sigurimet shoqerore ne shqiperi dhe rekomandimet e keshillit te

Universiteti "Aleksander Moisiu"

1

TEMA: SIGURIMET SHOQERORE NE SHQIPERI DHE REKOMANDIMET E KESHILLIT TE EVROPES

UAMD

FAKULTETI I SHKENCAVE POLITIKE JURIDIKE

DEGA: ADMINISTRIM PUBLIK

MASTER PROFESIONAL

DREJTUES SHKENCOR DR. BRUNELA KULLOLLI PUNOI: SABRI HOXHA


2

Përmbajtja

1. Abstrakt…………………………………………………….1

2. Hyrje …………………………………………………… ...2

3. Shqyrtimi i literaturës - Parashtrimi i problematikës……..3

4. Prezantimi i metodologjisë së kërkimit dhe rezultatet e tij ...................................................................................................12

a) Koordinimi i sigurimeve shoqërore në teori dhe praktikë

b) Krahasimi i legjislacionit shqiptar me legjislacionin e huaj

c) Dispozita model për një marrëveshje dypalëshe në fushën e sigurimeve shoqërore.

5. Gjetjet kryesore dhe konkluzionet…………………….57

6. Literatura dhe refencat…………………………………58

1 2


3

SIGURIMET SHOQERORE NE SHQIPERI DHE REKOMANDIMET E KESHILLIT TE EVROPES

Abstract

‘The best thing about the future it is that it comes one day at a time’

Abraham Lincoln 1809-1865

We do not believe that this saying of Abraham Lincoln requires translation, because if we try to do

that we won’t succeed into conveying its exact meaning. The only thing we can say is that it reflects

exactly the current situation of our country. Albanians have faced many challenges as a result of

the communist regime and the years of transition. With the opening of the borders the new “dream”

of Albanians is to become part of the European Union, as an integral part of it and why not as a

decision making body, because Albanian citizens abide and conduct their lives in all European

Countries and in the ëhole ëorld.

Will we be in the future part of the European Union? Will be able to benefit from the cooperation

and collaboration that the European countries have? Will we find support where we go? To

accomplish all these things the Albanian state has initiated cooperation and completed agreements

with many countries of the European Union so that our citizens who live throughout Europe become

protected in the juridical and social aspects. Let’s hope that these achievements will happen in the near future.

1.Abstrakt “The best thing about the future is that it comes one day at a time”

Abraham Lincoln

1809 -1865

Nuk besojmë se kjo thënie Abraham Lincoln ka nevojë për përkthim, pasi sa do të

mundohemi ne nuk mundemi ta bëjmë dot saktë atë. Të vetmen gjë që mund të themi është se

kjo është shprehja perfekte për kushtet që ndodhet sot vendi ynë. Shqiptarët janë përballur me

plot sfida që u ka sjellë si komunizmi ashtu edhe këto vite të tranzicionit. Me hapjen e kufijve

“ëndrra” e shqiptarëve është të bëjnë pjesë në Bashkimin Europian, si pjesë integrale dhe pse jo

vendimarrëse, për aq kohë sa shtetasit tanë janë të shpërndarë në të gjithë Evropën, për mos të

thënë në të gjithë boten.

A do të jemi ne në të ardhmen në Bashkimin Europian? A do të mund të përfitojmë ne

nga bashkëveprimi që kanë shtetet europiane me njëra – tjetrën? A do të gjejë populli

ynë mbështetje atje ku shkon? Për të gjitha këto shteti shqiptar ka nisur një rrugë të

marrëveshjeve dhe bashkëveprimeve me shumë vende të Bashkimit Europian në mënyrë që

shtetasit tanë të ndjehen të mbrojtur si nga ana juridike ashtu dhe socilae kudo që të

ndodhen nëpër Europë. Le të shpresojmë që kjo e ardhme nuk është shumë e largët!


4


2. Hyrje

Administrimi i migrimit të ligjshëm, ashtu sikurse edhe i atij të parregullt është bërë, si

asnjëherë tjetër, një sfidë e madhe politike. Në përpjekje për të realizuar të drejtat e tyre për

mbrojtje sociale, migruesit hasin pengesa të shumta. Ja përse, përherë e më shumë po bëhet e

rëndësishme të përmirësohet koordinimi i sistemeve të sigurimeve shoqërore midis vendeve

pritëse dhe vendeve të origjinës. Instrumentat e koordinimit të Këshillit të Evropës synojnë të

mënjanojnë disa dobësi të migrimit1, kur është fjala konkretisht për pagesa afatgjata, sikurse

janë për shembull pensionet e pleqërisë. Dispozitat e tyre nuk i detyrojnë shtetet të ndryshojnë

përmbajtjen e legjislacionit të sigurimeve shoqërore. Instrumentat e koordinimit prekin një

gjendje të caktuar për migruesit, për shembull duke i detyruar shtetet të mos i trajtojnë ata

ndryshe nga shtetasit e tyre.

Synimi i Këshillit të Europës është arritja e një uniteti më të madh ndërmjet anëtarëve të tij

me qëllim që të ruajnë dhe realizojnë idealet dhe parimet që janë trashëgimi e tyre e përbashkët

dhe për të lehtësuar përparimin ekonomik dhe shoqëror, veçanërisht nëpërmjet ruajtjes dhe

realizimit të metëjshëm të të drejtave të njeriut dhe lirive themelore. Kodi evropian i sigurimeve

shoqërore, i çelur për nënshkrim më 16 prill 1964, përcakton, në nenin 73 të tij, që Palët

kontraktuese në Kod do të përpiqen të zgjidhin, me anë të një instrumenti të posaçëm, çështjet

që kanë të bëjnë me sigurimet shoqërore për të huajt dhe refugjatët, konkretisht për sa i përket

trajtimit të tyre të barabartë si vendasit dhe ruajtjes të të drejtave që kanë arritur apo janë duke

arritur.

Vendet Bashkimit Evropian gjithmonë janë duke kooperuar me njëra – tjetrën për të bërë

një koordinim të sigurimeve shoqërore në mënyrë që shtetasit të gëzojnë të gjitha të drejtat

nga skemat e sigurimeve kudo që të ndodhen. Ndërkohë edhe Shqipëria po mundohet

që të bashkeveprojë nëpërmjet ratifikime të shumta ligjore që u janë berë

konventave dhe marrëveshjeve dypalëshe. Ky studim fillon pikerisht me një koordinim

teorik dhe praktik të sigurimeve shoqërore, më pas bëhet një krahasim i përfitimeve nga

skema e sigurimeve shoqërore të Shqipërisë me vendet e BE si dhe në fund paraqitet ideja se

për të pasur marrëveshje dypalëshe, Këshilli Europian ofron Dispozita Model se cilat janë

rregullat që duhet të ndiqen për lidhjen e këtyre marrëveshjeve.

1 Termi është përdorur në dy kuptimet e veta emigrant / migrantë


5


3. Shqyrtimi i literaturës - Parashtrimi i problematikës

Për hartimin e këtij studimi jemi mbështetur në instrumentat juridikë të tilla si:

Ligji Nr. 7703 datë 11.5.1993 “Për sigurimet shoqërore në Republikën e Shqipërisë“, Udhëzimi

Nr. 24 datë 2.9.2008 “Për procedurat tatimore në Republikën e Shqipërisë”, Udhëzim Nr. 4 datë

30.01.2006 “Për mbledhjen e kontributeve të detyrueshme te sigurimeve shoqërore dhe

shëndetësore, Ligji Nr. 9034, datë 20.3.2003 “Për emigrimin e shtetasve shqiptarë për motive

punësimi”, Ligji Nr. 8960, datë 24.10.2002 “Për ratifikimin e Kartës Sociale Evropiane, e

Ndryshuar”, Ligji Nr. 9320, datë 25.11.2004 “Për ratifikimin e Konventës Nr. 97 të Organizatës

Ndërkombëtare të Punës, për Migracionin për Punësim, e rishikuar”. Ligjit Nr. 9555,

datë 08.06.2006, “Për ratifikimin e Konventës Evropiane “Për statusin Ligjor të

Punëtorëve Migrantë”, Ligjin Nr. 9564, datë 19.6.2006 “Për ratifikimin e Konventës Nr. 143

“Për punëtorët migrantë (dispozita plotësuese), 1975” të Organizatës Ndërkombëtare të

Punës, bërë në Gjenevë”, Ligjit Nr. 9703, datë 2.4.2007 “Për aderimin e Republikës së

Shqipërisë në Konventën Ndërkombëtare “Për mbrojtjen e të drejtave të të gjithë punëtorëve

migrantë dhe anëtarëve të familjeve të tyre”; Karta Sociale (e rishikuar), Strasburg, 3 Maj 1996;

Konventa Evropiane. Ndërkohë që kërkimet për kryerjen e këtij studimi janë bërë dhe në ëebside

të ndryshëm në internet. Si përshembull në faqen kryesorete Institutit të Sigurimeve Shoqërore

dhe në ëebsite të cilat janë të paraqitura tek referencat në fund të këtij studimi.

Ndryshimet politike në Shqipëri kanë bërë që shumë shtetas shqiptarë të kalojnë

kufirin dhe pranojnë të jetojnë e të punojnë në shtete të tjera. Shteti shqiptar garanton lëvizjen

e lirë të shtetasve për qëllime punësimi, lidh marrëveshje punësimi me shtetet pritëse,

ndihmon dhe lehtëson integrimin e emigrantëve në vendet pritëse, në zbatim të të drejtave dhe

detyrimeve që rrjedhin nga konventat ndërkombëtare ku Republika e Shqipërisë është palë.

Shtetasit shqiptarë që dëshirojnë te emigrojnë jashtë Shqipërisë për qëllime punësimi,

regjistrohen në një regjistër të veçantë “Për emigrantët”, i cili mbahet nga Ministria e Punës dhe

Çështjeve Sociale2

Ligji Nr. 9034, datë 20.3.2003 “Për emigrimin e shtetasve shqiptarë për motive

punësimi”3 në nenin Neni 15 thuhet se sigurimet shoqërore për emigrantët shqiptarë afatgjatë

dhe afatshkurtër rregullohen në bazë të legjislacionit për sigurimet shoqërore të shtetit shqiptar

dhe shtetit pritës, marrëveshjeve dypalëshe në këtë fushë dhe konventave ndërkombëtare për

sigurimet shoqërore ku Republika e Shqipërisë është palë. Shteti shqiptar, nëpërmjet strukturave

përkatëse, nxit hapjen e agjencive për derdhjen e kontributeve të sigurimit vullnetar të

emigrantëve në vendet pritëse. Edhe në mungesë të marrëveshjeve shteti shqiptar njeh dh

2 Ligji nr. 9034, datë 20. 03.2003 “Për emigrimin e shtetasve shqiptarë për motive punësimi” Neni 8 “Garantimi i lëvizjes së lirë”. 3 Ky ligj rregullon marrëdhëniet në fushën e emigracionit të shtetasve shqiptarë, që largohen nga Republika e Shqipërisë për motive punësimi. Shteti garanton

përkujdesjen dhembrojtjen e shtetasve të tij emigrant, si dhe ruajtjen dhe forcimin e lidhjeve të tyre me Republikën e Shqipërisë


6

SIGURIMET SHOQERORE NE SHQIPERI DHE REKOMANDIMET E KESHILLIT TE EVROPES përkrah veprimtaritë e agjencive private të punësimit që konsistojnë në:

a) shërbime që lidhen me ndërmjetësimin midis punëkërkuesve dhe punëdhënësve

jashtë territorit të Republikës së Shqipërisë, pa qenë palë e marrëdhënieve të punësimit, që mund

të lindin nga ky ndërmjetësim;

b) shërbime për informimin lidhur me trajnimin e punëkërkuesve, për t’i bërë ata të

disponueshëm për subjekte fizike ose juridike;

c) dhënien e informacionit dhe ndërmjetësimin për menaxhimin e punësimit të

shtetasve shqiptarë, brenda dhe jashtë vendit.4

Por, ndërkohë, me hapjen e kufijve, plot shtetas të huaj kanë ardhur dhe kanë investuar në

Shqipëri, për mos të thënë që jetojnë dhe punojnë në Shqipëri. Shteti shqiptar ka bërë përpjekjet

për mbrojtjen e shetasve të tij, ashtu si kundër detyron edhe shtetasit e huaj që të ndjekin

ligjet dhe rregullat e tij. Për këtë arësye shteti shqiptar ka bërë disa marrëveshje me vendet e

Bashkimit Europian. Për këtë në Udhëzimin nr. 24 datë 2.9.2008 “Për procedurat tatimore në

Republikën e Shqipërisë”, pika 11 “Negocimi, nënshkrimi dhe zbatimi i marrëveshjeve

ndërkombëtare” thuhet, se negocimi i marrëveshjeve ndërkombëtare tatimore dhe nënshkrimi

i tyre bëhet nga Ministria e Financave në bashkëpunim me Drejtorinë e Përgjithshme të

Tatimeve, në përputhje me dispozitat e Ligjit "Për lidhjen e marrëveshjeve dhe traktateve

ndërkombëtare".5

Iniciativa për lidhjen e traktateve dhe të marrëveshjeve dypalëshe dhe shumëpalëshe mund të

merret nga shteti ynë ose nga shtetet e tjera. Për marrëveshjet, ku si palë janë shtetet ose

qeveritë dhe iniciativa është e palës sonë, ministritë përkatëse marrin me parë mendimin e

Ministrisë së Punëve të Jashtme dhe të ministrive dhe institucioneve të tjera qendror e të

interesuara, para se t'i propozohet Këshillit të Ministrave lidhja e traktateve dhe e

marrëveshjeve. Këshilli i Ministrave jep miratimin në parim për traktatet dhe marrëveshjet

ndërkombëtare që lidhen në emër të shtetit ose të qeverise.

Po sipas pikës 11 të udhëzimit të mësipërm, zbatimi i dispozitave tatimore të

marrëveshjeve apo konventave dypalëshe dhe shumëpalëshe, bëhet nga Drejtoria e Përgjithshme

e Tatimeve (shkurt "DPT") dhe jo nga degët rajonale te tatimeve. Kërkesat e tatimpaguesve për

zbatimin e marrëveshjeve ndërkombëtare drejtohen në DPT. Në rastet kur

tatimpaguesit paraqiten ne drejtoritë rajonale të tatimeve dhe kërkojnë përjashtime, lehtësira

fiskale, vërtetime, rezidencë apo dokumentacione dhe udhëzime qe lidhen me zbatimin

e marrëveshjeve ndërkombëtare të përfunduara nga vendi ynë, ato [kërkesat] duhet t'i

4 Ligji nr. 9034, datë 20.03.2003 “Për emigrimin e shtetasve shqiptarë për motive punësimi” Neni 18 “Agjencitë private të punësimit” 5 Ligji nr. 8371, datë 09.07.1998 “Për lidhjen e traktateve dhe marrëveshjeve ndërkombëtare”, Neni 3 E drejta për të lidhur tractate dhe marrëveshje “Të drejtën për të lidhur tractate dhe marrëveshje ndërkombëtare dypalëshe ose shumëpalëshe e kanë Presidenti i Republikës dhe Këshilli I Ministrave, sipas noramve kushtetuese

në fuqi, Ministritë, institucionet qendrore dhe organet e pushtetit local kanë të drejtë të lidhin marrëveshje me karakter shkencor, kulturor, arsimor, teknik etj,

brenda kuadrit të fushës apo juridiksionit të tyre, duke marrë më parë mendimin e Ministrisë së Punëve të Jashtme”


7

SIGURIMET SHOQERORE NE SHQIPERI DHE REKOMANDIMET E KESHILLIT TE EVROPES kalohen për shqyrtim Drejtorisë se Përgjithshme të Tatimeve. Ky rregull do të zbatohet

edhe për marrëveshjet dypalëshe për eliminimin e tatimeve të dyfishta dhe për

parandalimin e evazionit fiskal, të përfunduara nga vendi ynë, si dhe për dispozitat tatimore

që mund të përmbajnë marrëveshje të tjera, të tilla si marrëveshjet për transportin

ndërkombëtar, marrëveshjet e ndihmave, marrëveshjet e kredive, marrëveshjet

koncensionare, marrëveshjet për sigurimet shoqërore e shëndetësore, etj.

Drejtoritë rajonale të tatimeve veprojnë drejtpërdrejt sipas dispozitave te marrëveshjeve

ndërkombëtare vetëm kur dispozitat ligjore e nënligjore tatimore e parashikojnë një gjë të tillë

ose në rastet kur marrin përgjigje apo udhëzime zyrtare me shkrim nga Drejtoria e Përgjithshme

e Tatimeve.

Në serinë e ligjeve të paraqitura më sipër do të interpretojmë vetëm ato pjesë, të cilat

kanë të bëjnë pikërisht me mbrojtjen nga ana sigurimeve shoqërore të shtetasve shqiptarë dhe

të huaj njëkohësisht.

Kështu në Ligji Nr. 7703 datë 11.5.1993 “Për sigurimet shoqërore në Republikën

e Shqipërisë”, i cili ka për objekt të rregullojë marrëdhëniet në fushën e sigurimeve

shoqërore, tregon se sistemi i përgjithshëm i sigurimeve shoqërore përbëhet nga: sigurimi i

detyrueshëm, vullnetar, suplementar dhe nga pensionet shtetërore të posaçme.

Dhe konkretisht Neni 2 “Sigurimet shoqërore të detyrueshme”, ne të cilin thuhet, se

sigurimi shoqëror i detyrueshmë është jo fitimprurës, që mbron me të ardhura:

a) Personat e punësuar në lidhje me:

paaftësinë e përkohshme në punë për shkak të sëmundjes;

barrëlindjen;

pleqërinë, invaliditetin dhe humbjen e mbajtësit të familjes;

aksidentin në punë dhe sëmundjet profesionale;

papunësinë;

b) personat e tjerë ekonomikisht aktivë (punëdhënësit dhe të vetëpunësuarit) në lidhje me:

barrëlindjen;

pleqërinë, invaliditetin dhe humbjen e mbajtësit të familjes.

Me kontributet e derdhura garantohet pagesa në para për të kompensuar pakësimin e të

ardhurave në një shumë që mbulon të paktën një standard minimal jetese, i cili përcaktohet

nga Këshilli i Ministrave. Kur shihet e përshtatshme, mund të jepen përfitime në natyrë, në vend

ose si shtesë e të ardhurave, në përputhje me rregulloren e Institutit të Sigurimeve Shoqërore.

Kur standardi minimal i jetesës nuk arrihet nga pensioni bazë, Këshilli i Ministrave ka të drejtë

të vendosë një shtesë të ardhurash në formë kompensimi.

Në Nenin 3 “Sigurimi shoqëror vullnetar” thuhet se “Personi i siguruar në mënyrë të

detyrueshme, kur për një kohë dhe shkaqe të arsyeshme nuk mund të sigurohet detyrimisht, ka të


8


drejtën e vazhdimit të sigurimit sipas sistemit vullnetar. Sigurimi vullnetar është i mundur edhe

për periudhën e studimeve universitare, me kusht që personi i siguruar të paguajë kontribut për

këtë periudhë përpara datës së fillimit të së drejtës për të ardhura. Sigurimi vullnetar mund të

shtrihet edhe te personat që nuk përcaktohen në Nenin 2. Sigurimi vullnetar që parashikohet

nga kjo dispozitë, bëhet në kushtet e përcaktuara nga rregullorja e Institutit të

Sigurimeve Shoqërore.”

Sigurimi suplementar paraqitet në Nenin 4 të këtij ligji dhe pikërisht Neni 4 “Sigurimi

shoqëror suplementar” ka të bëjë me “Sigurimi shoqëror suplementar për personat që ushtrojnë

funksione ose detyra të veçanta kushtetuese, për punonjësit e shtetit, për ushtarakët që

shërbejnë në strukturat e Forcave të Armatosura të Republikës së Shqipërisë, për punonjësit

e Policisë së Shtetit dhe ata të Shërbimit Informativ të Shtetit bëhet sipas kritereve të

përcaktuara me ligje të veçanta. Organi i ngarkuar nga Këshilli i Ministrave ka të drejtë të

autorizojë çdo person juridik për të dhënë pension suplementar në kushtet e përcaktuara me ligj

të veçantë. Ndërsa, për sa i përket pensioneve të posaçme në ligj në Nenin 5 të tij thuhet, se kanë

të drejtë për pensione të posaçme që jepen nga shteti personat që: kanë marrë pjesë në

lëvizjen e Rilindjes Kombëtare, në lëvizjet popullore, në luftën kundër pushtuesve

nazifashistë brenda dhe jashtë Shqipërisë në mbrojtjen e kufirit e ruajtjen e integritetit

territorial të Shqipërisë dhe në lëvizjen demokratike dhe që kanë merita të veçanta; kanë

arritur rezultate të dallueshme në fushën e shkencës, kulturës, arteve, ekonomisë dhe

politikës; kanë vuajtur nga persekutimi politik në regjimin komunist, i cili është i zbatueshëm

si për shtetasit shqiptarë ashtu edhe të huaj.6

Ky ligj nuk është i zbatueshëm vetëm për shtetasit shqiptarë, por edhe për të shtetasit e

huaj që jetojën dhe punojnë në Republikën e Shqipërisë. Kështu në Nenin 7 “Mbrojtja

për shtetasit shqiptarë jashtë shtetit dhe shtetasit e huaj“ të këtij ligji thuhet se sigurimet

shoqërore u japin mbrojtje shtetasve shqiptar jashtë shtetit dhe shtetasit e huaj si më poshtë:

a) shtetasve shqiptarë dhe personave pa shtetësi7, ish-shtetas shqiptarë, që janë jashtë

shtetit, në përputhje me konventat, marrëveshjet dypalëshe dhe Rregulloren e Institutit të

Sigurimeve Shoqërore;

b) shtetasve të huaj dhe personave pa shtetësi, që punojnë në Shqipëri

Gjithashtu, Neni 9 parashikon se cilat janë llojet e detyrimeve për çdo lloj sigurimi:

Personat e punësuar dhe punëdhënësit e tyre janë të detyruar të paguajnë kontribut për sëmundje,

barrëlindje dhe pensione në një shumë që varet nga paga e tyre totale (bruto). Kontributi nuk

mund të caktohet nën një pagë minimale dhe mbi një pagë maksimale mujore. Punëdhënësit

6 Mbështetja ligjore 1. Ligji nr. 8607, datë 27.4.2000 “Statusi i dëshmorit të Atdheut” 2. Ligj Nr. 7874, datë 17.11.1994 “Për statusin e veteranit të Luftës

Antifashiste Nacionalclirimtare të Popullit shqiptar” 7 Person, i cili nuk konsiderohet si shtetas i ndonjë shteti sipas veprimit të ligjit të tij


9

SIGURIMET SHOQERORE NE SHQIPERI DHE REKOMANDIMET E KESHILLIT TE EVROPES detyrohen të paguajnë kontribut për aksident në punë e sëmundje profesionale dhe për

papunësinë.

Personat ekonomikisht aktivë janë të detyruar të paguajnë kontribut mujor për barrëlindje dhe

për pensione në masën e nivelit bazë.

Personat e vetëpunësuar në bujqësi janë të detyruar të paguajnë kontribut për barrëlindje

dhe për pensione. Masat dhe kriteret caktohen nga Këshilli i Ministrave.

Shteti paguan kontribute në varësi të veprimtarisë ekonomike të zhvilluar më parë për

kohën që shtetasi kryen shërbimin e detyrueshëm ushtarak, si dhe për të gjithë kategoritë e

personave të përcaktuar me ligje dhe me vendime të Këshillit të Ministrave.8

Sipas Udhëzimit Nr. 4 datë 30.01.2006 “Për mbledhjen e kontributeve të detyrueshme

të sigurimeve shoqërore dhe shëndetësore” shtetasit e huaj dhe ata pa shtetësi, të cilët kanë

një marrëdhënie punësimi të çfarëdo forme, apo ushtrojnë aktivitet ekonomik në

Republikën e Shqipërisë, janë të detyruar të kontribuojnë në skemën sigurimeve shoqërore,

pra paguajnë rregullisht kontributet. Në këtë kuptim, përfitojnë mbrojtjen nga sigurimet shoqërore

dhe ndërkohë kanë detyrimin për të paguar kontribute edhe shtetasit huaj dhe ata pa shtetësi,

që punojnë si punëdhënës, të vetëpunësuar ose si sipërmarrës në subjekte që janë të

regjistruara ose kanë detyrim për regjistrim në organet tatimore të Shqipërisë.

Përjashtohen nga detyrimi për të paguar kontribute për sigurimet shoqërore dhe shëndetësore;

a) shtetasit e huaj që punojnë në subjekte, të cilat mbi bazën e një aktmarrëveshje

qeveritare, nuk kanë detyrimin për t’u regjistruar, për ontributet, në organet tatimore shqiptare.

b) shtetasit e huaj, pjestarë të subjekteve punëdhënëse të huaja, të cilat nuk kanë detyrimin

për t’u regjistruar në organet tatimore shqiptare

Këtu përfshihen shtetasit e huaj që vijnë të punojnë në Shqipëri për një punë të caktuar, mbi bazën

e një kontrate ligjore punësimi apo shërbimi të lidhur midis punëdhënësit të tyre (i cili nuk ka

detyrim për t’u regjistruar në organet tatimore shqiptare) dhe subjektit të regjistruar në organet

tatimore shqiptare. Sipas përcaktimit që duhet të jetë vendosur në kontratë dhe në zbatim, këtyre

shtetasve të huaj paga nuk i jepet nga subjekti i regjistruar në organet tatimore shqiptare, por i

transferohet zyrtarisht punëdhënësit të tij nga është dërguar.

