisë që të ofrojë shërbime mbështetëse për fëmijët në shkolla. Gjthëpërfshirja ështëparë siprocess i adresimit dhe përgjegjës ndaj shumëllojshmërisë së nevojave të nxënësve permsngritjes së pjesëmarrjes në nxënie,kultura dhe komunitete dhe duke reduktuar përjashtiminbrenda dhe nga arsimimi.

Ajo përfshin ndryshimet dhe rekomandimet në përmbajtjen, qasjen,struktura dhe strategji mevizione të përbashkët për të gjithë fëmijët e moshave përkatëse dhe bindja se është përgjegjës esistemit të rregullt që të arsimojë të gjithë fëmijët (UNESCO, 1994).Në dokumentet emëvonshme përfshirja është përkufizuar proces. Kjo do të thotë se përfshirja është si një kërkimqë nuk mbaron, për të gjetur mënyra më të mira për t’u përgjigjur shumëllojshmërisë.Përfshirjaka të bëjë me idetifikimin dhe menjanimin e barrierave.Si rrjedhojë, ajo përfshin mbledhjen,kategorizimin dhe vlerësimin e informacioneve nga një shumëllojshmëri e burimeve me qëllim tëplanifikimit të përmirësimeve në politikë dhe në praktikë.Përfshirja katë bëjë me prezencën,pjesëmarrjen dhe suksesin e të gjithë nxënësve. Prezenca i referohet vendit ku nxënësitarsimohen dhe frekuentimit të rregullt nga ana e tyre,pjesëmarrja ka të bëjë me cilësinë e pëvojëspër sa kohë janë atje dhe për këtë arsye duhet të përfshijë mendimet e vetë nxënësve, kursesuksesi ka të bëjë me rezultatet e mësimit nga plani i programit dhe jo vetëm nga rezultatet etestimeve apo provimeve.

Përfshirja vë një theks të veçantë të grupet e nxënësve që mund të jenë në rrezik tëmarxhinalizimit, përjashtimit apo suksesit të dobët.Kjo tregon përgjegjësin morale për të siguruarse këto grupe që janë më të rrezikuara sipas statistikave të monitorohen me kujdes dhe kur të jetënevoja të ndërmerren hapa për të siguruar prezencën,pjesëmarrjen dhe suksesin e tyre në sisteminarsimor.Pikat kyçe në lëvizjen nga përjashtimi në përfshirje janë përdorur në planin e programitgjithëpërfshirës në të gjitha shkollat, krijimin e shkollave mikëpritëse dhe miqësore për fëmijëtme NV.Në shkollat mikëpritëse mësimdhënësit ndajnë vlerat e tyre, besimet dhe të kuptuarit e

10

shumëllojshmërisë duke negociuar me deklarata të hapura dhe të qarata me lidhje për shkollatpër të gjithë.

11

Sipas UNESCO-së mësimdhënësit mikpritës ndajnë katër besime kyçe:

1. Të gjithë fëmijët mund të mësojnë,2. Të gjithë fëmijët janë të ndryshëm,3. Të qënit i ndryshëm është fuqi,4. Mësimi shtohet me bashkëpunimin e mësimdhënësve ,prindërit dhe komitetin.

Kështu shkolla mikpritëse nuk është vetëm një mënyrë sjelljeje,por është një kultur metod edetajuar e cila kërkon zotime shumë të thella, njohuri dhe përvojë zbatuese. Ky ndryshim duhettë paraqitet në të gjitha nivelet ekologjike në atë individuale,shkollore dhe komunitet.Modelet eshkollave miqësore për fëmijët janë zgjidhje paketë dhe instrument gjithëpërfshirës përvendosjen e një sërë ndërhyrjesh cilësore në arsim.

Modeli i shkollave miqësore është i theshtë: shkolla duhet të punojë për interest më të mira tëfëmijës. Mjedisi arsimor duhet të jenë gjithëpërfshirëse, të sigurta, të shëndetëshme, mbrojtëse,të pajisura me mësues të aftë, burime të përshtatshme dhe kushte fizike përkatëse,emocionaledhe sociale për mësim.

Koncepti i përfshirjes shihet në kontekst evropian,në bazë të udhëheqjes nga UNESCO dheUNICEF,dhe paraqet modelet e përfshirjes siç janë shkollat mikpritëse dhe shkollat miqësore përfëmijë. Fëmijët me nevoja të veçanta përbëjnë grupin më të madh të fëmijëve lehtësisht tëidentifikueshëm, të cilët kanë qenë dhe vazhdojnë të jenë të përjashtuar në mënyrë tëqëndrueshme nga edukimi (UNESCO,2009)

3.3 Dallimet dhe të përbashkëtat arsimit integrues dhe gjithëpërfshirës

Arsimi gjithëpërfshirës është i ndryshëm nga koncepti “integrim”, i cili tenton të përqendrohetmë shumë në të siguruarit që fëmijët me nevija të veçanta të ndjekin shkollat e zakonshme sesanë të siguruarit se këta fëmijë janë duke mësuar.

Arsimi gjithëpërfshirës lehtëson zhvillimin social të fëmijëve që kanë dhe atyre që nuk kanënevoja të veçanta. Një arsimim i tillë nxit nivele më të larta të ndërveprimit sesa ambientet endara(Antia, Jones, Kreimer & Reed,2011; Theodoru & Nindi, 2010) çka rezulton me më tepërmundësi për fëmijët për të ndertuar dhe për të mbajtur shoqëri.

Sa më shumë kohë një fëmijë kalon në një mjedis gjithëpërfshirës aq më i madh ështëndërveprimi social.Fëmijët me nevoja të veçanta që frekuentojnë në shkolla të rregullta pranohenmë lehtë nga shoqëria, dhe nxënësit e till adaptohen më lehtë në rrethinë shoqërorë dhekomunitetet që frekuentojnë.

12

Sipas Myers dhe Bagree arsimi gjithëpërfshirës dhe integrues paraqiten me disa karakteristika si:

Arsimi integrues: Arsimimi gjithëpërfshirës:

Fëmija si problem, Sistemi i edukimit si problem,

Ka nevojë për mësues special, Qëndrimi i mësuesve,

Ka nevojë për hapsirë special, Cilësi e dobët e trajnimeve,

Është i ndryshëm nga fëmijët e tjerë, Mungesë e mjeteve didaktike,

Nuk mund të shkojë në shkollë, Prindërit nuk janë të përfshirë,

Ka nevojë për pajisje special, Mësuesi dhe shkolla nuk mbështeten,

Ka nevojë special, Shumë përsëritje klase dhe lënie shkolle,

Nuk përgjigjet dhe nuk mund të mësojë. Metodat dhe korrikula të ngurta.

