SADRŽAJ:

SADRŽAJ: .................................................................................................................................. 1 1. UVOD ..................................................................................................................................... 2 2. PŠENICA ................................................................................................................................ 3

2.1. AGROTEHNIKA ............................................................................................................. 3 2.1.1. PLODORED ............................................................................................................. 3 2.1.2. OBRADA .................................................................................................................. 3 2.1.3. OSNOVNA OBRADA ............................................................................................. 3 2.1.4. PREDSJETVENA OBRADA .................................................................................. 4 2.1.5. ĐUBRENJE .............................................................................................................. 4

3. SJETVA .................................................................................................................................. 4 3.1. IZBOR SORTI ............................................................................................................. 5 3.2. IZBOR I PRIPREMA SJEMENA ZA SJETVU .......................................................... 5 3.3. VRIJEME SJETVE ...................................................................................................... 5 3.4. KOLIČINA SJEMENA ............................................................................................... 5 3.5. NAČIN SJETVE I RAZMAK IZMEĐU REDOVA .................................................. 6 3.6. DUBINA SJETVE ....................................................................................................... 6

4. ZAŠTITA PŠENICE ............................................................................................................... 6 4.1. SPREČAVANJE SMRZAVANJA .............................................................................. 6 4.2. SPREČAVANJE UGUŠIVANJA ................................................................................ 6 4.3. VALJANJE .................................................................................................................. 7 4.4. DRLJANJE .................................................................................................................. 7 4.5. NAVODNJAVANJE ................................................................................................... 7 4.6. SUZBIJANJE KOROVA ............................................................................................. 7

5. BIOLOŠKE OSOBINE PŠENICE ......................................................................................... 7 5.1. KLIJANJE I NICANJE ................................................................................................ 7 5.2. UKORAVANJE ........................................................................................................... 8 5.3. BOKORENJE .............................................................................................................. 8 5.4. PORAST U STABLO .................................................................................................. 8

6. MORFOLOŠKE OSOBINE ................................................................................................... 9 6.1. KLICA ......................................................................................................................... 9 6.2. LIST ........................................................................................................................... 10 6.3. CVJETOVI ................................................................................................................. 10 6.4. ZRNO ......................................................................................................................... 10 6.5. GRAĐA ZRNA PŠENICE ........................................................................................ 10

7. ŽETVA .................................................................................................................................. 11 8. ZAKLJUČAK : ..................................................................................................................... 12 LITERATURA: ........................................................................................................................ 13

1

1. UVOD

Pšenica se koristila jos u prahistoriji. To je najstarija sirovina za ishranu ljudi, a pronađena je 4000-6000 godine prije nove ere u dolini Nila (Egiptu). Pšenica je strategijski proizvod i ima dominantnu ulogu u svjetskoj ishrani. Godišnja svjetska proizvodnja je 560 miliona tona. Pšenica ulazi u grupu žita ili cerolija, a pripada familiji trava. Ona je žito većinom zapadnih naroda takođe ulazi u grupu pravih žita tj. hljebni žita. Širenje pšenice iz prvobitnih centara izazvalo je duboke promjene u svakoj vrsti pšenice. Te promjene, su nastale u početku pod uticajem prirodnog odabiranja, a kasnije i svjesnom akcijom čovjeka, dovele su do velike raznovrsnosti i do savremeni ekoloških tipova i sorti karakterističnih za pojedine djelove svijeta.

Slika 1. pšenica Slika 2. klas pšenice

2

2. PŠENICA

Pšenica je jedna od najastarijih kultura biljaka,smatra se da se gaji više od 10 000 godina. Ona se gaji na vrlo različitim zemljištima, ali se visoka proizvodnja može ostvariti samo na najboljim. Najviše joj odgovara plodna, duboka i umjereno vlažna zemljišta, blage reakcije, a to mogu biti najbolja prirodna zemljišta ili slabija zemljišta popravljena određenim mjerama. Slaba zemljišta mogu manje-više redovno davati visoku proizvodnju. Visoke temparature utječu nepovoljo na razvoj pšenice u toku cijele vegetacije, bilo da su kombinovane visokom ili niskom relativnom vlažnošću. Kritični period za razvoj su jesen, odnosno doba sjetve i nicanja. Optimalna vlažnost zemljišta za pšenicu je 70-80% maksimalnog vodnog kapaciteta.