Ligji Nr. 8960, datë 24.10.2002, “Për ratifikimin e Kartës Sociale9

Evropiane, e

Ndryshuar” , Neni 12 “E drejta për sigurim shoqëror” dhe neni 13 “E drejta për asistencë

mjekësore dhe sociale” paraqesin se çfarë parashikon ky ligj në lidhje me sigurimin shoqëror dhe

të asistencës sociale që përfitojnë shtetasit që kanë nënshtruar këtë kartë. Nëse Shqipëria do të

8 Më pas pjesa tjetër e këtij ligji zbatohet njësoj për të gjithë punonjësit e regjistruar në Institutin e Sigurimeve Shoqërore, por për efekt të këtij studimi do të paraqesim vetëm pjesët që lidhen me mbështetjen nga ana e sigurimeve shoqërore të shtetasve shqiptarë dhe të huaj. Udhëzimi nr. 4, datë 30.01.2006 “Për

mbledhjen e kontributeve të detyrueshme të sigurimeve shoqërore dhe shëndetësore, pika 8”

9 Karta sociale është një traktat I një marrëveshje solemne ndërkombëtare, të cilën shtetet premtojnë se do ta respektojnë, pasi ta kenë ratifikuar atë


10

SIGURIMET SHOQERORE NE SHQIPERI DHE REKOMANDIMET E KESHILLIT TE EVROPES ishte tashmë pjesë e Bashkimit Europian, shtetasit shqiptarë që kanë emigruar në këto vende do

të kishin përfituar me kohë nga kjo kartë. Me synimin për të siguruar një ushtrim efektiv të së

drejtës për sigurim shoqëror, palët angazhohen: 1. të krijojnë ose mbajnë një sistem të sigurimit

shoqëror; 2. të mbajnë sistemin e sigurimit shoqëror në një nivel të kënaqshëm, të paktën të

barabartë me atë të nevojshëm për ratifikimin e Kodit Europian të Sigurimit Shoqëror; 3. të

përpiqen të ngrenë sistemin e sigurimit shoqëror në një nivel më të lartë; 4. të ndërmarrin hapa,

me përfundimin e marrëveshjeve të përshtatshme dypalëshe dhe shumëpalëshe ose me mjete të

tjera dhe duke iu nënshtruar kushteve të përcaktuara në ato marrëveshje për të siguruar:

a) trajtim të barabartë me atë të shtetasve të tyre, të shtetasve të palëve të tjera lidhur me

të drejtat e sigurimit shoqëror, përfshirë mbajtjen e përfitimeve që rrjedhin nga legjislacioni i

sigurimit shoqëror, pavarësisht nga lëvizjet që personat e mbrojtur mund të bëjnë ndërmjet

territoreve të palëve;

b) dhënia, mbajtja dhe rifillimi i të drejtave të sigurimit shoqëror me mjete të tilla si

akumulim i periudhave të sigurimit ose punësimit të plotësuara sipas legjislacionit të secilës nga

palët.

Me synimin për të siguruar një ushtrim efektiv të së drejtës për asistencë mjekësore dhe

sociale, palët angazhohen: 1. të sigurojnë që çdo personi, i cili është pa burime të mjaftueshme

dhe i cili nuk ka mundësi të sigurojë këto burime si nëpërmjet përpjekjeve të tij, ashtu edhe nga

burime të tjera, veçanërisht nga përfitimet prej një skeme të sigurimit shoqëror, t’i jepet asistencë

e përshtatshme dhe, në rast sëmundjeje, kujdesi i nevojshëm për atë gjendje; 2. të sigurojnë që

personat që marrin asistencë të tillë nuk do të vuajnë, për këtë arsye, nga zvogëlimi i të drejtave

të tyre politike ose sociale; 3. të marrin masa që cilido të mund të marrë nga shërbimet e

përshtatshme, publike ose private, këshilla dhe ndihmë personale, ashtu siç mund të kërkohet për

të parandaluar, eliminuar ose lehtësuar gjendjen nevojtare personale ose të familjes; 4. të

zbatojnë dispozitat e referuara në paragrafët 1, 2 dhe 3 të këtij neni në mënyrë të barabartë me

shtetasit e tyre ndaj shtetasve të palëve të tjera, që ndodhen ligjërisht brenda territorit të tyre, në

përputhje me detyrimet e Konventës Europiane për Asistencën Mjekësore dhe Sociale, të

nënshkruar në Paris më 11 dhjetor 1953.

Ligji Nr. 9320, datë 25.11.2004 “Për ratifikimin e Konventës Nr. 97 të Organizatës

ndërkombëtare të punës, për migracionin për punësim, e rishikuar”10

, në nenin 6 parashikon se

çdo shtet palë për të cilin kjo konventë është në fuqi merr përsipër të zbatojë, pa diskriminim

lidhur me kombësinë, racën, fenë ose seksin, për imigrantët që qëndrojnë ligjërisht në territorin e

tij, trajtim jo më pak të favorshëm sesa ai që zbatohet për shtetasit e vet lidhur me çështjet e

10 Rishikuar në 1949, hyrë në fuqi më 22 janar 1952 Konferenca e përgjithshme e organizatës ndërkombëtare të punës, e mbledhur në Gjenevë nga grupi drejtues I

zyrës ndërkombëtare të punës, në sesionin e saj të tridhjetë e dytë më 8 qershor 1949, duke vendosur për miratimin e disa propozimeve lidhur me rishikimin e Konventës së migracionit për punësim 1939, miratuar nga Konferenca në sesionin e saj të njëzet e pestë, që përfshihet në pikën e njëmbëdhjetë të kalendarit të këtij

sesioni; duke pasur parasysh që këto propozime duhet të marrin formën e një konvente ndërkombëtare, miraton në ditën e 1 korrik 1949 Konventën e mëposhtme

me emrin Konventa për migracionin për punësim (e rishikuar)


11

SIGURIMET SHOQERORE NE SHQIPERI DHE REKOMANDIMET E KESHILLIT TE EVROPES mëposhtme:

a) Për çështjet që rregullohen nga ligji ose rregullat, ose që i nënshtrohen kontrollit të

autoriteteve administrative:

i) shpërblimi, përfshi të ardhurat familjare kur këto përbëjnë pjesë të shpërblimit,

orët e punës, puna jashtë orarit, pushimet e paguara, kufizimet për punën në shtëpi, mosha

minimale për punësim, trajnimi dhe kualifikimi, puna e grave dhe puna e personave në moshë të

re;

ii) anëtarësimi në sindikata dhe përfitimet e marrëveshjeve kolektive;

iii) strehimi.

b) Sigurimet shoqërore (d.m.th. masat ligjore lidhur me dëmtimin në punë,

shtatzaninë, sëmundjen, invaliditetin, pleqërinë, vdekjen, papunësinë dhe përgjegjësitë familjare

dhe çdo ngjarje tjetër të paparashikuar që, sipas ligjeve dhe rregullave vendase, mbulohet nga një

skemë e sigurimeve shoqërore, që i nënshtrohen kufizimeve të mëposhtme:

i) mund të ketë masa të veçanta për ruajtjen e të drejtave të fituara ose të të

drejtave në proces fitimi;

ii) ligjet ose rregullat vendase të vendeve të imigracionit mund të përcaktojnë

masa të veçanta lidhur me përfitimet ose pjesët e përfitimeve që janë të pagueshme plotësisht nga

fondet publike, dhe lidhur me pagesat për personat që nuk përmbushin kushtet e kontributit të

parashikuara për të marrë pension normal.

c) Taksat e punësimit, detyrimet ose kontributet që paguhen lidhur me personin e

punësuar.

d) Procedurat ligjore lidhur me çështjet të cilave u referohet kjo Konventë.

Në rastin e një shteti federal masat e këtij neni zbatohen deri në nivelin ku çështjet e trajtuara

rregullohen nga ligji ose rregullat federale ose i nënshtrohen kontrollit të autoriteteve

administrative federale. Shtrirja dhe mënyra sesi zbatohen këto masa lidhur me çështjet që

rregullohen nga ligji ose rregullat e shteteve përbërëse, provincave apo kantoneve11

, ose që i

nënshtrohen kontrollit të autoriteteve administrative, përcaktohen nga çdo Shtet Palë. Shteti Palë

tregon në raportin e përvitshëm mbi zbatimin e konventës shtrirjen në të cilën rregullohen

çështjet e trajtuara në këtë nen nga ligji ose rregullat federale ose i nënshtrohen kontrollit të

autoriteteve administrative federale. Lidhur me çështjet që rregullohen nga ligji ose rregullat e

shteteve përbërëse, provincave apo kantoneve ose i nënshtrohen kontrollit të autoriteteve

administrative, Shteti Palë ndërmerr hapat e përcaktuara në paragrafin 7 (b) të nenit 19 të

Kushtetutës së Organizatës Ndërkombëtare të Punës.12

11 Ndarje territorial që përdoret në Zvicër 12 Organizata ndërkombëtare e punës (ILO) miratoi më 18 qershor 1998 në Gjenevë Deklaratën e ILO lidhur me parimet dhe të drejtat themelore në punë dhe

ndjekjen e saj


12


Ligjit Nr. 9555, date 08.06.2006, “Për ratifikimin e Konventës Evropiane “Për statusin

Ligjor të Punëtorëve Migrantë”. Ky ligj për sigurimet shoqërore parashikon si më poshtë:

Neni 18 Sigurimet shoqërore

1. Çdo Palë kontraktuese do të marrë përsipër brenda territorit të saj trajtimin e barabartë të

punëtorëve migrantë dhe familjeve të tyre me vendasit për çështjen e sigurimeve shoqërore, në

bazë të kushteve të kërkuara nga legjislacioni vendas dhe marrëveshjeve dypalëshe apo

shumëpalëshe tashmë të përfunduara apo që do të përfundohen ndërmjet palëve përkatëse

kontraktuese. 2. Palët kontraktuese do të përpiqen gjithashtu t'u sigurojnë punëtorëve migrantë

dhe pjesëtarëve të familjeve të tyre ruajtjen e të drejtave të fituara apo në proces fitimi, si edhe të

përfitimeve të tjera jashtë shtetit, nëpërmjet marrëveshjeve dypalëshe apo shumëpalëshe.

Neni 19 Asistenca sociale dhe mjekësore

Çdo palë kontraktuese merr përsipër t'u japë asistencë sociale dhe mjekësore punëtorëve

migrantë dhe pjesëtarëve të familjeve të tyre, të cilët qëndrojnë ligjërisht brenda territorit të saj

njësoj si shtetasve të vet, në përputhje me detyrimet që rrjedhin nga marrëveshjet e tjera

ndërkombëtare dhe në veçanti nga Konventa Europiane për Asistencë Sociale dhe Mjekësore e

vitit 1953.

Neni 20 Aksidentet industriale dhe sëmundjet profesionale, higjiena industriale

1. Duke synuar parandalimin e aksidenteve industriale dhe sëmundjeve profesionale

si dhe higjienën industriale, punëtorët migrantë do të përfitojnë të njëjtat të drejta

dhe mbrojtje si punëtorët vendas, në zbatim të ligjeve të një pale kontraktuese dhe

marrëveshjeve kolektive dhe duke pasur parasysh situatat e veçanta. 2. Një punëtor

migrant, i cili është viktimë e një aksidenti industrial apo ka marrë një sëmundje

profesionale në territorin e shtetit pritës, do të përfitojë rehabilitim profesional në të

njëjtat kushte si ato të punëtorëve vendas.

Ligji Nr. 9564, datë 19.6.2006 “Për ratifikimin e Konventës Nr. 143 “Për punëtorët migrantë

(dispozita plotësuese), 1975” të Organizatës Ndërkombëtare të Punës, bërë në Gjenevë”.

Kjo konvente është mbajtur për të theksuar nevojën për shmangien e rritjes së skajshme

dhe të pakontrolluar, ose të paasistuar të lëvizjeve migratore për shkak të pasojave negative

sociale dhe humane; duke marrë parasysh se për të kapërcyer zhvillimin e

pamjaftueshëm dhe papunësinë kronike dhe strukturore, qeveritë e shumë vendeve, këmbëngulin

vazhdimisht për nxitjen e zhvendosjes së kapitalit dhe teknologjisë sesa me transferimin e

punëtorëve në përputhje me nevojat dhe kërkesat e këtyre vendeve, në interesin e ndërsjellë të

vendeve të origjinës dhe të vendeve të punësimit; duke marrë parasysh të drejtën e secilit për t'u

larguar nga çdo vend, përfshirë edhe atë të tijin, sikurse edhe për të hyrë në vendin e tij. Në nenin

9 të këtij ligji për sigurimet shoqërore pa cenuar masat e hartuara për kontrollin e lëvizjeve të


13

SIGURIMET SHOQERORE NE SHQIPERI DHE REKOMANDIMET E KESHILLIT TE EVROPES migrantëve me motive punësimi, duke u siguruar, që punëtorët migrantë hyjnë në

territorin kombëtar dhe pranohen për motive punësimi, në pajtim me ligjet dhe aktet nënligjore

përkatëse punëtori migrant në të gjitha rastet kur këto ligje dhe akte nënligjore nuk janë

respektuar dhe kur situata e tij, nuk mund të rregullohet, do të gëzojë barazi trajtimi për

veten dhe pjesëtarët e familjes së tij lidhur me të drejtat e fituara nga punësimi i mëparshëm,

shpërblimi, sigurimet shoqërore dhe përfitime të tjera. Në çdo rast mosmarrëveshje lidhur me

të drejtat e përmendura në paragrafin pararendës, punëtori duhet të ketë të drejta ta

parashtrojë rastin e tij pranë një organi kompetent, personalisht ose me përfaqësues. Ndërsa në

rastin e dëbimit të punëtorit ose të familjes së tij shpenzimet nuk do të përballohen nga ana

e tyre. Asgjë e shprehur në këtë konventë nuk do t'i parandalojë anëtarët që t'u japin

personave që qëndrojnë apo punojnë jo ligjërisht në territorin e tyre të drejtën e qëndrimit dhe

të punësimit të ligjshëm.

Çdo anëtar për të cilin kjo konventë është në fuqi, zotohet të hartojë dhe të zbatojë një

politikë kombëtare të hartuar sipas metodave të përshtatshme për kushtet dhe praktikat

kombëtare, që synon nxitjen dhe garantimin e barazisë së mundësive dhe të trajtimit lidhur me

punësimin dhe profesion, sigurimet shoqërore, të drejtat sindikaliste dhe kulturore, si dhe liritë

individuale dhe kolektive për personat që si punëtorë migrantë ose pjesëtarë të familjeve të tyre

qëndrojnë ligjërisht brenda territorit të tyre.13

Ligjit Nr. 9703, datë 2.4.2007 “Për aderimin e Republikës së Shqipërisë në Konventën

Ndërkombëtare “Për mbrojtjen e të drejtave të të gjithë punëtorëve migrantë dhe anëtarëve të

familjeve të tyre”. Kjo konventë është mbajtur për të njohur përparimin e bërë nga disa shtete

mbi baza rajonale apo dypalëshe kundrejt mbrojtjes së të drejtave të punëtorëve migrantë dhe

anëtarëve të familjeve të tyre; për të kuptuar rëndësinë dhe masën e fenomenit të migrimit që

përfshin miliona njerëz dhe prek një numër të madh shtetesh në komunitetin ndërkombëtar; për

të ndërgjegjësuar të gjithë opinionin për ndikimin e fluksit të punëtorëve migrantë mbi shtetet

dhe popujt përkatës dhe me dëshirën për të vendosur norma që mund të kontribuojnë në

harmonizimin e qëndrimeve të shteteve nëpërmjet pranimit të parimeve bazë në lidhje me

trajtimin e punëtorëve migrantë dhe anëtareve të familjeve të tyre; për të pasur parasysh pozitat e

pambrojtura në të cilat gjenden shpesh punëtorët migrantë dhe anëtarët e familjeve të tyre,

ndërmjet të tjerash, për shkak të mungesës së tyre nga shteti i origjinës dhe vështirësive që ata

mund të hasin për shkak të pranisë së tyre në shtetin e punësimit; për të bindur opinionin publik

që të drejtat e punëtorëve migrantë dhe anëtarëve të familjeve të tyre nuk janë njohur kudo

plotësisht, duke pasur nevojë për mbrojtjen e duhur ndërkombëtare; për të marrë parasysh faktin

që migrimi shpesh është shkaku i problemeve serioze për anëtarët e familjeve të punëtorëve

13 Ligji nr. 9564, datë 19.06.2006 “Për ratifikimin e Konventës nr. 143 “Për punëtorët migrant (dispozita plotësuese), 1975 “të Organizatës Ndërkombëtare të punës,

bërë në Gjenevë” Pjesa e II Barazia e mundësive dhe e trajtimit, neni 10


14

SIGURIMET SHOQERORE NE SHQIPERI DHE REKOMANDIMET E KESHILLIT TE EVROPES migrantë, si dhe për vetë punëtorët, veçanërisht për shkak të ndarjes së familjeve; duke mos

harruar që problemet njerëzore që përfshihen në migrim janë më serioze në rastin e migrimit të

parregullt dhe të bindur që duhet të nxiten masa të përshtatshme, me qëllim parandalimin dhe

eliminimin e lëvizjeve klandestine dhe trafikimin e punëtorëve migrantë, ndërsa në të njëjtën

kohë duke siguruar mbrojtjen e të drejtave të tyre themelore njerëzore; për të pasur parasysh që

punëtorët, të cilët nuk janë të pajisur me dokumente apo janë në një situatë të

parregullt, punësohen shpesh në kushte më pak të favorshme pune në krahasim me punëtorët

e tjerë dhe shumë punëdhënës e shohin këtë si nxitje për të kërkuar punëtorë të tillë, me qëllim

që të vjelin përfitimet e konkurrencës së pandershme; për të pasur parasysh që përdorimi i

punësimit të punëtorëve migrantë që janë në një situatë të parregullt do të zvogëlohet, nëse të

drejtat njerëzore themelore të gjithë punëtorëve migrantë do të njihen më gjerësisht dhe mbi të

gjitha, dhënia e disa të drejtave shtesë për punëtorët migrantë dhe anëtarët e familjeve të tyre

në një situatë të rregullt, do të nxisë të gjithë migrantët dhe punëdhënësit të respektojnë dhe

veprojnë sipas ligjit dhe procedurave të caktuara nga shtetet përkatës; për të bindur para së

gjithash për nevojën e realizimit të mbrojtjes ndërkombëtare të të drejtave të punëtorëve

migrantë dhe anëtarëve të familjeve të tyre, duke rikonfirmuar dhe caktuar normat bazë në një

konventë të plotë që do të mund të zbatohej në mënyrë universale.


15


4. Prezantimi i metodologjise së kërkimit dhe rezultatet e tij

I. Koordinimi i sigurimeve shoqërore në teori dhe praktikë

Komiteti i ekspertëve për koordinimin në fushën e sigurimeve shoqërore ka për detyrë të

zhvillojë pikërisht koordinimin e skemave të sigurimeve shoqërore duke u mbështetur pikërisht

në konventat e përmendura më sipër. Konferenca e tetë e ministrave evropianë që përgjigjen

për sigurimet shoqërore, e cila u mbajt në maj 2002 në Bratislavë14

, i dha një impuls të ri punës

së këtij komiteti. Ajo e ngarkoi konkretisht komitetin të çojë përpara njohjen dhe ratifikimin e

instrumentave juridikë të Këshillit të Evropës që synojnë të lehtësojnë integrimin e punonjësve të

migruar, e në mënyrë më të veçantë instrumentat që kanë për qëllim të krijojnë një rrjet

panevropian të koordinimit të sigurimeve shoqërore, d.m.th. marrëveshjet e përkohshme

evropiane për skemat e sigurimeve shoqërore dhe Konventën evropiane të sigurimeve shoqërore.

A) Koordinimi i sigurimeve shoqërore në teori

1) Territorialiteti dhe diversiteti kombëtar i sigurimeve shoqërore

Sigurimet shoqërore janë të lidhura kryesisht me legjislacionin kombëtar. Në skemat e

sigurimeve shoqërore, shuma e përfitimeve, kushtet e dhënies dhe kohëzgjatja e derdhjeve

përcaktohen nga legjislacioni kombëtar. Këto skema administrohen nga organe kombëtare15

mbi

bazën e rregullave dhe normave kombëtare. Ankimet individuale lidhur me përcaktimin apo

shumën e përfitimeve zgjidhen nga ana e gjykatave kombëtare. Fusha e zbatimit e skemave të

sigurimeve shoqërore është kështu tradicionalisht e kufizuar brenda territorit të një shteti të

veçantë, madje edhe të një rajoni të caktuar të një shteti. Ky aspekt territorialisht i kufizuar mund

të shprehet nëpërmjet rregullash kombëtare që bëjnë shprehimisht të ditur se vetëm shtetasit e një

vendi do kenë të drejta për përfitime apo që këto përfitime u derdhen vetëm atyre që banojnë

brenda kufijëve të një shteti. Karakteri territorial i sigurimeve shoqërore shpjegon se skemat

kombëtare apo rajonale të sigurimeve shoqërore janë zhvilluar secili në mënyrën e vet. Këto

skema pasqyrojnë në vetvete trashëgiminë ekonomike, politike, sociale, gjeografike dhe

kulturore të çdo territori. Pavarësisht nga fakti që një territor i caktuar mund të ndikojë me

shembullin e tij tek një tjetër, nuk mund të thuhet se gjenden dy territore që të kenë një skemë të

vetme sigurimi shoqëror tërësisht të ngjashëm.

Një shtet A, për shembull, mund ta kushtëzojë dhënien e një përfitimi të veçantë sigurimi

shoqëror, si pensioni i paaftësisë, me vendin e banimit. Shteti A do t’u derdhë pensione paaftësie

në këtë rast vetëm rezidentëve të ligjshëm në këtë territor, nëse këta bëhen të paaftë për punë.

14 Kryeqyteti i Sllovakisë 15 Për shembull Instituti i sigurimeve shoqërore


16

SIGURIMET SHOQERORE NE SHQIPERI DHE REKOMANDIMET E KESHILLIT TE EVROPES Shteti B, në të kundërt, mund ta bazojë të njëjtin tip përfitimi tek punësimi, duke derdhur

shpërblime vetëm për ata që ishin të punësuar deri në çastin e paaftësisë së tyre. Shteti C, nga ana

e tij, mundet fare mirë ta mbështesë një pagesë të tillë në fuqinë e veprimtarisë ekonomike, duke

derdhur përfitime vetëm për ata që gëzojnë status si punonjës me pagë apo punonjës të

vetëpunësuar deri në çastin e paaftësisë. Kushtet e dhënies të një përfitimi të veçantë mund

të ndryshojnë gjithashtu nga një territor në tjetrin. Kështu, shteti A i përmendur më lart mund

të mos derdhë pension nëse personi i interesuar nuk është në gjendje të përligjet me

një kohëqëndrim banimi minimal prej 20 vjetësh brenda territorit konkret. Shteti B mund të

mos pranojë të derdhë përfitime nëse personi nuk përligjet nëpërmjet një punësimi prej 15

vjetësh brenda territorit të tij, ndërsa shteti C mund ta kushtëzojë çdo dhënie përfitimi me një

periudhë prej 10 vjetësh në kryerjen e një veprimtarie ekonomike brenda kufijëve të tij.

Metoda e përllogaritjes për përfitim paaftësie mund të ndryshojë gjithashtu midis shteteve A,

B dhe C. Shteti A do derdhë për shembull një shumë të caktuar për çdo vit banimi në vend.

Shteti B mund të derdhë ndoshta një shumë bazë të caktuar, duke e shtuar këtë shumë për

çdo vit pune në territorin e tij. Shteti C do derdhë, nga ana e tij, një përqindje të caktuar,

mbi bazën e të ardhurave të mëparshme dhe duke e shtuar këtë përqindje për çdo vit

veprimtarie ekonomike ushtruar në vend nga personi në fjalë. Mënyra e financimit të

përfitimeve për paaftësi mund të ndryshojë po ashtu nga një shtet te tjetri. Shteti A do financojë

për shembull përfitimet nëpërmjet një taksimi, të cilit i nënshtrohen tërë rezidentët, ndërsa shteti

B do zbatojë një kontribut sigurimi shoqëror prej 6% mbi tërësinë e rrogave. Shteti C do

financojë, nga ana e tij, pensionet e paaftësisë nëpërmjet një kontributi në sigurimet shoqërore

prej 5% tërhequr nga tërë të ardhurat e veprimtarisë ekonomike. Karakteri territorial dhe

diversiteti i sigurimeve shoqërore mund të krijojnë problem kur personat mërgojnë nga një

shtet tek tjetri. Në kontekstin e sigurimeve shoqërore, migrimet duhet të shihen në aspektin

më të gjerë. Ato kanë të bëjnë si me personat që vendosin të ikin nga një shtet e të vendosen

përfundimisht në një tjetër, ashtu dhe me personat që banojnë në një shtet, por punojnë në një

tjetër, duke u kthyer çdo ditë, çdo javë, çdo muaj apo një herë në vit në vendin e tyre të banimit.

Përfshihen këtu gjithashtu edhe ata që jetojnë në një vend, punojnë në një tjetër dhe ushtrojnë një

veprimtari si punonjës të vetëpunësuar në një vend të tretë. Personat e shkëputur përkohësisht

nga punëdhënësi i tyre në një vend tjetër konsiderohen edhe ata si migrues. Në fakt, në këtë

kontekst, termi “migrim” përfshin të gjitha gjendjet në të cilat një person kalon një kufi të

caktuar. Edhe turistët e pushuesit mund të konsiderohen si migrues në këndvështrimin e

sigurimeve shoqërore. Natyra territoriale dhe e larmishme e sigurimeve shoqërore është

një burim potencial problemor, si për vetë të migruarit, ashtu dhe për sistemet e sigurimeve

shoqërore kombëtare mes të cilave ata lëvizin.


17


2) Rreziqet e migrimit për të mirguarit dhe sistemet kombëtare të sigurimeve

shoqërore

Të migruarit rrezikojnë të trajtohen ndryshe nga shtetasit e një vendi në të cilin kanë migruar.

Fare mirë mund të ndodhë që ky shtet të mos pranojë të japë përfitime për jo shtetasit e tij.