Që nënkuptojmë se “fëmijët e integruar” nuk përfshihen në procesin e mësimdhënies,ata shihensi problem për procesin dhe për arsimimin e tyre paraqitet nevoja për arsimim special.Fëmijët eintegruar diskriminohen nga fëmijët e tjerë duke u pare si të ndryshëm dhe që nuk mund tëndjekin shkollimin.

Me “arsimin gjithëpërfshirës” sistemi i arsimit shihet si problem dhe jo fëmija me nevoja tëveçanta,kritikohet performance e mësuesit dhe aftësitë intelektuale të tij për t’i trajtuar këtafëmijë. Vlerësohet me ndikim roli i prindit dhe bashkëpunimi i tij me shkollën.Mungesa etrajnimeve dhe pajisjeve didaktike e pengon mësimin e këtyre fëmijëve dhe jo nevoja për hapsirëdhe pajisje special.

3.4 Standartet evropiane për arsimin e fëmijëve me nevoja të veçanta

Bashkimi Evropian tashmë prej vitesh i kushton një rëndësi të veçantë arsimimit të fëmijëve menevoja të veçanta.Veprime ose iniciativ që përfshinë njëherësh disa politika shtetërore,dhe bartetmë pas në të gjitha shtetet e Bashkomit Evropianë. Pas përfshirjes së shtetve në BE iniciativa enjëjtë i përfshinë edhe vendet tjera antare. Rregullatori bazë i çështjes së edukomit të fëmijëveme nevoja të veçanta në BE orientimi drejtë edukimit përgjatë gjithë jetës dhe detyrimit që kanështetet për të siguruar mundësinë e aksesit në sistemin e arsimit, të bazuar në parimin e edukimitpërgjatë gjithë jetës për të gjithë individët, përfshirë edhe ata me nevoja të veçanta. Kjo është ajoçka shpreh Rezuluta e Këshillit dhe Përfaqësuesve të Qeverive të Shteteve Antare brendaKëshillit, në takimin e mbajtur me 25 maj 2007, për krijimin e mundësive të barabarta për tëgjithë të rinjët, pjesëmarrës të plotë në shoqëri.

13

Edhe pse kydokumenti referohet të gjithë popullsisë në moshëtë re, ai e ngriti nivelin e politikëssë mundësive të barabarta ndërmjet parimeve të thjeshta, duke detyruar kështu qëndrimin dhesjelljen e shteteve anëtare në çështjen e edukimit të fëmijëve me nevoja të veçanta. Në lidhje mekëtë është e rëndësishme të thekësohet se , kur diskutohet mundësia për akses nuk nënkuptohetvetëm heqja e barrierave fizike,por përfshirja thelbësore dhe integrimi i fëmijëve me nevoja tëveçanta dhe qasja e plotë në arsim. Një tjetër parim kryesor në të cilin BE-ja insiston dhe qëpërfaqëson modelin bazë të punës në të gjitha fushat, është bashkëpunimi I gjithanshëm dheqasja nëndiciplinore ndaj problemeve.Çdo gjë që përcatohet në nivel të BE-së përcaktohet dukemarrë në konsideratë të gjithë sistemin. Këtë qëndrim e përcakton Rezuluta e Këshillit të dates 3maj 2003, për mundësitë e barabarta për edukim dhe trajnim të nxënësve dhe studentëve menevoja të veçanta.

Kjo Rezulutë obligon vendet antare të Bashkimit Evropian të rregullojnë çështjet sin ë vijim;

a)Shkëmbimin e përvojave dhe informacioneve ndërmjet shteteve , me qëllim tëpërmirsimit të arsimimit të fëmijëve me nevoja të veçanta,

b) Kushte të sigurta për të gjithë me qëllim të transferimit më të lehtë nga sistemi iarsimimit në vendin e punës ,përfshirë këtu edhe fëmijët me nevoja të veçanta.

Një vëmendje e veçantë i kushtohet modernizimit të qëndrushëm të metodave të punës dheaplikimi i drejtëpërdrejtë i teknologjisë modern në vendin e punës, si dhe ofrimi i ndihmës pëfëmijët me nevoja të veçanta. Ku lloji i qasjes mundëson vendosjen e procesit të arsimit nëkontekstin e arritjes së pavarësisë nga ana e personit invalid,fëmijë me nevoja të veçanta, porgjithashtu edhe respektimin e të drejtave të tyre për barazi për të qenë të mbrojtur nga çdo formëdiskriminimi. Një ndër dokumentet me më rendësi për këtë çështje është Rezoluta e Këshillit edates 31 maj 1990, e cila ka të bëjë me integrimin e fëmijëve dhe të rinjëve me nevoja të veçantanë sistemin gjithëpërfshirës të arsimit. Ky përcakton parimet kryesore që duhet të jenë bazat eintegrimit, udhëzimeve të mëtejshme si dhe treguesit të cilët mund të sigurojnë kuadrin për tëvëzhguar zhvillimet në fushën e dhënë.

Sipas këtij dokumenti, integrimi i plotë i fëmijëve me nevoja të veçanta në sistemin e rregulltarsimor duhet të jetë zgjidhja kryesore, çdo here kur kjo është e përshtatshme përfëmijën.Preferenca bazë ndaj integrimit të plotë mbështetet nga rregulli që edhe kur fëmija të jetëduke ndjekur arsimin special, kjo zgjidhje të jetë e përkohshme. Dhe kështu Rezuluta i këshillonshtetet antare që integrimi i plotë është i mundur vetëm nëse sistemi si një i tërë është i aftë t’upërgjigjet nevojave për arsimim të veçant te të gjithë fëmijët përfshirë ata me nevoja të veçanta.“Vetëm përmes integrimit dhe të drejtave të barabarta mund të arrihet e drejta e personave menevoja të veçanta për jetë të barabart dhe të dinjitetshme.Rezuluta udhëzon shtetet anëtare që në

nivel kombëtar të përcaktojnë politika të qarta dhe kohërente në përputhje me zhvillimet ekohës,pasi kjo gjë vlerësohet si një ndër parakushtet e efiçiencës së sistemit.”15

3.5 Teoritë e integrimit të fëmijëve

Përkufizimi që Lipsky dhe Gartner kanë dhënë për edukimin gjithëpërfshirës është “si mundësitë barabarta për të gjithë nxënësit që mund të marrin shërbime educative të efektshme, mendihmë dhe mbështetje shtesë, në klasa të përshtatshme për moshën dhe shkallat e tyre që t’ipërgatis ata për jetë kontribuese si antar të plotë të shoqërisë”.