2.1. AGROTEHNIKA

2.1.1. PLODORED

Osnovni princip za dobar plodored pšenice su najbolja poljosjemena i najbolji predusjevi. U poljosjemenu treba paziti na to da pšenica ne dođe na isto mjesto bar 3 godine. Plodosjemena-predusjeva treba da daju maksimalan prinos i da ostvare optimalne uslove za pšenicu koja iza njih dolazi. Pšenicu treba obavezno gojiti u višepoljnom plodoredu, u kojem pored pšenice učestvuju i višegodišnje trave, jednogodišnje i višegodišnje leguminoze i okapavine. Povoljni predusjevi treba da ispunjavaju sljedeće uslove:

• Da su različite biljne vrste• Da omogućavaju blagovremenu obradu zemljišta za pšenicu

2.1.2. OBRADA

Pri razmatranju ovoga problema uglavnom se tretiraju sljedeća pitanja:• Dubina • Vrijeme i način osnovne obrade • Predsjetvena priprema zemljišta

2.1.3. OSNOVNA OBRADA

Problem dubine osnovne obrade je vrlo složen i povezan je sa čitavim nizom faktora:• Agroekološkim prilikama šireg ili užeg rejona• Tipom zemljišta • Predusjevom• Dubinom obrade pod predusjev• Stanjem zemljišta • Tehničkim mogućnostima • Ekonomskom opravdanosti, itd...

Na zbijenim, teškim zemljištima i ondje je količina padavina manja od 500 mm potrebna je duboka obrada radi akumuliranja i čuvanja vlage. Na zemljištu tipa černozema najpovoljnija

3

je dubina oranja pšenice od 35-45 cm. Na zemljištu tipa smonica najpovoljnija dubina je 20-30 cm, sa klasifikacijom i unošenjem veće količine mineralni đubriva.

2.1.4. PREDSJETVENA OBRADA

Osnovni cilj predsjetvene obrade ili pripreme zemljišta je taj da stvori sitan, rastresit površinski sloj koji omogućava kvalitativnu sjetvu, odnosno brzo i ujednačeno klijanje i nicanje i dalje pravilno razvija. Biljka na normalno rastresitom i dovoljno slegnutom oranju, ako je izložena normalnoj vlažnosti, predsjetvena priprema se sastoji samo od drljanja. Zemljište međutim, ako je oranje izvršeno dosta ranije, zemljište je slabije i pojavljuju se korovi, pa se pri predsjetvenoj pripremi zemljišta mora obavezno kultivirati i drljati. Ako se osnovnu obradu predsjetvene obrade obavljaju za suše, treba težiti za tim da predsjetvena priprema bude u jednom potezu, za tu svrhu najbolji su agregati sastavljeni od ravnjača, tanjirača, drljača i valjaka. Ako je zemljište nedovoljno slegnuto, onda ga treba valjati. Kakav valjak treba upotrebiti ( glatki rebrasti oker-valjak teži ili lakši) zavisi od tipa zemljista i ostalih uslova, pogotovo ako se valjanjem zemljišta u isvjesnoj mjeri i sitni. Tek poslije kvalitetne predsjetvene pripreme zemljišta može se početi i sa sjetvom pšenice.