Territorialitet i sigurimeve shoqërore do të thotë që personat, të cilët vendosin të migrojnë për

një periudhë afatgjatë drejt një shteti tjetër, mund të përfitojnë disa nga të drejtat e

sigurimeve shoqërore që kanë arritur në vendin e tyre të origjinës. Për shembull, mund të

përfitojnë për periudhat e banimit, punësimit apo veprimtarisë ekonomike të realizuara në

shtetin e tyre të origjinës, periudha këto që nuk mbahen parasysh në legjislacionin e

sigurimeve shoqërore të vendit të tyre të ri. Ky problem merr një shtrirje të gjerë për

pensionet e pleqërisë apo të invaliditetit, kur pagesa apo shuma e pensionit shihen në

funksion të periudhave të njohura si periudha banimi, punësimi apo veprimtarie ekonomike.

Mund të ndodhë që migruesit në një vend të ri të humbasin të drejtën për një përfitim që u

ishte njohur në vendin e tyre të origjinës.

Le të marrim shembullin e një personi, i cili del në pension në shtetin A dhe merr një

pension të plotë pleqërie dhe vendos të shkojë të jetojë në një vend me klimë më të butë,

konkretisht në shtetin B. Natyra territoriale e sigurimeve shoqërore mund të sjellë për

pasojë që, sipas legjislacionit kombëtar, shteti A nuk derdh pension për personat që ikin nga

territori i tij për t’u vendosur në një vend tjetër. Me të mbërritur në shtetin B, do të jetë

sigurisht e pamundur për pensionistin të bazohet në legjislacionin e shtetit B për të fituar

derdhjen e pensionit të tij, sepse periudhat e kohëbanimit, punësimit dhe veprimtarisë

ekonomike të realizuara në shtetin A ka të ngjarë të mos njihen nga legjislacioni i shtetit B.

Le të marrim rastin e një migruesi që banon në shtetin A, por që punon në shtetin B. Pëfitimi

për paaftësi pune të shtetit A u derdhet atyre që banojnë brenda territorit dhe financohet nga një

taksë që paguajnë të gjithë rezidentët. Në shtetin B, përfitimi për paaftësi u derdhet tërë

personave me rrogë dhe financohet nëpërmjet një kontributi derdhur në sigurimet shoqërore

përllogaritur mbi bazën e rrogave.

Personi që morëm si shembull do të mbulohet atëherë nga të dy vendet dhe kështu,

megjithëse përfiton teorikisht të drejtën për pagesa nga të dy shtetet, atij do t’i duhet të japë

kuotë në të dy vendet. Kjo gjendje paraqitet si një “konflikt pozitiv ligjor”. Në të kundërt, nëse

personi punon në shtetin A, por jeton në shtetin B, ai nuk do të jetë i mbuluar nga asnjë prej të dy

skemave: në rast paaftësie, ai nuk do të marrë asnjë përfitim. Kjo gjendje zakonisht njihet në këtë

rast si “konflikt negativ ligjor”.

Migrimet janë gjithashtu burime problemesh për vetë sistemet kombëtare të sigurimeve

shoqërore. Një konflikt negativ ligjor do të thotë se mund të ketë persona që t’i shpëtojnë

detyrimeve të tyre ndaj sigurimeve shoqërore, qoftë rastësisht, qoftë me ndërgjegje. Mospajtimet


18

SIGURIMET SHOQERORE NE SHQIPERI DHE REKOMANDIMET E KESHILLIT TE EVROPES ligjore fiskale e kotizuese në sigurimet shoqërore midis shteteve u lejojnë këtyre personave të

përfitojnë nga një sistem kombëtar në vend të një tjetri, për t’i shpëtuar kështu përgjegjësive të

tyre lidhur me detyrimet.

3) Legjislacioni ndërkombëtar i sigurimeve shoqërore

Mund të themi se sigurimet shoqërore në thelb përcaktohen nga legjislacioni kombëtar.

Megjithatë, ky legjislacion kombëtar mund të ndikohet fuqimisht nga legjislacioni ndërkombëtar.

Ligjet ndërkombëtare në fushën e sigurimeve shoqërore mund të ndahen në dy kategori:

instrumentat harmonizues dhe instrumentat koordinues.

Instrumentat harmonizues i detyrojnë shtetet të ndryshojnë përmbajtjen e legjislacionit të tyre

të sigurimeve shoqërore. Shtetet ndoshta do duhet të ndryshojnë kohëzgjatjen e periudhës që

duhet marrë parasysh përpara se një person të mund të pretendojë për një përfitim, apo shumën e

këtij përfitimi. Harmonizimi mund të marrë formën e një “unifikimi” apo të një “harmonizimi

minimal”. Unifikimi, i quajtur shpesh “strandartizim” nënkupton që tërë skemat kombëtare

miratojnë të njëjtat rregulla, as më shumë e as më pak. Harmonizimi minimal realizohet

nëpërmjet përcaktimit të normave minimale, duke u dhënë shteteve mundësi, në dëshirojnë, të

vendosin dispozita më të favorshme. Instrumentat harmonizues cënojnë legjislacionet kombëtare,

kanë rrjedhoja mbi të gjithë ata që mbulohen nga këto ligje dhe jo vetëm mbi migruesit.

Instrumentat koordinues kanë të bëjnë vetëm me migruesit. Ato nuk e ndryshojnë

përmbajtjen e sistemit kombëtar të sigurimeve shoqërore dhe nuk kanë pasoja mbi shumën e

përfitimeve apo kushtet e dhënies së tyre. Zbatohen vetëm për rrethanat kur ndërhyn një faktor

ndërkufitar. Këto instrumenta u sigurojnë migruesve një trajtim të drejtë. Nëse sigurimet

shoqërore varen nga legjislacioni kombëtar, koordinimi varet nga legjislacioni ndërkombëtar dhe

mbështetet fuqimisht mbi bashkëpunimin midis shteteve.

4) Katër parimet bazë të koordinimit në fushën e sigurimeve shoqërore

16

Legjislacioni koordinues mbështetet në katër parime themelore, që synojnë të mbrojnë

sigurimin shoqëror të migruesve dhe të korrigjojnë problemet e krijuara nga territorialiteti dhe

diversiteti i sistemeve kombëtare të sigurimeve shoqërore. Këto katër parime janë:

Parimi i Parë: Barazia në trajtim

Ky parim nuk i lejon shtetet t’i trajtojnë shtetasit e huaj ndryshe nga vendasit. Në të kundërt,

do ketë diskriminim, i cili do jetë i drejtpërdrejtë apo i tërthortë. Diskriminimi i drejtpërdrejtë

bëhet kur një rregull apo një normë kombëtare i trajton hapur shtetasit e një vendi dhe jo shtetasit

16

Marrë nga botimi i Këshillit të Europës / Raport I hartuar nga Jason Nickless dhe Helmut Siedl. Versioni anglez Coordination of Social Security in the Council

of Europe: Short guide ISBN 92 871 5391 4, Qershor 2004


19

SIGURIMET SHOQERORE NE SHQIPERI DHE REKOMANDIMET E KESHILLIT TE EVROPES në mënyrë të ndryshme. Është rasti për shembull kur mbulimi i një skeme të veçantë sigurimi

shoqëror rezervohet vetëm për shtetasit e vendit. Diskriminimi i tërthortë përputhet me një

gjendje të tillë kur një rregull apo një normë kombëtare duket à priori si neutrale, ndërkohë që ka

në të vërtetë një efekt më të ashpër tek jo shtetasit sesa tek shtetasit e vendit. Kërkesa në bazë të

së cilës kompensimet familjare do derdhen vetëm për fëmijët e lindur në territorin e një shteti

është në këtë rast një shembull tipik. Rrjedhimisht, shtetasi i një vendi, fëmija i të cilit ka

lindur në një shtet tjetër nuk do marrë asnjë të ardhur. Megjithëse ky rregull duket

paraprakisht sikur zbatohet si për vendasit ashtu dhe për të huajt, në realitet, një shtetas i huaj

ka shumë më tepër mundësi për të patur fëmijë të lindur jashtë vendit. Norma e caktuar në këtë

rast ka pasoja shumë më tepër tek të huajt sesa tek vendasit: ajo është diskriminuese në mënyrë të

tërthortë.

Parimi i Dytë: Përcaktimi i legjislacionit të zbatueshëm

Problemet që shkaktohen nga konfliktet ligjore pozitive e negative mund të shmangen nëse

parashikohet shprehimisht që, në çdo rrethanë, gjen zbatim vetëm legjislacioni i një shteti, dhe

duke përcaktuar me këtë rast një rregull apo një sistem rregullash për ta bërë këtë legjislacion të

zbatueshëm. Me përcaktimin e legjislacionit të zbatueshëm, migruesit do t’i duhet të derdhë

kontributet e veta dhe do gëzojë përfitime në bazë të këtij legjislacioni. Legjislacioni i

zbatueshëm mund të përcaktohet në shumë mënyra. Metoda e zakontë është të zbatohet

legjislacioni i shtetit të punësimit (lex loci laboris), megjithëse mund të zgjidhet edhe

legjislacioni i shtetit të vendbanimit.

Përcaktimi i legjislacionit të zbatueshëm jo gjithnjë është gjë e lehtë dhe shpesh janë të

domosdoshme rregulla të veçanta për të zgjidhur raste më të ndërlikuara që mund të shfaqen në

kuadrin e migrimeve. Kështu, në të shumtën e rasteve nevojiten rregulla të posaçme për

punonjësit e sektorit të transporteve, që “punojnë” për këtë arsye në shumë vende. Në këtë

rrethanë, legjislacioni i zbatueshëm shpesh është ai i vendit ku ndërmarrja ka vendosur qendrën e

saj sociale. Marinarët përgjithësisht mbulohen nga legjislacioni i flamurit. Rregulla të veçanta

zbatohen gjithashtu për personat që punojnë në më shumë se një shtet, apo për ata që kanë status

punonjësi të vetëpunësuar në një vend dhe status rrogtari në një vend tjetër. Rregullat

e përcaktimit të legjislacionit të zbatueshëm mund të ndryshojnë nga njëri lloj i përfitimit tek

tjetri, por përgjithësisht, duhet të zbatohet një dhe i njëjti legjislacion për të njëjtin person,

për të njëjtën punë apo për të njëjtën veprimtari ekonomike. Kështu, përfitimet në të mira

materiale, sikurse përkujdesjet mjekësore, mund të trajtohen ndryshe nga përfitimet në të holla,

siç janë për shembull raportet mjekësore apo pensionet e pleqërisë.

Parimi i Tretë: Ruajtja e të drejtave të arritura

Sikurse e përmendëm më lart, personat që migrojnë në një tjetër shtet, rrezikojnë të humbasin


20

SIGURIMET SHOQERORE NE SHQIPERI DHE REKOMANDIMET E KESHILLIT TE EVROPES të drejtat që kanë arritur gjatë periudhës së banimit apo punësimit në vendin e tyre të origjinës.

Për personat që kanë qenë të punësuar në vendin e tyre të origjinës për 15 apo 20 vjet, pasojat

mund të jenë dramatike. Parimi bazë i ruajtjes të së drejtave të arritura parashikon që periudhat e

banimit, punësimit apo të çdo aktiviteti tjetër ekonomik të realizuara në një shtet duhet të njihen

po ashtu edhe nga shtetet e tjera. Kjo shumë e përgjithshme e periudhave të banimit, punësimit

apo veprimtarisë ekonomike quhet “totalizim”. Kështu, shteti A kërkon 20 vjet banim para se një

person të pretendojë për derdhjen e një pensioni pleqërie, ndërkohë që shteti B kërkon 15 vjet

punësim dhe shteti C 10 vjet veprimtari ekonomike. Dikush që ka jetuar dhe punuar 10 vjet në

shtetin A, 8 vjet në shtetin B dhe 3 vjet në shtetin C nuk ka se si të pretendojë në këtë rast për

pension pleqërie, duke e parë veten të përjashtuar nga çdo sistem kombëtar. Por, nëse parimi i

totalizimit vihet në zbatim, personi në fjalë mund të përligjë fare mirë 21 vjetët e

punësim/banimit dhe të jetë kështu brenda rregullave të çdonjërit prej këtyre tre vendeve.

Periudhat e banimit, punësimit dhe veprimtarisë ekonomike jo vetëm që lejojnë të përcaktohen të

drejtat e një personi për përfitim, por ato shpesh merren parasysh edhe në përllogaritjen e shumës

së këtij përfitimi. Sistemet e sigurimeve shoqërore funksionojnë sipas një ekuilibri kombëtar

shumë të brishtë midis shumave që derdhen në formë përfitimesh dhe shumës që arrihet nga

kontributet. Nëse ky parim i totalizimit do zbatohej drejtpërdrejt në proçesin e përllogaritjes së

përfitimit, ai do të shkaktonte në këtë rast pabarazi serioze. Megjithëse problemi shtrohet më pak

për përfitimet afatshkurtra, siç janë raportet mjekësore, përsëri ai mund të bëhet i mprehtë për

përfitimet afatgjata në rast invaliditeti a pleqëria.

Le të marrim shembullin e një njeriu që banon e punon për 15 vjet në shtetin A ku paguan

taksë vendqëndrimi, e destinuar për të mbuluar kostot e sigurimit të tij shoqëror. Nëse ky person

vendos të shkoj në shtetin B, ku punon edhe 10 vjet para se të dalë në pension e të kërkojë një

pension pleqërie, nuk do të ishte e drejtë që shteti B t’i derdhte pension të barabartë me atë të një

individi që ka punuar 25 vjet në po këtë shtet B. Rrjedhimisht, shteti A do ketë përfituar 15 vjet

kontribute, pa bërë kurrfarë derdhjeje, ndërkohë që shteti B është i detyruar të derdhë një

përfitim afatgjatë kur në fakt ka vjelur kontribute vetëm për 10 vjet. Kjo padrejtësi shmanget në

sajë të rregullit të “pro rata temporis”, sipas së cilës, çdo shtet jep pension përllogaritur për aq

kohë sa përfituesi i pensionit ka derdhur kontribute/taksa në atë shtet. Kështu, në shembullin që

morëm, shteti A do japë pension në bazë të 15 vjetëve të banimit në të, dhe shteti B një pension

që i takon 10 vjetëve punë. I interesuari do marrë dy pensione, një për çdo shtet. Mënyra e

përllogaritjes së këtyre pensioneve proporcionale mund të ndryshojë sipas marrëveshjeve

koordinuese të sigurimeve shoqërore dhe do të trajtohet më në hollësi në kapitujt pasues të këtij

studimi.


21

SIGURIMET SHOQERORE NE SHQIPERI DHE REKOMANDIMET E KESHILLIT TE EVROPES Parimi i Katërt: Eksportimi i përfitimeve

Ky parim zbatohet kryesisht për përfitimet afatgjata, si pensionet e pleqërisë apo pensionet e

invaliditetit, që i paguhen një personi për tërë jetën apo për një periudhë relativisht të gjatë. Nëse

një person ka përfituar tashmë pension pleqërie, legjislacioni kombëtar mund t’i japë fund

dhënies së këtij pensioni nëse përfituesi largohet nga vendi. Do kishim në këtë rast një padrejtësi

të rëndë për këdo që dëshiron apo është i detyruar të vendoset jashtë vendit për arsye familjare.

Parimi i eksportimit të përfitimeve parashikon që nëse personi, i cili përfiton apo mund të

përfitojë një nga pagesat e mbuluara nga instrumenti koordinues, vendoset në një shtet tjetër,

përfitimi që i takon duhet të jepet nga shteti i origjinës. Sasia e përfitimit nuk duhet të pakësohet,

as të përshtatet thjesht me arsyetimin se është ndryshuar vendbanim. Parimi i eksportimit të

përfitimeve zbatohet gjithashtu për përfitime afatshkurtra, si alokacionet për papunësi: personat

në kërkim të një pune në një shtet tjetër do të vazhdojnë të marrin përfitimet që kanë pasur në

vendin e tyre të origjinës. Edhe përfitimet në të mira materiale mund të eksportohen, për

shembull një trajtim mjekësor do të vazhdojë të sigurohet në një shtet tjetër me shpenzimet e

vendit të origjinës së pacientit. Kjo mundësi merr rëndësi të veçantë kur një person sëmuret gjatë

pushimeve të tij, por mund të zbatohet gjithashtu për këdo, kur gjendja e tij shëndetësore kërkon

një ndërhyrje të veçantë që nuk praktikohet në vendin e tij të origjinës.

B) Koordinimi i sigurimeve shoqerore ne praktikë

Në paragrafin e mësipërm kemi trajtuar konceptin teorik, mbi të cilën mbështetet

koordinimi ndërkombëtar i sigurimeve shoqërore. Tani do të trajtojmë instrumentat konkretë të

këtij koordinimi duke u mbështetur kryesisht në marrëveshjet dypalëshe, marrëveshjet

shumëpalëshe dhe legjislacionin mbikombëtar.

1) Marrëveshjet dypalëshe

Marrëveshjet dypalëshe priren të pasqyrojnë skemat e migrimit midis vendeve. Në

praktikë, marrëveshjet dypalëshe janë mëse të larmishme. Ato bëjnë të mundur të respektohen

më së miri veçoritë e skemave të sigurimeve shoqërore të secilit vend, nëpërmjet marrëveshjes së

arritur midis dy shteteve. Marrëveshjet dypalëshe ndryshojnë përsa i përket fushës së mbulimit të

personave të mbrojtur. Disa marrëveshje dypalëshe janë të kufizuara në këtë drejtim, duke mos

mbuluar veçse shtetasit e të dy vendeve, ndërsa marrëveshje të tjera, që nuk i nënshtrohen

kufizimeve të tilla, zbatohen për çdo person (cilado qoftë shtetësia e tij) të mbrojtur nga skemat e

sigurimeve shoqërore të Palëve kontraktuese. Ato ndryshojnë gjithashtu edhe përsa i përket

fushës zbatuese materiale, mund të kufizohen vetëm për disa risqe sociale apo vetëm për disa

përfitime kontributive, duke mos marrë parasysh karakterin jo kontributiv.


22

SIGURIMET SHOQERORE NE SHQIPERI DHE REKOMANDIMET E KESHILLIT TE EVROPES 2) Konventat shumëpalëshe

Instrumentat shumëpalësh koordinues përgatiten përgjithësisht nga organizata

ndërkombëtare, të cilat përpunojnë konventa dhe ua propozojnë më pas shteteve të tyre anëtare

për t’i njohur ato. Këto shtete anëtare nuk janë të detyruara t’i ratifikojnë instrumenta të tillë, por

vendosin të marrin pjesë në to dhe janë kështu të lidhura nëpërmjet dispozitave të tyre. Dy

organizata të mëdha ndërkombëtare merren sot me hartimin e marrëveshjeve shumpalëshe

koordinuese të sigurimeve shoqërore për Evropën: Organizata ndërkombëtare e punës dhe

Këshilli i Evropës.

a) Organizata ndërkombëtare e punës (OIT) është krijuar më 1919. Është fjala për një

Organizatë në shkallë botërore, e ngarkuar për të mbrojtur të drejtat shoqërore nëpërmjet

vendosjes së normave për shëndetin dhe sigurinë, nxitjes së barazisë, luftës kundër përjashtimit

social dhe organizimit të fushatave për dinjitet në punë. Ajo vazhdimisht ka qenë e angazhuar në

mbrojtjen e të drejtave shoqërore të punonjësve migrues. Ka miratuar instrumentin e parë

koordinues më 1925: Konventën n°19 për barazinë në trajtim (dëmshpërblim për dëmtimet në

punë), që parashikon barazinë në trajtim të shtetasve të Palëve kontraktuese viktima të

aksidentimit në punë. Po ashtu, ka miratuar më 1935 Konventën n° 48 për ruajtjen e të drejtave

për pension të personave migrues, që ka të bëjë me eksportimin, mbledhjen dhe pagesën e

kuotave të caktuara të pensioneve (proratës).

ISSH me donator ILO-n realizoi gjatë vitit 2010 Seminarin mbi modelimet aktuariale.

Gjithashtu, për ILO-n, në kuadër të raportimeve pas ratifikimit të Konventës nr. 102 “Mbi

Sigurimet Shoqërore”, (standartet minimale), me Ligj nr. 9442, datë 16.11.2005, u përgatit

raporti “Për arritjen e standarteve”. Ndërsa nga datat 25 - 27 Maj 2011, u organizua në

bashkëpunim me ISSH Seminari me temë "Mbi reformen e pensioneve".17

b) Këshilli i Evropës është themeluar më 1949 nga 10 vende anëtare: ka tani në gjirin e tij

45 vende anëtare dhe mbulon Evropën perëndimore, qendrore, lindore e jugore. Është i

angazhuar për mbrojtjen e të drejtave shoqërore dhe për forcimin e kohezionit social.

Instrumentat e Këshillit të Evropës për koordinimin e sigurimeve shoqërore përgjithësisht

përpunohen nga Komiteti i ekspertëve për sigurimet shoqërore dhe miratohen nga Komiteti i

Ministrave të Organizatës. Po japim më poshtë instrumentat shumëpalësh koordinues të

përpunuar e miratuar:

Marrëveshja e përkohshme evropiane lidhur me skemat e sigurimeve shoqërore për

pleqërinë, invaliditetin dhe personat e mbijetuar: ky instrument ka hyrë në fuqi më 1954 dhe ka

shënuar etapën e parë në koordinimin e sigurimeve shoqërore në gjirin e shteteve anëtare të

Këshillit të Evropës. Zbatohet për përfitimet në rast pleqërie, invaliditeti apo mbijetese (por nuk

17

ëëë.issh.gov.al Marrëdhëniet ndërkombëtare

1

http://www.issh.gov.al/


23

SIGURIMET SHOQERORE NE SHQIPERI DHE REKOMANDIMET E KESHILLIT TE EVROPES gjen zbatim për ndihmë financiare në rast vdekjeje) për aq kohë se këto përfitime nuk merren në

kuadrin e një skeme për aksidentim në punë. Edhe pse përfshin në vetvete si skemat kontributive

ashtu dhe ato jo kontributive, ai nuk e mbulon asistencën sociale apo skemat e veçanta për

nëpunësit shtetërorë apo invalidët e luftës. Kjo Marrëveshje e përkohshme merret edhe me

barazinë në trajtimin e personave migrues. Një trajtim i barabartë duhet të sigurohet për të gjithë

shtetasit e palëve të tjera kontraktuese. Kështu, kur një shtetas i një prej palëve kontraktuese

(vendi i tij i origjinës) vendoset në territorin e një pale tjetër kontraktuese (shteti pritës), ai duhet

të gëzojë të njëjtat përfitime, në bazë të të njëjtave modalitete, sikurse shtetasit e palës pritëse.

Megjithatë, e drejta për barazi trajtimi nuk jepet automatikisht; ajo mund të njihet në bazë të disa

kushteve të veçanta të vendbanimit, për pensionet e invaliditetit jo kontributiv për shembull.

Marrëveshja e përkohshme parashtron gjithashtu që çdo marrëveshje dypalëshe apo

shumëpalëshe, e arritur midis dy a më shumë palëve kontraktuese duhet të shtrihet tek shtetasit e

palëve të tjera kontraktuese. Kështu, një shtetas i një pale kontraktuese largohet nga vendi i tij i

origjinës, shteti A, vendoset në territorin e një pale tjetër kontraktuese, shteti B, dhe më pas

migron drejt një pale të tretë kontraktuese, shteti C. Midis shteteve B dhe C, është në fuqi një

marrëveshje dypalëshe koordinuese e sigurimeve shoqërore për shtetasit e vendit A dhe të vendit

B. Rrjedhimisht, nisur nga marrëveshja midis B dhe C, personi migrues trajtohet si të ishte

shtetas i B dhe C, duke përfituar kështu tërë avantazhet që rrjedhin nga kjo marrëveshje.

Marrëveshja e përkohshme evropiane lidhur me sigurimet shoqërore, pa skemat që kanë

të bëjnë me pleqërinë, invaliditetin dhe të mbijetuarit: ky instrument ka hyrë gjithashtu në fuqi

më 1954. Ai i shtrin dispozitat për barazi trajtimi të marrëveshjes së përkohshme evropiane

lidhur me skemat e sigurimeve shoqërore për pleqërinë, invaliditetin dhe të mbijetuarit deri tek

skemat që kanë të bëjnë me përkujdesjet mjekësore, përfitimet në të holla për sëmundje dhe leje

lindje, përfitimet për papunësi, ndihma financiare për raste vdekjeje, përfitime për dëmtim në

punë dhe kompensime familjare. Mbulimi i përgjithshëm dhe struktura e kësaj marrëveshje të

përkohshme janë të ngjashme me ato të marrëveshjes së përkohshme evropiane për skemat e

sigurimeve shoqërore lidhur me pleqërinë, invaliditetin dhe të mbijetuarit. Rregulli i

përgjithshëm kërkon megjithatë që i intresuari të ketë vendbanimin e tij të zakontë në territorin

e palës kontraktuese pranë së cilës ai bën kërkesën për përfitim (me përjashtim të përfitimeve për

dëmtim në punë). Një nga arsyet që përligjin vendosjen e dy marrëveshjeve të veçanta është se

disa vende mund të tregohen të gatshme për të koordinuar përfitimet afatshkurtra (për shembull

përfitimet në të holla për raporte mjekësore), por jo përfitimet afatgjata (për shembull pensionet e

pleqërisë).

Konventa evropiane e asistencës sociale dhe mjekësore: ky instrument ka hyrë gjithashtu

në fuqi më 1954. Ai është hartuar kryesisht për të plotësuar boshllëqet e dy marrëveshjeve të

përkohshme të paraqitura më sipër. Konventa mbulon skemat në të cilat dhënia e përfitimeve

mbështetet në nevojën dhe mungesën e burimeve të mjaftueshme. Ajo mbështet barazinë në


24

SIGURIMET SHOQERORE NE SHQIPERI DHE REKOMANDIMET E KESHILLIT TE EVROPES trajtim të shtetasve të palëve të tjera kontraktuese dhe kufizon rrethanat kur personat migrues

mund të riatdhesohen me të vetmen arsye se kanë nevojë për asistencë sociale. Ajo bën të

mundur që vende të ndryshme të vendosin një numër minimal periudhash vendbanimi përpara se

një person të fitojë të drejtën për të mos u riatdhesuar thjesht për faktin se ka nevojë për asistencë

sociale. Ajo garanton gjithashtu që riatdhesimi bëhet vetëm në rast nevoje të domosdoshme dhe

se nuk bëhet për kurrfarë arsyeje që të cënojë ndjenjat njerëzore.