Për Booth(2002), arsimi gjithëpërfshirës i referohet pjesëmarrjes në rritje të nxënësve nëkulturën, korrikulen dhe komunitetin e shkollave që ata ndjekin . Për këtë autor arritjet eshkollave nuk kanë asnjë kuptim nëse komuniteti shkollor dështojnë në përmirësimin e frymës sëtë gjithë mësuesve dhe nxënësve.

Vitet 1950-1955 karaktrizoheshin nga një këndvështrim psiko-mjekësor të fëmijëve me paaftësi,duke pasur nevojë për ndërhyrje speciale.Vitet e 60-ta pane një përgjigje sociologjike që i shihtenevojat për arsimim special dhe paaftësit e të nxënit si një rezultat direkt i shkollimotpërjashtues.Vitet 70-ta u karakterizuan nga qasje e korrikules, të cilat u përputhën ose deshtuannë përputhjen me nevojat e nxënësve për të mësuar.Vitet e 80-ta panë kthimin e vëmëndjes nëpërmirësimin e shkollës nëpërmjet shkollimit të kuptueshëm dhe riorganizimit sistematik tëshkollave.Përqendrimi ishte më shumë në komunitetin e shkollave sesa në arritjet individuale. Nëvazhdim vitet e 90-ta kanë pare ndërhyrjet prej studimeve për paaftësinë. Në qëndër të kësajkritike bëhet thirrje për arsim gjithëpërfshirës. Me qëllim që të kuptojmë arsimin gjithëpërfshirës,na duhet të shqyrtojmë shkurtimisht arsimin special.

Amstrong (2002) e ka përshkruar si një “ndërthurje të rrëmujshme të ideve të ngatërruara, dukepërfshirë bamirësin, mjekimin dhe psikologjinë.Arsimi special e vendos fëmijën me paaftësi nënjë njësi të mbështetur nga profesionalist të trajnuar në mënyrë special, të cilët ndërhyjnë pët tëpërmirësuar fëmijën. Fëmijët nëarsimin special kanë një arsim të ngurt arrin nivele të ultaintelektuale dhe lënë shkollimi vetëm për të hyrë në vende të ndara pune dhe edukimi . Fëmijëtme edukimin special shihet si fëmijë qëdështon ne mësimënxënje dhe nuk përshtatetmësimit,shkollat special dështojnë në arritjen e ndryshimeve. Edukimin special nuk e gjejmëvetëm në shkollat special ,një edukim i till mund të ndodh edhe në shkollat e zakonshme.

Sipas Isaacs edukatorët special kanë suksese në promovimin e ontologjive të kufizuara tëindividualitetit, legjitimiteteve të egzagjeruara të normales, të bazuara në një ide të fshehtëgjithëmonë e në rritje dhe deshtimet e fëmijëve mund të shpjegohen në terma të modelitmjekësor me mangësi ose deficite.Kështu arsimi special është përkushtuar si një filozofi ndarëse,izoluese, vetëmbrojtëse, e bazuar në racizëm dhe grupe praktikash, një rezultat i pozitivizmit

15 UNESCO, Towards Inclusive Education for Children with Disabilites: A guideline, 2009, fq.9.14

shkencor të keqdrejtuar ose thjeshtë një problem i paefektshëm i fryr ndaj problemeve shkollorelehtësisht të zgjidhshme.

Ervells (2005),:klasat e para të arsimit special në Amerikën e Veriut përfshinin të varfërit ezonave urbane, amerikanet vendas, hispanikët dhe ata afrikanët.

15

Fëmijët e zinjë dhe të klasës punëtore, gjithmonë kanë qenë në prezencë të shumtë në shkollatspeciale, duke e çuar Mercerin në argumentimin se matjet e intelegjencës, paaftësisë sociale dhefunksionimit të keqpërshtatur tregojnë më shumë për vlerësimet profesionale të bazuara nëracizëm se sa tregojnë për mangësitë e fëmijëve me nevoja të veçanta. Pavarësisht se këtomendime pranohen apo jo, është më e sigurt të thuhet se rrjedha për shkollat special dheprofesionalizmin në rritje të edukatorëve specialë janë të lidhur ngushtë. Kur problemet earritjeve të edukimit kuptohen interpretohen se qëndrojnë brenda “fëmijës special” atëherëshkollat dhe mësuesit qëndrojnë jashtë këtij shkëlqimi diagnostifikues.Shkollat special edukojnëpraktika të pazakonta të zbatuara nga mësues specialist për të udhëzuar ose menaxhuar grupeekzotike dhe të homogjenizuara të fëmijëve me nevoja të veçanta.

Sipas Slee arsimi special qëndron i lidhur me një teknicizëm të pandarë me rrënjë në paradigmate lidhura me mangësi dhe defekteve psiko-mjekësore individuale pedagogjike.Këto supozimevazhdojnë të ndikojnë në arsimin gjithëpërfshirës. Praktikat e integrimit linden në vitet 60-taduke reaguar për arsim special. Integrimi promovoi të drejtën për arsimim të fëmijëve me nevojatë veçanta në shkolla pranë tyre.Në Britani raporti i Komitetit Warnock (1978), Nevojat eArsimit Special (SEN) influenconin në prishjen e shkollave special të riparimit.Warnockpropozoi përdorimin e termit Nevoja Speciale të Edukimit si term pë identifikimit të atyrefëmijëve që kishin nevojë për mbështetje shtesë në shkollat e zakonshme.