2.1.5. ĐUBRENJE

Određivanjem doze NPK hraniva za pšenicu uzima se u obzir količina hraniva, potrebni da bi se ostvario prinos od 1 g zrna i adekvatna količina slame. Primjena mineralni đubriva za pšenicu je dosta složena i obuhvata sljedeća pitanja: doza hraniva, odnos između najvažniji hraniva, na koji način i u koje vrijeme seraspoređuju hraniva( posebno treba obratiti pažnju đubrenja u vijeme vegetacije-prihranjivanja) itd. Prema ekološkim uslovima i sorti formirana su tri glavna gledišta u pogledu prihranjivanja pšenice:

1. prihranjivati treba isključivo N (azotom), i to u toku zime do početka proljeća.2. prihranjivati treba u određenim tehnološkim fazama: lokarnju, vlotanju i klasanju

samo N.3. prihranjivati treba sa sva tri hraniva (NPK) po fazama razvića i etapama

organogenereze, i to elementima neophodnim u određenoj fazi, odnosno etapi organogenereze.

3. SJETVA

Problemi sjetve su sljedeći:- izbor sorte - izbor i priprema sjemena - vrijeme sjetve- količina sjemena za sjetvu- način sjetve - dubina sjetve

4

3.1. IZBOR SORTI

Sorta treba da je visokorodna, da daje stabilan prinos, da je visokokvalitetna i otporna prema polijeganju, smrzavanju, suši i bolestima. Na gazdinstvu treba sijati nekoliko sorti koje se razlikuju po vremenu sjetve i sazrijevanju, i to iz organizaciono-tehnički razloga;sijanje sorti različiti fizioloških tipova na jednom gazdinstvu osigurava stabilniji ukupan prinos.

3.2. IZBOR I PRIPREMA SJEMENA ZA SJETVU

Sjeme mora da zadovoljava sljedeće uslove tj. Mora biti: - sortno čisto, poznate reprodukcije- bez bioloških i mehanički primjesa - ujednaćčeno po krupnoći i težini- što teže i krupnije- zdravo - dobre klijalostii energije klijanja

Prije sjetve sjeme treba dezinfikovati protiv biljnih bolesti i to prašivima na bazi žive i bakra.

3.3. VRIJEME SJETVE

Kod ns se pšenica sije u različito vrijrme, prema agroekološkim prilikama pojedinog rejona i biološkim osobinama sorti. Vremenom sjetve reguliše se razvoj biljke do zime, tj ono se bira tako da biljka uđe u zimu u određenoj kondiciji, određenoj etapi organogenereze, koja je preduslov najboljeg i nasigurnijeg prezimljavanja.

3.4. KOLIČINA SJEMENA

Količina sjemena mora biti takva da obezbjedi optimalan broj klasova, a zavisi od:- otpornosti sorte prema poleganju- intenzitata lokarenja- plodnosti zemljišta i đubrenja - načina sjetve - kvaliteta predsjetvene pripreme zemljišta - vremenski prilika u vrijeme sjetve

za sjetvu intezivnih visokorodnih sorti, otporni prema poleganju, koje se slabije lokore, upotrebljava se veća količina sjemena. Namanje plodnom zemljištu i pri slabijem đubrenju, sjemena treba manje i obratno. Pri kasnijoj sjetvi količina sjemana se povećava 0,5% za svaki dan zakašnjenja.

5

3.5. NAČIN SJETVE I RAZMAK IZMEĐU REDOVA

Važni su jer se njima ostvaruje pravilan oblik hranjivog prostora. Pšenica se može sijati- u zbijene redove (razmak 6-8 cm red do reda)- uskoredno ( razma 10-12 cm red do reda)- u partiljke - u trake - na lankovima- u kućice itd.

Kao najbolje preporučljiv način sjetve u širokoj proizvidnji smatra se sjatva sa razmakom 10-12 cm red do reda.

3.6. DUBINA SJETVE

Treba da stvori povoljne uslove za brzo i ujednačeno klijanje, nicanje, formiranje čvora lokarenja na određenoj dubini injegovo čuvanje, normalan razvoj korjenovog sistema (naročito sekundarnog), normalan tok lokarenja i, uopšte normalan razvoj biljaka u toku vegetacije. Na dubinu sjetve utječe niz faktora:

- tip i vlažnost zemljišta - priprema zemljišta za sjetvu - vrijeme sjetve - toplotne osobine sjetve

na lakšim i suhim zemljištima pšenica se sije dublje, na težim i vlažnim pliće.