Konventa evropiane e sigurimeve shoqërore: ky instrument ka hyrë në fuqi më 1977 dhe

siguron një koordinim shumë më të plotë se instrumenti i vendosur gjatë dy Marrëveshjeve të

përkohshme. Konventa evropiane e sigurimeve shoqërore e shtrin koordinimin e skemave të

sigurimeve shoqërore përtej parimit të barazisë në trajtim, dhe vendos parimet që përcaktojnë

legjislacionin e zbatueshëm, ruajtjen e të drejtave të arritura dhe eksportimin e përfitimeve.

Konventa evropiane nuk bën dallim midis përfitimeve afatshkurtra dhe përfitimeve afatgjata, ajo

mbulon tërësinë e skemave të mëposhtme:

përfitime për sëmundje e leje lindjeje,

përfitime invaliditeti,

përfitime pleqërie,

përfitime për të mbijetuarit,

përfitime për dëmtime në punë dhe sëmundje profesionale,

ndihmë financiare për rast vdekjeje,

përfitime papunësie, dhe

kompensime familjare.

Konventa evropiane, me një gamë edhe më të gjerë, ka gjithashtu për qëllim të zëvendësojë

marrëveshjet e përkohshme nëpërmjet vendosjes së një mekanizmi koordinues më të plotë. Vlen

për t’u theksuar se dispozitat e Konventës mund të klasifikohen në dy kategori: dispozita me

efekt të menjëhershëm që me ratifikimin e Konventës nga ana e një shteti, dhe ato që hyjnë në

fuqi vetëm pas marrjes së masave zbatuese midis palëve kontraktuese. Për këto të fundit, edhe në

rast ratifikimi të Konventës, një vend nuk është i lidhur nëpërmjet këtyre dispozitave të veçanta

për aq kohë sa nuk është arritur një marrëveshje dypalëshe zbatuese me një tjetër palë

kontraktuese. Duke mos hyrë menjëherë në fuqi, këto dispozita shërbejnë thjesht si dispozita

model.

Protokolli i Konventës evropiane të sigurimeve shoqërore: e shtrin fushën zbatuese personale

të Konventës tek tërë personat që i nënshtrohen apo i janë nënshtruar legjislacionit të një a shumë

prej palëve kontraktuese, si dhe tek anëtarët e familjeve të tyre dhe tek të mbijetuarit. Kjo do të

thotë se fusha zbatuese personale e Konventës, ashtu siç është amenduar nga Protokolli, nuk

kufizohet vetëm për shtetasit e palëve kontraktuese. Protokolli është miratuar më 1994, por ende

nuk ka hyrë në fuqi.


25


3) Legjislacioni mbikombëtar

Është fjala për instrumenta të krijuar nga organe mbikombëtare. Janë të detyrueshëm për

tërë shtetet anëtare, të cilave nuk u jepet mundësia të zgjedhin për t’i ratifikuar ose jo. Një

instrument mbikombëtar i këtij lloji jo vetëm që ka forcë ligjore për shtetet anëtare, por ai

qëndron nga ana tjetër edhe mbi çdo legjislacion kombëtar që trajton të njëjtat çështje. Me fjalë

të tjera, nëse legjislacioni kombëtar i kundërvihet legjislacionit mbikombëtar, ky i fundit merr

përparësi dhe duhet të gjejë zbatim. Në Evropë, ekziston vetëm një organ mbikombëtar:

Bashkimi Evropian. Ai aktualisht përbëhet nga 15 shtete anëtare dhe së shpejti do shtrihet në

Evropën qendrore e lindore. Bashkimi Evropian përpiqet të përmirësojë standartet e jetesës të

popujve që e përbëjnë duke zhvilluar një treg të brendshëm. Një treg i brendshëm do të thotë

qarkullim i lirë i mallrave, shërbimeve, kapitaleve dhe njerëzve brenda kufijve të vendeve

anëtare. Që në fillim, u duk qartë se qarkullimi i lirë i punonjësve kërkonte domosdoshmërisht

mbrojtjen e pozitës së personit migrues në lidhje me sigurimet shoqërore. Individët s’ka se si të

largohen nga vendi i tyre i origjinës nëse humbasin me këtë rast të gjitha të drejtat për pension

apo nëse nuk mund të pretendojnë për përfitim papunësie në rast humbjeje të vendit të punës

duke u vendosur në një shtet tjetër anëtar. Që me lindjen më 1957 të Bashkësisë ekonomike

evropiane (emri i atij organi në atë kohë), u vendosën dispozita koordinimi të sigurimeve

shoqërore në gjirin e shteteve anëtare të institucionit. Bashkësia ekonomike evropiane është

zhvilluar së tepërmi që prej viteve 1950. Theksi nuk vihet më thjesht në aspektin ekonomik, por

edhe në drejtim të nevojës për rregullime sociale dhe për mbrojtje të të drejtave sociale.

Instrumenti kryesor koordinues i sigurimeve shoqërore në gjirin e Bashkimit Evropian është

Rregullorja 1408/71. Ajo zbaton parimet e barazisë në trajtim, të përcaktimit të legjislacionit të

zbatueshëm, të ruajtjes së të drejtave të fituara dhe të eksportimit të përfitimeve në të gjitha

skemat e sigurimeve shoqërore të mbuluara nga Konventa evropiane dhe Konventa n° 102 e

OIT-së. Fillimisht, fusha e zbatimit të saj personal kufizohej tek punonjësit me pagë si shtetas të

vendeve anëtare dhe tek familjet e tyre, por ajo u shtri gradualisht edhe tek punonjësit e

vetëpunësuar, tek skemat e posaçme për studentët e nëpunësit shtetërorë dhe kohët e fundit

për shtetasit e një vendi të tretë. Masat administrative të domosdoshme për zbatimin e

Rregullores 1408/71 u trajtuan në Rregulloren 574/72. Dispozitat e mekanizmave koordinues të

sigurimeve shoqërore të Bashkimit Evropian u shtrinë më tej tek tre shtetet e Shoqatës

evropiane të këmbimit të lirë (AELE) që janë Islanda, Lihtenshtajni dhe Norvegjia, në kuadrin e

marrëveshjes mbi hapësirën ekonomike evropiane, si dhe tek shteti i katërt i AELE-s, Zvicra,

nëpërmjet një marrëveshjeje të veçantë. Rajoni i Ballkanit po shkon drejt koordinimit të sistemit

të sigurimeve shoqërore për pensionet. Ministrat e ngarkuar me cështje te sigurimeve

shoqerore ne vendet e Ballkanit kanë nënshkruar të ashtuquajturën Deklarata e Tiranës,

një dokument që shpreh vullnetin e vendeve nënshkruese për të nxitur reformat në


26

SIGURIMET SHOQERORE NE SHQIPERI DHE REKOMANDIMET E KESHILLIT TE EVROPES sistemin e sigurimeve shoqërore.

Deklarata ministrore e miratuar ne mbyllje te Konferences së Dytë Rajonale per koordinimin e

sigurimeve shoqërore në Ballkanin Perëndimor i detyron këto vende të koordinojnë bashkërisht

sistemet e tyre të sigurimeve shoqërore, në mënyrë që qytetarët e tyre të gëzojnë të drejtat e tyre

për pensionin dhe sigurimet shëndetësore në vendet ku ata jetojnë e punojnë. “Koordinimi i

skemave te sigurimeve shoqerore per punonjesit migratore është pjesë e kuadrit ligjor te

Bashkimit Evropian. Në Evropën Juglindore, ky koordinim është gjithashtu një faktor kyc drejt

stabilizimit. Komisioni Evropian ka financuar një program rajonal që i adresohet në vecanti

cështjeve të bashkëpunimit ndërkufitar në fushën e mbrojtjes sociale dhe ngritjes se kapaciteteve

për një zhvillim cilësor në sektorin social.

4) Gjendja e nënshkrimeve dhe ratifikimeve të instrumentave të Këshillit të

Evropës lidhur me koordinimin në fushën e sigurimeve shoqërore

Tabela 1. Gjendja e nënshkrimeve dhe ratifikimeve të instrumentave të Këshillit të Evropës

lidhur me koordinimin në fushën e sigurimeve shoqërore

ETS No. 012 ETS No. 012 A ETS No. 013 ETS No. 013 A ETS No. 014 ETS No. 014 A

Marrëveshja e Protokolli Marrëveshja e Protokolli Konventa Protokolli

përkohshme shtesë i përkohshme shtesë i evropiane për shtesë i

evropiane Marrëveshj evropiane Marrëveshjes asistencën sociale Konventës

lidhur me es së lidhur me sëp ërkohshme e mjekësore evropiane për

sigurimeve përkohshme sigurimet evropiane asistencën

shoqërore për evropiane shoqërore lidhur me sociale e

pleqërinë, lidhur me pa kemat sigurimet mjekësore

invaliditetin skemat për shoqërore pa

dhe personat e shoqërore pleqërinë, skemat për

mbijetuar për invaliditetin pleqërinë,

pleqërinë, dhe invaliditetin

11/12/1953 11/12/1953 11/12/1953 11/12/1953 11/12/1953 11/12/1953

03/04/1957 03/04/1957 03/04/1957 03/04/1957 24/07/1956 24/07/1956

01/05/1957 01/05/1957 01/05/1957 01/05/1957 01/08/1956 01/08/1956

03/03/1972 03/03/1972 03/03/1972 03/03/1972

14/03/1973 14/03/1973 14/03/1973 14/03/1973

01/04/1973 01/04/1973 01/04/1973 01/04/1973

25/02/1998 25/02/1998 25/02/1998 25/02/1998

08/09/2000 08/09/2000 08/09/2000 08/09/2000

01/10/2000 01/10/2000 01/10/2000 01/10/2000

Botim i Këshillit të Europës - Raport i hartuar nga Jason Nickless dhe Helmut Siedl. Versioni Anglez-Co-ordination of Social Security in the

Council of Europe: Short guide ISBN 92-871-5391-4, Qershor 2004. – Shtojca II.

Në mars të vitit 2010, në Bruksel, u zhvillua raundi i parë i bisedimeve dypalëshe për marrëveshjen e mbrojtjes shoqërore midis dy vendeve.

Midis Republikës së Shqipërisë dhe Republikës Çeke ka një Marrëveshje, të nënshkruar më 30 qershor 1960, për bashkëpunimin në fushën e

mbrojtjes sociale, e cila nuk ka hyrë në fuqi asnjëherë. Ndërkohë, midis Republikës së Shqipërisë dhe Republikës Çeke nuk kanë filluar ende

negociatat për një marrëveshje të re dypalëshe. Ministria e Punës dhe Çështjeve Sociale të Çekisë dhe konkretisht Zyra e Koordinimit për Skemat

e Mbrojtjes Sociale është shprehur se Pala Çeke është e gatshme të nisë negociatat për realizimin e një marrëveshjeje në fushën e mbrojtjes

sociale. Pala Çeke ka marrë përsipër të përgatisë draftin e marrëveshjes. Nga ISSH është dërguar dhe vënë në dispozicion të Palës Çeke gjithë

informacioni i kërkuar prej tyre për Legjislacionin e sigurimeve shoqërore

18

ETS No. 078 ETS No. 078°

Konventa Marrëveshja

evropiane e plotësuese për

sigurimeve zbatimin

shoqërore Konventës

evropiane të

sigurimeve

shoqërore

14/12/1972 14/12/1972

10/06/1975 10/06/1975

01/03/1977 01/03/1977

26/11/1976 26/11/1976

21/01/1986 21/01/1986

22/04/1986 22/04/1986

21/06/2002 21/06/2002

Data

Nënshkrim

Ratifikim

Hyrje në fuqi

Nënshkrim

Ratifikim

Hyrje në fuqi

Nënshkrim

Ratifikim

Hyrje në fuqi

Nënshkrim

Ratifikim

Hyrje në fuqi

Shtetet

Austri

Belgjikë

19

Qipro

Republika

Ceke20

18

19

20


27


11/12/1953 04/03/1965 11/12/1953 04/03/1965 11/12/1953 11/12/1953

30/06/1954 05/05/1965 30/06/1954 05/05/1965 30/06/1954 30/06/1954

01/07/1954 01/11/1965 01/07/1954 01/06/1965 01/07/1954 01/07/1954

01/12/1999 01/12/1999 01/12/1999 01/12/1999 01/12/1999 01/12/1999

17/04/2002 17/04/2002 17/04/2002 17/04/2002

01/05/2002 01/05/2002 01/05/2002 01/05/2002

11/12/1953 11/12/1953 11/12/1953 11/12/1953 11/12/1953 11/12/1953 14/12/1972 14/12/1972

18/12/1957 18/12/1957 18/12/1957 18/12/1957 30/10/1957 30/10/1957

01/01/1958 01/01/1958 01/01/1958 01/01/1958 01/11/1957 01/11/1957

11/12/1953 11/12/1953 11/12/1953 11/12/1953 11/12/1953 11/12/1953

24/08/1956 24/08/1956 24/08/1956 24/08/1956 24/08/1956 24/08/1956

01/09/1956 01/09/1956 01/09/1956 01/09/1956 01/09/1956 01/09/1956

11/12/1953 11/12/1953 11/12/1953 11/12/1953 11/12/1953 11/12/1953 21/04/1977 25/05/1978

29/05/1961 29/09/1961 29/05/1961 29/09/1961 23/06/1960 23/06/1960

01/06/1961 01/10/1961 01/06/1961 01/10/1961 01/07/1960 01/07/1960

11/12/1953 11/12/1953 11/12/1953 11/12/1953

04/12/1964 04/12/1964 04/12/1964 04/12/1964

01/01/1965 01/10/1965 01/01/1965 01/01/1965

11/12/1953 11/12/1953 11/12/1953 11/12/1953

31/03/1954 31/03/1954 31/03/1954 31/03/1954

01/07/1954 01/10/1954 01/07/1954 01/10/1954

11/12/1953 11/12/1953 11/12/1953 11/12/1953

26/08/1958 26/08/1958 26/08/1958 26/08/1958

01/09/1958 01/09/1958 01/09/1958 01/09/1958

13/04/2000 13/04/2000 13/04/2000 13/04/2000

13/08/2001 13/08/2001 13/08/2001 13/08/2001

01/09/2001 01/09/2001 01/09/2001 01/09/2001

19/11/1997 19/11/1997 19/11/1997 19/11/1997

18/11/1999 18/11/1999 18/11/1999 18/11/1999

01/12/1999 01/12/1999 01/12/1999 01/12/1999

11/12/1953 11/12/1953 11/12/1953 11/12/1953

18/11/1958 18/11/1958 18/11/1958 18/11/1958

01/12/1958 01/12/1958 01/12/1958 01/12/1958

Ndërmjet ISSH-së dhe Institutit Kombëtar të Sigurimit për Pensione të Francës (CNAV), është nënshkruar në maj të vitit 2005 një Protokoll

Teknik Bashkëpunimi, i cili është në fuqi. Në kuadër të këtij Protokolli janë bërë disa vizita studimore nga punonjës të ISSH-së në Francë

Bashkëpunimi me institucionet gjermane është nxitur edhe për faktin se Gjermania është vendi i tretë përsa i përket numrit të emigrantëve

shqiptarë. Në mars të vitit 2005, u nënshkrua Protokolli Teknik i Bashkëpunimit midis ISSH-së dhe Institutit Gjerman të Sigurimit të Punonjësve

(BfA). Ky Protokoll është në fuqi dhe me Federatën e Instituteve të Sigurimit për Pensione (VDR)”, institucion i cili është emërtuar nga transformimi i BfA, në kuadër të reformimit të sistemit të sigurimeve shoqërore në Gjermani

Një hap të mëtejshëm në këto marredhënie shënoi rinovimi i Protokollit të Bashkëpunimit midis Qeverisë Shqiptare dhe Qeverisë Greke në

gusht të vitit 2006 dhe ngritja e një grupi pune, për t’i dhënë shtysë të mëtejshme bisedimeve. Në nëntor të vitit 2008, në një takim pune, u ra dakort për nisjen e procedurave për nënshkrimin e një Protokolli Teknik Bashkëpunimi midis ISSH-së dhe Institutit të Sigurimeve Shoqërore të

ISSH ka nënshkruar protokolle teknike bashkëpunimi me një sërë institucionesh homologe italiane, ku palët janë angazhuar që t’iu ofrojnë (pa

pagesë) emigrantëve shqiptarë lehtësira për informimin e tyre në fushën e mbrojtjes shoqërore dhe t’u krijojnë kushte për derdhjen e kontributeve

vullnetare, në mënyrë që, duke jetuar e punuar në Itali, të mund të plotësojnë periudhat e nevojshme për të përfituar pension në Shqipëri, si një mundësi në mungesë të marrëveshjes në fushën e sigurimeve shoqërore midis dy vendeve.Qeverinë dhe Institucionet Homologe Italiane janë

realizuar këto aktivitete: -Më datë 26 prill 2005, në Romë u rinënshkrua Protokolli Teknik i Bashkëpunimit midis Institutit të Sigurimeve

Shoqërore të Shqipërisë dhe Institutit të Mbrojtjes Shoqërore të Italisë (INPS);- Në datën 30.11.2007, në Romë, u nënshkrua Protokolli i Bashkëpunimit ndërmjet ISSH-së dhe Institutit Kombëtar të Asistencës Sociale të Italisë, INAS-CISL (Instituto Nazionale Assistenza Sociale –

Patronato CISL), i sindikatës italiane, CISL; - Në datën 06.06.2008, në Torino, u nënshkruan dy Protokolle Bashkëpunimi ndërmjet ISSH-së dhe

Entit Kombëtar të Asistencës Sociale të Italisë dhe Institutit të Mbrojtjes Sociale A.C.A.I. (Shoqata Kristiane e Artizanëve Italianë);- Më 15.01.2010 u nënshkrua Protokolli Teknik i Bashkëpunimit midis ISSH-së dhe Patronato ACLI-t, Italian;- Në datat 14-16 janar 2010 u realizuan

në Itali takimet me Zv/Presidentin e Komisionit të Punës të Dhomës së Deputetëve,me Drejtorin e Drejtorisë së Përgjithshme të Politikave të

Sigurimeve Shoqërore në Ministrinë e Punës dhe Politikave Sociale dhe takimet në Toskana me përfaqësues të pushtetit vendor dhe komunitetin e

emigracionit shqiptar.- Për zgjerimin e bashkëpunimit me Sindikatat Italiane më datat 3-4 mars 2011 u realizua në Romë takimi mes drejtuesve të

ISSH-së dhe drejtuesve të INAS-it. Emigrantët shqiptarë në Itali mund të verifikojnë periudhat kontributive ose të paguajnë për plotësimin e

viteve të punës për efekt pensioni në Shqipëri, në vendet ku ata jetojnë. Ky hap u bë i mundur falë marrëveshjes më të fundit të arritur ndërmjet ISSH-së me Bankën Intesa San Paolo dhe marrëveshjes me patronatin më të madh italian që asiston në dhënien e informacionit dhe plotësimin e

dokumenteve për të gjithë emigrantët që jetojnë në Itali. INAS ofron informacion falas që do të shpërndahen nga mbi 800 zyra të tij në gjithëItalinë.

27

Danimarkë

Estoni

Francë

21

Gjermani

22

Greqi

23

Islandë

Irlandë

Itali

24

Letoni

Lituani

Luksembu

rg

Nënshkrim

Ratifikim

Hyrje në fuqi

Nënshkrim

Ratifikim

Hyrje në fuqi

Nënshkrim

Ratifikim

Hyrje në fuqi

Nënshkrim

Ratifikim

Hyrje në fuqi

Nënshkrim

Ratifikim

Hyrje në fuqi

Nënshkrim

Ratifikim

Hyrje në fuqi

Nënshkrim

Ratifikim

Hyrje në fuqi

Nënshkrim

Ratifikim

Hyrje në fuqi

Nënshkrim

Ratifikim

Hyrje në fuqi

Nënshkrim

Ratifikim

Hyrje në fuqi

Nënshkrim

Ratifikim

Hyrje në fuqi

11/12/1953 11/12/1953

04/12/1964 04/12/1964

01/01/1965 01/01/1965

11/12/1953 11/12/1953 23/02/1979 23/02/1979

31/03/1954 31/03/1954

01/07/1954 01/07/1954

11/12/1953 11/12/1953 14/12/1972 14/12/1972

01/07/1958 01/07/1958 11/01/1990 11/01/1990

01/08/1958 01/08/1958 12/04/1990 12/04/1990

11/12/1953 11/12/1953 14/12/1972 14/12/1972

18/11/1958 18/11/1958 13/11/1975 13/11/1975

01/12/1958 01/12/1958 01/03/1977 01/03/1977

21

22

23

Greqisë, IKA. 24


28


07/05/1968

06/05/1969

01/06/1969

11/12/1953 11/12/1953 11/12/1953 11/12/1953 11/12/1953

11/03/1955 11/03/1955 11/03/1955 11/03/1955 20/07/1955

01/04/1955 01/04/1955 01/04/1955 01/04/1955 01/08/1955

11/12/1953 11/12/1953 11/12/1953 11/12/1953 11/12/1953

09/09/1954 09/09/1954 09/09/1954 09/09/1954 09/09/1954

01/10/1954 01/10/1954 01/10/1954 01/10/1954 01/10/1954

27/04/1977 27/04/1977 27/04/1977 27/04/1977 27/04/1977

21/04/1978 21/04/1978 21/04/1978 21/04/1978 04/07/1978

01/05/1978 01/05/1978 01/05/1978 01/05/1978 01/08/1978

09/02/1981 09/02/1981 09/02/1981 09/02/1981 09/02/1981

31/01/1984 31/01/1984 15/01/1987 15/01/1987 21/11/1983

01/02/1984 01/02/1984 01/02/1987 01/02/1987 01/12/1983

11/12/1953 11/12/1953 11/12/1953 11/12/1953 11/12/1953

02/09/1955 02/09/1955 02/09/1955 02/09/1955 02/09/1955

01/10/1955 01/10/1955 01/10/1955 01/10/1955 01/10/1955

11/12/1953 11/12/1953 11/12/1953 11/12/1953 11/12/1953

14/04/1967 14/04/1967 14/04/1967 14/04/1967 02/12/1976

01/05/1967 01/05/1967 01/05/1967 01/05/1967 01/01/1977

11/12/1953 11/12/1953 11/12/1953 11/12/1953 11/12/1953

07/09/1954 07/09/1954 07/09/1954 07/09/1954 07/09/1954

01/10/1954 01/10/1954 01/10/1954 01/10/1954 01/10/1954

Krahasimi i legjislacionit shqiptar me legjislacionin e huaj

Krahasimi i legjislacionit shqiptar me legjislacionin e huaj

Përgjegjësia për mbledhjen e kontributeve te detyrueshme

Shqipëri

Kontributet mblidhen nga organet tatimore për llogari të Institutit të sigurimeve shoqërore dhe të Institutit të Sigurimeve të Kujdesit shëndetësor, ne përputhje me dispozitat e këtij ligji dhe të akteve të tjera nënligjore.

Ministria e Çështjeve Sociale dhe Punësimit të Hollandës, nëpërmjet Ambasadës së Mbretërisë në Tiranë, ka sjellë në ISSH draftmarrëveshjen

“Mbi eksportimin dhe detyrimin për dhënien e përfitimeve të mbrojtjes sociale”. Kjo draft-marrëveshje u diskutua dhe iu bënë vërejtjet përkatëse nga specialistët e Institutit të Sigurimeve Shoqërore, në pritje të vazhdimit më tej të negociatave.

Marrëveshja Bilaterale midis Qeverisë së Republikës së Shqipërisë dhe Qeverisë së Republikës së Turqisë në fushën e Mbrojtjes Shoqërore u

ratifikua më 15.05.2003 dhe hyri në fuqi më datë 15.04.2005. Instituti i Sigurimeve Shoqërore vazhdon zbatimin e Marrëveshjes ndërmjet

Qeverisë së Republikës së Shqipërisë dhe Qeverisë së Republikës së Turqisë për Mbrojtjen Shoqërore, duke realizuar kështu të drejtat e shtetasve

shqiptarë dhe turq për sigurimet shoqërore. Kjo marrëveshje ka hyrë në një fazë të re të zbatimit të saj me rritjen e numrit të punonjësve turq në

Shqipëri, dhe kryesisht atyre që punojnë në firmat për ndërtimin e rrugëve. Kërkesat nga institucionet homologe turke dhe nga ISSH, kanë si

subjekt shtetas shqiptarë dhe turq që punojnë në Shqipëri apo Turqi. Deri tani janë ndjekur rreth 330 procedura, në zbatim të marrëveshjes dhe në

përputhje me rregullat e vendosura në marrëveshjen administrative.

Maltë

Moldavi

Hollandë

25

Norvegji

Portugali

Spanjë

Suedi

Turqi

26

Mbretëri e

Bashkuar

II.

A)

1.

07/05/1968

22/05/2002 22/05/2002

Nënshkrim

Ratifikim

Hyrje në fuqi

Nënshkrim

Ratifikim

Hyrje në fuqi

Nënshkrim

Ratifikim

Hyrje në fuqi

Nënshkrim

Ratifikim

Hyrje në fuqi

Nënshkrim

Ratifikim

Hyrje në fuqi

Nënshkrim

Ratifikim

Hyrje në fuqi

Nënshkrim

Ratifikim

Hyrje në fuqi

Nënshkrim

Ratifkimi

Hyrje në fuqi

Nënshkrim

Ratifikim

Hyrje në fuqi

11/12/1953

20/07/1955

01/08/1955

11/12/1953

09/09/1954

01/10/1954

27/04/1977

04/07/1978

01/08/1978

09/02/1981

21/11/1983

01/12/1983

11/12/1953

02/09/1955

01/10/1955

11/12/1953

02/12/1976

01/01/1977

11/12/1953

07/09/1954

01/10/1954

05/11/1975 05/11/1975

08/02/1977 08/02/1977

09/05/1977 09/05/1977

24/11/1977 24/11/1977

18/03/1983 18/03/1983

19/06/1983 19/06/1983

12/11/1984 12/11/1984

24/01/1986 24/01/1986

25/04/1986 25/04/1986

14/12/1972 14/12/1972

02/12/1976 02/12/1976

01/03/1977 01/03/1977

25

26


29

SIGURIMET SHOQERORE NE SHQIPERI DHE REKOMANDIMET E KESHILLIT TE EVROPES Itali

Institutet e fondeve të pensionit janë përgjegjës për mbledhjen e kontributeve të

detyrueshme në përputhje me legjislacionin përkatës.