Për Christensen (1996) zhvillimi i teknikave të tilla si planet educative individuale (PEI) njëinstrument i shkollave special përdoren gjërësisht në shkolla WENA dhe si praktikë shoqëruesenë identifikimin e SEN vendosin burime të një fëmijë,bazuar në identifikimin e kërkesaveindividuale e që shpesh këto të fundit kuptohen si problem në të nxënit dhe si deficit edukimit.Kordinatorët e nevojave të edukimit special në shkollat britanike u organizuan për t’u siguruarmbështetje profesionale atyre me këtë etiketim të ri .Sërish PEI dhe SEN-CO vazhdonon tëadresonin fëmijët individual më tepër se sa kultura e shkollës. Fëmijët e përfshirë në shkollat ezakonshme kanë pasur mundësinë të kenë nivele më të larta akademike dhe të arrinë rezultate ,rezultate këto që nuk do mund të arriheshin në forma të tjera educative e arsimore

3.6 Stigma dhe diskriminimi i fëmijëve me nevoja të veçanta në shkollë

Shumë autor e kanë trajtuar konceptin e stigmës dhe duskriminimit si një faktor joi pa zakont nëshkoqërin tone, në thelb te të cilave qëndron problem i devijimit. Stigma është process dinamik Izhvlerësimit që diskretiton në mënyrë të konsiderueshme një individ në sy të tjerëve.“Gofman

(1963) e përcakton stigmën si një atribut që diskretiton në mënyrë të thellë brenda njëmarrëdhënje sociale të veçantë.Goffman e përdori stigmën si një term që i referohet një tipari dherezultatin që lidhet me zotërimin e këtij tipari.Stigma është një tipar që shihet negativisht ngashoqëria. Një studiues tjetër Mahendra (2006) e konsideron stigmën si një turpësi që nukpranohet lehtë nga shoqëria ose konsiderohet i papranueshëm.

16

Termi diskriminim u përcaktua nga Brown dhe Ttajillo (2007) si një trajtim ndryshe ipajustifikueshëm i disa personave ose grupeve të ndryshme duke i anashkaluar padrejtësisht ngashoqëria. Në vitin 1993 personat me nevoja të veçanta shiheshin nga shoqëria dhe familja sifatkeqësi, turp madje edhe mallkim sipas Fondacionit Shqiptar për të Drejtat e Paaftësisë.Fëmijëtdhe e ardhmja e tyre varen nga familja dhe komuniteti i tyre përfshirë këtu qëndrimet dhezgjedhjet e fëmijëve me nevojë. Kërkimet për fëmijët me nevoja të veçanta dhe arsimingjithëpërfshirës rezulton në vlera dhe gjetje pozitive,fëmijët e gjithëpërfshirë janë të pavarur,lehtë të integruar dhe kanë arritje më të larta arsimore.Në bazë te të dhënave nga Shërbimi socialshtetëror do shohim se mosha e arsimit 9 vjeçar, që është synimi i studimit tone ,është 8845fëmijë me nevoja të veçanta në tërë vendin . Por nga ky grup llogariten 5477 që duhet ndjekinshkollimin e zakonshëm, e që në realitet janë shumë më pak se kaq”16.

16 Nano, V, 2002 Shkolla shqiptare drejt proceseve integruese. Raport studimor, Fondacioni Shqiptar për të drejtate paaftësisë.

17

Kapitulli-IV

4.1 Përceptimet mbi përvojat në mësimdhënie

Duke u konsideruar profesioni e mësesit si “profesioni më i shenjët nën qiell”, arsimimi i brezavetë ri kërkon përkushtim, motivim dhe vullnet me qëllim që cilësia e arsimit të rritet nëvazhdimësi.Nxënësit janë si llampat e fikura dhe mësuesit duhet ta ndjejnë veten me fat për tindezur ato,edhe pse fëmijët janë të ndryshëm si lulet në fusha ata të gjithë janë njësoj të dashurdhe të mirë.Një mësues i mirë e hapë derën e së ardhmes për fëmijën por një, mësues i keq imbyll derën e së ardhmes fëmijës që në klasën e parë. Duke e ndjerë këtë përgjegjësi mësuesitduhet të jenë të kujdesshëm në punën e tyre ,të kenë vullnet, ambicje dhe dashuri pë profesionine tyre . Jam ndarë e kënaqur nga analiza dhe përpunimi i të dhënave sepse mësuesit e intervistuarushqenin dashuri të madhe për punen dhe profesionin e tyre kjo vërehej nga suksesi shumë i lartëi nxënësve të tyre (ushtarëve të së ardhmes “ Sali Krasniqi”). Mësuesit paraqesin brengat e tyrepër kushtet në të cilat realizohet mësimi dhe mungesës së mjetëve didaktike mësimore.Mësuesite intervistuar janë të vetëdishëm për rolin e tyre në edukimin dhe arsimimin e nxënësve,atandjejnë përgjegjësi për çdo vështirësi dhe penges të nxënësve në procesin e mësimënxënies dhemundohen ta zgjedhin në përpikmëri aq sa ju lejojnë ligjet dhe rregullat e shkollës.Shprehen tëshqetësuar për mardhëniet bashkëpunuese të ulta me prindërit e nxënësve.

Përshtypjet e mësuesve gjatë punës me nxënësit me nevoja të veçanta;

Puna me fëmijët me nevoja të veçanta është një punë me përgjegjësi dhe kërkon shumëdurim, por pavarsishtë vështirësive ndihem shumë mirë kur nxënësit e mi arrin suksese.

(Mësues në shkollën fillore “Dëshmorët e Kombit” Baran)

E ushtroj me dashuri profesionin e mësueses dhe ndihem e lumtur kur mund të ju ndihmojkëtyre nxënësve lumturohem me të arriturat e tyre.

(Mësuese në shkollën fillore “Dëshmorët e Kombit” Baran)

Bashkëndiej me këta fëmijë dhe mundohem në vazhdimësi ti përparoi suksesi I tyre ështëedhe suksesi im.

(Mësuese në shkollën fillore Vaso Pash Shkodrani Pejë)

Së pari më vjen keq për këta fëmijë por ndihem e privilegjuar që kamë mundësi të jundihmoj aq sa mundem.