4. ZAŠTITA PŠENICE

U toku zime na usjevima pšenice mogu nastati razne štete: smrzavanje, ugušivanje, čupanje itd. Zbog toga se usjev mora zaštititi određenim mjerama.

4.1. SPREČAVANJE SMRZAVANJA

Usjev se smrzava usljed direktnog dejstva mraza na biljke, a najčešće u rejonima gdje u toku zime pada malo snijega, za golomrazice pri temparaturama nižim od -15oC. Protiv smrzavanja preporučuje se:

- gajenje sorti otporni prema mrazevima- đubrenje NPK hranivima u pravilnom odnosu - sjetva u optimalnom roku na prikladnu dubinu

4.2. SPREČAVANJE UGUŠIVANJA

Biljke se mogu ugušiti ako je u zemljištu puno vode, ako se stvori ledena kora ili ako debeo snježni pokrivač padne na nezamrzlu zemlju. Ugušivanje od suviše vode je posledica nedostatka kiseonika, a otklanja ser odvođenjem suvišne vode i sistematizacijom zemljišta. Ugušivanje usljed ledene kore nastaje od niza faktora koji nepovoljno djeluju na biljku. Razlikuju se: viseća i ležeća ledena kora.

6

Ako se stvorila viseća ledena kora , između površine zemljišta i kore nalazi se deblji ili tanji sloj snijega. Ležeća kora javlja se veoma rijetko, ali, ako se već formira, ostaje duže vrijeme te se biljke uguše usljed nedostatka kiseonika. Najvažnije mjere nekog usjeva su:

- valjanje - drljanje- suzbijanje korova- prihranjivanje

4.3. VALJANJE

Valjanjem ozime pšenice u rano proljeće sprečava se čupanje biljaka, koje nastaje usljed pdlubljivanja površinskog sloja pod uticajem zimskih mrazeva. Stvarna borba protiv podlubljivanja satoji se u valjanju usjeva glatkim valjcima, da spriječi sušenje ili smrzavanje žila i žilica u čvoru lokarenja. Poslije nekoliko dana usjev treba podrljati lakom drljačom.

4.4. DRLJANJE

Drljanjem ozime pšenice razbija se pokornica, miješa se zamrlo lišće i mineralna đubriva sa zemljom poslije prehranjivanja. Drlja se pri umjereno vlažnom zemljištu, upravo na pravac redova, nekoliko dana poslije valjanja, a uz to se neposredno prihranjuje usjev.

4.5. NAVODNJAVANJE

Pšenica se navodnjava uglavnom dva puta: prvi put (to je najvažnije navodnjavanje) Pred osnovnu ili predsjetvenu obradu, ili odmah poslije sjetve. Drugi put se navodnjava , ukoliko je potrebno u početku vlotanja.

4.6. SUZBIJANJE KOROVA

Vrši se uništavanjem korova prašenjem ili okopavanjem u sjemenskim usjevima posijanim širokoredno u trake i pantljike.

5. BIOLOŠKE OSOBINE PŠENICE

5.1. KLIJANJE I NICANJE

Pšenica može i da klija pri 1o C, ali proces teče sporo. Optimalna temparatura za klijanje je 15-20o Ca maksimalna je 35oC. Da bi zrno klijalo, treba da upije znatnu količinu vlage, tj. 45-50%od svoje težine, pri optimalnoj temparaturi i vlagi, zrno za 2-3 dana upije tu količin vlage, nabubri i spremno je za klijanje. Brzina klijanja i nicanja zavisi i od strukture i veličine zrna, koncentracije hranjivi soli i sl. U nabubrilom zrnu otpočinje složeni biohemijski procesi povezani su aktiviranjem fermenata, to izaziva izlaganje škroba, bjelančevina, masti na prostije oblike koje klica lakše usjeva te ona počinje da raste. Kada se pojavi stablo na površini zemljišta, klicin listić se otvara i iz njega izbija prvi pravi list.