Francë

Institutet e fondeve të pensionit, të kategorizuara sipas fushave përkatëse, janë përgjegjës për mbledhjen e kontributeve të detyrueshme në përputhje me legjislacionin përkatës.

Gjermani

Institutet e fondeve të pensionit, të kategorizuara sipas fushave përkatëse, janë

përgjegjës për mbledhjen e kontributeve të detyrueshme në përputhje me legjislacionin përkatës.

Belgjikë

Institutet e fondeve të pensionit, të kategorizuara sipas fushave përkatëse, janë

përgjegjës për mbledhjen e kontributeve të detyrueshme në përputhje me legjislacionin përkatës.

Skemat e pensioneve

Shqiperi

Statuset e mundshme të personit fizik janë:

I vetëpunësuar i vetëm.

I vetëpunësuar me punëmarrës.

I vetëpunësuar me punëmarrës dhe punonjës të papaguar të familjes.

I vetëpunësuar pa punëmarrës, me punonjës të papaguar të familjes.

Skemat e sigurimit në Shqipëri janë:

Sëmundjeve (paaftësi e përkohshme)

Barrëlindjeve

Pensioneve

Aksidenteve dhe sëmundjeve profesionale

Papunësisë

Shuma sigurim shoqëror

Shuma sigurim shëndetësor

Itali

Skemat e pensioneve në Itali janë:

Fondi profesional i pensionit

Fondet e hapura të pënsionit, me amëtar kolektiv dhe individual

Fondet e mbyllura të pensionit

Në skemat e hapura mund të përfshihen çdo përson që plotëson kushtet për derdhjen e

kontributeve pa qenë nevoja në përfshirjen në njërin nga grupet e pensionit.

Punonjesit që paguajnë kontributet e tyre janë në një sistem publik janë të ndarë në:

Të punësuar

Të vetëpunësuar


30

SIGURIMET SHOQERORE NE SHQIPERI DHE REKOMANDIMET E KESHILLIT TE EVROPES Të vetëpunësuar profesional

Gjermani

Sistemi i sigurimit social mbulon shëndetin e papunësisë, pensioneve, sëmundjet dhe

sigurimit kujdestari-së, përfitimet e lindjes, shpërblimet e fëmijëve financuar nga

kontributet e të punësuarve, punëdhënësit dhe vetëpunësuarit, si dhe të shtetit, në katër

skemat e sigurimit:

Shëndeti sigurimit

Sigurimi i papunësisë

Infermieri kujdes të sigurimit

Pension të sigurimit

Belgjikë

Shuma e kontributit mund të llogaritet në portalin belg të sigurimit social:

Vetëpunësimi, llogaritja e sigurimit Social:

Për një listë të fondeve të sigurimeve shoqërore

Për një listë të fondeve të sigurimeve shëndetësore

Fondi i përgjithshëm i sigurimeve shoqërore është i ndarë dhe menaxhohet nga zyrat përgjegjëse

për lloje të ndryshme të përfitimeve në kategori të trajtuara më poshtë:

Përfitime familjare

Përfitime të papunësisë

Përfitime të paaftësisë

Aksidentet në vendin e punës

Sëmundjet profesionale

Pensionet

Pushimet vjetore të paguara

Francë

Skemat e përgjithshme e pensioneve paguhen nga pensionet dhe rreziqet në punë, 2010

Reforma e pensioneve ngre moshën minimale për personat e lindur pas 1 korrik 1951, i

cili do të rritet në mënyrë progresive nga 60 në 62 vjet. Nën 2012, kjo rritje është sjellë përpara.

Në të njëjtën kohë, mosha për të drejtën automatike për pension të plotë (mosha minimale ligjore

e pensionit + 5 vjet) rritet në 67 për personat e lindur pas 1 janarit 1955.

Personat me shumë vjet në shërbimit, të cilët kanë një paaftësi të rëndë ose që kanë

punuar në një mjedis të sëmurë ose fizikisht të stresues mund të pretendojnë pensionin e tyre

para se të arrijnë moshën minimale ligjore të daljes në pension.


31


2. Trajtimi i skemës shendetësore

Shqipëri

Në bazë të nenit 22 të ligjit nr.9136, datë 11.9.2003 “Për mbledhjen e kontributeve të

detyrueshme të sigurimeve shoqërore dhe shëndetësore në Republikën e Shqipërisë”, të

ndryshuar, çdo i punësuar mund të apelojë me shkrim pranë Institutit të Sigurimeve shoqërore

dhe/ose Institutit të Sigurimeve të Kujdesit Shëndetësor për llogaritjen e shumës së kontributeve

te mbajtura nga punëdhënësi. Subjekti punëdhënës dhe personi i vetëpunësuar mund të apelojnë

me shkrim në organet tatimore, në përputhje me dispozitat e ligjit nr. 9920, datë 19.5.2008

“Për procedurat tatimore në Republikën e Shqipërisë”.

Itali

Nëse kontributi bazë është më pak se norma minimale e përfitimit të garantuara me

ligj, Italia i paguan një “shtesë të mirëqenies”, për të sjellë normën e përfituar deri në

minimumin e caktuar.Tipar i pazakonshëm i sistemit të Italisë është se shtojca mirëqenies është

paguar jashtë, si dhe në Itali (me përjashtim të vendeve të Bashkimit Evropian).

Gjermani

Punonjësit janë të regjistruar pasi të kenë firmosur një kontratë pune me punëdhënësin.

Punëdhënësi është përgjegjës për të njoftuar degët përkatëse të sigurimeve shoqërore. Numëri i

regjistrimit të sigurimit është lëshuar për të punësuarit, pasi të kenë një identitet të sigurisë

sociale. Qytetarët e BE-rezidentë në Gjermani kanë në përgjithësi të drejtë për sigurimet

shoqërore dhe përfitimet e papunësisë, si dhe mbështetjen e të ardhurave, por duhet të

paraqesë dëshmi të kontributeve të para në vendin e tyre të mëparshme të banimit. Nuk ka

periudhë minimale kualifikuese për sigurimin shëndetësor, por paditësit duhet të kenë punuar

të paktën 360 ditë gjatë tre viteve të fundit.

Kontributet e pacientëve bëjnë pagesa të vogla shtesë për shpenzimet shëndetësore të

caktuara dhe faturat mjekësore (afërsisht 10 për qind dhe 10 për tremujorin për konsultime), të

tilla si recetat, shpenzimet spitalore dhe kostot e transportit, ose kur konsultat e mjekëve e tyre;

faturat e shëndetit profesional. Fëmijët nën moshën 18 vjeç përjashtohen nga kjo tarifë dhe ku

pacienti merr pagesat sociale që përfiton, tarifa është reduktuar shumë. Kujdes dentar është i

mbuluar pjesërisht, nga 20 në 70 për qind mund të paguhet nga qeveria, por procedura të

caktuara dhe materialet nuk janë të mbuluara.

Skema shtetërore e sigurimeve administrohet nga fondet lokal etë sigurimeve

shëndetësore dhe trajtimet e mëposhtme janë dhënë nga profesionistë të shëndetit sipas kontratës

me këto fondeve:

Trajtimi mjekësor dhe dentar

Trajtim spitalor

€


32

SIGURIMET SHOQERORE NE SHQIPERI DHE REKOMANDIMET E KESHILLIT TE EVROPES Trajtim plotësuese të tilla si masazhet dhe mjeteve të tilla si aparate dëgjimi dhe karrige

me rrota

Takime forum ndihme, nëse personi i siguruar ka një fëmijë nën 12 vjeç, i cili jeton

në shtëpinë e tyre dhe duhet të shkojë në spital dhe është në gjendje të kujdeset

pranë familjes

Azil pleqeire në qoftë se kjo ndihmon për të shmangur ose të shkurtuar një

qëndrim në spital

Trajtim ortodontik deri në moshën 18 vjeçare

Masat parandaluese dhe rehabilituese

Belgjikë

Sistemi shëndetësor i Belgjikës është një parim kyç i skemës sociale të vendit të

mirëqenies. Pasi të regjistrohen, të gjithë banorët janë të mbuluar për të paktën një kujdes

mjekësor të subvencionuar (disa banorë të kualifikohen për trajtim mjekësor të financuar

plotësisht). Mjekimi është paguar zakonisht për nga pacient në pikën e kujdesit dhe pastaj

pjesërisht apo plotësisht kthehet në varësi të nivelit të përfitimit për të cilën pacienti kualifikohet.

Punonjësit paguajnë kontributet e detyrueshme të sigurimeve shoqërore dhe përveç kësaj shpesh

janë të nevojshme për t'u bashkuar me një skemë të sigurimeve shëndetësore të drejtuar nga një

nga siguruesit privat ose reciprok. Disa njerëz zgjedhin që të marrin sigurim shëndetësor shtesë,

por skema e sigurimit shëndetësor nuk rimburson çdo sasi.

Francë

Sistemi i sigurimeve shëndetesore siguron përfitime në natyrë (rimbursimi i kostove

të kujdesit shëndetësor) për personat e siguruar dhe vartësit e tyre, si dhe përfitime n ë

të holla (përfitime të përditshme të sëmundjeve për shkak të paaftësisë së përkohshme për

punë) për personat e siguruar.

Fusha e mbulimit:

Të gjithë pacientët mbi 16 vjeç duhet të zgjedhin një mjek që kujdeset dhe duhet të

kartelizohen me qëllim që kur janë të sëmurë të dihet historia e sëmundjes, që t ju jepet në

mënyrë adeguate mjekimi i duhur.

Mjeku duke patur dokumentacionin mjekësore të pacientëve e ka të lehtë të

dirigjojë pacientët tek mjekët specialist, të cilët japin konkluzione të sakta mbi sëmundjet e

tyre dhe mjekimi përkatës vazhdon në varësi të konkludimeve të specialistëve.

Të gjitha procedurat mjekësore të kryera apo të rekomanduara nga mjeku kurues kthehen në

normën normale, duke pasur parasysh se pacienti është duke ndjekur rrugë të koordinuar të

kujdesit.

Pacienti duhet të mbajë në përgjithësi një pjesë të kostos mjekësore. Në

raste të veçanta si në rastin e sëmundjeve të rënda afatgjatë, që kërkon trajtim të


33

SIGURIMET SHOQERORE NE SHQIPERI DHE REKOMANDIMET E KESHILLIT TE EVROPES kushtueshëm (sëmundje të tilla duke u detajuar në një listë të veçantë), pacienti përjashtohet nga

bashkëpagesa. Pagesa do të jetë më e lartë në qoftë se pacienti trajtohet pa u referuar

nga mjeku kurues.

Pacienti, gjithashtu mbart kosto të tjera, përveç bashkëpagesës: pagesa

fikse për procedurat paramjekësore dhe mjekësore dhe udhëtimet për qëllime mjekësore.

Ilaçet përshkruhen në receta. Sistemi i sigurimit social mbulon një pjesë të kostos së

ilaçeve të përfshira në listën e produkteve të rimbursueshme farmaceutike. Disa ilaçe

rimbursohen në bazë të çmimit të referencës përcaktuar sipas çmimit të ekuivalentit të

ulët me çmim të përgjithshëm. Çmimi maksimal ose çmimi referencë jepet në pullën e

paketimit.

Sistemi i sigurimeve shoqërore kontribuon në shpenzimet e spitalit, shkaktuar nga

personat e siguruar dhe vartësit e tyre. Sistemi mbulon të gjitha shërbimet spitalore, duke

përfshirë tarifat për procedurat mjekësore dhe kirurgjikale të kryera gjatë qëndrimit të pacientit

në spital, medikamentet etj. S igur imet n uk m bulo jn ë koston jo mjekësore ekstra, si një

dhomë private, telefon, televizion etj .

Për të mbuluar shpenzimet e kujdesit shëndetësor, që nuk janë mbuluar nga skema

e detyrueshme, personat e siguruar kanë mundësinë e marrjes së sigurimit suplementar me një

fond të përbashkët. Personat me të ardhura të ulëta kanë të drejtë për mbulim suplementar të

sigurimeve shëndetësore, I cili mbulon të gjitha shpenzimet.

3. Ndihmë papunësie

Shqipëri

Kushdo që humbet punën e vetë ka të drejtë për pagesën e papunësisë për aq kohë sa

ata të plotësojnë kriteret e caktuara. Individët duhen të kenë punuar gjatë vitit të fundit pa

ndërprerje. Vlera e pagesës së asistencës varet nga fakti nese eshte kryefamiljar apo jo, nese

ka femije apo jo dhe ne rast se nuk eshte larguar vete nga puna.

Gjermani

Asistenca mbulon të gjithë njerëzit e papunësuar, duke përfshirë punonjësit në shtëpi.

Ajo përjashton punëtorët e vetëpunësuar dhe njerëzit e përfshirë në të

ashtuquajturin "punë me kohë të pjesshme" (punëtorët që fitojnë më pak se 400 Euro në muaj.

Shuma dhe kohëzgjatja e përfitimit do të varet nga të ardhurat e mëparshme dhe kohëzgjatja e

punësimit të mëparshëm.

.


34

SIGURIMET SHOQERORE NE SHQIPERI DHE REKOMANDIMET E KESHILLIT TE EVROPES Përfituesit duhet të jenë të regjistruar në zyrën lokale të punësimit dhe të jenë të aftë

për punë dhe të gatshëm të provojnë se ata janë aktivë në kërkim të punësimit. Përfituesit

nuk duhet të mungojë nga vendi i tyre i zakonshëm i banimit për më shumë se tre javë në çdo

vit. Në periudhën e festave duhet të kenë rënë paraprakisht dakord me agjentin e zyrës së

papunësisë.

Në qoftë se përfituesi nuk ka fëmijë do të marrin 60 për qind të të ardhurave të tij të

mëparshme neto. Nëse kujdeset për fëmijët nën moshën 18 vjeç, kjo rritet në 67 për qind. Ky

përfitim është i pagueshëm për 90-360 ditë, në varësi të kohëzgjatjes së punësimit të siguruar

më parë dhe në varësi të moshës. Përfiton një vit të plotë papunësie nëse personi ka punuar për dy vjet kalendarike ose më shumë (18 muaj për ata të moshës mbi 55).

Belgjikë

Kushdo që humbet punën e tij ka të drejtë për pagesën e papunësisë për aq kohë sa ai

plotëson kriteret e caktuara. Përfituesi duhet të ketë punuar për një numër të caktuar ditësh

brenda një periudhe të caktuar dhe të jetë në gjendje dhe në dispozicion për të punuar.

Emigrantët e rinj, të cilët nuk kanë punuar ende në Belgjikë normalisht do t i refuzohet pagesa e

papunësisë.

Francë

Skema e sigurimit të papunësisë është produkt i një marrëveshje në mes të "partnerëve

socialë" (të dy palët e interesit). Liria e partnerëve socialë për të negociuar është i kufizuar

nga ligji dhe nga dispozitat për zbatimin e ligjit. Marrëveshja e negociuar në këtë mënyrë

duhet të jetë më pas të miratuar nga qeveria. Në mungesë të ndonjë marrëveshje ose

miratimit të saj, dispozitat e zbatimit vendosen me urdhër të Këshillit të Shtetit.

Zbatueshmëria

Skema është e zbatueshme për të gjithë punonjësit e kompanive të përfshira në marrëveshje.

Përfitimet

Shuma dhe kohëzgjatja e pagesave të përfitimeve varet nga përiudha gjatë së cilës

përfituesi ka kontribuar në skemën e kontributeve të paguara gjithsej.

Për t'u kualifikuar për pagesën e papunësisë, kërkuesi duhet të plotësojë kushtet e

mëposhtme:

të ketë humbur punën e tij nga ana e punëdhënësit brenda afatit kohor të kontratës

kontratës së punësimit, ose të ketë përfunduar me marrëveshje të përbashkët apo

dorëheqje për një arsye të vlefshme

të jetë fizikisht punëtor

të jetë regjistruar si punëkërkues me një kërkesë personal për kthimin në punë.


35


4. Barrëlindje

Shqipëri

Koha e pushimit fillon 45 ditë para lindjes dhe është në total 1 vit ose 6 muaj, kjo

me kërkesë të vetë nënës. Gjashtë mujorin e parë paguhet me 80%, ndërsa 6-mujorin e dytë

paguhet me 50%. Nuk ka leje lindje për meshkujt kur bëhen prind.

Gjermani

Periudha e lejes së lindjes statutore prej 12 javësh, 6 javë para dhe 6 javë pas lindjes,

mund të zgjatet kur ka rrezik për shëndetin e nënës ose të fëmijës ose në rast të lindjeve të

shumta.

Përfitimet e lindjes janë në dispozicion për të gjithë të punësuarit, të cilët janë kontribues aktiv

në një fond të sigurimeve shëndetësore. Nënat kanë të drejtë të plotë të të ardhurave të tyre

neto, nga të cilat një përqindje e caktuar i është paguar në muaj nga fondi i sigurimeve

shëndetësore dhe pjesa tjetër nga ana e punëdhënësit të tyre.

Përfitimi prindërore: Prindërit kanë të drejtë të përfitojnë deri në 14 muaj të kohës së

paguar të marra së bashku për dy prindërit (ose 12 muaj në qoftë se p ë r f i t o n v e t ë m

n j ë r i p r e j t y r e ). Ai paguhet deri në 67 për qind të pagës së tij. Ky pushim është në dispozicion vetëm pas lindjes së fëmijës.

Belgjikë

Gratë marrin pushimin e lindjes me përfitim 82% të pagës për 30 ditët e para dhe

pastaj të bie në 75 %, në pajtim me një page maksimale. Pushimi i shatatëzanisë tek gratë

mund të zgjasë deri në 15 javë. Pas lindjes së një fëmijë, babai ka të drejtë për dhjetë ditë

pushim atësie, shtatë prej të cilave do të paguhet nga sistemi i sigurimeve shoqërore në 82 %

të pagës.

Francë

Sigurimi shoqërore për përfitimet leje lindje janë dhënë në Metropolitan Francë nga

Fondet lokale të Sigurimeve Shëndetësore dhe nga fondet e përgjithshme të sigurimeve shoqërore.

Përfitimet jepen për gratë që janë të siguruara dhe bashkëshortët.

Paraqitësi i kërkesës duhet të njoftojë Fondin e Sigurimeve Shëndetësore sa më shpejt të

jetë e mundur dhe t'i paraqesë kërkesën e detyrueshme para dhe pas lindjes.


36


E drejta për përfitime, të përcaktuara në datën e parashikuar e konceptimit (ose nëse nuk

ka pasur të drejta në atë datë, në datën e lejes së paralindjes) udhëhiqet nga të njëjtat kushte si të

zbatueshme për sigurimin shëndetësor. Të gjitha ekzaminimet të detyrueshme para-lindjes janë tëmbuluara me bashkë-pagesë për t'u paguar.

Përfitimet monetare janë dhënë kur personi në fjalë ndalet duke punuar. Përveç

përfitimeve në të holla jepen pushime para dhe pas lindjes, jo vetem për gratë por edhe për

burrat. Për birësimet, përfitimet ditore mund të ndahen në mes të dy prindërit. Për t'u kualifikuar për këto përfitime, personi i siguruar duhet të ketë paguar shumat e kërkuara në kontributet ose duhet te kete punuar numrin e duhur të orëve, dhe duhet gjithashtu ketë qenë i regjistruar në sistemin e sigurimeve shoqërore të paktën dhjetë muaj para datës së pritur të linjes së fëmijës.

Shuma e pagesës, përfitimit të përditshem është e barabartë me pagën mesatare ditore të periudhës tre-mujore para lindjes, pas zbritjes së pjesës te kontributeve statutore shoqërore dhe taksave.

Nënat kanë të nevojshme për të marrë një minimum tetë javëve të pushimit të lindjes, por

kanë të drejtë në një total 16 javë të pushimit (zakonisht gjashtë javë para datës së pritur të lindjes dhe dhjetë javë pas). Dy javë shtesë para dorëzimit mund të jepet në rast të një shtatzëni mekomplikacione. Me rekomandim të mjekut, nëna mund të marrë një pjesë të pushimit të paralindjes pas lindjes. Për një fëmijë të tretë, leje shtrihet në 26 javë (tetë para-lindjes dhe 18 paslindjes).


37

SIGURIMET SHOQERORE NE SHQIPERI DHE REKOMANDIMET E KESHILLIT TE EVROPES Pushimi i atësisë është 11 ditë rresht, ose 18 ditë të njëpasnjëshme në rastin e një lindje të

shumëfishtë.

Adoptimi është dhjetë javë, ose 22 javë për miratimin e më shumë se një fëmijë. Nëse

fëmija i adoptuar është të paktën fëmija i tretë në shtëpi, periudha e pushimit shtyhet për 18 javë.

Nëse babai dhe nëna kanë të drejtë të përfitojnë pagesat gjatë pushimit të tyre prindërore dhe

nëse leja prindërore është e ndarë nga prindërit, periudha e pushimit të shtyhet për 11 ditë, apo

18 ditë në qoftë se më shumë se një fëmijë është perfituar.

5. Aksidentet në punë

Shqipëria

Pensionet e invaliditetit të të gjitha llojeve që parashikon ligji nr.7703, datë 11.5.1993

“Për sigurimet shoqërore në Republikën e Shqipërisë”, i ndryshuar, caktohen në bazë të kërkesës

me shkrim, sipas formularit tip bashkëlidhur dhe dokumenteve të përcaktuara në këtë rregullore.

Kërkesa për pension plotësohet në ALSSH nga vetë personi, në prani të pritësit, në tri

kopje, nga të cilat kopja e parë shoqëron dosjen, kopja e dytë i jepet personit dhe kopja e tretë

ngelet në ALSSH, duke u ruajtur për një periudhë kohe deri në një vit. Fletë kërkesa në këtë moment shërben edhe si fletë inventari e dokumenteve që dorëzohen.

Kërkesa, së bashku me dokumentet, paraqiten në ALSSH-në e vendbanimit, sipas

gjendjes civile të personit që kërkon të dalë në pension invaliditeti.

Inspektori pritës i ALSSH-së është i detyruar dhe mban përgjegjësi për: - pajisjen me

formularin tip të dokumenteve për pension invaliditeti (bashkëlidhur kësaj rregulloreje);

pajisjen me listën e dokumenteve mjekësore, e cila është e veçantë sipas diagnozës për të

cilën pretendohet pension invaliditeti;

informimin dhe sqarimin e të interesuarit se kur i lind e drejta për pension, si dhe

procedurën që do të ndiqet me dokumentet për pension;

kontrollin nëse dokumentet e paraqitura për pension invaliditeti janë të plota, nga ana

formale të plotësuara në të gjitha rubrikat, nëse kanë ose jo korrigjime, të meta, mangësi etj.,

nëse janë të regjistruara të gjitha dokumentet në kërkesë, janë të gjitha dokumentet mjekësore

sipas diagnozës për të cilën kërkohet pension invaliditeti;

sqarimin e të interesuarit, kur dokumentet kanë të meta apo kur dokumentet nuk janë të

plota.

Procedura e pranimit dhe regjistrimit të kërkesës për pension invaliditeti nuk fillon nëse nuk

paraqiten dokumentet, të cilat janë certifikatat e gjendjes civile: të lindjes, familjare,

të martesës, fletëdrejtimi për në KMCAP, epikriza dhe dokumentet mjekësore, sipas diagnozës

për të cilën kërkohet pension invaliditeti.


38


Inspektori pritës dorëzon në fund të ditës dokumentet për pension invaliditeti te

përgjegjësi i ALSSH-së, i cili kontrollon procedurat, regjistron kërkesën në regjistrin e kërkesave

për pension dhe me postë ose protokoll, i dërgon në DRSSH brenda ditës ku ALSSH-ja ka selinë

në DRSSH ose një herë në javë për ALSSH-të e tjera.

Në DRSSH, pas protokollimit, drejtori i DRSSH-së i adreson dokumentet te kryetari i

degës së përfitimeve. Ky i fundit i kalon dokumentet tek inspektori përpunues, ndërsa

dokumentet mjekësore te mjeku i ekspertizës.

Mjeku i ekspertizës mjekësore shprehet me shkrim për bazueshmërinë ligjore dhe

shkakun nëse është aksident në punë, sëmundje profesionale apo sëmundje e përgjithshme,

nëpërmjet formularit tip (bashkëlidhur). Mjeku i ekspertizës bën të gjitha verifikimet që

nevojiten për dokumentacionin mjekësor, ballafaqon fletëdrejtimin me kartelën klinike të

shtrimit apo shërbimit ambulator, cakton datën e paraqitjes për në KMCAP ose përgatit shkresën

zyrtare, nëse personi nuk plotëson kushtet për pension invaliditeti.

Dosja i dorëzohet kryetarit të degës së përfitimeve, brenda 5 ditëve kalendarike nga dita e

marrjes në dorëzim.

Kryetari i degës së përfitimeve ia paraqet për firmë drejtorit të DRSSH-së shkresën për

ALSSH, sipas rastit, për ta njoftuar kërkuesin për datën e paraqitjes për në KMCAP ose për

refuzimin e kërkesës për pension invaliditeti.

Përgjegjësi i ALSSH-së dërgon me postë shkresat dhe afishon datat e paraqitjes në

KMCAP.

Belgjikë

Punëdhënësit duhet të kenë sigurim adekuat kundër aksidenteve në punë. Incidentet në

Rrugë, ose ne pune klasifikohen si aksidente në punë dhe punëtorët janë të mbuluar.

Nëpunësit civilë janë të mbuluara nga një skemë të veçantë.