(Mësuese në shkollën fillore Ramiz Sadiku)

18

4.2 Niveli i informacionit dhe burimet e mësuesve për aftësinë e kufizuar

Aftësitë intelektuale dhe ato të performances lidhur me fëmijët me nevoja të veçanta janë faktorëtë rëndësishëm në mbarvajtjen e procesit edukativ dhe arsimor.Mësuesi që zotronë aftësi përqasje me këta fëmijë arrinë me lehtësi ti çaset problemeve dhe nuk i paraqiten vështirësi në rastekrizash.Në këtë mënyrë mësuesi me aftësi performance arrinë ti integrojë të gjithë fëmijët menevoja të veçanta.Mësuesit kanë pak njohuri për fëmijët me nevoja të veçanta sepse është temë ere dhe pak e trajtuar vitet e fundit.Informacionet e tyre kanë të bëjnë me faktin që ekzistojnë disalloje nevojave të veçanta por njohin pak teknika se si të qasen në punë me ta.

Disa mësues arrinë të kenë njohuri nga eksperiencat personale familjare ose nga informacionet emarra nga shkëmbimi i përvojave me kolegët . Më parë ata deklarohen se nuk kanë mareinformacione për fëmijët me nevoja tëveçanta sepse në arsimimin e tyre janë mare qendratburimore dhe shkollat special ,ndersa sot disa nga shkollat për shkakë të numrit të madhë tënxënësve me nevoja të veçanta dhe integrimit të tyre nga organizata SAVE THE CHILDRENmbahen trajnime të vazhdueshme lidhur me qasjen me këta fëmijë dhe metodat emësimdhënjës.Një numër i vogël i mësuesve shprehet se kanë njohuri të mjaftueshme për qasjeme këta fëmijë dhe pjesa tjetër i vlerësonë trajnimet si të domosdoshme dhe shumë të mirëpriturapër mësuesit në zgjerimin e njohurive të tyre. Në kuadër të aftësimit profesional dhe burimeveinformuese u përmend se luan rol mardhënjet kolegiale bashkëpunuese, trajnimet, eksperiencapersonale ,por nuk duhet lënë anash roli bashkëpunues i prindit në raport me mësuesin dheprocesin mësimor në tërsi.

Hulumtimi i realizuar në bazë të pytësorit,në pyetjen se cilat janë burimet e informacionitpër fëmijët me nevoja të veçanta mësuesit përgjigjen:

Janë trajnimet dhe shqyrtimi i literatures( Mësuese në sh.f.m.u. Ramiz Sadik).

Nga përvoja përsonale dhe trajnimet e mbajtura para një kohe( Mësuese Sh.f.m.u Dëshmorët e

Kombit).

Deri diku prindërit, përvoja personale dhe trajnimet( Mësuese Sh.f.m.u Vaso Pash Shkodrani).

4.3 Sfidat e para të pranimit të nxënësit me nevoja të veçanta nga mësuesit.Suksesi i nxënësit me nevoja të veçanta arrihet atëherë kur mësuesi e pranon me dëshirë në klasëfëmijën e tillë dhe angazhohet në vazhdimsi për arritjet e tij. Krijimi i klimës së ngrohtë

brendaklasës fillon me pranimin nga ana e mësuesit të një nxënësi të ri. Informimi i drejtë inxënësve, shokëve të klasës për fëmijën me nevojë të veçant ndikon në socializimin e tjerëve metë dhe pengonë diskriminimin me kohë. Kur mësuesit për herë të pare pranojnë në klasë njëfëmijë me nevojë shprehen të shqetësuar sepse ata bashkëndjejnë me të dhe krijojnë raportedhembshurie ,shumica e të cilëve shprehin shqetësim sepse është hera e pare që kanë një rastë tëtillë në klasë.

19

Kur një fëminë me NV-ta pranohet në klasë mësuesit pohojnë se ndjejnë shqetësim sepse nuk edine nëse do t’ja dalin deri në fund dhe pyesin veten nëse është e mundur të ruhet balanci brendaores.

“Sfidë mbetet realizimi i planit individual për nxënësit me nevoja të veçanta, suksesi osemossuksesi i nxënësve si tërsi.17

4.4 Bashkëpunimi prind-mësues-psikolog brendashkollës, rëndësia e tij.

Për të siguruar mirëqenien e fëmijëve me nevoja të veçanta është e rëndësishme të funksionoitrkëndëshi prind-mësues-psikolog, si ekip multidiciplinar i specialistëve të fushave tëndryshme.Secili specialist ka angazhimin e tij me nxënësit dhe tëgjithëbashkëpunojnëngushtësisht me prindin e fëmijës me nevoja të veçanta. Nëse kybashkëpunim çalon ose nuk ekziston mund të ketë mungesa të theksuara në mirëqënien efëmijës. “Në shkollat shqipe përveç mësuesit brenda shkollës janë mjeku patolog dhe psikologu.Mësuesit e vlerësojnë të rëndësishëm bashkëpunimin me shërbimet psiko-sociale brëndashkollës.Ata në shumë raste kërkojnë ndihmen e tyre në përmirësimin e raporteve me prind dhenxënës si dhe në menaxhimin e klasës.Mësuesit pohojnë se ndihma e tyre ka qenë gjithmonëefikase sidomos kur sjellja e tyre ka qenë e ndryshme nga nxënësit e tjerë.Raste kur psikologëtkanë asistuar për të ju ndihmuar mësuesve është në përmirësimin e raporteve me prindërit enxënësve me aftësi të kufizuara të cilët shpeshherë hezitojnë të informojnë mësuesin përdiagnozën e fëmijës së tyre.18

Gjatë intervistave me mësuesit dhe realizimit të pytësorit mësuesit në pyetjen ,a ka shkolla juajpsikolog të cilët ju ndihmojnë në punën tuaj me nxënësit me nevoja të veçanta ? Ata janëpërgjigjur me “Jo”.

17 Studimi për integrimin e fëmijëve me aftësi të kufizuara në shkollat e zakonshme “Shkolla shqiptare drejtproceseve integruese”, 200218 Po aty

20

Shprehen se shkollat e sidomos ato në zonat rurale kanë mungesë psokologëve, puna e mësuesitndihmohet nga pedagogu dhe mësuesi mbështetës.Kjo pengon realizimin e suksesshëm të punëssepse në raste nevoje në punës me këta fëmijë nuk arrihettë merret konsultimi ose ndihma enevojshme.