7

5.2. UKORAVANJE

U fazi nicanja formiraju se primarni korjenovi koji snadbjevaju mladu biljku vodom i hranom, zatim se iz čvora lokarenja počinje razvijati sekundarno korijenje koje se formira u fazi tri lista. Biljka je utoliko produktivnija ukoliko je korjenov sistem razvijeniji. Pri povoljnom vodno-vazdušnom režimu, korjrnov sistem se brzo razvija.

5.3. BOKORENJE

Je specijalan način grananja biljke , svojsven žitima , a zbiva se iz tzv. čvora lokorenja , čvor se razvije ispod površine zemlje. Pri povoljnoj vlažnosti itemparaturi vazduha od 15-17o C, lokorenje počinje 14 do 15 dana po nicanju. Brzina i jačina lokorenja zavisi od kvalitete sjemena, vremena i dubine sjetve, veličine hranjivog prostora, obracije. Zemljšta i mineralne ishrane. U pšenici se razlikuje opšte i produktivno lokorenje. Iz jedne biljke može izbiti vrlo velik broj stabala ( oko 200), međutim broj produktivni stabala iznosi 2-3, već prema sorti i uslovima lokorenja, i naročito vremenu i dubini sjetve i gustine sklopa. Produktivno stablo razvijaju se samo iz izdankakoji u vrijeme vlotanjaimaju formirano najmanje 2-3 lista i koji su formirali svoj sopstveni korjen.

5.4. PORAST U STABLO

Stablo kratki članaka formira se već iza lokorenja dužina članaka ne prelazi prečnik stabla, pojava prvog kolenca na stablu naziva se vlotanjem ili kolinčenjem. Za normalan razvoj ove faze potrebna su povoljna vlažnost, optimalna mineralna ishrana i temparatura najmanje od 15o C.

1. dio stabla pod zemljom 2. sasušeni koleoptil3. kolence bokorenja4. stablova kolenca 5. začetak klasa

Slika.3. Začetak stabla i klas pšenice slika.4. Stablo i korjenov sistem pšenice

8

postoji 12 etapa u formiranju plodonosni organa pšenice:I. konus rasta je rediferenciranII. ubrzano se rediferenciraju začeci kolanaca stabla i članaka i začeci lisnih rukavacaIII. udružuju se konus rasta i istovremeno se diferenciraju segmenti na donjem dijelu

konusaIV. formiraju se začeci klasaka u klasuV. počinju se formirati elementi klasaka i cvjetoviVI. formiraju se sporogena tkiva-prašci i tučakVII. izdužuju se članci vretena klasa i raste osjeVIII. biljka klasaIX. biljka cvjetaX. cvket se oplođuje i formiraju se zigote XI. u plodu se formira klica i endospermXII. plod sazrijeva

slika.5. Etape u formiranju plodonosni organa pšenice

6. MORFOLOŠKE OSOBINE6.1. KLICA

To je najmanji dio ploda, njena težina iznosi 1,5 do 3% od ukupne težine zrna. U klici se nalaze, u začetoj formi svi budući dijelovi biljke. Ona se sastoji od:

- klicnog korjenčića - klicnog stobulata

slika.6. ponikla pšenica

9

6.2. LIST

List sačinjavaju listni rukavac i liska. Lisni rukavac obuhvata stabljiku i pričvršćen je za stablo. Rukavac štiti stablo od nepogoda. Na lisnom rukavcu se javljaju izrasline u obliku rožčića i u obliku arotrika. Broj listova na stablu odgovara na broju članaka, ali ih može biti i više, nerazvijeni su gornji i srednji listovi.

6.3. CVJETOVI

Su skupljeni u klas. Klas se sastoji od koleničnog vretena i višecvjetni klasaka a može biti i rastresit i zbijen.