Vetëpunësuar nuk janë të siguruar ndaj aksidenteve në punë..

Francë

Çdo aksident në punë duhet të raportohen te punëdhënësi brenda 24 orëve. Punëdhënësi duhet të raportojnë në aksident lokal Fondin e Sigurimeve Shëndetësore punonjësit brenda 48 orëve dhe ti japë punëmarrësit një formë të veçantë rekomandimi, të cilen punonjësi pastaj e mer me mjekun e tij.

Një periudhë e përkohshme (totale ose të pjesshëme) çaktivizimi, e fillon menjëherë pas lëndimit ose n g a diagnoza e sëmundjes dhe përfundon me rimëkëmbjen e punonjësit ose shërimin efektiv të lëndimit. Pagesa e aksidentit në punë dhe sëmundjet ne pune përfitimet nuk jane të kushtëzuar për regjistrimin ne sistemin e sigurimeve shoqërore nga periudha e kontributeve.

Perfitimet


39


Punonjësi i plagosur ka të drejtë të pagës së tij të plotë për ditën e aksidentit, e cila

paguhet nga punëdhënësi. Pas kësaj, punëtori paguhet me një kompensim të përditshme në

shumën 60 për qind të pagës ditore marrë si 1/30.42 e pagës së muajit të kaluar për deri në një

limit prej 0.834 për qind të tavanit vjetor të sigurimeve shoqërore (maksimumi përditshme

pagesës:

€) dhe kjo nuk ka asnjë kërkesë për punonjësit që të ketë një fëmijë ne perkujdesje si në rastin e sigurimit te sëmundjes.

Shuma e përfitimit të përditshem nuk mund të kalojë neto pagë ditore nga punonjësit para

lëndimit.

Përfitimet e përkohshme paaftësisë

Nëse një aksidentne ne pune ndodh, dhe konfirmohet nga mjeku , si i paaftë për të kryer punën për të cilën ishte punësuar, punëdhënësi brenda një muaji do tëpropozojë një pozicion alternativ ose në mungesë, duhet të largojë nga puna mbi bazen e paaftësisë.

Në periudhën gjatë së cilës punëmarrësi nuk ka tërhequr as rrogë e as përfitime të

përditshme, ata mund të kenë të drejtë për përfitime të përkohshme paaftësisë. Këto

janë të pagueshme në të njëjtin ritëm si përfitimet e semundjeve të paguara ndërsa punonjësi

ishte në pushim mjekësor p e r para paaftësia së tij duke u vendosur. Në qoftë se punonjësi ka

tërhequr pensionin e aftësisë së kufizuar për shkak të lëndimit të pësuar në punë, përfitimet e

përkohshme të paaftësisë zbriten nga shuma mesatare mujore e pensionit invalidor. Përfitimet e

përkohshme të paaftësisë paguhen për një periudhë maksimale prej një muaji.

Perfitimet përhershme

Fondi për Sigurimet përcakton nivelin aktual e punonjësit me aftësi të kufizuar në bazë

të një vlerësimi të ekspertëve dhe statusin e përgjithshëm të punonjësit shëndetësor, mosha,

aftësitë dhe shkathtësitë profesionale.

Tabelë 1. Përmbledhëse e të dhënave të mësipërme.

Belgjikë Francë

Pasi të regjistrohen, të gjithë Sistemi i sigurimeve shendetesore

banorët janë të mbuluar për siguron përfitime në natyrë

të paktën një kujdes (rimbursimi i kostove të kujdesit

mjekësor të subvencionuar shëndetësor) për personat e siguruar

(disa banorë të kualifikohen dhe vartësit e tyre, si dhe përfitime të

për trajtim mjekësor të holla (përfitimet e përditshme

financuar plotësisht). sëmundje për shkak të paaftësisë së

Mjekimi është paguar përkohshme për punë) për personat e

zakonisht për nga pacient në siguruar.

pikën e kujdesit dhe pastaj

pjesërisht apo plotësisht

kthehet në varësi të nivelit të

përfitimit për të cilën

€ 182). Nga dita e 29 të pushimit, pagesa janë rritur për 80 për qind të pagës ditore

(maksimale: 242,67

Shqipëri

Çdo i punësuar mund të

apelojë me shkrim pranë

Institutit të

Sigurimeve Shoqërore

dhe/ose Institutit të

Sigurimeve

të Kujdesit Shëndetësor

për llogaritjen e shumës

së kontributeve te

mbajtura nga

punëdhënësi, kontribute

qe jane 1.7% te

punedhenesit dhe 1.7% te

Gjermani

Skema shtetërore e sigurimeve

administrohet nga fondet lokal

etë sigurimeve shëndetësore

dhe trajtimet e mëposhtme janë

dhënë nga profesionistë të

shëndetit sipas kontratës me

këto fondeve:

• Trajtimi mjekësor dhe dentar

• Trajtim Spitalor • Trajtim

plotësuese të tilla si masazhet

dhe mjeteve të tilla si aparate

dëgjimi dhe karrige me rrota •

Tarajtimi i

skemes

shendetesore

39


40


punemarresit Takime Forum Ndihme, nëse pacienti kualifikohet.

personi i siguruar ka një fëmijë

nën 12 vjet jetojnë në shtëpinë

e tyre dhe duhet të shkojnë në

spital dhe është pra në gjendje

të kujdeset për familjen • shtëpi

kujdesi pleqeire në qoftë se kjo

ndihmon për të shmangur ose

të shkurtuar një qëndrim në

spital • Trajtim ortodontik deri

në moshën 18 vjeçare • Masat

parandaluese dhe rehabilituese

Kushdo që humbet punën Shuma dhe kohëzgjatjen e Kushdo që humbet punën e Skema është e zbatueshme për të

e tyre ka të drejtë për përfitimit do të varet nga të tyre ka të drejtë për pagesën gjithë punonjësit e kompanive të

pagesën e papunësisë për ardhurat e mëparshëm dhe e papunësisë për aq kohë sa përfshira në marrëveshje.

aq kohë sa ata të kohëzgjatja e punësimit të ata të plotësojnë kriteret e Përfitimet

plotësojnë kriteret e mëparshëm. caktuara. Ata duhet të ketë Shuma dhe kohëzgjatja e pagesave të

caktuara. Ata duhet të Kjo pagesë është më e ulët sesa punuar për një numër të përfitimeve varet nga përiudha gjatë

ketë punuar për nje vit papunësia e zakonshme dhe caktuar ditësh brenda një së cilës paditësi e ka kontribuar në

gjate pa nderprerje gjate është e pagueshme kur paditësi periudhe të caktuar dhe të skemën e kontributeve të paguara

vitit të fundit. Vlera e nuk mund të marrë përfitim të jenë në gjendje dhe në gjithsej.

pagesës së asistencës plotë ose të periudhës së dispozicion për të punuar. Për t'u kualifikuar për pagesën e

varet nga fakti nese eshte përfitimit ka ardhur në një papunësisë, kërkuesi duhet të

kryefamiljar apo jo, nese fund, por ata janë ende të aftë plotësojnë kushtet e mëposhtme:

ka femije apo jo dhe ne të punojnë dhe të regjistruar si kanë humbur punën e tyre më tej me

rast se nuk eshte larguar punë kërkues. ndërprerjen nga ana e punëdhënësit,

vete nga puna. Përfitojnë një vit të plotë e në fund të kontratës me afat të

papunësisë është pranuar nëse punësimit, përfundimin me

personi ka punuar për dy vjet marrëveshje të përbashkët apo

kalendarike ose më shumë (18 dorëheqjes për një arsye të vlefshme

muaj për ata të moshës mbi të jenë fizikisht punëtor.

55).

Koha e pushimit fillon 45 Periudha e lejes së lindjes Përfitimi është e barabartë Përveç përfitimeve në të holla jepen

dite para lindjes dhe eshte statutore prej 12 javësh, 6 javë me 82 për qind të pagës për pushime para dhe pas lindjes, jo vetem

ne total 1 vit ose 6 muaj, para dhe 6 javë pas lindjes, 30 ditët e para dhe pastaj të për gratë por edhe për burrat. Për

kjo me kërkesë të vetë mund të zgjatet kur ka rrezik bie në 75 për qind, në pajtim birësimet, përfitimet ditore mund të

nënës. Gjashtë muaj të për shëndetin e nënës ose të me një pagë maksimale. ndahet në mes të dy prindërit.

parë paguhet me 80%, fëmijës ose në rast të lindjeve Gratë mund të zgjasë deri në Për t'u kualifikuar për këto përfitime,

ndërsa 6-mujori i dytë të shumta. 15 javë pushim të personi i siguruar duhet të ketë paguar

paguhet me 50%. Nuk ka Prindi (s) paguhet deri në 67 shataezanisë. Pas lindjes së shumat e kërkuara në kontributet ose

leje lindje për meshkujt për qind të pagës së tyre; një fëmijë, babai ka të drejtë punuar numrin e duhur të orëve, dhe

kur behen prind. pagesat janë të bazuara në të për dhjetë ditë pushim duhet gjithashtu kanë qenë të

ardhura dhe kllapa e marrësit atësisë, të shtatë prej të regjistruar në sistemin e sigurimeve

tatimore. Ky pushim është në cilave do të paguhet për nga shoqërore të paktën dhjetë muaj para

dispozicion vetëm pas lindjes sistemi i sigurimeve datës së pritur të dorëzimit apo të

së fëmijës. shoqërore në 82 për qind të fëmijës data e mbërritjes në familje.

Vetë-punësuar individë janë të pagës (subjekt në një Nënat kanë të nevojshme për të marrë

ligjshëm te marrin perfitimet maksimum). një minimum tetë javëve të pushimit

barrelindjes. Për ata që nuk të lindjes, por kanë të drejtë në një

punojnë para lindjes, eshte një total 16 javë të pushim.

pagesë minimale mujore në Pushimi i atësisë është 11 ditë rresht,

dispozicion. ose 18 ditë të njëpasnjëshme në rastin

Ndihmë

papunësie

Barrëlindje

40


41


e një lindje të shumëfishtë.

Shuma e pagesës përfitimit të

përditshem është e barabartë me pagën

mesatare ditore të periudhës tre-

mujore para lindjes të lënë, pas

zbritjes së pjesës te kontributeve

statutore shoqërore dhe taksat.

Tabela 3. Përmbledhëse e rolit të aktorëve pjesëmarrës në sigurimet shoqërore

Mjeku Ekspertzës Punëdhësi Punëmarrësi

Mjeku i ekspertizës mjekësore Punëdhënësit duhet të kenë sigurim Punonjësi i plagosur ka të

shprehet me shkrim për adekuat kundër të aksidenteve në drejtë të pagës së tyre të plotë

bazueshmërinë ligjore dhe punë. Incidentet në rrugën drejt ose për ditën e aksidentit, e cila

shkakun nëse është aksident në nga puna klasifikohen si aksidente paguhet nga punëdhënësi. Pas

punë, sëmundje profesionale apo në punë dhe punëtorët janë të kësaj, punëtori paguhet me një

sëmundje e përgjithshme, mbuluara, pra për këto shumë. kompensim të përditshme në

nëpërmjet formularit tip Nëpunësit civilë janë të mbuluara shumën 60 për qind të pagës

(bashkëlidhur). Mjeku i nga një skemë të veçantë. ditore marrë si 1/30.42 e pagës

ekspertizës bën të gjitha Vetëpunësuar nuk janë të siguruar së muajit të kaluar për deri në

verifikimet që nevojiten për ndaj aksidenteve në punë. një limit prej 0.834 për qind të

dokumentacionin mjekësor, tavanit vjetor të sigurimeve

ballafaqon fletëdrejtimin me shoqërore (maksimumi

kartelën klinike të shtrimit apo përditshme pagesës: € 182).

shërbimit ambulator, cakton datën Nga dita e 29 të pushimit,

e paraqitjes për në KMCAP ose pagesa janë rritur për 80 për

përgatit shkresën zyrtare, nëse qind të pagës ditore

personi nuk plotëson kushtet për (maksimale: 242,67 €) dhe nuk

pension invaliditeti. ka asnjë kërkesë për punonjësit

Shuma e perfitimit eshte e që të ketë një fëmijë i varur si

perkohshme dhe e perhershme, kjo në rastin e sigurimit sëmundje.

ne varesi te ekspertizes.

model për një Marrëveshje dypalëshe në fushën e sigurimeve

1. Dispozita Model

Këshilli i Evropës ka botuar një përmbledhje dispozitash model për marrëveshjet

dypalëshe. Këto dispozita u vijnë vendeve të ndryshme në ndihmë gjatë arritjes së marrëveshjeve

të tyre për të koordinuar sigurimet shoqërore. Ato nuk janë detyruese dhe u japin shteteve

mundësi për të vepruar lirshëm. Këto dispozita model synojnë të lehtësojnë dhe të shpejtojnë

bisedimet dhe vënien në zbatim të marrëveshjeve dypalëshe. Kur dy vende merren vesh të

koordinojnë skemat e tyre të sigurimeve shoqërore, ato shmangin në këtë mënyrë ndërlikimet,

energjinë dhe rreziqet e secilit për përpunimin e dispozitave të veta. Dispozitat model të Këshillit

të Evropës mbulojnë katër parimet bazë të koordinimit të sigurimeve shoqërore: barazi trajtimi,

Roli

C. Dispozita

shoqërore

41


42

SIGURIMET SHOQERORE NE SHQIPERI DHE REKOMANDIMET E KESHILLIT TE EVROPES përcaktim të legjislacionit të zbatueshëm, ruajtje e të drejtave të arritura dhe eksportim të

përfitimeve.

Më 1994, Komiteti evropian i sigurimeve shoqërore të Këshillit të Evropës ngarkoi

Komitetin e ekspertëve për sigurimet shoqërore të hartojë një marrëveshje dypalëshe tip që mund

të shërbente si bazë për marrëveshjet e arritura midis shteteve anëtare të Këshillit të Evropës, me

qëllim që të krijohet një lidhje midis skemave të ndryshme të sigurimeve shoqërore për mbrojtjen

e të drejtave të personave migrues. Kështu, u përpunua një instrument elastik, që përfshin të

katër parimet themelore të koordinimit ndërkombëtar në fushën e sigurimeve shoqërore: barazinë

në trajtim, përcaktimin e legjislacionit të zbatueshëm, ruajtjen e të drejtave të arritura dhe

eksportimin e përfitimeve.

Dispozitat model nuk janë të detyrueshme: ato shërbejnë thjesht për t’i orientuar shtetet

që duan të arrijnë marrëveshje dypalëshe. Këto nuk janë të detyruara të miratojnë tërë dispozitat

dhe fare mirë mund të modifikojnë përmbajtjen e secilës prej tyre. Nga ana tjetër, mund të bëjnë

lirisht përzgjedhje në tërë gamën e përfitimeve që mbulohen njëpërmjet marrëveshjesh

dypalëshe.

Dispozitat model respektojnë dallimet kombëtare në trajtimin dhe organizimin e

sigurimeve shoqërore, në mënyrë të tillë që japin, në rast nevoje, zgjidhje alternuese për

koordinim. Mbështeten nga një raport shpjegues hartuar nga Komiteti i ekspertëve, që Komiteti i

Ministrave i Këshillit të Evropës e konsideron si dokument zyrtar.

Koordinimi i skemave te sigurimeve shoqerore te vendeve te ndryshme eshte konsideruar

se ka te beje me problemet specifike me te cilat ndeshen emigrantet veçanerisht si rezultat i

statusit te tyre prej te huaji. Per te qene i efektshem, nje koordinim i tille duhet te trajtoje

eleminimin e dispozitave diskriminuese te bazuara ne kombesine, neutralizimin e kufizimeve ne

shtirjen territoriale te legjislacionit, hartimin e regjistrave kombetare të sigurimit për emigrantet

dhe vendosjen e bashkepunimit ndermjet institucioneve te sigurimeve shoqerore kombetare dhe

organeve pergjegjes per dhenien e perfitimeve, si dhe shperndarjen e kostove te asistences

reciproke ne çeshtje administrative.

Koordinimi kerkon zbatimin, ne nje forme a ne nje tjeter, te kater parimeve baze te

percaktuar per t’u ofruar emigranteve mbrojtje te plote:

barazi trajtimi: ne Shtetet e lidhura nga ky instrument, emigrantet duhet te kene te njejtat

te drejta dhe detyrime te sigurimeve shoqerore si banoret vendas ne te njejtat rrethana;


43

SIGURIMET SHOQERORE NE SHQIPERI DHE REKOMANDIMET E KESHILLIT TE EVROPES përcaktimi i legjislacionit te zbatueshem: ai duhet te sigurohet se emigrantet

jane, ne lidhje me te njejtin aktivitet profesional, objekt i dispozitave te vetem nje vendi;

ruajtja e te drejtave te fituara: vetem e drejta per perfitime qe eshte fituar apo po fitohet

ne nje Shtet te lidhur nga instrumenti, duhet te mbetet e disponueshme nga emigranti i interesuar

ne çdo Shtet tjeter;

dhënia e perfitimeve jashte: dhenia e perfitimeve te fituara ne njerin Shtet duhet të

sigurohet per perfituesit ne Shtetin tjeter te lidhur nga intrumenti.

Rregullat qe i takojne koordinimit jane percaktuar ne menyre te tille qe te sigurojne qe

skemat e vendeve te ndryshme te jene te lidhura bashke, pa krijuar nje sistem te perbashket

sigurimesh shoqerore. Nese rregullat duhet te behen te efektshme, duhen marre parasysh

karakteristikat specifike te secilit organ perkates te legjislacionit. Ne menyre te veçante, eshte e

nevojshme te vendoset nje lidhje ndermjet skemave te bazuara ne sigurimin dhe skemave

universale dhe te sigurohet e drejte e barabarte per perfitime, niveli i te cileve nuk eshte i lidhurme kohezgjatjen e periudhave te references te plotesuara, si dhe te sigurohet se perfitime jo-kontribuese te dhena pa nje kontroll te ardhurash jane te pagueshme jashte. Instrumenta bilaterale, te bazuar ne legjislacionin e dy shteteve kontraktuese, ofrojne nje veshtrim qe I pershtatet ne menyre te veçante kerkesave te legjislacionit te vendeve. Megjithate, zakonisht instrumentat bilaterale nuk i zgjidhin veshtiresite e shtetasve te vendeve te tjera qe jane objekt I legjislacionit te dy vendeve kontraktuese; kjo varet nga shtrirja personale.

Shtrirja personale

Ne pergjithesi, instrumentat bilaterale zbatohen per te gjithe shtetasit e Vendeve

Kontraktuese, per sa kohe ato mbulohen nga legjislacioni mbi çeshtjet e mbuluara nga keto

instrumenta. Si rezultat, instrumentat mund te mbulojne te gjitha kategorite e punonjesve (te

punesuar, te vete-punesuar, kufitare, sezonale, e keshtu me radhe) ose te gjithe rezidentet, duke

perfshire ata qe nuk kane pune ne rastin e nje kufizimi tek vendasit ne pergjithesi. Ato zbatohen

gjithashtu edhe per pjesetaret e familjeve te vendasve te vendeve Kontraktuese dhe

trashegimtaret e tyre, pavaresisht nga kombesia e tyre, kur te drejtat e tyre rrjedhin nga te drejta

te fituara nga ata vendas. Disa nga keto instrumenta bilaterale bazohen nje nje shtrirje me te gjere

personale e cila shtrihet tek te gjithe personat e siguruar, pavaresisht nga kombesia e tyre,

persona pa shtet dhe refugjate, pjesetare te familjeve te tyre dhe trashegimtaret e tyre qe banojne

ne territorin e njerit prej vendeve Kontraktuese.


44


1. Pjesët përbërëse të dipozitave model29

Pjesa e parë: dispozita të përgjithshme

Dispozitat model fillojnë duke bërë përkufizimin e disa termave si “legjislacion”,

“përfitim” dhe “vendbanim”1. Të gjitha termat që nuk janë përkufizuar konsiderohen se kanë

kuptimin që u është dhënë nga vetë legjislacioni kombëtar30

. Kur arrijnë një marrëveshje

dypalëshe, Palët kontraktuese duhet fillimisht të merren vesh për risqet që do mbulojnë.

Dispozitat model janë pra tepër elastike dhe propozojnë dy variante: Palët mund të paraqesin ose

legjislacionin (varianti 1), ose përfitimet (varianti 2) përkatëse31

. Megjithëse shumica e

instrumentave dypalëshe përfshijnë të gjitha apo gati të gjitha degët e sigurimeve shoqërore, disa

shtete mund të vendosin ta kufizojnë fushën zbatuese të marrëveshjeve të tyre deri tek përfitimet

afatgjata (përfitime invaliditeti, pleqërie dhe mbijetese). Dispozitat model tregojnë qartë se

marrëveshja do të zbatohet menjëherë për çdo ndryshim të mëpasshëm në legjislacionin

kombëtar të synuar në fushën zbatuese materiale32

. Më në fund, sipas rrethanave, instrumentat

dypalëshe mund të zbatohen njëkohësisht për skemat kontributive e jo kontributive (domethënë

skema përfitimesh, dhënia e të cilave nuk varet nga kontributet e drejtpërdrejta të personave të

mbrojtur apo nga punëdhënësi i tyre) apo vetëm për skemat kontributive. Ashtu si për fushën

zbatuese materiale, dispozitat model propozojnë dy variante të fushës zbatuese personale të një

marrëveshjeje33

. E para është e përgjithshme, duke qenë se fusha zbatuese përfshin tërë personat

që kanë qenë mbuluar nga legjislacioni i sigurimeve shoqërore të një apo dy Palëve kontraktuese

(cilado qoftë shtetësia e tyre). E dyta është më e kufizuar, duke qenë se zbatohet vetëm për

shtetasit e çdo Pale kontraktuese, si dhe për refugjatët e personat pa shtetësi. Si në njërin rast,

ashtu dhe në tjetrin, janë të mbuluar anëtarët e familjes dhe të mbijetuarit e personave të

mbrojtur; në variantin e dytë, ata janë të mbuluar, pavarësisht nga shtetësia e tyre.

Dispozitat model kanë parasysh që shtetasit e një Pale kontraktuese, të mbuluar nga fusha

zbatuese personale e marrëveshjes, të trajtohen në të njëjtën mënyrë si dhe shtetasit e një Pale

tjetër kontraktuese34

. Këta persona marrin pra të njëjtat përfitime dhe u nënshtrohen të njëjtave

kushte. Sipas dispozitave model, barazia në trajtim nuk u jepet veçse personave që banojnë në

njërën nga Palët kontraktuese të marrëveshjes. Parimi i barazisë në trajtim nuk shtrihet në

pjesëmarrjen e të interesuarve në administrim apo në juridiksionet e sigurimeve shoqërore. Disa

vende e organizojnë sistemin e tyre të sigurimeve shoqërore në mënyrë të tillë që përfaqësues të

Model Dispozitash per nje Marreveshje Dypaleshe te Sigurimeve Shoqerore dhe Raport Shpjegues nga Komiteti I Eksperteve Per Zbatimine

Konventes Evropiane Per Sigurimet Shoqerore (Ss-Ac)

Neni 1 (2) i dispozitave model.



Neni 3 i dispozitave model.Neni 4 i Dispozitave Model

44

29

30

31

32

33

34


45

SIGURIMET SHOQERORE NE SHQIPERI DHE REKOMANDIMET E KESHILLIT TE EVROPES të siguruarve apo të punëdhënësve të marrin drejtpërdrejt pjesë në proçesin vendimor. Dispozitat

model u lejojnë këtyre vendeve t’ua ndalojnë shprehimisht të huajve të votojnë apo të paraqesin

në zgjedhje përfaqësuesit e tyre; ato i autorizojnë gjithashtu t’i mbajnë të huajt larg

juridiksioneve gjyqësore të ngarkuara për të zgjidhur mosmarrëveshjet e sigurimeve shoqërore

lidhur për shembull me dhënien e përfitimeve, shumën apo pezullimin e tyre.

Dispozitat model e bëjnë eksportimin e përfitimeve një rregull të përgjithshëm. Ato

tregojnë qartë se dhënia e përfitimeve nuk mund të kufizohet thjesht për arsyen se përfituesi

banon në territorin e një Pale tjetër kontraktuese35

. Me fjalë të tjera, dhënia e përfitimit nuk mund

as të pezullohet, as të ndalet, as të ulet dhe as t’i nënshtrohet kushteve të tjera dhënëse, thjesht

për arsyen se përfituesi i saj banon në një Palë tjetër kontraktuese. Ky rregull i përgjithshëm njeh

dy përjashtime të mëdha: e para ka të bëjë me përfitimet për papunësi. Shpesh në fakt, shtetet e

kushtëzojnë derdhjen e këtij përfitimi me premtimin për punësim së shpejti. Nuk është e

pamundur të verifikohet respektimi i këtij premtimi duke e detyruar përfituesin të regjistrohet në

një zyrë lokale punësimi. Ky kontroll do të ishte më i vështirë nëse kërkuesi për t’u punësuar do

ishte i autorizuar të banonte në një vend tjetër. Përjashtimi i dytë ka të bëjë me përfitimet e

veçanta për asistencë që u jepen personave nevojtarë. Këto përfitime janë të lidhura ngushtë me

kushtet dhe nivelin e jetesës së çdo vendi. Për më tepër, është fjala përgjithësisht për përfitime jo

kontributive – me fjalë të tjera kërkuesi nuk ka pse të ketë kontribuar drejtpërdrejt në financimin

e tyre. Ndryshe është fjala për përfitimet kontributive, në financimin e të cilave përsoni kërkues

ka marrë pjesë në njëfarë mënyre duke “fituar” kështu të drejtën e tij për përfitime.