4.5 Realizimi i punës edukative përmes PIA për nxënësit me nevoja të veçanta

Puna me fëmijët me nevoja të veçanta në procesin e mësimdhënies duhet përshtatur varësisht nganevoja apo aftësitë intelektuale. Për fëmijët me vështirësi preferohet plani individual i edukimitsipas Save the Children. Për shkakë të vështirësisë puna me nxënësit me NV duhet përshtaturvarësisht nga diagnoza që fëmiu ka.Të gjithë fëmijët përdorin planin individual të arsimit përveçatyre fëmijëve që nevoja e veçant nuk e pengon në zhvillimin e mësimit si të tjerët.

Plani individual arsimor paraqitet në këtë mënyrë:

I.Pjesa administrative

1.Informatat e përgjithshme të fëmijës

Emri dhe MbiemriDitëlindjaPrindërit\KujdestarëtGjuha amtare dhe komunikimiTelefoniVendbanimiShkolla\KlasaMësimdhënësi klasor2.Historiku i shkollimit paraprak

3.Gjëndja shëndetësore paraprake dhe momentale

Rekomandimet mjekësoreIntervenimetRehabilitimetTerapitë mjekësorePajisjet mbështetëseShërbimet e tjera4.Data e vendimit për arsimin me nevoja të veçanta:___________________________

Klasë e rregulltKlasë e bashkëngjiturQëndër burimoreInstitucion parashkollorTë tjera

6.sherbimetbrenda institucionitedukativi-arsimor:Psikologu, pedagogu, pediatdi, mësuesigjithëpërfshirës, arsimtari udhëtues, asistenti i fëmijës, logopedi.

21

7.Planifikimi dhe rishikimi i PIA

Data e planifikimit Rishikimi i parë E kryer Rishikimi i dytë E kryer

8.Data e shishikimit të vendimit për arsim me nevoja të veçanta:___________

9.Leja e prindit për bartjen e informacioneve për fëmijën tek personat përgjegjës që punijnë mefëmijën:

Emri dhe nënshkrimi i prindit

_____________________________

10.Nënshkrimet e hartuesve të PIA

PrindëritMësuesi i klasësDrejtori i shkollësII.Pjesa pedagogjike

1. Niveli i gjëndjes momentale të fëmijës ( Shkathtësitë dhe nevojat )

Data:________________

Fusha e zhvillimit të gjuhës dhe komunikimi

Fusha e zhvillimit fizik

Fusha e zhvillimit social-emocional

Fusha e zhvillimit njohës

Fusha e shkathtësive të jetës së përditshme

22

Lënda e individualizuar____________________________ Data:

Numri i orëve të përcaktuara_____ Emri i mësimdhënësit_______________________________

Aftësitë dhe shkathtësitë e fëmijës Nevojat e fëmijës

Rezultatet e pritshme_____________________________________________________________

Metodat dhe teknikat e punës: Pajisjet mësimore individuale:

Shërbime shtesë:Metodat e vlerësimit:

Vlerësimi i të arriturave të pritshme:

Kontrollimi i veprimeve në zbatimin e rezultateve të pritshme

Data Çka është bërë

4.6 Gjithëpërfshirja e nxënësve me nevoja të veçanta në shkollë

Gjithëpërfshirja e nxënësve me nevoja të veçanta duhet ndodh natyrshëm në rast se fëmija i tillë idrejtohet shkollave të zakonshme.Përkundër të gjitha përpjekjeve shkollat shqipe kanë përpiluarkorrikulen dhe manual praktike, shërbime të kombinuara por me infrastrukur të dobët fizike qënuk mundëson progres për të gjitha llojet e vështirësisë.

Mësuesit deklarojnë se për të realizuar një punë me gjithëpërfshirje kërkohet ndihma e njëmësuesi asistent në klasë gjë që mungon ende në shkollat tona shqipe. Andaj duke mare për bazëkushtet e zhvillimit të mësimit ku një klas ka deri në 30 nxënës dhe vetëm një mësues, mungesëtë mjeteve didaktike etj, çdo arritje madje minimale ofronë kënaqësi tek mësimdhënësi dhefamilja e fëmijës me nevoja të veçanta.Mësuesit e intervistuar pohojnë se nxënësit me nevoja tëveçanta nuk e frekuentojnë vazhdimosht shkollën megjithëse janë të regjistruar si të rregullt.Nxënësit me nevoja të veçanta pavarsisht se mësuesit mundohen ti gjithëpërfshinë kjo bëhet epamundur kur ata nuk ndjekin vazhdimisht mësimin dhe kur brenda klasës ka numër të madhë tënxënësve dhe vetëm një mësuese.

23

Pyetësori: Shkollat e intervistuaradhe përgjigjjet e tyre

Pyetjet Sh.f.m.u, Vaso PashShkodrani

Sh.f.m.u,RamizSadiku

Sh.f.m.u,Dëshmorët eKombit

Sa nxënës ka klasajuaj?

18 22 24

Sa janë nxënës menevoja të veçanta?

2 3 1

Si priten ngashkolla?

Si gjithë fëmijët e tjerëpa dallime.

Normal si gjithënxënësit e tjerë.

Mirë,shkollamundohet tisocializojë.

Si priten ngashokët\shoqet?

Me shumë respect dhedashuri.

Fatmirësisht shumëmire.

Mundohen të jenë tëshoqërueshëm.

A ka pas raste kurfëmijët me NV janëdiskriminuar?

Jo Jo Jo

Cilat janë mënyratme të cilat shkolla ipërfshinë?

Shkolla i përfshinë nëtë gjitha aktivitete tëcilat organizohen ngashkolla.

Përdorimii teknikavedhe mjetevedidaktike.

Me ndihmen emësueses mbështetësepërdoret PIA

A janë të përshtatsh-me kushtet nëshkollën tuaj përzhvillimin e aftësivetë fëmijëve me NV?

Mesatarishtë Mesatarishtë Mesatarishtë

A ka shkolla juajpsikolog të cilët jundihmojnë në punën

Jo Jo Jo

tuaj me fëmijët meNV?

A ndihmoheni ngamësues asistent?

Jo Jo Jo

A janë prinderit efëmijëve me NVbashkëpunues meshkollën?

Jo Jo Mesatarishtë.

Cilat janë burimet einformacionit përfëmijët me NV?

Prindërit,trajnimet dhepërvoja personale.

Trajnimet dheshqyrtimi iliteratures.

Pervija personale dhetrajnimet.