6.4. ZRNO

Zrno pšenice prolazi kroz: - zelenu- mliječnu - voštanu - i punu zrelost

Ako su prilike za cijelog procesa sazrijevanja povoljne, zrno se dobro ispuni i dobrog je kvaliteta. Neke sorte zahtjevaju naknadno ležanje poslije žetve, da bi postigli punu fiziološku zrelost. Dok je druge postiže još u struku, pa u određenim prilikama sjeme naklijava u klasu. Zrno može biti različite krupnoće

- sitno- srednje- krupno

Zrno obične pšenice je lokasto, a tvrde izduženo, koja je žućkasto, crvenkasto, blijedožuta što je također sortna osobina. Dobra pšenica ima hektolitarsku masu 76-78 kg.

6.5. GRAĐA ZRNA PŠENICE

Zrno pšenice sastoji se od:1. endosperma ili jezgre 78-84%2. klice 3%3. omotač ili ljuska 8%4. uleuronskog sloja 6-14%

Slika. 7. građa zrna pšenice

10

7. ŽETVA

Pod đžetvom se podrazumjeva ne samo kosidba veći sređivanje pšenice i vršidba. Žetva pšenice može biti:- jednofazna- dvofazna - višefazna

jednofazna se obavlja kombajnima. Ukoliko postoje uređaji za dosušivanje, jednofazna žetva počinje još u voštanoj zrelosti i organizuje se tako da se završi u 5-8 dana. Pri jednofaznoj žetvi gubici zrna su najmanji (2-3%). Dvofazna žetva sastoji se od kosidbe pšenice na 20-30 cm visine. Ona tako ostaje da se osuši u otkosima na strnjici, a zatim se vrši kombajnom. I pri dvofaznoj žetvi treba uklanjati slamu , da bi se oslobodila površina za oranje strnjike. Višefazna žetva sastoji se od niza radova: kosidba (srpom, kosom, kosačicom), rukovedanje (ručno ili mašinsko-kosačicom, rukovedačicom), vezivanje snopova (ručno ili samovezačicom), stavljanje žita u kristine, utovar i prevoz snopova i denenje u stegove ili kamare i najzad vršidba. Zbog tako velikog broja operacija nastaju znatni gubici (15-20% i više) međutim i pri jednofaznoj i dvofaznoj žetvi mogu nastati još i veći gubitci, ako mašine rade nepravilno. Gubici nastaju od osipanja zrna odsjecanja i neodsjecanja klasova, neizvršenja zrna, odlaska zrna u slamu i plivu i prosipanja zrna iz elevatora. Ukoliko se pazi na visinu reza i regulisanje molovila i podizača polegli stabljika, zatim na regulisanju bubnja i podbubnja, ventilatora i brzine kretanja kombajna, a naročito na dužinu perioda žetve (nesmije biti duže od 5-8 dana), ti se gubici mogu svesti na najmanju mjeru. Kada se završi žetva zrno se skladišti u renfuzi ili vrećama, u podna skladišta sa boksovima ili silose.

Slika.8. Silos sa uređajima za utovar i istovar

11

8. ZAKLJUČAK :

Značaj pšenice za našu zemlju porastao je stoga što je potrošnja, u vezi sa društveno ekonomskim i socijalnim razmjerama znatno porasla, dokse potrošnja kukuruza u ishrani stanovništva smanjila. Povećana površina pod pšenicom u cijelom svijetu, kao i povećanje prosječnih prinosa, proizvodnje ne zadovoljava potrebe sve većeg broja stanovnika. Pored toga postoje velike razlike između razvijeni i nerazvijeni zemalja u obezbjeđenosti pšenicom. Perspektiva daljnjeg unapređenja pšenice je u povećanju prinosa i proširenju površina, naročito u nerazvijenim zemljama. Zbog ogromne važnosti u ishrani čovjeka pšenica predstavlja jedna od najvažniji proizvoda ljudskog roda i najrasprostranjeniju žitnu vrstu na svijetu.

12

LITERATURA:

www.poljoprivreda.ba

www.poljoberza.net

www.polj.ns.ac.yu

13