Çdo skemë e sigurimeve shoqërore përmban një numër rregullash apo rregulloresh të

destinuara për të parandaluar akumulimin e një përfitimi nëpërmjet përfitimesh të tjera apo të

ardhurash të tjera, apo si rezultat i një veprimtarie profesionale. Një nga objektivat e tyre

kryesore është të pengohet një derdhje e dyfishtë apo, me fjalë të tjera, që i interesuari të

përfitojë dy herë për të njëjtin risk social. Rregullat lidhur me akumulimin ndryshojnë sipas

vendeve dhe shpesh përdoren për të çuar përpara disa politika sociale. Kështu, për shembull,

fakti që lejohet një akumulim i rëndësishëm midis të ardhurave profesionale, nga njëra anë, dhe

një pensioni pleqërie, nga ana tjetër, ky fakt nuk bën gjë tjetër veçse nxit mbajtjen e një personi

në aktivitet pas moshës së pensionit ; pensionistët që nuk e lënë punën, vazhdojnë kështu të kenë

të ardhura dhe të japin kontributet e sigurimeve shoqërore për këto të ardhura, duke marrë pjesë

kështu në forcimin e ekonomisë. Dispozitat model nuk e cënojnë të drejtën e çdo vendi për të

vendosur rregulla lidhur me akumulimin, duke i lejuar kështu një Pale kontraktuese të mbajë

parasysh përfitimet që jepen apo të ardhurat që nxirren, si dhe veprimtarinë profesionale të

ushtruar në një Palë kontraktuese36

. Çdo Palë kontraktuese mund t’i trajtojë më pas këto derdhje,

Neni 5 i Dispozitave Model


35

36


46

SIGURIMET SHOQERORE NE SHQIPERI DHE REKOMANDIMET E KESHILLIT TE EVROPES të ardhura apo veprimtari profesionale, si të ishin lokalizuar në territorin e saj dhe të zbatojë ndaj

tyre rregullat e veta lidhur me akumulimin.

Zbatimi i rregullave në fushën e akumulimit të përfitimeve që merren në Palën tjetër

kontraktuese përmban një përjashtim, që ka të bëjë me përfitimet e pleqërisë, invaliditetit dhe të

mbijetesës. Legjislacioni ndërkombëtar për sigurimet shoqërore kërkon në mjaft raste që

përfitimet afatgjata të jepen nga shumë shtete, dhe kjo me të drejtë, duke qenë se çdo shtet derdh

një pension që përkon me kohën gjatë së cilës përfituesi është mbuluar nga skema e tij e

sigurimeve shoqërore. Dispozitat model tregojnë se si Palët kontraktuese ndajnë mes tyre

dhënien e përfitimeve afatgjata Pensionet e derdhura në bazë të këtyre dispozitave përjashtohen

nga fusha e zbatimit të rregullave kombëtare lidhur me akumulimin.

Pjesa e dytë: Përcaktimi i legjislacionit të zbatueshëm

Dispozitat model përcaktojnë se vetëm një legjislacion zbatohet në çdo rrethanë për të

njëjtën e të vetmen punë apo për të njëjtën e të vetmen veprimtari. Pala kontraktuese që ka

legjislacionin e zbatueshëm, është “shteti kompetent”, ndërsa organi administrativ i ngarkuar në

këtë të fundit për të organizuar skemën përkatëse është “institucioni kompetent”. Dispozitat

model parashtrojnë tri rregulla themelore për të përcaktuar legjislacionin e zbatueshëm. Këto

rregulla mbështeten mbi parimin e legjislacionit të shtetit të punësimit (lex loci laboris)37

:

punonjësit me pagë mbulohen nga legjislacioni në fuqi në Palën kontraktuese ku

punojnë, edhe pse banojnë në një Palë tjetër;

punonjësit e pavarur mbrohen nga legjislacioni i Palës kontraktuese ku ushtrojnë

veprimtarinë e tyre ekonomike;

nëpunësit shtetërorë i nënshtrohen legjislacionit të Palës kontraktuese nga varet

administrata që i ka në punë.

Këto janë vetëm rregulla bazë, për të cilat dispozitat model parashikojnë një numër

përjashtimesh dhe rastesh të veçanta. Përfshihen këtu edhe për punonjësit e dërguar nga

punëdhënësi në një Palë tjetër kontraktuese për një periudhë kohore të kufizuar, një punonjës me

pagë, për shembull, i ngarkuar me detyrë të veçantë apo për të punuar në një filial. Gjatë kohës

së shkëputjes nga vendi i zakonshëm i punës, punonjësi me pagë mbetet i mbuluar nga

legjislacioni i Palës kontraktuese nga është shkëputur. Një punonjës mund të shkëputet deri në 12

muaj nëse, nga çasti i dërgimit, nuk tejkalohet koha e parashikuar e punës në shtetin tjetër.

Shkëputja duhet të jetë një rast përjashtimi dhe jo një praktikë e rregullt e punëdhënësit

(me qëllim që të shmanget një pagesë kuotash sociale më e lartë në shtetin tjetër). Dispozitat

model parashikojnë edhe një mundësi alternative, e cila autorizon një shkëputje me kohëzgjatje


37


47

SIGURIMET SHOQERORE NE SHQIPERI DHE REKOMANDIMET E KESHILLIT TE EVROPES maksimale prej 24 muajsh. Ato u lejojnë po ashtu punonjësve të pavarur të bëjnë shkëputje për

12 apo 24 muaj, kur ushtrojnë një veprimtari të caktuar në një Palë tjetër kontraktuese, por

gjithmonë duke mbetur të siguruar nga legjislacioni i shtetit të tyre të origjinës1. Nga ana tjetër,

dispozitat model përmbajnë rregulla të veçanta për personat e punësuar në transportin

ndërkombëtar, marinarët dhe personelin e shërbimit të misioneve diplomatike38

. Rregullat lidhur

me përcaktimin e legjislacionit të zbatueshëm që figurojnë në dispozitat model janë të thjeshta

por të mjaftueshme për t’iu përgjigjur me efektshmëri shumicës së rasteve që mund të paraqiten.

Dispozita më të sakta janë megjithatë të domosdoshme në rastet kur punonjësit me pagë apo ata

të pavarur ushtrojnë veprimtari në të dyja Palët kontraktuese njëkohësisht. U takon atëherë

shteteve të gjejnë zgjidhje me marrëveshje të përbashkët. Rregullat më të hollësishme që

parashtrohen në Konventën evropiane të sigurimeve shoqërore të Këshillit të Evropës mund t’i

drejtojnë në rrugën që duhet ndjekur.

Pjesa e tretë: dispozita të veçanta lidhur me kategoritë e ndryshme të përfitimeve

Përfitime për sëmundje e lejelindje

Dispozitat model lidhur me përfitimet për sëmundje e lejelindje mbulojnë si përfitimet në

të mira materiale (trajtime mjekësore, spitalore apo produkte farmaceutike) ashtu dhe përfitimet

në të holla (shpërblime për raste sëmundjeje e lejelindjeje). Nëse një Palë kontraktuese e sheh të

drejtën për përfitime (në të holla apo në natyrë) të kushtëzuar nga realizimi i një periudhe

minimale sigurimi, ajo duhet të mbajë parasysh krejt periudhat e sigurimit të realizuara në një

Palë tjetër kontraktuese39

. Dispozitat model mbështesin kështu parimin e totalizimit. Periudhat e

sigurimit përcaktohen sipas legjislacionit të vendit ku janë realizuar. Le të marrim shembullin e

një shteti A dhe të një shteti B që arrijnë marrëveshje dypalëshe duke u mbështetur në dispozitat

model. E drejta për përfitime sëmundjeje varet në shtetin A nga një periudhë punësimi, dhe në

shtetin B nga periudha banimi. Dispozitat model e detyrojnë shtetin A të mbajë parasysh kohën

gjatë së cilës i interesuari ka banuar në shtetin B, ndërsa ky i fundit duhet të marrë në konsideratë

vetëm kohën gjatë së cilës i interesuari ka punuar në shtetin A. Dispozitat model parashikojnë

edhe mundësinë e përfshirjes të një paragrafi shtesë për vendet ku e drejta për përfitime në të

holla nuk varet nga gjendja konkrete e sigurimit në një çast të dhënë, por nga sigurimi i

mëparshëm. Në fakt, parimi i totalizimit nuk do të zbatohet për shpërblimet për sëmundje e

lejelindje veç nëse veprimtaria e fundit e paguar e të interesuarit ka qenë ushtruar në territorin ePalës kontraktuese ku është bërë kërkesa. Kështu, kur një person kërkon shpërblime përsëmundje apo lejelindje në një Palë të ndryshme nga ajo ku punonte më parë, shteti përkatës nuk duhet të marrë parasysh periudhat e sigurimit të realizuara në shtetin tjetër.

Neni 8,9,10, 11 i Dispozitave Model


38

39


48


Le të mendojmë për shembull që shtetet A dhe B kërkojnë, lidhur me të drejtën për

përfitime lejelindjeje në bazë të të ardhurave, periudha punësimi dhe nga ana tjetër, që të dy

vendet të zbatojnë dispozitat tip. Një grua banon në shtetin A, ku ka punuar gjatë 18 muajve para

se të fillojë një punë në shtetin B, punë të cilën e ka lënë pas gjashtë muajsh për shkak të

shtatzanësisë. I kërkon shtetit A – shtetit të vendbanimit – t’i japë përfitime lindjeje në të holla.

Mirëpo, sipas rregullave të shtetit A, shpërblimet në të holla në bazë të të ardhurave jepen vetëm

për ato që mund të përligjin dy vjet sigurim. Duke qenë se shteti A, nuk është shteti ku e

interesuara ka ushtruar veprimtarinë e saj të fundit profesionale, ky shtet nuk është i detyruar të

mbajë parasysh gjashtë muajt ku ajo ka punuar në shtetin B dhe në këtë rast, mund të

kundërshtojë të paguajë përfitimet në fjalë. E interesuara do ketë sigurisht të drejtë për një

përfitim lejelindjeje në shtetin B, që duhet të marrë parasysh periudhat e sigurimit të kryera në

shtetin A. Ata që mbulohen nga fusha zbatuese personale e dispozitave model kanë të drejtë për

përfitime në natyrë e në të holla kur largohen nga shteti kompetent dhe shkojnë në një Palë tjetër

kontraktuese. Dhënia e këtyre përfitimeve varet nga natyra e qëndrimit në Palën tjetër – a është

fjala për qëndrim të përkohshëm (udhëtim për punë apo për kënaqësi për shembull) apo i

interesuari e ka vendbanimin e tij të zakontë (të përhershëm) në atë shtet? Karakteri i

përkohshëm i një qëndrimi nuk diktohet nga asnjë kufizim i ngushtë kohëqëndrimi. Por duhet

ditur se në ç’vend i interesuari ka banimin e tij të zakontë, gjë që do të thotë vendosje lidhjesh

me vendin përkatës. A gëzon të mira materiale në Palën tjetër kontraktuese? A është pronar apo

qiraxhi në banesën e tij? Në është qiraxhi, për sa kohë e ka të drejtën e qirasë? Ku banojnë, në

fund të fundit, bashkëshorti dhe fëmijët? Personat që banojnë përkohësisht në Palën tjetër

kontraktuese kanë të drejtë për përfitime në natyrë vetëm kur gjendja e tyre kërkon përkujdesje

mjekësore të menjëhershme – është rasti, për shembull, i një turisti plagosur në një aksident në

ski, apo i një afaristi viktimë e një krize kardiake.

Përfitimet në natyrë shërbehen këtu nga Pala kontraktuese në kuadrin e sistemit të saj të

përkujdesjeve shëndetësore, sikur i interesuari të ishte i mbuluar nga ana e kësaj të fundit40

. Kjo

pikë është e rëndësishme, sepse gama e trajtimeve të mundshme në sistemin e përkujdesjeve

shëndetësore në bazë të sigurimeve shoqërore ndryshon nga shteti në shtet. Që ky sistem të jetë i

efektshëm, shteti duhet të kontrollojë mundësitë e marrjes në ngarkim, duke përjashtuar ndoshta

kirurgjinë estetike, ndërhyrjet alternative, apo trajtimet që ende i quan në fazë eksperimentale. Po

kështu edhe për ilaçet dhe aparatet mjekësore: disa shtete mund të japin vetëm medikamente

gjenerike, ndërsa produkte që mbahen të sigurta në një vend, nuk autorizohen në një tjetër. Kur

gjendja e një individi që bën një qëndrim të shkurtër në një vend tjetër kërkon përkujdesje të

menjëhershme, mjekët që e kurojnë mund të verifikojnë vetëm nëse trajtimet mjekësore e

Neni 14 i Dispozitave Model40


49

SIGURIMET SHOQERORE NE SHQIPERI DHE REKOMANDIMET E KESHILLIT TE EVROPES farmaceutike të nevoshme i përshtaten gjendjes shëndetësore të pacientit. Në këtë rast pacienti

trajtohet thjesht sikur të ish i mbuluar nga shteti kompentent që i bën trajtimin mjekësor. Kostua

e këtyre ndërhyrjeve urgjente nuk merret në ngarkim nga Pala kontraktuese ku qëndron

përkohësisht i interesuari, por nga shteti kompetent41

që duhet të rimbursojë palën që ka

shpenzuar për trajtimet mjekësore. Nëse kjo e fundit u propozon shtetasve të vet një gamë

përkujdesjesh shumë më të gjerë nga ai që propozon shteti komepetent, rreziku për këtë të fundit

është se do t’i duhet t’u bëjë ballë shpenzimeve relativisht më të larta. Për t’i lejuar shtetit

kompetent të ruajë njëfarë kontrolli të kostove, Palët kontraktuese mund të vendosin që t’i

kushtëzojnë përkujdesjet mjekësore më të shtrenjta (proteza apo aparate të tilla si stimuluesit

kardiakë) me një miratim paraprak nga ana e shtetit kompetent, me përjashtim të rastit kur

shtyrja e një përkujdesi të caktuar vë në rrezik të rëndë jetën apo shëndetin e pacientit.

Përfitime për sëmundje e lejelindje u jepen gjithashtu të gjithë atyre që, gjatë një

qëndrimi të përkohshëm në një Palë tjetër kontraktuese sëmuren apo janë viktima të një

aksidenti. Këto përfitime derdhen nga shteti kompetent, sipas përqindjes së fiksuar prej tij.

Personat që banojnë zakonisht në një Palë kontraktuese e ndryshme nga shteti kompetent kanë të

drejtë për përfitimet në natyrë të parashikuara nga shteti i banimit, si të ishin të mbuluar prej

legjislacionit të tij. Jemi në këtë rast në të njëjtën gjendje që përmendëm më sipër për

përkujdesjet mjekësore të domosdoshme gjatë një qëndrimi të përkohshëm, me të vetmin

ndryshim se në këtë rast parashikohen të gjitha përkujdesjet mjekësore, dhe jo vetëm

përkujdesjet për rast urgjence. Ashtu sikurse veprohet për ata që janë me qëndrim të përkohshëm,

shteti kompetent duhet të rimbursojë shpenzimet që kërkojnë krejt përkujdesjet mjekësore të

dhëna në shtetin e banimit. Duke parë koston e lartë që mund t’i kushtojë shtetit kompetent, Palët

kontraktuese mund të vendosin që ta kushtëzojnë dhënien e aparateve e të përkujdesjeve

mjekësore të shtrenjta me miratimin paraprak të shtetit kompetent. Dispozita të veçanta janë

miratuar për punonjësit kufitarë që mund të marrin gjithashtu përfitime në shtetin kompetent4.

Përsa i përket përfituesve të pensioneve që marrin nga dy Palët kontraktuese, si dhe për

anëtarët e familjeve të tyre, dispozitat model parashikojnë që shteti kompetent është shteti i

banimit42

. Dispozita të ngjashme ekzistojnë për të gjithë ata që marrin pension në njërën nga

Palët kontraktuese duke qenë me banim në Palën tjetër, si dhe për

familjet e tyre dhe tërë personat e mbuluar (shih më lart)6. Siç e shpjeguam më parë, shteti

kompetent e ka për detyrë të rimbursojë Palën tjetër kontraktuese kur kjo jep përfitime në natyrë

për të gjithë ata që banojnë në mënyrë të përkohëshme a të përhershme në territorin e saj.


Neni 16 dhe 17 i Dispozitave Model

41

42


50


Dispozitat model parashikojnë këtu dy variante43

. Varianti i parë është që shteti

kompetnet t’i rimbursojë shtetit që ka shpenzuar lidhur me përkujdesjet shumën reale të

përfitimeve në fjalë. Me fjalë të tjera, kostoja e saktë e çdo trajtimi i paraqitet e i faturohet shtetit

kompetent. Varianti i dytë lejon një elasticitet më të madh, duke qenë se Palët kontraktuese janë

të lira të vendosin vetë rregullat e tyre në këtë drejtim. Në të dy rastet, Palët kontraktuese mund

të merren vesh për të hequr dorë reciptorkisht nga rimbursimi. Kështu, kur shumat që njëra Palë

kontraktuese i detyrohet tjetrës janë pak a shumë të barasvlefshme, do të kushtonte më pak, në

rrafsh administrativ, të procedohej thjesht në heqjen dorë nga çdo lloj rimbursimi.

Përfitime invaliditeti, pleqërie dhe për personat e mbijetuar

Këto përfitime janë përgjithësisht përfitime afatgjata, derdhur me intervale të rregullta dhe

shpesh dhënia e tyre varet nga një kohë e gjatë pjesëmarrjeje në sigurim. Kur e drejta për

përfitim kushtëzohet nga një kohëzgjatje minimale sigurimi, Palët kontraktuese e kanë për detyrë

të mbajnë parasysh çdo periudhë sigurimi shoqëror realizuar në kuadrin e legjislacionit të Palës

tjetër kontraktuese2. Disa shtete vendosin skema të veçanta pensioni për disa kategori

profesionesh – arsimtarë, minatorë, sportistë, për shembull – duke marrë parasysh periudhat e

sigurimit të kryera në Palën tjetër kontraktuese vetëm nëse i interesuari bënte pjesë në një skemë

të veçantë të ngjashme, apo ushtronte të njëtën veprimtari3. Le të marrim për shembull shtetin A

dhe shtetin B, që kanë miratuar dispozita model, dhe le të marrim rastin e dikujt që ka ushtruar

profesionin e minatorit gjatë dhjetë vjetëve në shtetin A dhe gjatë pesë vjetëve në shtetin B, ku

më pas ka punuar si nëpunës zyre për pesë vjetë të tjera. Shteti A parashikon një skemë të

veçantë për minatorët, duke u dhënë një pension të plotë për 15 vjet veprimtari. Shteti B nuk ka

skemë të veçantë; megjithatë, pesë vjetët që i interesuari ka kaluar aty si minator, do të merren

parasysh. Ky person do të ketë pra të drejtë për një pension në shtetin A. Nëse në shtetin A,

periudha minimale e punësimit do ishte 20 vjet për minatorët, ky person nuk do të kishte të drejtë

për të marrë pensionin e minatorit, por thjesht do të përfshihej në skemën e përgjithshme të

punonjësve me pagë, duke u trajtuar sikur kishte në punën e tij 20 vjet pjesëmarrje në sigurim.

Disa shtete e kushtëzojnë dhënien e një pensioni për invaliditet apo mbijetesë mbi bazën

e riskut social (paaftësi afatgjatë për punë apo rast vdekjeje) në territorin e tyre. Me fjalë të tjera,

legjislacioni i tyre nuk parashikon derdhjen e asnjë pensioni nëse i interesuari ndërron jetë në një

vend tjetër (gjatë pushimeve, për shembull). Në këto raste, dispozitat model tregojnë se kur risku

realizohet në Palën tjetër kontraktuese, ai duhet konsideruar si të kish ndodhur në shtetin

kompetent1. Dispozitat model paraqesin dy variante për llogaritjen e përfitimeve që u shërbehen



51

SIGURIMET SHOQERORE NE SHQIPERI DHE REKOMANDIMET E KESHILLIT TE EVROPES personave që mbulohen nga legjislacionet e dy Palëve kontraktuese në fushën e pensioneve të

derdhura në bazë të sigurimeve shoqërore. Varianti i parë është “përllogaritja pro rata temporis”.

Çdo Palë kontraktuese duhet të ndjekë etapat e mëposhtme:

Etapa e parë: çështja e parë që duhet ditur është nëse i interesuari ka të drejtë për pension

në bazë të legjislacionit, për periudhat kur ka qenë i siguruar në kuadrin vetëm të atij

legjislacioni. Në këtë stad të parë, nuk ka asnjë totalizim. Nëse i interesuari ka të drejtë për

përfitime bazuar vetëm në periudhën e sigurimit të kryer në territorin e Palës kontraktuese

përkatëse, kjo Palë është e detyruar t’i paguajë përfitime. Nëse asnjë pension nuk mund të jepet

pa zbatuar parimin e totalizimit, kalohet atëherë në etapën e dytë.

Etapa e dytë: periudhat e sigurimit të realizuara në çdo Palë kontraktuese mblidhen.

Nëse janë të mjaftueshme për t’i lejuar Palës kontraktuese në fjalë të japë pension, kalohet në

etapën e tretë. Nëse jo, asnjë pension nuk mund të jepet në këtë fazë.

Etapa e tretë: ka të bëjë me përllogaritjen e shumës teorike të përfitimit, domethënë të

pensionit që i interesuari do marrë nëse realizon tërë periudhat e sigurimit në Palën kontraktuese

përkatëse.

Etapa e katërt: Pala kontraktuese përkatëse duhet të derdhë një pension në përputhje me

periudhën e sigurimit të realizuar në territorin e saj. Nëse parashikohet një periudhë maksimale

sigurimi, kjo duhet të pasqyrohet edhe në shumën e mbledhur gjatë llogaritjes së përfitimeve.

Për të kuptuar sa më mirë këtë proçes me etapa, le të marrim shembullin e një shteti A

dhe të një shteti B që kanë zgjedhur këtë variant në dispozitat model. Shteti A derdh një pension

(bazë) prej 800 Euro në muaj për personat që kanë në aktivin e tyre 40 vjet pjesëmarrje në

sigurime (me 2% në vit), me kusht që të kenë qenë të siguruar jo më pak se 20 vjet. Shteti B nga

ana e tij jep një pension që përfaqëson 50% të pensionit kombëtar maksimal (1000 Euro), plus

1% në vit për personat që kanë qenë të siguruar gjatë të paktën 25 vjetëve, ndërkohë që periudha

maksimale e sigurimit është 50 vjet.

Le të mendojmë që një punonjës ka qenë i siguruar 18 vjet në shtetin A dhe 24 vjet në

shtetin B.

Etapa e parë: asnjë nga të dy Palët kontraktuese nuk mund t’i japë pension këtij

punonjësi në bazë të legjislacionit të vet, nisur vetëm nga periudha e sigurimit të realizuar në

territorin përkatës.

Etapa e dytë: duke totalizuar periudhat e sigurimit në secilën Palë kontraktuese, arrihet

në 42 vjet, gjë që është e mjaftueshme për dhënie përfitimesh në të dy shtetet.

Etapa e tretë: shuma teorike e pensionit të shtetit A është 800 Euro dhe ajo e shtetit B

është (50% e 1000 Euro) + (42 x 1% e 1000 Euro), domethënë 920 Euro.

Etapa e katërt: shteti A duhet të derdhë një pension mujor të barabartë me shumën 18/40


52

SIGURIMET SHOQERORE NE SHQIPERI DHE REKOMANDIMET E KESHILLIT TE EVROPES x 800 Euro, domethënë 360 Euro (shënojmë se numri i viteve të sigurimit në shtetin A (18) nuk

pjestohet me 42 por me 40, që është periudha maksimale e sigurimeve në këtë shtet). Pensioni

mujor i shërbyer nga shteti B do të jetë i barabartë me 24/42 x 920 Euro, domethënë 526 Euro (të

rrumbullakosura). I interesuari do të marrë pra një pension mujor të përgjithshëm prej 886 Euro.

Varianti i dytë është ai i “përllogaritjes së drejtpërdrejtë”. Këtu pensionet, si rregull i

përgjithshëm, llogariten në bazë të periudhave të realizuara në territorin përkatës. Leverdia e

këtij varianti është se s’ka pse të dihet periudha e saktë e sigurimeve në një vend tjetër ; mjaft të

dihet ç’duhet bërë për të patur të drejtë për pension. Një llogaritje e veçantë përpjestuese

parashikohet vetëm në dy raste, duke u mbështetur jo mbi periudhat e realizuara në Palën tjetër

kontraktuese, por mbi një emërues të caktuar – të njëjtë me ato që përdoren në Konventën

evropiane të sigurimeve shoqërore lidhur me barazinë në trajtim dhe për llogaritjen e shumës

teorike të përfitimeve të veçanta jo kontributive:

kur shuma e një pensioni apo një pjese pensioni nuk varet drejtpërdrejt nga periudhat e

sigurimit të realizuara, atëherë kjo shumë llogaritet në përpjestim me kohëzgjatjen e periudhave

të sigurimit të mbajtura parasysh në vendin përkatës, dhe kjo gjer në 30 vjet.

nëse, në bazë të legjislacionit të një vendi, periudhat pas realizimit të mundësisë për të

përfituar, merren parasysh për të llogaritur përfitimet për invaliditet dhe mbijetesë, këto periudha

janë në përpjestim në këtë rast vetëm me kohëzgjatjen e periudhave të sigurimit realizuar në

vendin përkatës, në raport kjo me dy të tretat e kohës që ka kaluar nga data në të cilën i

interesuari ka arritur moshën 16 vjeç deri në datën e realizimit të mundësisë për të përfituar.

Le të mendojnë që dikush ka dhjetë vjet sigurim në një vend të caktuar, që risku social i

ndodh në moshën 36 vjeç dhe që “periudhat shtesë” janë të kontabilizuara gjer në moshën 60

vjeç; në këtë rast, vendi në fjalë nuk duhet të marrë në konsideratë periudhën e plotë (24 vjet),

por vetëm 12 vjet (24 x 10/20). Nëse periudhat e realizuara në një Palë kontraktuese janë më të

larta se emëruesi i paracaktuar, përfitimi apo periudha shtesë do duhen ruajtur në totalin e tyre.

Duhet theksuar se kjo llogaritje e veçantë përpjestuese (au prorata) nuk zbatohet për pensionet e

sigurimit plotësues, as për përfitimet e kushtëzuara nga të ardhura të cilat garantojnë një

minimum të mjaftueshëm. Përfitimet në këto raste do të jepen të plota.