24

A keni marrëmbështetje nga minist-ria e arsimit përrealizimin eaktivitete-ve me nx. NV?

Jo Po Jo

25

Pyetësori:Për realizimin e punimit të diplomes“Pengest e fëmijëve me nevoja të veçanta në procesin e mësimdhënies”

1.Sa nxënës ka klasa juaj ?

A mendon se nxënësitme nevoja të veçantagjithëpërfshihen gjatëprocesit mësimor?

Mesatarishtë. Po Mesatarishtë.

Çfarë konsideronsukses në punën tuajme nxënësit me NV?

Socializimi menxënës dhe tëarriturat në shkrim\lexim.

Është proces ingadalshëm për me pasuksesin e tyre.

Të arriturat nëshkrim\leximvarësishtë nga nivelii vështirësisë

A hezitojnë prindërit tëtregojnë për diagnozëne fëmijës kur pranohetnë shkollë?

Po,nuk tregojnërealitetin. Po disa. Po

Pas pranimit në shkollëtë fëmijëve me NV saata e frekuentojnëshkollën?

Nuk ndjekinvazhdimishtmësimin.

Nuk ndjekinvazhdimisht mësimin.

Nuk ndjekinvazhdimishtmësimin.

Cilat janë pengesat metë cilat ballafaqohetfëmija me NV nëshkollën tuaj?

Mungesa e njëmësuesi asistent.

Mungesa e mjetëvemësimore,numri imadhë i nxënësve.

Niveli i vështirësisë,bashkëpunimi idobët i prindërve

Rekomandimi juaj qëpuna me fëmijët meNV të arrijë të ketësukses?

Ti pranojmë ashtu sijanë dhe timotivojmë për tënxënë.

Të jenë fëmijët mediagnoz të caktuar,asistenti dhe kushtet epërshtatëshmemësimore

PIA

Cila është përshtypjajuaj gjatë punës mefëmijët me NV?

Është një mision ivështirë por irealizueshëm dheprivilegj për mua qëkam mindësi t’jundihmojë

Së pari më vjen keq përkëta fëmijë por ndiheme privilegjuar që mundtë ju ndihmojë.

Unë si mësuesendihem mire ne

punën time me këtafëmijë dhe më

gëzon çdo arritje etyre

______________________

2. Sa nxënës me nevoja të veçanta janë në klasën tuaj dhe me çfarë nevoje të veçantë ?

____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

3. Si priten nga shkolla ?

______________________________________________________________________________

4. Si priten nga shokët\shoqet ?

______________________________________________________________________________

5. A ka pasur raste kur fëmijët me nevoja të veçanta janë diskriminuar ?

a) Po b) Jo c) Nuk kam njohuri

6. Cilat janë mënyrat me të cilat shkolla i përfshinë duke ju dhënë mundësi për aftësim (p.shaktivitetet brenda klase, përdorimi i teknikave të veçanta mësimore, mjetet didaktike special përkëta fëmijë, ekspozitat etj) ?

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

7. A janë kushtet e përshtatshme në shkollën tuaj për zhvillimin e aftësive të fëmijëve me nevojatë veçanta (infrastruktura e shkollës) ?

a) Po b) Jo c) Mesatarishtë

8. A ka shkolla juaj psikolog të cilët ju ndihmojnë në punën tuaj me fëmijët me nevoja të veçanta?

a) Po b) Jo

26

9. A ndihmoheni nga mësuesit asistent ?

a) Po b) Jo

10. A janë prindërit e fëmijëve me nevoja të veçanta bashkëpunues me shkollën ?

a) Po b) Jo c) Mesatarishtë

11. Cilat janë burimet e informacionit për fëmijët me nevoja të veçanta (p.sh prindërit, përvojapersonale, trajnimet, shqyrtimi i literatures) ?

_____________________________________________________________________________

12. A është e përfshirë shkolla juaj në trajnime për fëmijët me nevoja të veçanta ?

a) Po b) Jo

13. A keni marrë mbështetje nga ministria e arsimit në komunën tuaj për realizimin e aktiviteteveme nxënësit me nevoja të veçanta ( p.sh ekspozita ,panaire, sigurimin e mjeteve të nevojshmepër mbarvajtjen e procesit mësimor me këta fëmijë) ?

a) Po b) Jo

14. A mendon se nxënësit me nevoja të veçanta gjithëpërfshihen gjatë procesit mësimor ?

a) Po b) Jo c) Mesatarishtë

15. Çfarë konsideron sukses në punën tuaj me nxënësit me nevoja të veçanta (të arriturat e tijp.sh shkrim, lexim etj) ?

____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

16.A hezitojnë prindërit të tregojnë për diagnozën e fëmijës së tyre kur fëmija pranohet nëshkollë ?

_____________________________________________________________________________

17. Pas pranimit të nxënësit me nevoja të veçanta në klasë, sa ai frekuenton në shkollë ?

a) Ndjekë rregullisht mësimin b) Nuk ndjekë rregullisht mësimin

27

18. Cilat janë sfidat ose pengesat me të cilat ballafaqohen fëmijët me nevoja të veçanta nëshkollën tuaj ?

a) Niveli i vështirësisë,

b) Mungesa e mjetëve mësimore,

c) Mungesa e trajnimeve për mësues,

ç) Numri i madhë i nxënësve në klasë,

d) Mungesa e një mësuesi asistent,

e) Diskriminimi nga shoqëria

f) Bashkëpunimi i dobët i prindërve,

Të tjera p.sh ___________________________________________________________________

19. Rekomandimi juaj që puna me fëmijët me nevoja të veçanta të arrijë të ketë sukses______________________________________________________________________________

20. Cila është përshtypja juaj gjatë punës me fëmijët me nevoja të veçanta ( p.sh unë ndjehem mefat që me punën time si mësuese kam mundësi t’ju ndihmojë fëmijëve me nevoja të veçanta.) ?

______________________________________________________________________________

Shkolla :_____________________ Mësues\ja:__________________KL_____

28

Përfundimi

Në kapitullin e parë të këtij punimi diplome diskutohet për fëmijët me nevoja të veçanta ,parashtrohet problemi dhe ofrohen disa përkufizime te ndryshme për nevojat e veçanta dhe atë seçka kuptojmë me fëmijë me nevojat e veçanta.