Për të kuptuar sa më mirë metodën e llogaritjes së drejtpërdrejtë, do të rimarrim

shembullin e mësipërm:

Etapa e parë: asnjëra nga të dyja Palët kontraktuese nuk mund t’i japë pension punonjësit

në bazë të legjislacionit të vet, nisur vetëm nga periudhat e sigurimit të realizuara në territorin e

tyre (etapë e ngjashme me atë të llogaritjes përpjestuese).

Etapa e dytë: duke totalizuar periudhat e sigurimit të realizuara në secilën Palë

kontraktuese, arrihet në 42 vjet sigurim, gjë që është e mjaftueshme për të përmbushur kushtin

për të drejtat përfituese në të dy vendet (etapë e ngjashme me atë të llogaritjes përpjestuese).


53


Etapa e tretë: Shteti A llogarit pensionin e tij drejtpërdrejt mbi bazën e 18 vjetëve dhe

duhet pra të derdhë 18 x 2% të 800 Euro, domethënë 288 Euro në muaj. Në shtetin B, gjysma e

shumës maksimale të pensionit kombëtar nuk varet nga periudhat e realizuara, kështu që ky shtet

detyrohet vetëm 24/30 të këtij pensioni. Shteti B duhet pra të paguajë çdo muaj një pension të

barabartë me 24/30 të (1000 Euro x 50%) + 24 x (1000 Euro x 1%), domethënë 400 Euro + 240

Euro ) = 640 Euro. I interesuari do të marrë në këtë rast çdo muaj një pension prej 928 Euro. Në

kuadrin e dispozitave model, nëse krejt periudha e sigurimit realizuar nën legjislacionin e një

Pale kontraktuese nuk e arrin një vit, dhe nëse nisur nga ky fakt, asnjë e drejtë nuk arrihet në

bazë të këtij legjislacioni, Pala kontraktuese përkatëse nuk ka pse të japë pension1. Kjo periudhë

sigurimi duhet megjithatë të mbahet parasysh nga Pala tjetër kontraktuese nëse i interesuari ka

qenë siguruar aty në më shumë se një vit44

. Le të marrim rastin e një shteti A dhe të një shteti B

që miratojnë dispozitat model. I pari kërkon 20 vjet sigurim për dhënie pensioni, i dyti 15 vjet.

Le të mendojmë që një person ka punuar 19,5 vjet në shtetin A dhe gjashtë muaj në shtetin B; ai

nuk ka të drejtë për asnjë përfitim në bazë të legjislacionit të shtetit B, i cili, duke qenë se ka

punuar më pak se një vit, nuk ka pse të zbatojë dispozitat model lidhur me totalizimin, etj. Në të

kundërt, shteti A duhet të zbatojë dispozitat model dhe të mbajë parasysh gjashtë muajt e

sigurimit të realizuara në shtetin B, jo vetëm për të dhënë të drejtën për pension, por edhe për të

llogaritur shumën e pensionit. I interesuari ka të drejtë në këtë rast t’i kërkojë pension shtetit A

mbi bazën e 20 vjetëve të sigurimit që ai ka bërë.

Pagesë në rast vdekjeje

Alokacionet për vdekje janë shuma të paracaktuara që derdhen kur një i siguruar ndërron

jetë. Dhënia e tyre shpesh varet nga një periudhë minimale sigurimi, që përgjithësisht duhet të

jetë arritur nga personi që ndërron jetë dhe jo nga personat që lë pas. Nëse arrihet një periudhë

minimale e caktuar, zbatohet parimi i totalizimit.45

Kur një person ndërron jetë në territorin e

njërës prej Palëve kontraktuese, rasti i vdekjes duhet konsideruar nga Pala tjetër si të kish

ndodhur në Territorin e vet. Ky rregull ka të bëjë me vende që derdhin alokacione vetëm kur

risku shkaktohet në territor të tyre1. Ndodh që e drejta për alokacion vdekjeje ekziston në të dy

Palët kontraktuese; në këtë rast shtet kompetent është shteti në territorin e të cilit ndodh rasti i vdekjes. Nëse vdekja ndodh jashtë territorit të të dy palëve, alokacioni për vdekje jepet nga vendi

ku personi ka qenë i siguruar për herë të fundit.

Përfitimet për aksidentim në punë dhe për sëmundje profesionale



44

45


54


Ky risk social mbulon paaftësinë afatgjatë e afatshkurtër në punë si dhe rastet e vdekjeve

shkaktuar nga aksidentimi në punë apo sëmundja profesionale. Përfitimet që jepen janë qoftë

përfitime në natyrë, qoftë përfitime në të holla. Këto të fundit mund të jepen periodikisht apo

edhe në formën e shumave të paracaktuara. Sëmundjet profesionale zakonisht shfaqen pas

njëfarë kohe në kontakt me substanca të dëmshme si amianti, apo në një mjedis profesional me

rreziqe e tensione nervore, si minierat apo uzinat e zhurmshme. Shpesh shtrohen probleme kur

një individ ka qenë në territoret e dy Palëve kontraktuese në kontakt me substancat e dëmshme

apo në mjediset e rrezikshëm. Dispozitat model parashtrojnë në këtë rast se cila Palë duhet të

japë përfitimet e nevojshme të parashikuara (në të holla apo në të mira materiale). Dhe

konkretisht, është fjala për Palën ku i interesuari përmbushte për herë të fundit kushtet për të

patur të drejtën për këto përfitime. Nuk është fjala detyrimisht për Palën kontraktuese ku ai ka

ushtruar një veprimtari të rrezikshme për herë të fundit; mund të jetë edhe shteti tjetër, nëse është

ivetmi ku janë përmbushur kushtet në fjalë46

. Një nga kriteret që shtrojnë shpesh shtetet për

çeljen e të drejtave për përfitime në raste sëmundjesh profesionale është që kjo sëmundje të jetë

diagnostikuar për herë të parë në territorin e tyre. Dispozitat model e shmangin këtë pengesë

duke përcaktuar që kur sëmundja e një personi është konstatuar në një Palë kontraktuese, ajo

konsiderohet po ashtu si e konstatuar edhe në Palën tjetër. Një Palë kontraktuese nuk mund të

mbështetet pra mbi këtë kriter për t’iu shmangur detyrimeve të saj dhe për të mos derdhur

përfitime për sëmundjen profesionale. Një tjetër kusht që mund të vendoset për të pranuar këto

përfitime është që sëmundja të jetë diagnostikuar në një afat të përcaktuar pas ushtrimit të

veprimtarisë së rrezikshme nga ana e të interesuarit.

Dispozitat model parashikojnë se duhen mbajtur parasysh këtu periudhat e punësimit të

kryera në Palën tjetër kontraktuese. E njëjta gjë mund të thuhet për çdo kusht që do të paraqitej

lidhur me kontaktin me një substancë të dëmshme apo me një mjedis profesional të veçantë, për

një periudhë minimale. Për të ditur se cila Palë kontraktuese duhet të marrë në ngarkim

përfitimet që i takojnë një personi që ka marrë sëmundje profesionale në kontakt me një

substancë të dëmshme apo në një mjedis profesional të rrezikshëm në dy Palët kontraktuese,

duhen shqyrtuar para së gjithash kushtet e çeljes së të drejtave në secilën Palë. Shteti që duhet të

japë përfitimet është ai ku ishin plotësuar për herë të fundit kushtet në fjalë. Le të marrim rastin e

një shteti A dhe të një shteti B që zbaton dispozitat model.

Shteti A derdh një pension për shurdhim profesional në bazë të kushteve të mëposhtme:

i) ekspozim i rregullt ndaj një zhurme më e lartë se 100 decibal gjatë të paktën katër vjetëve;

ii) shfaqje e shurdhimit vitin që pason përfundimin e atij profesioni;

iii) konstatim i shurdhimit nga ana e një mjeku në territorin e shtetit A.



55


Shteti B nga ana e tij vendos kushtin e mëposhtëm:

i) ekspozim i rregullt ndaj një zhurme më e lartë se 100 decibal gjatë të paktën gjashtë vjetëve.

I tillë është rasti i një anëtari të personelit të një rrjeti aeroportuar që punon në pistat e

avionëve dhe që rregullisht është i ekspozuar ndaj zhurmës që shkaktojnë avionët gjatë

shkëputjes. Ai e ushtron këtë veprimtari në shtetin A gjatë tre vjetëve, më pas në shtetin B gjatë

dy vjetëve. E lë punën e tij kur një mjek i shtetit B diagnostikon një shurdhësi profesionale. Pala

kontraktuese e ngarkuar për derdhjen e përfitimeve është shteti A. Shteti B është ai në të cilin

veprimtaria profesionale ka qenë ushtruar për herë të fundit, por kushti prej gjashtë vjetësh

ekspozim ndaj riskut nuk plotësohet, edhe duke kontabilizuar vitet e kryera në shtetin A. Është

pra shteti A ku plotësohen për herë të fundit kushtet për pranimin e së drejtës për përfitime –

ekspozim gjatë katër vjetëve. Në fakt, ky shtet duhet të marrë parasysh periudhat e punësimit të

realizuara në shtetin B. Shteti A nuk mund të kërkojë që sëmundja të jetë konstatuar në territorin

e vet, sepse dispozitat model e ndalojnë shprehimisht. Po ashtu, nuk mund të pretendojë se

sëmundja nuk është konstatuar vitin që pason mbarimin e punësimit në territorin e tij, sepse

dispozitat model e detyrojnë të trajtojë periudhën e punësimit të realizuar në shtetin B si një

periudhë punësimi të kryer tek ai. Përsa i përket rasteve të pneumokoniozës sklerogjene (e në

mënyrë më të veçantë abestozës e silikozës), dispozitat model parashikojnë dy mundësi: ose

ndarjen midis të dy Palëve të marrjes në ngarkim të përfitimeve në të holla (apo vetëm të rentës),

ose dhënien e një rente nga të dy palët në përpjestim me periudhat e realizuara në territoret e tyre

reciproke si pension pleqërie. Dispozita të veçanta zbatohen për viktimat e një sëmundjeje

profesionale apo të një aksidentimi në punë gjatë kohës që banojnë në një Palë tjetër

kontraktuese47

. Ndryshe nga dëmtimet apo sëmundjet që nuk lidhen me punën, ato trajtohen në

këtë rast në barazi të plotë, qoftë e përkohshme apo e përhershme prania e tyre në territorin e një

Pale tjetër kontraktuese; ato, sidoqoftë, do të kenë të drejtë për përfitime në natyrë (përkujdesje

mjekësore, etj) parashikuar nga shteti i vendqëndrimit në bazë të sistemit të tij shëndetësor, dhe

kjo me shpenzimet e shtetit kompetent3. Nëse qëndrimi është i përkohshëm, nuk është e

nevojshme të vërtetohet nevoja urgjente për të patur të drejtë për përkujdesje mjekësore.

Përfitimet në të holla duhet t’u jepen gjithashtu edhe atyre që banojnë në mënyrë të përhershme

apo të përkohshme në një Palë tjetër kontraktuese. Këto përfitime jepen nga shteti kompetent

sipas legjislacionit të tij.

Një person viktimë e një sëmundjeje profesionale që përfiton tashmë një përfitim në

ngarkim të njërës prej Palëve kontraktuese (shteti A), sëmundja e të cilit rëndohet gjatë kohës që

është duke punuar në Palën tjetër (shteti B) mund të kërkojë një shtesë përfitimi për rëndimin e

semundjes. Çështja është se cila Palë duhet të marrë në ngarkim këtë shtesë dhe deri në ç’masë



56

SIGURIMET SHOQERORE NE SHQIPERI DHE REKOMANDIMET E KESHILLIT TE EVROPES konkretisht. Nëse viktima nuk ka ushtruar veprimtari që të provokojë apo rëndojë sëmundjen në

territorin e shtetit B, do jetë shteti A që duhet të rishikojë shumën e pensionit dhe të marrë

përsipër anën financiare. Në rast se personi ka ushtruar një veprimtari të këtij lloji në territorin e

shtetit B, këtij të fundit i takon të marrë në ngarkim koston e rëndimit të sëmundjes. Për këtë

qëllim, shtetit B, në përputhje me legjislacionin e tij, i takon të përcaktojë shumën e përfitimit që

do duhej dhënë sikur sëmundja të ish shfaqur kur i interesuari mbulohej nga legjislacioni i këtij

shteti. Më pas, duhet llogaritur shuma e përfitmit për krejt invaliditetin, pas rëndimit, gjithmonë

duke patur parasysh legjislacionin e duhur. Diferenca midis këtyre dy shumave që duhet të japë

shteti B, do të përbëjë pikërisht shtesën e nevojshme për përfitimet që merr viktima nga ana e

shtetit A.

Përfitime për papunësinë

48

Përfitimet për papunësinë, në mënyrë të veçantë ato me karakter kontributiv, shepsh

varen nga realizimi i periudhave minimale të sigurimit. Po ashtu, dhënia e përfitimeve për

papunësinë mund të ndryshojë në funksion të pjesëmarrjes në sigurimet shoqërore para humbjes

së vendit të punës. Në të dyja rastet, dispozitat model i detyrojnë Palët kontraktuese të mbajnë

parasysh periudhat e sigurimit të realizuara në Palën tjetër kontraktuese. Rregulla të veçanta

zbatohen për punonjësit kufitarë në papunësi të plotë apo të pjesshme – papunësi e pjesshme do

të thotë kur personi është i shtrënguar të pakësojë orët e tij të punës. Këto rregulla të veçanta u

japin Palëve kontraktuese dy variante për të përcaktuar se cila Palë duhet të marrë përsipër

dhënien e përfitimeve për punonjësit kufitarë të prekur nga një papunësi e plotë.

Kompensimet familjare

Dispozitat model trajtojnë vetëm kompensimet familjare Para së gjithash, ato i

përmbahen parimit të totalizimit, që e detyron çdo Palë kontraktuese të mbajë parasysh periudhat

e sigurimit të realizuara në Palën tjetër49

. Më pas trajtojnë problemin e personave që punojnë në

një Palë kontraktuese (shteti kompetent), por që i kanë fëmijët banorë të një Pale tjetër

kontraktuese. Në këtë rast, Palët kontraktuese kanë disa variante për dhënien e alokacioneve

familjare50

. Varianti i parë: përfitimet për anëtarët e familjes që banojnë në Palën tjetër

kontraktuese derdhen nga shteti kompetent në bazë të legjislacionit të tij, sikur të interesuarit të

ishin banorë në territorin e tij. Palët kontraktuese mund të vendosin që shteti kompetent t’i dedhë

këto përfitime nëpërmjet institucioneve të sigurimeve shoqërore të shtetit të banimit. Me fjalë të

tjera, shteti kompetent llogarit shumën e përfitimeve në bazë të rregullave të tij; po ashtu, ai që

Neni 27 dhe 28 i Dispozitave Model



48

49

50


57

SIGURIMET SHOQERORE NE SHQIPERI DHE REKOMANDIMET E KESHILLIT TE EVROPES do t’i financojë, por do të jetë administrata e shtetit të banimit të familjes që do të sigurojë

pagesën. Varianti i dytë: shteti i vendbanimit u jep anëtarëve të familjes përfitime të llogaritura

sipas rregullave që ka në fuqi. Kjo zgjidhje u jep u lejon Palëve kontraktuese të zgjedhin se kush

prej shtetit kompetent apo prej shtetit të banimit do të marrë në ngarkim koston e përfitimeve.

Zgjedhja e legjislacionit për të llogaritur shumën e përfitimeve për anëtarët e familjes që

banojnë jashtë shtetit kompetent është e rëndësishme, sepse niveli i jetesës dhe shuma e

përfitimeve mund të ndryshojnë mjaft sipas vendeve. Nëse niveli i jetesës në shtetin A është

shumë i lartë dhe ai i shtetit B është shumë më poshtë, alokacionet familjare që jepen në shtetin

A do jenë shumë më të mëdha se ato të dhëna në shtetin B. Le të marrim rastin e dikujt që punon

në shtetin A, familja e të cilit banon në shtetin B. Nëse është legjislacioni i shtetit A që merret

parasysh, alokacionet familjare për fëmijët e të interesuarit do të jenë më të larta se ato për

fëmijët e tjerë në shtetin B. Në të kundërt, ai që punon në shtetin B, dhe që e ka familjen me

banim në shtetin A do marrë nga shteti A përfitime për fëmijët që do të jenë relativisht të ulta.

Gjithë kjo shpjegon përse organizimi i sistemit të alokacioneve familjare u është lënë Palëve

kontraktuese në dorë, me shpresë që ato do të shqyrtojnë variantet e ndryshme të propozuara nga

dispozitat model dhe do zgjedhin ato që do jenë më të drejtat në raport me gjendjen e tyre të

veçantë. Mund të ndodhë që një fëmijë të ketë të drejtë për dy përfitime njëkohësisht. Eshtë

shpesh rasti kur i ati dhe e ëma punojnë, gjë që u jep që të dyve të drejtën për alokacione

familjare për të njëjtin fëmijë. Në këtë rast, do jetë Pala kontraktuese në territorin e së cilës

banon fëmija që duhet të derdhë përfitimet sipas legjislacionit të saj dhe në ngarkim të saj.

Megjithatë, në rastin kur shuma e përfitimit do kish qenë më e lartë nëse do ishte derdhur nga

Pala tjetër, kjo e fundit duhet të marrë në ngarkim diferencën në formë shtese për të plotësuar

përfitimin që jep shteti i banimit51

.

Pjesa e katërt: dispozita të ndryshme

Administrimi i një marrëveshjeje dypalëshe bazuar mbi dispozitat model mbështetet

kryesisht mbi kooperimin midis Palëve52

. Këto nxiten të krijojnë organizma lidhjeje në secilin

vend, për të trajtuar falas e me operativitet tërë kërkesat për informim e ndihmë që vijnë nga Pala

tjetër. Komunikimi për zbatimin e dispozitave model duhet bërë në gjuhën zyrtare të çdo pale të

interesuar53

. Asnjë kërkesë apo dokument nuk mund të kundërshtohen për faktin se janë hartuar

në gjuhën zyrtare të Palës tjetër kontraktuese. Nëse janë caktuar afate për bërjen e një kërkese

përfitimesh, apo për një rekurs përfitimesh, çdo dosje që i drejtohet Palës kontraktuese jo




51

52

53


58

SIGURIMET SHOQERORE NE SHQIPERI DHE REKOMANDIMET E KESHILLIT TE EVROPES kompetente duhet trajtuar si t’i ish drejtuar Palës kompetente

54. Masa të veçanta janë parashikuar

për kthimin e shumave të marra në mënyrë të padrejtë. Me fjalë të tjera, nëse një Palë

kontraktuese i ka derdhur një përfituesi që ndodhet në një Palë tjetër kontraktuese një shumë që e

tejkalon atë për të cilën ai ka të drejtë, mund të merren masa të veçanta që kjo shumë të zbritet

nga përfitimet që i jepen të interesuarit dhe të kalohet te shteti kompetent55

. Çdo Palë

kontraktuese duhet gjithashtu të respektojë vendimet e formës së prerë të gjykatave apo çdo akt

juridik të detyrueshëm lëshuar në Palën tjetër kontraktuese si akt kuotativ për sigurimet

shoqërore e të tjera kredite, duke i trajtuar si të ishin vendime e akte si ato që merren në territorin

e vet56

. Përsa i përket zgjidhjes së mosmarrëveshjeve, dispozitat model nxisin Palët kontraktuese

të zgjedhin fillimisht rrugën e bisedimeve. Në rast dështimi, mosmarrëveshja mund të paraqitet

në gjykatë arbitrazhi. Dispozitat model tregojnë përbërjen e kësaj gjykate dhe caktojnë afate për

ngritjen dhe vënien e saj në funksionim sa më shpejt57

. Vendimi i arbitrazhit është i formës së

prerë.

Pjesa e pestë: dispozita të përkohshme e përfundimtare

58

Masat e përkohshme që figurojnë në dispozitat model u propozojnë Palëve kontraktuese

dy variante. Këto variante kanë të bëjnë me kontabilizimin e periudhave të sigurimit të realizuara

para hyrjes në fuqi të marrëveshjes, si dhe me prapaveprimin dhe rishikimin e përfitimeve

(vetëm varianti i dytë). Dispozitat përfundimtare kanë të bëjnë me ratifikimin dhe hyrjen në fuqi

të marrëveshjes. Dispozitat model parashikojnë që çdo marrëveshje e mbështetur mbi to, do të

mbetet në fuqi pa kufizim kohe, dhe Palët kontraktuese janë të lira për ta denoncuar atë.

Denoncimi mund të bëhet në çdo kohë dhe nuk i nënshtrohet asnjë kushti. Megjithatë, përfitimet

e dhëna apo të eksportuara në kuadrin e marrëveshjes duhet të vazhdojnë të derdhen. Periudhat e

sigurimit të realizuara para denoncimit duhet të ruhen dhe mund të paraqiten për efekt totalizimi

dhe përllogaritjeje të përfitimeve. Të dy Palët, në rast denoncimi të marrëveshjes, nga njëra apo

tjetra Palë, duhet të vendosin se si do t’i trajtojnë periudhat e sigurimit të realizuara gjatë

periudhës së vlefshmërisë së marrëveshjes; në të kundërt, kjo pikë do të përcaktohet nga

legjislacioni i çdo Pale kontraktuese.





Nenet 41,42,43,44 të Dispozitave Model

54

55

56

57

58


59


5. Gjetjet kryesore dhe konkluzionet

Janë bërë një sërë përpjekjesh nga ana e shtetit shqiptar për të bërë ratifikim e

konventave të ndryshme evropiane në mënyrë që shtetasit shqiptarë të kenë mbrojtje socilae

dheshëndetsore kudo që shkojnë për në Evropë

Per sa i perket migrimit duhet patur parasysh harmonizimi dhe koordinimi i

legjislacioneve te vendeve duke marrë parasysh edhe faktin që mospajtimet ligjore fiskale në

sigurimet shoqërore midis shteteve u lejojnë disa personave të përfitojnë nga një sistem kombëtar

në vend të një tjetri, për t’i shpëtuar kështu përgjegjësive të tyre lidhur me detyrimet.

Mbi bazen e krahasimit te aspekteve dhe bazës ligjore të realizuar më lart arrijmë në

përfundimin se:

Ka ngjashmeri të bazës ligjore shqiptare “Për ligjin për sigurimet shoqërore dhe akteve

dhe vendimeve nënligjore të nxjerra në zbatim të tij” me ato të vendeve të BE, duke qenë se

kemi marrë për studim vetëm këto vende, duke e marrë si një avantazh kryesor, por pavarësisht

kësaj, në secilën prej këtyre aspekteve do vemë re afate, shuma të ndryshme, kjo në paaftesi në

punë, aksidente apo barrëlindje.

Vemë re një ndryshim më të madh në skemat e pensioneve, ku secili prej këtyre vendeve

ka specifika të caktuara, shumë të ndryshme nga legjislacioni shqiptar. Në këtë pikë, shohim

gjithashtu mungesën e skemave private të pensioneve, që përbëjnë bazën kryesore në vendet e

sipërcituara

Këshilli i Evropës ka vënë në dispozicion modele te ndryshme për të bërë të

mundur njohjen e rregullave se si lidhen marrëveshjet midis palëve.


60

SIGURIMET SHOQERORE NE SHQIPERI DHE REKOMANDIMET E KESHILLIT TE EVROPES 6. Literatura dhe refencat

Ligji Nr. 7703 date 11.5.1993 “Për sigurimet shoqërore në Republikën e Shqipërisë“

Udhëzimi Nr. 24 datë 2.9.2008 “Për procedurat tatimore në Republikën e Shqipërisë”

Udhëzimi Nr.4 datë 30.01.2006 “Për mbledhjen e kontributeve të detyrueshme te

sigurimeve shoqërore dhe shëndetësore

Ligji Nr. 9034, datë 20.3.2003 “Për emigrimin e shtetasve shqiptarë për motive

punësimi”

Ligji 8960, datë 24.10.2002 “Për ratifikimin e Kartës Sociale Evropiane, e

Ndryshuar”

Ligji Nr. 9320, datë 25.11.2004 “Për ratifikimin e Konventës Nr. 97 të Organizatës

Ndërkombëtare të Punës, për Migracionin për Punësim, e rishikuar”

Ligji Nr. 9555, date 08.06.2006, “Për ratifikimin e Konventës Evropiane “Për statusin

Ligjor të Punëtorëve Migrantë”

Ligji Nr. 9564, datë 19.6.2006 “Për ratifikimin e Konventës Nr. 143 “Për punëtorët

migrantë (dispozita plotësuese), 1975” të Organizatës Ndërkombëtare të Punës, bërë në

Gjenevë”

Ligjit Nr. 9703, datë 2.4.2007 “Për aderimin e Republikës së Shqipërisë në Konventën

Ndërkombëtare “Për mbrojtjen e të drejtave të të gjithë punëtorëve migrantë dhe

anëtarëve të familjeve të tyre”;

Karta Sociale (e rishikuar), Strasburg, 3 Maj 1996;

Konventa Evropiane.

Model dispozitash per nje marreveshje dypaleshe te sigurimeve shoqerore dhe raport

shpjegues nga Komiteti i Eksperteve per zbatimine Konventes Evropiane per Sigurimet

Shoqerore (ss-ac)

http://www.coe.int/t/dg3/sscssr%5CSource%5CSocSec%20coordination%20Short%20G

uide_Albanian.pdf

http://www.fahcsia.gov.au/guides_acts/ssg/ssguide‐1.html

http://www.cleiss.fr/docs/regimes/regime_france/an_2.html

http://berlin.angloinfo.com/countries/germany/socsecurity.asp#Old‐age%20pension

http://brussels.angloinfo.com/countries/belgium/socsecurity.asp

http://www.ikub.al/LIGJE/304240004/Article-Per-aderimin-e-Republikes-se-Shqiperise-

ne-Konventen-per-statusin-e-personave-pa-shtetesi-.aspx

Nr.


61


62


63


64


65

26


66

28


67

Documents

sigurimet shoqerore ne shqiperi dhe rekomandimet e keshillit te