Në kapitullin e dytë janë dhënë sqarime për metodat e përdorura për realizimin e këtij punimidiplome, rolin e mësuesit dhe kuadrit arsimor përfshirë psikologët në shkollat megjithëpërfshirje.

Kapitulli i tretë paraqet një vështrim të plotë mbi nxënësit me nevoja të veçanta , arsiminintegrues dhe gjithëpërfshirës dallimet dhe rolin e tyre, teorit dhe standardet integruese përfëmijët me nevoja të veçanta dhe mënyrën se si këta fëmijë diskriminohen nga komiteti shkollor.

Në kapitullin e katërtë janë paraqitur intervistat dhe mendimet e mësuesve të klasave megjithëpërfshirje, ku cekën pengesat e fëmijëve me nevoja të veçanta, sfidat dhe vështirësit e tyrenë procesin e mësimdhënies.Diskutohet për nivelin e njohurive që mësuesit kanë për këta fëmijë,roli i bashkëpunimit prind-psikolog-mësues, plani individual arsimor dhe gjithëpërfshirja enxënësve me NV në shkollat tona shqipe.

Bazuar në analizën e faktorëve të cekur dhe vlerësimit të shkallës së ndikimit të secilit nga këtogrupime lidhur me pengesat e fëmijëve me nevoja të veçanta në procesin e mësimdhënies,arrijmë në këtë pëfundim:

Në përfundim të këtij punimi diplome kam arritur të përcaktojë se cilat janë pengesat me të cilatpërballen nxënësit me nevoja të veçanta si dhe rekomandime që mundësojnë zgjidhjen e këtyrepengesave.

Pengesat e fëmijëve me nevoja të veçanta në procesin e mësimdhënies fillojnë që në familje,familjarët e fëmijëve ndihen të frikësuar se fëmiu i tyre do fyhet dhe diskriminohen nga shoqëriadhe komiteti shkollor.

Pengesat në shkollë paraqiten në fillim kur nxënësi me nevoja të veçanta i drejtohet institucionitshkollor, mungesa e mjetëve didaktike për t’u përshtatur këtyre nxënësve, informimi i mangët imësimdhënësve për qasje me fëmijët me nevoja të veçanta, diskriminimi nga komiteti shkollor,hapsirat jo të përshtatshme mësimore, paragjykimet etj, janë disa nga shumë pengesa me të cilatballafaqohen fëmijët me nevoja të veçanta. Arsye këto që gjithëpërfshirja e nxënësve ende nukrealizohet e plotë. Gjendja e tanishme tregonë se fëmijët janë të integruar por jo të gjithëpërfshirënë procesin mësimor, kjo sepse gjithëpërfshirja e nxënësve me nevoja të veçanta është temë e redhe jo shumë e trajtuar. Mirëpo falë trajnimeve dhe punës së palodhshme të mësimëdhënësvepriten rezultate më të larta në të ardhmen.

29

Gjithëpërfshirja do të nënkuptonte ekzistencën e një sërë përshtatjesh të domosdoshme qëshkollat e zakonshme dhe i gjithë sistemi arsimor duhej të ofrojë për të siguruar pjesëmarrjen dhepërfitimin maksimal nga programet mësimore të nxënësve me aftësi të kufizuara. Ndërsa sistemiynë arsimor ende nuk i ofron të plota këto përshtatje, prandaj edhe gjithëpërfshirja e nxënësveme nevoja të veçanta mbetet në kufijtë e realizimit të pjesshëm.

Me qëllim të zgjidhjes së këtij problem janë dhënë disa rekomandime:

Reduktimin e numrit të nxënësve në 20 nxënës në klasë,

Klasa të ketë ambient të përshtatshëm fizik,

Trajnime për mësuesit,

Të motivohen prindërit dhe të vetëdijësohen për rolin e ture si mësues të dytë

Diagnozat e qarta për fëmijët me nevoja të veçanta të regjistruar në shkollë,

Ndihma e psikologëve dhe mjekëve pediatër,

Plan individual arsimor i hartuar nga specialist sipas diagnozave,

Sensibilizimin e shoqëris për t’ju shmangur paragjykimeve,

Përmirësimin e infrastrukturës së shkollës,

Shteti të ndihmojë me sigurimin e mjeteve për transport falas,

Mbështetje financiare nga shteti për nxënësit me nevoja të veçanta,

Sigurimi i mësuesve nga shteti për të punuar jashtë shkollës me fëmijët me NV-ta,

Të mundësohet puna me mësues asistent,

Pajisja me mjete didaktike që ndihmojnë këta fëmijë në zgjerimin e diturive etj.

30

Literatura

1.Alimehmeti,E.,Neni 13 I Konventës Evropiane për mbrojtjen e të Drejtave e Lirive Temeloretë Njeriut dhe kuadri ligjorshqiptar: monografi shkencore. 2012

2.Fondacioni Shqiptar për të Drejtat e Personave me Aftësi të Kufizuar,(2010).Raporti IMonitorimit të Zbatimit të Strategjisë Kombëtare për Personat me Aftësi të Kufizuara për vitet2008-2009.

3.BehxhetGaxhiqi, Edukimi gjithëpërfshirës me metodologji, Prishtinë 2015.

4.The Office of Special Education Programs, US Departament of Education.

5.Save the Children,2012.

6.Nano, V, 2002 Shkolla shqiptare drejt proceseve integruese. Raport studimor, FondacioniShqiptar për të drejtat e paaftësisë.

7.UNESCO, Towards Inclusive Education for Children with Disabilites: A guideline, 2009.

8.The Implications of the Convention on the Rights of Persons With Disabilities (CRPD) forEducation for All.

9.ShefqetMulliqi, Metodikë e punës me fëmijë me nevoja të veçanta, Prishtinë 2008.

10.MASHT “Strategjia Kombëtare e Zhvillimit të Arsimit Parauniversitar 2004-2015”, Qershor2004.

11.Tahiraj.E, Fëmijët në Shqipëri ,Botimi i Qendrës “Fëmijët Sot”, 2008.

12.Koka Z., Haxhiymeri V., Flagler Nika M., Gjithëpërfshirja e fëmijëve me aftësi të kufizuaranë shkollë shqiptare. Tiranë, 2005.

13.Studimi për integrimin e fëmijëve me aftësi të kufizuara në shkollat e zakonshme “Shkollashqiptare drejt proceseve integruese”, 2002

31